B
ba1! bac’h! ebych. hy! wfft i ti / iddo fe / iddi hi / i chi / iddyn nhw / i bawb!
ba2: na bu na ba na/dim bw na ba/be (gyda’r neg.)
babig g. -où baban/babi bach; clegen, clatsien, pishyn (am ferch ifanc bert)
babilhat be. baldorddi, clebran, lapan, preblian, bwhwman
babilher g. -ien baldorddwr, clebryn, lapyn, paldarüwr
babourzh g. och(o)r chwith (llong)
babouz1 g. -ed babŵn
babouz2 g. glafoerion, drefl/drifl; poer, ewyn(boer); cleber, siarad gwag, baldordd(i)
babouzañ be. glafoerio, dreflu/driblan; ewynnu, maeddu ewyn; clebran (yn ddi-baid), baldorddi, bwhwman, malu awyr
babouzenn b. -où ewyn (o geg dyn neu anifail); bib (babi)
lonkañ e vabouzenn (ffig.) cic(i)o’r bwced (ffig. anweddus ar laf.), marw, darfod, croesi (ffin amser)
bachelour g. -ien baglor
bachelouriezh b. astudiaethau safon uwch mewn ysgol uwchradd; arholiad/tystysgrif cyn ymadael â’r ysgol uwchradd
bac’h1 a. caeëdig, caethiwus, cyfyng; cul; llethol, trymaidd; na ellir tramwyo drwyddo/drwyddi (am gae; am ffordd)
b. a/e spered araf (ei feddwl), anneallus, cyfyng(edig) (o ran gallu meddyliol)
ur sal vac’h (y)stafell fach/gyfyng
b. eo an hent ffordd bengaead/bengoll yw hi, heol hosan yw hi, ’does dim modd mynd allan/mas drwy ben arall y ffordd
bac’h2 b. -ioù carchar, cell, cwb (ar laf.); lle caeëdig/cyfyng
bac’h3 gb. -ioù bach, bachyn
ar pezh a vez paket gant ar b. a vez taolet gant ar forc’h a gasglo’r tad drwy gybydd-dra - mab afradus a’i gwastraffa
bac’h4! ebych. gw. ba!
bac'hañ/bac’hiñ be. bachu, dal(a), cipio, gafael (yn); cau â bachyn; cau i mewn, carcharu, rhoi/dodi o dan glo / yn y carchar
b. ouzh ub. a ober udb. gwarafun/ gomedd/nadu i rn wneud rhth, atal rhn rhag gwneud rhth
bac'hellat be. chwythu, anadlu'n drwm, tynnu’n drwm ar ei (h)ana(d)l, bod yn fyr ei (h)ana(d)l, tuchan
bac’het abf bac’hañ qv. wedi’i (d)dal(a); wedi’i garcharu/charcharu, wedi’i gau/chau i mewn; wedi’i gyfyngu/ chyfyngu, yn gaeth
bac’hig gb. -où clesbyn
bad g. pendro
badalenn b. -où dagr
badañ be. rhoi ergyd i rn nes ei fod/bod yn gweld sêr (ffig.), bwrw/taro rhn yn fud/segur/syn/syfrdan (ffig.), sodro rhn
badaouet abf badaouiñ qv. penysgafn, a’i ben/phen yn troi; hurt, syfrdan, syn; (hanner) meddw, wedi’i dal hi
badaou(enn)iñ be. hurt(i)o, drysu, mwydro; achosi/gwneud/peri i droi (ffig. am y pen); syfrdanu, taro’n fud/ syfrdan/syn; dallu (ffig.); byddaru (ffig.); rhoi ergyd nes ei fod/bod yn gweld sêr (ffig.), bwrw/taro’n segur, llorio (ffig.), sodro
b. a ra va/ma fenn mae’n gwneud i’m pen droi; mae fy mhen i’n troi
badaouus a. byddarol; yn gwneud rhn yn benysgafn, yn achosi/gwneud/peri i ben rhn droi (ffig.)
badez g. bedydd
badezet abf badeziñ qv.
gwin b. gwin wedi’i ymestyn â dŵr
moc’h b. pob(o)l anwaraidd/ ddiwa(ha)rdd
unan b. tro-kein an iliz (ffig.) plentyn llwyn a pherth, plentyn drwy’r berth
badeziant b. -où bedydd
badeziñ be. bedyddio; enwi (llong, cwch, adeilad ayyb.); (ar laf.) ychwanegu dŵr (at seidr, gwin, ayyb.)
Badezour g. -ien bedyddiwr
Yann Vadezour Ioan Fedyddiwr
badinellañ be. gwneud yn benysgafn; achosi/gwneud/peri i droi (ffig. am y pen), hurt(i)o, mwydro; dallu; byddaru (ffig.)
b. a ra va/ma fenn mae’n gwneud i’m pen droi; mae fy mhen yn troi
badinellus a. llachar, disglair; byddarol; yn achosi’r bendro
bae g. -où bae
bag b. -où, bigi llong, cwch, bad
bezañ stag e vag dre-holl bod dros ei ben a’i glustiau mewn dyledion, bod â dyledion ym mhobman
dre vag eo e oac’h aet du-hont? ar long/gwch/fad yr aethoch chi yno?
mont gant ar vag hwylio; mynd ar/yn y llong/cwch/bad
ur vag a vrezel llong ryfel
b.-bilbrennek canŵ
b.-dindan-vor llong danfor
b.-dougen/-karg llong nwyddau
b.-dre-dan cwch modur
b.-dre-lien llong hwylio
b.-pesketa cwch pysgota, llong bysgota
b.-saveteiñ/-saveterezh/-savetaj bad/ cwch achub
b.-treizh llong fferi
b.-valumeta llong hela morfilod
bagad1 b. -où llond llong/cwch/bad
bagad2 g. -où cwmni, grŵp, criw, bagad; haid, torf; band, seindorf
ur b. deñved haid o ddefaid
ur b. laeron criw/bagad/haid o ladron
ur b. saout gyrr o dda/wartheg
ur b. sonerien seindorf, band
bagead g. bageidi mordeithiwr, teithiwr ar gwch neu long
bageadenn b. -où mordaith
bageal be. morio, hwylio
bagol/bagos a. iach, bywiog, nwyfus; egnïol; llawen, llon
c’hoarzhin b. chwerthin yn galonnog /iach
bagon b. -ioù (g)wagen, cart; cerbyd (tren)
bagoniad g. -ioù llawn (g)wagen/cart/ cerbyd
bah! ebych. hy! wfft (i ti / iddo fe / iddi hi / i chi / iddyn nhw / i bawb)!
bailh1 a. â seren wen / â marc gwyn ar ei dalcen/thalcen (am geffyl/gaseg)
an hini n’eo ket b. en e benn a zo b. en e reor heb ei fai heb ei eni (a choed ei grud heb eu plannu), ceir gwall ar y calla’, mae llaid yn y ffynnon lana’, mae rhyw fai ar bawb, ’does neb yn berffaith, anodd cael neb heb ddim brycheuyn
eostig b. tingoch
bailh2 g. -où seren wen (ar dalcen creadur)
bailh3 g. -où bwced pren, celwrn, twba
hennezh ne oar na tailh na b. ’dyw e’n gwybod dim yw dim / dim o gwb(w)l / dim oll / affliw o ddim
penn b.! y pen stên/stenaidd! y penbwl! y twpsyn! y lembo!
sailhañ er b. (ffig.- aflednais) cic(i)o’r bwced (ffig.- aflednais), marw, darfod
sot evel ur b. mor dwp â bwced/llo/ stên/sledj
bailhad g. -où bwcedaid, celyrnaid, llond bwced/celwrn/twba
bajaneg g. bajaneien twpsyn, hurtyn
bajanek a. lletchwith, trwsg(w)l, afrosgo; twp
bakteri torf. -enn b. bacteria
bal g. -ioù dawns (achlysur, digwyddiad)
b. friko dawns briodas/neithior
balaenn b. -où ysgub/(y)sgubell, brws llawr
un taol b. (y)sgubad, brwsiad; (ffig.) arwerthiant, sêl/sâl (da/gwartheg)
un troad b. coes brws
balaennoù ar c’harr sychwyr ffenest(r) car, sychwyr/pendil(i)au glaw
balafenn b. -ed iâr fach yr haf, glöyn byw, pili-pala; gwyfyn; (ffig. am berson) un gwamal/di-ddal/chwit-chwat/oriog
b.-erc’h pluen eira
b.-noz gwyfyn
balan g. a thorf. gw. banal
balañser g. -ioù pwyswr; gwneuthurwr tafolau/cloriannau; pendil
balañsiñ be. tafoli, pwyso, cloriannu; cydbwyso; gwrthbwyso; cyfantoli
balañsoù ll. ur balañsoù, ur re valañsoù tafol, clorian
balbotal/balbotiñ be. brawlan/browlan, baldorddi, clebran, malu awyr; clec(i)an, lapan; clapian/clepian, clecan, cario clecs; hel clecs
balboter g. -ien clebrwr/clebryn, brawlwr/browlwr, lapyn
balboterez b. -ed clebren, lapen
balboterezh g. dwli, lol, siarad gwag
balbotiñ be. blebran, lapan,baldorddi
balbouzañ be. poeri/ffrwtian siarad; mwngial, mwmial; baldorddi
balbouzer g. -ien un â nam ar ei leferydd; clebrwr/clebryn, baldorddwr (cyflym); twpsyn; d(if)wyno, trochi, brwntu (ar laf.)
balc'h a. balch, trahaus, ffroenuchel
balc'hded b., balc'hder g. balchder
bale1 be. cerdded, mynd; mynd am dro, mynd am wâc/wacen (ar laf.), mynd i waco (ar laf.); teithio; troedio; byw
b. moan ha pizhik, b. d’ar pilpasig cerdded yn fân ac yn fuan
b. broioù gw. bro
b. dispont! cer/dos heb ofni dim! cer yn eofn/ewn!
b. e vugale mynd â’i blant am dro
b. eeun (yn llythrennol a ffig.) cerdded yn gymwys/(union)syth, troedio’n gywir/ofalus; byw’n gymwys/onest; plygu, ufuddhau
b. e-giz ur c’hrank / war e granc cerdded fel cranc, cerdded (yn) wysg ei och(o)r
b. mat gweithio’n dda (am beiriant; am dref(e)n; am dîm ayyb.)
b. moan (ha pizhik) cerdded yn weddol gymwys, gwylio’i gamrau/ chamrau (ffig.), bod yn ofalus o’i (g)eiriau, bod yn garcus wrth siarad; gweithredu’n ofalus
b. war skuilh / war (ar) charre bod â thraed chwarter i dri / â thraed hwyaden, cerdded â’r traed yn troi allan/mas
b. war an tu dastum / war zastum cerdded â’r traed yn troi i mewn
araok b. e ranker dale rhaid cripian cyn cropian, rhaid cropian cyn cerdded
dalc’het da vale cloff iawn, yn cael anhhawster/ trafferth i gerdded, yn anab(a)l/analluog i gerdded, yn gripil/ fethedig/glunhercaidd
diaes/skarzh eo dezhañ/dezhi b.,
diaezamant en/he deus o vale, mil boan en/he deus o vale mae’n cael gwaith cerdded, mae’n ei chael hi’n anodd/dafferthus i gerdded
hennezh zo sotañ den o vale dyna’r twpsyn/hurtyn penna’ ar (wyneb) y ddaear / yn y byd (i gyd)
kas da vale hala bant, gyrru i ffwrdd, ymlid/troi ymaith, hala i grafu (ei fol ag ewinedd ei draed) / i gythraul / i’r diawl
mont da vale mynd am dro
mont da vale bro mynd ar ger’ed, mynd i grwydro’r wlad
un trouz b. sŵn cerdded, sŵn troed/ traed
bale2 g. -où tro, wâc/wacen (ar laf.); gorymdaith; cerddediad/cer(dd)ed
ar memes b. gant e dad en deus mae yr un ger(dd)ed â’i dad
bezañ war ar b. / war vale bod ar lawr (wedi codi o’r gwely neu heb fynd iddo)
emaoc’h war vale! ’rych chi ar lawr! ’rych chi wedi codi/cwnnu! ’dych chi ddim wedi mynd i’r gwely!
dalc’het en e vale / en he b. gw. dalc’het da vale uchod o dan bale1
ober ur frapad b. / un tamm b. mynd am dro, mynd am wâc/wacen (ar laf.), mynd i waco (ar laf.)
baleadenn b. -où tro, wâc/wacen (ar laf.)
b.-vor, ur valeadenn war vor mordaith fach, tro mewn llong/ cwch/bad
baleant g. -ed crwydryn
baleata be. cerddetan
baleer g. -ien cerddwr; crwydryn; teithiwr
b.-bro crwydryn; trempyn/tramp
ur barzh-b. bardd crwydrol, trwbadŵr
balen gw. balum
bali b. -où lôn (goed); ffordd, llwyb(y)r
b. Sant Jakez y Llwyb(y)r Llaethog, Caer Wydion/Arianrhod
war b. ar frankiz ar ffordd rhyddid
ballin b. -où gorchudd o ganfas/gynfas, llen o ddefnydd bras, ffetan, sachliain
balog g. -où masg(a)l, plisgyn
baloteg g. -ed llabwst, loba; twpsyn
bal(o)tek a. lletchwith, trwsg(w)l, afrosgo; twp, dwl, hurt
balum g. -ed morfil
balumeta be. hela/pysgota morfilod
balustr g. -où rhwyll; grid rhwng corff yr eglwys a'r côr
balzam g. -où balm, ennaint; eli
balzamañ be. iro ag ennaint, eneinio
bam g. -ioù syndod, syfrdandod, rhyfeddod
brav eo - ur b.! mae’n braf - yn ddigon o ryfeddod! mae’n rhyfedd(ol) o braf; mae’n hardd/brydferth - yn ddigon o ryfeddod! mae’n rhyfedd(ol) o hardd/brydferth! mae’n hardd/ brydferth i’w ryfeddu!
bamañ/bamiñ be. synnu, syfrdanu, rhyfeddu; hurt(i)o; edmygu; hudo, cyfareddu, swyno, swyngyfareddu
bamer/bamour g. -ien dewin, dyn hysbys, twyllwr, hocedwr
bambochal be. bod ar y dablen/sbri, diota, potio, slotian, tanco, yfed ei hoch(o)r hi, yfed ge’red (ar laf.), cyfeddach
bambocher g. -ien rhialtwr, oferwr; diotwr, llymeitiwr, potiwr, slotiwr, tancwr, yfwr mawr
bamizon g. pendro
bamus a. syfrdanol, rhyfeddol; cyfareddol, hudol(us), swynol
banal/balan g. a thorf. banadl
banaleg/balaneg b. -i, -où, banaleier ffridd, darn o dir o dan fana(d)/
bananez torf. -enn b. bananas ll. banana
bandenn1 b. -où cylch olwyn; rhwymyn; gwregys; band(yn), rhimyn, stribyn; canol (corff), gwasg
b. ur vrozh bandyn gwasg sgert
mont en dour betek e vandenn mynd i mewn i’r dŵr hyd at ei ganol/wregys
bandenn2(ad) b. -où cwmni, criw, haid, gyrr; mintai, twr
bandenn2 b. -où haid, twr, gyrr; mintai, torf, tyrfa, nifer
ur vandenn vugale haid/twr o blant
ur vandenn zeñved haid/gyrr o ddefaid
bandennañ be. rhwymo
banell b. -où ale, gwli/gyli, llwyb(y)r, wtra, feid(i)r; ffordd/stryd gef(e)n; tramwyfa
bangounell b. -où pwmp; ffon dafl, catapwlt
bangounellat be. pwmpo; lluchio â ffon dafl
banikell b. -où sbatwla/ysbodol i droi ffrois/crempog/cramwyth/pancos
banjo g. -ioù banjo
bank1 g. -où mainc, ffwrwm; sedd; banc/ cefnen (o dywod, ayyb.); haig (o bysgod); haid (o adar o’r un rhywogaeth)
b.-ilinek mainc benlinio
b.-kañv elor
b.-tosel/-dosel mainc wrth droed gwely-cwpwrdd
bank2 g. -où banc
B. Kembre Banc Cymru
Ar B. Bed Banc y Byd
ur gont-vank cyfri’ banc
bank3 g. -eier bin bara
banker g. -ien rheolwr banc, dyn banc, bancer/banc(i)wr
bann g. -où pelydryn; colofn; tafliad, ergyd; cynnor, ffrâm/fframyn (drws, ffenest(r)); cilbost, stwffwl; braich (gwely cludo); adain/asgell/hwyl (melin wynt); och(o)r (ysgol); stribed
ar b. kentañ y cynnig cynta’, yr ergyd gynta’; y golofn gynta’ (mewn papur newydd), yr erthygl flaen (weithiau)
er vann (tuag) i fyny, lan, fry, yn uchel, i’r awyr
stlepel/strinkañ er vann taflu/lluchio i’r awyr / i fyny / fry / yn uchel, tawlu (lan) i’r aer
ho taouarn er vann! (eich) dwylo i fyny / lan! codwch/cwnnwch eich dwylo/ breichiau
sellit er vann! edrychwch i fyny / lan!
ur b. heol llygedyn/pelydryn o haul
ur b. maen ergyd/tafliad carreg
ur b. neud cengl
bannoù treset stribedi cartŵn, lluniau comig
bannac'h g. gw. banne g.
ur b. avel awel(yn) o wynt
ur b. glav/gliz diferyn o law / o wlith
ur b. heol/goulou/tan llygedyn o haul / o olau / o dân
kousket ur b. cysgu cetyn, cael cyntun
bannadell b. -où taflegryn
bannañ (en aer) be. taflu/lluchio i’r awyr / i fyny / fry / yn uchel, tawlu (lan) i’r aer
b. ub. taflu/tawlu rhn mas, lluchio rhn allan
b. udb. war an daol taflu/tawlu rhth ar y ford, lluchio rhth ar y bwrdd
banne g. -où diferyn; llymaid; diod; joch, dracht
aet eo da evañ ur b. mae wedi mynd i gael diferyn/llymaid/glasaid, mae wedi mynd i wlychu’i big (ffig.)
b. avel ebet dim awel(yn) / dim tamaid o wynt o gwb(w)l
gwerzh ar b. cildwrn
kavout mat e vanne bod yn hoff o’i beint/ddiod/ lymaid, bod yn hoff o godi’r bys bach (ffig.)
mont a rafe ur b. ganin fe yfwn/ gymerwn i lymaid yn llawen, fe fuasai llymaid yn dda/dderbyniol, mae syched arna’ i
pa vez ur b. dindan o fri pan fyddan nhw wedi cael/yfed diferyn/llymaid (o ddiod feddwol)
sachañ war e vanne llowcio’i ddiod, yfed ger’ed (ar laf.), yfed llawer mewn amser byr
ur b. a re diferyn/llymaid yn ormod(d)
ur b. avel awel(yn)/ychydig o wynt
ur b. bier peint (bach), diferyn/llymaid o gwrw
ur b. dour diferyn/llymaid/diod/dracht o ddŵr
ur b. gwin diferyn/llymaid/gwydraid o win
ur b. gwin a lakaio an traoù da ziskenn bydd llymaid o win yn help i’r bwyd fynd lawr
ur b. hini sonn llymaid o’r ddiod gadarn
ur b. kafe llymaid/cwpanaid o goffi
ur b. te dysglaid/cwpanaid o de
evañ banneoù llymeitian, potio, slotian, tanco, yfed (ger’ed / ei hoch(o)r hi)
banniel gb. -où baner
b. bro-Saoz, bro-Skos ha bro-Iwerzhon (Kembre n’emañ ket warni!) jac-yr-undeb
bannielour g. -our cludydd baner
bannig g. diferyn bach, llymaid bach
bannikat be. jyglo
banniker g. -ien jyglwr
bannlec’h g. -ioù safle lansio rocedi
bannlev b. -ioù maestref
bantañ be. anelu; ymestyn; tynnnu (bwa); codi/cwnnu pwysau (cloc)
b. e c’houzoug ymestyn ei wddw(g)/ wddf
banv b. -ed, binvi banw, hwch a moch bach arni/ganddi
banvez g. -ioù gwledd
ober b. gwledda, gloddesta
banvezañ be. gwledda, gloddesta
Baol: Ar Baol e.lle La Baule (Ffrg)
baot b. -ed crwban
baotañ be. bolio, bochio, bod â bola (am wal); crymu, cwmanu, crwmpo, gwarro, gwargrymu; cerdded ling-di-long
baotet abf. cefngrwm, gwargrwm (am berson);bwaog (am adeilad)
baoudre g. -où (bot.) creulys, greulys, penfelen [Senecio vulgaris]
bapa1(ig) g. -où dol(i); (ffig.) merch fach bert
bapa2 g. (iaith plentyn) uwd
bapeur b. -ioù anwedd; (llong) fferi
bar1 g. -où graddiant barometrig
bar2 g. -ioù bar, cownter (mewn tafarn)
bara g. bara; (ffig.) bywoliaeth
b. (hag) amann bara menyn
b. chouanenn/mouchenn batsien, coben
b. du/segal bara rhyg
b. gwinizh/flour/gwenn bara gwenith
b. ha dour a zalc’h ar sac’h bourr fe wna bara a dŵr lanw bola dyn, brenin y bwyd / ffon y bywyd yw bara
b. kann/dic’hoell/panenn, b. hep goell bara croyw
b. kras bara sych; tost
b. loued(et) bara wedi llwydo
b. ’mann/’manenn bara menyn
b. menaj/tiegezh bara cartre’
b. pok-pok (ar laf.) brechdan(au)
b. sec’h bara sych; bara heb enllyn
an neb zo laouen gant b. sec’h a gav da beuriñ e pep lec’h, biskoazh den gant naon bras tamm b. fall ne gavas i’r newynog / i’r sawl sydd ar lwgu mae crwstyn/crystyn yn wledd, nid edrych newyn y teca’
b. segal bara rhyg
b. stirennek bara toeslyd
b. suilhet bara a’r crwstyn wedi llosgi
ar gwellañ den er bed a zebr b. mae’r dyn gorau yn y byd (i gyd) / ar wyneb y ddaear yn bwyta bara
bevañ gant/diwar b.ha dour byw ar fara a dŵr / ar y nesa’ peth i ddim
emañ e vara du-hont e-kostez Paris mae ei fara a chaws / ei fywoliaeth / ei gynhaliaeth draw acw yng nghyffiniau Paris
erc’h ar bloaz kozh a dalvez b. (tir o dan ddŵr - prinder) tir o dan eira - bara/llawnder, gaea’ gwyn : ysgubor dynn
gounit e vara / e damm b. ennill ei fara (a chaws) / ei damaid / ei fywoliaeth
hir evel ur sizhun hep b. hir iawn, diddiwedd
klask e vara chwilio am waith; hel ei damaid; cardota
klasker b. cardotyn
mont en tu all da vro ar b. croesi (i’r byd a ddaw), ymadael â’r fuchedd hon, darfod, marw
pep hini a ya da heul e vara mae pawb yn mynd lle mae’i fywoliaeth / lle caiff e gynhaliaeth / lle mae’n ennill ei damaid
tennañ o b. digant ar besketaerien amddifadu’r pysgotwyr o’u bywoliaeth, mynd â’u bywoliaeth oddi ar y pysgotwyr
un delienn / ul lachenn vara tafell denau o fara
un dorzh vara torth o fara
un tamm b. tamaid o fara
un tamm eus e vara tamaid o’i fara
ur felpenn/guchenn/jelkenn vara tafell/tocyn/cwlffyn (o fara)
b.-hoc’h (bot.) bara’r hwch [cyclamen europaeum] - gall bara'r hwch gyfeirio at rywogaethau eraill o cyclamen
b.-korrig/-mor (bot.) (y)sbwng, mwswg(w)l / gwlân môr [aelod o'r ffylwm Porifera]
b.-koukoug (bot.) suran y coed, bara a chaws y gwcw, bara can y gwcw/gog, bwyd y gwcw, poeri’r gwcw, suran y gog [Oxalis acetosella]
b.-laezh bara (a) llaeth
n’eus ket a gemm etre b.-laezh ha laezh-vara brawd mogi yw tagu, man a man a (mwnci/Sianco) yw hi; llathen o’r un brethyn yw e/hi (am berson)
trempet evel b.-soubenn yn wlyb diferu/diferol/domen/sopen/stecs, yn wlyb hyd y croen
baradoz g. -ioù paradwys
baraer g. -ien pobydd
baraerez b. -ed gwraig siop fara
baraerezh b. -ioù popty (y gymuned)
barailhat be. gw. bazailhat
baraod g. -où casgen, twba, bwced
barazh b. -ioù twb(a), bwced (pren), casgen; buddai
barazhad b. -où llond twba/bwced/ casgen
barazher g. -ien cowper, cylchwr, barilwr
Barba epb. Barb(a)ra
barbaou g. bwci(-bo)
barbar a. barbaraidd, creulon, cas
barbar g. -ed barbariad
barbariezh b.barbariaeth, barbareiddiwch
barbilhat be. clebran, clecan, lapan
barbot- gw. balbot-
bardell1 b. -où atalfa, rhwystr, baricêd; cwrbyn, ymyl, border; gwrthglawdd; rheilin; clwyd
bardell2 b. -où lapyn/lapen, clebryn/ clebren, un siaradus iawn; person di-ddal/chwit-chwat/gwamal/oriog, un yn troi gyda phob awel/gwynt, ceiliog y gwynt (ffig. am berson); Sioni-bob-ochor
bardellañ be. rhoi atalfa/rhwyst(y)r; codi/ cwnnu gwrthglawdd/baricêd; gosod ffin/ymyl; atal ffordd; atal rhed y dŵr
barged g. -ed bwncath/boncath, boda; (ffig.) un araf (ei feddwl/meddwl); ffŵl, un (cwarter/hanner call a) (d)dwl, hercall, llo (ffig.), twpsyn, lembo
bargedenn b. -où nudden/cwmwl dros yr haul
bargeder g. -ien rhythwr/syllwr cegrwth
bargediñ be.rhythu/syllu’n gegrwth
bargurenn b. -où ael; blewyn (yr) amrant
barilh b. -où casgen
barilhad b. -où casgennaid
barilhig b. barilhouigoù casgen fach; rhan o'r binioù qv.
barlenn1 b. -où arffed, côl, glin; carreg/sil ffenestr, linter(n); cwrbyn; tu blaen sgert
b. ar prenestr sil y ffenest(r)
b. e vamm côl/arffed/glin ei fam
war b. e vamm yng nghôl / ar arffed / ar lin ei fam; (ffig.) ar yr aelwyd; gartre’
desket en deus brezhoneg war b. e vamm hag e skol e dad dysgodd Lydaweg gan ei rieni / ar yr aelwyd / gartre’
bez’ emañ c’hoazh war b. e vamm mae e’n dal yn fabi
barlenn2 b. -où (bot.) y ferfaen/ferfain, cas gan gythraul, briw’r march, gyr y Gŵr Drwg [Verbena officinalis]
barlennad b. -où coflaid/cowlaid, llond côl, (ffig.) llawer
barn1 b. -(i)où barn; diain/diawl, cebyst/ cythraul (mewn ambell ymadrodd)
Deiz ar Varn Dydd y Farn
galvet/kaset oa bet ar paotr dirak ar Varn cafodd y bachgen ei alw/wysio/ ddwyn o flaen ei well / gerbron ei well
penaos ar varn..? siwd ddiain/ddiawl..? sut gebyst/gythraul..?
barn2(añ) be. barnu; collfarnu; dedfrydu; beirniadu, tynnu llinyn mesur dros; gwerthuso
arabat b. re vuan gant aon d’en em varnañ e unan mae angen deryn/ceiliog glân i ganu (ffig.)
barnit ar re all evel ma fell deoc’h bezañ barnet bernwch eraill fel y carech chi gael eich barnu
arabat b. an dud diouzh o gwelet nid wrth eu golwg y mae barnu pob(o)l; mae calon llawer afal bochgoch yn ddigon du
barnadenn b. -où barn, dedfryd; dyfarniad; beirniadaeth
barner g. -ien barnwr; beirniad
Ar B. Bras Y Barnwr Mawr, Duw
kas dirak ar b. erlyn, gwysio gerbron y barnwr/llys, ei (h)anfon o flaen / gerbron ei (g)well
ar Varnourien/Varnerien y Fainc, Mainc yr Ynadon
b.-a-beoc'h Ynad/Ustus Heddwch
b.-levrioù adolygwr/adolygydd; beirniad llenyddol
barnskriver g. -ien beirniad (llên); adolygydd
barnskriverezh g. -ioù beirniadaeth (lenyddol), gwerthfawrogiad, adolygiad
barok a a g. baróc
baron g. -ed barwn
barr1 a. llawn; meddw; uchel (am y môr)
b.-leun llawn dop / hyd y fyl / i’r ymylon
b.-skuilh llawn dop / hyd y fyl / i’r ymylon, gorlawn, yn gorlifo
barr2 adf yn llawn
leun-b. yn llawn dop / hyd y fyl / i’r ymylon; yn orlawn; yn gorlifo; dan ei sang
leun-b. e oa a levenez ’roedd eu cwpan yn llawn (ffig.), ’roedden nhw ar ben eu digon / wrth fodd eu calon / yn eu gogoniant
barr3 g. -ioù brig, copa, pen; coron; uchafrif, uchafswm; uchafbwynt; ymyl, byl; ffit (ffig.), pang, pwl, tro, ton (ffig.); cwthwm, chwa
b. ar mor penllanw
b. e vuhez gw. buhez
bezañ en e varr bod ym mlodau’i ddyddiau, ar ei orau / yn ei fan gorau / yn ei anterth / yn ei ogoniant
dreist ar b. dros ben, y tu hwnt, yn fawr iawn
e b. an Neñvoù yn y goruchaf
e b. an oad, e b. e/hec’h oad ym mlodau’i (d)dyddiau, ar ei (g)orau / yn ei (h)anterth / yn ei (g)ogoniant
e b. e levenez yn ei ogoniant / ei seithfed nef, wrth fodd ei galon, ar ben ei ddigon, ar gef (e)n ei geffyl
e b. he c’hened ym mlodau’i dyddiau, yn ei gogoniant, ar ei hardda’/gorau
e b. o nerzh yn anterth eu nerth, yn eu man gorau, ar eu cryfa’
hennezh/hounnezh a gouezhe e b. byddai’n cael ffit/haint
kargañ betek ar b. llanw hyd yr ymyl / hyd y fyl
tapet ur b. riv gantañ ac yntau wedi cael (dosad o) annwyd
ur b. c’hoant kousket pwl/ton o eisiau cysgu
ur b. gwallamzer stor(o)m; cawod/ cawad gas
ur b. kleñved pwl o salwch
ur b. tommder ton o wres, gwres mawr, tywydd poeth
war varr an dour ar wyneb y dŵr
b.-amzer fall corwynt; stor(o)m
b.-arnev stor(o)m o dyrfau a lluched, stor(o)m o fellt a tharanau
b.-avel cwthwm o wynt, hyrddwynt
gwelet en deus meur a varr-avel (a ffig.)mae e wedi wynebu sawl stor(o)m / llawer o wyntoedd croes, mae e wedi cael sawl ergyd (ffig.)
b.-erc’h cawod/cawad drwchus o eira
b.-glav, ur pezh b.-dour cawod/cawad drom (o law)
barr4 g. -où brigyn, cangen; adran; haid; clwstwr, clwm
ur b. delioù (llond) brigyn/cangen o ddail
ur b. gwenan/laboused haid o wenyn/ adar
b.-botoù crafwr (e)sgidiau
b.-livañ brws paent
b.-skubañ brws (y)sgubo, ysgub
barrad1 g. -où cawod/cawad; gwynt mawr, cwthwm, chwa, hwrdd, hyrddwynt; storm (ffig.), pwl; argyfwng
ur b. c’hoarzhin pwl o chwerthin
ur b.-amzer-fall stor(o)m
ur b.-glav cawod (o law)
ur b.-grizilh cawod o gesair
ur b.-red haint, pla
barradoù gwall-amzer stormydd, cyfnodau o dywydd garw/gwael
barrad2 g. -où brigyn, cangen; llond brigyn/cangen; haid
barradiñ be. bwrw cawodydd trwm; ei harllwys hi, arllwys/tywallt/diwel y glaw, hidlo/tresio/stido bwrw
barradus a. gwamal, anwadal, chwit-chwat, di-ddal, mympwyol, oriog
b. eo mae amserau arno/arni, mae’n cael ei (h)amserau
barrañ be. llanw/llenwi i’r ymylon / hyd y fyl; heidio, tyrru
barraouiñ be.cymylu,copri, bygwth glaw
barregezh b. gallu, cyraeddiadau; cryfder (i allu dal(a) pwysau - am heol, pont)
barrek1 a. ab(a)l,atebol, cymwys ; galluog, medrus; iawn; iach, cryf, yn anterth ei nerth, yn ei gryfder/chryfder, yn ei fan/man gorau, mewn cyflwr (iechyd) da; ar ben ei (d)digon; ar ben â’i (g)waith; aeddfed, parod (am lysiau a ffrwythau)
bezañ b. da ober udb. bod yn alluog/ab(a)l/ atebol i wneud rhth, gallu/medru gwneud rhth, bod â’r gallu i wneud rhth; bod wedi’i stofi/(g)eni i wneud rhth
bezañ b. diouzh ul labour bennak bod yn gymwys ar gyfer rhyw waith (neu’i gilydd), bod yn atebol i gyflawni rhyw waith (neilltuol)
bezañ b. diouzh pep tra gallu troi’i (l)law at bob peth, gallu gwneud popeth
bezañ b. evit/war ub. bod yn drech/ gryfach/well na rhn, bod yn ab(a)l/ alluog i drechu rhn
bezañ b. war an daol ei medru hi; bod yn saff/siŵr o gyrraedd y nod / o ddod i ben â hi / o lwyddo
bezañ b. war udb. medru rhth, bod yn feistr ar rth
n’eo ket b. d’al labour-se ’dyw e ddim yn ab(a)l/atebol i wneud y gwaith yna, ’dyw e ddim wedi’i stofi/(g)eni i wneud y gwaith yna
b.-kenañ galluog iawn
barrek2 a. amlganghennog
barrekaat be. galluogi; perffeithio; gwneud yn fwy galluog
en em varrekaat dod yn fwy galluog, ymberffeithio
barrenn b. -où, barrinier bar(ryn) trosol; ingot
b.-c'henoù bit
barrennoù-stur cyrn (beic)
barrennañ be. bollt(i)o, sicrhau; atal, rhwystro; croesi allan/mas, tynnu llinell drwy; dileu (drwy dynnu llinell drwyddo/drwyddi); croesi (siec; y llythyren t); dodi/gosod barrau
barrennet abf barrennañ qv.
paper b. papur â llinellau (arno), papur llinellog/streip(i)og
barrennig-stagañ b. barrennoùigoù-s. cyplysnod, cysylltnod
barrikenn b. -où casgen
bezañ ront/tev evel ur varrikenn bod yn grwn/dew fel casgen, bod fel casgen o dew
hennezh zo aet da walc’hiñ e varriken mae e wedi mynd i’w ddadwenwyno, mae wedi mynd i gael ei sychu (am alcoholig)
kousket evel ur varrikenn cysgu fel mochyn/hwch/twrch, cysgu fel clawdd
barrikennad b. -où casgen(naid), llond casgen
ur varrikennad bier/gwin casgen(naid) o gwrw / o win
barrinier ll. barrenn qv.
barv g. -où barf
b. an ozac’h kozh cen (y cerrig/coed)
bezañ berr/yaouank e varv bod yn ifanc/ddibrofiad
bezañ e b. ub. bod (yn union) o dan drwyn rhn
lemel/ober/troc’hañ e varv eillio
ober e varv d’ub. cwrbo/cymhennu/ ceryddu/cystwyo/termo rhn., rhoi stŵr/ cwrbad/cerydd/trimad/termad i rn.
b.-gwez cen (ar goed)
barvek a. barfog
barvenn b. -où och(o)r lem llafn
barver g. -ien barbwr
barvouskenn b. gwallt dodi/gosod, wig
barzh g. -ed bardd
b. kadoriet bardd cadeiriol, prifardd
b. kurunet bardd coronog, prifardd
’barzh ardd. gw. e-barzh
barzhaz g. barddas, casgliad/detholiad o gerddi/farddoniaeth
Ar B. Breizh Barddoniaeth/Cerddi Llydaw (a theitl detholiad a gasglwyd gan Kervarker, gyda chymorth ei fam, ac a gyhoeddwyd ganddo ym 1839 yn dilyn ei ymweliad â’r Fenni ym 1838)
barzhoneg b. -où cerdd, darn o farddoniaeth
barzhonegoù cerddi, barddoniaeth
barzhoniezh b. barddoniaeth
bas1 a. bas
b. a spered, b. e/he spered â meddwl bas
aze eo b. an dour mae’r dŵr yn fas draw fan ’co
bas2 g. cytew
basañ1 be. chwip(i)o, curo, ffusto, pwn(i)o (ŵy/wy; llaeth/llefrith)
basañ2 be. cyfrwyo (ceffyl pwn); harneisio
basin b. -où bas(i)n; padell, dysg(y)l; cronfa ddŵr; llyn
basinad b. -où basnaid; padellaid, dysglaid; llond cronfa (ddŵr); llond llyn
Bask a. Basgaidd, y Basg
ar Vro Vask Gwlad y Basg
baskeg g. Basgeg
baskul(enn) b. -où clorian, tafol; si-so
basoù ll. pâr o sanau/deits
bastañ be. darparu; cyflenwi; diwallu
b. d’un ezhomm diwallu angen, cwrdd ag angen
bastard1 a. anghyfreithlon (am blentyn); cymysgryw (am anifail)
hennezh n’eo ket b.! ’does dim eisiau gofyn pwy yw ei dad! mae’n gywir/ gymwys yr un peth â’i dad!
ul lizher b. llythyr di-enw
ur c’hi b. mwngrel
bastard g. -ed plentyn anghyfreithlon, plentyn llwyn a pherth / drwy’r berth, gori allan wnaeth ei fam o (ar laf.)
b.! yr hen beth gwael! y mochyn!
bastet abf bastañ qv.
ne vez ket bastet d’an holl ezhommoù ’does dim modd cwrdd â’r holl anghenion
bastrouilh g. -ed, bastrouilher g. -ien dyn aflan/brwnt/budr/ffiaidd; cetyn arlunydd, arlunydd diwerth/da-i-ddim; cetyn awdur, awdur anobeithiol
bastrouilhadur g. -où gwaith anniben/ gwael, cawl (potsh) (ffig.), cawlach, llanast, smonach
bastrouilhañ be. d(if)wyno, baeddu, trochi, bryntu/brwntu; gwneud cawl(ach)/móch/llanast/stecs/stomp/ smonach, bwnglera; gwneud (rhth) rywsut-rywfodd
bastrouilhenn b. -ed slwt
bastus a. digonol, boddhaol; helaeth
batailhon gb. -où bataliwn, byddin
batalm b. -où ffon dafl
batalmañ/batalmat be. taflu/tawlu/ lluchio â ffon dafl
batañ be. syfrdanu, synnu, rhyfeddu, taro’n fud/segur
batet abf wedi’i daro/tharo’n fud/syn/ syfrdan/segur
bataraz b. -où pastwn; pren golchi
bateri g., baterienn b. -où batri
batimant b. -où, batimañchoù llong fawr, cwch/bad mawr
ar vatimant a yae prim dindan bec’h he gouel âi’r llong yn gyflym o dan waith caled ei hwyl
batimantad b. -où llwyth (llong), cargo
batis g. -où adeilad, adeiladwaith
batisañ be. adeiladu, codi/cwnnu (adeilad)
Batist g. -ed Bedyddiwr
bav a. diffrwyth, dideimlad, stiff (am aelod o’r corff); wedi sythu/fferru/ rhynnu
bavañ/baviñ be. mynd yn ddiffrwyth/ ddideimlad, stiffhau, sythu, fferru, rhynnu
bazailhadenn b. dylyfiad gên
bazailhat be. agor ei geg/cheg, agor ei ben/phen (mewn blinder), dylyfu gên
bazh b. bizhier ffon, gwialen, cansen, pastwn; (ffig.) llaw; (ar laf.) cala, pidyn, pisyn
cheñch b. d’e daboulin newid ffordd/ dull o weithredu, newid tacteg; newid ei gân (ffig.), newid ei farn; newid ei och(o)r; troi’i got (ffig.)
cheñch penn d’ar vazh newid rhth/pethau yn gyfan gwb(w)l
c’hoari ar vazh ymladd â ffyn/ phastynau
c’hoari (ar) vazh (ffig.) chwarae’r diawl; bod yn rhemp
daou benn he deus pep b. mae dwy och(o)r i bob dalen/ceiniog/stori; mae da a drwg ym mhob peth
dont en-dro e vazh a-dreñv gantañ dod yn ei ôl a’i gwt/gynffon rhwng ei goesau, dychwelyd a’i gwt/gynffon yn ei afl
eeun evel ur vazh yn syth fel pocer
klask penn d’ar vazh ceisio deall/ amgyffred/dyfalu
reut evel ur vazh mor stiff/syth â ph(r)ocer
treut evel ur vazh gwisket/kloued fel rhaca o denau, yn drengaidd o denau, yn denau fel latsen, yn fain fel ’styllen/ ’sgimbren [< esgynbren], fel brwynen / (y)sgerbwd o denau
un taol b. ergyd â ffon, ffonnod
un taol b. en dour pisiad dryw bach yn y môr; dŵr ar gefn hwyad
b.-dotu/-horell ffon, bat, pastwn (mewn chwarae)
b-eskob bag(a)l esgob
b.-loaiek ffon fag(a)l
b.-kannerez/-dilhad pastwn/pren golchi
b.-kañv elor
b.-skeul ffon (ysgol)
b.-taboulin pren drwm
b.-valan gw. isod
bazhad b. -où ffonnod, ergyd â ffon
skeiñ bazhadoù gant ub. ergydio/ ffonodio rhn; beirniadau rhn yn hallt
ur gwisgad/pred bazhadoù, ur saead vazhadoù coten/crasad/cweir/curfa â ffon/gwialen/phastwn, ffonnod, ffustad
bazhata be. ffonodio, pastynu, curo â ffon/gwialen/phastwn, rhoi blas y ffon / y gansen / y wialen (i), rhoi crasfa/ crasad â ffon/gwialen/phastwn (i)
bazhvalan gb. -ed cyfryngwr (i drefnu priodas)
be g. be, bref
beaj b. -où taith, siwrnai, gwibdaith
b. vat dit/deoc’h! siwrnai dda (i ti/chi)!
ober o b.-eured mynd ar eu mis mêl
ur veaj hir taith hir/faith
beajer/beajour g. -ien teithiwr
beajer-kenwerzh g. -ien-genwerzh trafael(i)wr
beajiñ be. teithio
bebeilpennañ be. troi wyneb i waered / wyneb ucha’ isa’, ymhoelyd, dymchwel
bechad g. -où darn/tamaid
ur b. mat a udb.darn/tamaid mawr o rth
bec’h gb. -ioù baich, bwrn; llwyth; gofid; anhawster; llaw drom/drwm (ffig.), gwaith (caled), ymdrech (lew); bai; ffrae, anghydfod, cynnen; brys, taro/ taraf; cyfrifoldeb; gwrthwynebiad; cystadleuaeth
b. a zo etrezo mae hi’n gystadleuaeth rhyngddyn nhw
b. am eus o krediñ mae’n / mae hi’n anodd gen i gredu, ’rwy’n cael gwaith credu
b. dezhañ o chom en e sav cael gwaith sefyll ar ei draed / cael trafferth i sefyll ar ei draed
b. dezhi! bant â’r cart! ymlaen â thi/ni/ chi! clatsia/clatsiwch bant!
b. en/he devo ’fydd hi ddim yn hawdd arno/arni, bydd yn golygu (tipyn o) ymdrech iddo/iddi
a-raok sammañ pouezit ar b. - pe sammet dougit-eñ dinec’h wedi neidio - rhy hwyr peidio
bezañ atav dindan e vec’h bod o hyd o dan ei bwn / yn llawn gofid / mewn trafferth
bezañ savet b. warnañ/warni cael tro bach (pwl o salwch)
en em laka(a)t dindan vec’h mynd i ddyled / i drafferthion ariannol; tynnu gofid am ei ben/phen ei hun(an), creu anawsterau iddo/iddi’i hun(an)
hounnezh zo bet b. warni mae hi/ honna wedi’i chael hi’n galed, mae wedi bod yn anodd / yn galed arni
kaout b. cael anhawster/trafferth/ helynt/gwaith, ei chael hi’n anodd
kemer/laka(a)t/reiñ b. gwneud ymdrech
ma sav b. os cwyd/bydd anhawster
me zo b. warnon mae baich/gofid arna’ i; mae arna’ i of(o)n
ober b. gwneud ymdrech
ober/reiñ b. d’ub. bod yn faich/fwrn ar rn, peri gofid/trafferth/anhawster i rn
re a vec’h a zo war e gein mae gormod(d) ar ei blat (ffig.), mae gormod(d) o waith gydag e; mae gormod(d) o gyfrifoldeb arno fe
savet ez eus b. etrezo mae cynnen/ anghydfod/ffrae wedi codi rhyngddyn nhw, maen nhw wedi mynd i gynhennu â’i gilydd, maen nhw wedi mynd benben â’i gilydd
sevel e vec’h d’ub. ysgafnhau/ ysgawnu baich rhn
stlepel/teuler ar b. war ub. all taro’r bai ar rn arall
teuler/teurel ur b. war (chouk/gein) ub. rhoi baich ar (gefn) rhn, llwytho/ pentyrru gofid ar rn; taro/rhoi’r bai ar rn
war biv emañ ar b.? ar bwy mae’r bai?
b.-ha-b. yn faich/fwrn, yn feichus/ anodd/llafurus/drafferthus/drwm iawn
b.-ha-b. eo din mae’n dipyn o faich/ fwrn arna’ i, ’rwy’n ei chael/theimlo hi’n eitha’ beichus/anodd/llafurus/ trafferthus/trwm
bec’hiañ be. llwytho, llethu, rhoi/dodi/ gosod baich (ar)
bec’hiet abf bec’hiañ qv. trymlwythog; gofidus, pryderus
bec’hius a. beichus, anodd, blinderus, llafurus; llethol; trymaidd, mwll (am yr hin); costus, drud(fawr); trwm (am fwyd; am lwyht neu faich ayyb.); afresymol o uchel (am bris, costau, treth)
bed g. -où byd
-ar b. y byd; bydol; seciwlar
ar b. a-bezh/holl y byd i gyd, yr hollfyd
ar b. all y byd a ddaw, yr och(o)r draw (i’r bedd), y byd tu draw/hwnt i’r llen
aet eo er b. all mae wedi mynd i’r gogoniant, mae wedi croesi ffin amser
ar b. bras y bydysawd
ar b. kozh y cynfyd
ar b. zo da neb piv bennak mae’r byd i bawb fel ei gilydd, eang yw’r byd i bawb
d’ar b. a-bezh, da bevar c’horn ar b. i bedwar ban (y) byd, i gyrrau’r ddaear
dre ar b. a-bezh/holl drwy’r byd i gyd / yn grwn, drwy’r holl fyd, ledled y ddaear
dont er b. dod i’r byd, cael ei (g)eni
e pevar c’horn ar b. ym mhedwar ban (y) byd
etre treid ar b. yn gwb(w)l amddifad a diymgeledd
kammed ha kammed e reer tro ar b. gan bwyll y mae mynd ymhell, nid ar redeg y mae aredig, nid ar unwaith y gwnaed Llundain, yn ara’ deg y mae dal iâr (ond yn sydyn gynddeiriog mae dal ceiliog!), ychydig yn am(a)l a wna lawer
kemer ar b. evel ma teu derbyn bywyd fel y mae, derbyn pethau fel y dôn nhw
kozh evel ar b. mor hen â’r byd/ddaear
mont diwar ar b. mynd o’r byd ’ma/ hwn, marw
penaos emañ ar b.(ganez/ganit; ganeoc’h/)? siwd wyt ti / ych chi? sut wyt ti / ydych chi? siwd mae’r hwyl? pa hwyl sy’? siwd mae’n ceibo? (ar laf.)
pennoù bras ar b. arweinyddion y byd/gwledydd
treiñ ar b. penn evit penn / war e c’henoù / war an tu enep troi’r byd wyneb i waered, chwyldroi’r byd
ar b.-holl y byd i gyd, y byd yn grwn, yr holl fyd, y cyfanfyd
dre ar b.-holl drwy’r byd i gyd, drwy’r byd yn grwn, drwy’r holl fyd, ledled y ddaear
bediz llg. daearolion, trigolion y byd
befe bf gweler bezañ a kaout/ endevout
befrez g. -où tŵr y gloch
beg g. -où pig (aderyn); ceg, safn; blaen; brig;
b. a-bred, hir e veg / he b. hen geg, ceg fawr (ffig.), tafod parod
b. a-dreuz, b.-kamm gwep
ober b. a-dreuz, ober b.-kamm tynnu gwep
b. an hañv dechrau’r haf
b. an nadoz blaen y nodwydd
b. ar votez blaen yr esgid
b. ar wezenn brig y goeden
b. e deod/droad blaen ei dafod/droed
b. figus/difisil un anodd ei fodloni/ bodloni (o ran bwyd)
ober b. figus troi’i drwyn/thrwyn ar fwyd, bod yn gysetlyd/fisi
b. koad/trenk wyneb diserch/surbwch, wyneb fel pechod/symans, un trwynsur
b. melen person ifanc/glas/dibrofiad/ diniwed, glaslanc
dav vo dit gwalc’hiñ da veg bydd rhaid i ti olchi/ymolch dy wyneb
dont da vezañ moan e veg cil(i)o/ gwaelu/torri / colli tir (o ran pryd a gwedd), shifo (ar laf.)
dre he b. e tozv ar yar drwy ei cheg mae godro’r fuwch
hir e veg / he beg tafodrydd, â thafod parod
kanañ leizh e veg canu ar dop ei lais, canu bloedd ei ben/geg
kouezhañ war e veg cwympo/syrthio ar ei drwyn/wyneb
ne c’heller ket, siwazh, neveziñ b. ur plac’h kozh ’vel tal an ti ni ellir, gwaetha’r modd / ysywaeth, adnewyddu wyneb hen ferch fel wyneb tŷ
ober b. kamm / b. a-dreuz / b. vil gwneud clemau/siapsau/(y)stumiau, tynnu gwep/ wyneb(au)
prennañ/serriñ/stankañ/stoufañ e veg d’ub. cau ceg/pen rhn, rhoi taw ar rn
un tamm b. bras hen geg fawr (ffig.)
ur b.-loar (ffig.) un bach gwirion/ smala, Dici Bach Dwl, Siôn Bach ffel
ur b. toull anezhi! ’all honna ddim cadw cyfrinach!
ur b. trenk wyneb sarrug, wyneb fel pechod/symans, un â chroen ei din/thin ar ei dalcen/thalcen (ffig.)
war b. al lanv ar flaen y llanw
war b. va/ma zeod ar flaen fy nhafod
war vegoù va/ma zreid ar flaenau fy nhraed
b.-chopin yfwr mawr, tancwr, slotiwr
b.-douar penrhyn; trwyn (daearyddol)
b.-e-dok (ar laf.) bobi, heddgeidwad, plisman/plismon
b.-heskenn hwyaden ddanheddog
b.-hir dolffin
b.-toull clebryn (g); clebren (b.)
begad g. -où pigaid, llond pig; cegaid; llond ceg (+ ffig. am air/eiriau cas); bripsyn, tamaid/tipyn bach; (gyda’r neg.) o gwb(w)l; (gyda’r neg.) eiliad, fawr o dro; llygedyn
b.! dim tamaid!
n’em eus debret b. ebet abaoe ar mintin ’dwy’ i ddim wedi bwyta dim tamaid (o gwb(w)l) oddi ar y bore
ne vin ket ur b.! ’fydda’ i fawr o dro!
va b. pañsion fy nhipyn pensiwn
begañ be. pwynt(i)o; dodi blaen (ar), rhoi min (ar), gwneud yn bigfain, hogi/ naddu’i flaen (am bensil/bensel)
begata be. pigo (am aderyn); dadlau’n ffyrnig; difrïo
en em vegata ymladd â’i gilydd â’u pigau (am adar); cynhennu/ffraeo/ cweryla â’i gilydd (am bob(o)l)
begek a. blaenllym, pigfain, â phigyn; siaradus, tafotrydd; twp
begel g. -ioù bogail
b.-kof botwm/bwtwn bola
begeliadenn b. -ou bref(iad)
begeliat be. brefu, bygylad; clebran, mân siarad
begenn b. -où blaen; rhan orau, hufen/ goreuon cymdeithas, halen y ddaear (ffig.)
b. ar skourjez blaen y chwip
beger-kreionoù g. teclyn rhoi blaen/min ar bensil/bensel, hogwr/naddwr pensil/ pensel
begin g. galar, mwrnin
un ti b. tŷ galar
c’hwec’h mis e b. chwe mis mewn dillad galar / mewn mwrnin
beilhadeg b. -où noson lawen, noson gymdeithasol ar yr aelwyd; gwylnos
beilhadenn b. -où gwylnos
beilhañ be. aros ar lawr (heb fynd i’r gwely); gwylad, aros y nos (gyda chlaf neu gorff); cadw gwylnos
bej a. llwydfelyn
bek(ez) g. gwynt (ar fabi); belcad
ober b. codi/cwnnu/torri gwynt
bekal be. brefu; crawcian; gweiddi, bloeddio; llefain, crïo, wylo
beked g. -ed penhwyaden
beketal be. pigo (bwyd); sgwlcan; poeni, pryfoc(i)o
belbiach/belbiaj g. -où peth diwerth
belbiachoù/belbiajoù petheuach, sothach
koll amzer gant belbiachoù/ belbiajoù gwastraffu/bradu amser gyda phetheuach diwerth; dala’r slac yn dynn, magu’r gath (ffig.)
beleg g. beleien offeiriad; (aderyn) sigl-di-gwt, sigwti fach y dŵr, siglen fraith
mont da veleg mynd yn offeiriad
mont er maez a veleg ymadael â’r offeiriadaeth, cefnu ar yr offeiriadaeth
unan war e studi b. darpar offeiriad
b.-laouer (aderyn) sigl-(d)i-gwt, sigwti fach y dŵr, siglen fraith
belegiez b. offeiriadaeth
belegiñ be. ordeinio, urddo’n offeiriad
beleien ll. beleg qv.
beler g. berwr (y) dŵr
Belgia, ar Beljik b. Gwlad Belg
Belgiad g. Belgiz Belgiad
beli1 b. gallu; awdurdod
kaout ub. en e veli, derc’hel b. war ub. bod â rhn o dan ei awdurdod; bod â rhn o dan ei fawd (ffig.)
beli2 g. -ed beili, hwsmon
belo b. -ioù beic
belost g. : ar b. yr ola’/ yr ifanca’ ond un (o blant y teulu)
bemdez adf beunydd, yn feunyddiol, bob dydd
b. Doue/buhez bob dydd (yn ddieithriad), bob dydd o’i (h)oes
b. e vez amañ, bez’ e vez amañ b. bydd/mae e yma bob dydd / yn feunyddiol
ken alies ha b. yn feunyddiol, bob dydd (yn ddi-ffael); byth a beunydd/ hefyd
ur wech n’eo ket b. un wennol ni wna wanwyn; ’dŷn ni ddim yn lladd mochyn bob dydd
b.-b. bob dydd (yn ddieithriad)
b.-bemnoz beunydd-beunos
bemmen ll. bomm qv.
bemnoz adf beunos, bob nos
Benac’h e.lle. Belle-Isle-sur-terre (Ffrg)
benañ be. naddu/trin (cerrig); tocio (coed)
Benead epg. Benedict
Aber B. e.lle. Aber Benoit (Ffrg)
(da) urzh sant B.; en urzh sant B. Benedictaidd
benediksion b. -où bendith (gweddi ar ddiwedd oedfa)
benedisite g. -où bendith, gras (o flaen bwyd)
benerezh g. crefft naddu cerrig, crefft saer maen
bennak a. unrhyw; rhyw
piv b. pwy bynnag
neb piv b. pwy bynnag, unrhyw un, ’waeth pwy; pawb
petra b. beth bynnag
petra b. (ma) er (y;i), serch (y;i)
ul lec’h b. rhywle (neu’i gilydd)
un deiz/devezh b. rhyw ddydd
un den b. rhyw ddyn / rhywun (neu’i gilydd)
un dra b. rhywbeth (neu’i gilydd)
un tu b. rhywle (neu’i gilydd)
unan b. rhywun (neu’i gilydd)
ur c’hant b. tua chant, rhyw gant
ur miz b. tua mis, rhyw fis
bennaket gw. bennak
bloaz b.(et) zo tua blwyddyn yn ôl, ryw flwyddyn sy’ (oddi ar hynny)
bennigadenn b. -où bendith
bennigañ be. bendithio
benniget abf bennigañ qv. bendigaid, san(c)taidd; bendigedig
va/ma Doue b.! Dduw Mawr! Annwyl y byd! gwarchod pawb!
bennozh gb. -ioù bendith
b. Doue (dit/deoc'h)! diolch (i ti / i chi)!
mil b. Doue (dit/deoc'h)! myrdd o ddiolch (i ti / i chi)! diolch yn dalpau (i ti / i chi)!
evit ur b. Doue am ddim, yn rhad, yn ddi-dâl
Benoded e.lle Bénodet (Ffrg)
Benoni epg. Ben(jamin)
bent b. (bot.) mintys
benveg g. binvioù/benviji/binviachoù offeryn, twlsyn; arf
b. dre c’hwezh offeryn chwyth
b. dre gerdin offeryn llinynnol
b. seniñ offeryn cerdd
beogadenn b. -où bref(iad) (buwch); rhu(ad) (tarw)
beogal be. brefu (buwch); bygylad, rhuo (tarw)
beol b. -ioù celwrn, cerwyn, casgen, twba; tanc
bep gw. pep bob
b. a levr bob o lyf(y)r, llyf(y)r yr un
b. amzer bob amser
b. an amzer, b. ar/ur mare bob hyn a hyn, o bryd i'w gilydd, nawr ac yn y man, yn achlysurol
b. eil devezh bob yn eilddydd, am yn ail ddydd
b. eil tro, a-b.-eil bob/am yn ail
b. gwech/taol/tro bob tro
b. un tammig bob yn damaid bach, ychydig bach ar y tro; yn raddol
bep ma cys. (yn ôl) fel y, i'r graddau y
bep gwech/taol/tro ma cys. bob tro y
bepred adf bob pryd/amser, yn wastad; byth a beunydd/hefyd; yr un pryd, beth/fodd bynnag, ta beth
ber g. -ioù bêr, cigwain
berad g., beradenn b. -où diferyn, dafn, defnyn; llygedyn, pelydryn
b.-h-a b. bob yn ddiferyn, un diferyn ar y tro, fesul diferyn
n’em eus ket kousket ur b. en noz-mañ ’chysgais i ddim llygedyn/ winc(ad)/chwinciad neithiwr
ne welan b. ebet ’wela’ i ddim byd/ llygedyn
beradañ/beradiñ be. diferu
berañ be. diferu; llifo; gollwng; bwrw glaw mân
bered1 b. -où/berejoù mynwent
kas d’ar vered hebrwng i’r fynwent, claddu, daearu
bered2 g. -où beret, cap(an)
berig g. -où sgiweren
berje b. -où perllan
berjer g. -ien bugail
ur c’hi b. ci defaid
bern g. -ioù cruglwyth, crugyn, llwyth, pentwr, toreth, peth wmbreth; tas; tomen, twmpath, torf, tyrfa, mintai, haid
b. n’eo ket mammenn ’dyw llwyth/ llawer ddim yn golygu ffynhonnell ddi-hysbydd / sach ddiwaelod
bezañ war ar b. bod ar ben ei (d)digon, bod yn gyfoethog/gefnog, bod â digon o fodd
mont d’ar b. mynd i’w hateb hi (idd ’i haped hi ar laf.), marw
teuler/teurel d’ar b. taflu/tawlu (i’r) naill och(o)r / i’r domen / i’r sbwriel, gwaredu
ur b. foenn tas (o) wair
ur b. mein pentwr o gerrig
ur b. merien twmpath morgrug
ur b. traoù cruglwyth/crugyn/llwyth/ pentwr/llawer / peth wmbreth o bethau
ur b. tud crugyn/torf/tyrfa/llawer/haid o bob(o)l
b.-ouzh-b., b.-war-vern un / y naill ar ben y llall, ar ben ei gilydd / ar bennau’i gilydd
b. war vern, b.-ha-b. yn llwythi/ domenni; yn heidiau/dorfeydd/ dyrfaoedd/finteioedd
Bernez epg. Bernard
bern(i)añ be. llwytho (ar bennau’i gilydd), pentyrru
b. arc’hant pentyrru arian, gwneud arian fel y mwg, rhofio’r arian i mewn
berniel ll. born3 qv.
bernig torf. gw. brennig
bernout bf ddiffygiol bod o bwys, bod yn bwysig
ar pezh a vern eo kaout un den a oar diouzh e vicher y peth pwysig yw / yr hyn sydd o bwys yw cael( hyd i) un sy’n feistr ar ei grefft/waith
kemerit ne vern peseurt levr cymerwch ’does dim gwahaniaeth pa lyfr / ’waeth pa lyfr / unrhyw lyfr
ne vern (ket)! ’does dim gwahaniaeth/ots, ni waeth / 'waeth am hynny, twt y baw!
ne vern pegoulz ’does dim gwahaniaeth pryd, (ni) waeth pryd; unrhyw bryd; pryd bynnag; bob amser, o hyd, yn wastad
ne vern pelec’h ’does dim gwahaniaeth ble, (ni) waeth ble; unrhyw fan/le; ble bynnag; pob man, ymhob man
ne vern petra ’does dim gwahaniaeth beth, (ni) waeth beth; unrhyw beth; beth bynnag; pob peth
ne vern peseurt ’does dim gwahaniaeth pa fath, (ni) waeth pa fath; unrhyw fath, pa fath bynnag; pob math
ne vern piv ’does dim gwahaniaeth pwy, (ni) waeth pwy; unrhyw un; pwy bynnag; pawb
petra a vern din? beth yw’r ots gen i / gyda fi? beth yw hynny i mi/fi?
berr a. ac adf byr, cwta; prin; yn fyr, yn gwta; yn brin
b. a/e spered araf ei feddwl/meddwl, twp
spered b.! (y) twpsyn!
b. ar boued/peuriñ/stal ganto, berr an dour ganto er vilin mae’n fain arnyn nhw, ’does dim llawer o gynhaliaeth ganddyn nhw, a hwythau’n llwm/dlawd (eu byd)
b. e deod / he zeod dywedwst, tawedog, heb fawr ddim i’w ddweud; â nam ar ei (l)leferydd; â lisb, â deilen ar ei dafod/thafod (ffig.); ac atal dweud arno/arni
b. eo an douar gantañ ffarm/fferm fach sydd ganddo, ’dyw ei ffarm/fferm e ddim yn fawr
b. eo/zo warnañ, b. eo e anal/alan gantañ mae’n dynn arno, mae diffyg ana(d)l arno, mae’n cael gwaith anadlu, mae’i frest yn dynn / yn gaeth; mae â’i wynt yn ei ddwrn
b. ’oa ar sukr e kement ti d’ar poent-se ’roedd siwgwr yn brin ymhob tŷ y pryd hynny
bezañ b. he lostenn, kaout lostenn verr bod yn eiddigeddus/genfigennus (am wraig briod)
bezañ paket b. bod ar ei hôl hi
bezañ paket en ur pleg b. bod mewn cyfyngder/argyfwng, bod mewn cornel/twll, cael ei gornelu/chornelu
chom b. war udb. methu dod i ben â rhth, bod â’i gynllun/chynllun wedi mynd i’r gwellt
chom b. war e/he sparl aros yn ei (h)unfan, bod heb wella dim
derc’hel b. war (sugelloù) ub. cadw’r ffrwyn yn dynn ar rn, ffrwyno rhn, peidio â rhoi gormod o raff i rn, dala trwyn rhn ar y maen
e b. amzer mewn amser byr; cyn bo hir, cyn pen dim, cyn pen fawr o dro, mewn byr o dro, ymhen ychydig, chwap
e b.-gomzoù, evit troc’hañ b. (i dorri stori hir) yn fyr, mewn gair, mewn ychydig eiriau, heb fanylu/ ymhelaethu
lavaret kalz e b. gomzoù dweud llawer mewn ychydig (eiriau), siarad yn gryno / yn gynnil
hennezh n’eo ket b. da lavaret e gomz/soñj ’dyw e ddim ar ôl i ddweud ei feddwl/farn
hennezh n’eo ket b. war ar c’hrog ’all hwnna ddim cadw’i fachau iddo fe’i hunan, mae ganddo ddwylo/ fachau blewog (ffig.), mae bachau blewog gydag e (ffig.)
kaout botoù b. bod yn eiddigeddus/ genfigennus (am ŵr priod neu wraig briod)
meur a wech eo bet b. an dour ganto er vilin bu’n anodd ganddyn/gyda nhw lawer gwaith i gael dau pen/ben llinyn ynghyd
n’eo ket b. da laret e soñj ’dyw e ddim ar ôl i ddweud ei farn/feddwl
tennañ plouzenn verr tynnu’r blewyn cwta
teod hir ha dorn b., un den teodet hir ha dornet b. tafod hir a llaw fer, addo mawr a rhodd fechan, addo’n dda heb gyflawni, rhad yw addo, digon hawdd addo, nid talu yw addo, cas a addawo bob peth ac ni chywira ddim, Siôn Addewid/Gaddo
ur fri b. trwyn smwt
b.-ha-b./-krak (i dorri stori hir) yn fyr; mewn ychydig eiriau, yn gryno, heb fanylu dim
berraat be. byrhau, cwtogi, tocio; talfyrru; tynnu ato (am y dydd); prinhau
b. e amzer difyrru’i amser/hunan
b. a ra an deiz, mont a ra war verraat an deiz mae’r dydd yn byrhau / yn tynnu ato
berradur g. -ioù talfyriad, crynodeb
berranal(et)/berralan(et)1 a.byr ei (h)ana(d)l, ei frest/brest yn dynn/gaeth
berranal/berralan2 b. diffyg ana(d)l; asma, y fogfa
berrbad(us) a. byrhoedlog, byr ei barhad/pharhad
berrbadelezh b. byrhoedledd
berrboell a. anneallus, yn brin/ddiffygiol o ran gallu meddyliol, araf ei feddwl/meddwl
berrentez b. byrder; prinder, diffyg, eisiau, tlodi
b. a voued prinder bwyd
dizale e vo b. war ar boued cyn bo hir bydd y bwyd yn brin / bydd prinder bwyd
berrik a. byr eu golwg
va/ma daoulagad zo aet b. mae fy llygaid wedi mynd yn fyr eu golwg, ’rwy’ i wedi mynd yn fyr fy ngolwg
berrloer b. -où hosan fach/fer
berroc’h a. gradd gymharol berr. qv.
b.-berr/berrañ e teu an deiz da vezañ mae’r dydd yn byrhau / yn tynnu ato
e b. amzer mewn llai o amser, yn gynt
berrskrivadur g. llaw fer
berrskrivañ be. (y)sgrifennu â llaw fer, defnyddio llaw fer
berrwel a. byr ei (g)olwg
bertim b. où gwâl, daear, twll, cynefin (creadur gwyllt)
berv1 a. berw, berwedig; wedi’i ferwi/ berwi
arru eo b. mae wedi taro’r berw
bezañ gwad b. ennañ/enni (ffig.) bod ar dân / yn frwd / yn bybyr / yn danbaid
c’hoant b. chwant/dyhead cryf, awydd angerddol, awch, ysfa
kig b. cig wedi’i ferwi
berv2 g. berwad; berw; cyffro; pinnau bach (ffig.)
b. ennañ/enni yn llawn afiaith/bywyd/egni
laka(a)t b. en ub. ysgogi/ (y)sbarduno/ysbrydoli/tanio rhn
mankout a ra ur b. dezhañ, hennezh a vank ur b. dezhañ, ’dyw e ddim yn llawn llathen, ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn (ffig.), ’dyw e ddim yn hollol iawn (yn ei ben), ’dyw e ddim yn hollol yr un peth/fath â phobl eraill
mont e b. gant ar gounar berwi (o’i fewn/mewn), mynd yn wynad gwyllt / yn benwan (walocs) / yn gynddeiriog / yn lloerig, mynd o’i go’/cho’, cynddeiriogi, colli’i dymer/thymer (yn lân), colli’i limpyn (yn llwyr)
ober ur b. d’udb. rhoi berwad i rth, berwi rhth
berv3 b. enynfa, pinnau bach (ffig.)
emañ ar verv em zreid mae enynfa / mae pinnau bach yn fy nhraed
bervadenn b. berwad
bervet abf berviñ/birviñ qv. wedi’i ferwi/berwi; yn ferw/fyw (ffig.); ar bigau’r drain, cynhyrfus, nerfus
b. a verien yn ferw/fyw o forgrug, yn llawn morgrug
ur revr b. un ar bigau’r drain, un ar waith i gyd, un fel tasai llyngyr arno
bervidant a. berw(edig); tanbaid; pefriol
bervidik/birvidik a. berw(edig); brwd(frydig)
berviñ/birviñ be. berwi; taro’r berw
b. war e dreid / he zreid bod ar bigau’r drain, bod ar waith i gyd, bod fel tasai llyngyr arno / fel tasai ganddo gynrhon yn ei din / fel iâr ar dyrfau / fel gafr ar d’ranau / fel cath ar farwor
dont da verviñ/virviñ taro’r berw
o verviñ/virviñ gant an dud yn ferw o bob(o)l
ober un tamm b. d’udb. rhoi berwad i rth
berzañ be. gwrthod, gwarafun, gomedd, gwahardd, nadu; rhybuddio
b. udb. ouzh ub. gwrthod rhth i rn, nacáu rhth i rn, peidio â chaniatáu rhth i rn
b. ouzh ub. ober udb. gwahardd rhn rhag gwneud rhth, gwarafun i rn wneud rhth, atal/rhwystro rhn rhag gwneud rhth
berz(i)et abf berzañ qv.
b. eo gwaherddir, ni chaniateir; fe’i gwaherddir, nis caniateir
b. eo ar sukr outañ/outi, b. eo dezhañ/dezhi debriñ sukr gwaherddir / ni chaniateir iddo/iddi gael siwgwr
marc’hadourezh verzet nwyddau gwaharddedig
berzh g. llwyddiant; ffyniant, llawenydd, hapusrwydd; lwc dda
ober b. llwyddo, ffynnu
pa vez c’hoant ober b. - gwelloc’h ijin eget nerzh gwell dyfeisgarwch na nerth
pa vez kistin d’ober b. eo gwelloc’h finesa eget nerzh os am lwyddo : gwell cyfrwystra na grym
besk a. heb gwt/gynffon, digynffon
beskenn b. -où gwniadur; gwydryn bach iawn
b. an Itron Varia (bot.) arianllys bach, troed y barcud/golomen [Thalictrum minus]
beskennad b. -où llond gwniadur; (ffig.) llond llygad deryn, diferyn/llymaid bach
an ostiz en deus diskennet din ur bannac’h gwin ha ne oa ket ur veskennad! arllwysodd y gwestywr lymaid o win i fi/mi ac nid llymaid bach mohono / oedd e!
beskont g. -ed is-iarll
beskoul1 b. ewinor, ffelwm
beskoul2 torf. -enn b. lindys ll. -yn
besteod1 a. a nam ar ei (l)leferydd; ac atal dweud arno/arni, a deilen ar ei dafod/thafod (ffig.)
besteod2 gb. -ed un a nam ar ei (l)leferydd
besteodiñ be. atal (dweud), bod ac atal dweud arno/arni, cecian/cecial
besterd ll. bastard qv.
bestl b. bustl, beil
bet abf bezañ qv. wedi bod; wedi (cael) ei (g)eni; cyn-
b. en deus (b.) e c’hoant mae wedi cael ei ddymuniad / ei foddio
b. oan fe fûm/fues i
b. on b. ’rwy’ i wedi bod, fe fûm/fues i
b. rener ar skol wedi bod yn bennaeth/brifathro yr ysgol, cyn-bennaeth/brifathro yr ysgol
ar maer b. y cyn-faer
an eured n’eo ket b. c’hoazh ’dyw’r briodas ddim wedi bod eto
araok ma oant b. cyn iddyn nhw fod; cyn iddyn nhw gael eu geni
ne c’haller ket bezañ ha bezañ b., ne c’haller ket bout b. ha bout bepred mae gwahaniaeth mawr rhwng bod a bod wedi bod, ni ellir bod wedi bod a bod o hyd
ur bugel nevez-vet plentyn newydd ei eni
bete(k)-gouzout adf. rhag of(o)n; hyd nes y ceir gwybod mwy / y ceir manylion pellach / y ceir rhagor o wybodaeth / y ceir mwy o fanylion; am y tro
prenet en doa ur gasketenn b.-g. e tapfe un taol heol prynodd gapan rhag of(o)n iddo gael llosg haul
chom war vete(k)-gouzout disgwyl mwy o wybodaeth / manylion pellach, aros am ragor o wybodaeth/ am ragor o fanylion / am fwy o fanylion
betek ardd. (hyd) at, lan at, i fyny at; tan; hyd yn oed; cyn belled â
b. ar c’hizhier n’int ket evit debriñ boued gant an tommder ’dyw hyd yn oed y cathod ddim yn bwyta oherwydd y gwres
b. ennon (hyd) ata’ i
b. gwerzhañ e levrioù hyd at werthu’i lyfrau, (mynd mor bell â) gwerthu’i lyfrau hyd yn oed
b. hanter-noz tan hanner/ganol nos
b. he botez a gren mae’n crynu yn ei sgidiau / hyd fysedd ei thraed
b. henn hyd yn hyn, tan nawr
b. kan lur hyd at / lan at / i fyny at gan punt
b. neuze hyd/tan hynny
b. pemp mil lur hyd at bum mil o bunnoedd, lan i / i fyny at bum mil o bunnoedd
b. pemp mil den hyd at bum mil o bob(o)l / o ddynion, cynifer â phum mil o bob(o)l / o ddynion
b. re gormod(d), yn ormodol; hyd at syrffed
huchal b. re gweiddi gormod(d)
kargañ b. re gorlanw/gorlenwi, llanw/llenwi gormod(d)
troet eo b. re da seniñ e gloch mae’n rhy dueddol / ordueddol o chwythu’i utgorn ei hun(an)
adalek unan b. ugent o un hyd (at) ugain
eus al laez b. an traoñ o’r top/brig i’r gwaelod; o’r llofft i’r llawr; ym mhobman
war vete(k) ond, ar wahân i, ac eithrio, o fewn, oddi eithr; namyn
w. vete(k) ul lur pe zaou ond / o fewn punt neu ddwy; ond / o fewn pwys neu ddau
betek-gouzout adf gw. bete(k)-gouzout
betek-henn adf hyd yn hyn/awr
betek ma cys. hyd nes y, tan y
betek ma ne cys. cyhyd â na; ar yr amod na
b. m. ne ray ket (a) erc’h cyhyd ag y bydd yr eira yn cadw draw, dim ond iddi beidio (â) bwrw eira, gan obeithio na ddaw hi ddim yn eira
beterabez torf. -enn b. betys ll. -en
betis g. -où peth dwl/gwirion/hurt/twp, dwli, hurtwch, twpdra
beton g. concrid/concrit
betonañ be. concrid(i)o/concrit(i)o
beuf(ig) g. -ed merch bert; pencampwr, meistr (un penigamp); (aderyn) coch y berllan, gwas y shiriff/siri, teiliwr Llundain, nico bengoch
beug g. toriad gwynt, belcad
beugal be. torri/codi/cwnnu gwynt, belcan
beulke g. -ed twpsyn, twmffat, penbwl (ffig.), iolyn
beure g. -où bore
ar b. y bore
ar Mercher / da Verc’her ar b., dimerc’her veure bore dydd Mercher
da veure, d’ar b. yn y bore
diouzh ar b. (yn) y bore
abred diouzh ar b., b.-mat yn y bore bach, yn fore iawn, yn gynnar yn y bore, yn blygeiniol
teir eur diouzh ar b, teir eur veure. tri o’r gloch y bore
beureoc’h adf yn fwy bore, yn gynt/ gynharach (yn y bore)
beuz1 a. da iawn, ardderchog, gwych, rhagorol, penigamp, campus
n’eo ket b. an daolenn ’dyw’r darlun ddim yn wych (+ ffig.)
n’eo ket b. an amzer ’dyw’r tywydd ddim yn dda iawn
beuz2: dour-beuz g. llif(eiriant), dilyw
beuz3 g. a thorf. -enn b. pren/llwyn bocs
beuz4 b. bagbibau (ardal Gwenrann a gogledd Vande)
beuzel g. biswail gwartheg
beuzet abf beuziñ qv. wedi boddi; wedi’i foddi/boddi
b. e oa he daoulagad ’roedd ei llygaid yn llawn (dagrau)
beuziñ be. boddi
etre b. ha neuiñ emañ mae rhwng byw a marw, mae’n wirioneddol wael
bev1 a. byw; bywiog, nwyfus, sionc; ffyniannus, llewyrchus
aet eo an nadoz betek ar c’hig b. mae’r nodwydd wedi mynd i’r byw
ar c'hontrol b. y gwrthwyneb hollol / yn deg
glaou b. cols coch
b.-bividik/-buhezek/-kann/-kel bywiog iawn, yn fwrlwm o fywyd, llawn bywyd/asbri
bev2 adf yn fyw; ar gynn, ynghynn; yn gywir, yn hollol
chom b. cadw (ei hunan) yn fyw, goroesi; dal yn fyw
derc’hel b. cadw (arall) yn fyw
den bev (gyda’r neg.) undyn/enaid byw, neb
ent/ez vev yn fyw
freskik oa an amzer - bev an avel-uhel ’roedd y tywydd yn eitha’ oerllyd - gwynt y gogledd yn iasoer
lezel ar gouloù b. gadael y golau ar gynn / ynghynn
bev3 g. byw; bywyd, oes
a varv da vev o farw yn fyw
en e vev yn (ystod) ei fywyd/oes, tra bu byw, pan oedd yn fyw; tra bydd(o) byw, hyd ddiwedd ei oes
troc’hañ betek ar b. torri i’r byw
bevaat be. bywhau, bywiocáu, bywiogi, sionci
bevañ be. byw, ymgynnal; bwydo, cynnal
b. diwar dour ha bara byw ar fara (a) dŵr
b. diwar dour sklaer hag an amzer, b. gant aer an amzer byw ar y gwynt / ar olau dydd a dŵr / ar eu cythlwng
b. diwar/war/a-ziwar goust ar Stad byw ar gef(e)n/draul y wlad
b. diwar goust un all byw ar gef(e)n rhn arall
b. diwar nebeud byw ar ychydig
b. er verrentez byw mewn angen/eisiau/ prinder/tlodi/cyni,byw ar eu cythlwng
b. hervez e blijadur byw fel y mynno
b. pell byw’n hir/hen
b. ur familh cynnal/magu teulu
en em vevañ gant legumajoù byw ar lysiau
b.-bevaik crafu/llusgo byw, byw ar fin y gyllell, byw o’r llaw i’r genau, hanner bodoli, lled fyw, llwyddo i ymgynnal/ oroesi rywsut neu’i gilydd, dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig.)
bevañs g. bwyd, ymborth, lluniaeth; cynhaliaeth; pris/costau byw
he zammig b. ei thipyn cynhaliaeth
ker eo ar b. en devezioù-mañ mae pris bwyd / costau byw yn ddrud/uchel y dyddiau hyn / ar hyn o bryd
bevenn b. -où ymyl, border; ffin, (tir) terfyn; hem; rhwymyn, bandais
bevennet abf yn ffurfio ymyl; â border; wedi’i r(h)wymo; a hem arno/arni
bevenniñ be. gosod ffin, codi clawdd terfyn; dodi/gosod ymyl/border rhwymo (anaf, clwyf); troi/dodi hem
bevet abf bevañ qv.
bezañ b. fall cael bwyd gwael, cael ei fwydo/bwydo’n wael
bezañ b. mat cael bwyd da, cael ei fwydo/bwydo’n dda
hennezh zo b. gant pesked mae e/ hwnna’n cael ei fagu/godi/gwnnu ar bysgod
bevezer g. -ien defnyddiwr; prynwr
beveziñ be. llosgi, difa, ysu; bwyta (bwyd); gwastraffu, bradu, afradu
b. e vadoù gwastraffu/bradu/afradu ei eiddo
bevin1 g. eid(i)on
kig b. cig eid(i)on
bevin2 g -ed gwartheg, da
bevoniel a. biolegol
bevoniezh adf bioleg
bewech/bewezh adf bob tro
bez1 g. -ioù bedd
bez2 bf 3 un. pres myn. bezañ gw. rhediad
bloavezhiennoù a vez rai blynyddau/ blynyddoedd, ambell flwyddyn
devezhiennoù a vez (ar) rai diwrnodau, ambell ddiwrnod
bez3 bf 2 un. gorch. bezañ gw. rhediad
bez’4 talf. < bezañ qv. ar ddechrau brawddeg ac mewn ateb
b. e c’hallfe fe allai; gallai (fe allai) (wrth ymateb yn gadarnhaol)
b. e oa ’roedd; oedd (ymateb cadarnhaol)
b. e ranker mont mae’n rhaid mynd
b. e vo bydd; bydd (fe fydd) (ymateb cadarnhaol)
b. em eus mae gen’ i; oes (mae gen i) (ymateb cadarnhaol)
amzer hoc’h eus? b. em eus oes amser gennych chi / gyda chi ? oes (mae gen i) (ymateb cadarnhaol)
b. ez eus mae yna; oes (mae ’na) (ymateb cadarnhaol)
b. ho po? gymerwch chi?
n’int ket gwerzhet c’hoazh! ma! bez’ e vint ’dŷn nhw ddim wedi’u gwerthu eto! o! fe gânt / fe gân nhw!
bezañ be. bod
b. a/eus ar c’hreisteiz bod o’r de
b. a-walc’h gall fod, mae’n bur debyg, mae’n bosib(l)
ne c’hall ket b. ni all fod, ’all e ddim bod
b. + abf bod wedi + be.; bod wedi (cael) + rhage. + be.
b. aet bod wedi mynd; bod wedi
aet ’oa gant an tren aeth ar y trên, ’roedd wedi mynd ar y trên
b. bet/aet/deut/chomet bod wedi bod/mynd/dod/aros
aet eo skuizh mae wedi blino
aet eo skuizh gant al labour mae wedi blino/alaru/syrffedu ar y gwaith, mae wedi cael hen ddigon / llond bol(a) ar y gwaith
b. debret bod wedi (cael) ei fwyta/ bwyta
b. da ober udb. bod i fod i wneud rhth
b. da ub. bod yn eiddo i rn
b. diouzh e vlaz/c’hrad/zoare/ziviz bod wrth ei fodd, bod wrth ei chwaeth/ ddant/ddeléit (ar laf.), ei blesio, rhoi pleser iddo
b. e-tailh da ub. bod yn addas i rn, gweddu i rn, ateb rhn
b. evit gallu; bod yn gryfach na
b. graet bod wedi’i wneud
b. gwell da ub. bod yn well i rn
b. gwell gant ub. bod yn well gan rn
b. war(-bouez/-nes/-sin) ober udb., b. e-tailh / b.en ambroug da ober udb. bod ar fin gwneud rhth
daoust petra eo deut hennezh da vezañ? ’sgwn i / tybed beth ddaeth ohono?
dont da vezañ bras dod/mynd yn fawr, tyfu, prifio; cynyddu; chwyddo
dont da vezañ kozh heneiddio, mynd yn hen
dont da vezañ noz nosi, tywyllu
ha b. (e) a bod, a bwrw bod, a bwrw (y) digwydd/hap ei bod/fod
bezañs b. presenoldeb
be(ze)t bf. 3ydd un gorchm.. bezañ qv. bid, boed, bydded
b. a/pe vezo/vezet bid fel y bo (am hynny), ta beth / ta waeth (am hynny)
b. drouk b. mat gant neb a garo boed dda neu ddrwg yng ngolwg / ym marn eraill, beth bynnag / (gan) ta beth y bydd neb yn ei feddwl, ’waeth beth a feddwl neb
bezhin g. a thorf. -enn b. gwymon
bezhina be.gwymona, casglu/crynhoi/hel gwymon
bezhin(a)er g. -ien gwymonwr, casglwr gwymon
bezhinañ be. gwasgar(u)/lledu gwymon (ar y tir), gwrteithio’r tir â gwymon
beziañ be. claddu, daearu, rhoi mewn bedd, rhoi yn y bedd
bezv torf. -enn b., gwez-b. torf. -enn-vezv b. coed bedw ll. bedwen
bezvoud gw. gwezvoud
Bi talf. < Jean-Marie epg.
Bibl gb. Beibl
ar B./V. y Beibl
eus ar B./V. o’r Beibl, yn perthyn i’r Beibl, beiblaidd
bidar a. (o dre) Pleyben, yn perthyn i B-Pleyben
Bidar g. -ed brodor o B-Pleyben
bided g. -ed merlyn, poni; cenfigen, eiddigedd
emañ ar b. ganti mae hi’n genfigennus/eiddigeddus
bidoch g. -ed merlyn, poni
bidochenn b. -ed merlen, poni, eboles
bidoc’h(ig) g. cyw melyn olaf, bach/tin y nyth
bidon g. -ioù can, tun, drwm (i ddala olew ayyb.)
ur b. esañs can/tun petrol
bidouf g. carchar, cell, cwb (ar laf.), jail/jêl (ar laf), siâl (ar laf.)
ur miz b. mis o garchar
bier g. cwrw
ur banne b. troc’het llymaid/diferyn/ gwydraid o siandi
biftek torf. -enn b. stêc torf. stecen
bigerniel ll. bigorn qv.
bigi ll. bag qv.
bigorn1 g. -ed, -où, bigerniel gwichiad
bigorn2 torf. -enn b. gwichiaid ll. gwichiad
bigoudenn b. -où penwisg ardal Pont-'n-Abad - Ar Gelveneg
Bigoudenn b. -ed merch/menyw/dynes/ gwraig o ardal Pont-'n-Abad - Ar Gelveneg
Bigouter g. -ien bachgen/dyn/gŵr o ardal Pont-’n-Abad - Ar Gelveneg / o Fro-F-Bigoudenn
bigriañ be. potsian/potsio, herwhela
bigrier g. -ien potsiwr/potsiar, herw-hel(i)wr
bihan1 a. bach, bychan; ifanc, ieuanc
bezañ aet b. e galon colli hyder
bras ha b. mawr a bach, y mawrion a’r bychain; pawb (yn ddiwahân); popeth (o bob maint)
dont a vihan da vras tyfu’n fawr, prifio; cynyddu; datblygu’n fawr
ken b. cyn lleied, mor fach (o ran maint)
ober marv b. llewygu, cael haint, pango, llesmeirio
pa oa b. pan oedd yn fach/ifanc/blentyn, yn ei blentyndod
un ti b. tŷ bach/bychan, bwthyn bach
b.-b./-tre/-tout, gwall-vihan bach iawn, bitw (bach)
bihan2 g. bychander; bychan; ychydig
va/ma bihan(ig)! f’un bach/fach i! fy mychan/mechan i!
bihanaat be. gwneud yn llai; mynd yn llai; crebachu; gostwng; cyfyngu; cyflymu, curo'n wyllt (am galon)
bihanañ a. gradd eithaf bihan qv.
ar b. ar gwellañ gorau po leia’
da vihanañ o leia’
bihanik a. braidd/hytrach yn fach / yn ifanc; bach/ifanc iawn; pan oedd yn fach / yn ifanc iawn / yn blentyn, yn ei blentyndod/phlentyndod
bihanniver a. lleiafrifol
yezhoù b. ieithoedd lleiafrifol
bihanoc’h a. gradd gymh. llai
seul vihanoc’h seul welloc’h gorau po leia’
bije bf 3 un. amherff. amod. bezañ gw. rhediad
biken adf. byth (yn y dyfodol neu gyda’r amodol), byth mwy
b. james! foeltr b.! byth bythoedd/ tragwyddol (tra bydda’ i byw)! dim ffiars o beryg!
b. ken/mui byth mwy
an deiz goude b. byth tragwyddol (gyda’r neg.), yfory Siôn Crydd, pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd Nadolig yn yr haf, pan fydd y moch yn hedfan
betek b., da viken am byth, am/hyd dragwyddoldeb, yn oes oesoedd
ur viken oesoedd (byd), hydoedd, amser maith
bilajenn b. -où pentre’ bach
bilen a. anfad, drwg
bileni b. anfadwaith, drygioni
bilhed g. -où, bilhejoù/bilhiji tocyn, ticed; (arian) papur
ur b. (bank) dek lur saoz, ur b. a zek lur saoz papur decpunt
ur b. mont-dont tocyn dwyffordd
ur b. mont hepken tocyn unffordd
bili torf. -enn b. cerrig llyfnion ll. carreg lefn; gro torf. gröyn, cerrig mân ll. carreg fân
b. war ziribin ne zastumont ket a vezhin carreg/maen a dreigla ni fwsogla,’dyw’r garreg sy’n twmlo’n casglu dim mwsog
kas ub. da dreiñ b. en aod / da dreiñ b. d’an heol hala rhn bant yn ddiymdroi, danfon rhn ymaith yn swta
moal evel ur vilienn moel fel ŵy/wy, fel swigen mochyn o foel
yen evel ur vilienn yn oer fel y garreg
bilimus a. gw. binimus
bil g. -où bustl, beil
ober biloù blino(’i ben/phen), gofidio, poeni(’i (h)enaid), pryderu, becso
arabat ober biloù, n’it ket d’ober biloù, na ra/rit ket a viloù! paid/peidiwch â blino/gofidio/ poeni/pryderu/becso!
ne ra ket a viloù ’dyw e’n blino/ gofidio/poeni/pryderu dim
biniaouer g. -ien canwr/chwaraewr pibau Llydaw
binim g. gwenwyn; malais, cas(ineb); chwerwder
binimañ be. gwenwyno; crynhoi (medd.); lladd ar, difrïo, difenwi, pardduo
binimus a. gwenwynig; gwenwynllyd, maleisus, sbeitlyd, drwg
binioù g. biniaouioù/binioù pibau cerdd Llydaw
binnigañ/binnigen be. bendithio
biñs b. -où sgriw; grisiau tro
biñsañ be. sgriw(i)o
biñset abf biñsañ qv.
un den b. dyn wedi colli’i ddwy goes
biñsaskell b. -où hofrennydd
bintañ-bantañ g. si-so
binviachoù ll. benveg qv.offer, gêr/geriach
binvioù ll. benveg qv. offer
b. a bep seurt offer o bob math
bio(logel) a. organig
sivi b. syfi/mefus organig
biolin b. -où fiolín
biolinour g. -ien fiolinydd
bionenn b. -où cadw-mi-gei
bioù ll. da corniog
b. laezh da/gwartheg godro
b. kig da/gwartheg cadw/stôr
bir gb. -où saeth; poen, brath(i)ad
birouigoù dartiau
birig gb. -où dart
birinig torf. gw. brennig
birvidik a. berw; brwd, tanbaid, pybyr, ar dân; bywiog; diwyd, prysur
birviken adf byth (yn y dyfodol)
b. ken/mui (gyda’r neg.) byth mwy
da virviken am byth (bythoedd), am/ hyd dragwyddoldeb, yn oes oesoedd
Breizh da virviken! Llydaw am byth!
a-holl-viskoazh da virviken o dragwyddoldeb i/hyd dragwyddoldeb
mil b. james! (gyda’r neg.) byth bythoedd/ tragwyddol!
birvilh g. cyffro; brwdfrydedd, angerdd
b. ennañ/enni yn llawn cyffro, wedi’i gyffroi/chyffroi, yn mynd i gyd, ar waith (i gyd); ar dân (ffig.), yn llawn angerdd/ brwdfrydedd, yn angerddol, yn frwd
nag a virvilh zo amañ! mae ’na le/helynt/ halibalŵ yma! mae hi’n ger’ed yma!
birvilhañ be. berwi; cyffro(i), symud, mynd a dod; bod ar dân (ffig.), bod yn frwd / yn llawn brwdfrydedd / yn llawn afiaith, cael eu tanio (am bob(o)l)
ret eo distanañ goude re virvilhañ wedi gormod o rialtwch rhaid cael tawelwch, wedi gor-wledda rhaid codi’r rhastal, wedi elwch : tawelwch
birviñ be. berwi; bod ar dân (ffig.);crasu (am yr haul); cynhyrfu; eplesu, lefeinio, gweithio; dawnsio, pefrio (am lygaid)
b. a ra he daoulagad mae’i llygaid yn pefrio / yn dawnsio / yn disgleirio
b. a ra war e dreid mae e ar waith gyd, ’all e ddim bod yn llonydd, mae fel tasai llyngyr arno
b. e gouez dindanañ gwlychu’i wely
b. gwad/kalon ub. rhoi calon/enaid rhn ar dân, tanio rhn
o virviñ gant tud yn ferw/berwi o/ gan bob(o)l, yn fyw/fwrlwm o bob(o)l
emañ ar soubenn o virviñ mae’r cawl yn berwi; (ffig.) mae plentyn ar y ffordd, mae’n disgwyl, mae hi o dan ei gofal, mae’n feichiog, mae torth yn y ffwrn (ffig.ar laf.)
un tamm b. berwad
bisac’h g. biseier (y)sgrepan, sach, cwd(yn)
kaout/tapout e visac’h cael ei wrthod
biseier ll. bisac’h qv.
bisig g. -ed/-où pws(i), cath fach
b.! b.! pws! pws!
b.-ruz gwiwer goch
bisigoù (bot.) gwyddau bach, cywion gwyddau, cenawon (coed)
bisigoù haleg (bot.) cynffonnau/cwtau ŵyn bach, cenawon cyll
bisigoù an diaoul (bot.) bysedd/clatsh y cŵn [Digitalis purpurea]
bisiklet b. -où beic
war visiklet ar gefn beic
biskoazh adf erioed
b. c’hoazh erioed hyd yn hyn; erioed yn fy myw / yn ei fyw / yn ei byw
b. glav n’eus graet na davfe / n’eus bet b. glav ha ne baouezfe - b. avel greñv ha na gouezhfe ( - b. avel greñv na gouezhfe / nag heol tomm na souplaje) daw hindda wedi drycin, ‘fe ddaw eto haul ar fryn (- nid ydyw hyn ond cawod / - os na ddaw’r egin fe ddaw’r chwyn)’, fe aiff y storom hon heibio eto, er cymaint y ddrycin daw eto sychin, cadw frigyn ir yn dy galon a daw’r adar i ganu eto; ’does dim gallt heb oriwaered
b. kemend-all (pevar lagad d’ar marc’h dall / nao loen bihan gant ur marc’h dall / aet ar c’hazh gant ar c’hig sall)! b. c’hoazh! seurt tra n’em eus gwelet/ klevet b.! Duw caton pawb! 'chlywais/ 'welais i erioed ffasiwn/siwd beth! ’tawn i’n ateb y Farn! wel yn wir (i ddyn byw)! ’dawn i byth o’r fan! mae’n anhygoel/anghredadwy! bydd/byddwch yn dawel! hisht (w)! taw/tewch (â deud)! rhyfedd o fyd! ’does dim rheswm/sens yn y peth!
b. louarn n’eo bet paket e lost div wech en ur griped! a losgodd ei fysedd a ochel y tân! cas gan gath y ci a’i bratho! ’chaiff e/hi mo’i (d)dal(a) yr ail waith! ni thwyllir y call ond unwaith
gwashoc’h eget/evit b. yn waeth nag erioed
ken yac’h ha b. cyn iached / mor iach ag erioed
biskoul torf. -enn b. lindys ll. –yn
bispedenn b gw. gwispedenn
bistrenket abf wedi’i dal hi
bistro1 a. wedi troi
bistro2 g. -ioù bistro
bitailh g. bwyd, ymborth, lluniaeth
bitailhañ be. bwydo, darparu bwyd/ ymborth/lluniaeth
bitrak g. -où tegan; peth bach/dibwys
bitrakoù teganau; petheuach diwerth, manach bethau da i ddim, trugareddau, sothach
bitrakig-rous g. (aderyn) crec yr eithin
bitous a. bitw, bach iawn; pitw, distadl, di-nod/dinod
bitouz g. -ed ewach, un bach eiddil/gwan, eiddilyn; person distadl/di-nod/dibwys/ cyffredin, neb (o bwys)
bividigezh b. bywyd
bividik a. bywiol; bywiog, yn llawn bywyd
biz1 g. gogledd-ddwyrain
biz2 g. -ied bys; dant (fforch)
gouzout udb. dreist penn b. bod â rhth / gwybod rhth ar flaenau’i fysedd/ bysedd
ober b. da ub. cymhennu/dwrdio rhn
ober udb. dreist penn b. gwneud rhth rywsut-rywfodd/rwsh-rash
b.-ar-bizoù/b.-ar-galon/b.-gwalenn main fys, bys y fodrwy
b.-ar-vagerez /b.-liper/b.-yod postfys, mynegfys, bys yr uwd
b.-bihan bys bach
b.-kreiz hirfys, bys canol
b.-meud bawd
c’hoari b.-meud bodio, ffawdheglu
b.-troad bys troed
ar b.-meud e-barzh ar bleud, ar b.-yod e-barzh ar pod, ar b.-bras eo lost ar c’hazh, b.-ar-bizoù a ro pokoù d’ar b.-bihan kouezhet dindan! amañ emañ ar pradig (cledr y llaw) e-lec’h ma peure ar c’hadig, hemañ (bawd), en deus he gwelet, hemañ (postfys) en deus he redet, hemañ (hirfys) en deus he zapet, hemañ (main fys) en deus he debret hag hemañ bihan (bys bach) ’n deus ket bet tamm, zo aet d’ar gêr da lar’t d’e vamm, hag a zo bet fraeet gant ur bod lann! modryb y fawd, bys yr uwd, hirfys, pwtfys a’r bys bach; bys bawd, Boni Dabwr, brawd Boni Dabwr, ce(f)nder Boni Dabwr a’r bys bach yn eu tynnu nhw i gyd drwy’r dŵr! Twm Tabwt, Benni Rwdwst, Benni Benni, cefnder y rheiny a bys bach, druan ŵr, yn tynnu’r rhain (i gyd) drwy’r dŵr!
bezañ kamm/kromm/krog e vizied (ffig.) bod â dwylo/bachau blewog (ffig.)
hennezh a zo kamm e vizied / n’eo ket ëeun e vizied mae dwylo/bachau blewog ganddo fo / gydag e (ffig.),mae e’n methu cadw’i fachau’n llonydd (ffig.), mae hwnna’n lleidr
kammañ e vizied war udb. dwyn/ dwgyd rhth, lladrata rhth, bachu/cipio rhth (heb ganiatâd)
kaout bizied moan bod â bysedd main; (ffig.) bod yn gybyddlyd
bizad/bezad g. -où bys tost/poenus; ffelwm, (e)winor, bystwn
bizaj/bizach gb. -où wyneb
bizañ be. anelu (dryll)
bizet abf bizañ qv.
b. ’oa gant an holl ’roedd llygaid pawb arno
bizaoued g. -où modrwy emog
bizaouer g. -ien gemydd
bizeier ll. bizoù qv.
bizeost : ur bloavezh* b.
bizeta be. pwynt(i)o bys (i geryddu)
bizhier ll. bazh qv.
bizik-ha-bizik adf yn gyfartal
bizit1 g. ymweliad
bizit2 b. ymweliad (meddyg); archwiliad (meddygol)
tremen ar vizit cael archwiliad meddygol
bizitañ be. ymweld (â), mynd/dod i weld; bugeilio (am Weinidog yr Efengyl)
bizitour g. -ien ymwelydd; archwilydd
bizoù g. bizeier modrwy emog
terriñ ar b. torri’r dyweddïad; bod yn anffyddlon i’w briod/phriod
b.-divskouarn clust-dlws
bizourc’h b. -ed iwrches,ewig; (ffig. am ferch benchwiban) ffriten, ffrwlen; merch dwym/boeth
bizskrivañ be. teip(i)o
bizskriver g. -ien teipydd
bizskriverez b. -ed teipyddes
blagadenn b. -où sgwrs, clonc, clec
blank1 a. gwan(llyd), eiddil, nychlyd; diwerth
b. on! me zo erru b. va/ma c’horf!’rwy’n wan(llyd)!
re vlank oa va divesker ouzhin ’roedd fy nghoesau’n rhy wan(llyd) o dana’ i / oddi tanaf
boued b. bwyd di-faeth
blank2 g. -où ceiniog; (ffig.) arian
gouarn e bemp b. gofalu am ei geiniogau/arian
paeañ b. ha liard talu’n llawn
blankaat be. gwanhau, llesgáu, mynd yn fwy eiddil, nychu
blaouac’h(us) a. gw. braouac’h(us)
blaouer g. hercall, hurtyn, twpsyn, lembo, un cwarter/hanner call a dwl, un hercall, un hanner pan
blasaat be. blasu, profi (blas); (ar)ogleuo, gwynto, sawro
blasfem g. -où cabledd
blasfemer g. -ien cablwr
blasfemiñ be. cablu
blaz g. blas; chwaeth; gwynt/sawr/aroglau cas/drwg, drewdod
b. an trenk blas chwerw/sur
b. ar bihan / b. ar re nebeut / b. kaout c’hoazhzo gant ar c’hig braidd/hytrach yn brin mae’r cig, mae ’na ry ychydig o gig
b. ar c’hozh zo gantañ mae blas hen/ llwyd(n)i arno
b. ar c’hoz zo war/gant an amann mae cwt ar y menyn, mae’r menyn wedi troi, mae blas cas/drwg ar y menyn
b. ar sall zo gant ar soubenn mae’r cawl yn hallt
d’ho plaz / diouzh ho plaz / en ho plaz wrth eich blas/dant; yn unol â’ch chwaeth
kavout b. gant e voued cael blas ar ei fwyd, mwynhau’i fwyd
laka(a)t b. rhoi blas
pa vez kaset an traoù d’an trot ne vezont james en o b. pan fo pethau’n cael eu berwi’n rhy wyllt/gyflym byddan nhw’n colli’u gwir flas
teuler b. war udb. gadael blas (cas) ar rth, gadael cwt ar rth
al loaioù houarn a daol b. war an traoù mae llwyau dur yn gadael blas (cas) ar fwyd / gadael cwt ar fwyd
blazañ/blaziñ be. blasu, profi (blas); arogli/(ar)ogleuo, gwynto, sawro, bod â gwynt cas, bod ag (ar)oglau drwg
blazet abf blazañ/blaziñ qv.
b. dreist e oa ’roedd yn flasus dros ben
b. mat blasus, â blas da arno/arni, yn blasu’n dda; â gwynt/sawr da, ag aroglau dymunol, persawrus
fall vlazet â blas cas arno/arni, â chwt arno/arni; â gwynt/sawr cas, ag (ar)oglau annymunol, yn drewi, drewllyd
gwelloc’h b. â gwell blas arno/arni, â fwy o flas arno/arni, yn fwy blasus
n’em eus ket b. anezho ’dwy’ i ddim wedi’u blasu/profi
ble1 a. briwsionllyd (am dir); gwan(llyd), nychlyd
ble2 g, -ioù gw. bloaz
bleaat be. gwanhau/gwanychu, gwaethygu, dihoeni, llesgáu, nychu, edwino, mynd yn ddifywyd; gwywo, methu (am blanhigion)
blead g. -où blwyddyn; cynhaeaf
blech a. anfad, drwg, cas, bwystfilaidd, creulon, ffiaidd; croes, blin, piwis, gwenwynllyd; anfoddog
blechard g. -ed bwystfil (o ddyn), un cas/creulon
blechat be. cam-drin
blein1 a. blaen (am geffyl)
ag ar b. o’r radd flaena’, o blith y goreuon, o’r siort orau
ar marc’h b. y ceffyl blaen
e b. yn y blaen
blein2 g. -ioù brig, copa, crib
bleinañ be. gyrru; arwain
bleiner g. -ien gyrrwr; porthmon; arweinydd
bleiz g. -i blaidd; bwci(-bo); (ffig.) person blewog
b. e voe ganet - ha b. eo nid hawdd newid natur, hawdd tynnu dannedd blaidd - ond hwyr y tynnir ohono ei anian, anodd tynnu cast o hen lwynog/ geffyl/gaseg
bezañ gwelet ar b. bod wedi gweld y blaidd; (ffig.) bod wedi colli’i (l)lais / bod wedi cael annwyd; bod wedi colli’i gwyryfdod
c’hoari a ra e vleiz mae’n gwneud pethau dan din
da heul ar b. ned a ket an oan ni wna’r llygoden ei nyth yng nghlust y gath
darev eo d’ar b. mervel en e groc’hen yn y croen y ganed y blaidd y bydd farw
degouezhout/erruout evel ur b. cyrraedd yn annisgwyl / heb ei (d)disgwyl, dod yn ddiarwybod i bawb / heb i neb wybod
hemañ zo evel ar b. : kontant da gaout kuit da reiñ mae e fel y blaidd : yn barod i gymryd ond nid i roi, ni cheir gan lwynog ond ei groen, mae e fel hen fochyn - ’chei di ddim ganddo / oddi wrtho nes iddo farw
kaout/ren ur vuhez vleiz cael bywyd ci
kousket evel ur b. cysgu’n drwm, cysgu fel mochyn/twrch
pa gomzer eus ar b. e vez e lost e-kreiz, pa gomzer eus ar b. e weler e benn pe e lost pe e greiz, pa vez komzet eus ar b. e vez gwelet e lost a-bell pe a-dost gw komz
pakañ ar b. gant un taol boned cyflawni camp anodd yn ddiymdrech
prenañ kig digant ar b. talu crocbris / talu trwy’r trwyn / talu’n ddrud am rth
skragn evel ur b. cybyddlyd/tynn fel blaidd
ur b. a gar e re vihan gwyllt a gwâr a gâr ei gyw
ur b. kig un yn hoff o gig, un yn sgut am gig, llarpiwr/sglaffiwr cig
ur b. labour gweithiwr diarbed
b.-Gouel-Mikael jac-y-baglau, lleidr-y-gannwyll, jawl-y-gwêr
b.-koad pryf coed/pren
b.-mor draenog môr
b.-noz blaidd-ddyn
laezh b. llaeth blaidd
lost ar b. bwa’r Drindod, bwa seithliw, yr enfys
keuz-b. (bot.) celynnen Fair, banadl pigog [Ruscus aculeatus]
louzaouenn-ar-b. (bot.) llysiau’r blaidd, cwcwll y mynach [Aconitum napellus]
raden-b. (bot.) marchredyn, rhedyn y cadno [Dryopteris filix-mas]
heol ar bleizi lleuad lawn
blej g. bref; bloedd
gervel ub. a-daolioù b. galw rhn / galw ar rn bloedd ei ben/phen / nerth ei geg/cheg
blejadeg b. brefiadau, brefu (llawer)
blejadenn b. -où bref(iad); bloedd
blejal be. brefu; bygylad, bugenad; bloeddio
blejer g. -ien gwaeddwr, bloeddwr
bleñch g. -où blaen, brig(yn), pric
bleñchaoua be. casglu/crynhoi coed tân, hel priciau
bleñchenn b. -où brig(yn)
bleniañ be. arwain, tywys; gyrru
blenier g. -ien arweinydd, tywysydd; gyrrwr
bles g. -où, blesadur g. -ioù anaf, clwyf, niwed, dolur
blesañ be. anafu, clwyfo, niweidio, dolurio
bleud g. -où blawd, can; paill
b. an diaoul a ya da vrenn a ddaw yn rhad a gerdd yn rhwydd, ni lwydda bendith nas haedder, ni lwydd eiddo un anonest, ceiniog anonest aiff â dwy gyda hi, elw drwg fe dawdd yn ddi-rad, hawdd ei gael hawdd ei wario
b. ed-du blawd rhyg
b. gwinizh blawd gwenith
b. heskenn blawd llif
b. patatez blawd tato/tatws/ avaloù-douar
aet eo e vleud da vrenn mae pethau wedi mynd o chwith arno, mae e wedi colli’r cwb(w)l, mae’r hwch wedi mynd drwy’r siop gydag e, mae wedi mynd i Dre-din, mae pethau wedi mynd i’r clawdd/gwellt/wal gydag e
en e vleud wrth fodd ei galon, wrth ei fodd, yn ei elfen, ar gef(e)n ei geffyl (ffig.); yn gartrefol; fel hwch mewn cae haidd, fel pysgodyn mewn dŵr
n’en doa ket an aer da vezañ en e vleud ’doedd dim golwg bod yn ei hwyliau gorau / bod mewn hwyliau da arno
malañ munut e vleud edrych yn llygad y geiniog, bod yn dynn (â’i arian), byw’n gynnil/ddarbodus iawn
ober b. gant ub. darladd rhn, hanner lladd rhn, tynnu rhn yn ddarnau/ gareiau/gyrbibion/ rhacs (jibidêrs)
me ’rafe b. ganez! fe’th dynnwn di’n gareiau/gyrbibion/rhacs (jibidêrs)! fe allwn dy fwrw i ganol ’r wythnos nesa’! (ar laf.)
b.-laezh llaeth powdwr
bleugn- bôn bleuniañ qv.
bleukat be. dyrnu, bwrw, curo, colb(i)o cledro, lardo, wald(i)o
bleuniañ be. blodeuo
bleunienn b. bleunioù blodyn
bleunioù ll. blodau
S. ar B. Sul y Blodau
b.-kala-goañv ffarwel-haf
b.-kaouled tri-lliw-ar-ddeg
b.-Sant-Jozeb cennin Pedr, daffodil(au)
bleuñv torf. -enn b. blodau
ar b. eus an dud hufen cymdeithas(ffig.)
e b. yn ei flodau/blodau, yn eu blodau
en o b. yn eu blodau; (ffig.) ym mlodau’u dyddiau, yn eu hanterth, yn anterth eu nerth, yn eu man gorau, yn eu gogoniant
pa ne vo ket a vleuñv el lann byth tragwyddol (gyda’r neg.), yfory Siôn Crydd, pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd Nadolig yn yr haf, pan fydd y moch yn hedfan
b.-kala-goañv (bot.) ffarwel haf, blodyn Mihangel [Chrysanthemum indicum] Sylwer - nid yw yr enwau Cymraeg yn safonol a maent yn gallu cyfeirio at rywogethau eraill
bleuñvsper g. paill
bleup! ebych. (y) twpsyn!
blev torf. -enn b. blew ll. -yn; gwallt; cot (anifail); gwrychyn; llwyd(n)i.
b. gwenn gwallt gwyn, ‘yr eirlysiau tragwyddol’ (ffig.)
ar fourmaj-mañ ez eus savet b. warnañ mae’r caws hwn wedi llwydo, mae llwyd(n)i ar y caws hwn
aet e vlev gant ar piked, ar piked ’deus laeret e vlev mae wedi colli’i wallt, mae e wedi mynd yn foel
kollet toud e vlev gantañ wedi colli’i wallt yn llwyr, wedi colli pob blewyn oddi ar ei ben, (wedi mynd) yn gwb(w)l foel
poan b. pen clwc/mawr, salwch (bore) trannoeth y ffair
reiñ b. gwenn d’ub.(ffig.) hala/troi gwallt rhn yn wyn (ffig.), achosi/ gwneud/peri i wallt rhn droi’n wyn (ffig.), achosi/peri gofid i rn
b.-diaoul (bot.) cwlwm y gwŷdd [Cuscuta europaea]
b.-faos gwallt dodi/gosod
b.-kevnid gwe’r corr
ficher-b. barbwr
sach-b. ffrae, cweryl, anghydfod
blev! ebych. myn asen/asgwrn i! asen grop!
blevek a. blewog
blevenn b. -où blewyn, gwelltyn; cot (anifail)
b. ha b. ec’h eer moal o flewyn i flewyn yr â’r pen yn foel, o flewyn i flewyn fe â’r llwd(w)n yn llwm, o bluen i bluen y pluir yr ŵydd, o lymaid i lymaid y darfu’r cawl, o ddydd i ddydd mae cŵn bach yn magu dannedd
bezañ kamm e vlevenn (ffig.) bod yn fyr ei flewyn (ffig.), bod mewn hwyl wael
n’eus ket ur vlevenn ken war e benn mae wedi colli’i wallt i gyd, mae wedi colli pob blewyn oddi ar ei ben, mae (wedi mynd) yn gwb(w)l foel, ’does dim blewyn ar ôl ar ei ben
ur vlevenn vrav cot bert (ar anifail)
blevennek a. blewog
blim a. bywiog; chwimwth, sionc, heini, ystwyth; effro; chwim, cyflym
blin a. gwan(llyd), gwantan, egwan, eiddil, llesg; tyner, teimladwy, sensitif; llyfn (am ddefnydd)
blinaat be. digalonni, gwangalonni
blinder g. gwendid, llesgedd, nychdod
bliv a. bywiog, llawn bywyd, heini, sionc, chwimwth, ystwyth; effro; byw, pefriol (am lygaid)
blivaat be. bywhau, sionci
blizidik a. cain (am bethau); chwaethus (am berson); a chanddo/chanddi chwaeth; anodd (ei blesio/phlesio), cysetlyd, ffyslyd, misi, piwis (ynglŷn â bwyd)
bloavezh g. -ioù blwyddyn; cynhaeaf blwyddyn
b. mat dit/deoc’h blwyddyn newydd dda i ti/chi!
b. mat a souhetan deoc’h - yec’hed ha prosperite - hag ar baradoz e fin ho puhe(z) (/ hag ar baradoz a-raok fin ho puhez!) ! b. mat d’ho lod - ha tiegezh dilogod! ‘blwyddyn newydd dda i chi ac i bawb sydd yn y tŷ - dyna yw ’nymuniad i ar ddechrau’r flwyddyn hon!’
ur b. mat da bep hini a denn e alan war ar bed holl! blwyddyn newydd dda i bawb drwy’r byd i gyd!
ur b. bizeost blwyddyn naid
b.-skol blwyddyn academaidd/ysgol
da fin ar b.-skol ar ddiwedd y flwyddyn academaidd
e penn kentañ ar b.-skol ar ddechrau’r flwyddyn academaidd
ur b. -pad/-leun / penn-da-benn blwyddyn gron (gyfan)
ar bloavezhioù a reas o roud aeth y blynyddoedd heibio
bloavezhiad g. -où blwyddyn lawn / ar ei hyd
ur b. labour blwyddyn o waith
bloaz g. -ioù blwydd; blwyddyn; blynedd; blynyddol
b. blwydd (oed)
n’eo ken b. blwydd oed yw e/hi, ’dyw e/hi’n ddim ond blwydd oed
b. ha b. flwyddyn ar ôl blwyddyn; bob yn flwyddyn, fesul blwyddyn
b. ha pevar ugent un a phedwar ugain (oed)
b. war’n ugent un mlynedd ar hugain; un ar hugain (oed)
b. zo flwyddyn yn ôl; ers blwyddyn
a-boan/a-vec’h ur b. prin/cwta flwyddyn
a-hed / hed-ha-hed ar bloaz ar hyd y flwyddyn
a-vloaz da vloaz o flwyddyn i flwyddyn, blwyddyn ar ôl blwyddyn, un flwyddyn ar ôl y llall
a-benn b. ymhen blwyddyn, ar ben y flwyddyn
a-benn ur b. ac’hann, ac’hanenn d’ur b. (ymhen) blwyddyn i nawr
hiziv a-benn b. blwyddyn/flwyddyn i heddi’(yn y dyfodol)
an Deiz Kenta’r B. Dydd Calan
an emvod b., ar vodadeg vloaz y cwrdd/cyfarfod blynyddol
bep b. bob blwyddyn, yn flynyddol
bep eil b. bob/am yn ail flwyddyn
boulc’het mat eo ar b. mae’r flwyddyn yn bwrw yn ei blaen
da fin ar b. ar ddiwedd y flwyddyn
d’an oad a bemp vloaz yn bum mlwydd oed / yn bump oed
daou vloaz dwy flynedd; dwy flwyddoed
daou-ugent vloaz deugain mlynedd; deugain mlwydd oed
e penn kentañ ar b. ar ddechrau’r flwyddyn
kant vloaz can mlynedd; can mlwydd oed
mont a ray da gant vloaz bydd e/hi byw nes y bydd yn gant oed
n’emañ ket pell diouzh/eus e gant vloaz ’dyw e ddim yn bell o fod yn gant oed, mae’n tynnu am ei gant oed
pakañ/tapout/tizhout e gant vloaz cyrraedd ei gant oed
pet vloaz oc’h? pet vloaz hoc’h eus? faint/beth yw eich oed(ran) chi?
pet vloaz zo emaoc’h o chom amañ? ers sawl blwyddyn / ers faint o flynyddoedd ’rych chi’n byw yma? (am) sawl blwyddyn / (am) faint o flynyddoedd ’rych chi wedi byw/bod yma?
‘ra zeuio ar b. nevez da reiñ d’an holl levenez!’ ‘blwyddyn newydd dda i chi ac i bawb sydd yn y tŷ!’
teir gwech ar b. teirgwaith y flwyddyn
tri b. tair blynedd; tair blwydd oed
un ebeul b. ebol blwydd
ur b. zo deiz evit deiz, ur b. zo a-geñver an deiz a hiziv flwyddyn yn ôl i heddi’ i’r diwrnod
ur bugel b. plentyn blwydd (oed)
bodadeg-v..emvod-b. byfarfod blynyddol
deiz-ha-b. pen-blwydd; pen blwyddyn
skod-b. cyfraniad/tâl blynyddol
ur servij-b. offeren goffa pen y flwyddyn
warc’hoazh penn-b. blwyddyn i fory (yn y dyfodol)
ar b.-pad ar hyd y flwyddyn
bloc’h adf i gyd; yn llwyr, yn gyfan gwb(w)l, yn drwyadl; yn ei gyfanrwydd/ chyfanrwydd
bloc’h2 g. -où cyfanrwydd, cyfangorff, crynswth
en ur b. yn ei grynswth/chrynswth, yn ei gyfanrwydd/chyfanrwydd, yn gyfan gwb(w)l, yn uncyfanrwydd/ cyfanwaith/ cyfangorff / yn ei gyflawnder/ chyflawnder
blokad g. -où swp/sypyn
bloneg g. braster (cig); lard; bloneg
rouzañ ar b. d’ub. cael blaenoriaeth ar rn
blonegenn b. -ed talp/twmpyn o lard; merch/menyw dew iawn, cloben/ cwlffen/cymanfa o ferch/fenyw, gwraig yn fwy na llond cadair
bloñs g., bloñsadenn b. -où clais
bloñsañ be. cleisio
bloñset abf bloñsañ wedi’i gleisio/ chleisio
blot a. meddal
blotaj/blotach g. -où peth diwerth, (y)sbwriel, sothach
blotajoù/blotachoù petheuach, manach bethau diwerth, sothach
blotvil g. -ed meddalog, molwsg
blotoù ll. blawd llif, (y)sbwriel
sko anezhañ er b. tafla/tawla/lluchia fe i’r bin (sbwriel)
blouc’h a. heb farf; meddal; a golwg dda arno/arni, a graen ar ei (g)wedd; llyfn (am groen dyn ac anifail, ffrwythau a phlisgyn planhigion
blouc’haat be. graenu, llanw (o ran pryd a gwedd), magu bloneg/pwysau, tewhau
blouk g. -où gw. boukl
bloukañ be. gw. bouklañ
blue-jeans ll. jîns
bo bf 3 un. dyf. bezañ gw. rhediad bezañ a kaout/endevout
bo! ebych. hy! twt (y baw)!
boa g. -ioù bwi
boas a. arferol; cyfarwydd, cynefin
b. da ober udb. arfer gwneud rhth, bod yn gyfarwydd/gynefin â gwneud rhth
b. eo da zont mae’n arfer dod
b. ouzh/diouzh udb. bod yn gyfarwydd/gynefin â rhth
en e/he lec’h b. yn ei (l)le arferol
labourioù b. gorchwylion/tasgau arferol
boaz bg. -ioù arfer(iad)
an hini en deus un tamm b. ne vez ket pell oc’h ober an dra-se arfer yw mam pob meistrolaeth, arfer yw hanner y gwaith, deuparth athrylith yw arfer
bezañ ar voaz gantañ/ganti d’ober udb. arfer gwneud rhth
diouzh b., dre voaz yn ôl yr arfer
evel b. fel arfer
gwelloc’h eget/evit b. gwell nag arfer
kemer ar b. d’ober udb. dechrau (arfer) gwneud rhth
e voazioù fall ei arferion drwg/gwael, ei ffaeleddau
boazañ be. cyfarwyddo, cynefino, dod yn gyfarwydd
en em voazañ (ouzh) dod i arfer (â), dod yn gyfarwydd (â), cyfarwyddo/ ymgyfarwyddo (â), cynefino/ ymgynefino (â)
boazamant gb. -où, boazamañchoù arferiad
ur voazamant fall a vezo atav trec’h abred pe ziwezhat anodd tynnu cast o hen gaseg/geffyl
boazet abf boazañ qv.
b. eo da da c’hoari war al leurenn mae’n gyfarwydd ag act(i)o ar lwyfan, mae wedi arfer act(i)o ar lwyfan
deu(e)t on da vezañ b. outañ ’rwy’ i wedi dod yn gyfarwydd ag e, ’rwy’ i wedi cyfarwyddo ag e
boch1 a. almeinig
Boch2 g. -ed Almaenwr
bochad g. haid; clwstwr; cudyn, twffyn
ur b. gwez celli
ur b. tud haid/twr o bob(o)l, torf, tyrfa
ur b.-jot whisger(en)
bochenn b. -où llwyn
boc'h b. divoc'h boch
boc’had b. -où cernod, bonclust, clusten, posen
boc’han(ig) g. gw. poc’han
boc'hruz(ig) g. -ed robin goch
bod1 g. -où llwyn, prysglwyn; pren bach; cangen (coeden); celli
reiñ b. d’ub. rhoi blas y gansen/wialen i rn
reiñ b. d’ub d’ober udb. cymell/hybu/ ysgogi/procio/symbylu rhn i wneud rhth
n’ez ket da reiñ b. dezhañ da zont amañ paid â mynd i’w dynnu e yma / i’w gymell i ddod yma
b.-iliav llwyn iorwg
b.-lann llwyn eithin
b.-roz llwyn/pren rhosyn
b.-spern llwyn drain; (ffig.) gwg
ur b.-spern e kreiz e dal yn gwgu, yn crychu'i dalcen
bod2 b. -où llety, lloches, preswylfa
b. hag aoz ha gwele da gousket en noz, boued (diouzh ar beure/mintin) ha b. lluniaeth/bwyd (yn y bore) a llety, gwely a brecwast
klask b. chwilio am lety
reiñ b. d’ub. rhoi lloches i rn, lletya/llochesu rhn
bod3 b. -où casgen fawr
bodad g. -où tusw, twffyn, cudyn, swp; haid, twr, casgliad o bob(o)l/ creaduriaid/pethau (yn yr un lle), cyfarfod (o gydweithwyr), cynulliad/ panel (o bob(o)l); bwrdd (o bob(o)l)
B. Yezh ha Sevenadur ar Vro Vigoudenn Bwrdd/Pwyllgor Iaith a Diwylliant ar Vro-Vigoudenn (bro Pont-’n-Abad - Ar Gelveneg)
ar B. Dour y Bwrdd Dŵr
ar B. Glaou y Bwrdd Glo
ar B. Tredan y Bwrdd Trydan
ur b. labour gweithgor
ur b. glav cawod/cawad o law
ur b. pesked/merien haid o bysgod/forgrug
ur b. ren bwrdd llywodraethol
ur b. rev clwm o rew
bodadeg b. -où cyfarfod, cynulliad; (cref) cymanfa
b.-kanañ(-kantikoù) cymanfa ganu
b.-veur/-vloaz cyfarfod cyffredinol/ blynyddol
bodañ be. crynhoi, casglu, cynnull (pob(o)l)
en em vodañ ymgynnull, cyd-gynnull
bodenn b. -où llwyn, prysglwyn; celli; tas; haid, cruglwyth
ur vodenn besked cefnen o bysgod
ur vodenn dud crugyn/haid o bob(o)l
ur vodenn foenn tas (o) wair
ur vodenn verien twmpath morgrug
bodenniñ be. gw. bodañ + rhoi lloches/ llety (i), llochesu, lletya
bodilh torf. -enn b. tafod y merched
boe bf 3 un. gorff. perff. myn. bezañ gw. rhediad bezañ a kaout/endevout
boem b. rhyfeddod, syndod; swyn, hud, cyfaredd
boemañ be. rhyfeddu, synnu; swyno, hudo, cyfareddu, swyngyfareddu
boemus a. rhyfeddol, syfrdanol; swynol, hudol, cyfareddol
boeson gb. -ioù diod (feddwol/gadarn), gwirod, yfwch
diwar ar b. yn ei (d)diod, wedi yfed/cael diferyn yn ormod(d), o dan ddylanwad y ddiod (feddwol)
hemañ n’ev ket a voeson ’dyw e/hwn ddim yn cyffwrdd â’r ddiod (gadarn/ feddwol) / ddim yn yfed alcohol, mae’n llwyrymwrthodwr
hennezh zo kollet/poazhet gant ar b./ voeson, hennezh a drec’h ar b./voeson warnañ, en em daolet eo hennezh d’ar b./voeson mae yng ngafael y ddiod / y peth yfed, mae’r ddiod / mae’r peth yfed yn drech nag e / na hwnna, mae’n alcoholig
mont start war ar b. taro’r botel yn drwm (ffig.), mynd yn drwm ar y botel / y peth yfed
boesonier g. -ien yfwr anniwall, alcoholig
boest b. -où blwch, bocs
b.-lastez bin sbwriel
b.-noz clwb nos
boestad b. -où bocs(aid), blychaid
ur voestad alumetez llond blwch/bocs o fatsys, bocsaid o fatsys; bocs o fatsys
boked g. -où, bokidi blodyn; tusw, swp
bezañ en e voked bod wrth ei fodd / wrth fodd ei galon, bod yn ei elfen / yn ei seithfed nef / ar gef(e)n ei geffyl (ffig.)
koant evel ur b. fel blodyn o bert
b. an diaoul (bot.) y goesgoch, mynawyd y bugail [Geranium robertianum]
b. an Dreinded (bot.) trilliw, llysieuyn y Drindod, caru’n ofer, pansi [Viola tricolor neu Viola arvensis]
b. an hañv (bot.) llygad y dydd [Bellis perennis]
b. an Hollsent (bot.) ffarwel haf [Chrysanthemum indicum] Sylwer - nid yw yr enwau Cymraeg yn safonol a maent yn gallu cyfeirio at rywogethau eraill
b. ar Basion (bot.) blodyn y Pasg [passiflora (e.e. passiflora incarnata)]
b. ar Sakramant (bot.) tegeirian brych y gors[Dactylorhiza maculata]
b. ar Werc’hez (bot.) serenllys mawr, bara can/caws a llaeth,bwyd y gog/neidr [Stellaria holostea]
b.-amann/-amanenn/-laezh (bot.) briallen fair, sawdl y fuwch [Primula veris]
b.-bara-’manenn, b.-laezh (bot.) briallen [Primula vulgaris]
b.-butun (bot.) pabi coch [Papaver rhoeas]
b.-(biz-)-strak (bot.) serenllys mawr, bara can/caws a llaeth,bwyd y gog/neidr [Stellaria holostea]
b.-drask (bot.) bysedd/clatsh y cŵn [Digitalis purpurea]
b.-fars (bot.) melyn Mair [Calendula officinalis]
b.-glas, b.-kabusin, b. Sant Juluan (bot.) fioled []
b. laezh-ribot (bot.) cennin Pedr, daffodil []
b.-mae (bot.) lili'r dyffryn(noedd) []
b.-Marc’harid (bot.) llygad/blodyn llo mawr, llygad y dydd mawr []
b.-Sant Erwan (bot.) rhosyn mynydd []
b.-Sant Joseb, b.-Santez-Nonn (bot.) cenhinen Bedr, daffodil []
bokedoù ar garnel/vered ‘yr eirlysiau tragwyddol’ (ffig. am wallt gwyn)
bokedoù ar garnel/vered war e benn bod â’i wallt wedi gwynnu, bod â’r eirlysiau tragwyddol ar ei ben (ar laf.)
bokedoù drask (bot.) bysedd/clatsh y cŵn [Digitalis purpurea]
bokedoù-fars (bot.) gold Mair []
bokidi ll. boked qv.
b. amanenn (bot.) blodau menyn []
b. an Hollsent (bot.) blodau Mihangel, ffarwel haf [Chrysanthemum indicum] Sylwer - nid yw yr enwau Cymraeg yn safonol a maent yn gallu cyfeirio at rywogethau eraill
bokser g. -ien paffiwr
boksiñ be. paffio, ymladd, cwffio, bocso
bole g. cân, caniad (cloch/clychau); nerth, cryfder
e bole yn canu (am gloch/glychau)
en o brasañ/c’haerañ bole yn canu/atseinio dros y lle (am glychau)
lakaat ar c’hleier war vole canu’r clychau, gwneud i’r clychau ganu
boleañ be. canu (am gloch/glychau)
boled1 gb. -où, bolidi, bolejoù bwled, ergyd (o ddryll)
boled2 b. -où, -eier, boliji, bolejoù caead ffenestr
bolenn b. -où bowlen/powlen, dysgl, bas(i)n
bolennad b. -où bowlennaid/powlennaid, dysglaid, basnaid
bo(u)lom(ig) g. -ed bachgen/bachan, boi; hen foi
b. erc’h dyn eira
bo(u)loñjer g. -ien pobydd
bo(u)loñjerez b. -ed gwraig y pobydd
bo(u)loñjerezh g. siop fara
bolontez b. -ioù ewyllys
a volontez vat! yn llawen! â chroeso!
hervez ho polontez fel y mynnoch
ho polontez bezet graet (o Weddi’r Arglwydd) gwneler dy ewyllys
ma ho po b. os carech/mynnwch chi; os byddech chi mor garedig
mar bez b. Doue os Duw a’i myn, D. V.
bolos gw. polos
bolotenn gw. polotenn
bolz b. -ioù bwa (maen), cromen, to crwm, fowt; cell gladdu, claddgell
kousket dindan b. ar stered cysgu o dan fwa’r sêr / o dan y sêr / yn yr awyr agored
bolzenn b. -où bola (mewn wal)
bolzek a. bwaog, crwm
bombañs b. -où cyfeddach, rhialtwch, sbri (diota)
bombañser g. -ien diotwr, tancwr, potiwr, slotiwr, yfwr anniwall
bombard b. -où bombard, offeryn chwyth Llydewig/Llydaw
seniñ b. / ar vombard chwarae/canu’r bombard
bombarder g. -ien canwr bombard, pibydd
bombezadeg b. -où cyrch awyr
bombezañ be. bom(i)o
bombezenn b. -où bom
bombezer g. -ien bomiwr
bombon/bonbon g. -ioù losinen, taffen, da-da, fferin
bonbonioù kreñv losin twym/poeth
bomm g. -où pwff, llinell (o fwg); darn, tamaid; gair, pwt (ar laf.); cwys
ur b. danevell pwt o stori
distagañ bommoù siarad dwli/lol/rwtsh, dweud pethau hurt
distagañ a ra un nebeut bommoù brezhoneg mae’n siarad/medru ychydig eiriau Llydaweg
ur b.-c’hoarzh(in) pwff o chwerthin
ur b.-lavar gair (neu ddau), ychydig eiriau (ar lafar)
ur b.-nij ar wib
ur b.-noz hunlle(f)
bondilh torf. -enn b.(coed) helyg
boned g. -où boned, cap(an)
bezañ tro en e voned / he b. bod/ mynd yn benwan (walocs) grac/ gynddeiriog/wyllt/wynad/ynfyd, cynddeiriogi/gwylltio
c’hoari gant e voned / he boned drysu, ffwndro, sorddanu, mwydro; siarad â fe/hi’i hun(an)
un den a zoug ar b. cwcwallt
ur b. stamm cap(an) gwlân
bonedoù-tousek/tousok madarch
ar Bonedoù Glas bechgyn/gwŷr Ker-louan
ar Bonedoù Ruz y Llydaw-wyr a gododd yn erbyn Louis XIV
b.-kouronkañ cap nofio
bonedog g. -où madarchen
boneur g. lwc (dda)
dre voneur! drwy lwc!
bongorz/bon ar c’horz g. -ed aderyn y bwn
bonn g. -où carreg derfyn, post terfyn, clawdd terfyn, wal derfyn
bonnañ be. gosod/dodi cerrig terfyn, codi/cwnnu clawdd terfyn
bonnerezh g. llinell/wal derfyn, clawdd terfyn
bonnreizh g. cyfansoddiad
bonsell b. -où, divonsell boch
bonsellad b. -où cernod, bonclust, clusten
bont g. -où, boñchoù corcyn (potel); topyn (casgen); plwg (sinc, bath)
bonton g. gw. bouton
bontonañ be. gw. boutonañ
bord g., bordenn b. -où glan, ymyl
dreist ar b. dros ben, y tu hwnt
meuliñ ub. dreist ar b. canmol rhn i’r cymylau
mont d’ar b. / er b. all mynd/croesi i’r och(o)r arall/draw; (ffig.) cael haint, llewygu, pango; croesi (i’r och(o)r draw), marw
war vord an hent ar/wrth ymyl/ och(o)r y ffordd
war vord ar mor ar lan y môr
bordell b. -où puteindy; stŵr, twrw, trwst, randibŵ, halibalŵ, cynnwrf, cythrwf(w)l, helynt
bordellañ be. codi twrw, creu helynt/ halibalŵ/ randibŵ/cynhalaeth
bordik ardd. ac adf. tua, oddeutu, o gwmpas, bron iawn
b. hanter-noz tua chanol/hanner nos; bron yn ganol/hanner nos
bordilh b. nifer fawr, llaweroedd, torf/ tyrfa niferus, haid/mintai luosog
ur vordilh a verien a oa deuet er gegin ’roedd haid o forgrug wedi dod (yn drwch) i mewn i’r gegin
bordilhañ be. bod yn ferw/fyw (ffig.), bod yn drwch/gyforiog; heidio
bordilhet abf bordilhañ qv. cyforiog, gorlawn
brezhoneg b. gant gerioù galleg Llydaweg yn frith/drwch/gyforiog/ llawn o eiriau Ffrangeg, Llydaweg siprys/siandi-gaff (ffig. ar laf.)
born1 a. unllygeidiog (am berson ac anifail)
kazh b. (ffig.) rhagrithiwr
koñchoù b. storïau celwydd golau, storïau pen llo, storïau anodd eu credu/coelio/llyncu (ffig.)
un hent b. ffordd bengaead, heol hosan, hewl nad oes allanfa iddis
born2 g. -ed, -eien person unllygeidiog
n’eus b. ebet e-barzh ar vered bedd a wna bawb yn gydradd/unwedd, un cyflwr pawb yn angau, mae angau yn lefelu pawb, nid gwell yn y bedd bonheddig na thaeog; nid edrych yr angau pwy decaf ei dalcen
(pa’z eo arruet ar gwall eo) gwell bezañ b. evit bezañ dall gwell un llygad olau na dwy lygad ddall / dau lygad dall; gwell hanner torth na dim, o ddau ddrwg : gorau y lleia’, mae bod yn symol yn well na bod yn sâl
born3 g. -ioù, berniel as (ar gardiau chwarae, och(o)r deis ag un smotyn, domino ag un smotyn
bornell b. -ed merch/menyw/gwraig unllygeidiog
bornig g. Siôn Cwsg
borod1 g. -ien sorddanwr, un dryslyd/ ffwndrus; (ffig.) pen tost (ffig.), cur pen (ffig.), bwrn (ffig.)
borod2 g. dwli, lol
borodiñ be. sorddanu,drysu, ffwndro be
borzevelleg g. -ed bronfraith
bos1 g. -où crwmp(yn), crwb(i); chwydd(i), hwrlyn; talp, twmpyn, cnepyn; bogel (tarian); clwm (mewn pren); bryncyn, twmpath; rhaff drwchus (llong)
ur b.-lagout afal breuant
bos2: ober b. bod ar y sbri/criws/cwrw/ dablen, yfed ger’ed, diota, potio, hel diod, slotian, tanco, yfed o dafarn i dafarn
ti-b. tafarn, tŷ tafarn
bosek a. â chrwmp; â chwydd(i)/wrlyn; yn llawn clymau (am bren)
bosenn b. -où pla, haint; (ffig.) lle rhyfedda’, annibendod, helbul, helynt
aze ez eus ur vosenn! mae yna le (ryfedd) yno! dyna beth yw annibendod/picil/ helbul/helynt!
flaeriañ evel ar vosenn drewi fel ffwlbart, drewi yn ddigon i gwympo dyn/ceffyl
honnezh zo gouest da invantiñ/ ijinañ ur vosenn! mae honna’n gallu creu cynnwrf/ helynt/trafferth/stŵr
klevet ur vosenn cael cerydd/pregeth/ stŵr / pryd o dafod, cael ei geryddu/ cheryddu/ ei gystwyo/chystwyo
ur vosenn a zen dyn yn ddigon o bla / o farn / o boendod / o ben tost (ffig.)
boser g. -ien cigydd, bwtsiwr; lladdwr creaduriaid (i’w bwyta)
boserezh b. -ioù lladd-dŷ
bostad b. -où haid, mintai, torf, tyrfa, nifer (fawr)
a vostadoù yn heidiau/finteioedd; yn dorfeydd/dyrfaoedd/niferoedd
botaouer g. -ien clocsiwr, gwneuthurwr clocsiau; crydd
b.-ler crydd esgidiau lled(e)r
boteier ll. botez qv. (e)sgidiau
b. kaou(t)choug (e)sgidiau glaw, welingtons
bot(enn) b. -où casgen, twba
bot(enn)ad b. -où casgennaid, llond twba
botez b. botoù (pâr), boteier (nifer) esgid; clocsen; gwadn; carn (buwch, ceffyl ayyb.);
b. ha b. gam a cham, gam wrth gam, un cam ar y tro, o gam i gam, bob yn gam, fesul cam
aet eo e div droad er memes b. mae’n gyfyng arno, mae e mewn twll/helbul/ helynt/picil /trafferth(ion)/argyfwng
diouzh pep troad n’eo mat pep b. - ha da bep gwaz ne da pep maouez ’dyw pob esgid ddim yn ateb pob troed - na phob gwraig yn ateb pob gŵr
faotet/torret/toullet he deus he b. (ffig.) mae wedi cael ei rhoi o dan ei gofal, mae wedi colli’i choron (ffig), mae wedi llyncu corryn/ pry’ (ffig.)
gounit a veg b. ennill o drwch blewyn, ennill drwy groen ei (d)dannedd
hennezh a glask laka(a)t ar bed-holl en e votez ’does dim digon i’w gael ar gyfer hwnna, mae e’n drachwantus dros ben
kanañ evel ur votez faout canu allan/ mas o diwn, gwneud lleferydd aflafar wrth ganu
koulz e vije din kaozeal ouzh va/ ma b.! (buasai) man a man i fi/mi siarad â’r wal!
n’eus ket a gozh votez na gav ket he farez (nemet devet e ve) mae brân i frân yn rhywle (a dwy i frân front), mae rhyw heglyn caglog ar gyfer pob heglen faglog; mae i bob câr ei gyd-gâr
un taol b. cic
sank un taol b. gantañ! estyn/rho gic iddo fe!
torret eo ar votez etrezo maen nhw wedi ffraeo/cweryla / cwympo mas (â’i gilydd), maen nhw ar/o fas (â’i gilydd); (am Gymry) ’does dim llawer o Gymraeg rhyngddyn nhw mwyach
ur barez diouzh e votez cymar addas iddo, gwraig yn ei ateb / yn gweddu iddo i’r dim
ur votez a bep foar un esgid o bob pâr
ur votez toull(et)/torret/faotet (ffig.) merch wedi colli’i choron (ffig.) / wedi llyncu corryn/ pry’ (ffig.), merch ddibriod wedi cael ei rhoi o dan ei gofal, mam ifanc ddibriod
b.-koad clocsen
botoù ll. botez qv. pâr o (e)sgidiau
aet eo en e votoù (ffig.)mae wedi torri’i air/addewid
bez’ e oa ront e votoù (ffig.) ’roedd e wedi cael diferyn bach yn ormod(d), ’roedd o wedi’i dal hi
fardet/graet e votoù a-raok e dreid wedi’i eni â llwy aur/arian yn ei geg
hennezh ’oa bet skubet dindan e votoù cafodd ei ddiorseddu/ddisodli, collodd ei le/safle
kaout b. berr / bezañ berr e votoù bod yn eiddigeddus/genfigennus
kouezhet eo e blu en/war e votoù mae wedi colli peth o’i bluf, mae wedi cael torri’i grib
krog eo an tan e plouz e votoù mae brys mawr/ofnadwy arno, mae ar frys dychrynllyd, mae e’n mynd fel cath i gythraul, mae taro/taraf enbyd arno
lak an dra-se dindan da votoù! cadw hwnna o dan dy hat/het! dim gair (am hwnna) wrth neb! paid â dweud wrth y garreg!
lakaat e votoù en e dreid dodi’i (e)sgidiau am ei draed, gwisgo/taclu’i (e)sgidiau
lemel e votoù tynnu’i (e)sgidiau
ma b.! tynn(wch) y goes arall! siŵr o fod (eironi)! pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws gwlei!
me ray/raio dezhañ e votoù fe wnaf iddo dalu am hyn, fe gaiff e dalu am hyn
mont e-barzh b.-koad hag all / ha toud rhoi ei (d)dwy droed ynddi
mont en e votoù torri’i air
nezañ e votoù / he b. tindroi, gwagswmera, segura, sefyll(i)an
ober b. kazel ei bachu/baglu/ gwadnu/heglu/sgathru hi, rhoi ei draed/thraed yn (y) tir
pignat war e votoù (ffig.) ymgodi (ffig.), meddwl ei fod yn uwch na’i stad, mynd yn rhy fawr i’w ’sgidiau
sellit ouzh ho potoù hag e wellot toull ho loeroù na farn arall am y bai a fo arnat dy hunan, na feia ar neb y bai a fo arnat dy hun, cas dyn a feio ac yntau yn feius (ei hun), chwynna dy ardd dy hunan yn gynta’
un troad leue a zo en e votoù ’dyw e ddim yn eitha’ peth / ddim yn llawn llathen, ’dyw e ddim cwarter/hanner call, ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn (ffig.)
b.-koad/-prenn clocsiau, (e)sgidiau pren
b.-lêr (e)sgidiau lled(e)r
b.-maout sliperi ffwr
boubou1 gb. grwnan, hymian, murmur, si, sŵn di-baid aneglur
boubou2 g. (iaith plentyn) anaf, dolur, loes, poen
bouboual be. grwnan, hymian, murmur, sio, suo, mwmian
bouch1 g. -où cusan, sws
ober/reiñ ur b. d’ub. rhoi cusan/sws i rn, cusanu rhn
ur b.(ig) trouz sws glec (ar foch)
ur b. tomm cusan ar y wefus
bouch2 g. -où twff(yn)
bouch3 g. -où costrel
bouch4 b. -ed gafr (ddi-gorn); eboles
bouch(ig)5 g. -ed, bouch(ig)-bihan g. -ed-bihan ebol
fringal a rae e-giz ur b. bihan pranciai fel ebol bach
tri b.-bihan gant ar memes kazeg tri ebol bach o’r un gaseg
bouchad g. -où cudyn, twffyn (o wallt/ farf); mop o wallt; llwyn; celli
bouchañ be. corc(i)o, dodi/rhoi corcyn ar botel / mewn potel
bouchat (da) be. cusanu, rhoi cusan/sws (i)
bouchek a. copog, cribog
bouchon g. -où corcyn
hennezh en deus lonket e vouchon mae e/hwnna wedi cael diferyn yn ormod(d)
bouc’h1 a. di-awch, di-fin, heb awch, heb fin, pŵl; araf, twp, dwl, hurt, anneallus; cymylog, heb fod yn glir (am ddiod); clòs, trymaidd, mwll (am y tywydd); anodd/lletchwith/trafferthus (am drafod/drin rhn; am ddefnyddio/ drafod rhth), beichus, llafurus
b. da zeskiñ araf i ddysgu
b. e/he revr tindrwm
b. eo an amzer mae hi’n drymaidd/ glòs/fwll
b. eo roeñvat pa vez rust ar mor mae hi’n anodd/galed rhwyfo pan fydd y môr yn arw
bezañ b. bod mewn cyfyng-gyngor/ penbleth, bod mewn argyfwng; bod wedi colli (mewn gêm); bod wedi methu (prawf, arholiad)
bezañ b gant udb. dwlu/gwirioni/ dotio ar rth, bod yn ddwl/sgut am rth, mopio’i ben/phen am rth
ul lec’h b. talcen caled (ffig.), lle anodd i weithio ynddo
ur penn-b. twpsyn/twpsen, hurtyn/ hurten; un araf ei feddwl/meddwl
bouc’h2 g. -ed bwch; (ffig. am ddyn) adyn, cnaf, dihiryn, gwalch; merchetwr; melltith
b. ar pec’hed(où)/pec’hejoù, b. ar bazhadoù, ar b.-harluet/-dibec’hedañ y bwch dihangol
ar b. pont-se y bont felltith/ofnadwy yna, yr hen bont yna
bezañ aet ar b. war lein an ti gantañ/ganti chwerthin ar ladd ei hunan
distreiñ gant ar b., ober b., tapout ar b. methu (mewn arholiad); colli (mewn cystadleuaeth)
laka(a)t ar b. war lein an ti mynd dros ben llestri (ffig. am wneud mwy na’r disgwyl/gofyn), mynd i lawer gormod(d) o ffws/drafferth
bouc'hal b. -ioù, bouc'hili bwyell
un taol-b. ergyd (â) bwyell
un taol-b. en ur stank / er mor pisiad dryw bach yn y môr, syfïen ym mola hwch; dŵr ar gef(e)n hwyad
reiñ un taol b. en dour / er mor iro bloneg(en), iro hwch â bloneg, bwrw heli yn y môr, bwrw dŵr i Hafren, cludo heli i’r môr, cario dŵr dros afon, gwneud gwaith ofer/di-fudd, iro blonegen
bouc’haat be. mynd yn drymaidd/fwll
bouc’haliañ be. hollti/torri â bwyell
bouc’hañ/bouc’hiñ be. lletemu
bouc’hili ll. bouc’hal qv.
bouc’hrevr g. twpsyn, lembo, loba, hurtyn, mwlsyn, penbwl (ffig.)
boud1 a. trom (am acen)
bezañ/chom b. bod wedi ymlâdd, bod wedi diffygio; bod ar stop, bod yn ddominô arno/arni, aros/sefyll yn yr unfan (yn methu symud); methu dod i ben â gwneud rhth, bod yn aflwyddiannus
ha ni b ha b. atav a ninnau’n aros yn ein hunfan o hyd, a ninnau’n dal ar stop
boud2 g. bod, creadur/dyn/peth byw; bodolaeth
boud3 g. -où murmur, si, su, siffrwd, sisial
boudal be. murmur, sïo, suo, siffrwd, sisial; brefu
boudedeo g. Iddew Crwydrad; crwydryn
ar B. diwezhañ den bev bydd yr Iddew (Crwydrad) bob amser wrth fedd ei wrthwynebydd/elyn
boudig b. -ed un o’r tylwyth teg
boudinell b. -où canu (yn y glust)
ur voudinell em divskouarn sŵn/canu/hymian yn fy nghlustiau
boudinellat be. sŵn canu (yn y glust/ clustt)
boudinellus a. byddarol
boudoufenn b. -ed merch/gwraig dew, cloben/cwlffen/cymanfa o ferch/fenyw, gwraig yn fwy na llond cadair
boue g. -ioù bwi
b. saveteiñ bwi achub
boued g. -où bwyd; maeth; abwyd
b. (an) aod / ar mor bwyd môr, cregyn a physgod môr
b. an naer, b.-naered (bot.) lili’r grog, lili’r Pasg
b. buan ha fonnus bwyd parod/sydyn a da
b. dre laezh bwyd llaeth
b. boest/mir/koñserv bwyd tun, bwyd cadw
b. rous abwyd llwyd/du/tywod, llyngyr y traeth
aozañ/fardañ/terkañ boued paratoi/ gwneud/gweithio bwyd
bezañ en e voued bod wrth ei fodd, bod wrth fodd ei galon, bod ar ben ei ddigon, bod ar gefn ei geffyl (ffig.), bod yn ei seithfed nef
bezañ gant e voued bod wrth ei fwyd, cael ei fwyd (ar y pryd), (bod wrthi’n) bwyta
da louarn kousket ne deu tamm b., neb na laka poan hag aked n’en devezo na madoù na b. yr iâr a eisteddo ni thewycha; y ci a gysgo a newyna - y ci a gerddo/gerddiff/aiff a gaiff (asgwrn i’w bilo), gwell i’r ci a grwydro/gerddo nag i’r ci a eisteddo/ orweddo; drwy chwys dy dalcen y bwytëi fara, rhaid corddi cyn cael menyn, rhaid torri’r masglyn/plisgyn cyn cael y cnew(y)llyn; egni a lwydd, deuparth llwyddiant : diwydrwydd, ni cheir da heb lafur, y diwyd a lwydda, diwyd a leinw ag ŷd ei (y)sguboriau; dim poen : dim elw
debriñ/dibriñ/drebiñ a ra e voued? (a) ydy’ e’n bwyta (ei fwyd)
deus da zebriñ/zibriñ da voued (nid deus da zebriñ/zibriñ) dere i fwyta (dy fwyd), dere i gael dy fwyd, dere/tyrd at dy fwyd, dere at y ford, tyrd at y bwrdd
diwar labourat a-lazh korf eo az po da voued ‘drwy chwys dy dalcen y bwytëi fara’
goulenn/klask e voued cardota
gounit e voued ennill ei damaid / ei fara (a chaws) / ei fywoliaeth
kavout mat e voued bod yn hoff o’i fwyd
ne lamman ket war ar b. ’dwy’ i ddim yn fwytäwr/f(w)ytwr mawr/awchus
pilat/plaouiañ b. bwyd (ffig.), colbo arni
ret eo din bezañ war evezh gant ar b. rhaid i fi/mi fod yn ofalus â’r bwyd / o beth fydda’ i’n ei fwyta
b.-aod/-ar
b.-aotrounez bwyd amheuthun, bwyd gwŷr mawr
b.-gavr (bot.) gwyddfid, llaeth y gaseg
b.-houidi (bot.) bwyd yr hwyaid, llinad y dŵr
b.-kafe bara coffi / a choffi, siencyn coffi
b.-laezh bwyd llaeth; bara a llaeth (wedi’i ferwi)
b.-touseg madarch
piler-/toull-b. bolgi, glwth, un barus
c’holl-b. un da i ddim (am berson), un diffaith, un heb fod yn werth ei halen
bouedañ be. bwydo
bouedenn b. -où bywyn, mwydion; calon (afal, ayyb); mêr; cnawd (pysgodyn, ayyb); cnewyllyn (cneuen)
b. ar skav caws ysgaw
ar graoñenn-mañ n’eus b. ebet enni mae’r gneuen hon yn gou/wag
b.-benn ymennydd
bouederc’h g. eirlaw
bouedus a. maethlon
boueta be. bwydo (creaduriaid); abwydo
boufañ be. (ym)chwyddo
boufon1 a. bwystfilaidd, cas, cïaidd, creulon, mileinig
boufon2 g. -ed cythraul (o ddyn) cas/creulon, bwystfil o ddyn
bougenn b. -où, divougenn boch
bougennad b. -où cernod, bonclust, clusten
bougr g. -ed truan
bouilh1 a. berw(edig); brwd, tanbaid; taer, tanllyd; byw, pefriol (am lygaid)
b. eo he daoulagad mae’i llygaid yn fyw/dawnsio/pefrio
bouilh2 g. -où cwmwl (o fwg); trobwll; cloch ddŵr, bybl
bouilhañs/bouilhoñs g. cawl clir (o gig ffres)
bouilhard g. -où cawod/cawad drom
ur b. grizilh cawod/cawad o gesair
bouilhenn b. -où cors; llaid, baw, llaca; trafferthion ariannol
b.-dour pwll(yn) o ddŵr
bezañ en ur b. bod mewn trafferth/ helynt/helbul, bod mewn twll / mewn tipyn o gawl(ach) (ffig.)
b.-dro/-gren cors, siglen, mignen
bouilhennek a. corsog; lleidiog, llacsog
bouilhenniñ be. d(if)wyno, trochi, brwntu/bryntu, baeddu/maeddu
boulbluenn b. -où pin (y)sgrifennu
bou(l)jal be. symud yn ddi-baid//ddibaid, bod yn llawn bywyd
bou(l)jant(ik) a.bywiog, yn llawn bywyd, iach
boujedenn b. -où cod, (y)sgrepan (arian); celc, swm o arian; cyllideb
boujienn b. -où cannwyll
bouk a. meddal; tyner; trwchus (am gotwm a gwlân); clòs, mwll, trymaidd (am y tywydd)
sabl* b.
boukaat be. meddalu; trymhau, mynd yn fwy clòs/mwll/trymaidd (am y tywydd)
boukl g. -où bwc(w)l
bouklañ be. bwclo
boul(l) b. -où pelen, bowlen gron; ffawd, lwc
b. ar bed, ar voul douar pelen y byd
ar voul(l) zo gantañ/ganti, emañ ar voul(l) gantañ/ganti, treiñ a ra ar voul(l) gantañ/ganti mae'n ffodus/lwcus, mae ffawd o’i blaid / o’i phlaid, mae ffawd yn gwenu arno/arni
ar vou(l) n’emañ ket gantañ/ganti, treiñ a ra ar vou(l) a-enep dezhañ/dezhi ’dyw ffawd ddim o’i blaid/phlaid, mae’n anffodus/anlwcus
ruilhañ e voul(l) byw ei fywyd, rhedeg yr yrfa (ffig.)
c’hoari bouloù erc’h talu/tawlu peli eira
emañ an Aotrou Doue / emañ an diaoul hag e vevel / emañ Pêr ha Paol o c’hoari bouloù mae hi’n tyrfo/taranu/trwsto
boulboazh a. lled amrwd, wedi’i (l)led ddigoni, heb ei (d)digoni’n llwyr; heb ei grasu/chrasu’n llwyr/iawn; heb ei bobi/phobi drwyddo/ drwyddi; toeslyd, soeglyd (am fara)
pa vez b. ar c’hrampouezh e vezont sammus d’ar stomok pan na fydd y ffrois/crempog/ pancos wedi’u crasu’n dda/iawn byddan nhw’n gwasgu ar y stumog
boulc’h1 a. wedi'i (d)dechrau (am dorth, tasg, gwaith ayyb.); â bwlch yn ei wefus, â gwefus fylchog
boulc’h2 g. -où dechrau; bwlch; crwstyn (pen y dorth)
b. an hañv dechrau’r haf
boulc'hañ be. dechrau (torth, tasg, sgwrs, ayyb.), agor ( potel o win; grwn)
boulc’h ar voultailhad gwin ruz! agor y botelaid o win coch!
boulc’hit ar bara fresk dechreuwch y dorth ffres
boulc’het abf boulc’hañ qv.
b. eo al labour mae’r gwaith ar y gweill
b. mat eo al labour mae llawer/tipyn o’r gwaith wedi’i wneud
b. mat eo an dorzh(-vara) mae tipyn o’r (dorth fara)wedi’i fwyta / wedi mynd
b. mat eo e zanvez gantañ mae wedi gwario llawer o’i eiddo, mae wedi hala celc go dda o’i arian
boulc'hurun! ebych. yr arswyd!
boulienn b. -où pelen; clopa. pen
e zammig b. ei dipyn clopa/pen
k. e voulienn colli’i bwyll, drysu, sorddanu
boulj g. cyffrad, symudiad
bouljal be. cyffro, symud, mudo
bouljant be. symud yn ddi-baid, yn gyffro i gyd; yn llawn bywyd; fel cricsyn o iach
boull a. clir, disglair, tryloyw, grisial; rhwth (am ridyll/ogor)
boulom(ig) g. -ed dyn/cymeriad rhadlon, hen fachgen/foi iawn
boulomoù touseg madarch
bo(u)loñjer g. -ien pobydd
bo(u)loñjeri b. -où siop fara
Boulvriag e. lle Bourbriac (Ffrg)
bou(n)t(ad) g. -où hwb/hwp, gwthiad, hergwd; ysbaid, cetyn/ychydig (am amser)
chomit ur b.(ig) arhoswch am getyn/ychydig/dipyn (bach)
e-pad ur b. am getyn/ychydig/dipyn
na dre vount na dre sach nid drwy orfodaeth na drwy nerth
ur b. avel gwth(wm)/cwthwm/chwa o wynt
bou(n)tadenn b. -où hwb/hwp, gwthiad, hergwd; blaguryn, eginyn
bou(n)tañ be. gwthio, saco/seci; rhoi hwb/hwp, rhoi hergwd; hyrddio; blaguro, egino
b. gwrizioù bwrw/magu gwreiddiau, gwreiddio
b. he fri e-barzh an afer gwthio’i thrwyn i mewn i’r fusnes/helynt, busnesa, rhoi’i bys yn y brywes
b. ub. d’ober udb. gwthio rhn i wneud rhth
b. ub. er maez gwthio/taflu/tawlu/ lluchio rhn allan/mas
bourañ be. llanw, stwff(i)o; llwytho (dryll)
bourbellek a. â llygaid mawr
bourboazh a. gw. boulboazh
bourbouilh g. bwrlwm
bourbouilhat be. berwi, byrlymu, tasgu; padlo, bracso
bourc'h/bourk b. -ioù tre’ (farchnad), llan
bourc'hadenn/bourgadenn b. -où pentre’ mawr; tre’ fach
bourc'hiz g. -ien un o’r dosbarth canol; trefwr, brodor o dref fach
bourd1 adf. ar stop (mewn gêm ddomino; am gar ayyb.)
bezañ/chom b. bod ar stop, methu mynd/symud
bourd2 g. -où cellwair, digrifwch; jôc, stori ddigri’; hwyl, sbort, mwynhad, pleser
c’hoari un taol b. d’ub. chwarae tric ar rn
kavout ur b. ober udb. teimlo/gweld/ meddwl bod gwneud rhth yn ddoniol
kemer b. (en) mwynhau, cael pleser (yn/mewn), ymddiddori (yn/mewn)
echu eo ganit kontañ bourdoù? ’wyt ti wedi dibennu/cwpla/gorffen dweud jôcs / adrodd straeon digri’/doniol?
ober b. gant ub. cael hwyl am ben rhn, gwneud sbort/sbri am ben rhn
bourdañ be. dal(a), twyllo; tynnu coes
en em vourdañ methu, camsynied, gwneud camgymeriad
bourder g. -ien digrifwr, un doniol
bourdon g. cacynen, cachgi bwm, gwenynen bwm
bourdus a. doniol, digri’
bourell a. wedi’i (l)lanw/stwff(i)o’n dynn, wedi’i gwilt(i)o/chwilt(i)o
ur gador vourell cadair esmwyth
bourellat be. llanw’n dynn, stwff(i)o
bourev g. -ien arteithiwr, poenydiwr, dirdynnwr; dienyddiwr
boureviañ be. arteithio, poenydio, dirdynnu; dienyddio
bourevius a. arteithiol, dirdynnol
bourjin g. -ed cellweir(i)wr, tynnwr coes
bourk g. gw. bourc’h
bourrañ be. mwynhau’i hun(an), bod wrth ei fodd/bodd, cael modd i fyw, cael blas (ar), joio (ar laf.); gwthio’n ddwfn; gwthio'n llawn, llanw’n dynn, stwff(i)o
b. a rae kenañ ’roedd yn mwynhau’i hun(an) yn fawr iawn / mas draw (ar laf.)
ar c’hazh a vourr o logota hag ar c’hi o koulineta llong i longwr a melin i’r melinydd, pawb at y peth y bo, pawb â’i ddiléit
me ’vourr amañ ’rwy’ wrth fy modd / wrth fodd fy nghalon yma, ’rwy’n cael modd i fyw yma, ’rwy’n mwynhau fy hunan yma
bourrapl a. dymunol, hyfryd, pleserus; diddorol
bourret abf bourrañ qv.
b. ho peus ’barzh ar fest noz? gawsoch chi hwyl yn y fest noz? a wnaethoch chi fwynhau’r fest noz?
bourrus a. dymunol, hyfryd, pleserus; diddorol
bourt a. mud
chom b. methu dweud gair; methu mynd/symud (mewn gêm ford)
bourzh g. -ioù bwrdd (llong)
e b. / war vourzh ar vag ar fwrdd y llong
bourzhiañ be. mynd ar fwrdd (y) llong
boustouf g. -où corcyn; plwg; (ffig.) dyn byrdew, pwtyn/stwcyn bach o ddyn
bout1 be. bod
bout2 g. -où egin
boutad g. -où ysbaid, cetyn, tamaid, tipyn, ychydig (o amser)
ur boutadig am ysbaid fach/fer, am ychydig bach
boutad-avel g. -où-avel gwthwm/ cwthwm/chwa o wynt
boutailh b. -où potel/botel
boutailhad b. -où potel(aid)/botelaid
ur voutailhad win potel(aid)/botelaid o win
boutailhañ be. potelu
boutañ be. egino
bouteg g. -i, -où basged/pasged (wiail)
boutegad g. -où basgedaid/pasgedaid
bouteger g. -ien basgedwr/pasgedwr
boutell(ad) b. -où swp/sypyn
boutik(l) b. -où siop; stondin; tyddyn bach
lipet/fouetet en deus e voutik(l) mae’r hwch wedi mynd drwy’r siop gydag e, mae e wedi mynd i Dre-din, mae pethau wedi mynd i’r gwellt/clawdd/ wal gydag e
boutin a. cyffredin (i bawb); agored/ rhydd i bawb, cyhoeddus
an deñved zo loened b. e bro Gembre mae’r defaid yn greaduriaid cyffredin yng Nghymru
ar yezh voutin yr iaith lafar, iaith bob dydd, iaith y werin (bob(o)l)
forn-voutin ffwrn gyhoeddus, popty cyhoeddus
hent b. ffordd/llwyb(y)r cyhoeddus
karr-b. bws
liorzh voutin gardd gyhoeddus, gerddi cyhoeddus
boutin, e b. adf ar y cyd, gyda’i gilydd
gyda’n gilydd, gyda’ch gilydd
ober b.-b. rhannu’n gyfartal
bouton g. -où botwm/bwtwn; tosyn, ploryn
b.-kof/-tor/-keureug botwm/bwtwn bol(a)
boutonañ be. botymu/bwtwno, cau (â) botwm/bwtwn
bouzar1 a. byddar; trwm ei glyw/chlyw
b. evel ur botez / ur c’hloc’h / ur c’hleuz / un tamm koad / ur penton / ur girin, b.--glez/-kloc’h/-put/-lech/-sourd byddar fel post(yn)/ cilbost, byddar bost, cwb(w)l/hollol fyddar dont da vezañ b. mynd yn fyddar / yn drwm ei glyw/chlyw, colli’i glyw/ chlyw
bouzar2 g. -ed (un) byddar
n’eus ket brasoc’h b. evit ar re ne fell ket dezho klevet ’does neb yn fwy byddar na’r sawl na fynn glywed
ober ar b. cymryd arno/arni ei fod/bod yn fyddar, esgus/smalio/cogio nad yw’n clywed
bouzaret abf. bouzariñ qv.
b. oamp ’roedden ni wedi ein byddaru
b.-holl/-rik wedi’i fyddaru/byddaru’n llwyr/hollol
bouzariñ be. byddaru; mynd yn fyddar
bouzarus a. byddarol
bouzellenn b. bouzelloù perfeddyn, coluddyn; cylla, stumog; tiwb
ober b. voan byw’n fain, byw ar fin y gyllell, codi’r rhast(a)l
bouzelloù ll. perfedd(ion), coluddion
b. goullo ne dint ket figus i’r newynog / i’r sawl sydd ar lwgu mae crwstyn/crystyn yn wledd, nid edrych newyn y tecaf
ar b. bihan y perfedd/coluddion bach
ar b. bras y perfedd/coluddion mawr
brasoc’h (eo) e selloù evit e vouzelloù mae’i lygaid yn fwy na’i fola, mae wedi cymryd mwy nag y gall ei gnoi
kaout droug b. araj bod â phoenau cynddeiriog yn ei gylla/chylla/stumog, bod â bola tost cynddeiriog
lammat a-benn b. neidio tin dros ben
me a glev va/ma b. o klemm mae fy mola/stumog yn rybolian/ rwmblan (o eisiau bwyd), mae fy mola’n gofyn ble mae fy nannedd i
mont e-barzh b. ub.(ffig.) holi perfedd rhn (ffig.)
tanijenn ar b. llid y coluddion
un trouz da dreiñ ho pouzelloù e dour sŵn yn ddigon i hala aeth arnoch chi / i hala dŵr oer lawr eich cef(e)n / i wneud i wallt eich pen chi godi
bouzoull torf. -enn b. dom, tail (ceffyl)
boz b. pant/cledr llaw; cledrau dwylo (wedi’u cwpanu), cwpan pâr o ddwylo ynghyd
bozad b. -où dyrnaid; llond cwpan pâr o ddwylo ynghyd
bozadenn b. -où dyrnaid, llond dwrn, ychydig
brabañs(erezh) g. ymffrost; rhodres
brabañsal be. ymffrostio, brolio, chwythu’i (h)utgorn/gorn/chorn ei hun(an), brag(i)an; rhodresa, ei lord(i)an/llancio hi
brabañser g. -ien broliwr, ymffrostiwr; rhodreswr, lordyn
brabañserezh g. ymffrost, rhwysg
braeat be. pwyo, dyrnu, curo; briwa, malu, malurio, chwalu’n chwilfriw
bragal be. swagro/ torsythu, rhodresa, ei lord(i)an/llancio hi; cael hwyl/pleser, ymblesera, mwynhau’i hun(an); pystylad
b. evel ur big bod cyn falched ag alarch / â phaun
brageier ll. bragoù qv.
brager g. -ien swagrwr, rhodreswr, un yn llawn ffrwmp/gwynt, un yn meddwl tipyn ohono/ohoni’i hun(an)
bragerezh g. rhodres, ffrwmp, gwynt (ffig.), meddwl (mawreddog)
brageriz g. -(i)où gemau; gemwaith
bragez1 b./g. -où, -eier tr(o)wser/ tr(o)wsus
bragez2 g. -où blaguryn, eginyn
bragezenn b. -où coes tr(o)wser/ tr(o)wsus
brageziñ be. blaguro, egino
bragoù g. brageier tr(o)wser/tr(o)wsus, clos
b. glas trowser/trowsus glas; jîns
bezañ ganti ar vrozh hag ar b. war un dro, dougen ar b., ober he Mari b. gwisgo’r tr(o)wser/tr(o)wsus yn ogystal â’r bais (am wraig yn rheoli’i gŵr), gwisgo’r clos
n’edo / ne oa ket oc’h uzañ e vragoù kentañ nid ddoe y’i ganed e; ’roedd hen ben arno; ’roedd yn hen law arni
sachañ foñs e vragoù gantañ dianc o drwch blewyn, cael dihangfa o drwch asgell gwybedyn
b.-berr tr(o)wsus bach/cwta/byr, clos pen(g)lin
b.-dindan drafers, trôns, pants
b.-kouronkañ tr(o)wser/tr(o)wsus nofio
brall g. (y)sgydwad/(y)sgytiad, siglad; hwb, ysgogiad; cyffro/cyffrad, symudiad
brallañ be.ysgwyd, siglo, symud yn ôl ac ymlaen; gwegian, simsanu; tueddu, gwyro; gwamalu; canu (am gloch); amrywio (am brisiau)
b. e benn ysgwyd ei ben
b. e gloc'h ymffrostio, brolio, canu'i gloch (ffig.), chwythu’i (ut)gorn (I.), utganu (ffig.)
b. war-du ub. gogwyddo o blaid rhn
ar priz a vrall etre dek ha pemzek lur sterling mae’r pris yn amrywio rhwng deg punt a phymtheg punt
braller g. -ien ymffrostiwr, broliwr
brallus a. sigledig, simsan, ansad, anniogel, yn siglo/gwegian/simsanu; yn ysgwyd yn ôl ac ymlaen
bramm g. -où rhech, cnec
evit kement b. zo am unrhyw reswm yn y byd, ar yr esgus lleia’
n’eo ket leusket e vramm diwezhañ gantañ c’hoazh! ’dyw e ddim wedi mynd i’w hateb hi eto!’dyw hi ddim ar ben arno ’to! mae bywyd ynddo o hyd! (ffig.) fe glywn ni ragor amdano!
brammat be. rhechu, cnecu
kas ub. da vrammat (aflednais) hala rhn bant, hel rhn ymaith / i ffwrdd
brammer g. -ien rhechwr; (ffig.) un yn siarad llawer heb ddweud fawr ddim; (ffig.) broliwr, ymffrostiwr
bran b. brini brân
ne gomprenan na pik na b. e galleg ’dwy i ddim yn deall gair o Ffrangeg
du evel ar vran du fel y frân
ur mal b., un tad b. ceiliog brân
b.-dour jac-y-do
branell b. -où ffon fagl; clicied (drws)
branelloù ffyn baglau
brank g. -où cangen; corn (anifail); braich (melin)
brankoù avel cynffonnau o gymylau
brañkad g. -où llawn cangen; clwstwr, tusw, twff(yn)
ur b. blev twff(yn) o wallt
brañsell b. -où cawell/crud crog (y tu mewn i wely cwpwrdd)
brañsigell b. -où siglen
brañsigellat/brañskellat/brañskedilhat be. siglo, ysgwyd yn ôl ac ymlaen; pendilio; simsanu, gwegian; gwamalu, petruso
b. ur bugel siglo plentyn yn ôl ac ymlaen (yn ei gawell/grud; ar siglen)
braog g. -ed draenog môr
braouac’h/blaouac’h g. braw, arswyd, dychryn, ofn, aeth
braouac’hiñ be. dychryn, hala braw/arswyd/ dychryn/ofn/aeth (ar)
braouac’hus a. brawychus, arswydus, dychrynllyd, ofnadwy, aethus
braoued g. -où diod, llymaid, diferyn (ffig.), dracht, llwnc (o ddiod), joch; crawn, madredd
bras1 a. bras; mawr; tal; helaeth; pwysig; difrifol (am gamgymeriad, pechod ayyb.); dybryd (am angen)
b. e galite / he c’halite balch, ffroenuchel, mawreddog, llawn gwynt (ffig.)
ar pennoù b. y bob(o)l bwysig, y prif swyddogion, yr awdurdodau
dre vras yn fras, yn gyffredinol; heb ymhelaethu
an dud d. vras y bob(o)l yn gyffredinol, y mwyafrif, y rhan fwya’ o’r bob(o)l, trwch y bob(o)l
ken b. ha ken b. yr un faint (â’i gilydd); yr un mor dal / cyn daled (â’i gilydd); yr un mor uchel / cyfuwch (â’i gilydd)
kontañ dre vras cyfri’/rhifo yn fras, brasgyfri’; adrodd yn fras, rhoi braslun
kontañ an istor d. vras rhoi/adrodd braslun o’r hanes/stori
muzul b. mesur da/hael
tud vras gwŷr mawr, pob(o)l fawr/ bwysig, crach(ach)
ul loar vras lleuad lawn
un dra vras peth mawr, peth o bwys
un tamm b. a dud nifer dda/fawr o bob(o)l
b.-eston/-’bominapl/-divent/-meurbet/ kenañ eo! mae’n anferth/aruthrol (fawr) /enfawr! mae’n ddigon mawr i alw ‘chi’ arno/arni! (ar laf.)
bras2 adf iawn, dros ben
disheñvel bras oa diouzh e vreur ’roedd yn annhebyg/wahanol iawn i’w frawd
klañv b. tost dros ben, sâl iawn, gwael
souezhet b. syn iawn, wedi’i synnu’n enbyd/fawr
bras g.: ar b. y mwyafrif
ar b. eus an dud myafrif y bob(o)l
brasaat be. cynyddu, helaethu; tyfu (ym mhob ystyr); prifio, ymestyn (o ran taldra)
brasañ a. mwya’
an darn vrasañ, ar pep b. y mwyafrif, y rhan fwya’
ar pep brasañ y rhan fwya’, y mwyafrif
evit b. mad ar vugale er mwyn yr hyn sydd orau i’r plant
brasoni b. balchder (afiach), ffrwmp, rhodres, gwynt (ffig.); snobyddiaeth
b. a vez etre an dud bydd y bob(o)l yn cystadlu â’i gilydd (mewn gwedd allanol, pethau bydol )
hennezh n’eus nemet/ken b. gantañ, hennezh a zo b. toud mae e/hwnna yn llawn ffrwmp/gwynt, mae’n fawreddog iawn, mae tipyn o feddwl ynddo, mae tipyn o gachu ceiliog yn perthyn iddo (ar laf. - anweddus)
ober b. swancan, ei feddwl/meddwl ei hun(an) yn rhn, ei lordio hi, llancio, rhodresa
ur plac’h a vrasoni merch falch/ ffroenuchel
brastaolenn b.-où braslun
braswerzher g. -ien cyfanwerthwr
bratellat be. bradychu
brav a. ac adf braf, hardd, prydferth, godidog; da, gweddus; dymunol, godidog; hawdd, rhwydd; diogel; pert (eironi)
b.! godidog! gwych! ardderchog! campus! da iawn! rhagorol!
b. da lavaret! hawdd dweud/siarad! haws dweud na gwneud! un peth yw dweud - arall yw gwneud, hawdd yw dwedyd “dacw’r Wyddfa!” – nid eir drosti ond yn ara’!
b. e teu gantañ/ganti, dont a ra b. gantañ/ganti mae’n ei medru hi, mae’n feistr/feistres arni; mae’n cael hwyl arni
c’hwi zo b. deoc’h! mae’n braf/dda arnoch chi! gwyn eich byd! ’rych chi’n ffodus/ lwcus!
c’hwi zo b. deoc’h kaozeal! mae’n hawdd/rhwydd i chi ddweud/siarad!
dre vrav yn dyner, yn ofalus, drwy deg
dre vrav pe dre vil drwy deg neu drwy drais/dwyll
dre vrav pe dre c’hlav boed/law neu hindda, boed hindda neu ddrycin
ar sort-se a ranker c’hoari dre vrav ganto mae’n rhaid trafod/trin pob(o)l fel yna yn ofalus / â chyllell a fforc (ffig.), mae gofyn troedio’n ofalus gyda rhai fel yna
en e vrav yn ei (holl) ogoniant
gra b. din me ra bravoc’h dit crafa/cosa di fi mi grafaf/gosaf innau dithau, ‘cân di bennill mwyn i’th nain fe gân dy nain i tithau’
hennezh zo b. e zoare mae golwg dda ar hwnna; mae golwg lewyrchus arno fe
hennezh a zo erru un tamm b. a oad dezhañ mae e/hwnna yn bwrw/tynnu ymlaen, mae e mewn gwth o oedran
n’eo ket brav kaout d’ober gantañ ’dyw hi ddim yn ddymunol (gorfod) ymwneud ag e
n’eo ket b. ober kement-se ’dyw hi ddim yn weddus gwneud hynny
ober b. d’ub. bod yn garedig wrth rn; rhoi croeso i rn
pa vo goulennet b. pan ofynnir yn gwrtais
paket/tapet b. wedi’i ddala/dala’n bert; wedi’i dwyllo/thwyllo’n bert
re vrav evit bezañ gwir yn rhy dda i fod yn wir
tennet en deus b. ar spilhenn eus ar jeu daeth e allan/mas ohoni’n bert/rhyfeddol
un tamm b. tamaid diogel/braf, talp go fawr, tipyn go lew; llawer, nifer dda
un tamm b. a dud nifer dda/fawr o bob(o)l
b.-achu/-echu-/- eston/-kenañ/-ral/-meurbet/-’bominapl/ -kruel braf/ hardd i'w ryfeddu, hynod o braf, neilltuol o hardd
graet-b. wedi’i wneud yn dda
bravaat be. harddu, addurno; hinddanu, hinoni, gwella, goleuo (am y tywydd)
mont a ra an amzer war vravaat mae’n hinddanu, mae’n goleuo, mae’n codi’n deg, mae’r tywydd yn gwella
bravat! a. (gradd i fynegi edmygedd neu syndod) mor braf! dyna/dyma braf!
b. stad! ebych. (eiron.) dyma bicil pert!
braventez. -où harddwch, prydferthwch, godidowgrwydd; rhadlonrwydd
bravig g. -où gêm; tegan
bravik adf eithaf da, go dda
bravoc’h a. gradd gymh. brav qv.
b. reiñ eget mont da glask gwell rhoi na bod ar ofyn
braz g. mwyafrif, rhan fwya’, trwch; llawn dwf
ar b. eus an dud y mwyafrif, trwch y bob(o)l, y rhan fwya’ o’r bob(o)l
ar b. eus ar bloaz y rhan fwya’ o’r flwyddyn
bugale en o b. plant wedi tyfu / wedi dod i’w llawn dwf
en e vrasañ yn ei lawn dwf; ar ei (fan) ucha’ (am y môr)
ober e vraz ei lord(i)an hi, swagro, swancan, rhodresa; brag(i)o/bragan, ymffrostio, chwythu’i (ut)gorn; arddangos ei awdurdod
douget/techet da ober e vraz bostfawr, ymffrostgar
brazez1 a. beichiog
brazez2 b. gwraig yn disgwyl (plentyn), menyw feichiog
brazezañ be. beichiogi
bre g. bryn
brec’h1 b. -ioù, divrec'h braich; rhaff(aid); llawes
b. ar vantell llawes y got
hejañ e vrec’h d’ub. codi/cwnnu/ chwifio’i law ar rn
plegañ e vrec’h (ffig.) codi’i fys bach (ffig.
b.-vor culfor
brec’h2 b. brech wen; brech, brech(i)ad
ar vrec’h-nij brech yr ieir
lakaat ar vrec'h brechu
brec’henn-vor b. cainc o fôr
brec’hioù ll. brec’h qv. breichiau; cyrn (arad(r), beic)
b.-santout teimlyr, ceisyriau
bred g. meddwl
hervez e vred e-unan yn ei feddwl ei hun(an), yn ôl fel y gwel(ai) (e) rth, yn ôl yr olwg a gaiff/gâi (e) ar rth
bredoniezh b. seicoleg
bredoniour b. -ien seicolegydd
brein1 a. pwd(w)r, mall, llwg(w)r; adfeiliedig, mewn cyflwr gwael
amzer vrein tywydd brwnt/mochaidd/slabog
hemañ zo b. ar vioù dindanañ (ffig.) aderyn brith yw hwn/e (ffig.)
ne oa ket un neudenn ennañ ha ne oa ket b. ’roedd yn bwd(w)r mall drwyddo, ’roedd yn gwb(w)l lwg(w)r
b.-puzuilh pwd(w)r mall
brein2 adf (i gryfhau a.) iawn, difrifol, dychrynllyd, enbyd, ofnadwy
arnev brein stor(o)m enbyd
breinañ be. pydru, mallu, mydru, braenu; llygru
Breizh b. Llydaw
B. Atao Mudiad Cenedlaethol Llydaw; cylchgrawn y Mudiad Cenedlaethol
B. atao! B. da virviken! Bevet B.! Llydaw am byth!
B.-Izel Gorllewin Llydaw, Llydaw Isaf
B.-Uhel Dwyrain Llydaw, Llydaw Uchaf (y rhanbarth y mae’r brifddinas ynddo)
B.-Veur Prydain
B.-Vihan Llydaw
Breizhad g. Breizhiz Llydäwr, brodor o Lydaw
Breizhadez b. -ed Llydawes
breizhat a. llydewig, o Lydaw, yn perthyn i Lydaw
breizh-veuriad g. b.-veuridi Prydeiniwr
brell1 a. cymysglyd (ei feddwl/meddwl), dryslyd (ei feddwl/meddwl); byrbwyll; hurt, twp, dwl
penn b. un byrbwyll; hurtyn, twpsyn
brell2 g. hurtyn, twpsyn
bremaik adf maes o law, cyn bo hir, toc, chwap, yn y fan/man; gynnau fach, nawr jest
bremañ adf nawr; bellach, erbyn hyn
a-benn b. bellach, erbyn hyn; nawr; cyn hyn, eisoes
a-hann/adalek/azalek b., diwar vremañ o hyn ymlaen
evit b. am nawr; nawr, ar hyn o bryd, ar y funed/funud, y funed/munud yma
b.-souden, b.-tuchant chwap (iawn)
brenk g. -où tagell (pysgodyn)
brenn g. man us
b.-heskenn blawd llif
brennig torf. -enn b. llygaid meheryn
kas ub.da glask b. da Venez Arre (ffig.) anfon rhn i ffwrdd yn ddiymdroi / hala/troi rhn bant yn ddiseremoni
breolim b. -où melin hogi
ur maen-b. carreg hogi
breolimañ be. hogi
breou g. dewiniaeth, swyn; breintlythyr
bresañ be. damsang, sangu, sengi, mathru; gormesu, gorthrymu, gwasgu; bragu, macsu, darllaw
breser g. -ien gormeswr, gorthrymwr; brag(i)wr, macswr, darllawydd
breserezh b. bragdy
bresk1 a. brau; bregus, ansicr; gwan; di-ddal, gwamal, ansad, oriog
b. e oa e yec’hed ’roedd ei iechyd yn fregus
ur peoc’h b. heddwch bregus/ansicr
bresk2 adf yn ddiymdroi, yn ddi-oed
breskenn1 be. (am ddyn ac anifail) cyffroi, cynhyrfu; gwylltu, mynd yn ddwl/wyllt/ynfyd, colli arno’i/ arni’i hun(an), colli’i bwyll/phwyll; mwynhau’i hunan/hunain
mont da vreskenn mynd yn ddwl/ wyllt/ynfyd; mynd ar y dablen/sbri/ criws
lezel e spered da vont e b. gadael i’w feddwl fynd yn wyllt
breskenn2g. cyffro, cynnwrf, gorffwylltra, gwallgofrwydd, ynfydrwydd
mont e b. cyffroi, cynhyrfu, drysu, gwallgofi, mynd yn ddwl/wallgo’/wyllt/ ynfyd
Brest e. lle Brest
breton a. Llydewig
Breton g. -ed Llydäwr
Bretonez b. -ed Llydawes
breud g. -où , dadl, achos llys, llys brawd
breudeur ll. breur qv.
breudeur-gaer ll. breur-kaer qv.
breudoù/breujoù ll. brawdlys; senedd
b. bras brawdlys
B. Breizh Senedd Llydaw; Senedd-dŷ Llydaw
lez vras ar b. uchel lys
breugeud g. toriad gwynt, belcad
breujata be. hollti blew (ffig.), bod yn orfeirniadol
breujoù ll. gw. breudoù
breur g. breudeur brawd
‘ha din-me eo da ziwall ma b.’? ‘ai ceidwad fy mrawd ydwyf i’?
breur-gevell g. breudeur-c’hevell gefell (g.)
breur-kaer g. breudeur-gaer brawd yng nghyfraith
breur-laezh/mager g. breudeur-l./-vager brawd maeth
breureg g. -ed brawd yng nghyfraith
breuriezh b. -où brawdoliaeth, cymdeithas (o frodyr)
breutaat be. pledio (achos), amddiffyn (hawliau rhn mewn llys barn); dadlau; trin, trafod (achos, pwnc)
breutaer g. -ien bargyfreithiwr; plediwr, amddiffynnydd (mewn llys)
brevet abf breviñ qv. wedi’i friwa/briwa; briw; wedi ymlâdd/diffygio, wedi’i (l)lethu
b. eo va/ma c’horf mae fy nghorff yn friw / yn gwynegu / yn gwynio / yn boenau i gyd
brevet on! ’rwy’ i wedi ymlâdd! ’rwy’ i wedi blino’n lân/dwll/siwps!
breviel g. -où llyfr gweddi offeiriad
breviñ be. briwa, chwalu, malu, malurio, torri'n gandryll/yfflon; dinistrio; gwasgu, damsang, mathru; llethu
b. e gorf gweithio ar ladd ei hunan, gweithio fel lladd nadroedd
brevus a. llethol, dinistriol
brezel gb. -ioù rhyfel
B. ar Groaz Croesgad
B. Diabarzh Rhyfel Cartre’
ar c’hentañ b.-bed, ar b. pevarzeg y rhyfel byd cynta’
an eil b.-bed yr ail ryfel byd
pa vez brasañ/muiañ ar b. e vez tostañ ar peoc’h bydd/mae yr awr dywylla’ cyn y wawr
brezeliñ be. rhyfela
brezeler/brezelour g. -ien rhyfelwr
brezhell g. -i, brizhilli, brilli macrell
brezhoneg g. Llydaweg
b. bras Llydaweg aruchel/coeth
b. brein/kaoc’h/divalav/saout/podoù, b. kas ar s. d’ar gêr Llydaweg gwael/ bratiog/llwg(w)r
b. yac’h Llydaweg rhywiog/cyfoethog
an holl a gomz/bre(ze)g/safar b. maen nhw i gyd / mae pawb yn siarad Llydaweg
er barrez a Daole, etre an daou draezh, emañ ar bravañ b. e breizh ym mhlwyf Taole, rhwng y ddau draeth, y mae’r Llydaweg gorau yn Llydaw
gwellañ b. a zo eo b. Leon - hervez lod zo Llydaweg Leon yw’r Llydaweg gorau’n bod - yn ôl rhai
mont da/ouzh ub. e b. siarad â rhn yn Llydaweg, siarad Llydaweg â rhn
ne vijen ket gwerzhet e b. ’chawn i mo fy nhwyllo yn Llydaweg, ’rwy’n deall digon o Lydaweg i beidio â chael fy nhwyllo
brezhonegañ be. siarad/whilia Llydaweg
brezhoneger g. -ien siaradwr Llydaweg; Llydäwr Llydaweg
brezhonegerien a-vihanik/a-varlenn/ a-gavell siaradwyr Llydaweg o’r crud, siaradwyr (Llydaweg) brodorol
brezhonegerien int holl/toud maen nhw i gyd yn siaradwyr/siarad Llydaweg
brezhonek a. Llydaweg
brezhonekaat be. Llydewigeiddio, troi’n Llydaweg; bathu ffurf Lydaweg (ar air estron)
bri1 g. parc
dougen b. d’ub./d’udb. bod â pharch tuag at rn/rth, parchu rhn/rhth
bri2 b. -où bron, och(o)r, lleth(e)r (mynydd, bryn); dibyn, clogwyn; tywyn
briad b. -où coflaid/cowlaid, llond côl; llawer iawn
b.-ha/ouzh-b. yn cofleidio’i gilydd, a’u breichiau am ei gilydd
briata be. cofleidio
en em vriata cofleidio’i gilydd
brich b. -où ffwrwm, sedd
brid gb. -où ffrwyn
bridañ be. ffrwyno
brif g. bwyd, ymborth; bara
b. du bara rhyg
b. gwenn bara gwenith
brifal/brifañ be. bwyta’n awchus/ llyminog, llarpio, sglaffio, bwyta fel ceffyl
brifer g. -ien bwytäwr awchus/llyminog; bolgi, un barus/glwth, un am ei fol(a)
brignonenn b. -où bripsyn
brikenn1 b. -où bric(s)en
ur vrikenn-soavon cnepyn/talp o sebon
brikenn2 b. -où piser, jwg/siwc (seidr)
briket a. brith
brikol g. -où brongengl; bresys
brikoli torf. -enn b. brocoli, blodfresych caled, blodfresych y gaea’; marchysgall ll. -en
kaol b. bresychen wen, blodfresychen
ur penn-b. brodor o G-Kastell Paol
brilli/brizilli ll. brezhell qv. mecryll
ober ar vicher brilli pysgota mecryll (am gynhaliaeth)
brini ll. bran qv. brain
ur spontailh b. bwgan brain
briñsenn b. briñsoù brigyn; bripsyn
brizh a. brith, braith (b.); yn frychau haul i gyd, yn llawn brychau haul; c(h)warter/ hanner call (a dwl), hercall, hanner pan; anwadal, di-ddal, oriog; gwyllt (o ran tymer), tanllyd; cas, treisgar; hanner, cetyn
b. e/he sac’h parod i fwyta unrhyw beth, â stumog dda, ag archwaeth da
b. eo ar park gant ar brini mae’r cae yn frith gan frain / yn llawn o frain
amzer vrizh tywydd anwadal/di-ddal/oriog
hennezh a vez b. pa vez mezv mae e’n gas yn ei ddiod / pan fydd wedi meddwi
hennezh zo b. ’dyw e/hwnna ddim c(h)warter/hanner call, ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn, ’dyw e ddim yn llawn llathen
n’eus ket a vrizh laer ’does mo’r fath beth â chetyn/hanner lleidr, lleidr yw lleidr
ur b. soñj brith gof
n’em eus nemet ur b. soñj eus an dra-se ’does gen i / ’does gyda fi ond brith gof am/o hynny
ur penn b. he deus mae’i hwyneb yn frychni/frychau haul i gyd
ur b.-kempenn d’e veg / d’he beg ymolchad cath, cetyn/esgus ymolchad
brizhadenn b. -où brychni haul
brizhañ be. britho; cythruddo, colli’i dymer/thymer, colli’i limpyn, mynd yn benwan (walocs) / ynfyd, mynd o’i go’/ cho’; colli’i bwyll/phwyll, drysu’n lân, mynd yn wallgo’, gwallgofi
brizhell b. -où brychni haul
brizhelloù ’leizh e fas brychni haul dros ei wyneb
brizhenn1 b. -où smot(yn)/sbot(yn)
brizhenn2 b. -ed buwch fraith; gwraig hynod/unigryw, gwraig chwarter/hanner call a dwl
brizhili ll. brezhel qv.
brizhillia be. mecrylla, pysgota mecryll
brizhilhonañ be. briwa’n fân/yfflon, torri’n chwilfriw/deilchion /gandryll, chwalu’n ddarnau mân
brizh-izelegezh b. cymhleth y taeog
brizhkredenn b. -où ofergoel
ar brizhkredennoù paganek yr ofergoelion paganaidd
brizh-uhelegezh b. cymhleth yr uwchradd
brizhvezv a. hanner meddw, lled feddw, oelin bach (ar laf.)
brizhyezh b. bratiaith
bro b. -ioù, broezioù gwlad; mamwlad; bro, ardal; rhanbarth
b. ar chistr ardal y seidr
b. ar glaou ardal y gweithiau glo
b. ar sivi ardal y syfi/mefus : Plougastel-Daoulas
B. Gozh va/ma Zadoù Hen Wlad fy Nhadau
bro va/ma c’havell bro fy mebyd, yr ardal / y fro lle’m ganed / lle ce(fais)s i fy ngeni
a bep liw marc’h mat - a bep b. tud dereat mae drwg a da / da a drwg ym mhobman, megir ym mhob tir ddynion teg
bale/foetañ/redek b. crwydro
bale broioù crwydro’r gwledydd/byd
da bell-vro i wlad bell
eus ar vro, -ar vro o’r fro/ardal/lle, lleol; brodorol; o’r wlad
unan / un den eus ar vro brodor o’r ardal, dyn/gŵr lleol, un o’r fro/lle
maleur d’an hini zo ganet en ur gwall vro rak peurliesañ di en em denn cyw a fegir yn uffern yn uffern y myn fod, a aned o hwch a ymdroes yn y dom
pep hini en em denn d’e vro ‘teg edrych tuag adre’, ’does unman yn debyg i gartref’
rodig a dro a ra b. y ci a gerddo a gaiff (asgwrn i’w bilo)
tud va/ma b. fy nghydwladwyr
war ar vro ar y wlad; i’r wlad
e-kerzh an hañv e teu ur bern tud war ar vro yn yr haf daw llawer o bob(o)l i’r wlad
ar broioù-krec’h dwyrain Llydaw (i drigolion gorllewin Llydaw); gorllewin Ffrainc
ar broioù-uhel ardaloedd dwyrain a gogledd Ffrainc
ar Broioù Unanet y Cenhedloedd Unedig
er broioù tomm yn y trofannau
eus ar broioù estren o’r gwledydd estron; o’r gwledydd tramor
Gouarnamant broioù Europa Senedd (Gwledydd) Ewrop
B.-Alamagn yr Almaen
B.-C'hall Ffrainc
B.-Dreger rhanbarth Treger
B.-Ereg/-Wened rhanbarth Gwened
B.-Gembre Cymru
B.-Gernev rhanbarth Cernyw Llydaw
B.-Leon rhanbarth Leon
B. Roazhon rhanbarth Roazhon
B.-Saoz Lloegr
B.-Skos yr Alban
broad1 b. -où llwyth, cenedl; talaith
ar Broadoù Unanet yr Unol Daleithiau
broad2 g. broidi, broiz brodor; cydwladwr
broadel a. cenedlaethol
broadelañ be. cenedlaetholi
broadeler/broadelour g. -ien cenedlaetholwr
ur b. touet/rik/penn-kil-ha-troad cenedlaetholwr anghymodlon/pybyr/ o’i ben i’w draed
broadelourien vreizhat cenedlaetholwyr Llydewig/Llydaw
broadelouriezh b. -où cenedlaetholdeb
broadour g. -ien dinesydd
broch g. broetsh/brotshyn, pin (tlws; bwcwl ayyb.); coes/(g)yn (planhigyn), brigyn
brochañ be. pocan/procio ( tân); corn(i)o, twlc(i)o â chorn (am greadur); cymell, ysgogi, (y)sbarduno (ffig.)
b. laou (yn gellweirus) gwaith teiliwr neu jac y rhacs
brochenn b. -où gwäell
brochennat be. gwau
broc'h1 g. -ed broch, mochyn daear
ar b. a doull an douar - hag Alanig a grog er yar pawb at y peth y bo, llong i longwr a melin i felinydd, melys i bawb ei bleser, pawb â’i ddiléit/ffansi; nid hawdd tynnu cast oddi ar hen gaseg/geffyl, nid hawdd yw bwrw hen arfer, anodd i neidr anghofio sut i frathu
kousket evel ur b. yn/wedi cysgu fel mochyn/twrch
broc'h2 g. anghydfod, ffrae, cweryl
broc’hadenn b. -où anghydfod, ffrae, cweryl
broc’hadennoù a vez etrezo/etreze alies byddan nhw’n cwympo mas / cynhennu/ffraeo/cweryla yn fynych
broc’hañ be. cynhennu, cwympo mas, cweryla, ffraeo;codi/cwnnu natur, ffromi, digio, ei gweld hi’n chwith, teimlo i’r byw
brodañ be. brodio
b. ur gontadenn addurno/lliwio stori
broder g. -ien
broderez b. -ed brodwraig
broderezh g. brodwaith
broella g. gw. proella
broed g. -où gwäell; gwau
broen torf. -enn b. brwyn ll. -en
broeneg b. -où tir brwynog, cors, gwaun/gweundir
broenek a. brwynog
brog g. -où dolen
brogar a. gwladgarol, gwlatgar
brogarantez b. gwladgarwch
brogarour g. -ien gwladgarwr
brogon torf. -enn b.lluched, mellt, golau
brogonenn b. -où llucheden, mellten, goleuni
brogenniñ be. lluchedu, melltennu, bwrw golau
broiñ be. ymgartrefu, arosfeuo
broioù ll. bro qv.
ar b. estren y gwledydd estron; y gwledydd tramor
ar b. pell y gwledydd pell
ar b. en tu all d’ar mor y gwledydd tramor
brok g. -où, brochoù (y)stên, piser; jwg/siwc; jac
brokañ be. mentro, anturio
brokus a. hael, caredig, piwr, clên
brokusted b. haelioni, caredigrwydd
broñchit g. bronc(e)itis, llid y bronci
brondu1 a. wedi cleisio
brondu2 g. -ioù, bronduenn b. -où clais
bronduañ be. cleisio; brychu
bronduet abf bronduañ qv. wedi cleisio; wedi’i gleisio/chleisio; brychu
bronn b. -où, divronn bron; cadair, pwrs (buwch)
ouzh ar vronn ar y fron
reiñ b. d’ar babig bwydo’r babi ar y fron
reiñ b. d’ar bal cael hoe/egwyl (o’r gwaith - weithiau yn answyddogol)
bronneg g. -ed mamal, mamolyn
bronnek a. bronnog; mamolaidd, tethog
aneval b. mamal, mamolyn
pod-b. potel fwydo, potel babi
bronnig-ar-vuoc’h b. (bot.) mwg y ddaear, pwff/cwd y mwg
broñs torf. -enn b. -où blagur ll. -yn, egin ll. -yn
didarzhañ/dont a ra broñsoù war ar gwez mae’r coed yn blaguro
broñsañ be. blaguro, egino
broud g. -où, broudadenn b. -où pocrad, prociad; symbyliad, ysgogiad, (y)sbardun (ffig.), hwb, cymhelliad; brath((i)ad, pig(i)ad; pin bawd; (y)sbardun (gwrthrych pigfain)
broudañ be. pocro, procio; symbylu, ysgogi, (y)sbarduno (ffig.), cyffroi, annog, cymell, hybu, tan(i)o; brathu, pigo, gwanu; blaguro, egino; (y)sbarduno
b. c’hwen(n) (yn gellweirus) gwaith teiliwr neu jac y rhacs
brouder g. -ien pocrwr, prociwr; symbylydd, ysgogwr, (y)sbardunwr, anogwr, cymhellwr
b.-c’hwenn (yn gellweirus) teiliwr
brouderez b. -ed ysgogwraig, cymhellwraig; cleren lwyd, cacynen y meirch, robin y gyrrwr
brouderezh g. symbyliad, ysgogiad, (y)sbardunad
broudus a. (blaen)llym; (y)sbardunol, anogol, cymhellol
brouez b. tymer/natur wyllt
brouezañ be. colli’i dymer/thymer, colli’i limpyn; mynd yn benwan (walocs) / yn gynddeiriog, cynddeiriogi
brouezek/brouezus a. tanllyd (o ran tymer), byr ei flewyn/blewyn (ffig.), byr ei dymer/thymer, gwyllt (ei natur)
brouilhed g. -où braslun, copi drafft, drafft cynta’, fersiwn cynta’
brouskoad g. -où llwyn, prysgwydd, manwydd
paotred ar b. bechgyn/dynion y Byddin y Gwrthsafiad (Résistance)
broust g. -où brws
b.-dent/dilhad/blev/boteier brws dannedd/dillad/gwallt/(e)sgidiau
broustañ be. brwsio; (â dŵr a sebon) sgwrio
brout a. tanbaid, tanllyd, eirias
broutac’h g. gwres llethol/trymaidd (am yr hinsawdd), tywydd crasboeth/ tanbaid
broutac’het abf. broutac’hiñ qv.
b. eo an amann mae’r (y)menyn wedi troi, mae blas cas/drwg ar y menyn
broutac’hiñ be.(am y gwres) achosi/ gwneud niwed (i), niweidio
brozh b. -ioù sgert
b.-(din)dan/-vihan pais
bruched gb. -où brest, mynwes, dwyfron, thoracs
bruchedad gb. -où coflaid/cowlaid, llond côl
bruc’hellat be. rhuo (am darw); bygylad/ bugunad (am fuwch)
brud gb. bri, clod; enw, enwogrwydd; si, sôn; stori; sŵn, trwst, twrw
b. en devoa Milin da vezañ ur skrivagner dispar hag ur yezhoniour dispar ’roedd Milin yn enwog am fod yn llenor gwych ac yn ieithegydd gwych
b. fall enw gwael/drwg
b. fall a zo chomet stag ouzh e votoù cafodd enw gwael/drwg; mae enw gwael/drwg iddo, gadawodd dipyn o siarad/sôn (cas) ar ei ôl
gwelloc’h brud fall eget b. ebet gwell enw gwael na dim enwogrwydd o gwb(w)l [tybed?]
pakañ b. fall cael enw drwg/gwael
b. vat enw da; enwogrwydd
ar vrud vat a chom e-tal an nor - ar vrud fall a red betek ar mor bai bychan a gerdd ymhell; buan y rhed drwg chwedl; gall newydd drwg hedfan heb un adain
gwell eo b. vat da bep hini evit kaout madoù ’leiz an ti / eget aour melen leun an ti gwell yw enw da na chyfoeth lawer / nag aur dilin, enw da yw’r trysor gorau, gwell clod na golud, gorau caffaeliad/trysor : enw da; y bedd a lwnc bob peth ond enw da
an hini en devoa savet ar vrud-se a oa en em drompet mae’r sawl a ddechreuodd roi’r si yna ar led / hau’r stori yna wedi gwneud camgymeriad / wedi’i methu hi
bezañ en e vrud / e-kreiz e vrud bod yn ei anterth / yn ei fan gorau / ar ei orau / ym mlodau’i ddyddiau / yn ei ogoniant / yng ngogoniant ei nerth
difenn e vrud enep an teodoù fall amddiffyn ei enw da yn erbyn y tafodau drwg
e vrud az ae war gresk a zeiz da zeiz ’roedd y sôn amdano yn mynd ar gynnydd o ddydd i ddydd, ’roedd e’n mynd yn fwy (a mwy) enwog bob dydd
gounit e vrud ennill bri/clod, gwneud enw (da) iddo’i hunan, cael/ennill enwogrwydd, dod yn enwog
gwazed e-kreiz o b. dynion yn anterth eu nerth / yn eu man gorau
hervez ar b. yn ôl y sôn/si, medden nhw
kaout ar b. da vezañ cael yr enw am/o fod (yn), bod yn enwog (fel; am fod yn); bod â sôn amdano/amdani
c’hwi ho peus / hoc’h eus brud! mae sôn amdanoch chi!
ober b. (am blanhigion) ffynnu; cynyddu, mynd ar gynnydd; llwyddo
ober a ra b. ar medisin nevez mae’r doctor/meddyg newydd yn gwneud enw da iddo’i hun(an) / yn cael enw da / yn ennill ei blwy’
ober b. d’ub. ceryddu/cymhennu/ cystwyo/cwrbo/termo rhn
brudañ be. rhoi si ar led (am), taenu sôn ar led (am); cyhoeddi (ar led / o ben y tai / i’r byd a’r betws), rhoi cyhoeddusrwydd (i), utganu (ffig.)
bruderezh g. cyhoeddusrwydd
ober b. rhoi cyhoeddusrwydd
brudet abf enwog, adnabyddus, o fri nid anenwog
b. mat eo mae’n enwog iawn, mae sôn (dymunol/ffafriol) amdano/amdani, mae enw da iddo fe / iddi hi
ur c’haner b. canwr enwog / o fri
brudfollenn b. -où taflen hysbysrwydd/ gyhoeddusrwydd
brug g. a thorf. -enn b. (bot.) grug
bleuñv b. blodau’r grug
b.-roz (bot.) rhododendron
brukañ be. pydru, madru, mallu (am bren)
bruket abf brukañ qv.
un dant b. dant wedi pydru, dant pwd(w)r
un den b. dyn wedi bradu’i iechyd (o achos y ddiod feddwol)
brulu torf. -enn b. (bot.) bysedd/clatsh y cŵn
brumenn b. -où niwl
brumennek a. niwlog
brun a. brown, coch, pengoch
brun g. -ien cochyn
brundu a. brown tywyll, lliw castan (tywyll), cochddu
brutal a. annynol, cïaidd, creulon, milain
b.! (ffig.) ardderchog! campus! gwych! rhagorol!
bruz(h)un torf. -enn b. briwsion ll. -yn, darnau mân ll. darn/dernyn mân
mont e b. / da vruz(h)un briwsioni, briwa’n fân; torri'n deilchion/gandryll/ dameidiach/yfflon, chwalu, mynd yn chwilfriw
istor ur garantez aet da vruz(h)un hanes carwriaeth a chwalwyd
bruz(h)unachoù ll. briwsionach, tameidiach
e b. yn dameidiach/ yn dipiau
bruz(h)unañ be. briwsioni, briwa/ chwalu’n fân; torri'n deilchion/ gandryll/dameidiach/yfflon, mynd yn chwilfriw
bruz(h)unek/bruz(h)unus a. briwsionllyd
bruz(h)unenn b. briwsionyn
bruz(h)unet abf bruz(h)unañ qv. wedi’i friwa/briwa, wedi’i chwalu, yn friwsion, yn ddarnau mân, yn dipiau
bu: na bu na ba dim bw na ba/be
buan1 a. ac adf cyflym, buan, clou (< clau); chwim, chwimwth, sionc, heini
(boued) B. ha Mat Bwyd Parod a Da
hast b.! brysia! mwstra! (ar laf.) siapa hi!
ken b. ar y gair, ar/gyda hynny; chwap wedyn
ken b. ha cyn gynted â, mor gyflym â
ken b. ha ma cyn gynted ag y, man y
mat ha b. n’int ket unan, mont re vuan ne dalv netra nemet da bakañ c’hwenn nid ar redeg y mae aredig, gan bwyll y mae mynd ymhell, ara’ deg mae dal iâr (ond yn sydyn gynddeiriog mae dal ceiliog), araf a dygn a ennill y gamp, cymer amser ac fe wnei bopeth yn gynt, nid a red a gaiff y budd, gwastad mewn brys - gwastad ar ôl, gormod brys a wna mawr ofid
mont re vuan ganti mynd/symud/ gweithredu yn rhy fuan/gyflym/glou; goryrru; cymryd gormod(d) yn ganiataol
neb a ya b. da heul e benn goude faziañ en deus anken meddwl byr a wna/bair hir ofal/ofid; a wrthodo gyngor rhad a brŷn edifeirwch drud
buan2 gb. -ed gwenci, bronwen
buanaat be. cyflymu
buanaerez b. (y)sbardun (car)
buanded b., buander g. cyflymdra
muzuliañ b. ar c’hirri mesur cyflymdra’r ceir
buanegezh b. tymer (wyllt), llid, dig
n’eus ket a diegezh hep b. ’does yna ddim tŷ heb gynnen / heb gwympo mas
buanek a. byrbwyll, gwyllt, tanllyd, byr/gwyllt ei dymer/thymer, byr ei flewyn/blewyn (ffig.), croendenau
buanoc’h a. cymh. cynt, cyflymach
b. eget an trouz yn gynt na sŵn, swpersonig
budjet g. cyllideb
bugadenn b. golch
ober b. golchi
bugale ll. bugel qv.
b. an deiz a hiziv plant y dyddiau hyn, plant heddiw / y to sy’n codi
ar re o deus b. o deus poan heb dale - ar re a zo disher o deus poan ha mizer mae poen ar rai â phlant - mae’n dyblu ar y diblant
gourt/rust int ouzh o b. maen nhw’n galed/arw wrth eu plant, maen nhw’n llawdrwm ar eu plant
tud ha loened a gar o b. gwyn y gwêl y frân ei chyw
poan-vugale gwewyr esgor
b.-vihan ll. bugel-bihan qv.
bugaleaj g. plentyndod
b. kentañ babandod
en e vugaleaj / he bugaleaj yn ei blentyndod/phlentyndod, ym more oes
kouezhañ/mont er vugaleaj babanu, mynd yn ôl yn blentyn
bugel g. bugale plentyn
b. moumoun b. kollet - magadenn da vezañ krouget, tad ha mamm a lez o bugel a zo daonet a-raok mervel arbed y wialen fedw a ddifetha’r plentyn, a arbedo’i wialen a ddifwyna’i fachgen, yr hwn a arbedo’r wialen fydd yn casáu ei fab, gwae’r tŷ lle na chlywir llais cerydd
b. ur botez toull, ur b. beuzet e dad e stank ar vilin-avel, ur b. beuzet e dad o kouezhañ diwar ar maen koat plentyn llwyn a pherth / drwy’r berth, babi ffair
ar b. nemetañ eo yr unig blentyn yw e
ar b. saout crwt/gwas bach y gwartheg
diouzh ma vez an tiegezh e vez ar b. pob rhyw a genhedla ei debyg, ni ddywed plentyn ond a glywo ar yr aelwyd, fel y bo’r fam/tad y bydd y plant - o dyfiant ac o dafod, fel y crafa’r iâr y piga’r cyw, beth ddywed y frân fawr fe ddywed y frân fach, fel y bo’r hwch y bo’r perchyll / tebyg i hwch y bydd ei llwd(w)n, mae natur y cyw yn y cawl, mae gwaed y ceiliog yn y cyw, os cloff y gaseg - cloff yr ebol; cyw a enir yn uffern yn uffern y myn fod
honnezh zo b. ganti mae hi’n disgwyl (plentyn)
pa oa b., pa oa ur b. anezhañ/anezhi pan oedd yn blentyn/fach/ifanc, yn ei blentyndod/phlentyndod
b. beuzet e dad e stank ar vilin-avel, ur b. beuzet e dad o kouezhañ diwar ar maen koat plentyn llwyn a pherth, plentyn drwy’r berth, cyw tin clawdd
ur b. ganet en ur marchosi daoust ha dont a rafe da vezañ un ebeul? ’dyw’r ffaith i blentyn gael ei eni mewn stab(a)l ddim yn ei wneud yn ebol!
ur b. pevarlampig plentyn di-ddysg/ diwa(ha)rdd
b.-bihan ŵyr
b.-noz ellyll, coblyn
bugelel a. plentynnaidd
bugelenn torf. -enn b. celyn Ffrainc/ Gwent/Mair, celyn y wrach, eurfanadl
bugul g. -ioù bugail
buhez b. -ioù bywyd, oes; buchedd; amser caled/galed
b. ennañ/enni yn llawn bywyd, bywiog; prysur, bisi (am bentre’, tre’, ffordd ayyb.)
B. Santez Nonn hag he mab Divy Buchedd Santes Nonn a’i mab Dewi
B. ar Sent Bucheddau’r Saint
ar vuhez ne vez ket aes atav ’dyw bywyd ddim yn fêl i gyd bob amser, ni cheir y melys heb y chwerw; a chwenycho y rhosyn goddefed y drain
a-hed e vuhez, e vuhez-pad, abaoe an deiz ma oa bet ganet betek fin e vuhez gydol / ar hyd ei fywyd/oes, tra bu byw; tra bydd e byw, cyhyd ag y bydd/bo byw; o’r crud i’r bedd, o febyd hyd fedd; hyd ddiwedd ei fywyd/oes, hyd ei fedd
barr/lore e vuhez uchafbwynt/coron/ pinacl ei yrfa/fywyd; ei awr fawr
betek fin/termen e vuhez hyd ddiwedd ei fywyd/oes, hyd ei fedd
bezañ war var e vuhez bod ar fin colli’i fywyd, bod mewn perygl o golli’i fywyd
bezañ war vuhez ub., ober b. / ober ur vuhez d’ub. rhoi byd/bywyd enbyd/gwael/ofnadwy i rn, rhoi amser caled/galed i rn, bod ym mhen rhn o hyd (ffig.), bod â’i fys/bys yn llygad rhn byth a beunydd (ffig.), plag(i)o/ pigo rhn, gwneud bywyd yn boen i rn
danevell/istor e vuhez stori/hanes ei fywyd; hunangofiant; cofiant; bywgraffiad
degas/reiñ b. (da), lak(a)at b. (en) bywhau, bywiocáu
forzh va/ma b.! help!
hennezh en deus graet ur vuhez dezhi fe gafodd hi fywyd ofnadwy gydag e
kaout a bep seurt buhezioù cael pob math o brofiadau/helbulon
kaout/ren ur vuhez vleiz cael/byw bywyd ci
ma/va zamm(ig) b. fy nhipyn bywyd, fy mywyd bach i
pebezh b. zo ganto/gante! dyna fywyd sy’ arnyn nhw!
ren/tremen e vuhez byw ei fywyd, treulio’i fywyd/ddyddiau/oes
ren ur vuhez fall byw bywyd drwg, byw’n ddrwg
skubañ ub. eus e vuhez alltudio rhn o’i fywyd/gof, (y)sgubo rhn yn llwyr o’i gof
ur vuhez hir bywyd hir/maith, oes hir/faith
ur vuhez treut o deus mae hi’n fain/ anodd/galed/gyfyng/llwm arnyn nhw
buhezek a. bywiog, sionc, nwyfus, llawn asbri/egni
dont da vezañ bev-b. bywhau, bywiocáu
buhezekaat be. bywhau, bywiocáu
buhezegezh b. bywoliaeth; ymarweddiad; moesau
buhezskrid g. -où cofiant; bywgraffiad
b. savet gant an den e-un hunangofiant
buntad g., buntadenn b. gw. bountad g., bountadenn b.
buntañ be. gw. bountañ
buoc'h b. -ed, -enned buwch; (ffig.) twpsyn/twpsen
ar vuoc’h y fuwch; y ‘symbol’ (yn cyfateb i’r ‘Welsh Not’ yng Nghymru)
alet eo ar vuoc’h mae’r fuwch wedi (h)alu / wedi bwrw llo
me n’on ket kap da zeskiñ mann - me a zo b.! ’dwy’ i ddim yn gallu dysgu dim - ’rwy’n dwp!
kas ar vuoc’h d’ar solier snwff(i)an
b. Doue buwch goch gota
ur vuoc’h-laezh buwch odro
burbu torf. -enn b. tosau, plorod; acne
bured b. -où fflasg; potel laeth babi
burev g. -ioù swyddfa; desg, biwro; cell (myfyrgell), stydi; canolfan; asiantaeth
b. an douristelezh canolfan dwristaeth
B. Minister an aferioù diabarzh y Swyddfa Gartref
B. Minister aferioù Kembre y Swyddfa Gymreig
b.-eskemm cyfnewidfa arian
b.-kelaouiñ asiantaeth newyddion
b.-kouraterezh asiantaeth fusnes; swyddfa brocer
b.-polis Gorsaf yr Heddlu
b.-post Swyddfa’r Post
implijad-b. gweithiwr mewn swyddfa, clerc
bureviad g. burevidi gweithiwr mewn swyddfa,clerc
burevour g. -ien biwrocrát
burezh b. anwedd; ager; tarth
burutellat/burutellañ be. rhidyllu, gwagro/gogrwn, nithio; barnu, beirniadu, tynnu llinyn mesur dros; gweld bai/beiau; adolygu (llyfr, drama, ffilm ayyb.)
b. pizh beirniadu’n fanwl, mynd â chrib fân drwyddo/drwyddi (ffig.)
buruteller g. -ien rhidyllwr, gogrwr; beirniad; adolygwr
burzhud g. -où gwyrth; rhyfeddod, syndod
b. eo ne vefe ket marvet mae’n wyrth ei fod yn fyw, mae’n ddigon o ryfeddod na wnaeth e ddim marw
dre vurzhud drwy (ryw) wyrth, yn wyrthiol/ rhyfeddol, yn ddigon o ryfeddod
seizh b. ar bed saith rhyfeddod y byd
burzhudus a. gwyrthiol; rhyfeddol
bus g. -où bws
busellat be. brefu, bugunad/bugenad
busen g. bribsyn/bripsyn, mymryn, tamaid/ychydig bach
butun g. baco, tybaco
deus er maez ma rin b. ac’hanout! dere mas / tyrd allan i fi/mi dy golbo/blam(i)o di!
en e vutun wrth fodd ei galon, wrth ei fodd, ar ben ei ddigon, yn ei elfen
ober b. gant ub. dyrnu/ffusto/pwn(i)o rhn yn ddu ac yn las, cledro/lardo rhn yn ddidrugaredd
pep hini (diwar) e vutun pawb / pob un i dalu drosto’i hun(an)
pouezañ b. (ffig.) pendwmp(i)an, pendrymu, hepian (cysgu)
reiñ ludu e-lec’h b. d’ub. taflu/tawlu ll(u)wch i lygaid rhn, twyllo rhn
b.-fri/-malet/-poultr snisin
b.-chaokat/-karot baco cnoi, joien
b.-korn/-moged baco pib/cetyn
b.-marmouz-ar-gistinenn (bot. llysenw) blodyn y gastanwydden
butunat/butuniñ be. tynnu mwgyn, ysmygu, smoc(i)o
b. e segalenn ziwezhañ (ffig.) marw
butuner g. -ien smoc(i)wr, (y)smygwr
b., gwall-vutuner zoken, e oa bet e-pad e vuhez bu’n smoc(i)wr, yn smoc(i)wr trwm hyd yn oed, yn ystod ei fywyd
buzhug torf. -enn b. mwydod ll. mwydyn
b. ennañ/enni (ffig) dioglyd, pwdwr
tro(u)c’her/spazher b. (ffig.) ffarmwr/ ffermwr, amaethwr
tro(u)c’hañ b. (ffig.) trin y tir
buzhugenn b. buzhug mwydyn; (ffig.) person araf; (ffig.) merch araf/ddiog/ ddidoreth (ffig. yn gellweirus) cala
divalav evel ur vuzhugenn mor hyll â phechod, enbyd/dychrynllyd o hyll/ ddiolwg/salw/hag(a)r
o honnezh a zo ur vuzhugenn! o mae honna fel malwoden / fel llong ar dir sych / fel heddi’ a fory!
buzhugennañ be. ymgordeddu, ymnyddu; gwingo, troi a throsi; gwagswmera, tin-droi, ymdroi, llercian, sefyll(i)an, stelcian, loetran, segura, oedi, llusgo’i draed/thraed
buzhugenner g. -ien gwagswmerwr, seguryn, llerciwr, loetryn; diogyn, pwdryn, araf (ei feddwl a’i ymarweddiad), gweithiwr araf
Bzh talf. < Breizh qv.