G

gabell! ebych. (Duw) caton pawb!

gad b. gedon (y)sgyfarnog/sgwarnog; (ffig.) merchetwr

g. vihan (l)lefren/lefret

ar c’had ’zo d’an neb he fak mae’r byd i bawb fel ei gilydd

da bep seurt oad e red ar c’hi war-lerc’h ar c’had gw. ki

gouzout reiñ avel d’ar c’had gallu newid ei farn

ober ur c’honicl e-lec’h ur c’h. methu cyrraedd y nod, methu mynd â’r maen i’r wal, methu cyflawni bwriad(au) da

pakañ/tapout div c’had gant ar memes tenn / gant an hevelep tenn / gant un tenn lladd dau aderyn ag un garreg/ergyd

redek ar c’had rhedeg/cwrso i ddim diben, rhedeg a rasan i ddim byd

tapet he g. dezhi (ffig.) wedi llyncu corryn/pry’ (ffig.), wedi colli’i choron / cael clec (ffig.) (am ferch ddibriod yn disgwyl plentyn)

un tad-g. bwch

gadal a. sigledig, simsan, ansad; llac; anniwair, anllad, trythyll, nwydus, nwydwyllt; aflednais, anweddus, digywilydd; di-ddal, cyfnewidiol, mympwyog, oriog; crynedig (am lais)

g. eo ar gador-mañ mae’r gadair hon yn sigledig/simsan/ansad/gwegian

aet eo g. en e sav mae wedi mynd yn ansicr/sigledig ar ei draed, ’dyw e ddim yn iawn/ddiogel/saff ar ei draed bellach/mwyach

komzoù g. geiriau aflednais/anweddus, iaith frwnt/front

gadaliezh b. anlladrwydd, anniweirdeb, llacrwydd (moesol), trythyllwch, blys,

g. (etre) kar ha karez llosgach

gae a. llon, llawen, hapus, siriol; bywiog; dymunol, hawddgar; (am ffordd) hawdd, rhwydd, dymunol

gaeaat be. llonni, sirioli

gageiñ be. bod ag atal dweud arno/arni, cecial/cecian, siarad â deilen ar ei dafod/thafod (ffig.)

gagn¹ a. ofnadwy, dychrynllyd, enbyd

paotr g.! y crwt ofnadwy! yr adyn! y cnaf / y dihiryn / y gwalch! yr hen beth da i ddim!

gagn² adf difrifol, dychrynllyd, enbyd, ofnadwy, drybeilig

lous-g. moch(ynn)aidd, ffiaidd (o frwnt/ fud(u)r), difrifol/dychrynllyd/ enbyd o frwnt, brwnt difrifol/ dychrynllyd/ofnadwy, bud(u)r drybeilig/iawn, andros o fud(u)r

pizh-g. cybyddlyd tost, crintachlyd dros ben, difrifol/dychrynllyd o dynn, diarhebol o grintachlyd/fên (ar laf.)

treut-g. trengaidd o denau, tenau iawn, fel (y)sgerbwd (o denau)

gagn³ b. -où corff marw, corpws, celain; hen geffyl esgyrnog; putain, gast, hwren; un dda i ddim

petra ar c’hagn emañ hennezh o vont da ober bremañ? beth yffach (uffern) / ddiain (ddiawl) / gynllwyn/ gythgam (gythraul) mae hwnna’n mynd i’w wneud nawr?

ur g. ha n’eus ket un neudenn eeun oc’h ober anezhañ (am berson) hen beth gwael nad oes un cymal cymwys yn ei gorff

gagouilhat be. baldorddi, brygawthan, clebran, paldaruo; mwmial/mwmian, mwngial, cnoi/llyncu’i (g)eiriau; bod ag atal dweud arno/arni, cecian/cecial

Gaid talf. < Marc’harid epb. qv.

gak a. ag atal dweud arno/arni; cegrwth, mud (dros dro)

bezañ g. bod ag atal dweud arno/arni, cecial/cecian, siarad â deilen ar ei dafod/thafod (ffig.)

gal b. (medd.) crafu/bwyta/enynfa enbyd, cosi gwyllt

galatrez b. -ioù llofft (y)sgubor, garet/ gared, taflod/towlod; nenlofft, croglofft

gale g. -où gali, rhwyflong; llafur caled

galeour g. -ien caethrwyfwr; caethwas; carcharor

galetez torf. -enn b. ffrois/crempog/ pancos/cramwyth trwchus a chaled ll. ffroisen/crempogen/pancosen/ cramwythen drwchus a chaled

Galia b. Gâl

Galian¹ g. -ed brodor o wlad Gâl

galian²(ek) a. yn perthyn i / yn ymwneud â Gâl

galianeg g. Galianeg; mewn Galeg, yn iaith Gâl

gall¹ a. Ffrengig; o Ffrainc, yn perthyn / yn eiddo i Ffrainc; estron - heb fod o Orllewin Llydaw / heb fod o Lydaw / un di-Lydaweg; ag atal dweud arno/ arni

arc’hant g. arian Ffrainc

Gall² g. Gallaoued Ffrancwr; un heb fod yn frodor o Orllewin Llydaw / heb fod o Lydaw ; un di-Lydaweg

unan hedro/skañv ’vel ur Gall un di-ddal/anwadal/chwit-chwat/gwamal/ oriog fel Ffrancwr; jac-y-rhaca (ffig.)

gallaoueg g. iaith Llydaw UchafGallo (Ffrg.)

galleg g. Ffrangeg

g. saout Ffrangeg gwael/bratiog

gwellañ g. : g. Gwened, sañset gorau Ffrangeg : Ffrangeg Gwened, medden nhw

mont dre ar g. / mont e g. siarad (yn) Ffrangeg, defnyddio Ffrangeg

ober skol c’halleg dysgu Ffrangeg, rhoi gwersi Ffrangeg

ober a ra skol c’halleg athro/athrawes Ffrangeg yw e/hi, mae’n rhoi gwersi Ffrangeg, mae’n dysgu Ffrangeg

gallegaj g. -où (ffurf ddifrïol) unrhyw beth yn Ffrangeg

gallegañ be. siarad (yn) Ffrangeg, parablu (yn) Ffrangeg, defnyddio Ffrangeg (yn llawn dirmyg); siarad lol, whilia dwli, dweud pethau hurt/afresymol

galleger g. -ien siaradwr Ffrangeg; un Ffrangeg ei iaith

gallek a. Ffrangeg, yn yr iaith Ffrangeg; Ffrengig

gallekaat be. troi’n Ffrangeg; troi’n Ffrengig; dod o dan ddylanwad Ffrangeg

gallekaet abf gallekaat qv. wedi’i droi/throi’n Ffrangeg; wedi’i droi/throi’n Ffrengig

gallet abf. gallout/gallet qv.

ma ve g. petai’n bosib(l)

Gallez b. -ed Ffrances

galloud g. -où gallu, grym, nerth; awdurdod; dylanwad; hawl

ar g. da dufañ a-enep ar binim y gallu / y ddawn i boeri i gael gwared â’r gwenwyn

ar g. gall awdurdod/grym Ffrainc

bezañ dindan g. ub. bod o dan bawen rhn, bod yng nghrafangau rhn; bod o dan awdurdod rhn; bod o dan ddylanwad rhn

ha n’eo ket dindan g. den ebet heb fod yn atebol i neb, annibynnol, yn feistr arno’i hun(an) / yn feistres arni’i hun(an)

kaout g. bras war ub. bod â dylanwad mawr/cryf ar rn, bod â chryn ddylanwad ar rn

ober e c’halloud gwneud yn ôl ei allu / hyd eitha’i allu, gwneud ei orau (glas)

ur g. votiñ hawl i bleidleisio

ar Galloudoù Bras y Grymusterau/ Pŵerau Mawr, Galluoedd Byd

galloudek a. galluog, grymus, nerthol, ab(a)l

galloudus a. galluog, medrus; ab(a)l; nobl, cadwrus

gallout/gellout be. gallu, medru, bod yn ab(a)l (i)

a c’hall/c’hell bezañ gall fod, mae’n bosib’, dichon

g. a c’hallan/ran gallaf, ’rwy’n gallu

an neb / an hini a venn - hennezh a c’hell, kaout c’hoant a zo g., pa venner e c’heller ewyllys a bair allu, lle bo ewyllys bydd gallu, ceffyl cryf/da yw ewyllys, nid baich lle bo ewyllys; y mae pont i groesi pob anhawster

chom a c’hallfec’h amañ gallech aros yma

e c’hallez/c’hallit krediñ! cred/ credwch fi! fe elli di / fe allwch chi fod yn siŵr!

keit ha ma c’hall cyhyd ag y gall, tra gall

kement ha ma c’hall/c’hell, ken e c’hell, par / ar pezh ma c’hall/c’hell, gymaint ag y gall, popeth a all, yr hyn a all, hyd eitha’i (g)allu, ei (g)orau glas; yn ôl ei (g)allu, â’i holl egni, yn egnїol, â holl nerth bôn braich ac ysgwydd

kentañ /(ar) buanañ/(ar) primañ/(ar) fonnusañ ma c’hellan/c’hellin mor gyflym/glou/fuan ag y galla’ i, (cyn) gynted ag y medra’ i

n’eus hini ebet a c’hall/c’hell ober kement-se ’all neb wneud hynny, ’does undyn byw a all wneud hynny, ni ddichon neb wneud hynny

ober par ma c’hellen gwneud y gorau a allwn i, gwneud hyd eithaf fy ngallu, gwneud fy ngorau glas

gallus a. posib(l), dichonadwy

galoch¹ b. -où clocsen (â gwad(da)n o bren a’r rhan ucha’ o led(e)r)

galoch² b. chwarae/gêm (lle yr anelir darnau crwn a thrwm o haearn naill ai at ddarn o bren neu linell neu focs)

galoñs g. -où brêd/bredwaith (ar lifrai swyddog)

galoup(ad) b. carlamiad

mont kuit d’ar c’haloup(ad) mynd bant ar garlam, carlamu i ffwrdd

galoupadenn b. -où carlam

ober ur c’haloupadenn ei baglu/ gwadnu/heglu/sgathru hi, rhoi ei draed/ thraed yn (y) tir, mynd fel cath i gythraul / fel cath o dân, cymryd y goes

galoupat be. carlamu, mynd ar garlam, rhedeg; crwydro, mynd ar grwyd(y)r, galifantan/galifanto

g. bro crwydro’r wlad

galv g. -où galwad, cri, bloedd, gwaedd; gwŷs; apêl

ober ur g. galw, gweiddi; gwneud galwad/apêl

ar g.-digastezañ / ar g. da drugarez apêl (i ddiddymu cosb llys)

ur paper-g. gwŷs

galv- bôn gelver/gervel qv.

galvadeg b. -où galwad (gan lawer)

galvadenn b. -où galwad (unigol), cri, llef, gwaedd, bloedd

ober ur c’halvadenn rhoi gwaedd/ bloedd

galvedigezh/galvidigezh b. -ioù galwad (grefyddol)

galvet abf gervel qv. wedi galw

g. oa bet cafodd ei (g)alw, fe’i galwyd

gan- bôn ffurfiau berfol genel qv.

ganas a. bradwrus; twyllodrus; dichellgar, brwnt; garw

al loen g.-se! y bradwr yna!

un taol g. brad, twyll; tro brwnt/gwael/ bradwrus

ganaz g. ed bradwr

ganedigezh b. -ioù genedigaeth, geni; ymddangosiad

ganeoc'h; ganeomp/ganimp; ganez ffurfiau pers. ar yr ardd. gant qv

ganet abf genel qv. wedi'i (g)eni; genedigol

g. dall/bouzar wedi’i (g)eni yn ddall/ fyddar, yn ddall/fyddar o’i (g)enedigaeth, yn ddall/fyddar anedig

g. ha maget oa hennezh amañ cafodd ei eni a’i fagu yma

g. ’oa bet F. Vallée er bloavezh 1860 ganed F. Vallée yn y flwyddyn 1860

abaoe m’on bet g. o’m genedigaeth, o’r dydd/pryd y’m ganed, o’r crud, oddi ar i fi/mi gael fy ngeni

den g. ebet neb (yn y byd), (dim) enaid byw o neb

ne oan ket g. d’ar sadorn da noz ’dwy’ i ddim yn dwp! ’elli di / ’allwch chi mo fy nhwyllo i!

pelec’h ha pegoulz out (bet) ganet? ble a phryd y cest/cefaist ti dy eni?

g.-marw marwanedig

nevez-c’hanet newyddanedig

ganimp; ganin; ganit ffurfiau pers. ar yr ardd. gant qv

selaou mat ganin! gwranda’n astud/ ofalus arna’ i!

gañs g. brêd; bredwaith; rhuban

g. aour eurwe, rhidens aur

gant ardd. â; gan; gyda (h)efo; (ar) adeg; o achos, oherwydd, oblegid

g. a ri (gan) ta beth a wnei, beth bynnag a wnei

g. an diaes e oa! a hithau/hynny mor anodd! ’roedd hi/hynny mor anodd!

gant an hir ma’z eo / ma oa an hent gan fod y ffordd mor bell, gan belled y daith

g. an naon o newyn, o eisiau bwyd

g. an teñval (ma) oa an noz gan mor dywyll oedd (hi / y nos), oherwydd ei bod hi mor dywyll

g. an tommder gyda’r gwres, oherwydd y gwres

g. ar brezel pevarzek adeg y rhyfel byd cynta’

g. ar pezh a vez e vez aozet ar pred-eured rhaid gwneud yr hyn a allwn â’r hyn sy’ ar gael, rhaid gwneud y gorau o’r hyn sydd

g. ar re gentañ gyda’r (rhai) cynta’; ymhlith y cynhara’

g. ar skuizh/yost e oamp ’roedden ni mor flinedig

g. ar vezh! rhag cywilydd! cywilydd arno/arni!

g. e labour emañ ar paotr mae’r bachgen/dyn wrth ei waith

g. e goan emañ e dad mae’i dad wrth ei swper / yn cael ei swper

g. evezh yn ofalus/wyliadwrus/garcus

g. he seitek ha pevar-ugent emañ mae hi’n tynnu am ei dwy ar bymtheg a phedwar ugain, mae hi’n nesu at ei naw deg saith (mlwydd) oed

g. herr/tizh ar frys/garlam, ar wib, yn gyflym/frysiog

g. Pask adeg y Pasg

g. plijadur o’i fodd/bodd, yn llawen

g. plijadur! â phleser! â chroeso! yn llawen!

g. se felly, o ganlyniad; o achos / oblegid/oherwydd hynny, o’r herwydd

a(n) oad/oajoù g. ub. yr un oed(ran) â rhn

a live g. ub. yr un safon/safle â rhn, yn gyfartal/gydwastad â rhn

a live gant udb yn gydwastad â rhth, yr un lefel/gwastad â rhth

a vent g. ub./udb. yr un faint â rhn/rhth

aet eo al levr g. ul laer mae lleidr wedi mynd â’r llyf(y)r, mae’r llyf(y)r wedi cael ei ddwyn/ddwgyd/ladrata

aet eo ar bugel g. ub. mae’r plentyn wedi mynd gyda rhn; mae rhn wedi mynd â’r plentyn; mae rhn wedi cipio’r plentyn

bezañ g. ar c’hoant kousket bod ag eisiau cysgu arno/arni

me a zo marv g. ar c’hoant kousket ’rwy’n marw o eisiau cysgu

bezañ g. ar c’hleñved-se bod â’r salwch hwnnw arno/arni, dioddef o’r salwch hwnnw

bezañ g. ar paz bod â pheswch arno/ arni

ar paz a oa ganin en deizioù-se ’roedd peswch arna’ i y pryd / y dyddiau hynny

bezañ g. ar ruzell bod â’r frech goch arno/arni

bezañ g. e labour bod wrth ei waith

bezañ g. e lein/verenn cael cinio / cael ei ginio, bwyta cinio / ei ginio, bod wrth ei ginio

bezañ gwell(oc’h) g. ub. bod yn well gan rn / gyda rhn

bezañ (ker)koulz/kenkoulz g. ub. bod cystal gan rn / gyda rhn

bezañ kerse g. ub. bod yn edifar/flin/ ddrwg gan rn / ’da rhn

bezañ sot/nay/gwrac’h/pitilh/tik g. ub./udb. bod yn ddwl am rn/rth, dwlu am/ar rn/rth, gwirioni/mopio ar rn/rth

me n’on ket sot g. kafe ’dwy’ i ddim fel ’ny am goffi, ’dwy’ i ddim yn or-hoff o goffi / yn ddwl am goffi

deu(e)t e oa g. e dad daeth gyda’i dad

deu(e)t e oa g. an tren daeth ar y trên / gyda’r trên

diskenn g. an diri mynd (i) lawr y grisiau, disgyn ar hyd y grisiau

diskenn g. an hent mynd lawr yr heol/ hewl, mynd i lawr y ffordd/lôn

gwell eo g. ar vugale sellout ouzh ar skinwel eget/evit lenn mae’n well gan y plant edrych ar y teledu na darllen

hemañ ’zo c’hwezh fall g. e anal mae gwynt cas ar ei ana(d)l, mae ’oglau drwg ar ei wynt

hennezh a eve g. ar voutailh fe yfai (yn syth) o’r botel

klotañ g. ateb, gweddu i, cydweddu â, ffit(i)o; cynganeddu â; odli â

kregiñ g. al labour dechrau/cychwyn ar y gwaith, bwrw ati

mervel g. an naon marw o newyn

mont g. an hent mynd ar ei ffordd/ hynt, dechrau ar ei ffordd, ei chychwyn hi

ober g. udb. defnyddio rhth

pignat g. ar menez dringo’r mynydd

plediñ g. ul labour ymgymryd â gwaith, ymroi i ryw waith

saozneg a vez g. ar re-se Saesneg y bydd y rheiny’n ei siarad

sevel g. ar grec’henn dringo’r allt/ rhiw, mynd lan y tyle

skeiñ g. ub./udb. taro rhn/rhth

skoet g. ur gwall gleñved wedi’i daro/ tharo gan/â salwch difrifol

stagañ g. ar gaoz dechrau siarad/ple, cychwyn sgwrs, agor trafodaeth

ar gwir ’zo ganeoc’h chi sy’n iawn

Job a oa amezeg ganeomp ’roedd Job yn gymydog i ni

a/en oad ganin, kenoad ganin yr un oed(ran) â fi/mi

arc’hant ’zo ganin mae arian gen’ i (yn y fan a’r lle, ar hyn o bryd)

deus ganin dere gyda fi, tyrd gen’ i, ty’d efo fi

koll on ganez/ganit! ’rwyt ti’n drech na fi/mi! ’rwyt ti wedi fy maeddu i!

nompas kas udb. gantañ/ganti bod heb ddod/fynd â rhth gydag e / gyda hi, gadael rhth gartre’, dod yn waglaw

petra a zo arru/degouezet / en em gavet ganez/ganit? beth sy’ wedi digwydd i ti?

petra a c’hoari/c’hoarvez ganez/ganit? beth sy’n bod arnat ti? beth sy’n dy boeni/ flino di? beth sy’n menu arnat ti?

arru eo pell ganti! mae wedi cyrraedd/ mynd ymhell! mae wedi cyflawni tipyn! mae wedi gwneud yn dda! mae wedi llwyddo’n rhyfeddol!

bezañ a-zevriñ ganti bod wrthi o ddifri’

brezhoneg mat a zeu/deu gantañ/ ganti mae Llydaweg da ganddo fo / ganddi hi / gydag e / gyda hi, mae ei L(l)ydaweg yn dda, mae (e/hi) yn siarad Llydaweg yn dda

dre m’emaon ganti gan ’mod i wrthi, gyda llaw

emaomp ganti, tudoù? ydyn ni’n deall/barod, bobol/gyfeillion?

goulennit gantañ gofynnwch iddo

ke/kerz gantañ cer gydag e, dos efo fo

emaoc’h ganti! dyna chi/fe/hi (i’r dim)! ’rych chi wedi taro’r hoelen ar ei phen! ’rych chi yn llygad eich lle! ’rych chi’n (hollol) iawn!

glav ’zo ganti mae’n bwrw glaw

krog oc’h/emaoc’h ganti? ydych chi wedi dechrau/cychwyn arni? ydych chi wrthi?

n’aio ket pell ganti! ’aiff e/hi ddim yn bell / ymhell! ’wnaiff e/hi ddim para! ’all e/hi ddim dal ati’n hir!

n’emaout ket ganti! ’dwyt ti ddim yn ei deall hi / wedi’i deall hi! ’rwyt ti ymhell ohoni!

skoulmañ ganti cael dau ben / deupen llinyn ynghyd

stagañ ganti dechrau/cychwyn arni, bwrw iddi, mynd ati, torchi llewys

gant a cys. beth bynnag a, (gan) ta beth a, canys beth a

g. a ri beth bynnag / (gan) ta beth / canys beth a wnei di

gant aon da (+ be.) cys. rhag ofn

gant aon na (+ bf) cys. rhag ofn y

gant ma cys. cyhyd ag y, dim ond i

g. ma vo brav an amzer cyhyd ag y bydd / os bydd y tywydd yn braf

g. ma teuio a-raok an noz dim ond iddo/iddi ddod cyn (y) nos, cyhyd ag y daw cyn iddi nosi

gantañ, ganti, ganto/gante ffurfiau personol ardd. gant qv.

ganus a. yn llusgo’i (g)eiriau wrth siarad, yn canu wrth siarad; creulon, milain

ganuziñ be. llusgo’i (g)eiriau wrth siarad, canu wrth siarad; cam-drin

gaol b. -ioù fforch, ffwrch (coeden); gaf(a)l, ffwrch (person)

g. ar wezenn fforch y goeden

g. skañv! gaolig! y ferch anfoesgar/ ddigywilydd/nwydwyllt!

ha g. d’an ti-debriñ a bant / ac i ffwrdd am y bwyty, a dyma’i brasgamu hi am y bwyty

ober g. brasgamu

ha ni d’ober g. er maez a dyma ni’n ei gwadnu hi mas, a dyma ni’n ei heglu hi allan

reiñ g. dezhi ei baglu/gwadnu/heglu/ sgathru hi, cymryd y goes

gaolek a. heglog, hirgoes, â choesau hir(ion)

gaoliañ be. bod/mynd/eistedd bag(a)l-di-bowt; gwneud camau bras/breision

gaoliata be. camu dros; brasgamu; bod/ mynd/eistedd bag(a)l-di-bowt

g. dreist ar skalierig camu dros y sticil(l)

g. hent mynd/cerdded yn bell

g. war ar marc’h-houarn eistedd/ mynd bag(a)l-di-bowt ar gef(e)n y beic

gaoliñ be. (am goeden a ffordd) fforchio

g. a ra an hent un tammig pelloc’h mae fforch yn y ffordd yn nes ymlaen

gaolviolin b. -où soddgrwth

gaonac’h a. amhlantadwy; hesb (am fuwch), anghyfeb (am gaseg) anffrwythlon (am greadur b.), diffrwyth

gaonac’henn b. -ed gwraig amhlantadwy; buwch hesb

gaou¹ a. gau, celwyddog; ffals, anghywir; drwg

lonkañ udb. dre an toull-g. llyncu rhth o chwith

gaou² g. gevier celwydd, anwiredd; cam, niwed, drwg, camwedd; twyll

ar g. ’zo ganeoc’h ’rych chi’n methu/ anghywir, ’rych chi’n gwneud camgymeriad, ’dych chi ddim yn iawn

diwar/dre c’haou, e g. ar gam

e g. pe gant rezon yn gam neu’n gymwys

tamall ub. e g. beio rhn ar gam, collfarnu rhn ar gam, camgyhuddo rhn, ‘llunio bai lle ni bo’

n’eus ket an disterañ g. ganin ’dwy’ i ddim yn dweud gair o gelwydd, ’rwy’n dweud calon y gwir

ober g. bod ar fai, cyfeiliorni

ober g. da/ouzh ub. gwneud cam â rhn, achosi/gwneud/peri drwg/niwed i rn (ffig.); twyllo rhn

ober g. a zek lur saoz ouzh ub. twyllo rhn o ddeg punt

teuler/teurel ar g. war ub. taro/rhoi’r bai ar rn

ur g. du/bras celwydd noeth

diskargañ sac’hadoù gevier rhaffu llathenni o gelwyddau

gaouia(r)d g. -ed, gaouidi celwyddgi

penn-g. celwyddgi

gaouiadenn b. -où celwydd, anwiredd

gaouia(r)dez b. -ed celwyddast, merch/ gwraig gelwyddog

gaouiat a. celwyddog; twyllodrus

gwrac’h kozh g. anezhi hen wraig gelwyddog

gaouiataer/gaouier g. -ien celwyddgi; twyllwr

gaouiñ be. anafu, niweidio, gwneud niwed (i), achosi/peri loes (i)

gaouüs a. dinistriol, niweidiol; drygionus, (y)sgeler

gar¹ b. -où; divhar/divesker coes, gar; clun

kaout hed o g. cael eu traed yn rhydd, bod yn rhydd (i fynd)

o klask eeunañ he g. d’e vamm - he zorret en deus e daou damm wrth geisio gwella’r sefyllfa gwnaeth bethau’n llawer gwaeth

ur c’har goat coes bren/glec

torret he divhar wedi torri’i dwy goes / ei choesau

gar² b. (ni threiglir mo’r gytsain flaen yn dilyn y fannod sylwer ond treiglir a. yn dilyn yr enw) -ioù gorsaf

g. an hent-houarn, ti-g. gorsaf reilffordd/reilffyrdd

g. ar c’hirri-boutin / an otoioù-karr gorsaf fysiau

ar g. vihan yr orsaf fach

ur g. vras gorsaf fawr

garad b. -où poen yn y goes, coes dost/ boenus

garan¹ b. -où rhych, rhigol, cwter, ffos

garan² b. -ed garan, crëyr (glas), crychydd, crechy dindon

garanañ be. rhychu, rhigoli, ffurfio/ gwneud rhychau/rhigolau; tyllu, tyrchu

garanet abf garanañ. qv. wedi gadael/ ffurfio rhychau/rhigolau/ôl/olion

garbedenn b. -où gaf(a)l

bezañ e lost en e c’harbedenn bod â’i gwt/gynffon rhwng ei goesau; (ffig.) cywilyddio, teimlo cywilydd, bod â chywilydd arno

garchennat be. (y)sgythru

gard(ian) g -ed gwarchodwr

ael g. angel gwarcheidiol

gardenn b. -où llwyb(y)r

gardennad b. -où casgliad, haid, torf, tyrfa, nifer helaeth

ur c’hardennad tud haid (o bob(o)l), torf/tyrfa

gardis a. garw, llym; sych(aidd), sarrug, swta; bywiog, cryf, llon, sionc

garek a. hirgoes, heglog

paotr g. bachgen hirgoes, heglyn

garenn b. -où bôn, bonyn, (bon)cyff; coes(g)yn; eginyn, sbrigyn; coes (pib, tr(o)wser/tr(o)wsus ayyb.)

gargadenn b. corn gwddw(g)/gwddf, llwnc (corff); (am ddiod) llwnc(aid)

gargadennad b. llwnc (o ddiod), dracht, llymaid, joch, cegaid, llond ceg, diferyn

gargadenneg g. gargadeien un am ei fol(a), bolgi, glwth

gargadennek a. bolrwth, barus, gwancus, glwth, trachwantus (o ran bwyta)

gargamm¹ a. cloff, clunherc(i)og

gargamm² g. -ed un cloff, clunhercyn

gargel torf. -enn b. celyn (mân)

gargouilh g. -où hylif golchi’r llwnc, hylif garglo

gargouilhat be. golchi’r llwnc/gwddw(g), garglo

gargoul g. -ioù gargoil

garidenn b. -où twll, rhych, rhigol; twll gwa(ha)dden, gwâl twrch daear

garidi g. -ed trochydd (aderyn)

garidoù ll. canllaw/rheilen ar falconi; oriel, balconi

garlañchenn b. -où uwchlwnc, ffaryncs

garlantez g. -ioù, torf. -enn b. garlant

garlantezañ be. addurno â thorch/ thalaith/choronbleth/garlant

garliz(enn) b. garlized lleden chwithig

garloter g. -ien bolgi, un barus, un am ei fol(a)

garlostenn b. garlosted chwilen glust, pryfyn clust

garm gb. -où, garmadenn b. -où bloedd, gwaedd, cri, llef; sgrech

garmat/garmiñ be. bloeddio, gweiddi; crïo, llefain, wylo; galw; sgrechain/ sgrechen/sgrechian

g. evel ar Vadalen llefain dŵr y glaw, llefain ei chalon hi, crïo/wylo’n hidl

gars a. garw, gwyllt; hurt, twp, ffôl

garv/garo a. garw, gerwin; swrth; caled; cas; poenus

g. eo an amzer mae’r tywydd / mae hi’n arw

g. eo an traoù mae bywyd yn galed

bugale savet g. plant wedi’u codi’n arw, plant heb gael magwraeth dda

mont g. d’ub. cam-drin rhn

garvaat be. mynd/troi yn arw, gerwino

garventez b. garwedd, gerwinder

garz g. -ed, girzi ceiliagwydd, clacwydd; (ffig.) twpsyn, hurtyn, cwarter/hanner call a dwl, hercall, ffŵl, nerco (ar laf.)

garzh(enn) b. -où, girzhier perth, gwrych; (weithiau) garth

divskouarn ’zo gant ar c’harzh mae clustiau gan gloddiau a llygaid gan berthi

lammat dreist ar c’harzh mynd dros ben llestri, cymryd gormod(d) o raff (ffig.)

mont er c’harzh (ffig.) mynd i’r clawdd/gwellt/wal, mynd yn ffliwt, bod â’r hwch wedi mynd drwy’r siop, bod wedi mynd i Dre-din / mynd yn fethdalwr

ur c’harzh lann garth eithin

ur redadeg girzhier ras glwydi

ul labous-g. plentyn llwyn a pherth, plentyn drwy’r berth

gast¹ b. gisti gast (ffig. am wraig), cnawes; putain, hwren

ur c’hast a vaouez! hen ast o fenyw! hen gnawes!

gast!² ebych. (myn) diain/diawl i!

gastaouer g. -ien puteiniwr

gastaouiñ be. puteinio

gavotenn b. -où gafoten, dawns Lydewig

gavr b. givri gafr

g.-haleg cornicyll

g.-vor (pysgodyn) perdysen, Sioni naill och(o)r

gavrig/garvig b. -ed myn

g.-an-hañv (aderyn) gïach, gafr y gors, gafr wanwyn

gaz g. nwy

ged¹/get ardd. ffurf ar gant qv.

ged² g. -où gwyliadwr(i)aeth

g. noz gwyliadwr(i)aeth nos

bezañ war g. a udb. disgwyl rhth, aros am rth, bod ar wyliadwr(i)aeth am rth ober g. gwylio, bod ar wyliadwr(i)aeth

gedal be. gwylio, gwarchod; disgwyl, aros (am); gobeithio

g. gant avi edrych ymlaen / disgwyl yn awchus/eiddgar

da c’hedal tra’n disgwyl/aros (am), i ddisgwyl/aros (am); yn y cyfamser

da c’hedal ma teuio/tey tra’n disgwyl iddo/iddi ddod

emaint o c’hedal anezhi da zont, emaint o chedal ma teufe hounnezh maen nhw’n disgwyl iddi ddod

kalz labour ’zo o c’hedal ac’hanon mae llawer o waith yn fy nisgwyl / yn aros amdana’ i / o’m blaen i

geder/gedour g. -ien gwyliwr

gedon ll. gad qv.

leusker g. da redek hau straeon celwyddog, taenu anwireddau ar led

gedona be. hela ysgyfarnogod/ sgwarnogod

geiz g. -où trydar; murmur

geizadeg b. trydar (llawer ar y cyd)

geizoù ll. clemau, munudau, ystumiau, siapsau, wynebau

dihan d’ober g.! paouez a ober g.! gad dy glemau/faldod!

leun a c’heizoù maldodus, ffuantus, yn glemau/faldod/ystumiau i gyd

geizañ be. trydar, telori, pyncio; murmur; baldorddi, preblan (plentyn)

gel¹a. diwyd; brwd; prydlon

gel g. -où

gelaouenn b. gelaoued gelen

gell a. gwinau, coch, brown

gellout gw. gallout

gelven ll. golvan qv.

gelver/gervel be. galw, enwi

genaouad g. -où cegaid, llond ceg

genaoueg/genaouog g. genaoueien hen geg fawr (ffig.); twpsyn, un cwarter/ hanner call a dwl, un hanner pan, hurtyn, ffŵl, nerco

g. ac’hanout! y ffŵl (fel yr wyt ti)!

piv en deus graet genaoueien ac’hanoc’h? pwy sy’ wedi gwneud ffyliaid ohonoc’h?

genaou(eg)iñ/ginaouiñ be. bod/sefyll/ edrych/syllu yn hurt/gegrwth/ gegagored/syn/syfrdan, rhythu; delwi; gwagswmera, segura

ne oa ket chomet da c’henaou(eg)iñ/ c’hinaouegiñ ’wnaeth e/hi ddim aros i wagswmera/segura

genaouek a. twp, hurt, cwarter/hanner call a dwl, hercall, hanner pan, hurt

g. evel ur ribot mor dwp â llo/stên/ bwced/sledj

chom g. bod/sefyll/edrych/syllu yn hurt/gegrwth/gegagored/syn/syfrdan, rhythu

g.-dreist affwysol o dwp, y tu hwnt o dwp, twp dros ben

genaouioù ll. genoù qv.

genel (bôn : gan-) be. geni, esgor (ar)

daou vugel a c’hanas e wreg esgorodd ei wraig ar ddau blentyn, cafodd ei wraig ddau blentyn

genetik g. geneteg

genidik/ginidik a. genedigol

unan g. eus ar Vro Bagan un yn enedigol o’r Fro Bagan, brodor o’r Fro Bagan

genitiv g. genidol (gram.)

genn b. -où cŷn, gaing, lletem

bountañ ur c’henn en ub. (ffig.) twyllo rhn

ober gennoù (ffig.) chwarae triciau/ castiau

plantañ/sankañ ur c’henn en ub. (ffig. )rhoi taw ar rn, cau ceg rhn

gennañ be. rhoi cŷn/gaing/lletem (o dan), lletemu; cornelu; dal(a), twyllo

g. ub. eus dek lur saoz twyllo rhn o ddeg punt, dwyn/dwgyd/lladrata deg punt oddi ar rn

g. ur plach rhoi merch o dan ei gofal, twyllo merch

gennet abf gennañ qv.

g. out! ’rwyt ti wedi dy ddal(a)!

genoù g. genaouioù genau, ceg; wyneb

g. ar stêr ceg/aber yr afon

g. gleb (ffig.) tafod teg, crafwr (ffig.), gwenieithwr, ymgreiniwr, sebonyn, cynffonnwr, llyfwr (tin)

klev honnezh gant he g. gleb gwrando ar honna â’i sebon/seboni/ gweniaith/ thafod teg

g. palefarzh gwep bwdlyd

g. patatez! y twpsyn! y twmffat! y lembo!

brasoc’h e c’henoù eget e gof (mae) ei lygaid yn fwy na’i fola

chomet e c’henoù / he g. a-dreuz yn tynnu gwep

chomet e c’henoù / he g. digor war nav eur bod/aros yn gegrwth

c’hoarzhin leizh e c’henoù / he g. chwerthin yn galonnog, chwerthin dros y lle / dros bob man

digeriñ e c’henoù / he genoù agor ei geg/cheg; siarad

e. g. ar môr yn beryglus o agos i’r môr, yn rhy agos i’r môr

em g. yn fy ngheg; (ffig.) ar flaen fy nhafod (ffig.)

emañ e anv em g. mae’i enw ar flaen fy nhafod

frank e c’henoù / he g. yn gegagored, â cheg fawr (ffig.), tafodrydd

kammañ/treuzañ e c’henoù / he g. tynnu gwep, gwneud clemau/ystumiau

kouezhañ war e c’henoù cwympo ar ei wyneb/drwyn

laka(a)t ub. war e c’henoù / he g. llorio/maeddu/trechu rhn

laka(a)t udb. war e c’henoù. rhoi rhth ar ei wyneb; dodi rhth wyneb i waered / pen ucha’ isa’

leizh e c’henoù / he g. (l)lond ei geg/ cheg, ar dop ei (l)lais, bloedd/nerth ei ben/phen, bloedd ei geg/cheg

ober g. figus dirak udb. codi/cwnnu’i drwyn/thrwyn ar rth

pilat e c’henoù / he g. siarad yn ddi-baid/-stop

prennañ/serriñ/stankañ/stouvañ e c’henoù / he g. d’ub. rhoi taw ar rn, cau ceg/pen rhn

ur g. re frank hen geg fawr (ffig.)

Genver: miz Genver g. mis Ionawr

gwell eo gwelet ki en kounnar evit heol tomm e miz G., pa ve regain da viz G. n’eus ket ezhomm da gavout joa gwell gweld dodi mam ar elor na gweld hinon deg yn Ionor, haf yn Ionawr - gaea’ hyd Fai, haf yn Ionawr - Mawrth ei ddialwr, braf yn Ionawr - dial ym Mai, diwerth gwanwyn yn Ionawr, Ionawr cynnes - Mai oer

ne vezo ket leun ar solier mar bez heol tomm da viz G. os yn Ionawr y tyf y pawr - drwy’r flwyddyn wedyn ’thyf e fawr, os y borfa dyf yn Ionor - gwaeth y tyf drwy’r flwyddyn rhagor

tremen lost al leue dre c’henoù ub. (ffig.) taflu/tawlu ll(u)wch i lygaid rhn (ffig.)

geo! adf ateb cadarnhaol i gwestiwn neu osodiad neg. gw. eo! ie! ydw! ydy! byddwn! gwnaf! ayyb.

ne vi ket er gêr warc’hoazh? geo ’vat! ’fyddi di ddim gartre’ (y)fory? bydda’ siŵr! siŵr iawn!

geofizik g. geoffiseg

geofizik(el) a. geoffisegol

geofizikour g. -ien geoffisegydd

geol g. -ioù ceg, safn (creadur)

g. an ifern ceg uffern

g.-bleiz (bot.) trwyn y llo, pen ci bach

geometriezh b. geometreg

geot torf. -enn b.., a g. -où, -eier glaswellt, gwair, porfa

geotenn b. -où llysieuyn, glaswelltyn

g. ar Werc’hez (bot.) llysieuyn y Wyry’ Serenllys mawr Stellaria holostea

ger g. -ioù gair; sôn

g. da zen! dim gair wrth neb / wrth y garreg! taw piau! paid/peidiwch â dweud wrth y gath!

g. evit g. gair am air

bezañ den d’e c’her cadw’i air cywiro’i addewid

mankout d’e c’her, nompas bezañ den d’e c’her, terriñ e c’her torri’i air/addewid

delc’her (d’)e c’her cadw’i air/ addewid, cywiro’i addewid

n’en deus ket dalc’het d’e c’her ’dyw e ddim wedi cadw’i air/addewid, mae wedi torri’i air/addewid

den d’e c’her un yn cadw’i air

dont en-dro war e c’her tynnu’i air yn ôl, mynd yn ôl ar ei air en ur g. mewn gair, yn fyr

gwelloc’h eo ur g. tavet eget daou lavaret, ur g. tavet a zo gwelloc’h eget ur g. lavaret tafod tewi yw’r tafod gorau, tafod tawel ddangosa ben doeth, gorau prinder : prinder geiriau, po galla’ y dyn anamla’ ei eiriau, doeth pob tawgar, doeth a dawo, doeth dyn tra tawo, y calla’ i dewi / a dawo

krediñ ub war e c’her cymryd rhn ar ei air, credu rhn

mont war e c’her siarad/torri ar ei draws

rannañ g. torri/dweud gair

n’eo ket den d’e c’her, trubard eo d’e c’her ’dyw e ddim yn un am gadw’i air/addewid, mae’n torri’i air/addewid(ion)

n’eus bet biskoazh g. etrezomp ’does dim gair (croes) wedi bod rhyngon ni erioed

n’eus g. a damm ’does dim sôn/argoel am fwyd

ur g. a-dreuz gair o(’i) le

ur g. a-raok rhagair, rhagarweiniad

war ar g. ar y gair, ar unwaith

war c’her ub. ar air / ar gyngor rhn, yn ôl (gair; barn) rhn

gerioù bras geiriau mawr, rhegfeydd

e berr gerioù yn fyr, mewn ychydig eiriau, mewn gair

g.-mell bannod (gram.)

g.-mell amstrizh bannod amhendant (gram.)

g.-mell strizh bannod bendant (gram.)

g.-stur allweddair

gerioù-kroaz croesair

geriadur g. -ioù geiriadur

geriaoueg b. -i/-où geirfa, rhestr termau

germanek a. Germanaidd/Germanig

gervel be. gw. gelver

geun b. -ioù gwaun, mawnog

geuniek a. corslyd, corsog

geus! adf ateb cadarnhaol i gwestiwn neu osodiad neg. gw. eus! oes!

gevel b. -ioù gefel

gevell g. -ed gefell

gevellenn b. -ed gefeilles

gevellet abf gevelliñ qv

kêr c’hevellet gefeilldref.

gevelliñ be. gefeillio

gevier ll. gaou qv. anwireddau, celwyddau, storïau celwyddog

g. a lavar evel an traezh en aod / ken (n)a foeltro / evel un tenner dent mae’n dweud celwyddau rif y tywod mân / rif y gwlith / fel ci yn trot(i)an / fel ci yn yfed cawl

g. tout! celwydd i gyd! celwydd noeth! ’does dim tamaid/gronyn o wir yn y stori! ’dyw e ddim yn wir o gwb(w)l! ’does dim gwir(ionedd) yn hynny!

c’hwezh ar g. ’zo ganti! (am stori) mae hi/honna’n drewi!

dornañ/troadañ/fentañ/todorosat g., diskargañ sac’hadoù g. rhaffo/rhaffu celwyddau

drailhañ/kontañ/livañ/la(va)ret g. dweud/palu celwyddau

liver g. celwyddgi

ha ne vez nemet g. gantañ/ganti celwyddog

plantañ g. war ub. hau celwyddau am rn

se n’eo ket g.! mae’n wir (ei wala)!

gevr ll. gavr qv.

gevred g. de-ddwyrain

gid¹ g. -ed tywysydd

gid² g. -où ffrwyn

gidoù awenau

gidon g. -ioù corn beic

gilhotin b -où gilotîn; arf tebyg i bladur – (â choes hir a llafn grom i dorri gwymon o gwch)

gin¹ a. anghywir/chwith/fewn (dilledyn/ pilyn, defnydd); cef(e)n (dalen; darn arian; medal)

an tu g. yr och(o)r anghywir/chwith; y tu cef(e)n

war an tu g. (g)o chwith

aet eo ar bed war an tu g. mae’r byd wedi mynd o chwith / wyneb i waered / ben i waered / ben ucha’n isa’

ur spered g. un/person croes/ piwis/ gwrthnysig/gwrthwynebus

gin² g. gwrthwyneb; cef(e)n; och(o)r chwith (dilledyn/pilyn)

ar g. an hini eo a zo c’hoarvezet y gwrthwyneb a ddigwyddodd

e g. (g)o chwith, y tu chwith allan, y tu fewn tu fas, y gwrthwyneb allan; y cef(e)n ymlaen

aet eo e benn / he fenn e g. mae wedi drysu’n lân, mae wedi colli arno/arni’i hun(an) yn llwyr

g.-ouzh-g. gefn-gefn, gefn wrth gefn

ginañ be. ystyfnigo, stwbwrno, nogio, strancio; edrych yn sarrug/sur(bwch), cuchio

en ur c’hinañ yn anfoddog, yn erbyn ei (h)ewyllys, yn groes i’r graen (ffig.); gan ystyfnigo/stwbwrno/nogio/ strancio

ginet abf ginañ qv. afreolus, di-wardd, anystywallt, (y)styfnig), stwbwrn; mewn hwyl ddrwg/wael, mewn hwyliau drwg/gwael, â chroen ei din/thin ar ei dalcen/thalcen (ar laf.)

ur mousc’hoarzh g. crechwen, gwên gam, glaswen

ginaoueg gw. genaoueg

ginidik gw. genidik

ginivelezh b. -ioù genedigaeth, geni

mont da ziskleriañ g. e verc’h mynd i gofrestru genedigaeth/geni ei ferch

ginus a. tanllyd, byr ei dymer/thymer, byr ei flewyn/blewyn (ffig.)

gioc’h g. -ed gïach, gafr y gors, gafr wanwyn

ober kof g. ymprydio; codi’r rhastl, byw ar fin y gyllell, byw ar ei gythlwng/chythlwng

treut evel ur g. yn denau fel rhaca / fel brân (ar ei thalcen), yn fain fel styllen/ sgerbwd

girzhier ll. garzh qv.

girzi ll. garz qv.

gisti ll. gast qv.

gistierezh g. puteindra

gitar g. -ioù gitâr

gitarour g. -ien gitarydd

givri ll. gavr qv.

giz b. -ioù arfer, arferiad, ffasiwn, dull; defod

g. kozh hen ffasiwn, wedi dyddio

tud a c’hiz kozh pob(o)l hen ffasiwn

g. nevez ffasiwn newydd/cyfoes/ modern

ar c’hiz a-vremañ y ffasiwn cyfoes/ presennol, y dull newydd/modern, yr arfer bellach/heddiw

dav/ret eo heuliañ ar c’hiz / mont gant ar c’hiz rhaid mynd/symud gyda’r oes, rhaid dilyn y ffasiwn

distreiñ da c’hiz ar bed dychwelyd i ffordd y byd; seciwlareiddio

e g.-se fel yna

evel ar c’hiz yn ôl yr arfer(iad); yn ôl y ffasiwn; yn ôl y ddefod

evel-se emañ ar c’hiz dyna’r arfer/ arferiad; dyna’r ffasiwn

eus/diouzh ar c’hiz yn y ffasiwn; yn ôl y ffasiwn; ffasiynol

ar c’hiz dilyn y ffasiwn, symud gyda’r oes

mont er maez a c’hiz mynd mas/allan o ffasiwn, dyddio

ober gizioù gwneud tipyn o glemau/ seans, tynnu wynebau

g.-prezeg ffordd/dull o ddweud/siarad; ymadrodd, priod-ddull; tafodiaith

glabous g. cleber, brawl; ymffrost

selaou o g.! gwrando ar eu cleber!

tavit gant ho klabous! gadewch eich cleber/brolio/ymffrostio !

glabousañ be. tasgu dŵr dros y lle; clebran, baldorddi, brawlan, breglach, paldaruo; cecian (mewn cyffro); ymffrostio, brolio; canu/chwythu’i (ut)gorn ei hun(an) (ffig.)

dalc’hmat ar re sotañ a c’hlabous ar muiañ (eus an dra-se eus an dra-hont hep gouzout petra a lavaront) mwya’u trwst/twrw llestri gweigion

glabouser g. -ien clebryn; broliwr, ymffrostiwr; pen bach (ffig), ‘fi’ fawr

glabouserezh cleber (gan lawer)

glac'har gb. -où loes, poen, trallod, gofid, tristwch, blinder; galar; hiraeth

c’hoari gant glac’harig byw’n fain, byw ar fin y gyllell, bod/byw mewn eisiau

kaout g. d’e walloberioù (e)difaru am ei ddrwgweithredoedd, bod yn edifar/ flin am ei gamweddau

kaout g. d’ub./d’udb. bod â hiraeth am rn/rth, hiraethu am rn/rth, galaru ar ôl rhn; gweld eisiau rhn/rhth

glac'haret abf glac’hariñ qv. trallodus, trist, wedi’i dristáu/thristáu, gofidus, pryderus, blinderus; wedi’i (d)dinistrio’n llwyr (am berson), wedi colli’r cwb(w)l

gant ar brezelioù e vez pinvidikaet lod ha g. darn all gyda rhyfeloedd bydd rhai yn ymgyfoethogi ac eraill yn cael eu dinistrio’n llwyr / yn colli’r cwb(w)l

Yann a oa g. betek ar marv ’roedd Siôn wedi’i dristáu i waelod ei fod, ’roedd Siôn yn dorcalonnus o drist

glac'hariñ be. tristáu; gofidio, blino, poeni, galaru, hiraethu; dinistrio

glad g. -où gwlad; teyrnas; treftadaeth; eiddo, cyfoeth

g. Doue teyrnas Dduw

glan¹ a. santaidd, pur, dihalog, glân, heb nam, di-fai

g.-yezhour purydd (iaith)

glan² adf. yn gwb(w)l, yn gyfan gwb(w)l, llwyr, hollol

glanaat be. puro, glanhau; dod yn lân/ loyw

glann b. -où glan

glanyezhour g. -ien purydd iaith

glao g. gw glav

glaou g. a thorf. -enn b. glo

g.-bev cols byw/coch, marwor tanllyd

g.-douar glo (o grombil y ddaear)

g.-koad golosg

g. -marv henlo

g.-munut glo mân

glaouenn b. -où colsyn, marworyn

glaouer¹ g. -ien dyn y glo, gwerthwr glo; gwennol ddu

glaouer² g. -ed gwennol

glaour g., glaourenn b. glafoerion, drefl/ drifl; ôl malw(od)en, llysnafedd

koll g. e c’henoù / he genoù glafoerio, dreflu/driflan

lakaat ar g. da zont en ho kenou dod â / tynnu dŵr o’ch dannedd chi (ffig.)

glaour(enn)eg g. glaour(enn)eien glafoer(i)wr, dreflwr; clebryn

glaour(enn)iñ be. glafoerio, dreflu/ driflan; clebran, clecan

glapez a. cegrwth; gwaglaw, wedi methu cael dim (wrth hela)

glas a. glas; gwyn(las), gwelw, llwyd; gwyrdd; anaeddfed, heb aeddfedu (am bren, cnydau ayyb.); heb fod yn sych; ffals (am chwerthin/gwenu)

g. gant an naon yn wynlas/llwyd/ welw o eisiau bwyd

avaloù g. afalau gwyrdd (heb aeddfedu)

c’hoarzhin g. chwerthin gwneud, gwên ffals/ffug/ffuantus, gwên ci marw

gouloù g. golau gwyrdd (goleuadau’r ffordd)

sec’h ha g. yn gyfan gwb(w)l, yn llwyr, yn hollol, i gyd, bob tamaid

g.-deil cloroffyl

g.-du/-mouk glasddu, dulas, glas tywyll

g.-gwer/-mor/-pers gwyrddlas, glas-wyrdd

g.-mortolod glas tywyll, glas y llynges

g.-oabl/-oabr/-slaer/-wenn glas golau

g.-pilh (am ffrwythau) ymhell o fod yn aeddfed

g.-ruz porffor

glasaat be. glasu; britho

glasaet abf glasaat qv.

g. eo ar gwez mae’r coed wedi glasu

g. eo e vlev mae’i wallt wedi britho

glasc’hoarzhin¹ be. glaschwerthin, esgus/ ffugio/smalio chwerthin

glasc’hoarzhin² g. chwerthin bach ffals/ gwneud, glaschwerthin(i)ad ; gwên ffals/fenthyg

glaslivet abf gwelw, gwynlas

glaster g. glesni, gwyrddlas

glasvez g. glaswellt, gwair, porfa; rhannau gwyrddlas planhigion

glav g. -ioù, -eier glaw

g. a ra, g. ’zo oc’h ober, oc’h ober g. emañ mae’n bwrw (glaw), mae’n glawio

g. arnev glaw tyrfau/taranau

g. ’zo enni/ganti, feson/liv/stumm/ gouenn ar g. ’zo ganti / ’zo war an amzer, sin c’hlav ’zo, stummañ a ra d’ober g. mae glaw ynddi, mae’n llawn glaw, mae graen/golwg glaw arni, mae’n bygwth glaw, mae (hi) am law, mae’n copri (ar laf. )

ober g. bwrw glaw, glawio

ober g.-munut/-sil/-tanav/-kemener/-tamouezet bwrw glaw mân, briwlan (glaw)

ober g.-pil (-polos)/-bras/-pounner/-puilh, ober g. diouzh ar gwashañ / gwashañ ma c’hell, ober ur skoultrad g. bwrw glaw trwm, ei harllwys hi, arllwys/diwel/pistyllan/ tywallt y glaw, tresio/stido bwrw, bwrw cyllyll a ffyrc, bwrw hen wragedd a ffyn, bwrw ffyn grisiau, bwrw fel o grwc

troet eo an amzer war ar g. mae hi wedi dod/troi i’r glaw / yn law

un devezh g. diwrnod glawog/gwlyb

ur barr(ad)-g. cawod/cawad (o law)

ur pilad/skoultrad- g. cawod/cawad drwm/drom/gas (o law)

g.-heol glaw neu hindda, (boed) haul neu law, ym mhob tywydd

glaveier ll. glav/glao glawogydd

glaz¹ g. glesni

g. ar maezioù glesni’r meysydd

glaz² b. cwlwm gwythi, cramp; ffit

glaz³ g. cnul

glazadur g. glesni, gwyrddni; glaswellt; deilach gwyrdd (bwyd i ddyn ac anifail)

glazañ be. glasu; oeri; cynddeiriogi; codi natur, colli’i dymer/thymer, mynd (mas) o’i gof/chof

glazard g. -ed madfall, genau goeg

glazenn b. -où porfa, glaswellt, lawnt, tir glas, tywarchen; pilen, rhuchen, cataract

glazien b. porfa, glaswellt; llysiau gleision, letysen; lliw glas; caseg las

glazig¹ g. -ed (y)sguthan, colomen wyllt; dyn yn nillad ardal Kerne (de-orllewin Llydaw); llyffant gwyrdd

glazig² g. -où penlas yr ŷd

glazig³ b. cwlwm gwythi, cramp

glazik a. ag arlliw o las / â gwawr las arno/arni

gleb a. gwlyb; llaith

g. betek livenn va/ma c’hein yn wlyb hyd fy nghroen

mont kuit evel ur c’hazh g. mynd bant wedi torri’i grib/chrib, mynd bant / i ffwrdd â’i gwt/gynffon/chwt/ chynffon rhwng ei goesau/choesau

ober e gazh g. cynffonna, ymgreinio, seboni, llyo/llyfu (tin) (ffig.), ffalsio, cowtowio

g.-(dour-)teil, g.-par-teil gwlyb diferu/diferol/domen/potsh/stecs, yn wlyb hyd (at) y croen

g.-glizh eo ar geot mae’r borfa/gwair/ glaswellt yn llaith

glebaj g. -où gwlybaniaeth, gwlypter; lleithder

glebiadenn b. gwlychad

tapet ’m eus ur c’hlebiadenn! ur c’hlebiadenn ’m eus bet! fe ges i wlychad!

gleb(i)añ be. gwlychu

g. e c’horzhailhenn/lañchenn (ffig.) gwlychu’i big (ffig.), yfed diferyn/ llymaid

glebiet abf glebiañ qv. wedi’i (g)wlychu

g. ’oan bet! fe ges i wlychad!

glebor g. gwlybaniaeth, gwlypter, lleithder

gleborek a. llaith

gleborekaat be. lleith(i)o

gleborenn b. hylif

glec'h g. gwlych

laka(a)t e g. dodi/rhoi yn wlych / yng ngwlych

glec’hiñ be. rhoi yn wlych / yng ngwlych, mwydo, trwytho

glep¹ a. twp, dwl, hurt, cwarter/hanner call a dwl, hercall, gwirion, hanner pan, nerco

glep² g. -eien twpsyn, hurtyn, ffŵl, un cwarter/hanner call a dwl, hercall, gwirion, hanner pan, nerco

glepaj g. -où dwli, lol

glesker g. -ed broga, llyffant melyn

gleurc’h g. maen ffrois/crempog/ cramwyth/pancos

glez adf. cwb(w)l, hollol

glin g. daoulin glin, pen-(g)lin

boled g. padell y ben-(g)lin

penn-g. pen-(g)lin

penn ma g. fy mhen-(g)lin

mont war bennoù e zaoulin mynd ar ei ben(g)liniau / ar ei ddeulin, pen(g)linio

glizh torf. -enn b. gwlith

barradoù g-mor cawodydd o ewyn / o lwch môr

glizhañ be. gwlitho

glizhata be. bwrw glaw mân, briwlan (glaw)

glizh(enn)ek a. gwlithog

glizh(et)enn b. gwlith, cawod o wlith; glaw mân; ton o chwys; anwedd

glizhenniñ be. gwlitho, bwrw glaw mân; perl(i)o (am chwys ar dalcen); anweddu

glizhetez b. glaw mân

glizi torf. cwlwm gwythi, cramp

glizienn b. cwlwm gwythi, cramp

glizig g. -ed, glizigenn b. -où sewin, gleisiad, brithyll y môr, gwyniedyn, penllwyd

glizin¹ a. glas (fel penlas yr ŷd)

glizin² torf. -enn b. penlas yr ŷd

glas evel ar g., glas-g. glas fel penlas yr ŷd

gloan g. -où, -eier gwlân

muioc’h a gagal eget a c’hloan mwy o siew/sioe nag o waith; llawer o weiddi - ychydig o waith

ur bellenn c’hloan pellen (o) wlân

gloanaj g. -où gwlanach

gloaneier ll. mathau o wlân; dillad gwlân

gloanek a. gwlân, o wlân, gwlanog

gloanenn b. -où edau wlân; siwmper (wlân), dilledyn/pilyn o wlân

gloar gb. -ioù gogoniant

kanañ g. d’ub. moli/clodfori rhn

mont d’ar g. mynd i’r gogoniant /nefoedd, darfod, marw

gloarius a. bendigaid

gloaz b. -ioù anaf, niwed, dolur, loes; clwyf, briw; poen enbyd

biskoazh den ne dremen ar Raz hep m’en dije aon pe c’hloaz ’does neb byth yn croesi’r Raz [y cerrynt rhwng Enez Sun a’r tir mawr] heb gael braw/ of(o)n neu niwed

muioc’h a aon eget a c’hloaz mwy o fraw/of(o)n nag o niwed, mwy o dwrw nag o daro

gloazañ be. anafu, gwneud/achosi/peri dolur/loes/niwed (i), dolurio, niweidio, clwyfo

g. ar galon gwanu’r galon, achosi/peri loes calon

gwelloc’h eo g. daou eget lazhañ unan gwell clwyfo dau na lladd un, o ddau ddrwg gwell yw’r lleia’

gloazenn b. clwyf, anaf, briw; dolur, loes; ergyd enbyd (ffig.)

gloazet abf gloazañ qv. briw, clwyfedig, wedi'i niweidio, wedi’i (h)anafu, wedi’i (d)dolurio, wedi’i glwyfo /chlwyfo

ar re c’hloazet y rhai clwyfus, y clwyfedig (rai)

gwall c’hloazet wedi’i glwyfo/ chlwyfo’n ddifrifol

gloev¹ a. prin, anarferol, anghyffredin

gloev² adf anam(a)l, anfynych

gloevenn b. -où pothell/polleth

glorius a. gogoneddus, clodfawr; bendigaid; rhodresgar, hunandybus; ymffrostgar; gorhyderus; beiddgar, eofn/ewn, hy, rhyfygus, trahaus;

gloriusaat be. magu hyder/pluf (ffig.), mynd yn orhyderus, ymgodi, mynd yn rhy fawr i’w / idd ’i sgidiau

glos g. -où glos

gloud¹ a. twp, dwl, hurt, cwarter/hanner call a dwl, gwirion, hanner pan

gloud² g. -ed gwdihŵ, tylluan

glout¹ a. bolrwth, glwth, gwancus, barus, trachwantus (am fwyd)

glout² g. -ed bolgi, un am ei fola; yfwr, potiwr

glud g. glud

gludañ be. gludo

gludek a. gludiog; llysnafeddog; llithrig

gluten b. glwten

go¹ a. yn llawn gwaith (am ddiod ); wedi codi/cwnnu (am fara)

ha n’eo ket g. a-walc’h an toaz gantañ/ganti c’hoazh heb fod yn ddigon aeddfed, anaeddfed hyd yn hyn (am berson);

go² g. eples, lefain; eplesiad

e g. ar waith, yn gweithio (am ddiod); yn wlych / yng ngwlych (am does)

an toaz a zo e g. mae’r toes yn wlych / yng ngwlych / yn codi / yn cwnnu

derc’hel e g. (ffig.) cadw’n fyw, dala’i dir/thir, dal i fynd, dal ati

laka(a)t an toaz e g. dodi/rhoi’r toes yn wlych / yng ngwlych; (ffig.) rhoi’r cynllun ar waith

n’eo ket g. an toaz ’dyw’r toes ddim wedi codi/cwnnu; (ffig.) ’dyw pethau ddim wedi dod i fwcwl, ’dyw’r mater ddim wedi’i benderfynu

n’eo ket g. a-walc’h an toaz gantañ/ ganti c’hoazh (ffig.) mae’n anaeddfed (am berson)

n’eo ket e g. e doaz (ffig.) ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn, ’dyw e ddim yn hollol lawn llathen, mae rhywbeth bach yn eisiau ynddo fe

goaf g. -ioù gwayw(ffon)

goanag g. -où gobaith

goañv g. -où, -eier gaea’

g. a-bred g. bepred, pa vez g. a-raok Nedeleg e vez g. ken na vez leuniet an haleg os oes digon o rew yn Nhachwedd i gynnal chwaden ceir gaea’ budr

aet eo an amzer e g. en-dro mae hi wedi mynd yn aeaf eto, mae’r tywydd wedi troi yn aeafol eto

amzer c’hoañv tywydd gaeafol

e kalon ar g., gant kreiz ar g. yng nghanol y gaea’, yn nyfnder gaea’

evit ar g. yn ystod y gaea’ (a aeth heibio)

hañv-g. haf a gaea’, drwy’r flwyddyn, ar hyd y flwyddyn

hañvig-g. gaea’ mwynaidd

Kala-G. Calan Gaea’

nozioù g. nosweithiau’r gaea’

goañv(ad)enn b. -où maleithyn, malaith, llosg eira

goañvek a. - y gaea’; gaeafol

plant g. planhigion y gaea’

goañviñ be. gaeafu, treulio’r gaea’

goap g. hwyl, sbort, gwawd, gwatwar

c’hoarzhin/ober g. (ouzh) gwawdio, gwatwar, goganu, cael/gwneud hwyl/ sbort/sbri (am ben); wfft(i)o, dirmygu, dychanu

an hini a ra g. - ouzh e revr e stag mae’r sawl sy’n erlid baw eraill yn siŵr o ddwyno’i bilyn ei hunan, a ogano a ogenir, tafla garreg at fur ac fe neidia at dy dalcen

ar bommoù g. a ziskenne warnañ disgynnai’r geiriau o wawd/watwar am ei ben

ne vez graet nemet g. outañ gant an holl mae e’n gocyn hitio / yn destun gwawd gan bawb

goapaat be. gwawdio, gwatwar, goganu, gwneud hwyl/sbort/sbri (am ben); wfft(i)o, dirmygu, dychanu

goapaer g. -ien gwawdiwr, gwatwarwr, goganwr; dychanwr

goapaerezh g. hwyl (ddifrïol), sbort/sbri (am ben rhn), gwawd, gwatwar; dirmyg, dychan, sbeng (ar laf.)

goapaus a. gwawdlyd, gwatwarus; dirmygus, dychanol, sbenglyd (ar laf.)

goar¹ bf 3 un. pres. myn. gouzout qv.gŵyr

an hini a la(va)r e oar pep tra eo an azenañ , ni ŵyr neb lai na’r sawl a ŵyr y cyfan, yr anwybodus a ddengys yn fuan a ŵyr; hir ei dafod byr ei wybod, a ŵyr leia’ a ddywed fwya’, po callaf y dyn anamlaf ei eiriau; bach pob dyn a dybio’i hun yn fawr

c’hwi ’oar ’wyddoch chi, ’ry(dy)ch chi’n gwybod

den ne oar ’does un dyn a ŵyr, Duw (yn unig) a ŵyr, ’does neb yn gwybod, ’does wybod, ni wyddys, ’wys (ar laf.)

den ne oar peseurt devezh ’does neb a ŵyr pa ddiwrnod / pa fath ddiwrnod; Duw (yn unig) a ŵyr pa ddiwrnod / pa fath ddiwrnod, ni wyddys / ’wys pa ddiwrnod / pa fath ddiwrnod, unr(h)yw ddiwrnod/ddydd

den ne oar evit pegeit (amzer) ’does neb a ŵyr / Duw (yn unig) a ŵyr am faint (o amser) / am ba hyd

gou(zou)t a oar diouti mae’n ei medru hi, mae’n hen law arni

ne oar a netra ’dyw e/hi ddim yn gwybod dim; ’dyw e/hi ddim yn amau dim

ne oar ket ’ŵyr e/hi ddim, ’dyw e/hi ddim yn gwybod;’dyw e/hi ddim yn gallu/medru

ne oar ket mont d’an dud ’dyw e/hi ddim yn gwybod siwd/sut mae trin/trafod pob(o)l, ’does dim ffordd/ tact gydag e / gyda hi

ne oar ket neuial/neuñviñ ’dyw e/hi ddim yn gallu/medru nofio, ’dyw e/hi ddim yn gwybod sut/siwd i/mae nofio

ne oar ket petra a ra ’dyw e/hi ddim yn gwybod beth mae’n ei wneud, ’dyw e/hi ddim yn gyfrifol am yr hyn a wna

ne oar na ton na son (ffig.) ’dyw e/hi ddim can(t)wr/cantores o gwb(w)l, ’all e/hi ddim canu am ffortiwn / dros ei grogi/chrogi

piv ’oar? pwy (a) ŵyr? pwy sy’n gwybod?

te ’oar ’wyddost ti, ’rwyt ti’n gwybod

goar² g. amser hamdden/rhydd

aet oan war va/ma goarig fe es i gan bwyll bach/fach / yn hamddenol

n’em eus ket a (c’h)oar da chom pelloc’h ’does gen i ddim /’does ’da fi ddim amser i aros rhagor

go(u)bari g. ffurf, llun; gwedd, golwg, graen, delw; patrymlun, templat (cwch/bad); anian, natur

g. ul laer en deus mae golwg/graen lleidr arno; mae lladrata yn ei waed

g. ur mondian en deus mae golwg/ graen gŵr cyfoethog/cefnog arno

g. ur skolaerez he deus mae golwg/ graen/stamp/osgo athrawes arni; mae o anian athrawes

gobed b. -où ffïol

gober be. gw. ober

god¹(ez) g.(b.) godezi pengwin/pengwyn

g.-beg-ruz cornicyll y dŵr

god² g. -où dysg(y)l/bowlen fach; plet; poced, cod(en)

ober g. llanw’i bocedi/phocedi, plufio’i nyth (ffig.), gwneud arian fel y mwg / fel slecs, gwneud (ei) ffortiwn

God(ig) epb. bach. < Marc’harid*

godell b. -où, godilli poced, coden

komz evit e c’hodell siarad er mwyn ei les ei hun(an)

n’emañ ket e zaoulagad (o rodal) en e c’hodell! ’dyw e ddim yn ddall! mae’n gweld yn iawn! mae’n gweld y cwb(w)l!

godelloù dindan pocedi mewnol

ur re godelloù pâr o bocedi

godellad b. -où pocedaid, llond poced, llond coden

godellañ be. pocedu, rhoi/dodi yn ei boced/phoced

godilli ll. godell qv.

godiñ be. byrhau (dilledyn/pilyn), troi hem

godis g. dirmyg, dychan, gwawd, gwatwar, hwyl/sbort/sbri (am ben rhn)

godisat be. dirmygu, dilorni, gwawdio, gwatwar, dychanu, goganu, cael/ gwneud hwyl/sbort/sbri (am ben); difrïo, difenwi

godiser g. -ien dirmygwr, gwawdiwr, gwatwarwr, dychanwr, goganwr, difrïwr, dilornwr; sebonyn, ffalsiwr, tafod teg (a gwenwyn dani) (ffig.); twyllwr arched

godiserezh b. dirmyg, gwawd, gwatwar, dychan

godisus a. dirmygus, dychanus, dilornus, bychanus, gwawdlyd, gwatwarus, sbenglyd (ar laf.)

godron g. tar

goedennañ be. ceulo, troi (am laeth)

goell g. burum/berem/berman, lefain

goellañ be. eplesu, lefeinio, gweithio (am ddiod); codi/cwnnu (am fara)

Goelo(ù) e. lle. Goélo (Ffrg)

goeñvet abf goeñvet qv. wedi gwywo/ crino/crebachu; wedi gwaelu ei (g)wedd; wedi chwerwi/suro (am berson)

goeñviñ be. gwywo, crino; crebachu, pylu, gwaelu (am harddwch rhn), salwino; achwyn, conan, cwyno; gwenwyno, chwerwi, suro (am berson)

goero be. gw. goro

goge g. hwyl/sbort/sbri (am ben rhn); direidi, tynnu coes, cellwair

gogeal be. cael hwyl/sbort/sbri (am ben rhn), gwawdio, gwatwar, goganu, herian, pryfoc(i)o, tynnu coes, poeni (yn ddireidus)

gogeer g. -ien gwawdiwr, gwatwarwr, goganwr; pryfoc(i)wr, tynnwr coes, poenyn

gogeus a. dirmygus, gwawdlyd, gwatwarus; pryfoclyd

gogez¹ a. merchetaidd

gogez² adf yn wag, yn ddisylwedd (am gleber)

gogez³ g. -ed, gogizien rhagrithiwr maldodus; Cadi Ffan, dyn merchetaidd; bachgen/dyn glân (yr olwg) / merch bert/ddel

Yann-Vari G. Cadi Ffan

goiñ be. eplesu, lefeinio, gweithio (am ddiod); codi/cwnnu (am fara)

leuskel ar gwin da c’hoiñ gadael i’r gwin weithio

leuskel an toaz / ar bara da c’hoiñ gadael y toes/bara i godi/gwnnu

golc’had g. -où hylif golchi gwallt neu drin y croen

golc'hed b. -où (heddiw) duvet; (slawer dydd) gwely pluf; matras o wellt

goleiñ/goloiñ be. gorchuddio; cuddio; enhuddo

golf¹ a. di-gwt, digynffon, heb gwt/ gynffon

golf² g. golff

golo g. -ioù, goloenn b. -où gorchudd; clawr; caead; amlen; gard

g. al levr clawr y llyfr; siaced lwch

g.-gwele, goloenn-wele gorchudd gwely

g.-pod clawr/caead sosban; (ffig.)gŵr y mae ei wraig yn anffyddlon iddo

ur g.-plueg gorchudd/casyn clustog/ gobennydd

ur g.-rod ar velo gard olwyn beic

goloenn b. -où gorchudd; masg(a)l/ plisgyn

goloer-levrioù g. -ien-l. rhwymwr llyfrau

goloet abf goleiñ/goloiñ qv.

g. eo an amzer mae’n gymylog; mae hi wedi cymylu/tywyllu/copri

gerioù/komzoù g. geiriau amwys

un den g. dyn amheus (ei olwg/eiriau)

golvan g. -ed, golveni, gelven aderyn y to

g. ar maezioù golfan y mynydd

g.-aod hutan y dŵr/môr, cwtiad y traeth

g.-du aderyn du, ceiliog mwyalch

golvazh b. -ioù, golvizhi(er) pastwn/pren golchi; (ffig.) dant anferth

penn-g. penwisg gwraig o ardal Karaez; gwraig o’r ardal honno

golveni ll. golvan qv.

golvizhi(er) ll. golvazh qv.

gom g., gomenn b. gwm; rwber

gomañ be. gludio; dileu â rwber

goñvor g. mesur

dreist goñvor y tu hwnt i fesur, yn anfesuradwy

gopadenn b. -où gwaedd, bloedd

gopal be. galw, gweiddi, bloeddio

goper-noz g. -ed-noz gwdihŵ, tylluan

gopr g. -où cyflog, tâl; gwobr

bezañ e g. gant ub. cael ei gyflogi/ chyflogi gan rn

kaout ur g. dereat cael cyflog (d)da, ennill arian dechau

kaout ur g. dister/divalav cael cyflog fach/bach, ennill arian bach

kemer e(n) g. cyflogi

terriñ e c’hopr torri’i gytundeb (gwaith)

goprad g. gopridi un/rhywun cyflogedig, dyn/person yn cael ei gyflogi

ar g. y cyflogedig

ar c’hopridi y rhai cyflogedig

goprañ be. cyflogi; talu; gwobrwyo

goprer g. -ien cyflogwr

gopret abf goprañ qv.

ar re c’hopret y (rhai) cyflogedig

bezañ g. mat cael ei dalu/thalu’n dda, ennill cyflog (d)da

bezañ gwall-c’hopret cael ei dalu/ thalu’n wael, cael/ennill cyflog fach/bach

gopridi ll. goprad qv.

gor¹ a. twym tân, crasboeth, chwilboeth, poeth iawn, tanboeth; wedi'i (d)deor

gor² g. -ioù gwres, tymheredd; deoriad; crynhofa, crawniad, casgliad, cornwyd (medd.); crawn

g. a oa gant an amzer ’roedd y tywydd yn boeth, ’roedd hi’n dwym/boeth iawn,’roedd y gwres/ tymheredd yn uchel iawn

edo ar g. o kreskiñ ’roedd y gwres/ tymheredd yn codi/cwnnu

laka(a)t ar yar en g. dodi/rhoi’r iâr i ori

tarzhet eo ar g. mae’r cornwyd wedi torri

udb. a zo e g. mae rhth ar waith / ar ger’ed / yn y gwynt

gor³ g. -ioù cainc

ur gordenn a dri gor cordyn/rhaff dair cainc

gorad g. –(i)où nythaid; deoriad, torrad; epil; tân fflamgoch, llwyth o dân

g. naered-gwiber! (yn ddirmygus) y nythaid gwiberod! chi epil gwiberod!

goradoù merien twmpathau morgrug

goradenn b. twymad

ober ur g. cael twymad, twymo, cynhesu

gorerez b. -ed iâr yn gori

goret abf qv. wedi crynhoi/crawni/ casglu/gori, llidus (medd.); wedi twymo/cynhesu (am ffwrn)

o c’horiñ gorllyd, yn crynhoi/crawni

gorilh g. -ed gorila

goriñ be. twymo (am ffwrn); deor, gori, eistedd (am iâr); crynhoi, crawni, mynd yn llidus, casglu (medd.); clafychu (am berson ac am y tywydd); magu (afiechyd; drwgdeimlad)

chom da c’horiñ vioù (ffig.) gwastraffu/bradu amser yn gwneud dim byd, magu’r gath (ffig.), dala’r slac yn dynn (ar laf.)

emañ o c’horiñ ur c’hleñved bennak mae’n magu rhyw salwch, mae’n clafychu am ryw salwch

goro be. godro

g. ar saout godro’r da/gwartheg

g. ub. (ffig.) blingo/godro/porco rhn (ffig.)

goroer g. -ien godrwr

g. tirvi Siôn Celwydd Golau, storïwr celwyddog

goroerez¹ b. -ed llaethferch

goroerez² b. -ioù peiriant godro

gorre g. -où pen ucha’; arwynebedd, wyneb; (pen) blaen (llong)

g. kêr pen ucha’r dre’, pen (y) dre’

war g./c’horre udb ar ben rhth, ar rth

deut on war c’horre va/ma bec’h ’rwy’ wedi dod trwyddi, ’rydw i wedi goresgyn yr anhawster

diwar c’horre ar yr wyneb; ar yr olwg gynta’

kaout ar g. war ub. cael y gorau/ trecha’ ar rn, maeddu/trechu rhn

gorreoù uchelderau, uchelfannau; (cref.) dyrchafu aberth yr offeren

G.-Breizh Dwyrain Llydaw, Llydaw Ucha’

G.-Leon Dwyrain Leon, Leon Ucha’

g.-laezh hufen, wyneb llaeth

gorread g. -où arwynebedd

gorregezh b. arafwch

war e c’horregezh / he g. gw. gorrek²

gorrek¹ a. araf, pwyllog

gorrek² adf gan bwyll, yn hamddenol, wrth ei bwysau/phwysau, yn ara’ bach/deg

d’an daoulamm e teu ar c’hleñved - g. e kustum tec’hel ar garlam y daw’r clefyd/salwch - yn ara’ deg y bydd yn cil(i)o, ymadael

gorrekaat be. arafu

gorren be. dodi naill och(o)r, rhoi o’r neilltu, rhoi i gadw, cynilo; codi, cwnnu, dyrchafu

gorsez b. gw. go(u)rsez

gortoz¹ be. aros (am), disgwyl

g. an tren aros am / disgwyl y trên

g. e dro aros/disgwyl ei dro; aros am / disgwyl ei gyfle

g. eus keloù ub. disgwyl newyddion am rn

bezañ o c’hortoz ur bugel disgwyl plentyn

da c’hortoz i ddisgwyl, tra’n aros/ disgwyl; yn y cyfamser

o c’hortoz ar geot da sevel e varv ar saout gant an naon gwan ei galon a gyll; egni a lwydd

o c’hortoz-se e oa ’roedd e/hi’n disgwyl hynny

va/ma zud a vo ouzh va c’hortoz / a vo o c’hortoz ac’hanon bydd fy rhieni yn fy nisgwl / yn disgwyl amdana’ i

gortoz! bf 2. un gorch. gortoz qv. aros!

gortoz³ g. aros, disgwyl; amynedd

ar g. yr aros, y disgwyl

bezañ e(n) g. aros/disgwyl; bwriadu

gortozenn b. -où te/coffi ganol bore, te deg; te prynhawn; byrbryd, tamaid i aros pryd

gortozennañ be. cael dysglaid/’panaid/ byrbryd, cael tamaid i aros pryd

gotek a. Gothig; Gotheg

gouarn be. llywodraethu, rheoli; teyrnasu; gofalu am / ar ôl, carco, gwarchod, edrych ar ôl

g. e yec’hed gofalu am ei iechyd, carco’i hunan/iechyd, cadw’n iach

gouarnamant gb. -où llywodraeth

gouarnour g. -ien llywodraethwr; rheolwr; ceidwad; rhaglaw

goubari g. gw. gobari

goubenner g. -(i)où gobennydd, clustog

gouboazh a. lled amrwd, wedi’i (l)led ddigoni

gouboazhañ be. lled ddigoni/goginio/ wneud, hanner digoni/coginio/gwneud

goud g. archwaeth, awch, awydd, ysfa (am fwyd); chwaeth

g. en deus d’e voued mae ganddo archwaeth da am fwyd, mae gydag e stumog dda, mae’n hoff o’i fwyd, mae’n fwytäwr/f(w)ytwr da

hervez ho koud an hini eo mae’n dibynnu ar eich chwaeth

goude¹(vezh) adf wedyn, wedi hynny, ar ôl hynny, yn dilyn hynny

da c'houde wedyn, yna

goude² ardd. wedi, ar ôl, yn dilyn (trefn neu amser)

g. c’hoarzhin e teu gouelañ - g. c’hoari huanadiñ mae chwarae’n troi’n chwerw

g. dale e ranker bale wedi gorffwys/ gŵyl : gwaith

g. kreisteiz wedi hanner dydd, ar ôl cinio, yn y prynhawn

an deiz g. warc'hoazh drennydd, y diwrnod ar ôl ‘fory

em goude ar f’ôl i

en da c’houde ar dy ôl di

en e c’houde ar ei ôl e’

en he g. ar ei hôl hi

g.-henn wedyn, ar ôl hyn

g.-holl wedi'r cwb(w)l

g.-se wedyn, yna, ar ôl hynny, wedi hynny, yn dilyn hynny

g.-skrid (G.S.) ôl-nodyn (O.N.)

da-c'houde wedi; wedyn, yna

goude ma cys. wedi i, ar ôl i; er, serch; (+ amod.) hyd yn oed pe/os

g. ma oa klañv er ei fod/bod yn sâl, serch ei fod/bod yn dost

g. ma oan bet e kêr e oan aet d’ar gêr wedi i fi/mi fod yn y dre’ fe es i adre’ / tua thre’

g. ma vin bet e kêr e teuin amañ ar ôl i mi/fi fod yn y dre’ fe ddof i yma

g. ma oa rust ar môr ne oa ket da gaout aon er/serch bod y môr yn arw ’doedd dim eisiau ofni

g. ma oant bet pedet ne oant ket deut er/serch iddyn nhw gael eu gwahodd / er iddyn nhw gael gwahoddiad ’ddaethon nhw ddim

(ha) goude ma rafe an dra-se? a hyd yn oed pe gwnâi/gwnelai hynny? a tasai fe’n gwneud hynny?

g. ma tlee bezañ fall daonet va distagadur hyd yn oed os oedd f’ynganiad yn felltigedig o wael

g. ma vo glav hyd yn oed os bydd hi’n bwrw (glaw)

goude na cys. er na(d), serch na(d)

g. ne oan ket un allazig a zen e oan tremen faezh er nad oeddwn yn llipryn o ddyn ’roeddwn wedi llwyr ddiffygio

goudor¹ a. cysgodol

goudor² g., goudorenn b. cysgod, lloches

klask ur g. chwilio am gysgod

mont er g. cysgodi, mynd i’r cysgod

goudoriñ be. cysgodi, ymochel, llochesu

goudorroc’h a. cymh. mwy cysgodol

goudorus a. cysgodol, clyd, diddos

goudrenk a. braidd/hytrach yn chwerw/ sur

gouel¹ b. -ioù hwyl; feil, rhwydlen, gorchudd (dros wyneb); llen; penwisg lleian

g. prenestr rhwydlen ffenestr

lakaat e ouel diouzh an avel codi/ cwnnu’i hwyl i ateb y gwynt; (ffig.) dewis ei blufyn i ateb y dŵr (ffig.), gweithredu yn ôl yr amgylchiadau

gwiskañ ar ouel mynd yn lleian

gouel² g. -ioù gŵyl; ffest, gloddest

G. al Labourerien Calan Mai, G. y Gweithwyr

G. an Anaon Noswyl/(Dydd) Gŵyl y Meirw

G. an Ermin Gŵyl yr ‘Ermin’ (pan anrhydeddir cymwynaswyr iaith, llên a diwylliant Llydaw gan Skol Uhel ar Vro)

G. an Hollsent (Dydd) Gŵyl yr Holl Saint

G. ar Mammoù Sul y Mamau

G. ar Pantekost Gŵyl y Pentecost, y Sulgwyn

G. ar Rouanez/Rouaned, G. ar Sterenn Gŵyl Ystwyll

G. ar Sakramant Gŵyl Corpus Christi

G. ar Vro Gŵyl Genedlaethol, Gŵyl Cofio Brwydr Ballon (yr ail Sul ym mis Mehefin)

g. berz gŵyl banc

g. greñch gweithio yn yr ysgubor pan fo’n bwrw glaw

G. Maria Hanter-Eost Gŵyl Fair yn Awst, Gŵyl Dyrchafael Mair

G. Mikael Gŵyl Mihangel (dechrau a diwedd tenantiaeth ffarm/fferm) diwrnod talu rhent blynyddol; rhent ffarm/fferm; rhent

G. Sant Divi (sant-patron bro-Gembre) (Dydd) Gŵyl D(d)ewi (nawdd sant Cymru)

G. Yann (Dydd) Gŵyl Ifan

G. Yann a rann ar bloaz e daou damm mae Gŵyl Ifan yn rhannu’r flwyddyn yn ddwy

deiz g. dydd gŵyl

sul-(g)ouel-pemdez Sul, gŵyl a gwaith, bob amser/dydd, beunydd

gouel³ g. -où llefain, wylo, wylofain, dagrau

goueloù kazh/ki dagrau/llefain/wylo gwneud/ffug

gouelan g. -ed, gouelini gwylan

g. kein du gwylan gefnddu leia’

g. loued/gris gwylan y gweunydd/ y penwaig, gwylan lwyd

g. maskl/penn-du gwylan benddu

g. rous gwylan ifanc

gouelañ be. wylo, llefain, crïo; gollwng (dŵr)(am gwch/fad/long)

g. dourek/druz/forzh/stank, g. daeloù druz/fonnus/stank, g. gwalc’h e galon / he c’halon, g. ken a ra llefain dŵr y glaw, llefain ei chalon hi, beichio crïo, wylo’n hidl

g. d’ub. llefain/wylo ar ôl rhn, hiraethu ar ôl rhn

ar paotr bihan a ouele d’e vamm ’roedd y bachgen bach yn llefain/crïo/ wylo am ei fam

ret d’un den n’en deus netra labourat e lec’h ouelañ ni wna grwgnach y dorth yn fwy

gouelec'h g. -ioù anialwch, diffeithwch, unigedd

goueled g. -où gwaelod, godre, pen draw/isa’; dyfnder

g. ar goustiañs dyfnder(oedd) yr isymwybod

e g. e galon yng ngwaelod ei galon, yn nyfnder ei (han)fod

kas ul lestr d’ar g. suddo llong

G.-Breizh Gorllewin Llydaw, Llydaw Isa’

goueledenn b. -où pais

gouelediñ be. gwaelodi, mynd i’r gwaelod, suddo

goueler¹ g. -ien dyn dagreuol

goueler² g. ---ioù rhest(e)r y gwyliau

goueliañ¹ be. codi hwyl; hwylio, morio

goueliañ² be. moli, moliannu

gouelienn b. -où (seineg) sain yddfol

gouelier¹ g. -où llong/cwch hwyliau

gouelier² g. -ien gwneuthurwr hwyliau

gouelini ll. gouelan qv.

leñv ar gouelini wylofain/llefain y gwylanod

gouelvan g. wylo(fain), llefain, crïo

gouelvezh g. -ioù gŵyl ar ei hyd

gouenn b. -où hil, cenedl; ach, llwyth, tylwyth, gwehelyth; rhywogaeth, brid, math; anian, natur

g. c’hlav zo en amzer mae graen glaw arni

g. laer ennañ lleidr o ran anian/natur, ag anian lleidr ynddo

ar ouenn a denn / ar ouenn a ra tenn - war-lerc’h al laou ne vez ket c’hwen(n) anodd tynnu dyn oddi ar ei dylwyth, ‘hysbys y dengys y dyn o ba radd y bo’i wreiddyn’, nid hawdd o frân yw gwneud eos

bezañ a ouenn bod o anian/natur

bezañ ar ouenn gant ub. bod yn feddw

heuliañ e ouenn dilyn (yn ôl traed) ei gyndadau/hil

g.-lazh hil-laddiad

gouennañ be. cenhedlu, lluosogi

gouennel a. hiliol

gouennelouriezh b. hilyddiaeth

gouenneler g -ien hiliwr, un/dyn/ person hiliol

gouennlazhadeg b. hil-laddiad (llawer)

gouennoniel a. ethnolegol

goueñviñ be. gw. gweñviñ

goueñvus a. gw. gweñvus

gouer b. -(i)où nant; cwter

Gouere, miz Gouere g. mis Gorffennaf

gouerous a. anodd (ymwneud ag e / â hi), achwyngar, ceintachlyd, conanllyd, cwynfanllyd, grwgnachlyd, croes, piwis; gwichlyd

gouerouz g. -ien, -ed achwynwr, ceintachyn, conyn, grwgnachyn, swnyn, un croes/piwis

gouerouzat be. achwyn, ceintachu, conan, cwyno, grwgnach, swn(i)an

gouest a. ab(a)l, galluog; cryf

g. on da vont ’rwy’n gallu/medru mynd, ’rwy’n ab(a)l i fynd

ken g. hag ub. mor ab(a)l/alluog â rhn, cyn gryfed / mor gryf â rhn

gouestl g. -où gwarant; addewid; llw

ober g. da ober udb. tyngu (llw) y gwnâi/gwnelai rth, addo gwneud rhth yn ddi-ffael

reiñ udb. da ouestl / e g. rhoi rhth yn warant

seveniñ e ouestl cyflawni’i addewid, cadw’i air

gouestlad g. gouestlidi gwystl

gouestlañ be. tynghedu, tyngu llw, addo; cysegru

g. ober udb. ymdynghedu i wneud rhth, addo gwneud rhth

g. udb. da ub. cysegru rhth â diolch i rn, cyflwyno rhyw waith i gydnabod cyfraniad a dylanwad rhn

en em ouestlañ d’ar yezh ymgysegru i’r iaith

gouestlaouañ be. hurio, cyflogi

gouestlaouer g. -ien huriwr, cyflogwr

gouestlidi ll. gouestl qv.

gouestlidigezh b. ymgysegriad

gouestoni b. gallu, medr, dawn

gouez¹ a. gwyllt, anwar, barbaraidd; ffyrnig; annynol, garw (am berson); anhygyrch (am le)

mont e g. mynd yn wyllt (gacwn) / benwan (walocs) /gynddeiriog/ gandryll/ffyrnig/ynfyd; cynddeiriogi, ffyrnigo, colli’i dymer/thymer yn lân, colli’i limpyn, mynd (mas) o’i gof/chof

ur marv g. o doa bet fe gawson nhw farwolaeth annynol

gouez² adf. yn gas/arw/wyllt

kaozeal g. ouzh ub. siarad yn gas/arw â rhn

gouez³ da ardd. yn ôl, ys dywed(ai), meddai

g. da mamm-gozh. yn ôl / ys dywed(ai) / fel y dywed(ai) / meddai mam-gu

g. d’ar mezeg yn ôl y meddyg

gouezder g. gwylltineb, ffyrnigrwydd

gouezel a. gwanllyd, eiddil (am fabanod)

Gouezel g. -ed Gwyddel

gouezeleg g. Gaeleg; Gwyddeleg, Goideleg

G. Bro-Skoz Gaeleg

gouezeleger g. -ien siaradwr Gwyddeleg

gouezelek a. Gwyddeleg, yn yr iaith Wyddeleg

gou(e)zer bf. amhers. pres. gouzout qv. gwyddys

goût a ou(e)zer/ouier fe wyddys

ne ou(e)zer/ouier ket (ni) wy(ddy)s

ne ou(e)zer/ouier morse ’dyw dyn byth yn gwybod

ne ou(e)zer/ouier ket pegoulz e teuio ’wys pryd y daw (e/hi)

gouezeri g. anialwch, diffeithwch, tir anial/diffaith

aet da ouezeri wedi mynd yn anialwch/ddiffaith/wyllt (am dir)

gouezet abf gouzout qv. gwybyddus, hysbys

goûg g. gw. gou(zou)g

gouglañv a. clafychlyd, di-hwyl, anhwylus

gouhere g. gw. gouere

gou(h)in g. -où, -ed gwain

gouizieg g. gouizieien ysgolhaig, gŵr gwybodus/dysgedig/goleuedig

ober g. esgus / cymryd arno ei fod yn ddyn gwybodus/dysgedig, ceisio rhoi’r argraff ei fod yn un goleuedig

gouizieien gwybodusion, ysgolheigion, dysgedigion

hervez ar ouizieien, gouez/liz d’ar ouizieien yn ôl y gwybodusion

gouiziegezh b. -ioù dysg; gwybodaeth

gouiziek a. gwybodus, dysgedig, goleuedig, hyddysg

goulaka(a)t be. maentumio

goulaouenn b. -où cannwyll; golau

g. goar cannwyll wêr; (bot.) lili’r grog/ Pasg, pig y gog, cala’r cethlydd /mynach

goulaouig g. pelydryn, golau bach

goulaouiñ be. goleuo

goulaouioù ll. gouloù goleuadau

goular a. diflas, merfaidd; anniddorol

goulariñ be. colli’i flas/blas

goularz g. amb(e)r

goulc’her g. clawr, caead (sosban ayyb.)

gouleier ll. gouloù goleuadau

g. tremen goleuadau traffig/ trafnidiaeth

goul(l)/goulenn¹ be. gofyn, holi; ceisio / gwneud cais (am); chwennych/ chwenychu, dymuno, ’mofyn, bod ag awydd/eisiau (arno/arni)

g. hag azgoulenn, g. start gofyn a gofyn, gofyn yn daer, erfyn, ymbil, ymhŵedd

g. sikour gofyn am gymorth, galw am help

goulennit hag ho po, neb a c’houlenn en d(evez)o gofynnwch a rhoddir i chi - ceisiwch ac fe gewch

ne c’houl(l) ket enorioù ’dyw e/hi ddim yn chwennych anrhydeddau

ne c’houl(l) ket labourat ’dyw e/hi ddim am weithio, ’does dim gwaith yn ei groen (e) / yn ei chroen (hi)

ne c'houl(l)e ket dont ganeomp 'doedd e ddim am ddod / yn mofyn dod gyda ni

ne c’houlennan ket nag arc’hant nag aour ’dwy’ i ddim yn chwennych arian nac aur , ‘nid wy’n gofyn…aur y byd na’i berlau mân’

ne c’houlennan ket gwelloc’h/ kaeroc’h ’dwy’ i ddim yn gofyn am fwy, ’alla’ i ddim dymuno gwell

ur vuoc’h a c’houlenn kole/tarv mae’r fuwch yn mofyn tarw; buwch wasod

en em c’houlenn dyfalu, gofyn i fi/mi fy hun(an)

en em c’houlenn a ran ha dont a raio/ray, en em c’houlenn a ran hag eñ e teuio/tey ’rwy’n dyfalu a ddaw e/hi, tybed a ddaw e/hi? ys gwn i a ddaw e/hi?

en em c’houlenn a ran pegoulz/ perak/petra/piv/ (e) pelec’h ’rwy’n dyfalu / tybed / ys gwn i pryd/pam/ beth/pwy/ble (ym mha le)?

goul(l)/goulenn² g. -où cwestiwn; cais; cais am gael merch yn wraig; galw

g. ’zo d’ar ganerien mae galw am y cantorion

g. ’zo war ar pesked en hañv gant an douristed mae galw am y pysgod yn yr haf gan yr ymwelwyr

graet eo ar g. mae’r cwestiwn wedi’i ofyn; mae’r cais wedi’i wneud; mae’r cais am gael priodi’r ferch wedi’i wneud

roiñ/reiñ e c’houlenn dezhañ cydsynio â’i gais, caniatáu ei gais iddo, rhoi ei ddymuniad iddo

goulennata be. holi; croesholi, holi a stilio

goulennet abf goulenn qv.

bezañ g. da rener cael cynnig swydd rheolwr, cael gwahoddiad i fod yn bennaeth

gouleskiñ be. rhuddo

gouli g. -où clwyf, briw; wlser

digeriñ/heskinañ ar g. agor y clwyf/ briw

n’eo ket kiget/pare(et) c’hoazh e c’houli ’dyw ei glwyf ddim wedi cau/ gwella eto

gouliañ be. clwyfo

gouliet abf gouliañ qv. clwyfedig, wedi’i glwyfo/chlwyfo

g. e voe fe’i clwyfwyd/archollwyd, cafodd ei glwyfo/archolli

goull be. gw. goul(l)/goulenn¹

goullo a. gwag; gau/gou (am goed/gnau); ofer, seithug (siwrnai)

plijadurioù g. gwag bleserau, pleserau ofer

treiñ e deod / he zeod e g. siarad llawer a dweud dim, malu awyr

un dro c’houllo gw. tro

ur plas g. lle gwag; swydd wag; cadair/sedd wag

goulloiñ be. gwacáu

goullonder(iñ) be. gwacáu/gwagio

gouloù g. goulaouioù, gouleier golau, goleuni

dever/losker g. (ffig.) siaradwr hirwyntog; (ffig. am un yn gweithio’n hwyr y nos) aderyn (y) nos (ffig.), un yn llosgi’r ddau ben i’r gannwyll (ffig.)

laka(a)t ul levr er g. dod â llyfr i olau dydd, rhoi golau dydd i lyfr, cyhoeddi llyfr

me a soñje din edo Janed en da c’houloù ’rown i’n meddwl bod dy lygad/fryd di ar Sioned

g.-deiz golau (d)dydd

da c’houloù-deiz ar doriad dydd/ gwawr, gyda thoriad y dydd / y wawr, gyda’r wawr

ar g.-neud y (golau) trydan

penn-g. cannwyll

goumon g. gwymon

goumona be. gwymona, crynhoi/casglu/ hel(a) gwymon

goumonaer g. -ien casglwr gwymon

goumonañ be. gwasgar(u)/ lledu/sgwaru gwymon (ar y tir), gwrteithio’r tir â gwymon

gounez- bôn gounit qv.

gounezet abf gounit qv.

piv en deus/doa g.? pwy enillodd/ orfu? pwy oedd yn fuddugol? pwy aeth â hi? pwy gariodd (y dydd)?

eno e oa g. an douaroù gant gwiniegi ha gwez-frouezh yno ’roedd y tiroedd yn cael eu plannu â gwinllannoedd a choed-ffrwythau

gounid g. -où elw, ennill, budd, mantais, lles; caffaeliad; buddugoliaeth; tir âr a ffrwythlon

an tu g. ’zo gantañ! mae e ar y blaen!

ar g. sivi y cynhaea’ syfi/mefus,

degas a ra g. mae’n dod ag elw

hennezh a c’houlenn ar gounid kuit a boan / ar gounid diboan mae e am gael y wobr ond nid y gwaith

tennañ g. eus udb. achub mantais ar rth, manteisio ar rth, gwneud yn fawr o rth; gwneud elw / gwneud ceiniog neu ddwy ar/o rth

gounidigezh b. elw, ennill, mantais; cynnyrch; amaethyddiaeth

gounidus a. buddiol, proffidiol, sy’n dwyn elw, sy’n dod ag elw

gounit be. ennill; trechu, gorchfygu, maeddu; cario(’r dydd), mynd â hi; trin (tir), tyfu (cnwd), amaethu, plannu

g. a ra un tamm mat (a wenneien) mae’n ennill arian/cyflog/celc go dda

g. a veg troad ennill o drwch blewyn / o drwch adain gwybedyn, cael a chael oedd hi

g. e damm bara / e damm kreun / e vuhez ennill ei damaid / ei fara a chaws / ei fara ’menyn / ei fywoliaeth

g. tachenn ennill tir

g. tachenn war ub. maeddu/trechu rhn

g. un taol / ur poent ennill pwynt, sgori(o)/sgor(i)o

ne c’hounezont ket o arc’hant en ur c’hoari nid ar chwarae bach y maen nhw’n ennill eu bywoliaeth/tamaid, maen nhw’n gweithio’n galed i ennill eu bara a chaws

gour¹ g. dyn, gŵr, person, un; neb

an eil g. unan/lies yr ail berson unigol /lluosog (gram.)

gwellañ g. y dyn / y person / yr un gorau

ne oa g. par dezhañ evit seniñ an ograou ’doedd neb tebyg iddo / neb i gystadlu ag e / neb yn yr un cae ag e (ffig.) am ganu’r organ

gour² rhage. (gyda'r neg.) neb, undyn, un, dim; da i ddim, yn werth dim / o ddim gwerth

e vibien n’int ket g. anezho evit sevel tiez ’dyw ei feibion yn dda i ddim / yn werth dim i adeiladu/godi/gwnnu tai

n’em boa tapet g. ’ddaliais i ddim (un)

n’out ket mui g. war da vicher ’dwyt ti ddim yn feist(i)r ar dy waith mwyach

gourc’hemenn¹(iñ) be. gorchymyn

an doare-g. y modd gorchmynnol (gram.)

gourc’hemenn² g. -où gorchymyn

an Dek G. Reizh y Deg Gorchymyn, y Dengair Deddf

en ho kourc’hemenn emaon ’rwy’ i at eich gwasanaeth

gourc'hemennoù ll. gorchmynion; cyfarchion; llongyfarchion

g. a gengañv cydymdeimlad

g. a vloavezh mat cyfarchion blwyddyn newydd

G. Doue / ar Reizh y Deg Gorchymyn, y Dengair Deddf

gourd a. gw. gourt

gourdad g. -où hendad, hynafiad

gourdon a. cyfarwydd â, galluog, medrus

bezañ g. da seniñ gant an delenn bod yn gyfarwydd â chanu’r delyn, gallu/ medru canu’r delyn

gourdonañ be. hyfforddi, ymarfer

gourdoner g. -ien hyfforddwr

gourdrouz be. bygwth; rhuo; cymhennu, ceryddu, cystwyo, dwrdio, dweud y dref(e)n (wrth), rhoi pregeth / rhoi pryd o dafod (i), termo

gourel a. gwrywaidd (gram.)

gourem g. -où ymyl/hem dilledyn

gouremenniñ be. rhoi/troi hem (ar)

gouren¹ be. ymaflyd codwm; (ffig.) brwydro, gwrthwynebu

gouren² g. -où ymaflyd codwm

gourenoù gornestau ymaflyd codwm

gourenadeg b. -où gornestau ymaflyd codwm

gourener g. -ien ymaflwr codwm

gourenez b. gourinizi penrhyn

G. Divi Penrhyn Dewi

goureontr g. -ed hen ewythr/ewyrth, gorewythr/gorewyrth

gourfenn g. -où diwedd, terfyniad

g. ur ger diwedd/terfyniad gair

gourgamm a. cloff

gourglazard g. -ed crocod(e)il

gourgouilh g. bwrlwm (sŵn dŵr)

gourgouilhat byrlymu; golchi’r llwnc, garglo

gourhed g. -où gwrhyd

gourhent g. -où, gourheñchoù traffordd

gourig g. cyw melyn ola’, bach/tin y nyth

gourin g., gourinenn b. -où capan (drws neu ffenest’)

gouriz g. -où gwregys, sgarff; bandyn, sash

leuskel ar g., dougen/kemer ar g.-plouz mynd i Dre-din, bod â’r hwch wedi mynd drwy’r siop, mynd yn fethdalwr

stag da c’houriz! gwisg dy wregys!

ar g. gwenn-ha-du gwregys/sgarff gwyn a du (Llydaw)

ar g. tri-liv y gwregys/sgarff trilliw, gwregys/sash swyddogol Ffrainc

g.-surentez gwregys diogelwch

g.-kañv band(yn) galar/mwrnin

kaout ar g.-plouz colli’i hawliau dinesig

gourlamm g. où llam aruthrol, naid fawr/dda

gourlammat be. llamu, rhoi llam/naid aruthrol

gourlañchenn b. -où corn gwddw(g)/ gwddf, llwnc, pibell fwyd

gourlen g. penllanw, gorllanw

da bet eur ’vo ar g.? pryd (y) bydd hi’n benllanw?

gourleuniañ be. gorlanw/gorlenwi

gerioù g. geiriau llanw

gourmarc’had g. -où archfarchnad

gournijal be. gwibio, gwibhedfan; sboncio, neidio

gouron g. -ed gwron, arwr

gourrebed g. -où soddgrwth

gourren g. -où ael

gourrizial/gourriziat be. gweryru

goursav g. -ioù diwrnod hwya’ y flwyddyn

go(u)rsez g. gorsedd (y beirdd)

gourskej g. -où hanner colon

gourt a. swrth; araf; stiff, wedi stiffhau/ cyffio, anhyblyg, anystwyth; anhylaw; lletchwith, llibin, trwsg(w)l; caled, llym (strict)

va/ma brec’h ’zo g. mae fy mraich yn stiff / wedi cyffio

gourvab g. gourvibien gor-ŵyr; disgynnydd

gourvenn g. cenfigen, eiddigedd

gourvennañ be. cenfigennu, eiddigeddu, bod yn genfigennus/eiddigeddus

gourvennek a. cenfigennus, eiddigeddus

gourvez¹ be. gorwedd

gourvez² g. gorwedd

en e c'hourvez / he g. yn gorwedd, ar/yn ei hyd, ar wastad ei gef(e)n/ chef(e)n

amañ emañ en e c’hourvez yma mae’n gorwedd, yn y fan hon/hyn mae’i fedd / mae wedi’i gladdu yma

mont en e c’hourvez / he g. mynd i orwedd, gorwedd

gourvezet abf gourvez qv. yn gorwedd, ar/yn ei hyd, ar wastad ei gef(e)n/ chef(e)n

gourvezvank g. -où soffa

gourvoereb b. -ezed hen fodryb, gorfodryb

gourzigeriñ be. cilagor

gourzigor a. cilagored

gous bf amhers. pres. gouzout gwyddys

n’ous pet gwech ni wyddys faint o weithiau, ’wys sawl gwaith, Duw/dyn a ŵyr sawl gwaith, ’does neb yn gwybod faint o weithiau

gousperoù ll. gosber(au), hwyrol weddi

a-raok kanañ ar g. e ranker anaout an oferenn-bred agor dy lygaid cyn agor dy geg, gwna’n siŵr o’r ffeithiau cyn dweud dim; rhaid cropian cyn cerdded

klevet a raio ar g. gant e vamm fe gaiff e bryd o dafod (ffig.) / bregeth / stŵr / dermad gan ei fam

goust g. -où blas; sawr, gwynt, aroglau; chwant; chwant bwyd, archwaeth bwyd

reiñ g. d’ar boued rhoi blas ar y bwyd

goustad(ik) adf gan bwyll (bach/fach), yn ara’ bach/deg, wrth ei bwysau/ phwysau, yn hamddenol; yn dyner

g! gan bwyll! ara’ bach/deg! bydd/ byddwch yn ofalus/garcus!

goût be. gw. gouzout

go(u)ver b. -(i)où nant, ffrwd

gouvezout be. gw. gouzout

gouzañv be. godde’, diodde’

an tu g. y goddefol (gram.)

ne c’houzañvomp ket chom dizour gwall-bell ’allwn ni ddim godde’/ diodde’ bod yn hir iawn heb ddŵr

n’on ket evit g. ’alla’ i ddim godde’/ diodde’, ’does ’da fi gynnig (i), ’fedra’ i ddim haru, mae’n dân ar fy nghroen i (ffig.)

gouzañver g. -ien dioddefwr

gouzañvus a. dioddefus, dioddefgar

gouzel/gouzer g. -ioù gwasarn, gwely anifeiliaid

gouzigeriñ be. cilagor

g. an nor agor cil y drws

gouzigor a. cilagored

gou(zou)g g. -où gwddw(g), gwddf

marc’het eo va/ma g. mae cric yn fy ngwddw(g)/ngwddf

toull ar g. corn gwddw(g)/gwddf

gouzougad g. -où llwnc(ad), dracht, joch, swig, cegaid, llowciad; llwnc tost; gwddwg tost, poen gwddf/gwddw

ur g. dour llwnc/dracht/joch/swig/ cegaid/llowciad o ddŵr

gouzougenn b. -où coler

gouzouret abf gouzouriñ qv. dwrllyd/ dyfrllyd (am dato wedi berwi drwy’r dŵr)

gouzouriñ be. mynd yn ddwrllyd, berwi drwy’r dŵr (am dato ayyb.)

gouzout/goût be. gwybod; gallu, medru, gwybod sut (i)

g. a oar/ra gŵyr, mae’n gwybod; mae’n gallu/medru; mae’n gwybod sut (i)

g. a oar/ra brezhoneg mae’n medru Llydaweg

g. a oar/ra diouti mae’n ei medru hi, mae tipyn o glem gydag e arni, mae tipyn o siâp arno (wrthi), mae’n cael hwyl arni

g. a oar mat diouzh e vicher mae’n feistr ar ei waith, mae’n gwybod/deall ei waith i’r dim

g. a rez piv eo? ’wyddost ti / ’wyt ti’n gwybod / ’wyt ti’n sylweddoli pwy yw e?

g. a-walc’h/ervat/mat/reizh/tre gwybod yn iawn / yn burion / yn gymwys / yn gywir / yn hollol / yn union, gwybod i sicrwydd, bod yn gwb(w)l siŵr/sic(i)r

g. an tu d’ober an dra-mañ’n-dra gwybod sut/siwd i wneud y peth a’r peth, bod â’r ddawn i wneud y peth hyn a’r peth arall

g. dindan eñvor gwybod ar gof

g. diouzh ub. gwybod sut i drin/drafod rhn, gallu ymwneud â / dod i ben â rhn

g. diouzh doare ub., g. penaos emañ kont gant ub., g. e peseurt stad emañ ub. gwybod hanes/helynt/hynt rhn, gwybod sut/siwd mae hi ar rn, gwybod beth yw cyflwr rhn

g. diouzh udb. gallu/medru trin/trafod/ defnyddio rhth; bod yn gyfarwydd â rhth (gwybod llawer am rth), adnabod, deall

diouzh an amzer ha diouzh ar mor e ouient mat ’roedden nhw’n deall y tywydd ac yn deall y môr yn dda

g. diouzh an hent bod yn gyfarwydd â’r ffordd, ’nabod yr hewl

g. un tamm bihan diouzh udb. gwybod ychydig am rth, bod â chrap ar rth

g. diouti ei medru hi, cael hwyl arni

g. iwerzhoneg medru Gwyddeleg, gallu siarad Gwyddeleg

g. un dra ervat, g. udb. dreist penn biz gwybod rhth ar flaenau’i fysedd/ bysedd

g. un tamm diouzh udb. gwybod ychydig am rth, bod â chrap ar rth

brav eo g.! wrth gwrs!

da c’hortoz g. hiroc’h tra’n disgwyl gwybodaeth bellach, hyd nes y ceir manylion pellach, heb gael mwy o fanylion, yn y cyfamser

da c’houzout eo amser a ddengys, fe gawn ni weld

din-me da c’houzout/c’hoût, a gement a ouifen am/ar a wn i, hyd y gwn i

dre ma ouzon, o vezañ ma ouzon, pa ouzon, peogwir e ouzon gan (fy) mod yn gwybod

hep g. dezhañ/dezhi heb yn wybod iddo/iddi yn ddiarwybod iddo/iddi; yn reddfol

kae/it da c’houzout! ’wn i ddim yn y byd! ’does gen i ddim amcan/syniad/ amgyffred/llefeleth/clem/obadïa! Duw a ŵyr / Duw sy’n gwybod!

n’oufe den krediñ pegen sot eo ar paotr-se! ’allai neb gredu (pa) mor dwp yw’r bachgen yna!

n’oufen ket la(va)ret dit ’allwn i ddim dweud wrthyt ti, ’dwy’ i ddim yn gwybod

n’ouzer morse ’dyw/’fydd dyn byth yn gwybod

n’ou(zo)n ket, ne oaran ket ’wn i ddim, ’dwy’ i ddim yn gwybod

n’ou(zon) na rak na perak / nag ar rag nag ar perag ’wn i ddim pam yn y byd, ’wn i ddim sut na pham

n’ou(zo)n dare ’wn i ddim, ’dwy’ i ddim yn gwybod

reiñ da ub. da c’houzout rhoi gwybod i rn, hysbysu rhn, dweud wrth rn

gov g. -ed gof

govel b. -ioù gefail; awch, min

goveliañ be. morthwylio; llunio; hogi

goz b. -ed gwadd/gwahadden, twrch daear

douar/bern g., turiadenn c’hoz pridd y wadd, twmpath gwadd, cocyn/tocyn twrch daear

lart evel ur c’hoz fel gwadd o dew

gra¹! bf 2 un. gorch. ober gwna!

g. atav! gwna (ar bob cyfri’)! clatsia bant! (ar laf.)

g. da c’hra! gwna dy waith! gwna dy ddyletswydd!

g. hiriv ar mad a c’helli: warc’hoazh marteze e varvi! byth nac oeda hyd yfory yr hyn a elli wneuthur heddi’!

g. mad hag e kavi mad! gwna ddaioni a daw yn ôl i ti, gwna garedigrwydd ac fe gei garedigrwydd, fel y gwnei fe gei, rho â dy law dde a daw yn ôl i dy law chwith, ‘ sawl a rydd â’i ddeheulaw a gynnull â’i law chwith’,‘bwrw dy fara ar wyneb y dyfroedd ac fe’i cei ar ôl llawer o ddyddiau’!

gra² bf 3 un. pres. myn. ober gwna(iff) gw. ra²

gra³ g. -où act, gweithred; llwyddiant; ffaith

ne ra ket kalz a c'hra 'dyw e'n cael fawr ddim llwyddiant

grad b. caniatâd, cydsyniad; ewyllys da; gwirfodd, bodd; blas (ffig.), dant (ffig.)

a/dre c'hrad vat o wirfodd calon, yn wirfoddol, o’i fodd/bodd, yn llawen

a-enep (d’)e c’hrad yn anfoddog, yn erbyn ei ewyllys, llwr’ ei gwt/ (ffig.), yn groes (i’r) graen (ffig.)

d’ho crad wrth eich bodd, at eich dant, yn eich ateb/plesio

reiñ e c'hrad rhoi ei ganiatâd

grae b. -où traeth (graean / cerrig mân), gro, tir graeanog

graeek a. graeanog

graet abf ober qv.

g. e vo! fe gaiff ei wneud! (bydd) popeth yn iawn! iawn! o’r gorau!

g. e votoù a-raok e dreid wedi’i eni â llwy aur yn ei geg

g. en deus ‘mea culpa’ mae wedi cwympo/syrthio ar ei fai, mae wedi dweud ei fod yn flin / wedi dweud ei bod yn ddrwg gydag e / ganddo / wedi

g. eo al labour mae’r gwaith wedi’i wneud

g. eo gantañ¹ fe’i gwnaed ganddo

g. eo gantañ²! mae hi ar ben arno!

g. er gêr wedi’i wneud gartre’; cartre’

bara g. er gêr bara cartre’

boued/traoù g. er gêr bwyd cartre’

g. mat eo e labour mae graen ar ei waith, mae’i waith wedi’i wneud yn dda

g. ’oa an taol, g. ’oa kement se gwnaed/gwnaethpwyd hynny

Anna oa hec’h anv hogen/met Naïg a veze g. anezhi/diouti Anna oedd ei henw ond Naïg a gâi’i galw

evel-se bezet g.! gwnaed/bydded felly.

pa vez ar muia tud ’vez g. ar fallañ labour gwaith pawb - gwaith neb, gwell un a ofala na deg a ddyfala, un uwdffon sy’n troi uwd

penaos e vez g. anezhañ/anezhi? beth yw ei (h)enw?

petra en doa g.? beth ’wnaeth e? beth oedd ei gyfraniad?

gragachat be. clegar

gragailhat be. clegar; clebran; siarad yn gryglyd; clirio’r llwnc

gragailher g. -ien clebryn

gragellat/gragennat be. clwc(i)an

grak: na grik* na g.

grakal be. clegar; crawc(i)an; clwc(i)an; clebran

grakerezh g. clegar (ar y cyd); clebran (ar y cyd)

grallig: ober g. gorwedd(i)an, lolian; aros yn ei (g)wely’n hwyr yn y bore

gramelian g. -ed gramadegwr

gramm g. -où gram

grañj/greñch b. -où (y)sgubor, tŷ gwair, sied wair

gras b. -où gras; gweddi; braint; bendith, iechyd (ffig.), cysur, esmwythad/ esmwythyd/esmwythdra, rhyddhad (o anghysur / o boen / o ofid), caffaeliad annisgwyl; ffafr

g. a gave mont en e azez ’roedd yn fendith iddo gael (mynd i) eistedd

g. d’am zud e oan gouest da ober ar veaj diolch i’m rhieni gallwn fynd ar y daith

g. dezhañ/dezhi! rhad arno/arni! diolch iddo/iddi

g. eo din bezañ amañ mae’n fendith/ fraint/iechyd/dda/lles(ol) i fi/mi fod yma

g. oa ganeomp mont d’an abadenn sonerezh dec’h d’an noz ’roedd yn hyfrydwch/bleser i ni fynd i’r gyngerdd gerddorol neithiwr

a/dre c’hras Doue drwy drugaredd (Duw), diolch i Dduw

bezañ e g. ub. bod yn ffaf(a)r rhn

kaout g. cael bendith/iechyd/braint/ hyfrydwch/pleser/esmwythder/ esmwythdra

leun a c’hras graslon, llawn gras

ur mouch avel a oa g. he santout war an dremm awel o wynt yr oedd yn fendith/iechyd ei theimlo ar f’wyneb

ur c’hras-kaer bendith fawr, lwc aruthrol

ha c’hoazh ec’h eo ur c’hras-kaer dezho/dezhe pa n’int ket bet lazhet/ lac’het ac eto mae’n fendith fawr iddyn nhw gan na chawsan nhw mo’u lladd

graspiñ be. (y)sgathru

grataat be. cydsynio, cytuno; addo

gratañ be. twymo, cynhesu, poethi, crasu, pobi, rhost(i)o, gril(i)o; llosgi

gratadenn b. -où twymad; crasad, pobad (ffig); llosgad

g. heol llosg haul; twymyn haul

gratis a. dymunol, bendithiol

grav b. -ioù tyle, rhiw, rhipyn, codiad (yn y ffordd)

gre(i) : e gre(i) adf wedi gwisgo/taclu’n grand, yn torri cýt

greant a. diwyd, gweithgar; gweithredol; ymarferol

greantel a. diwydiannol

greanterezh g. diwydiant

gred g. awch, awydd cryf; brwdfrydedd, sêl, angerdd

gant g. yn awchus; yn frwd

gredus a. awyddus iawn, awchus, eiddgar; brwd(frydig), taer, tanbaid, yn llawn sêl/angerdd

gregach/gregaj g. Groeg (yr iaith); (ffig.) jargon; bratiaith; iaith annealladwy

din-me ’oa g.! ’allwn i ddim gwneud pen na chwt/chynffon / na rhych na rhawn ohono/ohoni, dwli/lol/rwtsh/ rwdl-mi-ri oedd y cyfan i fi/mi

Gregor epg. Gregori

gregorian a. gregoraidd

greiañ be. cyfarparu, cyweirio, trwsio; gwisgo/taclu yn ddoniol; addurno, harddu

grek(enn) b. -où pot coffi

grell¹ b. -ed tylluan wen, aderyn corff

grell² g. -où rhidyll, gogor

grell³ torf. graean

grellat be. rhidyllu/rhidyll(i)o, gogrwn

grellek a. tywodlyd

gren a. ab(a)l, cryf, cydnerth; bywiog, sionc, effro (yn feddyliol)

g. eo atav mae’n dala/para i fod yn ab(a)l, mae o gwmpas ei bethau/ phethau o hyd

grenn b. -ioù tanc, twba, casgen

gres¹ a. byw(iog), cyflym, clou; diwyd, dyfal; dibrin, helaeth, toreithiog

Gres²: Ar G ll., Bro G b. (gwlad) Groeg

gresian¹ a. Groegaidd

Gresian² g. -ed Groegwr

gresianeg g. Groeg (yr iaith)

gresianegour g. -ien arbenigwr ar yr iaith Roeg

gresianek a. Groeg(aidd), o Roeg, yn perthyn i wlad Groeg

greun torf. -enn b. grawn; grawn pysgod, gronnell; had

teuler/teurel e c’hreun bwrw ei rawn

greunadenn b. -où grenâd

greunaval g. -où pomgranad

greunenn b. -où gronyn; graen, llin (am garreg); glain (paderau/llaswyr)

g. an dañvez graen y defnydd

lod a la(va)r e vanke ur c’hreunenn d’e chapeled fe ddwêd rhai fod rhywbeth bach yn eisiau ynddo / nad oedd yn llawn llathen / nad oedd wedi bod ym mhen draw’r ffwrn (ffig.)

greuniañ be. hadu

greunvaen g. gwenithfaen

grêv g. -ioù streic

ober g. streic(i)o, bod ar streic, mynd ar streic

grevus a. difrifol

grevusted b. difrifoldeb

grez¹ g. amser, adeg; cyfnod

e g. ma yr amser/adeg y, pan

grez² bf 2 un. pres. myn. ober gw. rez⁴

gri bf 2 un. dyf. myn. ober gw. ri

grif¹ a. cryf, cydnerth, bywiog, heini, sionc; o gwmpas ei bethau/phethau

grif² b. -où og(ed)

grignol b. -ioù (y)sgubor, tawlod/taflod, atig

grignous a. achwyngar, conanllyd, croes, piwis, cwynfanus

grignouz g. -ed achwynwr, grwgnachwr, conyn, swnyn, un croes/piwis

grignouzal be. achwyn, grwgnach, conan, swnian, bod yn groes/biwis, tuchan (yn anfoddog)

grigoñs¹ g. rhincian (dannedd)

grigoñs² g. -où cartilag

grigoñs³ ll. -où afalau surion bach ll. afal sur bach, grobos ll. -yn, crabas/crabys ll. crabysyn

grik g. dim gair

g. ebet dim gair o gwb(w)l

g. war-se (da zen ebet)! dim gair wrth enaid byw / wrth neb / wrth y garreg!

na g. na grak/mik dim bw na ba/be, dim gair/smic (o gwb(w)l); dim siw na miw

ne oant ket evit rannañ g. ’doedden nhw ddim yn gallu dweud/yngan gair

grilh¹ b. -où gril, gridyll

bezañ war ar c’hrilh (ffig.) bod ar bigau’r drain

me a vez ma c’halon war ar c’hrilh bydd/mae fy nghalon yn curo’n wyllt / yn gyffro i gyd, bydda’ i ar bigau’r drain

poazhañ war ar c’hril gril(i)o, gridyllu

grilh² g. -ed cricsyn, cricedyn, pryf tân; cimwch Norwy, cimwch coch

an hini evel ar g. a c’hwitell e-doug an hañv - er goañv a vo dibourvez hag a wasko ar hindda y mae cynuta rhag oerni/annwyd y gaea’, ar hindda mae gweithio rhag oerni pan ddelo, rhaid i ti ’morol am fwyd a chynnud cyn yr eira, na chwsg Fehefin rhag rhew Ionawr

grilhed-traezh sgampi

grilhañ¹ be. gril(i)o, gridyllu

grilhañ² be. torri’n ddarnau/deilchion, darnio

grim g. -où ystum

ober grimoù gwneud ystumiau/clemau/ siapsau, tynnu wynebau

griñs g. -où cibyn, eisinyn; ystum

griñsoù ar moc’h cibau’r moch

ober griñsoù gwneud ystumiau/ clemau/siapsau, tynnu wynebau

griñsenn b.tamaid, bripsyn, gronyn, mymryn

g. ebet dim tamaid/gronyn/bripsyn/ mymryn/

grip g. ffliw(en)

bezañ gant ar g. bod yn y ffliw

tapout ar g. cael y ffliw

gripañ be. dal(a) (mewn trap), maglu

griped g. -où magl, trap

gris a. llwyd, brith

gris(i)añ be. britho; sythu, fferru, rhynnu, rhewi (ffig.)

grit¹ bf. 2. ll. myn. ober gw. rhediad gw. rit²

grit²! bf 2 ll. gorch. ober gwnewch!

griz¹ g. (lliw) llwyd, brith (am wallt)

griz² g. -ed mochyn daear, broch

grizañ be. britho, gwynnu (am wallt)

g. n’eo ket kozhañ nid hen pob penwyn

grizias a. crasboeth, tanllyd, tanbaid, poenus, ingol, dirdynnol, arteithiol

tomm g. crasboeth, tanboeth, twym tân, eirias

grizienn b. -où border, ymyl (cae)

grizilh g. a thorf. cesair, cenllysg

ober g. bwrw cesair/cenllysg

grizilhañ be. bwrw cesair/cenllysg

grizilhon g. -où cloch fach

grizilhonoù gefynnau llaw (troseddwr)

grizink g. gweryr(i)ad

grizinkal be. gweryru

groc’h g. -ioù, grec’hier agen, ogof

‘Ma zi ’zo ul lec’h a bedenn ha c’hwi hoc’h eus graet anezhañ ur g. laeron.’ ‘Tŷ gweddi yw fy nhŷ i ond ’rydych chi wedi’i wneud yn ogof lladron.’

grognal be. grwgnach, achwyn, cwyno, conan, swnian; chwyrnu (am gi a ffig. am berson), chwythu (am gath ac yn ffig. am berson)

groñch/groñj b. -où gên (person); trwyn (anifail); mynwes; bib

unan a dorrfe e c’hroñch/c’hroñj bachgen mentrus

gronn(ad) g. casgliad, pecyn; cynulliad; gwarchae; cydosod(iad)

gronnañ be. amgylch(yn)u; pac(i)o, lapio; gwisgo amdano/amdani; cronni, casglu, ymgynnull; rhoi gwarchae (ar); cydosod

en em c’hronnit mat! gwisgwch/ taclwch yn gynnes/dwym/dda! dodwch/ rhowch ddigon amdanoch!

groñs adf yn bendant/gadarn, yn ddibetrus; yn blwmp (ac yn blaen), heb flewyn ar ei dafod/thafod (ffig.), heb bilo wyau (ffig.); yn arw/chwyrn/swrth/swta; yn glwt; yn llwyr, yn bendifaddau

difennet g. eo (fe’i) gwaherddir yn llwyr

goulenn g. gofyn yn blwmp (ac yn blaen)

la(av)aret g. dweud yn bendant, haeru, mynnu, tyngu

nac’h g. gwrthod yn lân/deg/ bendifaddau

respont g. ateb yn chwyrn/swrth/swta

torret g. wedi torri’n glwt/llwyr

berr-ha-g. yn blwmp ac yn blaen, heb bilo wyau (ffig.)

gro(u)ntal be. chwyrnu, (y)sgyrnygu

gros a. bras; tew; garw; anfoesgar, aflednais, anweddus

gerioù g. geiriau drwg/mawr (ffig.), geiriau anweddus, rhegfeydd

ul lien g. llien bras/garw

ur g. azen (ffig.) twmffat, lembo, llabwst

grosaat be. mynd yn fwy garw; tewhau

grouan torf. -enn b. graean, gro; (medd.) cerrig (yn yr aren neu’r bledren)

grouanek a. graeanog

grougous g. murmur, cŵan (sŵn colomen)

grougousat be. murmur yn gariadus, cŵan

grozmolat be. mwmian, myngial; conan, ceintach(u), cwyno, grwgnach, swnian/ tuchan yn anfoddog

gup g. -ed aderyn ysglyfaethus, fwltur/fultur

gurlaz gb. -ed madfall, genau goeg

gwa! ebych. gwae!

ha g. d’an neb na vije ket a-du! a gwae’r sawl na fuasai o blaid, a gwae y neb na fuasai’n cytuno

gwabriol g. lluched/golau/goleuni/mellt (heb dyrfau/daranau/drystau)

gwad g. -où gwaed; sudd, nodd, sug

hennezh a zo muioc’h a wad berv ennañ eget ar re all mae mwy o dân/fywyd ynddo nag yn y lleill

hennezh n’eo ket g. a zo en e izili ’does dim llawer o dân/fywyd ynddo

me a zo un den a zo g. en e izili ha n’eo ket dour karotez eo dur ac nid dŵr sy’n fy ngwaed

kaout g. dindan e ivinoù bod â thymer (wyllt); bod yn benboeth/ffyrnig

mont e wad e dour colli’i amynedd; mynd yn benwan (walocs), colli’i dymer/limpyn; colli’i nerth/egni, mynd yn llipa

me a ya va g. e dour pa glevan ar seurt diotachoù-se bydda’ i’n colli f’amynedd / yn mynd yn benwan pan glywa’ i’r fath ddwli/lol/sothach

n’eus ket a wad en e wazhied ’does dim nerth/egni ynddo, mae’n llipa/ddi-asgwrn-cefn (ffig); ’does dim tân yn ei fol(a)

ober g. fall gofidio, blino, poeni, pryderu; mynd yn gynddeiriog/grac/ wynad/ynfyd, cynddeiriogi, gwylltio, colli’i limpyn

arabat ober g. fall! paid/peidiwch â phoeni, hitia/hitiwch befo

rannañ pe gannañ leuskel ar g. da yenañ paid byth â gwneud dim yn dy dymer, pwyll piau hi bob amser / (gan) ta beth fyddi’n gwneud, rhaid cyfrif hyd ddeg cyn ymateb/taro

skuilhañ o gwad colli’u gwaed, (ffig.) rhoi/aberthu eu bywyd

teuler/teurel g. poeri gwaed

tud a wad uhel uchelwyr, gwŷr mawr/ bonedd, bonheddwyr, boneddigion/ byddigion; (yn ddilornus) crachach

kezeg-g. ceffylau o waed cyfan, ceffylau ag iddyn nhw bapurau

leun-wad yn llawn gwaed, yn waed i gyd

ruz-g. yn goch fel gwaed

gwadañ be. gwaedu

gwadegenn b. -où gwaedogen, pwdin gwaed

ober moan wadegenn byw’n fain, byw ar fin y gyllell, codi’r rhast(a)l/rhesel

gwadek a. gwaedlyd

gwaderez b. -ed gele(n)

gwadliñv g. -où gwaedlif

gwadorged g. llosgach

gw(a)egañ be. gwasgu; cyfyngu, cornelu; cythruddo

gwag g. -ioù ton

gwagenn¹ b. -où ton; tonfedd

gwagenn² b. -où pwllyn lleidiog

gwagennañ be.tonni, ffurfio tonnau

gwagennek a. tonnog

gwagrenn b. -où chwarren

gwagrennus a. chwarennol

Gwaien e. lle Audierne (Ffrg.)

gwak a. meddal; llac; llipa, gwan; tyner, teimladwy; brau

bezañ g. ouzh an domder methu diodde’ gwres, ffaelu godde’ gwres

bezañ g. ouzh ar riv/yenijenn teimlo’r oerfel i’r byw, bod yn sythlyd heb fod yn dda am ddiodde’ oerfel

un tamm kig g. cig brau/tyner

gwakaat be. meddalu; gwanhau; tyneru; mynd/dod yn fwy brau, breuo

gwakol b. -ioù mynci, coler ceffyl

gwakoliañ be. ffrwyno, bod â disgyblaeth ar, bod â rheolaeth dros, rheoli, cadw o dan reolaeth

g. e varc’h-rous/-hamon ffrwyno/ rheoli’i eiddigedd/genfigen

gwalarn g. gogledd-orllewin

avel walarn gwynt y gogledd-orllewin

an avel ’zo en e walarn mae’r gwynt o’r gogledd-orllewin

Gwalarn mudiad llenyddol Llydaweg (1925-1944) o dan arweiniad Roparz Hemon; cylchgrawn y mudiad

gwalc’h¹ g. golch; golchad

gwalc’h² g. gwala, digon(edd), cyflawnder

bet en neus (bet) e walc’h / g. e galon mae wedi cael ei wala, mae wedi cael digon, mae wedi’i ddiwallu

c’hoarzhin g. e galon chwerthin ar ladd ei hunan, chwerthin ei chalon hi

debret ’meus va/ma g. ’rydw i wedi bwyta fy ngwala

n’en devez morse e walc’h ’does dim digon i’w gael ar ei gyfer; ni wêl ei drachwant byth ei ddigon, mae’n anniwall

p’am bo kousket va gwalc’h pan fydda’ i wedi cael fy ngwala o gwsg / digon o gwsg

gwalc'hañ be. diwallu

g. ub. diwallu rhn, rhoi’i (g)wala o fwyd i rn; bodloni rhn, rhoi digon o ddifyrrwch/ddiddanwch i rn

en em walc’hañ cael ei (g)wala/ (d)diwallu, cael digon

gwalc'herez b. -ed golchwraig; peiriant golchi (dillad)

g.-listri golchwr llestri

gwalc’herezh g. golch(ad)

gwalc’herezig b. -ed sigl-(d)i-gwt, sigwti fach, siglen fraith

gwalc’het abf gwalc’hañ qv. wedi cael ei (g)wala, wedi’i (d)diwallu

gwalc'hiñ be. golchi; glanhau

g. an eil dorn gant egile cael dau ben / cael deupen llinyn ynghyd, dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig.), crafu byw

g. e gorzailhenn d’ub talu am ddiod i rn

g. e zaouarn d’ub llwg(w)rwobrwyo rhn, iro dwylo rhn (ffig.), rhoi cildwrn i rn (er budd y rhoddwr)

g. e zent glanhau/brwsio’i ddannedd

Jezuz Krist en doa gwalc’het treid an diskibien golchodd Iesu Grist draed y disgyblion

en em walc’hiñ ymolch(i)

gwalc’hus a. diwallol, sy’n diwallu, sy’n llanw (y corff); blasus

gwalenn b. -où, gwalinier gwialen, cansen; coes, coes(g)yn; tulath; modrwy; adfyd, ergyd; helbul, trybini; trychineb

kernez, brezel ha bosenn: gwalennoù gwashañ mab den rhyfel, newyn a phla : trychinebau gwaetha’ dynoliaeth

torriñ/terriñ e walenn torri’i ddyweddïad; bod yn anffyddlon i’w wraig

g.-besketa gwialen bysgota

g.-dimeziñ/-eured modrwy briodas

torriñ/terriñ he g.-dimeziñ/-eured bod yn anffyddlon i’w gŵr

torriñ/terriñ e walenn-dimeziñ/-eured bod yn anffyddlon i’w wraig

g.-garr llorp, siafft

g.-gein asgwrn cefn

g.-vrec’h breichled

gwalennad b. -où ffonnod/ffoniad, blas y wialen/gansen; cerydd, pryd o dafod

gwalennañ be. ffonodio, rhoi blas y gansen/wialen/ffon; barnu, gwerthuso

gwalennata be. ffonodio, rhoi crasfa/ curfa â chansen/gwialen/ffon

gwalinier ll. gwalenn qv.

eskemm g. cyfnewid modrwyau

gwall¹ a. o flaen e. + treigl. meddal i’r e. gwael, drwg, cas, enbyd, dychrynllyd, dybryd, ofnadwy, annymunol; ardderchog, di-ail, digyffelyb, rhagorol

g. boent eo mae’n hen bryd

g. vrud enw gwael/drwg

kaout g. golloù/ziouer(ezhi)où cael colledion enbyd/difrifol/dybryd/mawr

ne oa ket g. deiz c’hoazh ’doedd hi ddim wedi dyddio/goleuo’n iawn eto

ober g. vuhez d’ub gwneud bywyd yn boen i rn, rhoi amser caled/galed i rn

pakañ ur g. daol/reuz cael ergyd galed/gas (ffig.), cael profiad enbyd, diodde’ profedigaeth chwerw

ur g. afer helynt difrifol/ofnadwy, busnes gwael, peth cas

ur g. baotr bachgen ofnadwy, crwt y Gŵr Drwg, gwas y Nic, cenau; dyn cas/ysgeler, adyn, cnaf, dihiryn, gwalch

ober e wall baotr bod yn gythreulig, bod fel y cythraul, chwarae’r diawl

n’eo ket ur g. baotr ’dyw e ddim yn ddrwg/ffôl (am fachgen/ddyn), mae’n fachgen/ddyn go/pur dda, mae’n fachgen/ddyn nêt

ur g. dech diffyg, gwendid, ffaeledd (ar gymeriad); arferiad gwael, tuedd anffodus

ur g. deod tafod drwg/cas

ur g. labourer gweithiwr caled/ diarbed/diflino/ardderchog/ rhagorol

ur g. nozvezh noswaith/noson wael

ur g. skouer esiampl wael

ur g. vuhez bywyd anodd/difrifol/ dychrynllyd/ofnadwy

ur g. zegemer croeso oeraidd/gwael

gwall² adf o flaen a., abf ac adf + treigl. meddal iawn; yn fawr, yn ddirfawr; difrifol, dychrynllyd, ofnadwy

g. abred cynnar iawn, difrifol/sobor o gynnar, cynnar i’w ryfeddu

g. desket/zesket dysgedig iawn / dros ben

g. droet (gant) gor-hoff o

n’eo ket g. droet da labourat ’does dim gwaith yn ei groen e / yn ei chroen hi, mae of(o)n gwaith arno fe / arni hi, ’dyw e/hi ddim wedi’i stofi ar gyfer gweithio, ’dyw e/hi ddim yn or-hoff o weithio/waith

g. glañv gwael/sâl iawn, cystuddiol

dre ma n’eo ket g. greñv gan nad yw’n gryf iawn, oherwydd ei (h)eiddilwch

g. nec'het anesmwyth/gofidus/ pryderus iawn

g. vrein pwd(w)r iawn/mall

n’eo ket g. domm anezhi ’dyw hi ddim yn dwym iawn, mae’n ddigon oer

gwall³ g. drwg, niwed, anap; anffawd, anlwc; bai; camwri, camwedd

bezañ paket/tapet e g. cael ei ddal wrthi, cael ei ddala’n bert (h.y. yn gwneud rhyw anfadwaith)

dre hor g. o’n hachos/plegid ni

dre hor g. ’oa arnon ni ’roedd y bai, ein bai ni oedd e, ni oedd ar fai

pa’z eo arruet ur g. eo gwell(oc’h) bezañ born eget dall gwell un llygad olau na dwy lygad ddall, gwell bod yn hanner dall nag yn gwb(w)l ddall; (ffig.) gwell hanner torth na dim un, gwell bychod (ychydig) yng nghod na chod wag

war va/ma g. e oa fi oedd ar fai, fy mai i oedd e

gwall-⁴ rhagd

gwallabadenn b. -où tipyn o drafferth/ helynt

g. hon eus da gaout gant al louarn-se (ffig.) fe gawn ni dipyn o drafferth gyda’r cadno (o ddyn) yna

gwallamzer g. -ioù tywydd gwael/ stormus

gwallañ be. treisio; halogi; gwneud cam (â); anafu, niweidio, gwneud niwed/ drwg (i)

d’ar re greñv / d’ar vistri da wallañ - d’ar re zister da huchal trecha’ treisied – gwanna’ gwaedded

d’ar re zister da huchal ni ddichon gwan ond gweiddi

gwallaozañ be. cam-drin, trin yn wael, niweidio, gwneud niwed (i)

gwallblanedenn b. -où anffawd, anlwc

gwallc’hraet abf gwallober qv.

gwallefed gb. -où effaith niweidiol/ddrwg

gwallegezh b. difaterwch, difrawder, esgeulustod; diogi

gwallek a. difater, di-feind, di-hid, diofal, esgeulus

gwaller g. -ien drwgweithredwr, troseddwr; treisiwr

gwalleur g. -ioù anap, anffawd; anhapusrwydd

gwalleürus a. anhapus

gwallgas¹ be. cam-drin, gwneud niwed/ drwg (i), niweidio, anafu; sarhau

gwallgas² g. drwg, niwed, loes

gwallgomz¹ b. gair drwg; gair anweddus

gwallgomz ² diwar/eus ub. be. difrïo/ difenwi/diarhebu/pardduo rhn, lladd ar rn, dweud gair drwg yn erbyn rhn

gwallgontant a. anfodlon, anhapus, anniddig, anghysurus

gwallhuñvre g. -où hunllef

gwallimplij g. camddefnydd

gwallober¹ be. drwgweithredu, troseddu, gwneud drygioni, cyflawni trosedd/ anfadwaith/ gweithred ddrwg / gweithredoedd drwg; gwneud yn wael

gwallober² gb.-(i)où camwedd, trosedd, gweithred ddrwg, anfadwaith

gwallskouer b.-ioù esiampl wael

gwallskoueriañ be. rhoi esiampl wael

gwallvrud gb. -où enw gwael/drwg

gwallvrudañ be. difrïo, difenwi, dilorni, diarhebu, pardduo, lladd ar; enllibio

gwallvrudet abf ag enw gwael/drwg

gwallzarvoud g. -où anap, damwain

gwan a. gwan(llyd), eiddil, llesg

gwanaat be. gwanhau, diffygio, edwino, llesgáu

gwanañ be. gwanu, trywanu

gwander g. -ioù gwendid, llesgedd

gwar g. camad, camdro(ad)

g. zo aet er rod mae’r olwyn wedi camu

n’eus ket a war er plankenn-se mae’r plencyn yna’n gymwys/syth, ’dyw’r plencyn yna ddim wedi camu

un tamm g. a oa gant e ziwesker ’roedd coesau dal(a) mochyn / coesau joci gydag e / ganddo fo, ’roedd ei goesau braidd/ychydig yn gam

gwar(i)añ be. camu, anffurfio, camystumio, warp(i)o; plygu, bwclo

gwarant¹ a. yn/wedi cael eu hamddiffyn/ gwarchod/cysgodi

gwarant² g. -ed mechnïydd; ceidwad, amddiffynnydd

gwarant g. gwarant, ernes; sicrwydd

gwarantiñ be. gwarantu, sicrhau; cadw, amddiffyn, gwarchod, diogelu

gward¹ g. -ed ceidwad, gofalydd/gofalwr, gwyliwr; gwarcheidwad; tiwtor; amddiffynnwr

gwarded ar roue gwarchodlu’r brenin, y gwarchodlu brenihinol

g.-aod gwyliwr y glannau

g.-chase cipar

gward² g. -où gwyliadwr(i)aeth; gwarcheidwaith

g. zo lak(a)et war an ti mae’r tŷ o dan wyliadwr(i)aeth, mae’r tŷ yn cael ei wylio/warchod

dindan g. o dan ofal/wyliadwr(i)aeth, yn cael ei (g)warchod, yng ngofal

laka(a)t gward (war) rhoi o dan wyliadwr(i)aeth

ober g. bod ar wyliadwr(i)aeth

gwarediñ be. amddiffyn, gwarchod; cynorthwyo

gwareg b. -où, -i, -ier bwa

g.-ar-glav bwa'r Drindod/arch/glaw, bwa seithliw, enfys

gwaregañ/gwaregata be. saethu â bwa (a saeth)

gwareget abf bwaog; cam (fel bwa)

gwarell b.-où magnet

gwaremm b. -où, -eier, gwerimier ffridd, gwylltir, rhos, rhostir

g. lern daear/gwâl cadnoid/llwynogod

gwar(i)et abf gwar(i)añ qv.

ar rod-mañ ’zo g. mae’r olwyn ’ma/ hon wedi camu/bwclo

gwarez g. cysgod, lloches, nawdd, nodded; gorchudd

gwareziñ be. diogelu, cadw, cysgodi, llochesu, gwarchod, amddiffyn

gwarezour g. -ien gwarchodwr, ceidwad, amddiffynnwr

gwarezouriezh b. gwarchodaeth

gwarezva g. -où gwarchodfa

gwariañ be. gw. gwar(i)añ

gwariet abf gwar(i)et qv.

gwarizi b. -où cenfigen, eiddigedd

dre warizi o genfigen/eiddigedd

e vreudeur a oa g. enno ’roedd ei frodyr yn llawn cenfigen/eiddigedd, ’roedd ei frodyr yn genfigennus/ eiddigeddus

kemer g. ouzh ub. magu cenfigen/ eiddigedd tuag at rn, bod yn genfigennus/eiddigeddus o rn

taget eo gant ar warizi mae cenfigen/ eiddigedd yn ei ladd (e) / lladd (hi)

gwarizius a. cenfigennus, eiddigeddus

bezañ g. eus/ouzh ub. bod yn genfigennus/eiddigeddus o rn

gwarnisañ be. addurno, harddu; caboli; cyflenwi

gwarnizon g. gwarchodlu

gwashaat be. gwaethygu, dirywio, mynd ar ei (g)waeth; edwino; diarhebu, difenwi, difrïo, lladd ar, pardduo

gwashañ a. gradd eithaf drouk a fall qv. gwaetha’, gwaela’

g. ma c’hell gynddrwg ag y gall

g. mac’h/ma’z eo beth / yr hyn sy waetha’

g. penn-skañv ’zo anezhañ! dyna’r twpsyn penna’!

g. tra y peth gwaetha’

g. tra! gwaetha’r modd!

n’eo ket dezhañ eo ar g. - d’e wreg an hini eo nid arno fe mae hi waetha’ ond ar ei wraig

pa vez ar boan en he g. e vez tost ar gor da ziskargañ po dywyllaf y nos - agosaf y wawr, mae’r awr dywylla’ cyn y wawr

gwashat a. gradd gyfartal gwazh/drouk i fynegi syndod neu edmygedd dyna ddrwg/wael/ofnadwy!

g. amzer! dyna/am dywydd difrifol/ gwael/garw/dychrynllyd/ofnadwy!

g. cholori/talabao/todion! dyna halibalŵ/randibŵ/stŵr/dwrw!

g. tra! dyna beth dychrynllyd/enbyd/ ofnadwy! sobor o beth!

gwashoc'h a. gradd gymharol gwazh / drouk qv. gwaeth

g. an trouz eget ar gloaz mwy o dwrw nag o daro

g.-gwazh, g.-gwashañ yn waeth ac yn waeth, yn gynyddol waeth

war washoc’h-gwazh ez a an traoù mae pethau’n mynd o ddrwg i waeth, mae pethau’n gwaethygu

gwask¹ b. -où peg dillad; pinsiwn siwgwr cnapau; ataliwr (drws)

gwask² b. -où gwasg

a-zindan/diouzh/er-maez ar wask o’r wasg

dindan ar wask yn y wasg

gwask³ gb. -où agen; bwlch; twll/hollt (mewn craig)

g. an nor cil y drws

dre wask ar skignoù prenestr drwy’r bwlch rhwng llenni’r ffenest(r)

gwask⁴ g. gwasgad; gafael; gwasgedd; helbul, trafferth, cyfyngder, cyni; pwysedd; gormes, gorthrwm

g. an aer gwasgedd yr aer/awyr

g. ar gwad pwysedd y gwaed

e-barzh ar wask o dan bwysau, yn cael ei (g)wasgu; o dan ormes/orthwm

ober g. war ub. (d’ober udb.) gwasgu/pwyso ar rn (i wneud rhth), ymhŵedd â rhn (i gyflawni rhth)

gwaskadeg b. -où gwasgfa, torf/tyrfa luosog yn cydsymud ar frys

gwaskadenn b. -où gwasgad; gwasgfa; pwl â’i galon/chalon; diffyg (ar yr haul a’r lleuad); cywasgiad

ober ur waskadenn d’e droad troi ar ei droed/bigwrn/figwrn/ffêr, (y)sigo’i bigwrn/figwrn/ffêr

gwaskañ be. gwasgu; gormesu, gorthrymu; llethu, mogi/mygu; pwyso (ar), ymhŵedd (ar)

g. war e imor rheoli/ffrwyno’i dymer

g. war e zaeroù atal ei ddagrau

g. war gwiridig ub., g. war ar gor bwrw/taro man gwan rhn

g. war ub. gwasgu ar rn, pwyso ar rn, ymhŵedd â rhn

gwasked¹(et) a. cysgodol; clyd, diddos

gwasked² g. -où cysgod (rhag yr elfennau), gŵer (cysgod rhag yr haul)

er g. yn y cysgod/gŵer; yn gysgodol, yn glyd, yn ddiddos

gwaskediñ be. cysgodi (rhag yr elfennau), ymochel

gwaskell b. -où gwasg (ffrwythau); gwasgwr (teclyn); gefel, pinsiwn; torrwr cnau

gwaskenn b. -où tyndra yn y frest, pwl o ddiffyg anadl; pwl o lid ar y frest

gwaskenniñ be. bod â’r frest yn gaeth, bod â’r fegin yn dynn (ar laf.); peswch

gwasker g. -ien gwasgwr, gormeswr, gorthrymwr

gwaskerell b.-où gwasg; gwasgwr (teclyn i wasgu sudd o ffrwythau)

gwaskerezh g. gormes, gorthrwm

gwasket¹ a. cysgodol (rhag yr elfennau), clyd, diddos

gwasket² abf gwaskañ qv. gorthrymedig

gwasketoc’h a. gradd gymh. gwasket qv.mwy cysgodol

gwaskus a. gorthrymus

gwast bg. dinistr, distryw; anrhaith; anap, anffawd, drwg, niwed

gwastañ be. gwastraffu; dymchwel(yd), dinistrio, distrywio; difrodi, anrheith(i)o, ysbeilio

gwastell b. -où, gwastilli, gwestell teisen, cacen

gwaster g. -ien dinistriwr, difrodwr, anrheithiwr, ysbeiliwr

gwaz¹ b. -i gŵydd

sot/diot evel ur waz mor dwp â llo/ stên/bwced

gwaz² b. (bot.) tansi, gwyn y merched

gwaz³ g. –ed, gwizien dyn; gŵr, priod g., cymar g.

g. a-walch eo evit kement-se mae’n ddigon o ddyn/fachgen/foi i hynny, mae’n ab(a)l ei wala i hynny

danvez he g., he g. da zont ei darpar ŵr/briod

g. an eured, g.-nevez priodfab

gwazh¹ a. gradd gymh. drouk a fall qv. gwaeth

g. a se gwaeth o hynny

ne vin na gwell na g. a se ’fydda’ i ddim gwell na gwaeth o hynny

g. a se! gwaetha’r modd! trueni/ bechod! ’does dim / ’fydd dim i’w wneud!

g. a se ma ray/raio glav trueni/bechod / ’fydd dim i’w wneud os bydd hi’n bwrw (glaw)!

g. a se dezhañ/dezhi! druan ag e / â hi! druan ohono/ohoni! ’fydd hi ddm yn dda arno/arni!

g. d’an hini...! gwae’r sawl...!

g. dezhañ/dezhi gwaeth iddo fe / iddi hi

ken g. cynddrwg/gynddrwg

ken g. ha biskoazh cynddrwg/ gynddrwg ag erioed

miz Meurzh gant e vorzholioù ’zo ken g. hag an Ankou Mawrth a ladd (Ebrill a fling - a rhwng y ddau ’adawan nhw ddim)

mont a zrouk da wazh mynd o ddrwg i waeth

gwazh²(-dour) b. -ioù(-dour) nant; cwter; sianel

gwazhi(enn) b. gwazhied, gwazhioù gwythïen; rhedweli/rhydweli, gwythïen fawr

g.-ar galon aorta

g.-gas/-vras rhedweli/rhydweli, gwythïen fawr

gwazhioù c’hwezhet/gros gwythiennau chwyddedig

gwe g. tro

g. a zo aet er rod mae’r olwyn wedi camu/bwclo

ober (ur) g. d’e droad troi ar ei droed, troi/(y)sigo’i bigwrn/figwrn/ffêr

ober ur g. e gouzoug ar yar rhoi tro yng nghorn gwddw(g)/gwddf yr iâr

reiñ un hanter we da c’houzoug ar voutailh rhoi hanner tro i wddw(g)/ wddf y botel

gweañ be. troi, cordeddu, cyfrodeddu; gwingo

g. e droad troi ar ei droed, troi/(y)sigo ei bigwrn/figwrn/ffêr

g. e gordenn gofyn amdani, gofyn am drwbwl/helynt

g. gant ar boan gwingo mewn poen

g. he gouzoug d’ar yar rhoi tro yng nghorn gwddw(g)/gwddf yr iâr

gwech b. -où gw. gwezh

gwechall adf gw. gwezhall

gweerez b.(bot.) ladi wen, cwlwm y cythraul

gwel g. -ioù golwg; golygfa; cip(drem); ymweliad

e g. ub. yng ngolwg rhn

e g. udb., er g. a/eus udb. gyda golwg ar rth

bezañ e(r) g. da ober udb. bwriadu gwneud rhth

er maez a wel o'r golwg

hervez ar g. yn ôl yr olwg, yn ôl pob golwg, o’i (g)weld, o edrych arno/arni

mont diwar/a-ziwar wel mynd o'r golwg, diflannu

ober ur g. d’ub ymweld â rhn

ur g. kaer golygfa hardd

gweladenn b. -où ymweliad; cyfweliad; ; ymweliad y teulu â theulu’r darpar wraig/ŵr

gweladenner g. -ien ymwelydd

gweladenniñ be. ymweld (â)

gwelc'herez b. gw. gwalc'herez

gwelc'hiñ be. gw. gwalc'hiñ

gwele g. -où gwely

fichañ/ober/aozañ e wele tannu/ gwneud/cyweirio ei wely

lost/traoñ ar g. gwaelod y gwely

penn-krec’h ar g. pen y gwely

g.-kloz gwely cwpwrdd

g.-skourr gwely crog

gwelead g. -où llond gwely; haenen, cot, trwch; gwely (llain o dir mewn gardd), pâm

ur g. deil carped/haenen/gorchudd/ trwch o ddail

ur g. erc’h haenen/mantell/trwch o eira

ur g. ognon gwely/pâm (o) winwyn(s)

gweled g. golwg; golygfa

an daou dra dristañ ’zo er bed : koll ar g. hag ar c’herzhed y ddau beth trista’ yn y byd : colli golwg/gweld a cholli’r gallu i gerdded

deu(e)t eo ar g. dezhañ en-dro mae wedi cael ei olwg yn ôl, mae wedi cael adfer ei olwg

deu(e) eo da vezañ teñval e weled mae wedi mynd yn dywyll (ei olwg), mae ei olwg wedi mynd yn ddrwg/ wael

war weled yn y golwg, o fewn golwg

gweledigezh b. -ioù gweledigaeth; drychiolaeth

gwelet¹/gwelout be. gweld

g. a rez? ’weli di?

g. kant steredenn o lugerniñ, g. tri/pemp heol o parañ gweld sêr (ffig.)

g. unan a galon vat gweld och(o)r orau rhn

g. war ub. gweld oddi wrth rn, deall yn ôl golwg/gwedd rhn

anavezout ub. diwar welet / diouzh e welout (ad)nabod rhn o ran golwg / o ran ei weld / wrth ei weld / o ran ei bryd a gwedd

bete g. hyd nes y ceir mwy/rhagor o wybodaeth, hyd nes y ceir gwybodaeth bellach, hyd nes y clywn ni (ymhellach); am nawr, am y tro, yn y cyfamser

da welet/welout i weld; yn ôl pob golwg

da welet/welout eo warnoch mae i’w weld yn eich wyneb chi, mae’n amlwg yn / oddi wrth eich gwedd/golwg chi

din da welet/welout hyd y gwela’ i, yn ôl a wela’ i

diouzh g., kement ha g. o ran golwg, wrth ei (g)weld, yn ôl ei (g)wedd allanol

n’eo ket diouzh o g. eo mont d’an dud, arabat barn an dud diouzh o g. nid yn ôl ei olwg y mae barnu dyn

e-giz-se e welan an traoù fel hyn/yna ’rwy’ i’n ei gweld hi

it da welet! pwy a ŵyr!

ne welan seurt ebet / takenn / lomm ’dwy’ i ddim yn gweld dim byd o gwb(w)l

n’en deus an eil tra netra da welet gant egile ’does a wnelo’r naill beth ddim byd â’r llall, ’does gan y naill beth ddim i’w wneud â’r llall

n’o deus ar re-se netra da welet/ welout gant an afer-se ’does a wnelon nhw ddim â’r mater/busnes yna

war a weler fel y gwelir, fel y mae’n amlwg; yn ôl pob golwg

gwelet² abf gwelet¹/gwelout qv.

g. e vo amser a ddengys, fe gawn ni / fe gei di / fe gewch chi weld

g. mat derbyniol, cymeradwy

ken a vi g. tan y tro nesa’ (y gwela’ i di)

seurt tra n’em eus g. biskoazh/ morse! ’welais i erioed ffasiwn/siwd beth!

gwelien g. golch(i)on, bwyd moch; dŵr golchi llestri seimllyd

gwell ( = gwelloc’h qv.) a. gradd gymh. mat qv. gwell

g. a se! gorau i gyd! gorau oll!

aet eo kuit - ha g. a se! mae wedi mynd a gwynt teg / a gwared da ar ei (h)ôl! (mae wedi mynd a) dyna ollyngdod/ryddhad/ waredigaeth!

g. eo brud vat da bep hini eget kaout madoù leizh an ti gwell yw enw da na chyfoeth lawer, gwell enw da nag aur dilin

g. eo deskiñ mabig bihan eget dastum madoù dezhañ gwell dysg na golud

g. eo furnez evit pinvidigezh gwell pwyll nag aur, gwell synnwyr na chyfoeth

g. eo plegañ eget terriñ gwell plygu na thorri

g. eo ur c’had paket eget teir o redek gwell aderyn mewn llaw na dau mewn llwyn, gwell dryw mewn llaw na gŵydd ar adain, mae ’deryn y to mewn llaw yn well na ffesant ar adain, gwell bach mewn llaw na mawr gerllaw

ne vin na g. na gwazh a se ’fydda’ i ddim gwell na gwaeth o hynny

petra a well? beth gwell? beth all fod yn well?

un amezeg mat a zo g. evit na deo kerent a-bell gwell (yw) cymydog da na cheraint pell

gwellaat be. gwella

g. an traoù gwella pethau, gwella’r achos/sefyllfa

gwella(d)enn b. gwelliant; gwellhad

gwellaet abf gwellaat qv.

g. eo e feson/zoare mae wedi gwella o ran pryd a gwedd, mae golwg well arno

ne vo ket g. dezhañ/dezhi ’does dim gwella/dod iddo/iddi

gwellañ a. gorau + g. gyda’r fannod bendant neu rage. blaen

g. skiant (eo) an hini prenet nemet re ger e ve koustet ysgol ddrud yw ysgol brofiad

g. tra a gavan y peth gorau gen i, yr hyn sy’ orau gen i

g. tra d’ober eo tevel taw piau hi, y peth gorau (i’w wneud) yw tewi; doeth dyn pan dawo

(ar) g. tra en un tiegezh eo ur wreg leun a furnez gw. gwreg

ar c'hentañ/primañ ar g. gorau po gynta’, cynta’ i gyd : gorau i gyd

ar pep g. a zo warlerc’h mae’r gorau eto i ddod

diouzh e wellañ / he gwellañ hyd eitha’i (g)allu, ei (g)orau glas

en e wellañ ar ei orau, yn ei fan gorau, yn ei anterth, ym mlodau’i ddyddiau, yn ei ogoniant

eus ar g., eus ar re wellañ siort orau, o blith y goreuon, tan gamp, ardderchog, rhagorol

unan eus ar re wellañ! un o’r goreuon!

evit ar g. er gwell

gant ma/va g. gourc’hemennoù gyda fy nymuniadau gorau

grit ar g. ma c’hellit, grit diouzh ho kwellañ gwnewch eich gorau

ober a ran g. ma c’hellan / diouzh va (seizh) g. / eus va g. ’rwy’n gwneud fy ngorau glas / hyd eitha’ fy ngallu / y gorau a alla’ i

pep tra a c’hoarvez evit ar g. mae pob peth yn gweithio er daioni

te ’oar ar g. ti ’ŵyr orau

gwellat! a. ardderchog! campus! rhagorol! gwych!

gwelloc’h (= gwell qv.) a. ac adf gwell

g. a-galz, g. un tamm mat gwell o lawer, anhraethol well

g. (eo) amploc’h evit justoc’h gwell mwy na digon na phrin digon, gwell yw gormod(d) na rhy fach

g. chom hep bezañ ganet eget chom hep bezañ desket gwell i blentyn heb ei eni na heb ddysg

g. diwezhat eget biken gwell hwyr na hwyrach

g. eo bezañ born evit/eget bezañ dall gwell un llygad olau na dwy lygad ddall, mae bod yn symol yn well na bod yn sâl

g. eo bezañ sur eget/evit bezañ war var saff sy’ saffa’

g. eo din mae'n well i fi/mi

g. eo kof da freuzañ eget/evit boued da venel, g. kofig da ziframmañ eget tammig da chom amañ gwell eo bola hollt/llawn na bwyd da yn bradu

g. eo ganin, g. e kavan mae'n well gen i / gyda fi

mard eo g. ganeoc’h, ma kavit g. os yw’n well gennych chi / gyda chi

g. marc’had gwell bargen; rhatach

g. peñsel eget toull gwell clwt na thwll

g. plegañ evit terriñ gwell plygu na thorri

g. skiant evit arc’hant gwell pwyll nag aur, gwell synnwyr na chyfoeth

a zo g. (c’hoazh) gwell byth

biskoazh g.! y gorau erioed! ’fu erioed ei well!

deskadurezh/kelennadurezh d’ar vugale a zo g. eget leve gwell dysg na golud

ne c’houlennan ket g. ’dwy’ i ddim yn gofyn/dymuno gwell

ober g. eget/evit ub. all gwneud yn well na rhn arall, rhagori ar rn arall

seul gentoc’h s. welloc’h gorau po gynta’

un ‘dalc’h!’ a zo g. eget kant ‘ho pezo!’ gwell un ‘cymer’ na dau ‘fe gei di’, gwell un ‘hwde!’ na dau addo, gwell ŵy mewn llaw na dau mewn addewid

ur mignon mat a zo g. evit ho kar gwell (yw) cyfaill da / cymydog agos na cheraint pell, gwell yw cyfaill da na châr

g.-gwell/-gwellañ yn well ac yn well, yn wellwell, yn gynyddol well; o nerth i nerth

g.-gwelloc’hik dipyn/ychydig bach yn well

gwelout gw. gwelet¹/gwelout

Gweltaz epg. Gildas

gweltre b. -où gwellau/gwellaif, sisiwrn mawr

gwenaenn b. -où dafaden

gwenan torf. -enn b. gwenyn ll. -en ,.

g. plom bwledi (dryll/gwn)

un hed- / ur barr- / un taol-g. haid o wenyn

ur wenanenn labourerez gwenynen fêl

ar vamm-wenan y frenhines, brenhines y cwch (gwenyn)

tad-g. gwenynen ormes/segur

gwenaner g. -ien gwenynwr

gwendr/gwentl g. -où gowt, cymalwst; colig, bola tost, gwayw

(ar) g.-mut llid y coluddyn

(ar) g.-red (y) gwynegon, cryd cymalau

gwentloù gwewyr esgor

Gwened, bro Wened b. Gwened, bro Wened, Vannes (Ffrg)

brezhoneg/yezh G. Llydaweg/ (tafod)iaith Gwened

gwenedad g. gwenediz, gwenedour g. -ien un/brodor o Wened, Gwenedwr

gwenedeg g. gwenedeg, (tafod)iaith Gwened

gwener g.: ar gwener (d)dydd Gwener

G. ar Groaz (Dydd) Gwener y Grog(lith)

gwenerel a. gwenerol

Gwengamp e. lle Guingamp (Ffrg)

gwengampad g. gwengampiz, gwengampidi un/brodor o W-Gwengamp

gwengolo: miz gwengolo g. mis Medi

gwenn¹ a. gwyn; gwelw; ofer, seithug (am siwrnai)

g. pe rous pep hini a gar e labous, bezet du bezet g. pep gavr a gar he menn gwyn y gwêl y frân ei chyw

g. evel ur goulaouenn-goar gwyn fel y galchen

leuniañ an toulloù g. llanw’r bylchau

ober tenn g. ei methu hi, methu cyrraedd / â chyrraedd y nod, methu (â) mynd â’r maen i’r wal

un dro wenn gw. tro

un nozvezh wenn noson ddi-gwsg

ur chapel wenn capel gorffwys

g.-erc’h gwyn fel yr eira

g.-kann/-sin claerwyn, gwyn fel y carlwm

gwenn² g. gwyn

ar G. ha Du y Gwyn a Du, baner Llydaw

G.-erc’h hag ar seizh korrig Gweneira a’r saith corrach

g.-vi gwyn ŵy/wy

gwennaat be. gwynnu; gwelwi, colli’i (l)liw, mynd yn wyn/welw; gwyngalchu (+ ffig.), cyfiawnhau

g. a ra e vlew mae’i wallt yn gwynnu

en em wennaat ei gyfiawnhau/ chyfiawnhau’i hun(an)

Gwennaig epb. Gwenno

Gwennan epb. Gwennan

gwennañ be. cannu, lliw(i)o’n wyn; gwyngalchu (+ ffig.), cyfiawnhau

g. gant raz gwyngalchu

en em wennañ ei gyfiawnhau/ chyfiawnhau’i hun(an)

gwenneg¹ g. gwenneien swllt; (ffig.) ceiniog, dimai goch

g. a chañs cil-dwrn/cildwrn

gwennegig ha gwennegig ’vez savet ur c’hant skoedig o geiniog i geiniog fe â’r arian/swllt yn bunt

n’en doa ket g. ebet / ur g. toull ’doedd ganddo yr un geiniog / ’doedd dim ceiniog gydag e, ’doedd ganddo ddim dimai (goch y delyn)

ur g. bennak a chomo en e zilerc’h bydd ceiniog neu ddwy ar ei ôl, bydd celc go dda/lew ar ei ôl

gwenneg² g. -ed gwyniad y môr

gwenneien ll. gwenneg qv.

fontañ e wenneien gwario/hala’i arian yn ofer / fel dŵr / fel slecs / fel y mwg, gwastraffu/bradu’i arian

gwennig¹ g. -ed cochiad, gleisiad; gwyniad y môr

gwennig² gb. gwawn

gwennili b. -ed gwennol

g. lost-berr gwennol y bondo/bargod

g. lost-du aderyn drycin, pedryn

g. Sant Varzhin gwennol ddu

n’eo ket ur wennili a ra an hañv (nag ur barr-avel ar goañv ) un wennol ni wna wanwyn

gwenodenn/gwenojenn b. -où llwyb(y)r (troed), lôn, beidir/feidir, wtra

gwent g. gwynt (yn y corff)

gwentañ be. gwyntyllu, nithio; hwylio ar ei hynt, llithro yn ei flaen/blaen; gwasgar(u)

gwentl/gwentr g. -où bola tost, poen bol/ cylla, gwayw; gowt

g. fred(ig) clunwst

ar g. mut coluddyn crog, pendics

g. red osteoarthritis; y gwynegon, cryd cymalau

gwentloù/gwentroù gwewyr esgor

gwenvidik a. gwynfydedig, gwyn ei fyd/byd

Gwenvred/Gwenvrewi/Gwenvrevi epb. Gwenfrewi

gweñvañ/gweñviñ be. gwywo, edwino; crebachu; gwystno; pylu; pydru; suro; cuchio, gwgu

gweñvus a. cuchiog, gwgus, cilwgus, diserch, sarrug (yr olwg)

gwer¹ a. gwyrdd

g. sklaer gwyrdd golau

g. teñval gwyrdd tywyll

g.-glas gwyrddlas

en em wisket e g. wedi gwisgo mewn gwyrdd

gwer² torf. gwyd(y)r

gwer³ torf. -enn b. gwerennoù, gwerinier gwydrau (yfed) ll. gwydryn

g. paper/plastik cwpanau papur/ plastig

gwerinier ffenestri lliw

gwerc'h a. gwyryfol, diwair, pur, dilychwin, glân

amann g. (y)menyn heb ei halltu

saon g. sebon heb ei ddechrau/ ddefnyddio

ur plac’h g. gwyry’

gwerc'hded b. gwyryfdod, morwyndod, diweirdeb

gwerc'hez b. -ed gwyry’, morwyn

Ar Werc'hez-Vari Y Forwyn Fair

ober he Gwerc’hez Vari esgus / cymryd arni / smalio ei bod yn santes

gwered¹ b. -où mynwent

gwered² g .-où effaith

Gwerelaouenn b. Seren Fore/Wener

gwerenn b. -où cwarel, ffenest(r); gwydryn; lens

dilezel ar werenn ymwrthod â’r ddiod (feddwol/gadarn)

un den re vignon d’e werenn un/dyn yn rhy hoff o’i lasiaid / lymaid / o’i beint / o’r gwin / o godi’r bys bach (ffig.)

g.-greskiñ chwyddwyd(y)r

ar werenn-dal y ffenest(r) flaen (cerbyd)

gwerennad b. -où gwydraid, glasaid

g. al lagad lens y llygad

gwerin b. gwerin

gwerinoniezh b. ethnoleg

gwerje b. -où perllan

Gwerliskin e.ll. Guerlesquin (Ffrg)

gwerm(in) a. llonydd, marw(aidd) (am ddŵr)

dour g. merddwr/marddwr, dŵr llonydd/marw

gwern¹ b. -ioù hwylbren

gwern² b. -ioù gwern, gwaun/gweundir, cors, mignen, siglen

gwern³ torf. -enn b., gwez-gwern torf. -enn-wern b. (coed) gwern ll. gwernen, pren gwern

gwerniek a. yn llawn coed gwern; corsog, corslyd

gwernis g. -où farnais

gwernisañ be. farneisio

gwerniset abf gwernisañ wedi’i farneisio

gweronell b. -ed madfall y dŵr

gwerso adf ers tro/amser/tipyn/cetyn/ oesoedd/hydoedd/achau / llawer dydd

gwerz b. -ioù cân/cerdd, balad; marwnad

gwerzaouer g. -ien prydydd

gwerzaouerezh g. prydyddiaeth

gwerzaouiñ be. prydyddu, cyfansoddi/ llunio penillion

gwerzenn b. -où pennill; llinell (o bennill); adnod

gwerzh¹ b. -ioù gwerth; gwerthiant; arwerthiant; pris

g. war zistaol gwerthiant am bris gostyngol

bremañ ’zo g. d’ar c’hranked nawr mae mynd ar y crancod, mae’r crancod yn gwerthu’n dda ar hyn o bryd

e g. ar werth

ha g. war ar stal a’r fusnes/siop (yn cael ei rhoi) ar werth

n’eus ket a werzh d’an tiez-se ’does dim gwerth/mynd ar y tai yna

g.-(ar-)butun, g.-ar-gwin, g.-ur- banne cil-dwrn/cildwrn

gwerzh² g. gwerth, pris

a werzh bras gwerthfawr

ne dalvezont ket g. o c’hroc’hen gw. kroc’hen

gwerzhañ be. gwerthu; bradychu

g. a zor da zor gwerthu o ddrws i ddrws / o dŷ i dŷ

g. ar vi e revr ar yar gwario’r geiniog cyn ei chael, bwyta’r ŵy/wy cyn ei ddodwy, cyfri’r cywion yn eu cibau / cyn eu deor

g. ar vuoc’h da gaout un anner gwerthu’r fuwch i brynu anner, gwerthu rhywbeth gwerthfawr i gael rhywbeth llai gwerthfawr

g. (di)ouzh/dre ar gouloù / (di)ouzh ar c’hresk, g. war inkant / war an uhelañ gwerthu mewn arwerthiant/ ocsiwn, rhoi ar ocsiwn, arwerthu

g. diouzh ar munud mân-werthu

g. evit ur priz izel, g. marc’hadmat gwerthu’n rhad, gwerthu am bris isel

g. piz e-lec’h fav twyllo rhn. (wrth werthu rhth)

g. war dermen gwerthu ar goel

g. war goll gwerthu ar golled

g. war zistaol gwerthu am bris gostyngol

da werzhañ ar werth, i’w (g)werthu

aes/diaes da werzhañ hawdd/anodd ei/i’w (g)werthu / eu gwerthu

gwerzher g. -ien gwerthwr

g.-lunedoù dyn llygaid, optegydd

gwerzhet abf gwerzhañ qv.

ne vije ket bet g. ’châi e/hi mo’i dwyllo/thwyllo; ’allwch chi ddim dweud dim amdano/amdani, mae’n deall y cwb(w)l (am un yn honni nad yw’n medru Llydaweg)

ne vijen ket gwerzhet e brezhoneg! ’rwy’n deall Llydaweg yn iawn!

gwerzhid b. -i, -où gwerthyd

g.-vihan ffibwla

g.-vorzhed ffemwr

gwerzhidigezh (diouzh/dre-ar-gouloù) b. arwerthiant, ocsiwn

gwerzoniezh b. mydryddiaeth

gweskenn/gwestenn b. -où bit

houarn g. genfa

gwesped torf. -enn b. picwn ll. picwnen/ picynen, cacwn ll. cacynen, gwenyn meirch ll. -en feirch

gwestell ll. gwastell qv.

gwetur b. -ioù cerbyd, car

g. an arched hers

g.- vabig pram

gweuz b. -ioù, diweuz gwefus

gwevn a. ystwyth, heini; hyblyg, hawdd ei blygu/phlygu; chwimwth, heini,\sionc; cryf, cydnerth, cadarn; gwydn, gw(y)ddyn (ar laf)

derc’hel g. dal yn / dala’n gadarn

gwevnaat b. ystwytho

g. e lavar ystwytho’i fynegiant llafar, dod yn fwy rhydd/rhwydd ei lefaru

gwez¹ torf. -enn b. coed ll. -en, colfen

gwezenn-avaloù coeden/colfen (a)falau

gwez² b. gw. gwiz

gwezboell g. gwyddbwyll

gwez(h)egell b. pledren

gwezh b. -ioù gwaith, tro

g. ... g. ... weithiau ... bryd arall…

g. a vez, g./ ur wezh an amzer, g. / ur wezh ar mare / dre vare, g.-ha-g. (all/arall), gwezhioù ’zo nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, o bryd i’w gilydd, bob hyn a hyn, ambell waith/dro, weithiau, rywdro yn y pedwar amser, siwrnai mewn siawns

g. ebet (gyda bf neg. yn yr amser gorff.) (ddim) erioed

g. all ebet (gyda bf neg.) (ddim) erioed o’r blaen

g. pe wezh amzer rywbryd/rywdro neu’i gilydd

a-hed/evit ar wezh drwy'r amser; bob amser, yn wastad

ar wezh kentañ, ar c’hentañ gwezh y tro cynta’, y waith gynta’

dibaot/ral/rouez a wezh yn anam(a)l/ anfynych/denau, unwaith yn y pedwar amser

div wezh dwy waith, dwywaith, dau dro

lies g., meur a wezh sawl gwaith/tro, lawer gwaith/tro, droeon

peder g. (i’w ynganu fel un gair a’r acen ar y goben) pedair gwaith, pedwar tro

pet g. (ha pet g. all)? pet ha pet g.? (pa) sawl gwaith/tro? faint o weithiau?

pet ha pet g./kwezh! Duw a ŵyr sawl gwaith/ tro! (ni) wy(ddy)s sawl gwaith/tro! fyrdd o weithiau!

n’ouzon ket pet g./kwezh ’wn i ddim sawl gwaith/tro, wn i ddim faint o weithiau

ur wezh un waith/tro

ur wezh all rywdro arall, rywbryd eto

ur wezh an amzer / ar mare / dre vare ambell waith/dro, bob hyn a hyn, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, o bryd i’w gilydd, o dro i dro, yn achlysurol, ar adegau

ur wezh bennak rywbryd/rywdro neu’i gilydd

ur wezh e oa … (dechrau chwedl/ stori) un waith ’roedd …

ur wezh ma unwaith y, cyn gynted ag y, man y, siwrnai y

ur wezh n’eo ket atao/dalc’hmat un wennol ni wna wanwyn; ’dŷn ni ddim yn lladd mochyn bob dydd

gwezhall/gwechall adf slawer dydd, ers talwm, gynt, o'r blaen

g. a oa g. slawer dydd oedd slawer dydd, mae ddoe wedi mynd

g. diouzh g. hag hiziv diouzh hiziv, g. ’oa g. hag hiziv a zo un amzer all mae ddoe wedi mynd, rhaid mynd gyda’r oes, rhaid symud ymlaen; rhaid dilyn y ffasiwn

g. e oa … slawer dydd / ers talwm / gynt / o’r blaen ’roedd …

g.-gozh amser maith yn ôl, ers talwm iawn, pan oedd Adda’n grwt, pan oedd Adda yn ei bais, yn oes yr arth a’r blaidd

tro-spered g. ffordd slawer dydd o feddwl, agwedd meddwl hen ffasiwn

gwezvoud g. a thorf. -enn b. gwyddfid, llaeth y gaseg

gwiad gb. -où defnydd; lliain; gwead

g.-kevnid gwe(’r) cor

gwiadenn b. -où darn/tamaid o ddefnydd / o frethyn

gwiad(enn)iñ be. gwehyddu, gwau

gwiader g. -ien gwehydd, gwëydd

gwial torf. -enn b. gwiail ll. gwialen, ffyn ll. ffon, cansenni/câns ll. cansen

gwialenn b. -où gwialen; cansen; ffon; rhoden

un taol g. ergyd â gwialen/chansen, ffonnod, blas y wialen/gansen

gwiblenn b. -où ceiliog y gwynt

gwic'hadenn b. -où gwich, sgrech

gwic'hal be. gwil, sgrechain/sgrechen (am fochyn, ayyb.)

gwidal¹/gwidel a. busneslyd, bisi (ar laf.); celwyddog, twyllodrus, dichellgar, bradwrus, ystrywgar

gwidal² g. busnesyn, hen drwyn (ffig.)

gwidilañ be. cyfrodeddu, cordeddu, ymddolennu, ymdroelli

gwidilus a. troellog, trofaus; a thro yn ei gwt/chwt, a thro yn ei gynffon/ chynffon, twyllodrus

gwidor(ig)/gwidoroc’h(ig) g. -ed cyw melyn ola’, bach/tin y nyth; un gwanllyd

gwidre g. -où, un taol g. g. taolioù g., un dro widre b. troioù g. cast, ystryw, tro gwael/sâl, tric brwnt; cyfrwystra, dichell; dyfais, cynllun

n’eus en e gorf nemet g. ha trubarderezh ’does dim ond dichell a brad yn ei galon, mae’i galon yn llawn brad a dichell

gwidreüs a. cyfrwys; dichellgar, ystrywgar, ciwt (ar laf.)

gwignadenn b. -où chwinc(iad), winc(ad)

gwignal be. winc(i)o; gwneud arwydd

g. d’ub winc(i)o ar rn; gwneud arwydd ar rn

gwigour g. gwich

gwigourat be. gwich(i)an/gwichal

gwik g., gwikadenn b. -où gwich(ad)

gwikal be. gwich(i)an, gwichal

gwikefre b. -où teclyn; dyfais; peirianwaith, mecanwaith; cymeriad gwreiddiol/hynod/rhyfedd

gwilajenn b. -où gw. bilajenn

gwilc’had g., gwilc’hadenn b. chwinc(iad), winc(ad)

gwilc’hañ/gwilgat be. winc(i)o

g. an daoulagad hanner cau / lled gau y llygaid

gwilc’her g. dangosydd, cyfeirydd

Gwilen e. afon Vilaine (Ffrg)

Gwilh epg. talf. < Gwilherm/Gwilhoù Gwil talf. < Gwilym, Wil < talf. < Wiliam llysenw ar y diafol, y blaidd ayyb.

Gwilherm/Gwilhou epg. Gwilym

G. an Alouber Gwilym Goncwerwr

G. gozh/kozh y Gŵr Drwg, satan, y diafol

gwilhoù g. gwylan gefnddu fwyaf

gwilioud g. -où esgor(iad)

diwar wilioud eo marvet ar vamm yn rhoi genedigaeth i’w phlentyn / ar enedigaeth ei phlentyn / wrth esgor bu farw’r fam

gwilioudiñ be. geni, esgor (ar)

gwimeled b. -où ebill, gimbill, whimbil

Gwimilio e. lle Guimiliau (Ffrg)

gwin g. -où gwin

g. avelet gwin wedi eplesu/cynhyrfu

g. badezet gwin wedi’i ymestyn â dŵr

g. glesker dŵr

g. gwenn gwin gwyn

g. paper gwin o fri / ag iddo enw da

g. ruz gwin coch

g.-ardant gwirod, brandi, diod gadarn

nerzh ar g. cryfder y gwin

gwinegr g. fineg(e)r

g. gwin gwenn fineg(e)r gwin gwyn

Gwineventer e. lle Plounéventer (Ffrg)

gwini torf. -enn b. gwinwydd ll. -en

gwinieg b. -i, -où gwinllan

gwinier g. -ien gwinllannwr

gwinizh g. -où gwenith

bezañ en e zouar g. bod wrth ei fodd / wrth fodd ei galon, bod yn ei elfen, teimlo yn gwb(w)l gartrefol

laka(a)t douar dindan g., ober g. hau gwenith, tyfu gwenith

g.-du gwenith yr hydd, gwenith y bwch

gwink g., gwinkadenn b. -où cic (gan anifail)

gwinkal be. cic(i)o (am anifail)

gwintadenn b. -où hyrddiad; ymhoelad, twmlad (ar laf.), tin-dros-ben

gwintañ be. hyrddio/lluchio/taflu/tawlu i’r awyr; codi/cwnnu; dymchwel(yd), ymhoelyd, bwrw/taro i’r llawr; dringo

g.-diwintañ lluchio yn ôl ac ymlaen

gwinter: pont* g. g.

gwinterell b. -où sbring(yn)

gwiñver gb. -ed gwiwer

gwipad g. cawl clir; maidd

gwipailhañ be. troi (am laeth), ceulo, suro

gwipailhet abf wedi troi/ceulo/suro

Gwipavaz e. lle Guipavas (Ffrg)

gwir¹ a. gwir; iawn, gwirioneddol, priod

g. bater/bev eo, re wir eo mae mor wir â’r pader, mae’n efengyl wir, mae’n wir ei wala

e wir labour ei briod waith, ei waith iawn/gwirioneddol

dont da wir cael ei (g)wireddu, dod yn wir/ffaith

deut eo da wir fe’i gwireddwyd

ma teu ma/va huñvreoù da wir os gwireddir fy mreuddwydion

g. g. abeg â rheswm gwirioeddol/ digonol, yn gwb(w)l resymol

ken g. ha m’emaon amañ, ken g. ha ma’z eus pemp biz war ma/va dorn cyn wired â (fy) mod i (yn sefyll) yn y fan hyn/hon / â bod nos yn dilyn dydd / â bod bara mewn torth / â’r efengyl

ken g. ha tra yn bendifaddau, yn ddiymwad, yn efengyl wir

k. on da vezañ daonet / da gouezhañ e puñs an ifern ma n’eo ket g.! mae’n wir ei wala - tasai Duw yn fy nharo i’n farw yn y fan! / (’rwy’n) fo(d)lon marw! / tawn i’n marw’n y fan! / ’tawn i’n ateb y Farn! / ’dawn i byth o’r fan!

ur g. Vreton gwir Lydäwr, Llydäwr gwirioneddol/rhonc / o’i ben i’w draed / o’r radd flaena’

gwir² g. -ioù gwir(ionedd); hawl, hawlfraint; cyfraith

ar g. ’zo ganeoc’h! mae’r gyfraith o’ch plaid chi!’rych chi’n iawn! ’rych chi’n dweud (calon) y gwir! ’rych chi yn llygad eich lle! ’rych chi wedi taro’r hoelen ar ei phen! ’rych chi wedi’i tharo hi yn ei thalcen!

emañ o studiañ ar gwir mae’n astudio’r gyfraith

gant g. mat yn gyfreithlon

pep g. miret strizh cedwir pob hawl(fraint)

gwirioù iawnderau, hawliau; trethi

gwirioù mab den hawliau dynol

gwiraour g. -ien arbenigwr ar y gyfraith; arolygwr trethi

gwirheñvel a. tebygol

gwiriañ be. dilysu, gwirio.; archwilio

g. ar c’hoñchoù archwilio’r cyfrifon

gwiridig g. man gwan

gwiridik a. briw; tyner, hydeiml, sensitive

gwiriekaat be. gwirio

gwirion a. gwir, iawn; gwirioneddol; geirwir; cywir, teyrngar, ffyddlon

ur brogarour g. gwir wladgarwr

gwirionez b. -où gwirionedd

an hini ne la(va)r ket ar wirionez war hec’h hed ne la(va)r ket ar wirionez ’dyw’r sawl nad yw’n dweud y gwir i gyd ddim yn dweud y gwir

ar wirionez a zo kazus da glevet - dreist pep tra d’an hini n’he c’har ket, ar wirionez a vez displijus da glevet a-wezhioù, ar wirionez ’zo kasaus - dreist pep tra d’an hini ’zo kablus, an den klañv e zaoulagad ne c’hell ket sellet an de(iz) - nag ar re ’zo kablus klevet ar wirione(z), kriz eo ar wirionez cas yw’r gwirionedd lle nis carer, caswir ni charer, nid diddan clywed caswir, mae’r gwir yn llym/ lladd, (dweud y gwir sy dda bob amser) dweud y gwir a ddigia lawer

ar wirionez ha mann ebet ’met ar wirionez, ar wirionez blaen ha netra ken y gwir a dim ond y gwir

diwar an evañ re e tarzh ar wirione yn y gwin y ceir y gwir, mae’r gwir yn y cwrw

e g. mewn gwirionedd, yn wir, a dweud y gwir

ma vefe la(va)ret ar wirionez petai’r gwir yn cael ei ddweud; a dweud y gwir; dyna’r gwir amdani

mont dreist ar wirionez gor-ddweud, gorliwio, ymestyn pethau/stori

pep g. n’eo ket mat e la(va)ret / d’e la(va)ret llawer gwir drwg ei ddwedyd, llawer gwir gorau ei gelu, llawer gwir rhy hyll i’w adrodd, nid call adrodd y cyfan, dweud y gwir sy’ dda bob amser : dweud y gwir sy’n digio llawer

gwirvoud g. gwirionedd, realiti, realedd

Gwiseni e. lle Guissény (Ffrg)

gwisk g. -où gwisg; gorchudd; haenen; brych

ur g. hern pedair pedol anifail

ar gwiskoù sakr y gwisgoedd eglwysig

gwiskad g. -où cot, haen(en); llawer; coten, crasfa, curfa, lardad

ur g. bazhadoù ffonnod/ffoniad, coten/ crasfa/curfa â ffon/phastwn

ur g. delioù carped/gorchudd o ddail

ur g. liv cot/haenen o baent

gwiskamant g. -où, gwiskamañchoù gwisg, dilledyn/dillad, pilyn; siwt (dyn); lifrai; haenen

g. ar vro gwisg draddodiadol (dyn)

ar g. ne ra ket an den nid y dillad sy’n gwneud y dyn

gwiskañ be. gwisgo, taclu

g. an daol dodi/gosod y ford, hulio’r bwrdd

g. ub. gwisgo/taclu rhn; difrïo rhn. yn ei gef(e)n/chef(e)n

gwisket abf gwiskañ qv.

g. cheuc’h/faro/kran wedi gwisgo’n dda/chwaethus/grand/swanc

gwispid torf. -enn b. bisgedi ll. bisgeden/ bisgïen

gwispon g. -ioù brws paent (arlunio)

Gwitalmeze e. lle Ploudalmézeau (Ffrg)

gwitibunan adf yn ddiwahân, heb un eithriad

an holl g. pawb yn ddiwahân, pob un yn ddieithriad, pob enaid byw, pob copa walltog, pob un wan jac (ar laf.), y byd a’r betws

gwiv a. bywiog, heini, sionc; hwyliog, llon, llawen, siriol

gwivaat be. llonni, llawenhau, sirioli

gwiz/gwez b. gwizi hwch, (ac yn ffig. am wraig front/frwn ac anniben)

g. kozh! hen hwch, (ac yn ddirmygus am wraig) yr hen gwcw! yr hen hulpan wirion!

lart ’vel ur wiz fel hwch o dew

g.-Spagn (ffig.) gwraig gybyddlyd

gwizad b. -où torraid/torllwyth o foch bach

gwizi ll gwiz/gwez qv.

gwizien ll. gwaz³ qv.

gwrac’h¹ a. dryslyd; dwl

bezañ g. d’ober udb. bod yn hoff iawn o wneud rhth

bezañ g. gant bod yn ddwl am/ar, dwlu am/ar/ffoli/gwirioni/hurt(i)o/ mopio ar

dont da vezañ g. drysu, sorddanu, simsanu, mynd yn ffwndrus, colli’i bwyll/phwyll

gwrac’h² b. -ed hen wraig/wreigan; gwrach; gwrachen (pysgodyn)

g. du chwilen ddu

g. an diaoul chwilen gorniog

g. an holen y wraig a gludai’r baban newydd-anedig i’w fedyddio

kaout ar wrac’h bod heb ennill carden (mewn gêm o gardiau)

kaozioù/koñchoù gwrac’h(ed) kozh coel(ion) gwrach, ofergoel(ion), hen wheddel (chwedl)

palastr ar wrac’h meddyginiaeth aneffeithiol

noz ar wrac’h noson ola’ mis Ionawr

g.-lann/(-an)-oaled/-prenn/-dar mochyn y coed, gwrachen y lludw

g.-vor morforwyn

gwrac’hat be. heneiddio, crebachu, crino; drysu, ffwndro, simsanu, sorddanu, siarad dwli/lol (yn ei henaint)

gwrac’hell b. -où, gwrac’hilli tas, helem, stacan, (un fach) mwdwl; (ffig.) llwyth, pentwr

gwrac’hellat¹ be. codi tas/helem, stacanu, mydylu; llwytho, pentyrru

gwrac’hellat² be. adrodd storïau, hel straeon; difrïo; (am rai yn eu henaint) salwino, crebachu/crino/heneiddio (o ran pryd a gwedd)

gwrac’hellet abf gwrac’hellat² qv. (am wragedd) rhychiog, wedi mynd yn rhychiau, wedi salwino, wedi heneiddio (o ran pryd a gwedd); (am ddillad) wedi crychu

gwrac’henn b. -où crych, rhych (ar wyneb); gwreichionyn

gwrac’hennet abf gwrac’henniñ qv. wedi crebachu; wedi crychu, yn grychau/rhychau i gyd

gwrac’henniñ be. crebachu; crychu, mynd yn rhychau/rhychiog; gwreichioni

gwrac'herezh g. hen wheddel/chwedl, coel gwrach; ofergoeledd

gwrac’heta be. pysgota gwrachod

gwrac’hilli ll. gwrac’hell qv.

gwrac’hiñ be.clecan, hela clecs, hel straeon; difenwi, difrїo, pardduo

g. diotajoù/sotonioù siarad/whilia dwli

gwragez ll. gwreg qv.

gwreg b. gwragez gwraig; menyw, dynes, priod (b.)

(ar) gwellañ tra en un tiegezh eo ur wreg leun a furnez celf orau yn y tŷ / y trysor gorau / gorau un tlws : gwraig dda

danvez e wreg, e wreg da zont ei ddarpar wraig/briod

kaout ub. da wreg cael rhn yn wraig, priodi (â) rhn

pelec’h e kavot-c’hwi g. vat? d’an neñv e ranker mont d’he c’herc’hat! ble y cewch chi wraig rinweddol? rhaid ei chyrchu o’r wlad nefol!

piv ’zo kasaus d’an holl? an diaoul hag ur wreg foll! pwy sy’n atgas gan bawb ym mhobman? y diafol a gwraig hurt benchwiban!

g.-nevez priod(as)ferch

g.-ozhac’h gwraig wraidd

gwregel a. merchetaidd; benywaidd (gram.)

gwrez b. gwres; angerdd, brwdfrydedd

g. a zo ennañ / en e wad mae e ar dân, mae’n frwd iawn, mae e’n llawn angerdd/brwdfrydedd

g. a zo! mae hi / mae’r tywydd yn grasboeth! mae’n crasu/pobi!

gwrezkompezañ be. nawsaeru

gwrezkompezerez b. nawsaerydd

gwri g. -où gwniad/gwnïad; gwrym; pwyth(yn)

bezañ war e wri / he g. bod wrthi’n gwnio/gwnïo

gwriad g. -où gwniad/gwnïad

lezit/list ar re-se da ziluziañ o g. kenetrezo gw. diluziañ

gwriat be. gwnio/gwnïo, pwytho

kas ub. da wriat botoù hala rhn bant yn ddiymdroi, hel rhn i ffwrdd / ymaith yn ddiseremoni, anfon rhn i grafu’i fol ag ewinedd ei draed (ffig.)

gwrichioù ll. gw. gwrizioù

gwrier g. -ien teiliwr

gwrierez¹ b. -ed gwniyddes, teilwres

gwrierez² b. -où peiriant gwnio/gwnïo

gwrierezh g. gwniadwaith

gwrifadenn b. -où sgrech dreiddgar/ oerllyd

gwrifal be. rhoi sgrech dreiddgar/oerllyd

gwrimenn b. -où border, ymyl (cae); hem

gwrivalañ be. cordeddu, ymgordeddu, ymdorchi, ymddolennu

gwrizienn b. gwrizioù/gwrichioù gwreiddyn

g.-garrez gwreiddyn sgwâr, ail isradd (mathemateg)

ober gwrichioù bwrw gwreiddiau, cartrefu, ymgartrefu, ymsefydlu, arosfeio

gwriziennañ be. gwreiddio; bwrw gwreiddiau,

gwrizinkal be. gweryru

gwrizioù/gwrichoù ll. gwrizienn qv. gwreiddiau

g. an droug gwraidd y drwg

kemer/ober g. bwrw gwreiddiau, gwreiddio; cartrefu, ymgartrefu, ymsefydlu, arosfeio