B

ba¹! bac’h! ebych. hy! wfft i ti / iddo fe / iddi hi / i chi / iddyn nhw / i bawb!

ba²: na bu na ba na/dim bw na ba/be (gyda’r neg.)

babig g. -où baban/babi bach; clegen, clatsien, pishyn (am ferch ifanc bert)

babilhat be. baldorddi, clebran, lapan, preblian, bwhwman

babilher g. -ien baldorddwr, clebryn, lapyn, paldarüwr

babourzh g. och(o)r chwith (llong)

babouz¹ g. -ed babŵn

babouz² g. glafoerion, drefl/drifl; poer, ewyn(boer); cleber, siarad gwag, baldordd(i)

babouzañ be. glafoerio, dreflu/driblan; ewynnu, maeddu ewyn; clebran (yn ddi-baid), baldorddi, bwhwman, malu awyr

babouzenn b. -où ewyn (o geg dyn neu anifail); bib (babi)

lonkañ e vabouzenn (ffig.) cic(i)o’r bwced (ffig. anweddus ar laf.), marw, darfod, croesi (ffin amser)

bachelour g. -ien baglor

bachelouriezh b. astudiaethau safon uwch mewn ysgol uwchradd; arholiad/tystysgrif cyn ymadael â’r ysgol uwchradd

bac’h¹ a. caeëdig, caethiwus, cyfyng; cul; llethol, trymaidd; na ellir tramwyo drwyddo/drwyddi (am gae; am ffordd)

b. a/e spered araf (ei feddwl), anneallus, cyfyng(edig) (o ran gallu meddyliol)

ur sal vac’h (y)stafell fach/gyfyng

b. eo an hent ffordd bengaead/bengoll yw hi, heol hosan yw hi, ’does dim modd mynd allan/mas drwy ben arall y ffordd

bac’h² b. -ioù carchar, cell, cwb (ar laf.); lle caeëdig/cyfyng

bac’h³ gb. -ioù bach, bachyn

ar pezh a vez paket gant ar b. a vez taolet gant ar forc’h a gasglo’r tad drwy gybydd-dra - mab afradus a’i gwastraffa

bac’h⁴! ebych. gw. ba!

bac'hañ/bac’hiñ be. bachu, dal(a), cipio, gafael (yn); cau â bachyn; cau i mewn, carcharu, rhoi/dodi o dan glo / yn y carchar

b. ouzh ub. a ober udb. gwarafun/ gomedd/nadu i rn wneud rhth, atal rhn rhag gwneud rhth

bac'hellat be. chwythu, anadlu'n drwm, tynnu’n drwm ar ei (h)ana(d)l, bod yn fyr ei (h)ana(d)l, tuchan

bac’het abf bac’hañ qv. wedi’i (d)dal(a); wedi’i garcharu/charcharu, wedi’i gau/chau i mewn; wedi’i gyfyngu/ chyfyngu, yn gaeth

bac’hig gb. -où clesbyn

bad g. pendro

badalenn b. -où dagr

badañ be. rhoi ergyd i rn nes ei fod/bod yn gweld sêr (ffig.), bwrw/taro rhn yn fud/segur/syn/syfrdan (ffig.), sodro rhn

badaouet abf badaouiñ qv. penysgafn, a’i ben/phen yn troi; hurt, syfrdan, syn; (hanner) meddw, wedi’i dal hi

badaou(enn)iñ be. hurt(i)o, drysu, mwydro; achosi/gwneud/peri i droi (ffig. am y pen); syfrdanu, taro’n fud/ syfrdan/syn; dallu (ffig.); byddaru (ffig.); rhoi ergyd nes ei fod/bod yn gweld sêr (ffig.), bwrw/taro’n segur, llorio (ffig.), sodro

b. a ra va/ma fenn mae’n gwneud i’m pen droi; mae fy mhen i’n troi

badaouus a. byddarol; yn gwneud rhn yn benysgafn, yn achosi/gwneud/peri i ben rhn droi (ffig.)

badez g. bedydd

badezet abf badeziñ qv.

gwin b. gwin wedi’i ymestyn â dŵr

moc’h b. pob(o)l anwaraidd/ ddiwa(ha)rdd

unan b. tro-kein an iliz (ffig.) plentyn llwyn a pherth, plentyn drwy’r berth

badeziant b. -où bedydd

badeziñ be. bedyddio; enwi (llong, cwch, adeilad ayyb.); (ar laf.) ychwanegu dŵr (at seidr, gwin, ayyb.)

Badezour g. -ien bedyddiwr

Yann Vadezour Ioan Fedyddiwr

badinellañ be. gwneud yn benysgafn; achosi/gwneud/peri i droi (ffig. am y pen), hurt(i)o, mwydro; dallu; byddaru (ffig.)

b. a ra va/ma fenn mae’n gwneud i’m pen droi; mae fy mhen yn troi

badinellus a. llachar, disglair; byddarol; yn achosi’r bendro

bae g. -où bae

bag b. -où, bigi llong, cwch, bad

bezañ stag e vag dre-holl bod dros ei ben a’i glustiau mewn dyledion, bod â dyledion ym mhobman

dre vag eo e oac’h aet du-hont? ar long/gwch/fad yr aethoch chi yno?

mont gant ar vag hwylio; mynd ar/yn y llong/cwch/bad

ur vag a vrezel llong ryfel

b.-bilbrennek canŵ

b.-dindan-vor llong danfor

b.-dougen/-karg llong nwyddau

b.-dre-dan cwch modur

b.-dre-lien llong hwylio

b.-pesketa cwch pysgota, llong bysgota

b.-saveteiñ/-saveterezh/-savetaj bad/ cwch achub

b.-treizh llong fferi

b.-valumeta llong hela morfilod

bagad¹ b. -où llond llong/cwch/bad

bagad² g. -où cwmni, grŵp, criw, bagad; haid, torf; band, seindorf

ur b. deñved haid o ddefaid

ur b. laeron criw/bagad/haid o ladron

ur b. saout gyrr o dda/wartheg

ur b. sonerien seindorf, band

bagead g. bageidi mordeithiwr, teithiwr ar gwch neu long

bageadenn b. -où mordaith

bageal be. morio, hwylio

bagol/bagos a. iach, bywiog, nwyfus; egnïol; llawen, llon

c’hoarzhin b. chwerthin yn galonnog /iach

bagon b. -ioù (g)wagen, cart; cerbyd (tren)

bagoniad g. -ioù llawn (g)wagen/cart/ cerbyd

bah! ebych. hy! wfft (i ti / iddo fe / iddi hi / i chi / iddyn nhw / i bawb)!

bailh¹ a. â seren wen / â marc gwyn ar ei dalcen/thalcen (am geffyl/gaseg)

an hini n’eo ket b. en e benn a zo b. en e reor heb ei fai heb ei eni (a choed ei grud heb eu plannu), ceir gwall ar y calla’, mae llaid yn y ffynnon lana’, mae rhyw fai ar bawb, ’does neb yn berffaith, anodd cael neb heb ddim brycheuyn

eostig b. tingoch

bailh² g. -où seren wen (ar dalcen creadur)

bailh³ g. -où bwced pren, celwrn, twba

hennezh ne oar na tailh na b. ’dyw e’n gwybod dim yw dim / dim o gwb(w)l / dim oll / affliw o ddim

penn b.! y pen stên/stenaidd! y penbwl! y twpsyn! y lembo!

sailhañ er b. (ffig.- aflednais) cic(i)o’r bwced (ffig.- aflednais), marw, darfod

sot evel ur b. mor dwp â bwced/llo/ stên/sledj

bailhad g. -où bwcedaid, celyrnaid, llond bwced/celwrn/twba

bajaneg g. bajaneien twpsyn, hurtyn

bajanek a. lletchwith, trwsg(w)l, afrosgo; twp

bakteri torf. -enn b. bacteria

bal g. -ioù dawns (achlysur, digwyddiad)

b. friko dawns briodas/neithior

balaenn b. -où ysgub/(y)sgubell, brws llawr

un taol b. (y)sgubad, brwsiad; (ffig.) arwerthiant, sêl/sâl (da/gwartheg)

un troad b. coes brws

balaennoù ar c’harr sychwyr ffenest(r) car, sychwyr/pendil(i)au glaw

balafenn b. -ed iâr fach yr haf, glöyn byw, pili-pala; gwyfyn; (ffig. am berson) un gwamal/di-ddal/chwit-chwat/oriog

b.-erc’h pluen eira

b.-noz gwyfyn

balan g. a thorf. gw. banal

balañser g. -ioù pwyswr; gwneuthurwr tafolau/cloriannau; pendil

balañsiñ be. tafoli, pwyso, cloriannu; cydbwyso; gwrthbwyso; cyfantoli

balañsoù ll. ur balañsoù, ur re valañsoù tafol, clorian

balbotal/balbotiñ be. brawlan/browlan, baldorddi, clebran, malu awyr; clec(i)an, lapan; clapian/clepian, clecan, cario clecs; hel clecs

balboter g. -ien clebrwr/clebryn, brawlwr/browlwr, lapyn

balboterez b. -ed clebren, lapen

balboterezh g. dwli, lol, siarad gwag

balbotiñ be. blebran, lapan,baldorddi

balbouzañ be. poeri/ffrwtian siarad; mwngial, mwmial; baldorddi

balbouzer g. -ien un â nam ar ei leferydd; clebrwr/clebryn, baldorddwr (cyflym); twpsyn; d(if)wyno, trochi, brwntu (ar laf.)

balc'h a. balch, trahaus, ffroenuchel

balc'hded b., balc'hder g. balchder

bale¹ be. cerdded, mynd; mynd am dro, mynd am wâc/wacen (ar laf.), mynd i waco (ar laf.); teithio; troedio; byw

b. moan ha pizhik, b. d’ar pilpasig cerdded yn fân ac yn fuan

b. broioù gw. bro

b. dispont! cer/dos heb ofni dim! cer yn eofn/ewn!

b. e vugale mynd â’i blant am dro

b. eeun (yn llythrennol a ffig.) cerdded yn gymwys/(union)syth, troedio’n gywir/ofalus; byw’n gymwys/onest; plygu, ufuddhau

b. e-giz ur c’hrank / war e granc cerdded fel cranc, cerdded (yn) wysg ei och(o)r

b. mat gweithio’n dda (am beiriant; am dref(e)n; am dîm ayyb.)

b. moan (ha pizhik) cerdded yn weddol gymwys, gwylio’i gamrau/ chamrau (ffig.), bod yn ofalus o’i (g)eiriau, bod yn garcus wrth siarad; gweithredu’n ofalus

b. war skuilh / war (ar) charre bod â thraed chwarter i dri / â thraed hwyaden, cerdded â’r traed yn troi allan/mas

b. war an tu dastum / war zastum cerdded â’r traed yn troi i mewn

araok b. e ranker dale rhaid cripian cyn cropian, rhaid cropian cyn cerdded

dalc’het da vale cloff iawn, yn cael anhhawster/ trafferth i gerdded, yn anab(a)l/analluog i gerdded, yn gripil/ fethedig/glunhercaidd

diaes/skarzh eo dezhañ/dezhi b.,

diaezamant en/he deus o vale, mil boan en/he deus o vale mae’n cael gwaith cerdded, mae’n ei chael hi’n anodd/dafferthus i gerdded

hennezh zo sotañ den o vale dyna’r twpsyn/hurtyn penna’ ar (wyneb) y ddaear / yn y byd (i gyd)

kas da vale hala bant, gyrru i ffwrdd, ymlid/troi ymaith, hala i grafu (ei fol ag ewinedd ei draed) / i gythraul / i’r diawl

mont da vale mynd am dro

mont da vale bro mynd ar ger’ed, mynd i grwydro’r wlad

un trouz b. sŵn cerdded, sŵn troed/ traed

bale² g. -où tro, wâc/wacen (ar laf.); gorymdaith; cerddediad/cer(dd)ed

ar memes b. gant e dad en deus mae yr un ger(dd)ed â’i dad

bezañ war ar b. / war vale bod ar lawr (wedi codi o’r gwely neu heb fynd iddo)

emaoc’h war vale! ’rych chi ar lawr! ’rych chi wedi codi/cwnnu! ’dych chi ddim wedi mynd i’r gwely!

dalc’het en e vale / en he b. gw. dalc’het da vale uchod o dan bale¹

ober ur frapad b. / un tamm b. mynd am dro, mynd am wâc/wacen (ar laf.), mynd i waco (ar laf.)

baleadenn b. -où tro, wâc/wacen (ar laf.)

b.-vor, ur valeadenn war vor mordaith fach, tro mewn llong/ cwch/bad

baleant g. -ed crwydryn

baleata be. cerddetan

baleer g. -ien cerddwr; crwydryn; teithiwr

b.-bro crwydryn; trempyn/tramp

ur barzh-b. bardd crwydrol, trwbadŵr

balen gw. balum

bali b. -où lôn (goed); ffordd, llwyb(y)r

b. Sant Jakez y Llwyb(y)r Llaethog, Caer Wydion/Arianrhod

war b. ar frankiz ar ffordd rhyddid

ballin b. -où gorchudd o ganfas/gynfas, llen o ddefnydd bras, ffetan, sachliain

balog g. -où masg(a)l, plisgyn

baloteg g. -ed llabwst, loba; twpsyn

bal(o)tek a. lletchwith, trwsg(w)l, afrosgo; twp, dwl, hurt

balum g. -ed morfil

balumeta be. hela/pysgota morfilod

balustr g. -où rhwyll; grid rhwng corff yr eglwys a'r côr

balzam g. -où balm, ennaint; eli

balzamañ be. iro ag ennaint, eneinio

bam g. -ioù syndod, syfrdandod, rhyfeddod

brav eo - ur b.! mae’n braf - yn ddigon o ryfeddod! mae’n rhyfedd(ol) o braf; mae’n hardd/brydferth - yn ddigon o ryfeddod! mae’n rhyfedd(ol) o hardd/brydferth! mae’n hardd/ brydferth i’w ryfeddu!

bamañ/bamiñ be. synnu, syfrdanu, rhyfeddu; hurt(i)o; edmygu; hudo, cyfareddu, swyno, swyngyfareddu

bamer/bamour g. -ien dewin, dyn hysbys, twyllwr, hocedwr

bambochal be. bod ar y dablen/sbri, diota, potio, slotian, tanco, yfed ei hoch(o)r hi, yfed ge’red (ar laf.), cyfeddach

bambocher g. -ien rhialtwr, oferwr; diotwr, llymeitiwr, potiwr, slotiwr, tancwr, yfwr mawr

bamizon g. pendro

bamus a. syfrdanol, rhyfeddol; cyfareddol, hudol(us), swynol

banal/balan g. a thorf. banadl

banaleg/balaneg b. -i, -où, banaleier ffridd, darn o dir o dan fana(d)/

bananez torf. -enn b. bananas ll. banana

bandenn¹ b. -où cylch olwyn; rhwymyn; gwregys; band(yn), rhimyn, stribyn; canol (corff), gwasg

b. ur vrozh bandyn gwasg sgert

mont en dour betek e vandenn mynd i mewn i’r dŵr hyd at ei ganol/wregys

bandenn²(ad) b. -où cwmni, criw, haid, gyrr; mintai, twr

bandenn² b. -où haid, twr, gyrr; mintai, torf, tyrfa, nifer

ur vandenn vugale haid/twr o blant

ur vandenn zeñved haid/gyrr o ddefaid

bandennañ be. rhwymo

banell b. -où ale, gwli/gyli, llwyb(y)r, wtra, feid(i)r; ffordd/stryd gef(e)n; tramwyfa

bangounell b. -où pwmp; ffon dafl, catapwlt

bangounellat be. pwmpo; lluchio â ffon dafl

banikell b. -où sbatwla/ysbodol i droi ffrois/crempog/cramwyth/pancos

banjo g. -ioù banjo

bank¹ g. -où mainc, ffwrwm; sedd; banc/ cefnen (o dywod, ayyb.); haig (o bysgod); haid (o adar o’r un rhywogaeth)

b.-ilinek mainc benlinio

b.-kañv elor

b.-tosel/-dosel mainc wrth droed gwely-cwpwrdd

bank² g. -où banc

B. Kembre Banc Cymru

Ar B. Bed Banc y Byd

ur gont-vank cyfri’ banc

bank³ g. -eier bin bara

banker g. -ien rheolwr banc, dyn banc, bancer/banc(i)wr

bann g. -où pelydryn; colofn; tafliad, ergyd; cynnor, ffrâm/fframyn (drws, ffenest(r)); cilbost, stwffwl; braich (gwely cludo); adain/asgell/hwyl (melin wynt); och(o)r (ysgol); stribed

ar b. kentañ y cynnig cynta’, yr ergyd gynta’; y golofn gynta’ (mewn papur newydd), yr erthygl flaen (weithiau)

er vann (tuag) i fyny, lan, fry, yn uchel, i’r awyr

stlepel/strinkañ er vann taflu/lluchio i’r awyr / i fyny / fry / yn uchel, tawlu (lan) i’r aer

ho taouarn er vann! (eich) dwylo i fyny / lan! codwch/cwnnwch eich dwylo/ breichiau

sellit er vann! edrychwch i fyny / lan!

ur b. heol llygedyn/pelydryn o haul

ur b. maen ergyd/tafliad carreg

ur b. neud cengl

bannoù treset stribedi cartŵn, lluniau comig

bannac'h g. gw. banne g.

ur b. avel awel(yn) o wynt

ur b. glav/gliz diferyn o law / o wlith

ur b. heol/goulou/tan llygedyn o haul / o olau / o dân

kousket ur b. cysgu cetyn, cael cyntun

bannadell b. -où taflegryn

bannañ (en aer) be. taflu/lluchio i’r awyr / i fyny / fry / yn uchel, tawlu (lan) i’r aer

b. ub. taflu/tawlu rhn mas, lluchio rhn allan

b. udb. war an daol taflu/tawlu rhth ar y ford, lluchio rhth ar y bwrdd

banne g. -où diferyn; llymaid; diod; joch, dracht

aet eo da evañ ur b. mae wedi mynd i gael diferyn/llymaid/glasaid, mae wedi mynd i wlychu’i big (ffig.)

b. avel ebet dim awel(yn) / dim tamaid o wynt o gwb(w)l

gwerzh ar b. cildwrn

kavout mat e vanne bod yn hoff o’i beint/ddiod/ lymaid, bod yn hoff o godi’r bys bach (ffig.)

mont a rafe ur b. ganin fe yfwn/ gymerwn i lymaid yn llawen, fe fuasai llymaid yn dda/dderbyniol, mae syched arna’ i

pa vez ur b. dindan o fri pan fyddan nhw wedi cael/yfed diferyn/llymaid (o ddiod feddwol)

sachañ war e vanne llowcio’i ddiod, yfed ger’ed (ar laf.), yfed llawer mewn amser byr

ur b. a re diferyn/llymaid yn ormod(d)

ur b. avel awel(yn)/ychydig o wynt

ur b. bier peint (bach), diferyn/llymaid o gwrw

ur b. dour diferyn/llymaid/diod/dracht o ddŵr

ur b. gwin diferyn/llymaid/gwydraid o win

ur b. gwin a lakaio an traoù da ziskenn bydd llymaid o win yn help i’r bwyd fynd lawr

ur b. hini sonn llymaid o’r ddiod gadarn

ur b. kafe llymaid/cwpanaid o goffi

ur b. te dysglaid/cwpanaid o de

evañ banneoù llymeitian, potio, slotian, tanco, yfed (ger’ed / ei hoch(o)r hi)

banniel gb. -où baner

b. bro-Saoz, bro-Skos ha bro-Iwerzhon (Kembre n’emañ ket warni!) jac-yr-undeb

bannielour g. -our cludydd baner

bannig g. diferyn bach, llymaid bach

bannikat be. jyglo

banniker g. -ien jyglwr

bannlec’h g. -ioù safle lansio rocedi

bannlev b. -ioù maestref

bantañ be. anelu; ymestyn; tynnnu (bwa); codi/cwnnu pwysau (cloc)

b. e c’houzoug ymestyn ei wddw(g)/ wddf

banv b. -ed, binvi banw, hwch a moch bach arni/ganddi

banvez g. -ioù gwledd

ober b. gwledda, gloddesta

banvezañ be. gwledda, gloddesta

Baol: Ar Baol e.lle La Baule (Ffrg)

baot b. -ed crwban

baotañ be. bolio, bochio, bod â bola (am wal); crymu, cwmanu, crwmpo, gwarro, gwargrymu; cerdded ling-di-long

baotet abf. cefngrwm, gwargrwm (am berson);bwaog (am adeilad)

baoudre g. -où (bot.) creulys, greulys, penfelen [Senecio vulgaris]

bapa¹(ig) g. -où dol(i); (ffig.) merch fach bert

bapa² g. (iaith plentyn) uwd

bapeur b. -ioù anwedd; (llong) fferi

bar¹ g. -où graddiant barometrig

bar² g. -ioù bar, cownter (mewn tafarn)

bara g. bara; (ffig.) bywoliaeth

b. (hag) amann bara menyn

b. chouanenn/mouchenn batsien, coben

b. du/segal bara rhyg

b. gwinizh/flour/gwenn bara gwenith

b. ha dour a zalc’h ar sac’h bourr fe wna bara a dŵr lanw bola dyn, brenin y bwyd / ffon y bywyd yw bara

b. kann/dic’hoell/panenn, b. hep goell bara croyw

b. kras bara sych; tost

b. loued(et) bara wedi llwydo

b. ’mann/’manenn bara menyn

b. menaj/tiegezh bara cartre’

b. pok-pok (ar laf.) brechdan(au)

b. sec’h bara sych; bara heb enllyn

an neb zo laouen gant b. sec’h a gav da beuriñ e pep lec’h, biskoazh den gant naon bras tamm b. fall ne gavas i’r newynog / i’r sawl sydd ar lwgu mae crwstyn/crystyn yn wledd, nid edrych newyn y teca’

b. segal bara rhyg

b. stirennek bara toeslyd

b. suilhet bara a’r crwstyn wedi llosgi

ar gwellañ den er bed a zebr b. mae’r dyn gorau yn y byd (i gyd) / ar wyneb y ddaear yn bwyta bara

bevañ gant/diwar b.ha dour byw ar fara a dŵr / ar y nesa’ peth i ddim

emañ e vara du-hont e-kostez Paris mae ei fara a chaws / ei fywoliaeth / ei gynhaliaeth draw acw yng nghyffiniau Paris

erc’h ar bloaz kozh a dalvez b. (tir o dan ddŵr - prinder) tir o dan eira - bara/llawnder, gaea’ gwyn : ysgubor dynn

gounit e vara / e damm b. ennill ei fara (a chaws) / ei damaid / ei fywoliaeth

hir evel ur sizhun hep b. hir iawn, diddiwedd

klask e vara chwilio am waith; hel ei damaid; cardota

klasker b. cardotyn

mont en tu all da vro ar b. croesi (i’r byd a ddaw), ymadael â’r fuchedd hon, darfod, marw

pep hini a ya da heul e vara mae pawb yn mynd lle mae’i fywoliaeth / lle caiff e gynhaliaeth / lle mae’n ennill ei damaid

tennañ o b. digant ar besketaerien amddifadu’r pysgotwyr o’u bywoliaeth, mynd â’u bywoliaeth oddi ar y pysgotwyr

un delienn / ul lachenn vara tafell denau o fara

un dorzh vara torth o fara

un tamm b. tamaid o fara

un tamm eus e vara tamaid o’i fara

ur felpenn/guchenn/jelkenn vara tafell/tocyn/cwlffyn (o fara)

b.-hoc’h (bot.) bara’r hwch [cyclamen europaeum] - gall bara'r hwch gyfeirio at rywogaethau eraill o cyclamen

b.-korrig/-mor (bot.) (y)sbwng, mwswg(w)l / gwlân môr [aelod o'r ffylwm Porifera]

b.-koukoug (bot.) suran y coed, bara a chaws y gwcw, bara can y gwcw/gog, bwyd y gwcw, poeri’r gwcw, suran y gog [Oxalis acetosella]

b.-laezh bara (a) llaeth

n’eus ket a gemm etre b.-laezh ha laezh-vara brawd mogi yw tagu, man a man a (mwnci/Sianco) yw hi; llathen o’r un brethyn yw e/hi (am berson)

trempet evel b.-soubenn yn wlyb diferu/diferol/domen/sopen/stecs, yn wlyb hyd y croen

baradoz g. -ioù paradwys

baraer g. -ien pobydd

baraerez b. -ed gwraig siop fara

baraerezh b. -ioù popty (y gymuned)

barailhat be. gw. bazailhat

baraod g. -où casgen, twba, bwced

barazh b. -ioù twb(a), bwced (pren), casgen; buddai

barazhad b. -où llond twba/bwced/ casgen

barazher g. -ien cowper, cylchwr, barilwr

Barba epb. Barb(a)ra

barbaou g. bwci(-bo)

barbar a. barbaraidd, creulon, cas

barbar g. -ed barbariad

barbariezh b.barbariaeth, barbareiddiwch

barbilhat be. clebran, clecan, lapan

barbot- gw. balbot-

bardell¹ b. -où atalfa, rhwystr, baricêd; cwrbyn, ymyl, border; gwrthglawdd; rheilin; clwyd

bardell² b. -où lapyn/lapen, clebryn/ clebren, un siaradus iawn; person di-ddal/chwit-chwat/gwamal/oriog, un yn troi gyda phob awel/gwynt, ceiliog y gwynt (ffig. am berson); Sioni-bob-ochor

bardellañ be. rhoi atalfa/rhwyst(y)r; codi/ cwnnu gwrthglawdd/baricêd; gosod ffin/ymyl; atal ffordd; atal rhed y dŵr

barged g. -ed bwncath/boncath, boda; (ffig.) un araf (ei feddwl/meddwl); ffŵl, un (cwarter/hanner call a) (d)dwl, hercall, llo (ffig.), twpsyn, lembo

bargedenn b. -où nudden/cwmwl dros yr haul

bargeder g. -ien rhythwr/syllwr cegrwth

bargediñ be.rhythu/syllu’n gegrwth

bargurenn b. -où ael; blewyn (yr) amrant

barilh b. -où casgen

barilhad b. -où casgennaid

barilhig b. barilhouigoù casgen fach; rhan o'r binioù qv.

barlenn¹ b. -où arffed, côl, glin; carreg/sil ffenestr, linter(n); cwrbyn; tu blaen sgert

b. ar prenestr sil y ffenest(r)

b. e vamm côl/arffed/glin ei fam

war b. e vamm yng nghôl / ar arffed / ar lin ei fam; (ffig.) ar yr aelwyd; gartre’

desket en deus brezhoneg war b. e vamm hag e skol e dad dysgodd Lydaweg gan ei rieni / ar yr aelwyd / gartre’

bez’ emañ c’hoazh war b. e vamm mae e’n dal yn fabi

barlenn² b. -où (bot.) y ferfaen/ferfain, cas gan gythraul, briw’r march, gyr y Gŵr Drwg [Verbena officinalis]

barlennad b. -où coflaid/cowlaid, llond côl, (ffig.) llawer

barn¹ b. -(i)où barn; diain/diawl, cebyst/ cythraul (mewn ambell ymadrodd)

Deiz ar Varn Dydd y Farn

galvet/kaset oa bet ar paotr dirak ar Varn cafodd y bachgen ei alw/wysio/ ddwyn o flaen ei well / gerbron ei well

penaos ar varn..? siwd ddiain/ddiawl..? sut gebyst/gythraul..?

barn²(añ) be. barnu; collfarnu; dedfrydu; beirniadu, tynnu llinyn mesur dros; gwerthuso

arabat b. re vuan gant aon d’en em varnañ e unan mae angen deryn/ceiliog glân i ganu (ffig.)

barnit ar re all evel ma fell deoc’h bezañ barnet bernwch eraill fel y carech chi gael eich barnu

arabat b. an dud diouzh o gwelet nid wrth eu golwg y mae barnu pob(o)l; mae calon llawer afal bochgoch yn ddigon du

barnadenn b. -où barn, dedfryd; dyfarniad; beirniadaeth

barner g. -ien barnwr; beirniad

Ar B. Bras Y Barnwr Mawr, Duw

kas dirak ar b. erlyn, gwysio gerbron y barnwr/llys, ei (h)anfon o flaen / gerbron ei (g)well

ar Varnourien/Varnerien y Fainc, Mainc yr Ynadon

b.-a-beoc'h Ynad/Ustus Heddwch

b.-levrioù adolygwr/adolygydd; beirniad llenyddol

barnskriver g. -ien beirniad (llên); adolygydd

barnskriverezh g. -ioù beirniadaeth (lenyddol), gwerthfawrogiad, adolygiad

barok a a g. baróc

baron g. -ed barwn

barr¹ a. llawn; meddw; uchel (am y môr)

b.-leun llawn dop / hyd y fyl / i’r ymylon

b.-skuilh llawn dop / hyd y fyl / i’r ymylon, gorlawn, yn gorlifo

barr² adf yn llawn

leun-b. yn llawn dop / hyd y fyl / i’r ymylon; yn orlawn; yn gorlifo; dan ei sang

leun-b. e oa a levenez ’roedd eu cwpan yn llawn (ffig.), ’roedden nhw ar ben eu digon / wrth fodd eu calon / yn eu gogoniant

barr³ g. -ioù brig, copa, pen; coron; uchafrif, uchafswm; uchafbwynt; ymyl, byl; ffit (ffig.), pang, pwl, tro, ton (ffig.); cwthwm, chwa

b. ar mor penllanw

b. e vuhez gw. buhez

bezañ en e varr bod ym mlodau’i ddyddiau, ar ei orau / yn ei fan gorau / yn ei anterth / yn ei ogoniant

dreist ar b. dros ben, y tu hwnt, yn fawr iawn

e b. an Neñvoù yn y goruchaf

e b. an oad, e b. e/hec’h oad ym mlodau’i (d)dyddiau, ar ei (g)orau / yn ei (h)anterth / yn ei (g)ogoniant

e b. e levenez yn ei ogoniant / ei seithfed nef, wrth fodd ei galon, ar ben ei ddigon, ar gef (e)n ei geffyl

e b. he c’hened ym mlodau’i dyddiau, yn ei gogoniant, ar ei hardda’/gorau

e b. o nerzh yn anterth eu nerth, yn eu man gorau, ar eu cryfa’

hennezh/hounnezh a gouezhe e b. byddai’n cael ffit/haint

kargañ betek ar b. llanw hyd yr ymyl / hyd y fyl

tapet ur b. riv gantañ ac yntau wedi cael (dosad o) annwyd

ur b. c’hoant kousket pwl/ton o eisiau cysgu

ur b. gwallamzer stor(o)m; cawod/ cawad gas

ur b. kleñved pwl o salwch

ur b. tommder ton o wres, gwres mawr, tywydd poeth

war varr an dour ar wyneb y dŵr

b.-amzer fall corwynt; stor(o)m

b.-arnev stor(o)m o dyrfau a lluched, stor(o)m o fellt a tharanau

b.-avel cwthwm o wynt, hyrddwynt

gwelet en deus meur a varr-avel (a ffig.)mae e wedi wynebu sawl stor(o)m / llawer o wyntoedd croes, mae e wedi cael sawl ergyd (ffig.)

b.-erc’h cawod/cawad drwchus o eira

b.-glav, ur pezh b.-dour cawod/cawad drom (o law)

barr⁴ g. -où brigyn, cangen; adran; haid; clwstwr, clwm

ur b. delioù (llond) brigyn/cangen o ddail

ur b. gwenan/laboused haid o wenyn/ adar

b.-botoù crafwr (e)sgidiau

b.-livañ brws paent

b.-skubañ brws (y)sgubo, ysgub

barrad¹ g. -où cawod/cawad; gwynt mawr, cwthwm, chwa, hwrdd, hyrddwynt; storm (ffig.), pwl; argyfwng

ur b. c’hoarzhin pwl o chwerthin

ur b.-amzer-fall stor(o)m

ur b.-glav cawod (o law)

ur b.-grizilh cawod o gesair

ur b.-red haint, pla

barradoù gwall-amzer stormydd, cyfnodau o dywydd garw/gwael

barrad² g. -où brigyn, cangen; llond brigyn/cangen; haid

barradiñ be. bwrw cawodydd trwm; ei harllwys hi, arllwys/tywallt/diwel y glaw, hidlo/tresio/stido bwrw

barradus a. gwamal, anwadal, chwit-chwat, di-ddal, mympwyol, oriog

b. eo mae amserau arno/arni, mae’n cael ei (h)amserau

barrañ be. llanw/llenwi i’r ymylon / hyd y fyl; heidio, tyrru

barraouiñ be.cymylu,copri, bygwth glaw

barregezh b. gallu, cyraeddiadau; cryfder (i allu dal(a) pwysau - am heol, pont)

barrek¹ a. ab(a)l,atebol, cymwys ; galluog, medrus; iawn; iach, cryf, yn anterth ei nerth, yn ei gryfder/chryfder, yn ei fan/man gorau, mewn cyflwr (iechyd) da; ar ben ei (d)digon; ar ben â’i (g)waith; aeddfed, parod (am lysiau a ffrwythau)

bezañ b. da ober udb. bod yn alluog/ab(a)l/ atebol i wneud rhth, gallu/medru gwneud rhth, bod â’r gallu i wneud rhth; bod wedi’i stofi/(g)eni i wneud rhth

bezañ b. diouzh ul labour bennak bod yn gymwys ar gyfer rhyw waith (neu’i gilydd), bod yn atebol i gyflawni rhyw waith (neilltuol)

bezañ b. diouzh pep tra gallu troi’i (l)law at bob peth, gallu gwneud popeth

bezañ b. evit/war ub. bod yn drech/ gryfach/well na rhn, bod yn ab(a)l/ alluog i drechu rhn

bezañ b. war an daol ei medru hi; bod yn saff/siŵr o gyrraedd y nod / o ddod i ben â hi / o lwyddo

bezañ b. war udb. medru rhth, bod yn feistr ar rth

n’eo ket b. d’al labour-se ’dyw e ddim yn ab(a)l/atebol i wneud y gwaith yna, ’dyw e ddim wedi’i stofi/(g)eni i wneud y gwaith yna

b.-kenañ galluog iawn

barrek² a. amlganghennog

barrekaat be. galluogi; perffeithio; gwneud yn fwy galluog

en em varrekaat dod yn fwy galluog, ymberffeithio

barrenn b. -où, barrinier bar(ryn) trosol; ingot

b.-c'henoù bit

barrennoù-stur cyrn (beic)

barrennañ be. bollt(i)o, sicrhau; atal, rhwystro; croesi allan/mas, tynnu llinell drwy; dileu (drwy dynnu llinell drwyddo/drwyddi); croesi (siec; y llythyren t); dodi/gosod barrau

barrennet abf barrennañ qv.

paper b. papur â llinellau (arno), papur llinellog/streip(i)og

barrennig-stagañ b. barrennoùigoù-s. cyplysnod, cysylltnod

barrikenn b. -où casgen

bezañ ront/tev evel ur varrikenn bod yn grwn/dew fel casgen, bod fel casgen o dew

hennezh zo aet da walc’hiñ e varriken mae e wedi mynd i’w ddadwenwyno, mae wedi mynd i gael ei sychu (am alcoholig)

kousket evel ur varrikenn cysgu fel mochyn/hwch/twrch, cysgu fel clawdd

barrikennad b. -où casgen(naid), llond casgen

ur varrikennad bier/gwin casgen(naid) o gwrw / o win

barrinier ll. barrenn qv.

barv g. -où barf

b. an ozac’h kozh cen (y cerrig/coed)

bezañ berr/yaouank e varv bod yn ifanc/ddibrofiad

bezañ e b. ub. bod (yn union) o dan drwyn rhn

lemel/ober/troc’hañ e varv eillio

ober e varv d’ub. cwrbo/cymhennu/ ceryddu/cystwyo/termo rhn., rhoi stŵr/ cwrbad/cerydd/trimad/termad i rn.

b.-gwez cen (ar goed)

barvek a. barfog

barvenn b. -où och(o)r lem llafn

barver g. -ien barbwr

barvouskenn b. gwallt dodi/gosod, wig

barzh g. -ed bardd

b. kadoriet bardd cadeiriol, prifardd

b. kurunet bardd coronog, prifardd

’barzh ardd. gw. e-barzh

barzhaz g. barddas, casgliad/detholiad o gerddi/farddoniaeth

Ar B. Breizh Barddoniaeth/Cerddi Llydaw (a theitl detholiad a gasglwyd gan Kervarker, gyda chymorth ei fam, ac a gyhoeddwyd ganddo ym 1839 yn dilyn ei ymweliad â’r Fenni ym 1838)

barzhoneg b. -où cerdd, darn o farddoniaeth

barzhonegoù cerddi, barddoniaeth

barzhoniezh b. barddoniaeth

bas¹ a. bas

b. a spered, b. e/he spered â meddwl bas

aze eo b. an dour mae’r dŵr yn fas draw fan ’co

bas² g. cytew

basañ¹ be. chwip(i)o, curo, ffusto, pwn(i)o (ŵy/wy; llaeth/llefrith)

basañ² be. cyfrwyo (ceffyl pwn); harneisio

basin b. -où bas(i)n; padell, dysg(y)l; cronfa ddŵr; llyn

basinad b. -où basnaid; padellaid, dysglaid; llond cronfa (ddŵr); llond llyn

Bask a. Basgaidd, y Basg

ar Vro Vask Gwlad y Basg

baskeg g. Basgeg

baskul(enn) b. -où clorian, tafol; si-so

basoù ll. pâr o sanau/deits

bastañ be. darparu; cyflenwi; diwallu

b. d’un ezhomm diwallu angen, cwrdd ag angen

bastard¹ a. anghyfreithlon (am blentyn); cymysgryw (am anifail)

hennezh n’eo ket b.! ’does dim eisiau gofyn pwy yw ei dad! mae’n gywir/ gymwys yr un peth â’i dad!

ul lizher b. llythyr di-enw

ur c’hi b. mwngrel

bastard g. -ed plentyn anghyfreithlon, plentyn llwyn a pherth / drwy’r berth, gori allan wnaeth ei fam o (ar laf.)

b.! yr hen beth gwael! y mochyn!

bastet abf bastañ qv.

ne vez ket bastet d’an holl ezhommoù ’does dim modd cwrdd â’r holl anghenion

bastrouilh g. -ed, bastrouilher g. -ien dyn aflan/brwnt/budr/ffiaidd; cetyn arlunydd, arlunydd diwerth/da-i-ddim; cetyn awdur, awdur anobeithiol

bastrouilhadur g. -où gwaith anniben/ gwael, cawl (potsh) (ffig.), cawlach, llanast, smonach

bastrouilhañ be. d(if)wyno, baeddu, trochi, bryntu/brwntu; gwneud cawl(ach)/móch/llanast/stecs/stomp/ smonach, bwnglera; gwneud (rhth) rywsut-rywfodd

bastrouilhenn b. -ed slwt

bastus a. digonol, boddhaol; helaeth

batailhon gb. -où bataliwn, byddin

batalm b. -où ffon dafl

batalmañ/batalmat be. taflu/tawlu/ lluchio â ffon dafl

batañ be. syfrdanu, synnu, rhyfeddu, taro’n fud/segur

batet abf wedi’i daro/tharo’n fud/syn/ syfrdan/segur

bataraz b. -où pastwn; pren golchi

bateri g., baterienn b. -où batri

batimant b. -où, batimañchoù llong fawr, cwch/bad mawr

ar vatimant a yae prim dindan bec’h he gouel âi’r llong yn gyflym o dan waith caled ei hwyl

batimantad b. -où llwyth (llong), cargo

batis g. -où adeilad, adeiladwaith

batisañ be. adeiladu, codi/cwnnu (adeilad)

Batist g. -ed Bedyddiwr

bav a. diffrwyth, dideimlad, stiff (am aelod o’r corff); wedi sythu/fferru/ rhynnu

bavañ/baviñ be. mynd yn ddiffrwyth/ ddideimlad, stiffhau, sythu, fferru, rhynnu

bazailhadenn b. dylyfiad gên

bazailhat be. agor ei geg/cheg, agor ei ben/phen (mewn blinder), dylyfu gên

bazh b. bizhier ffon, gwialen, cansen, pastwn; (ffig.) llaw; (ar laf.) cala, pidyn, pisyn

cheñch b. d’e daboulin newid ffordd/ dull o weithredu, newid tacteg; newid ei gân (ffig.), newid ei farn; newid ei och(o)r; troi’i got (ffig.)

cheñch penn d’ar vazh newid rhth/pethau yn gyfan gwb(w)l

c’hoari ar vazh ymladd â ffyn/ phastynau

c’hoari (ar) vazh (ffig.) chwarae’r diawl; bod yn rhemp

daou benn he deus pep b. mae dwy och(o)r i bob dalen/ceiniog/stori; mae da a drwg ym mhob peth

dont en-dro e vazh a-dreñv gantañ dod yn ei ôl a’i gwt/gynffon rhwng ei goesau, dychwelyd a’i gwt/gynffon yn ei afl

eeun evel ur vazh yn syth fel pocer

klask penn d’ar vazh ceisio deall/ amgyffred/dyfalu

reut evel ur vazh mor stiff/syth â ph(r)ocer

treut evel ur vazh gwisket/kloued fel rhaca o denau, yn drengaidd o denau, yn denau fel latsen, yn fain fel ’styllen/ ’sgimbren [< esgynbren], fel brwynen / (y)sgerbwd o denau

un taol b. ergyd â ffon, ffonnod

un taol b. en dour pisiad dryw bach yn y môr; dŵr ar gefn hwyad

b.-dotu/-horell ffon, bat, pastwn (mewn chwarae)

b-eskob bag(a)l esgob

b.-loaiek ffon fag(a)l

b.-kannerez/-dilhad pastwn/pren golchi

b.-kañv elor

b.-skeul ffon (ysgol)

b.-taboulin pren drwm

b.-valan gw. isod

bazhad b. -où ffonnod, ergyd â ffon

skeiñ bazhadoù gant ub. ergydio/ ffonodio rhn; beirniadau rhn yn hallt

ur gwisgad/pred bazhadoù, ur saead vazhadoù coten/crasad/cweir/curfa â ffon/gwialen/phastwn, ffonnod, ffustad

bazhata be. ffonodio, pastynu, curo â ffon/gwialen/phastwn, rhoi blas y ffon / y gansen / y wialen (i), rhoi crasfa/ crasad â ffon/gwialen/phastwn (i)

bazhvalan gb. -ed cyfryngwr (i drefnu priodas)

be g. be, bref

beaj b. -où taith, siwrnai, gwibdaith

b. vat dit/deoc’h! siwrnai dda (i ti/chi)!

ober o b.-eured mynd ar eu mis mêl

ur veaj hir taith hir/faith

beajer/beajour g. -ien teithiwr

beajer-kenwerzh g. -ien-genwerzh trafael(i)wr

beajiñ be. teithio

bebeilpennañ be. troi wyneb i waered / wyneb ucha’ isa’, ymhoelyd, dymchwel

bechad g. -où darn/tamaid

ur b. mat a udb.darn/tamaid mawr o rth

bec’h gb. -ioù baich, bwrn; llwyth; gofid; anhawster; llaw drom/drwm (ffig.), gwaith (caled), ymdrech (lew); bai; ffrae, anghydfod, cynnen; brys, taro/ taraf; cyfrifoldeb; gwrthwynebiad; cystadleuaeth

b. a zo etrezo mae hi’n gystadleuaeth rhyngddyn nhw

b. am eus o krediñ mae’n / mae hi’n anodd gen i gredu, ’rwy’n cael gwaith credu

b. dezhañ o chom en e sav cael gwaith sefyll ar ei draed / cael trafferth i sefyll ar ei draed

b. dezhi! bant â’r cart! ymlaen â thi/ni/ chi! clatsia/clatsiwch bant!

b. en/he devo ’fydd hi ddim yn hawdd arno/arni, bydd yn golygu (tipyn o) ymdrech iddo/iddi

a-raok sammañ pouezit ar b. - pe sammet dougit-eñ dinec’h wedi neidio - rhy hwyr peidio

bezañ atav dindan e vec’h bod o hyd o dan ei bwn / yn llawn gofid / mewn trafferth

bezañ savet b. warnañ/warni cael tro bach (pwl o salwch)

en em laka(a)t dindan vec’h mynd i ddyled / i drafferthion ariannol; tynnu gofid am ei ben/phen ei hun(an), creu anawsterau iddo/iddi’i hun(an)

hounnezh zo bet b. warni mae hi/ honna wedi’i chael hi’n galed, mae wedi bod yn anodd / yn galed arni

kaout b. cael anhawster/trafferth/ helynt/gwaith, ei chael hi’n anodd

kemer/laka(a)t/reiñ b. gwneud ymdrech

ma sav b. os cwyd/bydd anhawster

me zo b. warnon mae baich/gofid arna’ i; mae arna’ i of(o)n

ober b. gwneud ymdrech

ober/reiñ b. d’ub. bod yn faich/fwrn ar rn, peri gofid/trafferth/anhawster i rn

re a vec’h a zo war e gein mae gormod(d) ar ei blat (ffig.), mae gormod(d) o waith gydag e; mae gormod(d) o gyfrifoldeb arno fe

savet ez eus b. etrezo mae cynnen/ anghydfod/ffrae wedi codi rhyngddyn nhw, maen nhw wedi mynd i gynhennu â’i gilydd, maen nhw wedi mynd benben â’i gilydd

sevel e vec’h d’ub. ysgafnhau/ ysgawnu baich rhn

stlepel/teuler ar b. war ub. all taro’r bai ar rn arall

teuler/teurel ur b. war (chouk/gein) ub. rhoi baich ar (gefn) rhn, llwytho/ pentyrru gofid ar rn; taro/rhoi’r bai ar rn

war biv emañ ar b.? ar bwy mae’r bai?

b.-ha-b. yn faich/fwrn, yn feichus/ anodd/llafurus/drafferthus/drwm iawn

b.-ha-b. eo din mae’n dipyn o faich/ fwrn arna’ i, ’rwy’n ei chael/theimlo hi’n eitha’ beichus/anodd/llafurus/ trafferthus/trwm

bec’hiañ be. llwytho, llethu, rhoi/dodi/ gosod baich (ar)

bec’hiet abf bec’hiañ qv. trymlwythog; gofidus, pryderus

bec’hius a. beichus, anodd, blinderus, llafurus; llethol; trymaidd, mwll (am yr hin); costus, drud(fawr); trwm (am fwyd; am lwyht neu faich ayyb.); afresymol o uchel (am bris, costau, treth)

bed g. -où byd

-ar b. y byd; bydol; seciwlar

ar b. a-bezh/holl y byd i gyd, yr hollfyd

ar b. all y byd a ddaw, yr och(o)r draw (i’r bedd), y byd tu draw/hwnt i’r llen

aet eo er b. all mae wedi mynd i’r gogoniant, mae wedi croesi ffin amser

ar b. bras y bydysawd

ar b. kozh y cynfyd

ar b. zo da neb piv bennak mae’r byd i bawb fel ei gilydd, eang yw’r byd i bawb

d’ar b. a-bezh, da bevar c’horn ar b. i bedwar ban (y) byd, i gyrrau’r ddaear

dre ar b. a-bezh/holl drwy’r byd i gyd / yn grwn, drwy’r holl fyd, ledled y ddaear

dont er b. dod i’r byd, cael ei (g)eni

e pevar c’horn ar b. ym mhedwar ban (y) byd

etre treid ar b. yn gwb(w)l amddifad a diymgeledd

kammed ha kammed e reer tro ar b. gan bwyll y mae mynd ymhell, nid ar redeg y mae aredig, nid ar unwaith y gwnaed Llundain, yn ara’ deg y mae dal iâr (ond yn sydyn gynddeiriog mae dal ceiliog!), ychydig yn am(a)l a wna lawer

kemer ar b. evel ma teu derbyn bywyd fel y mae, derbyn pethau fel y dôn nhw

kozh evel ar b. mor hen â’r byd/ddaear

mont diwar ar b. mynd o’r byd ’ma/ hwn, marw

penaos emañ ar b.(ganez/ganit; ganeoc’h/)? siwd wyt ti / ych chi? sut wyt ti / ydych chi? siwd mae’r hwyl? pa hwyl sy’? siwd mae’n ceibo? (ar laf.)

pennoù bras ar b. arweinyddion y byd/gwledydd

treiñ ar b. penn evit penn / war e c’henoù / war an tu enep troi’r byd wyneb i waered, chwyldroi’r byd

ar b.-holl y byd i gyd, y byd yn grwn, yr holl fyd, y cyfanfyd

dre ar b.-holl drwy’r byd i gyd, drwy’r byd yn grwn, drwy’r holl fyd, ledled y ddaear

bediz llg. daearolion, trigolion y byd

befe bf gweler bezañ a kaout/ endevout

befrez g. -où tŵr y gloch

beg g. -où pig (aderyn); ceg, safn; blaen; brig;

b. a-bred, hir e veg / he b. hen geg, ceg fawr (ffig.), tafod parod

b. a-dreuz, b.-kamm gwep

ober b. a-dreuz, ober b.-kamm tynnu gwep

b. an hañv dechrau’r haf

b. an nadoz blaen y nodwydd

b. ar votez blaen yr esgid

b. ar wezenn brig y goeden

b. e deod/droad blaen ei dafod/droed

b. figus/difisil un anodd ei fodloni/ bodloni (o ran bwyd)

ober b. figus troi’i drwyn/thrwyn ar fwyd, bod yn gysetlyd/fisi

b. koad/trenk wyneb diserch/surbwch, wyneb fel pechod/symans, un trwynsur

b. melen person ifanc/glas/dibrofiad/ diniwed, glaslanc

dav vo dit gwalc’hiñ da veg bydd rhaid i ti olchi/ymolch dy wyneb

dont da vezañ moan e veg cil(i)o/ gwaelu/torri / colli tir (o ran pryd a gwedd), shifo (ar laf.)

dre he b. e tozv ar yar drwy ei cheg mae godro’r fuwch

hir e veg / he beg tafodrydd, â thafod parod

kanañ leizh e veg canu ar dop ei lais, canu bloedd ei ben/geg

kouezhañ war e veg cwympo/syrthio ar ei drwyn/wyneb

ne c’heller ket, siwazh, neveziñ b. ur plac’h kozh ’vel tal an ti ni ellir, gwaetha’r modd / ysywaeth, adnewyddu wyneb hen ferch fel wyneb tŷ

ober b. kamm / b. a-dreuz / b. vil gwneud clemau/siapsau/(y)stumiau, tynnu gwep/ wyneb(au)

prennañ/serriñ/stankañ/stoufañ e veg d’ub. cau ceg/pen rhn, rhoi taw ar rn

un tamm b. bras hen geg fawr (ffig.)

ur b.-loar (ffig.) un bach gwirion/ smala, Dici Bach Dwl, Siôn Bach ffel

ur b. toull anezhi! ’all honna ddim cadw cyfrinach!

ur b. trenk wyneb sarrug, wyneb fel pechod/symans, un â chroen ei din/thin ar ei dalcen/thalcen (ffig.)

war b. al lanv ar flaen y llanw

war b. va/ma zeod ar flaen fy nhafod

war vegoù va/ma zreid ar flaenau fy nhraed

b.-chopin yfwr mawr, tancwr, slotiwr

b.-douar penrhyn; trwyn (daearyddol)

b.-e-dok (ar laf.) bobi, heddgeidwad, plisman/plismon

b.-heskenn hwyaden ddanheddog

b.-hir dolffin

b.-toull clebryn (g); clebren (b.)

begad g. -où pigaid, llond pig; cegaid; llond ceg (+ ffig. am air/eiriau cas); bripsyn, tamaid/tipyn bach; (gyda’r neg.) o gwb(w)l; (gyda’r neg.) eiliad, fawr o dro; llygedyn

b.! dim tamaid!

n’em eus debret b. ebet abaoe ar mintin ’dwy’ i ddim wedi bwyta dim tamaid (o gwb(w)l) oddi ar y bore

ne vin ket ur b.! ’fydda’ i fawr o dro!

va b. pañsion fy nhipyn pensiwn

begañ be. pwynt(i)o; dodi blaen (ar), rhoi min (ar), gwneud yn bigfain, hogi/ naddu’i flaen (am bensil/bensel)

begata be. pigo (am aderyn); dadlau’n ffyrnig; difrïo

en em vegata ymladd â’i gilydd â’u pigau (am adar); cynhennu/ffraeo/ cweryla â’i gilydd (am bob(o)l)

begek a. blaenllym, pigfain, â phigyn; siaradus, tafotrydd; twp

begel g. -ioù bogail

b.-kof botwm/bwtwn bola

begeliadenn b. -ou bref(iad)

begeliat be. brefu, bygylad; clebran, mân siarad

begenn b. -où blaen; rhan orau, hufen/ goreuon cymdeithas, halen y ddaear (ffig.)

b. ar skourjez blaen y chwip

beger-kreionoù g. teclyn rhoi blaen/min ar bensil/bensel, hogwr/naddwr pensil/ pensel

begin g. galar, mwrnin

un ti b. tŷ galar

c’hwec’h mis e b. chwe mis mewn dillad galar / mewn mwrnin

beilhadeg b. -où noson lawen, noson gymdeithasol ar yr aelwyd; gwylnos

beilhadenn b. -où gwylnos

beilhañ be. aros ar lawr (heb fynd i’r gwely); gwylad, aros y nos (gyda chlaf neu gorff); cadw gwylnos

bej a. llwydfelyn

bek(ez) g. gwynt (ar fabi); belcad

ober b. codi/cwnnu/torri gwynt

bekal be. brefu; crawcian; gweiddi, bloeddio; llefain, crïo, wylo

beked g. -ed penhwyaden

beketal be. pigo (bwyd); sgwlcan; poeni, pryfoc(i)o

belbiach/belbiaj g. -où peth diwerth

belbiachoù/belbiajoù petheuach, sothach

koll amzer gant belbiachoù/ belbiajoù gwastraffu/bradu amser gyda phetheuach diwerth; dala’r slac yn dynn, magu’r gath (ffig.)

beleg g. beleien offeiriad; (aderyn) sigl-di-gwt, sigwti fach y dŵr, siglen fraith

mont da veleg mynd yn offeiriad

mont er maez a veleg ymadael â’r offeiriadaeth, cefnu ar yr offeiriadaeth

unan war e studi b. darpar offeiriad

b.-laouer (aderyn) sigl-(d)i-gwt, sigwti fach y dŵr, siglen fraith

belegiez b. offeiriadaeth

belegiñ be. ordeinio, urddo’n offeiriad

beleien ll. beleg qv.

beler g. berwr (y) dŵr

Belgia, ar Beljik b. Gwlad Belg

Belgiad g. Belgiz Belgiad

beli¹ b. gallu; awdurdod

kaout ub. en e veli, derc’hel b. war ub. bod â rhn o dan ei awdurdod; bod â rhn o dan ei fawd (ffig.)

beli² g. -ed beili, hwsmon

belo b. -ioù beic

belost g. : ar b. yr ola’/ yr ifanca’ ond un (o blant y teulu)

bemdez adf beunydd, yn feunyddiol, bob dydd

b. Doue/buhez bob dydd (yn ddieithriad), bob dydd o’i (h)oes

b. e vez amañ, bez’ e vez amañ b. bydd/mae e yma bob dydd / yn feunyddiol

ken alies ha b. yn feunyddiol, bob dydd (yn ddi-ffael); byth a beunydd/ hefyd

ur wech n’eo ket b. un wennol ni wna wanwyn; ’dŷn ni ddim yn lladd mochyn bob dydd

b.-b. bob dydd (yn ddieithriad)

b.-bemnoz beunydd-beunos

bemmen ll. bomm qv.

bemnoz adf beunos, bob nos

Benac’h e.lle. Belle-Isle-sur-terre (Ffrg)

benañ be. naddu/trin (cerrig); tocio (coed)

Benead epg. Benedict

Aber B. e.lle. Aber Benoit (Ffrg)

(da) urzh sant B.; en urzh sant B. Benedictaidd

benediksion b. -où bendith (gweddi ar ddiwedd oedfa)

benedisite g. -où bendith, gras (o flaen bwyd)

benerezh g. crefft naddu cerrig, crefft saer maen

bennak a. unrhyw; rhyw

piv b. pwy bynnag

neb piv b. pwy bynnag, unrhyw un, ’waeth pwy; pawb

petra b. beth bynnag

petra b. (ma) er (y;i), serch (y;i)

ul lec’h b. rhywle (neu’i gilydd)

un deiz/devezh b. rhyw ddydd

un den b. rhyw ddyn / rhywun (neu’i gilydd)

un dra b. rhywbeth (neu’i gilydd)

un tu b. rhywle (neu’i gilydd)

unan b. rhywun (neu’i gilydd)

ur c’hant b. tua chant, rhyw gant

ur miz b. tua mis, rhyw fis

bennaket gw. bennak

bloaz b.(et) zo tua blwyddyn yn ôl, ryw flwyddyn sy’ (oddi ar hynny)

bennigadenn b. -où bendith

bennigañ be. bendithio

benniget abf bennigañ qv. bendigaid, san(c)taidd; bendigedig

va/ma Doue b.! Dduw Mawr! Annwyl y byd! gwarchod pawb!

bennozh gb. -ioù bendith

b. Doue (dit/deoc'h)! diolch (i ti / i chi)!

mil b. Doue (dit/deoc'h)! myrdd o ddiolch (i ti / i chi)! diolch yn dalpau (i ti / i chi)!

evit ur b. Doue am ddim, yn rhad, yn ddi-dâl

Benoded e.lle Bénodet (Ffrg)

Benoni epg. Ben(jamin)

bent b. (bot.) mintys

benveg g. binvioù/benviji/binviachoù offeryn, twlsyn; arf

b. dre c’hwezh offeryn chwyth

b. dre gerdin offeryn llinynnol

b. seniñ offeryn cerdd

beogadenn b. -où bref(iad) (buwch); rhu(ad) (tarw)

beogal be. brefu (buwch); bygylad, rhuo (tarw)

beol b. -ioù celwrn, cerwyn, casgen, twba; tanc

bep gw. pep bob

b. a levr bob o lyf(y)r, llyf(y)r yr un

b. amzer bob amser

b. an amzer, b. ar/ur mare bob hyn a hyn, o bryd i'w gilydd, nawr ac yn y man, yn achlysurol

b. eil devezh bob yn eilddydd, am yn ail ddydd

b. eil tro, a-b.-eil bob/am yn ail

b. gwech/taol/tro bob tro

b. un tammig bob yn damaid bach, ychydig bach ar y tro; yn raddol

bep ma cys. (yn ôl) fel y, i'r graddau y

bep gwech/taol/tro ma cys. bob tro y

bepred adf bob pryd/amser, yn wastad; byth a beunydd/hefyd; yr un pryd, beth/fodd bynnag, ta beth

ber g. -ioù bêr, cigwain

berad g., beradenn b. -où diferyn, dafn, defnyn; llygedyn, pelydryn

b.-h-a b. bob yn ddiferyn, un diferyn ar y tro, fesul diferyn

n’em eus ket kousket ur b. en noz-mañ ’chysgais i ddim llygedyn/ winc(ad)/chwinciad neithiwr

ne welan b. ebet ’wela’ i ddim byd/ llygedyn

beradañ/beradiñ be. diferu

berañ be. diferu; llifo; gollwng; bwrw glaw mân

bered¹ b. -où/berejoù mynwent

kas d’ar vered hebrwng i’r fynwent, claddu, daearu

bered² g. -où beret, cap(an)

berig g. -où sgiweren

berje b. -où perllan

berjer g. -ien bugail

ur c’hi b. ci defaid

bern g. -ioù cruglwyth, crugyn, llwyth, pentwr, toreth, peth wmbreth; tas; tomen, twmpath, torf, tyrfa, mintai, haid

b. n’eo ket mammenn ’dyw llwyth/ llawer ddim yn golygu ffynhonnell ddi-hysbydd / sach ddiwaelod

bezañ war ar b. bod ar ben ei (d)digon, bod yn gyfoethog/gefnog, bod â digon o fodd

mont d’ar b. mynd i’w hateb hi (idd ’i haped hi ar laf.), marw

teuler/teurel d’ar b. taflu/tawlu (i’r) naill och(o)r / i’r domen / i’r sbwriel, gwaredu

ur b. foenn tas (o) wair

ur b. mein pentwr o gerrig

ur b. merien twmpath morgrug

ur b. traoù cruglwyth/crugyn/llwyth/ pentwr/llawer / peth wmbreth o bethau

ur b. tud crugyn/torf/tyrfa/llawer/haid o bob(o)l

b.-ouzh-b., b.-war-vern un / y naill ar ben y llall, ar ben ei gilydd / ar bennau’i gilydd

b. war vern, b.-ha-b. yn llwythi/ domenni; yn heidiau/dorfeydd/ dyrfaoedd/finteioedd

Bernez epg. Bernard

bern(i)añ be. llwytho (ar bennau’i gilydd), pentyrru

b. arc’hant pentyrru arian, gwneud arian fel y mwg, rhofio’r arian i mewn

berniel ll. born³ qv.

bernig torf. gw. brennig

bernout bf ddiffygiol bod o bwys, bod yn bwysig

ar pezh a vern eo kaout un den a oar diouzh e vicher y peth pwysig yw / yr hyn sydd o bwys yw cael( hyd i) un sy’n feistr ar ei grefft/waith

kemerit ne vern peseurt levr cymerwch ’does dim gwahaniaeth pa lyfr / ’waeth pa lyfr / unrhyw lyfr

ne vern (ket)! ’does dim gwahaniaeth/ots, ni waeth / 'waeth am hynny, twt y baw!

ne vern pegoulz ’does dim gwahaniaeth pryd, (ni) waeth pryd; unrhyw bryd; pryd bynnag; bob amser, o hyd, yn wastad

ne vern pelec’h ’does dim gwahaniaeth ble, (ni) waeth ble; unrhyw fan/le; ble bynnag; pob man, ymhob man

ne vern petra ’does dim gwahaniaeth beth, (ni) waeth beth; unrhyw beth; beth bynnag; pob peth

ne vern peseurt ’does dim gwahaniaeth pa fath, (ni) waeth pa fath; unrhyw fath, pa fath bynnag; pob math

ne vern piv ’does dim gwahaniaeth pwy, (ni) waeth pwy; unrhyw un; pwy bynnag; pawb

petra a vern din? beth yw’r ots gen i / gyda fi? beth yw hynny i mi/fi?

berr a. ac adf byr, cwta; prin; yn fyr, yn gwta; yn brin

b. a/e spered araf ei feddwl/meddwl, twp

spered b.! (y) twpsyn!

b. ar boued/peuriñ/stal ganto, berr an dour ganto er vilin mae’n fain arnyn nhw, ’does dim llawer o gynhaliaeth ganddyn nhw, a hwythau’n llwm/dlawd (eu byd)

b. e deod / he zeod dywedwst, tawedog, heb fawr ddim i’w ddweud; â nam ar ei (l)leferydd; â lisb, â deilen ar ei dafod/thafod (ffig.); ac atal dweud arno/arni

b. eo an douar gantañ ffarm/fferm fach sydd ganddo, ’dyw ei ffarm/fferm e ddim yn fawr

b. eo/zo warnañ, b. eo e anal/alan gantañ mae’n dynn arno, mae diffyg ana(d)l arno, mae’n cael gwaith anadlu, mae’i frest yn dynn / yn gaeth; mae â’i wynt yn ei ddwrn

b. ’oa ar sukr e kement ti d’ar poent-se ’roedd siwgwr yn brin ymhob tŷ y pryd hynny

bezañ b. he lostenn, kaout lostenn verr bod yn eiddigeddus/genfigennus (am wraig briod)

bezañ paket b. bod ar ei hôl hi

bezañ paket en ur pleg b. bod mewn cyfyngder/argyfwng, bod mewn cornel/twll, cael ei gornelu/chornelu

chom b. war udb. methu dod i ben â rhth, bod â’i gynllun/chynllun wedi mynd i’r gwellt

chom b. war e/he sparl aros yn ei (h)unfan, bod heb wella dim

derc’hel b. war (sugelloù) ub. cadw’r ffrwyn yn dynn ar rn, ffrwyno rhn, peidio â rhoi gormod o raff i rn, dala trwyn rhn ar y maen

e b. amzer mewn amser byr; cyn bo hir, cyn pen dim, cyn pen fawr o dro, mewn byr o dro, ymhen ychydig, chwap

e b.-gomzoù, evit troc’hañ b. (i dorri stori hir) yn fyr, mewn gair, mewn ychydig eiriau, heb fanylu/ ymhelaethu

lavaret kalz e b. gomzoù dweud llawer mewn ychydig (eiriau), siarad yn gryno / yn gynnil

hennezh n’eo ket b. da lavaret e gomz/soñj ’dyw e ddim ar ôl i ddweud ei feddwl/farn

hennezh n’eo ket b. war ar c’hrog ’all hwnna ddim cadw’i fachau iddo fe’i hunan, mae ganddo ddwylo/ fachau blewog (ffig.), mae bachau blewog gydag e (ffig.)

kaout botoù b. bod yn eiddigeddus/ genfigennus (am ŵr priod neu wraig briod)

meur a wech eo bet b. an dour ganto er vilin bu’n anodd ganddyn/gyda nhw lawer gwaith i gael dau pen/ben llinyn ynghyd

n’eo ket b. da laret e soñj ’dyw e ddim ar ôl i ddweud ei farn/feddwl

tennañ plouzenn verr tynnu’r blewyn cwta

teod hir ha dorn b., un den teodet hir ha dornet b. tafod hir a llaw fer, addo mawr a rhodd fechan, addo’n dda heb gyflawni, rhad yw addo, digon hawdd addo, nid talu yw addo, cas a addawo bob peth ac ni chywira ddim, Siôn Addewid/Gaddo

ur fri b. trwyn smwt

b.-ha-b./-krak (i dorri stori hir) yn fyr; mewn ychydig eiriau, yn gryno, heb fanylu dim

berraat be. byrhau, cwtogi, tocio; talfyrru; tynnu ato (am y dydd); prinhau

b. e amzer difyrru’i amser/hunan

b. a ra an deiz, mont a ra war verraat an deiz mae’r dydd yn byrhau / yn tynnu ato

berradur g. -ioù talfyriad, crynodeb

berranal(et)/berralan(et)¹ a.byr ei (h)ana(d)l, ei frest/brest yn dynn/gaeth

berranal/berralan² b. diffyg ana(d)l; asma, y fogfa

berrbad(us) a. byrhoedlog, byr ei barhad/pharhad

berrbadelezh b. byrhoedledd

berrboell a. anneallus, yn brin/ddiffygiol o ran gallu meddyliol, araf ei feddwl/meddwl

berrentez b. byrder; prinder, diffyg, eisiau, tlodi

b. a voued prinder bwyd

dizale e vo b. war ar boued cyn bo hir bydd y bwyd yn brin / bydd prinder bwyd

berrik a. byr eu golwg

va/ma daoulagad zo aet b. mae fy llygaid wedi mynd yn fyr eu golwg, ’rwy’ i wedi mynd yn fyr fy ngolwg

berrloer b. -où hosan fach/fer

berroc’h a. gradd gymharol berr. qv.

b.-berr/berrañ e teu an deiz da vezañ mae’r dydd yn byrhau / yn tynnu ato

e b. amzer mewn llai o amser, yn gynt

berrskrivadur g. llaw fer

berrskrivañ be. (y)sgrifennu â llaw fer, defnyddio llaw fer

berrwel a. byr ei (g)olwg

bertim b. où gwâl, daear, twll, cynefin (creadur gwyllt)

berv¹ a. berw, berwedig; wedi’i ferwi/ berwi

arru eo b. mae wedi taro’r berw

bezañ gwad b. ennañ/enni (ffig.) bod ar dân / yn frwd / yn bybyr / yn danbaid

c’hoant b. chwant/dyhead cryf, awydd angerddol, awch, ysfa

kig b. cig wedi’i ferwi

berv² g. berwad; berw; cyffro; pinnau bach (ffig.)

b. ennañ/enni yn llawn afiaith/bywyd/egni

laka(a)t b. en ub. ysgogi/ (y)sbarduno/ysbrydoli/tanio rhn

mankout a ra ur b. dezhañ, hennezh a vank ur b. dezhañ, ’dyw e ddim yn llawn llathen, ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn (ffig.), ’dyw e ddim yn hollol iawn (yn ei ben), ’dyw e ddim yn hollol yr un peth/fath â phobl eraill

mont e b. gant ar gounar berwi (o’i fewn/mewn), mynd yn wynad gwyllt / yn benwan (walocs) / yn gynddeiriog / yn lloerig, mynd o’i go’/cho’, cynddeiriogi, colli’i dymer/thymer (yn lân), colli’i limpyn (yn llwyr)

ober ur b. d’udb. rhoi berwad i rth, berwi rhth

berv³ b. enynfa, pinnau bach (ffig.)

emañ ar verv em zreid mae enynfa / mae pinnau bach yn fy nhraed

bervadenn b. berwad

bervet abf berviñ/birviñ qv. wedi’i ferwi/berwi; yn ferw/fyw (ffig.); ar bigau’r drain, cynhyrfus, nerfus

b. a verien yn ferw/fyw o forgrug, yn llawn morgrug

ur revr b. un ar bigau’r drain, un ar waith i gyd, un fel tasai llyngyr arno

bervidant a. berw(edig); tanbaid; pefriol

bervidik/birvidik a. berw(edig); brwd(frydig)

berviñ/birviñ be. berwi; taro’r berw

b. war e dreid / he zreid bod ar bigau’r drain, bod ar waith i gyd, bod fel tasai llyngyr arno / fel tasai ganddo gynrhon yn ei din / fel iâr ar dyrfau / fel gafr ar d’ranau / fel cath ar farwor

dont da verviñ/virviñ taro’r berw

o verviñ/virviñ gant an dud yn ferw o bob(o)l

ober un tamm b. d’udb. rhoi berwad i rth

berzañ be. gwrthod, gwarafun, gomedd, gwahardd, nadu; rhybuddio

b. udb. ouzh ub. gwrthod rhth i rn, nacáu rhth i rn, peidio â chaniatáu rhth i rn

b. ouzh ub. ober udb. gwahardd rhn rhag gwneud rhth, gwarafun i rn wneud rhth, atal/rhwystro rhn rhag gwneud rhth

berz(i)et abf berzañ qv.

b. eo gwaherddir, ni chaniateir; fe’i gwaherddir, nis caniateir

b. eo ar sukr outañ/outi, b. eo dezhañ/dezhi debriñ sukr gwaherddir / ni chaniateir iddo/iddi gael siwgwr

marc’hadourezh verzet nwyddau gwaharddedig

berzh g. llwyddiant; ffyniant, llawenydd, hapusrwydd; lwc dda

ober b. llwyddo, ffynnu

pa vez c’hoant ober b. - gwelloc’h ijin eget nerzh gwell dyfeisgarwch na nerth

pa vez kistin d’ober b. eo gwelloc’h finesa eget nerzh os am lwyddo : gwell cyfrwystra na grym

besk a. heb gwt/gynffon, digynffon

beskenn b. -où gwniadur; gwydryn bach iawn

b. an Itron Varia (bot.) arianllys bach, troed y barcud/golomen [Thalictrum minus]

beskennad b. -où llond gwniadur; (ffig.) llond llygad deryn, diferyn/llymaid bach

an ostiz en deus diskennet din ur bannac’h gwin ha ne oa ket ur veskennad! arllwysodd y gwestywr lymaid o win i fi/mi ac nid llymaid bach mohono / oedd e!

beskont g. -ed is-iarll

beskoul¹ b. ewinor, ffelwm

beskoul² torf. -enn b. lindys ll. -yn

besteod¹ a. a nam ar ei (l)leferydd; ac atal dweud arno/arni, a deilen ar ei dafod/thafod (ffig.)

besteod² gb. -ed un a nam ar ei (l)leferydd

besteodiñ be. atal (dweud), bod ac atal dweud arno/arni, cecian/cecial

besterd ll. bastard qv.

bestl b. bustl, beil

bet abf bezañ qv. wedi bod; wedi (cael) ei (g)eni; cyn-

b. en deus (b.) e c’hoant mae wedi cael ei ddymuniad / ei foddio

b. oan fe fûm/fues i

b. on b. ’rwy’ i wedi bod, fe fûm/fues i

b. rener ar skol wedi bod yn bennaeth/brifathro yr ysgol, cyn-bennaeth/brifathro yr ysgol

ar maer b. y cyn-faer

an eured n’eo ket b. c’hoazh ’dyw’r briodas ddim wedi bod eto

araok ma oant b. cyn iddyn nhw fod; cyn iddyn nhw gael eu geni

ne c’haller ket bezañ ha bezañ b., ne c’haller ket bout b. ha bout bepred mae gwahaniaeth mawr rhwng bod a bod wedi bod, ni ellir bod wedi bod a bod o hyd

ur bugel nevez-vet plentyn newydd ei eni

bete(k)-gouzout adf. rhag of(o)n; hyd nes y ceir gwybod mwy / y ceir manylion pellach / y ceir rhagor o wybodaeth / y ceir mwy o fanylion; am y tro

prenet en doa ur gasketenn b.-g. e tapfe un taol heol prynodd gapan rhag of(o)n iddo gael llosg haul

chom war vete(k)-gouzout disgwyl mwy o wybodaeth / manylion pellach, aros am ragor o wybodaeth/ am ragor o fanylion / am fwy o fanylion

betek ardd. (hyd) at, lan at, i fyny at; tan; hyd yn oed; cyn belled â

b. ar c’hizhier n’int ket evit debriñ boued gant an tommder ’dyw hyd yn oed y cathod ddim yn bwyta oherwydd y gwres

b. ennon (hyd) ata’ i

b. gwerzhañ e levrioù hyd at werthu’i lyfrau, (mynd mor bell â) gwerthu’i lyfrau hyd yn oed

b. hanter-noz tan hanner/ganol nos

b. he botez a gren mae’n crynu yn ei sgidiau / hyd fysedd ei thraed

b. henn hyd yn hyn, tan nawr

b. kan lur hyd at / lan at / i fyny at gan punt

b. neuze hyd/tan hynny

b. pemp mil lur hyd at bum mil o bunnoedd, lan i / i fyny at bum mil o bunnoedd

b. pemp mil den hyd at bum mil o bob(o)l / o ddynion, cynifer â phum mil o bob(o)l / o ddynion

b. re gormod(d), yn ormodol; hyd at syrffed

huchal b. re gweiddi gormod(d)

kargañ b. re gorlanw/gorlenwi, llanw/llenwi gormod(d)

troet eo b. re da seniñ e gloch mae’n rhy dueddol / ordueddol o chwythu’i utgorn ei hun(an)

adalek unan b. ugent o un hyd (at) ugain

eus al laez b. an traoñ o’r top/brig i’r gwaelod; o’r llofft i’r llawr; ym mhobman

war vete(k) ond, ar wahân i, ac eithrio, o fewn, oddi eithr; namyn

w. vete(k) ul lur pe zaou ond / o fewn punt neu ddwy; ond / o fewn pwys neu ddau

betek-gouzout adf gw. bete(k)-gouzout

betek-henn adf hyd yn hyn/awr

betek ma cys. hyd nes y, tan y

betek ma ne cys. cyhyd â na; ar yr amod na

b. m. ne ray ket (a) erc’h cyhyd ag y bydd yr eira yn cadw draw, dim ond iddi beidio (â) bwrw eira, gan obeithio na ddaw hi ddim yn eira

beterabez torf. -enn b. betys ll. -en

betis g. -où peth dwl/gwirion/hurt/twp, dwli, hurtwch, twpdra

beton g. concrid/concrit

betonañ be. concrid(i)o/concrit(i)o

beuf(ig) g. -ed merch bert; pencampwr, meistr (un penigamp); (aderyn) coch y berllan, gwas y shiriff/siri, teiliwr Llundain, nico bengoch

beug g. toriad gwynt, belcad

beugal be. torri/codi/cwnnu gwynt, belcan

beulke g. -ed twpsyn, twmffat, penbwl (ffig.), iolyn

beure g. -où bore

ar b. y bore

ar Mercher / da Verc’her ar b., dimerc’her veure bore dydd Mercher

da veure, d’ar b. yn y bore

diouzh ar b. (yn) y bore

abred diouzh ar b., b.-mat yn y bore bach, yn fore iawn, yn gynnar yn y bore, yn blygeiniol

teir eur diouzh ar b, teir eur veure. tri o’r gloch y bore

beureoc’h adf yn fwy bore, yn gynt/ gynharach (yn y bore)

beuz¹ a. da iawn, ardderchog, gwych, rhagorol, penigamp, campus

n’eo ket b. an daolenn ’dyw’r darlun ddim yn wych (+ ffig.)

n’eo ket b. an amzer ’dyw’r tywydd ddim yn dda iawn

beuz²: dour-beuz g. llif(eiriant), dilyw

beuz³ g. a thorf. -enn b. pren/llwyn bocs

beuz⁴ b. bagbibau (ardal Gwenrann a gogledd Vande)

beuzel g. biswail gwartheg

beuzet abf beuziñ qv. wedi boddi; wedi’i foddi/boddi

b. e oa he daoulagad ’roedd ei llygaid yn llawn (dagrau)

beuziñ be. boddi

etre b. ha neuiñ emañ mae rhwng byw a marw, mae’n wirioneddol wael

bev¹ a. byw; bywiog, nwyfus, sionc; ffyniannus, llewyrchus

aet eo an nadoz betek ar c’hig b. mae’r nodwydd wedi mynd i’r byw

ar c'hontrol b. y gwrthwyneb hollol / yn deg

glaou b. cols coch

b.-bividik/-buhezek/-kann/-kel bywiog iawn, yn fwrlwm o fywyd, llawn bywyd/asbri

bev² adf yn fyw; ar gynn, ynghynn; yn gywir, yn hollol

chom b. cadw (ei hunan) yn fyw, goroesi; dal yn fyw

derc’hel b. cadw (arall) yn fyw

den bev (gyda’r neg.) undyn/enaid byw, neb

ent/ez vev yn fyw

freskik oa an amzer - bev an avel-uhel ’roedd y tywydd yn eitha’ oerllyd - gwynt y gogledd yn iasoer

lezel ar gouloù b. gadael y golau ar gynn / ynghynn

bev³ g. byw; bywyd, oes

a varv da vev o farw yn fyw

en e vev yn (ystod) ei fywyd/oes, tra bu byw, pan oedd yn fyw; tra bydd(o) byw, hyd ddiwedd ei oes

troc’hañ betek ar b. torri i’r byw

bevaat be. bywhau, bywiocáu, bywiogi, sionci

bevañ be. byw, ymgynnal; bwydo, cynnal

b. diwar dour ha bara byw ar fara (a) dŵr

b. diwar dour sklaer hag an amzer, b. gant aer an amzer byw ar y gwynt / ar olau dydd a dŵr / ar eu cythlwng

b. diwar/war/a-ziwar goust ar Stad byw ar gef(e)n/draul y wlad

b. diwar goust un all byw ar gef(e)n rhn arall

b. diwar nebeud byw ar ychydig

b. er verrentez byw mewn angen/eisiau/ prinder/tlodi/cyni,byw ar eu cythlwng

b. hervez e blijadur byw fel y mynno

b. pell byw’n hir/hen

b. ur familh cynnal/magu teulu

en em vevañ gant legumajoù byw ar lysiau

b.-bevaik crafu/llusgo byw, byw ar fin y gyllell, byw o’r llaw i’r genau, hanner bodoli, lled fyw, llwyddo i ymgynnal/ oroesi rywsut neu’i gilydd, dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig.)

bevañs g. bwyd, ymborth, lluniaeth; cynhaliaeth; pris/costau byw

he zammig b. ei thipyn cynhaliaeth

ker eo ar b. en devezioù-mañ mae pris bwyd / costau byw yn ddrud/uchel y dyddiau hyn / ar hyn o bryd

bevenn b. -où ymyl, border; ffin, (tir) terfyn; hem; rhwymyn, bandais

bevennet abf yn ffurfio ymyl; â border; wedi’i r(h)wymo; a hem arno/arni

bevenniñ be. gosod ffin, codi clawdd terfyn; dodi/gosod ymyl/border rhwymo (anaf, clwyf); troi/dodi hem

bevet abf bevañ qv.

bezañ b. fall cael bwyd gwael, cael ei fwydo/bwydo’n wael

bezañ b. mat cael bwyd da, cael ei fwydo/bwydo’n dda

hennezh zo b. gant pesked mae e/ hwnna’n cael ei fagu/godi/gwnnu ar bysgod

bevezer g. -ien defnyddiwr; prynwr

beveziñ be. llosgi, difa, ysu; bwyta (bwyd); gwastraffu, bradu, afradu

b. e vadoù gwastraffu/bradu/afradu ei eiddo

bevin¹ g. eid(i)on

kig b. cig eid(i)on

bevin² g -ed gwartheg, da

bevoniel a. biolegol

bevoniezh adf bioleg

bewech/bewezh adf bob tro

bez¹ g. -ioù bedd

bez² bf 3 un. pres myn. bezañ gw. rhediad

bloavezhiennoù a vez rai blynyddau/ blynyddoedd, ambell flwyddyn

devezhiennoù a vez (ar) rai diwrnodau, ambell ddiwrnod

bez³ bf 2 un. gorch. bezañ gw. rhediad

bez’⁴ talf. < bezañ qv. ar ddechrau brawddeg ac mewn ateb

b. e c’hallfe fe allai; gallai (fe allai) (wrth ymateb yn gadarnhaol)

b. e oa ’roedd; oedd (ymateb cadarnhaol)

b. e ranker mont mae’n rhaid mynd

b. e vo bydd; bydd (fe fydd) (ymateb cadarnhaol)

b. em eus mae gen’ i; oes (mae gen i) (ymateb cadarnhaol)

amzer hoc’h eus? b. em eus oes amser gennych chi / gyda chi ? oes (mae gen i) (ymateb cadarnhaol)

b. ez eus mae yna; oes (mae ’na) (ymateb cadarnhaol)

b. ho po? gymerwch chi?

n’int ket gwerzhet c’hoazh! ma! bez’ e vint ’dŷn nhw ddim wedi’u gwerthu eto! o! fe gânt / fe gân nhw!

bezañ be. bod

b. a/eus ar c’hreisteiz bod o’r de

b. a-walc’h gall fod, mae’n bur debyg, mae’n bosib(l)

ne c’hall ket b. ni all fod, ’all e ddim bod

b. + abf bod wedi + be.; bod wedi (cael) + rhage. + be.

b. aet bod wedi mynd; bod wedi

aet ’oa gant an tren aeth ar y trên, ’roedd wedi mynd ar y trên

b. bet/aet/deut/chomet bod wedi bod/mynd/dod/aros

aet eo skuizh mae wedi blino

aet eo skuizh gant al labour mae wedi blino/alaru/syrffedu ar y gwaith, mae wedi cael hen ddigon / llond bol(a) ar y gwaith

b. debret bod wedi (cael) ei fwyta/ bwyta

b. da ober udb. bod i fod i wneud rhth

b. da ub. bod yn eiddo i rn

b. diouzh e vlaz/c’hrad/zoare/ziviz bod wrth ei fodd, bod wrth ei chwaeth/ ddant/ddeléit (ar laf.), ei blesio, rhoi pleser iddo

b. e-tailh da ub. bod yn addas i rn, gweddu i rn, ateb rhn

b. evit gallu; bod yn gryfach na

b. graet bod wedi’i wneud

b. gwell da ub. bod yn well i rn

b. gwell gant ub. bod yn well gan rn

b. war(-bouez/-nes/-sin) ober udb., b. e-tailh / b.en ambroug da ober udb. bod ar fin gwneud rhth

daoust petra eo deut hennezh da vezañ? ’sgwn i / tybed beth ddaeth ohono?

dont da vezañ bras dod/mynd yn fawr, tyfu, prifio; cynyddu; chwyddo

dont da vezañ kozh heneiddio, mynd yn hen

dont da vezañ noz nosi, tywyllu

ha b. (e) a bod, a bwrw bod, a bwrw (y) digwydd/hap ei bod/fod

bezañs b. presenoldeb

be(ze)t bf. 3ydd un gorchm.. bezañ qv. bid, boed, bydded

b. a/pe vezo/vezet bid fel y bo (am hynny), ta beth / ta waeth (am hynny)

b. drouk b. mat gant neb a garo boed dda neu ddrwg yng ngolwg / ym marn eraill, beth bynnag / (gan) ta beth y bydd neb yn ei feddwl, ’waeth beth a feddwl neb

bezhin g. a thorf. -enn b. gwymon

bezhina be.gwymona, casglu/crynhoi/hel gwymon

bezhin(a)er g. -ien gwymonwr, casglwr gwymon

bezhinañ be. gwasgar(u)/lledu gwymon (ar y tir), gwrteithio’r tir â gwymon

beziañ be. claddu, daearu, rhoi mewn bedd, rhoi yn y bedd

bezv torf. -enn b., gwez-b. torf. -enn-vezv b. coed bedw ll. bedwen

bezvoud gw. gwezvoud

Bi talf. < Jean-Marie epg.

Bibl gb. Beibl

ar B./V. y Beibl

eus ar B./V. o’r Beibl, yn perthyn i’r Beibl, beiblaidd

bidar a. (o dre) Pleyben, yn perthyn i B-Pleyben

Bidar g. -ed brodor o B-Pleyben

bided g. -ed merlyn, poni; cenfigen, eiddigedd

emañ ar b. ganti mae hi’n genfigennus/eiddigeddus

bidoch g. -ed merlyn, poni

bidochenn b. -ed merlen, poni, eboles

bidoc’h(ig) g. cyw melyn olaf, bach/tin y nyth

bidon g. -ioù can, tun, drwm (i ddala olew ayyb.)

ur b. esañs can/tun petrol

bidouf g. carchar, cell, cwb (ar laf.), jail/jêl (ar laf), siâl (ar laf.)

ur miz b. mis o garchar

bier g. cwrw

ur banne b. troc’het llymaid/diferyn/ gwydraid o siandi

biftek torf. -enn b. stêc torf. stecen

bigerniel ll. bigorn qv.

bigi ll. bag qv.

bigorn¹ g. -ed, -où, bigerniel gwichiad

bigorn² torf. -enn b. gwichiaid ll. gwichiad

bigoudenn b. -où penwisg ardal Pont-'n-Abad - Ar Gelveneg

Bigoudenn b. -ed merch/menyw/dynes/ gwraig o ardal Pont-'n-Abad - Ar Gelveneg

Bigouter g. -ien bachgen/dyn/gŵr o ardal Pont-’n-Abad - Ar Gelveneg / o Fro-F-Bigoudenn

bigriañ be. potsian/potsio, herwhela

bigrier g. -ien potsiwr/potsiar, herw-hel(i)wr

bihan¹ a. bach, bychan; ifanc, ieuanc

bezañ aet b. e galon colli hyder

bras ha b. mawr a bach, y mawrion a’r bychain; pawb (yn ddiwahân); popeth (o bob maint)

dont a vihan da vras tyfu’n fawr, prifio; cynyddu; datblygu’n fawr

ken b. cyn lleied, mor fach (o ran maint)

ober marv b. llewygu, cael haint, pango, llesmeirio

pa oa b. pan oedd yn fach/ifanc/blentyn, yn ei blentyndod

un ti b. tŷ bach/bychan, bwthyn bach

b.-b./-tre/-tout, gwall-vihan bach iawn, bitw (bach)

bihan² g. bychander; bychan; ychydig

va/ma bihan(ig)! f’un bach/fach i! fy mychan/mechan i!

bihanaat be. gwneud yn llai; mynd yn llai; crebachu; gostwng; cyfyngu; cyflymu, curo'n wyllt (am galon)

bihanañ a. gradd eithaf bihan qv.

ar b. ar gwellañ gorau po leia’

da vihanañ o leia’

bihanik a. braidd/hytrach yn fach / yn ifanc; bach/ifanc iawn; pan oedd yn fach / yn ifanc iawn / yn blentyn, yn ei blentyndod/phlentyndod

bihanniver a. lleiafrifol

yezhoù b. ieithoedd lleiafrifol

bihanoc’h a. gradd gymh. llai

seul vihanoc’h seul welloc’h gorau po leia’

bije bf 3 un. amherff. amod. bezañ gw. rhediad

biken adf. byth (yn y dyfodol neu gyda’r amodol), byth mwy

b. james! foeltr b.! byth bythoedd/ tragwyddol (tra bydda’ i byw)! dim ffiars o beryg!

b. ken/mui byth mwy

an deiz goude b. byth tragwyddol (gyda’r neg.), yfory Siôn Crydd, pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd Nadolig yn yr haf, pan fydd y moch yn hedfan

betek b., da viken am byth, am/hyd dragwyddoldeb, yn oes oesoedd

ur viken oesoedd (byd), hydoedd, amser maith

bilajenn b. -où pentre’ bach

bilen a. anfad, drwg

bileni b. anfadwaith, drygioni

bilhed g. -où, bilhejoù/bilhiji tocyn, ticed; (arian) papur

ur b. (bank) dek lur saoz, ur b. a zek lur saoz papur decpunt

ur b. mont-dont tocyn dwyffordd

ur b. mont hepken tocyn unffordd

bili torf. -enn b. cerrig llyfnion ll. carreg lefn; gro torf. gröyn, cerrig mân ll. carreg fân

b. war ziribin ne zastumont ket a vezhin carreg/maen a dreigla ni fwsogla,’dyw’r garreg sy’n twmlo’n casglu dim mwsog

kas ub. da dreiñ b. en aod / da dreiñ b. d’an heol hala rhn bant yn ddiymdroi, danfon rhn ymaith yn swta

moal evel ur vilienn moel fel ŵy/wy, fel swigen mochyn o foel

yen evel ur vilienn yn oer fel y garreg

bilimus a. gw. binimus

bil g. -où bustl, beil

ober biloù blino(’i ben/phen), gofidio, poeni(’i (h)enaid), pryderu, becso

arabat ober biloù, n’it ket d’ober biloù, na ra/rit ket a viloù! paid/peidiwch â blino/gofidio/ poeni/pryderu/becso!

ne ra ket a viloù ’dyw e’n blino/ gofidio/poeni/pryderu dim

biniaouer g. -ien canwr/chwaraewr pibau Llydaw

binim g. gwenwyn; malais, cas(ineb); chwerwder

binimañ be. gwenwyno; crynhoi (medd.); lladd ar, difrïo, difenwi, pardduo

binimus a. gwenwynig; gwenwynllyd, maleisus, sbeitlyd, drwg

binioù g. biniaouioù/binioù pibau cerdd Llydaw

binnigañ/binnigen be. bendithio

biñs b. -où sgriw; grisiau tro

biñsañ be. sgriw(i)o

biñset abf biñsañ qv.

un den b. dyn wedi colli’i ddwy goes

biñsaskell b. -où hofrennydd

bintañ-bantañ g. si-so

binviachoù ll. benveg qv.offer, gêr/geriach

binvioù ll. benveg qv. offer

b. a bep seurt offer o bob math

bio(logel) a. organig

sivi b. syfi/mefus organig

biolin b. -où fiolín

biolinour g. -ien fiolinydd

bionenn b. -où cadw-mi-gei

bioù ll. da corniog

b. laezh da/gwartheg godro

b. kig da/gwartheg cadw/stôr

bir gb. -où saeth; poen, brath(i)ad

birouigoù dartiau

birig gb. -où dart

birinig torf. gw. brennig

birvidik a. berw; brwd, tanbaid, pybyr, ar dân; bywiog; diwyd, prysur

birviken adf byth (yn y dyfodol)

b. ken/mui (gyda’r neg.) byth mwy

da virviken am byth (bythoedd), am/ hyd dragwyddoldeb, yn oes oesoedd

Breizh da virviken! Llydaw am byth!

a-holl-viskoazh da virviken o dragwyddoldeb i/hyd dragwyddoldeb

mil b. james! (gyda’r neg.) byth bythoedd/ tragwyddol!

birvilh g. cyffro; brwdfrydedd, angerdd

b. ennañ/enni yn llawn cyffro, wedi’i gyffroi/chyffroi, yn mynd i gyd, ar waith (i gyd); ar dân (ffig.), yn llawn angerdd/ brwdfrydedd, yn angerddol, yn frwd

nag a virvilh zo amañ! mae ’na le/helynt/ halibalŵ yma! mae hi’n ger’ed yma!

birvilhañ be. berwi; cyffro(i), symud, mynd a dod; bod ar dân (ffig.), bod yn frwd / yn llawn brwdfrydedd / yn llawn afiaith, cael eu tanio (am bob(o)l)

ret eo distanañ goude re virvilhañ wedi gormod o rialtwch rhaid cael tawelwch, wedi gor-wledda rhaid codi’r rhastal, wedi elwch : tawelwch

birviñ be. berwi; bod ar dân (ffig.);crasu (am yr haul); cynhyrfu; eplesu, lefeinio, gweithio; dawnsio, pefrio (am lygaid)

b. a ra he daoulagad mae’i llygaid yn pefrio / yn dawnsio / yn disgleirio

b. a ra war e dreid mae e ar waith gyd, ’all e ddim bod yn llonydd, mae fel tasai llyngyr arno

b. e gouez dindanañ gwlychu’i wely

b. gwad/kalon ub. rhoi calon/enaid rhn ar dân, tanio rhn

o virviñ gant tud yn ferw/berwi o/ gan bob(o)l, yn fyw/fwrlwm o bob(o)l

emañ ar soubenn o virviñ mae’r cawl yn berwi; (ffig.) mae plentyn ar y ffordd, mae’n disgwyl, mae hi o dan ei gofal, mae’n feichiog, mae torth yn y ffwrn (ffig.ar laf.)

un tamm b. berwad

bisac’h g. biseier (y)sgrepan, sach, cwd(yn)

kaout/tapout e visac’h cael ei wrthod

biseier ll. bisac’h qv.

bisig g. -ed/-où pws(i), cath fach

b.! b.! pws! pws!

b.-ruz gwiwer goch

bisigoù (bot.) gwyddau bach, cywion gwyddau, cenawon (coed)

bisigoù haleg (bot.) cynffonnau/cwtau ŵyn bach, cenawon cyll

bisigoù an diaoul (bot.) bysedd/clatsh y cŵn [Digitalis purpurea]

bisiklet b. -où beic

war visiklet ar gefn beic

biskoazh adf erioed

b. c’hoazh erioed hyd yn hyn; erioed yn fy myw / yn ei fyw / yn ei byw

b. glav n’eus graet na davfe / n’eus bet b. glav ha ne baouezfe - b. avel greñv ha na gouezhfe ( - b. avel greñv na gouezhfe / nag heol tomm na souplaje) daw hindda wedi drycin, ‘fe ddaw eto haul ar fryn (- nid ydyw hyn ond cawod / - os na ddaw’r egin fe ddaw’r chwyn)’, fe aiff y storom hon heibio eto, er cymaint y ddrycin daw eto sychin, cadw frigyn ir yn dy galon a daw’r adar i ganu eto; ’does dim gallt heb oriwaered

b. kemend-all (pevar lagad d’ar marc’h dall / nao loen bihan gant ur marc’h dall / aet ar c’hazh gant ar c’hig sall)! b. c’hoazh! seurt tra n’em eus gwelet/ klevet b.! Duw caton pawb! 'chlywais/ 'welais i erioed ffasiwn/siwd beth! ’tawn i’n ateb y Farn! wel yn wir (i ddyn byw)! ’dawn i byth o’r fan! mae’n anhygoel/anghredadwy! bydd/byddwch yn dawel! hisht (w)! taw/tewch (â deud)! rhyfedd o fyd! ’does dim rheswm/sens yn y peth!

b. louarn n’eo bet paket e lost div wech en ur griped! a losgodd ei fysedd a ochel y tân! cas gan gath y ci a’i bratho! ’chaiff e/hi mo’i (d)dal(a) yr ail waith! ni thwyllir y call ond unwaith

gwashoc’h eget/evit b. yn waeth nag erioed

ken yac’h ha b. cyn iached / mor iach ag erioed

biskoul torf. -enn b. lindys ll. –yn

bispedenn b gw. gwispedenn

bistrenket abf wedi’i dal hi

bistro¹ a. wedi troi

bistro² g. -ioù bistro

bitailh g. bwyd, ymborth, lluniaeth

bitailhañ be. bwydo, darparu bwyd/ ymborth/lluniaeth

bitrak g. -où tegan; peth bach/dibwys

bitrakoù teganau; petheuach diwerth, manach bethau da i ddim, trugareddau, sothach

bitrakig-rous g. (aderyn) crec yr eithin

bitous a. bitw, bach iawn; pitw, distadl, di-nod/dinod

bitouz g. -ed ewach, un bach eiddil/gwan, eiddilyn; person distadl/di-nod/dibwys/ cyffredin, neb (o bwys)

bividigezh b. bywyd

bividik a. bywiol; bywiog, yn llawn bywyd

biz¹ g. gogledd-ddwyrain

biz² g. -ied bys; dant (fforch)

gouzout udb. dreist penn b. bod â rhth / gwybod rhth ar flaenau’i fysedd/ bysedd

ober b. da ub. cymhennu/dwrdio rhn

ober udb. dreist penn b. gwneud rhth rywsut-rywfodd/rwsh-rash

b.-ar-bizoù/b.-ar-galon/b.-gwalenn main fys, bys y fodrwy

b.-ar-vagerez /b.-liper/b.-yod postfys, mynegfys, bys yr uwd

b.-bihan bys bach

b.-kreiz hirfys, bys canol

b.-meud bawd

c’hoari b.-meud bodio, ffawdheglu

b.-troad bys troed

ar b.-meud e-barzh ar bleud, ar b.-yod e-barzh ar pod, ar b.-bras eo lost ar c’hazh, b.-ar-bizoù a ro pokoù d’ar b.-bihan kouezhet dindan! amañ emañ ar pradig (cledr y llaw) e-lec’h ma peure ar c’hadig, hemañ (bawd), en deus he gwelet, hemañ (postfys) en deus he redet, hemañ (hirfys) en deus he zapet, hemañ (main fys) en deus he debret hag hemañ bihan (bys bach) ’n deus ket bet tamm, zo aet d’ar gêr da lar’t d’e vamm, hag a zo bet fraeet gant ur bod lann! modryb y fawd, bys yr uwd, hirfys, pwtfys a’r bys bach; bys bawd, Boni Dabwr, brawd Boni Dabwr, ce(f)nder Boni Dabwr a’r bys bach yn eu tynnu nhw i gyd drwy’r dŵr! Twm Tabwt, Benni Rwdwst, Benni Benni, cefnder y rheiny a bys bach, druan ŵr, yn tynnu’r rhain (i gyd) drwy’r dŵr!

bezañ kamm/kromm/krog e vizied (ffig.) bod â dwylo/bachau blewog (ffig.)

hennezh a zo kamm e vizied / n’eo ket ëeun e vizied mae dwylo/bachau blewog ganddo fo / gydag e (ffig.),mae e’n methu cadw’i fachau’n llonydd (ffig.), mae hwnna’n lleidr

kammañ e vizied war udb. dwyn/ dwgyd rhth, lladrata rhth, bachu/cipio rhth (heb ganiatâd)

kaout bizied moan bod â bysedd main; (ffig.) bod yn gybyddlyd

bizad/bezad g. -où bys tost/poenus; ffelwm, (e)winor, bystwn

bizaj/bizach gb. -où wyneb

bizañ be. anelu (dryll)

bizet abf bizañ qv.

b. ’oa gant an holl ’roedd llygaid pawb arno

bizaoued g. -où modrwy emog

bizaouer g. -ien gemydd

bizeier ll. bizoù qv.

bizeost : ur bloavezh* b.

bizeta be. pwynt(i)o bys (i geryddu)

bizhier ll. bazh qv.

bizik-ha-bizik adf yn gyfartal

bizit¹ g. ymweliad

bizit² b. ymweliad (meddyg); archwiliad (meddygol)

tremen ar vizit cael archwiliad meddygol

bizitañ be. ymweld (â), mynd/dod i weld; bugeilio (am Weinidog yr Efengyl)

bizitour g. -ien ymwelydd; archwilydd

bizoù g. bizeier modrwy emog

terriñ ar b. torri’r dyweddïad; bod yn anffyddlon i’w briod/phriod

b.-divskouarn clust-dlws

bizourc’h b. -ed iwrches,ewig; (ffig. am ferch benchwiban) ffriten, ffrwlen; merch dwym/boeth

bizskrivañ be. teip(i)o

bizskriver g. -ien teipydd

bizskriverez b. -ed teipyddes

blagadenn b. -où sgwrs, clonc, clec

blank¹ a. gwan(llyd), eiddil, nychlyd; diwerth

b. on! me zo erru b. va/ma c’horf!’rwy’n wan(llyd)!

re vlank oa va divesker ouzhin ’roedd fy nghoesau’n rhy wan(llyd) o dana’ i / oddi tanaf

boued b. bwyd di-faeth

blank² g. -où ceiniog; (ffig.) arian

gouarn e bemp b. gofalu am ei geiniogau/arian

paeañ b. ha liard talu’n llawn

blankaat be. gwanhau, llesgáu, mynd yn fwy eiddil, nychu

blaouac’h(us) a. gw. braouac’h(us)

blaouer g. hercall, hurtyn, twpsyn, lembo, un cwarter/hanner call a dwl, un hercall, un hanner pan

blasaat be. blasu, profi (blas); (ar)ogleuo, gwynto, sawro

blasfem g. -où cabledd

blasfemer g. -ien cablwr

blasfemiñ be. cablu

blaz g. blas; chwaeth; gwynt/sawr/aroglau cas/drwg, drewdod

b. an trenk blas chwerw/sur

b. ar bihan / b. ar re nebeut / b. kaout c’hoazhzo gant ar c’hig braidd/hytrach yn brin mae’r cig, mae ’na ry ychydig o gig

b. ar c’hozh zo gantañ mae blas hen/ llwyd(n)i arno

b. ar c’hoz zo war/gant an amann mae cwt ar y menyn, mae’r menyn wedi troi, mae blas cas/drwg ar y menyn

b. ar sall zo gant ar soubenn mae’r cawl yn hallt

d’ho plaz / diouzh ho plaz / en ho plaz wrth eich blas/dant; yn unol â’ch chwaeth

kavout b. gant e voued cael blas ar ei fwyd, mwynhau’i fwyd

laka(a)t b. rhoi blas

pa vez kaset an traoù d’an trot ne vezont james en o b. pan fo pethau’n cael eu berwi’n rhy wyllt/gyflym byddan nhw’n colli’u gwir flas

teuler b. war udb. gadael blas (cas) ar rth, gadael cwt ar rth

al loaioù houarn a daol b. war an traoù mae llwyau dur yn gadael blas (cas) ar fwyd / gadael cwt ar fwyd

blazañ/blaziñ be. blasu, profi (blas); arogli/(ar)ogleuo, gwynto, sawro, bod â gwynt cas, bod ag (ar)oglau drwg

blazet abf blazañ/blaziñ qv.

b. dreist e oa ’roedd yn flasus dros ben

b. mat blasus, â blas da arno/arni, yn blasu’n dda; â gwynt/sawr da, ag aroglau dymunol, persawrus

fall vlazet â blas cas arno/arni, â chwt arno/arni; â gwynt/sawr cas, ag (ar)oglau annymunol, yn drewi, drewllyd

gwelloc’h b. â gwell blas arno/arni, â fwy o flas arno/arni, yn fwy blasus

n’em eus ket b. anezho ’dwy’ i ddim wedi’u blasu/profi

ble¹ a. briwsionllyd (am dir); gwan(llyd), nychlyd

ble² g, -ioù gw. bloaz

bleaat be. gwanhau/gwanychu, gwaethygu, dihoeni, llesgáu, nychu, edwino, mynd yn ddifywyd; gwywo, methu (am blanhigion)

blead g. -où blwyddyn; cynhaeaf

blech a. anfad, drwg, cas, bwystfilaidd, creulon, ffiaidd; croes, blin, piwis, gwenwynllyd; anfoddog

blechard g. -ed bwystfil (o ddyn), un cas/creulon

blechat be. cam-drin

blein¹ a. blaen (am geffyl)

ag ar b. o’r radd flaena’, o blith y goreuon, o’r siort orau

ar marc’h b. y ceffyl blaen

e b. yn y blaen

blein² g. -ioù brig, copa, crib

bleinañ be. gyrru; arwain

bleiner g. -ien gyrrwr; porthmon; arweinydd

bleiz g. -i blaidd; bwci(-bo); (ffig.) person blewog

b. e voe ganet - ha b. eo nid hawdd newid natur, hawdd tynnu dannedd blaidd - ond hwyr y tynnir ohono ei anian, anodd tynnu cast o hen lwynog/ geffyl/gaseg

bezañ gwelet ar b. bod wedi gweld y blaidd; (ffig.) bod wedi colli’i (l)lais / bod wedi cael annwyd; bod wedi colli’i gwyryfdod

c’hoari a ra e vleiz mae’n gwneud pethau dan din

da heul ar b. ned a ket an oan ni wna’r llygoden ei nyth yng nghlust y gath

darev eo d’ar b. mervel en e groc’hen yn y croen y ganed y blaidd y bydd farw

degouezhout/erruout evel ur b. cyrraedd yn annisgwyl / heb ei (d)disgwyl, dod yn ddiarwybod i bawb / heb i neb wybod

hemañ zo evel ar b. : kontant da gaout kuit da reiñ mae e fel y blaidd : yn barod i gymryd ond nid i roi, ni cheir gan lwynog ond ei groen, mae e fel hen fochyn - ’chei di ddim ganddo / oddi wrtho nes iddo farw

kaout/ren ur vuhez vleiz cael bywyd ci

kousket evel ur b. cysgu’n drwm, cysgu fel mochyn/twrch

pa gomzer eus ar b. e vez e lost e-kreiz, pa gomzer eus ar b. e weler e benn pe e lost pe e greiz, pa vez komzet eus ar b. e vez gwelet e lost a-bell pe a-dost gw komz

pakañ ar b. gant un taol boned cyflawni camp anodd yn ddiymdrech

prenañ kig digant ar b. talu crocbris / talu trwy’r trwyn / talu’n ddrud am rth

skragn evel ur b. cybyddlyd/tynn fel blaidd

ur b. a gar e re vihan gwyllt a gwâr a gâr ei gyw

ur b. kig un yn hoff o gig, un yn sgut am gig, llarpiwr/sglaffiwr cig

ur b. labour gweithiwr diarbed

b.-Gouel-Mikael jac-y-baglau, lleidr-y-gannwyll, jawl-y-gwêr

b.-koad pryf coed/pren

b.-mor draenog môr

b.-noz blaidd-ddyn

laezh b. llaeth blaidd

lost ar b. bwa’r Drindod, bwa seithliw, yr enfys

keuz-b. (bot.) celynnen Fair, banadl pigog [Ruscus aculeatus]

louzaouenn-ar-b. (bot.) llysiau’r blaidd, cwcwll y mynach [Aconitum napellus]

raden-b. (bot.) marchredyn, rhedyn y cadno [Dryopteris filix-mas]

heol ar bleizi lleuad lawn

blej g. bref; bloedd

gervel ub. a-daolioù b. galw rhn / galw ar rn bloedd ei ben/phen / nerth ei geg/cheg

blejadeg b. brefiadau, brefu (llawer)

blejadenn b. -où bref(iad); bloedd

blejal be. brefu; bygylad, bugenad; bloeddio

blejer g. -ien gwaeddwr, bloeddwr

bleñch g. -où blaen, brig(yn), pric

bleñchaoua be. casglu/crynhoi coed tân, hel priciau

bleñchenn b. -où brig(yn)

bleniañ be. arwain, tywys; gyrru

blenier g. -ien arweinydd, tywysydd; gyrrwr

bles g. -où, blesadur g. -ioù anaf, clwyf, niwed, dolur

blesañ be. anafu, clwyfo, niweidio, dolurio

bleud g. -où blawd, can; paill

b. an diaoul a ya da vrenn a ddaw yn rhad a gerdd yn rhwydd, ni lwydda bendith nas haedder, ni lwydd eiddo un anonest, ceiniog anonest aiff â dwy gyda hi, elw drwg fe dawdd yn ddi-rad, hawdd ei gael hawdd ei wario

b. ed-du blawd rhyg

b. gwinizh blawd gwenith

b. heskenn blawd llif

b. patatez blawd tato/tatws/ avaloù-douar

aet eo e vleud da vrenn mae pethau wedi mynd o chwith arno, mae e wedi colli’r cwb(w)l, mae’r hwch wedi mynd drwy’r siop gydag e, mae wedi mynd i Dre-din, mae pethau wedi mynd i’r clawdd/gwellt/wal gydag e

en e vleud wrth fodd ei galon, wrth ei fodd, yn ei elfen, ar gef(e)n ei geffyl (ffig.); yn gartrefol; fel hwch mewn cae haidd, fel pysgodyn mewn dŵr

n’en doa ket an aer da vezañ en e vleud ’doedd dim golwg bod yn ei hwyliau gorau / bod mewn hwyliau da arno

malañ munut e vleud edrych yn llygad y geiniog, bod yn dynn (â’i arian), byw’n gynnil/ddarbodus iawn

ober b. gant ub. darladd rhn, hanner lladd rhn, tynnu rhn yn ddarnau/ gareiau/gyrbibion/ rhacs (jibidêrs)

me ’rafe b. ganez! fe’th dynnwn di’n gareiau/gyrbibion/rhacs (jibidêrs)! fe allwn dy fwrw i ganol ’r wythnos nesa’! (ar laf.)

b.-laezh llaeth powdwr

bleugn- bôn bleuniañ qv.

bleukat be. dyrnu, bwrw, curo, colb(i)o cledro, lardo, wald(i)o

bleuniañ be. blodeuo

bleunienn b. bleunioù blodyn

bleunioù ll. blodau

S. ar B. Sul y Blodau

b.-kala-goañv ffarwel-haf

b.-kaouled tri-lliw-ar-ddeg

b.-Sant-Jozeb cennin Pedr, daffodil(au)

bleuñv torf. -enn b. blodau

ar b. eus an dud hufen cymdeithas(ffig.)

e b. yn ei flodau/blodau, yn eu blodau

en o b. yn eu blodau; (ffig.) ym mlodau’u dyddiau, yn eu hanterth, yn anterth eu nerth, yn eu man gorau, yn eu gogoniant

pa ne vo ket a vleuñv el lann byth tragwyddol (gyda’r neg.), yfory Siôn Crydd, pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd Nadolig yn yr haf, pan fydd y moch yn hedfan

b.-kala-goañv (bot.) ffarwel haf, blodyn Mihangel [Chrysanthemum indicum] Sylwer - nid yw yr enwau Cymraeg yn safonol a maent yn gallu cyfeirio at rywogethau eraill

bleuñvsper g. paill

bleup! ebych. (y) twpsyn!

blev torf. -enn b. blew ll. -yn; gwallt; cot (anifail); gwrychyn; llwyd(n)i.

b. gwenn gwallt gwyn, ‘yr eirlysiau tragwyddol’ (ffig.)

ar fourmaj-mañ ez eus savet b. warnañ mae’r caws hwn wedi llwydo, mae llwyd(n)i ar y caws hwn

aet e vlev gant ar piked, ar piked ’deus laeret e vlev mae wedi colli’i wallt, mae e wedi mynd yn foel

kollet toud e vlev gantañ wedi colli’i wallt yn llwyr, wedi colli pob blewyn oddi ar ei ben, (wedi mynd) yn gwb(w)l foel

poan b. pen clwc/mawr, salwch (bore) trannoeth y ffair

reiñ b. gwenn d’ub.(ffig.) hala/troi gwallt rhn yn wyn (ffig.), achosi/ gwneud/peri i wallt rhn droi’n wyn (ffig.), achosi/peri gofid i rn

b.-diaoul (bot.) cwlwm y gwŷdd [Cuscuta europaea]

b.-faos gwallt dodi/gosod

b.-kevnid gwe’r corr

ficher-b. barbwr

sach-b. ffrae, cweryl, anghydfod

blev! ebych. myn asen/asgwrn i! asen grop!

blevek a. blewog

blevenn b. -où blewyn, gwelltyn; cot (anifail)

b. ha b. ec’h eer moal o flewyn i flewyn yr â’r pen yn foel, o flewyn i flewyn fe â’r llwd(w)n yn llwm, o bluen i bluen y pluir yr ŵydd, o lymaid i lymaid y darfu’r cawl, o ddydd i ddydd mae cŵn bach yn magu dannedd

bezañ kamm e vlevenn (ffig.) bod yn fyr ei flewyn (ffig.), bod mewn hwyl wael

n’eus ket ur vlevenn ken war e benn mae wedi colli’i wallt i gyd, mae wedi colli pob blewyn oddi ar ei ben, mae (wedi mynd) yn gwb(w)l foel, ’does dim blewyn ar ôl ar ei ben

ur vlevenn vrav cot bert (ar anifail)

blevennek a. blewog

blim a. bywiog; chwimwth, sionc, heini, ystwyth; effro; chwim, cyflym

blin a. gwan(llyd), gwantan, egwan, eiddil, llesg; tyner, teimladwy, sensitif; llyfn (am ddefnydd)

blinaat be. digalonni, gwangalonni

blinder g. gwendid, llesgedd, nychdod

bliv a. bywiog, llawn bywyd, heini, sionc, chwimwth, ystwyth; effro; byw, pefriol (am lygaid)

blivaat be. bywhau, sionci

blizidik a. cain (am bethau); chwaethus (am berson); a chanddo/chanddi chwaeth; anodd (ei blesio/phlesio), cysetlyd, ffyslyd, misi, piwis (ynglŷn â bwyd)

bloavezh g. -ioù blwyddyn; cynhaeaf blwyddyn

b. mat dit/deoc’h blwyddyn newydd dda i ti/chi!

b. mat a souhetan deoc’h - yec’hed ha prosperite - hag ar baradoz e fin ho puhe(z) (/ hag ar baradoz a-raok fin ho puhez!) ! b. mat d’ho lod - ha tiegezh dilogod! ‘blwyddyn newydd dda i chi ac i bawb sydd yn y tŷ - dyna yw ’nymuniad i ar ddechrau’r flwyddyn hon!’

ur b. mat da bep hini a denn e alan war ar bed holl! blwyddyn newydd dda i bawb drwy’r byd i gyd!

ur b. bizeost blwyddyn naid

b.-skol blwyddyn academaidd/ysgol

da fin ar b.-skol ar ddiwedd y flwyddyn academaidd

e penn kentañ ar b.-skol ar ddechrau’r flwyddyn academaidd

ur b. -pad/-leun / penn-da-benn blwyddyn gron (gyfan)

ar bloavezhioù a reas o roud aeth y blynyddoedd heibio

bloavezhiad g. -où blwyddyn lawn / ar ei hyd

ur b. labour blwyddyn o waith

bloaz g. -ioù blwydd; blwyddyn; blynedd; blynyddol

b. blwydd (oed)

n’eo ken b. blwydd oed yw e/hi, ’dyw e/hi’n ddim ond blwydd oed

b. ha b. flwyddyn ar ôl blwyddyn; bob yn flwyddyn, fesul blwyddyn

b. ha pevar ugent un a phedwar ugain (oed)

b. war’n ugent un mlynedd ar hugain; un ar hugain (oed)

b. zo flwyddyn yn ôl; ers blwyddyn

a-boan/a-vec’h ur b. prin/cwta flwyddyn

a-hed / hed-ha-hed ar bloaz ar hyd y flwyddyn

a-vloaz da vloaz o flwyddyn i flwyddyn, blwyddyn ar ôl blwyddyn, un flwyddyn ar ôl y llall

a-benn b. ymhen blwyddyn, ar ben y flwyddyn

a-benn ur b. ac’hann, ac’hanenn d’ur b. (ymhen) blwyddyn i nawr

hiziv a-benn b. blwyddyn/flwyddyn i heddi’(yn y dyfodol)

an Deiz Kenta’r B. Dydd Calan

an emvod b., ar vodadeg vloaz y cwrdd/cyfarfod blynyddol

bep b. bob blwyddyn, yn flynyddol

bep eil b. bob/am yn ail flwyddyn

boulc’het mat eo ar b. mae’r flwyddyn yn bwrw yn ei blaen

da fin ar b. ar ddiwedd y flwyddyn

d’an oad a bemp vloaz yn bum mlwydd oed / yn bump oed

daou vloaz dwy flynedd; dwy flwyddoed

daou-ugent vloaz deugain mlynedd; deugain mlwydd oed

e penn kentañ ar b. ar ddechrau’r flwyddyn

kant vloaz can mlynedd; can mlwydd oed

mont a ray da gant vloaz bydd e/hi byw nes y bydd yn gant oed

n’emañ ket pell diouzh/eus e gant vloaz ’dyw e ddim yn bell o fod yn gant oed, mae’n tynnu am ei gant oed

pakañ/tapout/tizhout e gant vloaz cyrraedd ei gant oed

pet vloaz oc’h? pet vloaz hoc’h eus? faint/beth yw eich oed(ran) chi?

pet vloaz zo emaoc’h o chom amañ? ers sawl blwyddyn / ers faint o flynyddoedd ’rych chi’n byw yma? (am) sawl blwyddyn / (am) faint o flynyddoedd ’rych chi wedi byw/bod yma?

‘ra zeuio ar b. nevez da reiñ d’an holl levenez!’ ‘blwyddyn newydd dda i chi ac i bawb sydd yn y tŷ!’

teir gwech ar b. teirgwaith y flwyddyn

tri b. tair blynedd; tair blwydd oed

un ebeul b. ebol blwydd

ur b. zo deiz evit deiz, ur b. zo a-geñver an deiz a hiziv flwyddyn yn ôl i heddi’ i’r diwrnod

ur bugel b. plentyn blwydd (oed)

bodadeg-v..emvod-b. byfarfod blynyddol

deiz-ha-b. pen-blwydd; pen blwyddyn

skod-b. cyfraniad/tâl blynyddol

ur servij-b. offeren goffa pen y flwyddyn

warc’hoazh penn-b. blwyddyn i fory (yn y dyfodol)

ar b.-pad ar hyd y flwyddyn

bloc’h adf i gyd; yn llwyr, yn gyfan gwb(w)l, yn drwyadl; yn ei gyfanrwydd/ chyfanrwydd

bloc’h² g. -où cyfanrwydd, cyfangorff, crynswth

en ur b. yn ei grynswth/chrynswth, yn ei gyfanrwydd/chyfanrwydd, yn gyfan gwb(w)l, yn uncyfanrwydd/ cyfanwaith/ cyfangorff / yn ei gyflawnder/ chyflawnder

blokad g. -où swp/sypyn

bloneg g. braster (cig); lard; bloneg

rouzañ ar b. d’ub. cael blaenoriaeth ar rn

blonegenn b. -ed talp/twmpyn o lard; merch/menyw dew iawn, cloben/ cwlffen/cymanfa o ferch/fenyw, gwraig yn fwy na llond cadair

bloñs g., bloñsadenn b. -où clais

bloñsañ be. cleisio

bloñset abf bloñsañ wedi’i gleisio/ chleisio

blot a. meddal

blotaj/blotach g. -où peth diwerth, (y)sbwriel, sothach

blotajoù/blotachoù petheuach, manach bethau diwerth, sothach

blotvil g. -ed meddalog, molwsg

blotoù ll. blawd llif, (y)sbwriel

sko anezhañ er b. tafla/tawla/lluchia fe i’r bin (sbwriel)

blouc’h a. heb farf; meddal; a golwg dda arno/arni, a graen ar ei (g)wedd; llyfn (am groen dyn ac anifail, ffrwythau a phlisgyn planhigion

blouc’haat be. graenu, llanw (o ran pryd a gwedd), magu bloneg/pwysau, tewhau

blouk g. -où gw. boukl

bloukañ be. gw. bouklañ

blue-jeans ll. jîns

bo bf 3 un. dyf. bezañ gw. rhediad bezañ a kaout/endevout

bo! ebych. hy! twt (y baw)!

boa g. -ioù bwi

boas a. arferol; cyfarwydd, cynefin

b. da ober udb. arfer gwneud rhth, bod yn gyfarwydd/gynefin â gwneud rhth

b. eo da zont mae’n arfer dod

b. ouzh/diouzh udb. bod yn gyfarwydd/gynefin â rhth

en e/he lec’h b. yn ei (l)le arferol

labourioù b. gorchwylion/tasgau arferol

boaz bg. -ioù arfer(iad)

an hini en deus un tamm b. ne vez ket pell oc’h ober an dra-se arfer yw mam pob meistrolaeth, arfer yw hanner y gwaith, deuparth athrylith yw arfer

bezañ ar voaz gantañ/ganti d’ober udb. arfer gwneud rhth

diouzh b., dre voaz yn ôl yr arfer

evel b. fel arfer

gwelloc’h eget/evit b. gwell nag arfer

kemer ar b. d’ober udb. dechrau (arfer) gwneud rhth

e voazioù fall ei arferion drwg/gwael, ei ffaeleddau

boazañ be. cyfarwyddo, cynefino, dod yn gyfarwydd

en em voazañ (ouzh) dod i arfer (â), dod yn gyfarwydd (â), cyfarwyddo/ ymgyfarwyddo (â), cynefino/ ymgynefino (â)

boazamant gb. -où, boazamañchoù arferiad

ur voazamant fall a vezo atav trec’h abred pe ziwezhat anodd tynnu cast o hen gaseg/geffyl

boazet abf boazañ qv.

b. eo da da c’hoari war al leurenn mae’n gyfarwydd ag act(i)o ar lwyfan, mae wedi arfer act(i)o ar lwyfan

deu(e)t on da vezañ b. outañ ’rwy’ i wedi dod yn gyfarwydd ag e, ’rwy’ i wedi cyfarwyddo ag e

boch¹ a. almeinig

Boch² g. -ed Almaenwr

bochad g. haid; clwstwr; cudyn, twffyn

ur b. gwez celli

ur b. tud haid/twr o bob(o)l, torf, tyrfa

ur b.-jot whisger(en)

bochenn b. -où llwyn

boc'h b. divoc'h boch

boc’had b. -où cernod, bonclust, clusten, posen

boc’han(ig) g. gw. poc’han

boc'hruz(ig) g. -ed robin goch

bod¹ g. -où llwyn, prysglwyn; pren bach; cangen (coeden); celli

reiñ b. d’ub. rhoi blas y gansen/wialen i rn

reiñ b. d’ub d’ober udb. cymell/hybu/ ysgogi/procio/symbylu rhn i wneud rhth

n’ez ket da reiñ b. dezhañ da zont amañ paid â mynd i’w dynnu e yma / i’w gymell i ddod yma

b.-iliav llwyn iorwg

b.-lann llwyn eithin

b.-roz llwyn/pren rhosyn

b.-spern llwyn drain; (ffig.) gwg

ur b.-spern e kreiz e dal yn gwgu, yn crychu'i dalcen

bod² b. -où llety, lloches, preswylfa

b. hag aoz ha gwele da gousket en noz, boued (diouzh ar beure/mintin) ha b. lluniaeth/bwyd (yn y bore) a llety, gwely a brecwast

klask b. chwilio am lety

reiñ b. d’ub. rhoi lloches i rn, lletya/llochesu rhn

bod³ b. -où casgen fawr

bodad g. -où tusw, twffyn, cudyn, swp; haid, twr, casgliad o bob(o)l/ creaduriaid/pethau (yn yr un lle), cyfarfod (o gydweithwyr), cynulliad/ panel (o bob(o)l); bwrdd (o bob(o)l)

B. Yezh ha Sevenadur ar Vro Vigoudenn Bwrdd/Pwyllgor Iaith a Diwylliant ar Vro-Vigoudenn (bro Pont-’n-Abad - Ar Gelveneg)

ar B. Dour y Bwrdd Dŵr

ar B. Glaou y Bwrdd Glo

ar B. Tredan y Bwrdd Trydan

ur b. labour gweithgor

ur b. glav cawod/cawad o law

ur b. pesked/merien haid o bysgod/forgrug

ur b. ren bwrdd llywodraethol

ur b. rev clwm o rew

bodadeg b. -où cyfarfod, cynulliad; (cref) cymanfa

b.-kanañ(-kantikoù) cymanfa ganu

b.-veur/-vloaz cyfarfod cyffredinol/ blynyddol

bodañ be. crynhoi, casglu, cynnull (pob(o)l)

en em vodañ ymgynnull, cyd-gynnull

bodenn b. -où llwyn, prysglwyn; celli; tas; haid, cruglwyth

ur vodenn besked cefnen o bysgod

ur vodenn dud crugyn/haid o bob(o)l

ur vodenn foenn tas (o) wair

ur vodenn verien twmpath morgrug

bodenniñ be. gw. bodañ + rhoi lloches/ llety (i), llochesu, lletya

bodilh torf. -enn b. tafod y merched

boe bf 3 un. gorff. perff. myn. bezañ gw. rhediad bezañ a kaout/endevout

boem b. rhyfeddod, syndod; swyn, hud, cyfaredd

boemañ be. rhyfeddu, synnu; swyno, hudo, cyfareddu, swyngyfareddu

boemus a. rhyfeddol, syfrdanol; swynol, hudol, cyfareddol

boeson gb. -ioù diod (feddwol/gadarn), gwirod, yfwch

diwar ar b. yn ei (d)diod, wedi yfed/cael diferyn yn ormod(d), o dan ddylanwad y ddiod (feddwol)

hemañ n’ev ket a voeson ’dyw e/hwn ddim yn cyffwrdd â’r ddiod (gadarn/ feddwol) / ddim yn yfed alcohol, mae’n llwyrymwrthodwr

hennezh zo kollet/poazhet gant ar b./ voeson, hennezh a drec’h ar b./voeson warnañ, en em daolet eo hennezh d’ar b./voeson mae yng ngafael y ddiod / y peth yfed, mae’r ddiod / mae’r peth yfed yn drech nag e / na hwnna, mae’n alcoholig

mont start war ar b. taro’r botel yn drwm (ffig.), mynd yn drwm ar y botel / y peth yfed

boesonier g. -ien yfwr anniwall, alcoholig

boest b. -où blwch, bocs

b.-lastez bin sbwriel

b.-noz clwb nos

boestad b. -où bocs(aid), blychaid

ur voestad alumetez llond blwch/bocs o fatsys, bocsaid o fatsys; bocs o fatsys

boked g. -où, bokidi blodyn; tusw, swp

bezañ en e voked bod wrth ei fodd / wrth fodd ei galon, bod yn ei elfen / yn ei seithfed nef / ar gef(e)n ei geffyl (ffig.)

koant evel ur b. fel blodyn o bert

b. an diaoul (bot.) y goesgoch, mynawyd y bugail [Geranium robertianum]

b. an Dreinded (bot.) trilliw, llysieuyn y Drindod, caru’n ofer, pansi [Viola tricolor neu Viola arvensis]

b. an hañv (bot.) llygad y dydd [Bellis perennis]

b. an Hollsent (bot.) ffarwel haf [Chrysanthemum indicum] Sylwer - nid yw yr enwau Cymraeg yn safonol a maent yn gallu cyfeirio at rywogethau eraill

b. ar Basion (bot.) blodyn y Pasg [passiflora (e.e. passiflora incarnata)]

b. ar Sakramant (bot.) tegeirian brych y gors[Dactylorhiza maculata]

b. ar Werc’hez (bot.) serenllys mawr, bara can/caws a llaeth,bwyd y gog/neidr [Stellaria holostea]

b.-amann/-amanenn/-laezh (bot.) briallen fair, sawdl y fuwch [Primula veris]

b.-bara-’manenn, b.-laezh (bot.) briallen [Primula vulgaris]

b.-butun (bot.) pabi coch [Papaver rhoeas]

b.-(biz-)-strak (bot.) serenllys mawr, bara can/caws a llaeth,bwyd y gog/neidr [Stellaria holostea]

b.-drask (bot.) bysedd/clatsh y cŵn [Digitalis purpurea]

b.-fars (bot.) melyn Mair [Calendula officinalis]

b.-glas, b.-kabusin, b. Sant Juluan (bot.) fioled []

b. laezh-ribot (bot.) cennin Pedr, daffodil []

b.-mae (bot.) lili'r dyffryn(noedd) []

b.-Marc’harid (bot.) llygad/blodyn llo mawr, llygad y dydd mawr []

b.-Sant Erwan (bot.) rhosyn mynydd []

b.-Sant Joseb, b.-Santez-Nonn (bot.) cenhinen Bedr, daffodil []

bokedoù ar garnel/vered ‘yr eirlysiau tragwyddol’ (ffig. am wallt gwyn)

bokedoù ar garnel/vered war e benn bod â’i wallt wedi gwynnu, bod â’r eirlysiau tragwyddol ar ei ben (ar laf.)

bokedoù drask (bot.) bysedd/clatsh y cŵn [Digitalis purpurea]

bokedoù-fars (bot.) gold Mair []

bokidi ll. boked qv.

b. amanenn (bot.) blodau menyn []

b. an Hollsent (bot.) blodau Mihangel, ffarwel haf [Chrysanthemum indicum] Sylwer - nid yw yr enwau Cymraeg yn safonol a maent yn gallu cyfeirio at rywogethau eraill

bokser g. -ien paffiwr

boksiñ be. paffio, ymladd, cwffio, bocso

bole g. cân, caniad (cloch/clychau); nerth, cryfder

e bole yn canu (am gloch/glychau)

en o brasañ/c’haerañ bole yn canu/atseinio dros y lle (am glychau)

lakaat ar c’hleier war vole canu’r clychau, gwneud i’r clychau ganu

boleañ be. canu (am gloch/glychau)

boled¹ gb. -où, bolidi, bolejoù bwled, ergyd (o ddryll)

boled² b. -où, -eier, boliji, bolejoù caead ffenestr

bolenn b. -où bowlen/powlen, dysgl, bas(i)n

bolennad b. -où bowlennaid/powlennaid, dysglaid, basnaid

bo(u)lom(ig) g. -ed bachgen/bachan, boi; hen foi

b. erc’h dyn eira

bo(u)loñjer g. -ien pobydd

bo(u)loñjerez b. -ed gwraig y pobydd

bo(u)loñjerezh g. siop fara

bolontez b. -ioù ewyllys

a volontez vat! yn llawen! â chroeso!

hervez ho polontez fel y mynnoch

ho polontez bezet graet (o Weddi’r Arglwydd) gwneler dy ewyllys

ma ho po b. os carech/mynnwch chi; os byddech chi mor garedig

mar bez b. Doue os Duw a’i myn, D. V.

bolos gw. polos

bolotenn gw. polotenn

bolz b. -ioù bwa (maen), cromen, to crwm, fowt; cell gladdu, claddgell

kousket dindan b. ar stered cysgu o dan fwa’r sêr / o dan y sêr / yn yr awyr agored

bolzenn b. -où bola (mewn wal)

bolzek a. bwaog, crwm

bombañs b. -où cyfeddach, rhialtwch, sbri (diota)

bombañser g. -ien diotwr, tancwr, potiwr, slotiwr, yfwr anniwall

bombard b. -où bombard, offeryn chwyth Llydewig/Llydaw

seniñ b. / ar vombard chwarae/canu’r bombard

bombarder g. -ien canwr bombard, pibydd

bombezadeg b. -où cyrch awyr

bombezañ be. bom(i)o

bombezenn b. -où bom

bombezer g. -ien bomiwr

bombon/bonbon g. -ioù losinen, taffen, da-da, fferin

bonbonioù kreñv losin twym/poeth

bomm g. -où pwff, llinell (o fwg); darn, tamaid; gair, pwt (ar laf.); cwys

ur b. danevell pwt o stori

distagañ bommoù siarad dwli/lol/rwtsh, dweud pethau hurt

distagañ a ra un nebeut bommoù brezhoneg mae’n siarad/medru ychydig eiriau Llydaweg

ur b.-c’hoarzh(in) pwff o chwerthin

ur b.-lavar gair (neu ddau), ychydig eiriau (ar lafar)

ur b.-nij ar wib

ur b.-noz hunlle(f)

bondilh torf. -enn b.(coed) helyg

boned g. -où boned, cap(an)

bezañ tro en e voned / he b. bod/ mynd yn benwan (walocs) grac/ gynddeiriog/wyllt/wynad/ynfyd, cynddeiriogi/gwylltio

c’hoari gant e voned / he boned drysu, ffwndro, sorddanu, mwydro; siarad â fe/hi’i hun(an)

un den a zoug ar b. cwcwallt

ur b. stamm cap(an) gwlân

bonedoù-tousek/tousok madarch

ar Bonedoù Glas bechgyn/gwŷr Ker-louan

ar Bonedoù Ruz y Llydaw-wyr a gododd yn erbyn Louis XIV

b.-kouronkañ cap nofio

bonedog g. -où madarchen

boneur g. lwc (dda)

dre voneur! drwy lwc!

bongorz/bon ar c’horz g. -ed aderyn y bwn

bonn g. -où carreg derfyn, post terfyn, clawdd terfyn, wal derfyn

bonnañ be. gosod/dodi cerrig terfyn, codi/cwnnu clawdd terfyn

bonnerezh g. llinell/wal derfyn, clawdd terfyn

bonnreizh g. cyfansoddiad

bonsell b. -où, divonsell boch

bonsellad b. -où cernod, bonclust, clusten

bont g. -où, boñchoù corcyn (potel); topyn (casgen); plwg (sinc, bath)

bonton g. gw. bouton

bontonañ be. gw. boutonañ

bord g., bordenn b. -où glan, ymyl

dreist ar b. dros ben, y tu hwnt

meuliñ ub. dreist ar b. canmol rhn i’r cymylau

mont d’ar b. / er b. all mynd/croesi i’r och(o)r arall/draw; (ffig.) cael haint, llewygu, pango; croesi (i’r och(o)r draw), marw

war vord an hent ar/wrth ymyl/ och(o)r y ffordd

war vord ar mor ar lan y môr

bordell b. -où puteindy; stŵr, twrw, trwst, randibŵ, halibalŵ, cynnwrf, cythrwf(w)l, helynt

bordellañ be. codi twrw, creu helynt/ halibalŵ/ randibŵ/cynhalaeth

bordik ardd. ac adf. tua, oddeutu, o gwmpas, bron iawn

b. hanter-noz tua chanol/hanner nos; bron yn ganol/hanner nos

bordilh b. nifer fawr, llaweroedd, torf/ tyrfa niferus, haid/mintai luosog

ur vordilh a verien a oa deuet er gegin ’roedd haid o forgrug wedi dod (yn drwch) i mewn i’r gegin

bordilhañ be. bod yn ferw/fyw (ffig.), bod yn drwch/gyforiog; heidio

bordilhet abf bordilhañ qv. cyforiog, gorlawn

brezhoneg b. gant gerioù galleg Llydaweg yn frith/drwch/gyforiog/ llawn o eiriau Ffrangeg, Llydaweg siprys/siandi-gaff (ffig. ar laf.)

born¹ a. unllygeidiog (am berson ac anifail)

kazh b. (ffig.) rhagrithiwr

koñchoù b. storïau celwydd golau, storïau pen llo, storïau anodd eu credu/coelio/llyncu (ffig.)

un hent b. ffordd bengaead, heol hosan, hewl nad oes allanfa iddis

born² g. -ed, -eien person unllygeidiog

n’eus b. ebet e-barzh ar vered bedd a wna bawb yn gydradd/unwedd, un cyflwr pawb yn angau, mae angau yn lefelu pawb, nid gwell yn y bedd bonheddig na thaeog; nid edrych yr angau pwy decaf ei dalcen

(pa’z eo arruet ar gwall eo) gwell bezañ b. evit bezañ dall gwell un llygad olau na dwy lygad ddall / dau lygad dall; gwell hanner torth na dim, o ddau ddrwg : gorau y lleia’, mae bod yn symol yn well na bod yn sâl

born³ g. -ioù, berniel as (ar gardiau chwarae, och(o)r deis ag un smotyn, domino ag un smotyn

bornell b. -ed merch/menyw/gwraig unllygeidiog

bornig g. Siôn Cwsg

borod¹ g. -ien sorddanwr, un dryslyd/ ffwndrus; (ffig.) pen tost (ffig.), cur pen (ffig.), bwrn (ffig.)

borod² g. dwli, lol

borodiñ be. sorddanu,drysu, ffwndro be

borzevelleg g. -ed bronfraith

bos¹ g. -où crwmp(yn), crwb(i); chwydd(i), hwrlyn; talp, twmpyn, cnepyn; bogel (tarian); clwm (mewn pren); bryncyn, twmpath; rhaff drwchus (llong)

ur b.-lagout afal breuant

bos²: ober b. bod ar y sbri/criws/cwrw/ dablen, yfed ger’ed, diota, potio, hel diod, slotian, tanco, yfed o dafarn i dafarn

ti-b. tafarn, tŷ tafarn

bosek a. â chrwmp; â chwydd(i)/wrlyn; yn llawn clymau (am bren)

bosenn b. -où pla, haint; (ffig.) lle rhyfedda’, annibendod, helbul, helynt

aze ez eus ur vosenn! mae yna le (ryfedd) yno! dyna beth yw annibendod/picil/ helbul/helynt!

flaeriañ evel ar vosenn drewi fel ffwlbart, drewi yn ddigon i gwympo dyn/ceffyl

honnezh zo gouest da invantiñ/ ijinañ ur vosenn! mae honna’n gallu creu cynnwrf/ helynt/trafferth/stŵr

klevet ur vosenn cael cerydd/pregeth/ stŵr / pryd o dafod, cael ei geryddu/ cheryddu/ ei gystwyo/chystwyo

ur vosenn a zen dyn yn ddigon o bla / o farn / o boendod / o ben tost (ffig.)

boser g. -ien cigydd, bwtsiwr; lladdwr creaduriaid (i’w bwyta)

boserezh b. -ioù lladd-dŷ

bostad b. -où haid, mintai, torf, tyrfa, nifer (fawr)

a vostadoù yn heidiau/finteioedd; yn dorfeydd/dyrfaoedd/niferoedd

botaouer g. -ien clocsiwr, gwneuthurwr clocsiau; crydd

b.-ler crydd esgidiau lled(e)r

boteier ll. botez qv. (e)sgidiau

b. kaou(t)choug (e)sgidiau glaw, welingtons

bot(enn) b. -où casgen, twba

bot(enn)ad b. -où casgennaid, llond twba

botez b. botoù (pâr), boteier (nifer) esgid; clocsen; gwadn; carn (buwch, ceffyl ayyb.);

b. ha b. gam a cham, gam wrth gam, un cam ar y tro, o gam i gam, bob yn gam, fesul cam

aet eo e div droad er memes b. mae’n gyfyng arno, mae e mewn twll/helbul/ helynt/picil /trafferth(ion)/argyfwng

diouzh pep troad n’eo mat pep b. - ha da bep gwaz ne da pep maouez ’dyw pob esgid ddim yn ateb pob troed - na phob gwraig yn ateb pob gŵr

faotet/torret/toullet he deus he b. (ffig.) mae wedi cael ei rhoi o dan ei gofal, mae wedi colli’i choron (ffig), mae wedi llyncu corryn/ pry’ (ffig.)

gounit a veg b. ennill o drwch blewyn, ennill drwy groen ei (d)dannedd

hennezh a glask laka(a)t ar bed-holl en e votez ’does dim digon i’w gael ar gyfer hwnna, mae e’n drachwantus dros ben

kanañ evel ur votez faout canu allan/ mas o diwn, gwneud lleferydd aflafar wrth ganu

koulz e vije din kaozeal ouzh va/ ma b.! (buasai) man a man i fi/mi siarad â’r wal!

n’eus ket a gozh votez na gav ket he farez (nemet devet e ve) mae brân i frân yn rhywle (a dwy i frân front), mae rhyw heglyn caglog ar gyfer pob heglen faglog; mae i bob câr ei gyd-gâr

un taol b. cic

sank un taol b. gantañ! estyn/rho gic iddo fe!

torret eo ar votez etrezo maen nhw wedi ffraeo/cweryla / cwympo mas (â’i gilydd), maen nhw ar/o fas (â’i gilydd); (am Gymry) ’does dim llawer o Gymraeg rhyngddyn nhw mwyach

ur barez diouzh e votez cymar addas iddo, gwraig yn ei ateb / yn gweddu iddo i’r dim

ur votez a bep foar un esgid o bob pâr

ur votez toull(et)/torret/faotet (ffig.) merch wedi colli’i choron (ffig.) / wedi llyncu corryn/ pry’ (ffig.), merch ddibriod wedi cael ei rhoi o dan ei gofal, mam ifanc ddibriod

b.-koad clocsen

botoù ll. botez qv. pâr o (e)sgidiau

aet eo en e votoù (ffig.)mae wedi torri’i air/addewid

bez’ e oa ront e votoù (ffig.) ’roedd e wedi cael diferyn bach yn ormod(d), ’roedd o wedi’i dal hi

fardet/graet e votoù a-raok e dreid wedi’i eni â llwy aur/arian yn ei geg

hennezh ’oa bet skubet dindan e votoù cafodd ei ddiorseddu/ddisodli, collodd ei le/safle

kaout b. berr / bezañ berr e votoù bod yn eiddigeddus/genfigennus

kouezhet eo e blu en/war e votoù mae wedi colli peth o’i bluf, mae wedi cael torri’i grib

krog eo an tan e plouz e votoù mae brys mawr/ofnadwy arno, mae ar frys dychrynllyd, mae e’n mynd fel cath i gythraul, mae taro/taraf enbyd arno

lak an dra-se dindan da votoù! cadw hwnna o dan dy hat/het! dim gair (am hwnna) wrth neb! paid â dweud wrth y garreg!

lakaat e votoù en e dreid dodi’i (e)sgidiau am ei draed, gwisgo/taclu’i (e)sgidiau

lemel e votoù tynnu’i (e)sgidiau

ma b.! tynn(wch) y goes arall! siŵr o fod (eironi)! pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws gwlei!

me ray/raio dezhañ e votoù fe wnaf iddo dalu am hyn, fe gaiff e dalu am hyn

mont e-barzh b.-koad hag all / ha toud rhoi ei (d)dwy droed ynddi

mont en e votoù torri’i air

nezañ e votoù / he b. tindroi, gwagswmera, segura, sefyll(i)an

ober b. kazel ei bachu/baglu/ gwadnu/heglu/sgathru hi, rhoi ei draed/thraed yn (y) tir

pignat war e votoù (ffig.) ymgodi (ffig.), meddwl ei fod yn uwch na’i stad, mynd yn rhy fawr i’w ’sgidiau

sellit ouzh ho potoù hag e wellot toull ho loeroù na farn arall am y bai a fo arnat dy hunan, na feia ar neb y bai a fo arnat dy hun, cas dyn a feio ac yntau yn feius (ei hun), chwynna dy ardd dy hunan yn gynta’

un troad leue a zo en e votoù ’dyw e ddim yn eitha’ peth / ddim yn llawn llathen, ’dyw e ddim cwarter/hanner call, ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn (ffig.)

b.-koad/-prenn clocsiau, (e)sgidiau pren

b.-lêr (e)sgidiau lled(e)r

b.-maout sliperi ffwr

boubou¹ gb. grwnan, hymian, murmur, si, sŵn di-baid aneglur

boubou² g. (iaith plentyn) anaf, dolur, loes, poen

bouboual be. grwnan, hymian, murmur, sio, suo, mwmian

bouch¹ g. -où cusan, sws

ober/reiñ ur b. d’ub. rhoi cusan/sws i rn, cusanu rhn

ur b.(ig) trouz sws glec (ar foch)

ur b. tomm cusan ar y wefus

bouch² g. -où twff(yn)

bouch³ g. -où costrel

bouch⁴ b. -ed gafr (ddi-gorn); eboles

bouch(ig)⁵ g. -ed, bouch(ig)-bihan g. -ed-bihan ebol

fringal a rae e-giz ur b. bihan pranciai fel ebol bach

tri b.-bihan gant ar memes kazeg tri ebol bach o’r un gaseg

bouchad g. -où cudyn, twffyn (o wallt/ farf); mop o wallt; llwyn; celli

bouchañ be. corc(i)o, dodi/rhoi corcyn ar botel / mewn potel

bouchat (da) be. cusanu, rhoi cusan/sws (i)

bouchek a. copog, cribog

bouchon g. -où corcyn

hennezh en deus lonket e vouchon mae e/hwnna wedi cael diferyn yn ormod(d)

bouc’h¹ a. di-awch, di-fin, heb awch, heb fin, pŵl; araf, twp, dwl, hurt, anneallus; cymylog, heb fod yn glir (am ddiod); clòs, trymaidd, mwll (am y tywydd); anodd/lletchwith/trafferthus (am drafod/drin rhn; am ddefnyddio/ drafod rhth), beichus, llafurus

b. da zeskiñ araf i ddysgu

b. e/he revr tindrwm

b. eo an amzer mae hi’n drymaidd/ glòs/fwll

b. eo roeñvat pa vez rust ar mor mae hi’n anodd/galed rhwyfo pan fydd y môr yn arw

bezañ b. bod mewn cyfyng-gyngor/ penbleth, bod mewn argyfwng; bod wedi colli (mewn gêm); bod wedi methu (prawf, arholiad)

bezañ b gant udb. dwlu/gwirioni/ dotio ar rth, bod yn ddwl/sgut am rth, mopio’i ben/phen am rth

ul lec’h b. talcen caled (ffig.), lle anodd i weithio ynddo

ur penn-b. twpsyn/twpsen, hurtyn/ hurten; un araf ei feddwl/meddwl

bouc’h² g. -ed bwch; (ffig. am ddyn) adyn, cnaf, dihiryn, gwalch; merchetwr; melltith

b. ar pec’hed(où)/pec’hejoù, b. ar bazhadoù, ar b.-harluet/-dibec’hedañ y bwch dihangol

ar b. pont-se y bont felltith/ofnadwy yna, yr hen bont yna

bezañ aet ar b. war lein an ti gantañ/ganti chwerthin ar ladd ei hunan

distreiñ gant ar b., ober b., tapout ar b. methu (mewn arholiad); colli (mewn cystadleuaeth)

laka(a)t ar b. war lein an ti mynd dros ben llestri (ffig. am wneud mwy na’r disgwyl/gofyn), mynd i lawer gormod(d) o ffws/drafferth

bouc'hal b. -ioù, bouc'hili bwyell

un taol-b. ergyd (â) bwyell

un taol-b. en ur stank / er mor pisiad dryw bach yn y môr, syfïen ym mola hwch; dŵr ar gef(e)n hwyad

reiñ un taol b. en dour / er mor iro bloneg(en), iro hwch â bloneg, bwrw heli yn y môr, bwrw dŵr i Hafren, cludo heli i’r môr, cario dŵr dros afon, gwneud gwaith ofer/di-fudd, iro blonegen

bouc’haat be. mynd yn drymaidd/fwll

bouc’haliañ be. hollti/torri â bwyell

bouc’hañ/bouc’hiñ be. lletemu

bouc’hili ll. bouc’hal qv.

bouc’hrevr g. twpsyn, lembo, loba, hurtyn, mwlsyn, penbwl (ffig.)

boud¹ a. trom (am acen)

bezañ/chom b. bod wedi ymlâdd, bod wedi diffygio; bod ar stop, bod yn ddominô arno/arni, aros/sefyll yn yr unfan (yn methu symud); methu dod i ben â gwneud rhth, bod yn aflwyddiannus

ha ni b ha b. atav a ninnau’n aros yn ein hunfan o hyd, a ninnau’n dal ar stop

boud² g. bod, creadur/dyn/peth byw; bodolaeth

boud³ g. -où murmur, si, su, siffrwd, sisial

boudal be. murmur, sïo, suo, siffrwd, sisial; brefu

boudedeo g. Iddew Crwydrad; crwydryn

ar B. diwezhañ den bev bydd yr Iddew (Crwydrad) bob amser wrth fedd ei wrthwynebydd/elyn

boudig b. -ed un o’r tylwyth teg

boudinell b. -où canu (yn y glust)

ur voudinell em divskouarn sŵn/canu/hymian yn fy nghlustiau

boudinellat be. sŵn canu (yn y glust/ clustt)

boudinellus a. byddarol

boudoufenn b. -ed merch/gwraig dew, cloben/cwlffen/cymanfa o ferch/fenyw, gwraig yn fwy na llond cadair

boue g. -ioù bwi

b. saveteiñ bwi achub

boued g. -où bwyd; maeth; abwyd

b. (an) aod / ar mor bwyd môr, cregyn a physgod môr

b. an naer, b.-naered (bot.) lili’r grog, lili’r Pasg

b. buan ha fonnus bwyd parod/sydyn a da

b. dre laezh bwyd llaeth

b. boest/mir/koñserv bwyd tun, bwyd cadw

b. rous abwyd llwyd/du/tywod, llyngyr y traeth

aozañ/fardañ/terkañ boued paratoi/ gwneud/gweithio bwyd

bezañ en e voued bod wrth ei fodd, bod wrth fodd ei galon, bod ar ben ei ddigon, bod ar gefn ei geffyl (ffig.), bod yn ei seithfed nef

bezañ gant e voued bod wrth ei fwyd, cael ei fwyd (ar y pryd), (bod wrthi’n) bwyta

da louarn kousket ne deu tamm b., neb na laka poan hag aked n’en devezo na madoù na b. yr iâr a eisteddo ni thewycha; y ci a gysgo a newyna - y ci a gerddo/gerddiff/aiff a gaiff (asgwrn i’w bilo), gwell i’r ci a grwydro/gerddo nag i’r ci a eisteddo/ orweddo; drwy chwys dy dalcen y bwytëi fara, rhaid corddi cyn cael menyn, rhaid torri’r masglyn/plisgyn cyn cael y cnew(y)llyn; egni a lwydd, deuparth llwyddiant : diwydrwydd, ni cheir da heb lafur, y diwyd a lwydda, diwyd a leinw ag ŷd ei (y)sguboriau; dim poen : dim elw

debriñ/dibriñ/drebiñ a ra e voued? (a) ydy’ e’n bwyta (ei fwyd)

deus da zebriñ/zibriñ da voued (nid deus da zebriñ/zibriñ) dere i fwyta (dy fwyd), dere i gael dy fwyd, dere/tyrd at dy fwyd, dere at y ford, tyrd at y bwrdd

diwar labourat a-lazh korf eo az po da voued ‘drwy chwys dy dalcen y bwytëi fara’

goulenn/klask e voued cardota

gounit e voued ennill ei damaid / ei fara (a chaws) / ei fywoliaeth

kavout mat e voued bod yn hoff o’i fwyd

ne lamman ket war ar b. ’dwy’ i ddim yn fwytäwr/f(w)ytwr mawr/awchus

pilat/plaouiañ b. bwyd (ffig.), colbo arni

ret eo din bezañ war evezh gant ar b. rhaid i fi/mi fod yn ofalus â’r bwyd / o beth fydda’ i’n ei fwyta

b.-aod/-ar

b.-aotrounez bwyd amheuthun, bwyd gwŷr mawr

b.-gavr (bot.) gwyddfid, llaeth y gaseg

b.-houidi (bot.) bwyd yr hwyaid, llinad y dŵr

b.-kafe bara coffi / a choffi, siencyn coffi

b.-laezh bwyd llaeth; bara a llaeth (wedi’i ferwi)

b.-touseg madarch

piler-/toull-b. bolgi, glwth, un barus

c’holl-b. un da i ddim (am berson), un diffaith, un heb fod yn werth ei halen

bouedañ be. bwydo

bouedenn b. -où bywyn, mwydion; calon (afal, ayyb); mêr; cnawd (pysgodyn, ayyb); cnewyllyn (cneuen)

b. ar skav caws ysgaw

ar graoñenn-mañ n’eus b. ebet enni mae’r gneuen hon yn gou/wag

b.-benn ymennydd

bouederc’h g. eirlaw

bouedus a. maethlon

boueta be. bwydo (creaduriaid); abwydo

boufañ be. (ym)chwyddo

boufon¹ a. bwystfilaidd, cas, cïaidd, creulon, mileinig

boufon² g. -ed cythraul (o ddyn) cas/creulon, bwystfil o ddyn

bougenn b. -où, divougenn boch

bougennad b. -où cernod, bonclust, clusten

bougr g. -ed truan

bouilh¹ a. berw(edig); brwd, tanbaid; taer, tanllyd; byw, pefriol (am lygaid)

b. eo he daoulagad mae’i llygaid yn fyw/dawnsio/pefrio

bouilh² g. -où cwmwl (o fwg); trobwll; cloch ddŵr, bybl

bouilhañs/bouilhoñs g. cawl clir (o gig ffres)

bouilhard g. -où cawod/cawad drom

ur b. grizilh cawod/cawad o gesair

bouilhenn b. -où cors; llaid, baw, llaca; trafferthion ariannol

b.-dour pwll(yn) o ddŵr

bezañ en ur b. bod mewn trafferth/ helynt/helbul, bod mewn twll / mewn tipyn o gawl(ach) (ffig.)

b.-dro/-gren cors, siglen, mignen

bouilhennek a. corsog; lleidiog, llacsog

bouilhenniñ be. d(if)wyno, trochi, brwntu/bryntu, baeddu/maeddu

boulbluenn b. -où pin (y)sgrifennu

bou(l)jal be. symud yn ddi-baid//ddibaid, bod yn llawn bywyd

bou(l)jant(ik) a.bywiog, yn llawn bywyd, iach

boujedenn b. -où cod, (y)sgrepan (arian); celc, swm o arian; cyllideb

boujienn b. -où cannwyll

bouk a. meddal; tyner; trwchus (am gotwm a gwlân); clòs, mwll, trymaidd (am y tywydd)

sabl* b.

boukaat be. meddalu; trymhau, mynd yn fwy clòs/mwll/trymaidd (am y tywydd)

boukl g. -où bwc(w)l

bouklañ be. bwclo

boul(l) b. -où pelen, bowlen gron; ffawd, lwc

b. ar bed, ar voul douar pelen y byd

ar voul(l) zo gantañ/ganti, emañ ar voul(l) gantañ/ganti, treiñ a ra ar voul(l) gantañ/ganti mae'n ffodus/lwcus, mae ffawd o’i blaid / o’i phlaid, mae ffawd yn gwenu arno/arni

ar vou(l) n’emañ ket gantañ/ganti, treiñ a ra ar vou(l) a-enep dezhañ/dezhi ’dyw ffawd ddim o’i blaid/phlaid, mae’n anffodus/anlwcus

ruilhañ e voul(l) byw ei fywyd, rhedeg yr yrfa (ffig.)

c’hoari bouloù erc’h talu/tawlu peli eira

emañ an Aotrou Doue / emañ an diaoul hag e vevel / emañ Pêr ha Paol o c’hoari bouloù mae hi’n tyrfo/taranu/trwsto

boulboazh a. lled amrwd, wedi’i (l)led ddigoni, heb ei (d)digoni’n llwyr; heb ei grasu/chrasu’n llwyr/iawn; heb ei bobi/phobi drwyddo/ drwyddi; toeslyd, soeglyd (am fara)

pa vez b. ar c’hrampouezh e vezont sammus d’ar stomok pan na fydd y ffrois/crempog/ pancos wedi’u crasu’n dda/iawn byddan nhw’n gwasgu ar y stumog

boulc’h¹ a. wedi'i (d)dechrau (am dorth, tasg, gwaith ayyb.); â bwlch yn ei wefus, â gwefus fylchog

boulc’h² g. -où dechrau; bwlch; crwstyn (pen y dorth)

b. an hañv dechrau’r haf

boulc'hañ be. dechrau (torth, tasg, sgwrs, ayyb.), agor ( potel o win; grwn)

boulc’h ar voultailhad gwin ruz! agor y botelaid o win coch!

boulc’hit ar bara fresk dechreuwch y dorth ffres

boulc’het abf boulc’hañ qv.

b. eo al labour mae’r gwaith ar y gweill

b. mat eo al labour mae llawer/tipyn o’r gwaith wedi’i wneud

b. mat eo an dorzh(-vara) mae tipyn o’r (dorth fara)wedi’i fwyta / wedi mynd

b. mat eo e zanvez gantañ mae wedi gwario llawer o’i eiddo, mae wedi hala celc go dda o’i arian

boulc'hurun! ebych. yr arswyd!

boulienn b. -où pelen; clopa. pen

e zammig b. ei dipyn clopa/pen

k. e voulienn colli’i bwyll, drysu, sorddanu

boulj g. cyffrad, symudiad

bouljal be. cyffro, symud, mudo

bouljant be. symud yn ddi-baid, yn gyffro i gyd; yn llawn bywyd; fel cricsyn o iach

boull a. clir, disglair, tryloyw, grisial; rhwth (am ridyll/ogor)

boulom(ig) g. -ed dyn/cymeriad rhadlon, hen fachgen/foi iawn

boulomoù touseg madarch

bo(u)loñjer g. -ien pobydd

bo(u)loñjeri b. -où siop fara

Boulvriag e. lle Bourbriac (Ffrg)

bou(n)t(ad) g. -où hwb/hwp, gwthiad, hergwd; ysbaid, cetyn/ychydig (am amser)

chomit ur b.(ig) arhoswch am getyn/ychydig/dipyn (bach)

e-pad ur b. am getyn/ychydig/dipyn

na dre vount na dre sach nid drwy orfodaeth na drwy nerth

ur b. avel gwth(wm)/cwthwm/chwa o wynt

bou(n)tadenn b. -où hwb/hwp, gwthiad, hergwd; blaguryn, eginyn

bou(n)tañ be. gwthio, saco/seci; rhoi hwb/hwp, rhoi hergwd; hyrddio; blaguro, egino

b. gwrizioù bwrw/magu gwreiddiau, gwreiddio

b. he fri e-barzh an afer gwthio’i thrwyn i mewn i’r fusnes/helynt, busnesa, rhoi’i bys yn y brywes

b. ub. d’ober udb. gwthio rhn i wneud rhth

b. ub. er maez gwthio/taflu/tawlu/ lluchio rhn allan/mas

bourañ be. llanw, stwff(i)o; llwytho (dryll)

bourbellek a. â llygaid mawr

bourboazh a. gw. boulboazh

bourbouilh g. bwrlwm

bourbouilhat be. berwi, byrlymu, tasgu; padlo, bracso

bourc'h/bourk b. -ioù tre’ (farchnad), llan

bourc'hadenn/bourgadenn b. -où pentre’ mawr; tre’ fach

bourc'hiz g. -ien un o’r dosbarth canol; trefwr, brodor o dref fach

bourd¹ adf. ar stop (mewn gêm ddomino; am gar ayyb.)

bezañ/chom b. bod ar stop, methu mynd/symud

bourd² g. -où cellwair, digrifwch; jôc, stori ddigri’; hwyl, sbort, mwynhad, pleser

c’hoari un taol b. d’ub. chwarae tric ar rn

kavout ur b. ober udb. teimlo/gweld/ meddwl bod gwneud rhth yn ddoniol

kemer b. (en) mwynhau, cael pleser (yn/mewn), ymddiddori (yn/mewn)

echu eo ganit kontañ bourdoù? ’wyt ti wedi dibennu/cwpla/gorffen dweud jôcs / adrodd straeon digri’/doniol?

ober b. gant ub. cael hwyl am ben rhn, gwneud sbort/sbri am ben rhn

bourdañ be. dal(a), twyllo; tynnu coes

en em vourdañ methu, camsynied, gwneud camgymeriad

bourder g. -ien digrifwr, un doniol

bourdon g. cacynen, cachgi bwm, gwenynen bwm

bourdus a. doniol, digri’

bourell a. wedi’i (l)lanw/stwff(i)o’n dynn, wedi’i gwilt(i)o/chwilt(i)o

ur gador vourell cadair esmwyth

bourellat be. llanw’n dynn, stwff(i)o

bourev g. -ien arteithiwr, poenydiwr, dirdynnwr; dienyddiwr

boureviañ be. arteithio, poenydio, dirdynnu; dienyddio

bourevius a. arteithiol, dirdynnol

bourjin g. -ed cellweir(i)wr, tynnwr coes

bourk g. gw. bourc’h

bourrañ be. mwynhau’i hun(an), bod wrth ei fodd/bodd, cael modd i fyw, cael blas (ar), joio (ar laf.); gwthio’n ddwfn; gwthio'n llawn, llanw’n dynn, stwff(i)o

b. a rae kenañ ’roedd yn mwynhau’i hun(an) yn fawr iawn / mas draw (ar laf.)

ar c’hazh a vourr o logota hag ar c’hi o koulineta llong i longwr a melin i’r melinydd, pawb at y peth y bo, pawb â’i ddiléit

me ’vourr amañ ’rwy’ wrth fy modd / wrth fodd fy nghalon yma, ’rwy’n cael modd i fyw yma, ’rwy’n mwynhau fy hunan yma

bourrapl a. dymunol, hyfryd, pleserus; diddorol

bourret abf bourrañ qv.

b. ho peus ’barzh ar fest noz? gawsoch chi hwyl yn y fest noz? a wnaethoch chi fwynhau’r fest noz?

bourrus a. dymunol, hyfryd, pleserus; diddorol

bourt a. mud

chom b. methu dweud gair; methu mynd/symud (mewn gêm ford)

bourzh g. -ioù bwrdd (llong)

e b. / war vourzh ar vag ar fwrdd y llong

bourzhiañ be. mynd ar fwrdd (y) llong

boustouf g. -où corcyn; plwg; (ffig.) dyn byrdew, pwtyn/stwcyn bach o ddyn

bout¹ be. bod

bout² g. -où egin

boutad g. -où ysbaid, cetyn, tamaid, tipyn, ychydig (o amser)

ur boutadig am ysbaid fach/fer, am ychydig bach

boutad-avel g. -où-avel gwthwm/ cwthwm/chwa o wynt

boutailh b. -où potel/botel

boutailhad b. -où potel(aid)/botelaid

ur voutailhad win potel(aid)/botelaid o win

boutailhañ be. potelu

boutañ be. egino

bouteg g. -i, -où basged/pasged (wiail)

boutegad g. -où basgedaid/pasgedaid

bouteger g. -ien basgedwr/pasgedwr

boutell(ad) b. -où swp/sypyn

boutik(l) b. -où siop; stondin; tyddyn bach

lipet/fouetet en deus e voutik(l) mae’r hwch wedi mynd drwy’r siop gydag e, mae e wedi mynd i Dre-din, mae pethau wedi mynd i’r gwellt/clawdd/ wal gydag e

boutin a. cyffredin (i bawb); agored/ rhydd i bawb, cyhoeddus

an deñved zo loened b. e bro Gembre mae’r defaid yn greaduriaid cyffredin yng Nghymru

ar yezh voutin yr iaith lafar, iaith bob dydd, iaith y werin (bob(o)l)

forn-voutin ffwrn gyhoeddus, popty cyhoeddus

hent b. ffordd/llwyb(y)r cyhoeddus

karr-b. bws

liorzh voutin gardd gyhoeddus, gerddi cyhoeddus

boutin, e b. adf ar y cyd, gyda’i gilydd

gyda’n gilydd, gyda’ch gilydd

ober b.-b. rhannu’n gyfartal

bouton g. -où botwm/bwtwn; tosyn, ploryn

b.-kof/-tor/-keureug botwm/bwtwn bol(a)

boutonañ be. botymu/bwtwno, cau (â) botwm/bwtwn

bouzar¹ a. byddar; trwm ei glyw/chlyw

b. evel ur botez / ur c’hloc’h / ur c’hleuz / un tamm koad / ur penton / ur girin, b.--glez/-kloc’h/-put/-lech/-sourd byddar fel post(yn)/ cilbost, byddar bost, cwb(w)l/hollol fyddar dont da vezañ b. mynd yn fyddar / yn drwm ei glyw/chlyw, colli’i glyw/ chlyw

bouzar² g. -ed (un) byddar

n’eus ket brasoc’h b. evit ar re ne fell ket dezho klevet ’does neb yn fwy byddar na’r sawl na fynn glywed

ober ar b. cymryd arno/arni ei fod/bod yn fyddar, esgus/smalio/cogio nad yw’n clywed

bouzaret abf. bouzariñ qv.

b. oamp ’roedden ni wedi ein byddaru

b.-holl/-rik wedi’i fyddaru/byddaru’n llwyr/hollol

bouzariñ be. byddaru; mynd yn fyddar

bouzarus a. byddarol

bouzellenn b. bouzelloù perfeddyn, coluddyn; cylla, stumog; tiwb

ober b. voan byw’n fain, byw ar fin y gyllell, codi’r rhast(a)l

bouzelloù ll. perfedd(ion), coluddion

b. goullo ne dint ket figus i’r newynog / i’r sawl sydd ar lwgu mae crwstyn/crystyn yn wledd, nid edrych newyn y tecaf

ar b. bihan y perfedd/coluddion bach

ar b. bras y perfedd/coluddion mawr

brasoc’h (eo) e selloù evit e vouzelloù mae’i lygaid yn fwy na’i fola, mae wedi cymryd mwy nag y gall ei gnoi

kaout droug b. araj bod â phoenau cynddeiriog yn ei gylla/chylla/stumog, bod â bola tost cynddeiriog

lammat a-benn b. neidio tin dros ben

me a glev va/ma b. o klemm mae fy mola/stumog yn rybolian/ rwmblan (o eisiau bwyd), mae fy mola’n gofyn ble mae fy nannedd i

mont e-barzh b. ub.(ffig.) holi perfedd rhn (ffig.)

tanijenn ar b. llid y coluddion

un trouz da dreiñ ho pouzelloù e dour sŵn yn ddigon i hala aeth arnoch chi / i hala dŵr oer lawr eich cef(e)n / i wneud i wallt eich pen chi godi

bouzoull torf. -enn b. dom, tail (ceffyl)

boz b. pant/cledr llaw; cledrau dwylo (wedi’u cwpanu), cwpan pâr o ddwylo ynghyd

bozad b. -où dyrnaid; llond cwpan pâr o ddwylo ynghyd

bozadenn b. -où dyrnaid, llond dwrn, ychydig

brabañs(erezh) g. ymffrost; rhodres

brabañsal be. ymffrostio, brolio, chwythu’i (h)utgorn/gorn/chorn ei hun(an), brag(i)an; rhodresa, ei lord(i)an/llancio hi

brabañser g. -ien broliwr, ymffrostiwr; rhodreswr, lordyn

brabañserezh g. ymffrost, rhwysg

braeat be. pwyo, dyrnu, curo; briwa, malu, malurio, chwalu’n chwilfriw

bragal be. swagro/ torsythu, rhodresa, ei lord(i)an/llancio hi; cael hwyl/pleser, ymblesera, mwynhau’i hun(an); pystylad

b. evel ur big bod cyn falched ag alarch / â phaun

brageier ll. bragoù qv.

brager g. -ien swagrwr, rhodreswr, un yn llawn ffrwmp/gwynt, un yn meddwl tipyn ohono/ohoni’i hun(an)

bragerezh g. rhodres, ffrwmp, gwynt (ffig.), meddwl (mawreddog)

brageriz g. -(i)où gemau; gemwaith

bragez¹ b./g. -où, -eier tr(o)wser/ tr(o)wsus

bragez² g. -où blaguryn, eginyn

bragezenn b. -où coes tr(o)wser/ tr(o)wsus

brageziñ be. blaguro, egino

bragoù g. brageier tr(o)wser/tr(o)wsus, clos

b. glas trowser/trowsus glas; jîns

bezañ ganti ar vrozh hag ar b. war un dro, dougen ar b., ober he Mari b. gwisgo’r tr(o)wser/tr(o)wsus yn ogystal â’r bais (am wraig yn rheoli’i gŵr), gwisgo’r clos

n’edo / ne oa ket oc’h uzañ e vragoù kentañ nid ddoe y’i ganed e; ’roedd hen ben arno; ’roedd yn hen law arni

sachañ foñs e vragoù gantañ dianc o drwch blewyn, cael dihangfa o drwch asgell gwybedyn

b.-berr tr(o)wsus bach/cwta/byr, clos pen(g)lin

b.-dindan drafers, trôns, pants

b.-kouronkañ tr(o)wser/tr(o)wsus nofio

brall g. (y)sgydwad/(y)sgytiad, siglad; hwb, ysgogiad; cyffro/cyffrad, symudiad

brallañ be.ysgwyd, siglo, symud yn ôl ac ymlaen; gwegian, simsanu; tueddu, gwyro; gwamalu; canu (am gloch); amrywio (am brisiau)

b. e benn ysgwyd ei ben

b. e gloc'h ymffrostio, brolio, canu'i gloch (ffig.), chwythu’i (ut)gorn (I.), utganu (ffig.)

b. war-du ub. gogwyddo o blaid rhn

ar priz a vrall etre dek ha pemzek lur sterling mae’r pris yn amrywio rhwng deg punt a phymtheg punt

braller g. -ien ymffrostiwr, broliwr

brallus a. sigledig, simsan, ansad, anniogel, yn siglo/gwegian/simsanu; yn ysgwyd yn ôl ac ymlaen

bramm g. -où rhech, cnec

evit kement b. zo am unrhyw reswm yn y byd, ar yr esgus lleia’

n’eo ket leusket e vramm diwezhañ gantañ c’hoazh! ’dyw e ddim wedi mynd i’w hateb hi eto!’dyw hi ddim ar ben arno ’to! mae bywyd ynddo o hyd! (ffig.) fe glywn ni ragor amdano!

brammat be. rhechu, cnecu

kas ub. da vrammat (aflednais) hala rhn bant, hel rhn ymaith / i ffwrdd

brammer g. -ien rhechwr; (ffig.) un yn siarad llawer heb ddweud fawr ddim; (ffig.) broliwr, ymffrostiwr

bran b. brini brân

ne gomprenan na pik na b. e galleg ’dwy i ddim yn deall gair o Ffrangeg

du evel ar vran du fel y frân

ur mal b., un tad b. ceiliog brân

b.-dour jac-y-do

branell b. -où ffon fagl; clicied (drws)

branelloù ffyn baglau

brank g. -où cangen; corn (anifail); braich (melin)

brankoù avel cynffonnau o gymylau

brañkad g. -où llawn cangen; clwstwr, tusw, twff(yn)

ur b. blev twff(yn) o wallt

brañsell b. -où cawell/crud crog (y tu mewn i wely cwpwrdd)

brañsigell b. -où siglen

brañsigellat/brañskellat/brañskedilhat be. siglo, ysgwyd yn ôl ac ymlaen; pendilio; simsanu, gwegian; gwamalu, petruso

b. ur bugel siglo plentyn yn ôl ac ymlaen (yn ei gawell/grud; ar siglen)

braog g. -ed draenog môr

braouac’h/blaouac’h g. braw, arswyd, dychryn, ofn, aeth

braouac’hiñ be. dychryn, hala braw/arswyd/ dychryn/ofn/aeth (ar)

braouac’hus a. brawychus, arswydus, dychrynllyd, ofnadwy, aethus

braoued g. -où diod, llymaid, diferyn (ffig.), dracht, llwnc (o ddiod), joch; crawn, madredd

bras¹ a. bras; mawr; tal; helaeth; pwysig; difrifol (am gamgymeriad, pechod ayyb.); dybryd (am angen)

b. e galite / he c’halite balch, ffroenuchel, mawreddog, llawn gwynt (ffig.)

ar pennoù b. y bob(o)l bwysig, y prif swyddogion, yr awdurdodau

dre vras yn fras, yn gyffredinol; heb ymhelaethu

an dud d. vras y bob(o)l yn gyffredinol, y mwyafrif, y rhan fwya’ o’r bob(o)l, trwch y bob(o)l

ken b. ha ken b. yr un faint (â’i gilydd); yr un mor dal / cyn daled (â’i gilydd); yr un mor uchel / cyfuwch (â’i gilydd)

kontañ dre vras cyfri’/rhifo yn fras, brasgyfri’; adrodd yn fras, rhoi braslun

kontañ an istor d. vras rhoi/adrodd braslun o’r hanes/stori

muzul b. mesur da/hael

tud vras gwŷr mawr, pob(o)l fawr/ bwysig, crach(ach)

ul loar vras lleuad lawn

un dra vras peth mawr, peth o bwys

un tamm b. a dud nifer dda/fawr o bob(o)l

b.-eston/-’bominapl/-divent/-meurbet/ kenañ eo! mae’n anferth/aruthrol (fawr) /enfawr! mae’n ddigon mawr i alw ‘chi’ arno/arni! (ar laf.)

bras² adf iawn, dros ben

disheñvel bras oa diouzh e vreur ’roedd yn annhebyg/wahanol iawn i’w frawd

klañv b. tost dros ben, sâl iawn, gwael

souezhet b. syn iawn, wedi’i synnu’n enbyd/fawr

bras g.: ar b. y mwyafrif

ar b. eus an dud myafrif y bob(o)l

brasaat be. cynyddu, helaethu; tyfu (ym mhob ystyr); prifio, ymestyn (o ran taldra)

brasañ a. mwya’

an darn vrasañ, ar pep b. y mwyafrif, y rhan fwya’

ar pep brasañ y rhan fwya’, y mwyafrif

evit b. mad ar vugale er mwyn yr hyn sydd orau i’r plant

brasoni b. balchder (afiach), ffrwmp, rhodres, gwynt (ffig.); snobyddiaeth

b. a vez etre an dud bydd y bob(o)l yn cystadlu â’i gilydd (mewn gwedd allanol, pethau bydol )

hennezh n’eus nemet/ken b. gantañ, hennezh a zo b. toud mae e/hwnna yn llawn ffrwmp/gwynt, mae’n fawreddog iawn, mae tipyn o feddwl ynddo, mae tipyn o gachu ceiliog yn perthyn iddo (ar laf. - anweddus)

ober b. swancan, ei feddwl/meddwl ei hun(an) yn rhn, ei lordio hi, llancio, rhodresa

ur plac’h a vrasoni merch falch/ ffroenuchel

brastaolenn b.-où braslun

braswerzher g. -ien cyfanwerthwr

bratellat be. bradychu

brav a. ac adf braf, hardd, prydferth, godidog; da, gweddus; dymunol, godidog; hawdd, rhwydd; diogel; pert (eironi)

b.! godidog! gwych! ardderchog! campus! da iawn! rhagorol!

b. da lavaret! hawdd dweud/siarad! haws dweud na gwneud! un peth yw dweud - arall yw gwneud, hawdd yw dwedyd “dacw’r Wyddfa!” – nid eir drosti ond yn ara’!

b. e teu gantañ/ganti, dont a ra b. gantañ/ganti mae’n ei medru hi, mae’n feistr/feistres arni; mae’n cael hwyl arni

c’hwi zo b. deoc’h! mae’n braf/dda arnoch chi! gwyn eich byd! ’rych chi’n ffodus/ lwcus!

c’hwi zo b. deoc’h kaozeal! mae’n hawdd/rhwydd i chi ddweud/siarad!

dre vrav yn dyner, yn ofalus, drwy deg

dre vrav pe dre vil drwy deg neu drwy drais/dwyll

dre vrav pe dre c’hlav boed/law neu hindda, boed hindda neu ddrycin

ar sort-se a ranker c’hoari dre vrav ganto mae’n rhaid trafod/trin pob(o)l fel yna yn ofalus / â chyllell a fforc (ffig.), mae gofyn troedio’n ofalus gyda rhai fel yna

en e vrav yn ei (holl) ogoniant

gra b. din me ra bravoc’h dit crafa/cosa di fi mi grafaf/gosaf innau dithau, ‘cân di bennill mwyn i’th nain fe gân dy nain i tithau’

hennezh zo b. e zoare mae golwg dda ar hwnna; mae golwg lewyrchus arno fe

hennezh a zo erru un tamm b. a oad dezhañ mae e/hwnna yn bwrw/tynnu ymlaen, mae e mewn gwth o oedran

n’eo ket brav kaout d’ober gantañ ’dyw hi ddim yn ddymunol (gorfod) ymwneud ag e

n’eo ket b. ober kement-se ’dyw hi ddim yn weddus gwneud hynny

ober b. d’ub. bod yn garedig wrth rn; rhoi croeso i rn

pa vo goulennet b. pan ofynnir yn gwrtais

paket/tapet b. wedi’i ddala/dala’n bert; wedi’i dwyllo/thwyllo’n bert

re vrav evit bezañ gwir yn rhy dda i fod yn wir

tennet en deus b. ar spilhenn eus ar jeu daeth e allan/mas ohoni’n bert/rhyfeddol

un tamm b. tamaid diogel/braf, talp go fawr, tipyn go lew; llawer, nifer dda

un tamm b. a dud nifer dda/fawr o bob(o)l

b.-achu/-echu-/- eston/-kenañ/-ral/-meurbet/-’bominapl/ -kruel braf/ hardd i'w ryfeddu, hynod o braf, neilltuol o hardd

graet-b. wedi’i wneud yn dda

bravaat be. harddu, addurno; hinddanu, hinoni, gwella, goleuo (am y tywydd)

mont a ra an amzer war vravaat mae’n hinddanu, mae’n goleuo, mae’n codi’n deg, mae’r tywydd yn gwella

bravat! a. (gradd i fynegi edmygedd neu syndod) mor braf! dyna/dyma braf!

b. stad! ebych. (eiron.) dyma bicil pert!

braventez. -où harddwch, prydferthwch, godidowgrwydd; rhadlonrwydd

bravig g. -où gêm; tegan

bravik adf eithaf da, go dda

bravoc’h a. gradd gymh. brav qv.

b. reiñ eget mont da glask gwell rhoi na bod ar ofyn

braz g. mwyafrif, rhan fwya’, trwch; llawn dwf

ar b. eus an dud y mwyafrif, trwch y bob(o)l, y rhan fwya’ o’r bob(o)l

ar b. eus ar bloaz y rhan fwya’ o’r flwyddyn

bugale en o b. plant wedi tyfu / wedi dod i’w llawn dwf

en e vrasañ yn ei lawn dwf; ar ei (fan) ucha’ (am y môr)

ober e vraz ei lord(i)an hi, swagro, swancan, rhodresa; brag(i)o/bragan, ymffrostio, chwythu’i (ut)gorn; arddangos ei awdurdod

douget/techet da ober e vraz bostfawr, ymffrostgar

brazez¹ a. beichiog

brazez² b. gwraig yn disgwyl (plentyn), menyw feichiog

brazezañ be. beichiogi

bre g. bryn

brec’h¹ b. -ioù, divrec'h braich; rhaff(aid); llawes

b. ar vantell llawes y got

hejañ e vrec’h d’ub. codi/cwnnu/ chwifio’i law ar rn

plegañ e vrec’h (ffig.) codi’i fys bach (ffig.

b.-vor culfor

brec’h² b. brech wen; brech, brech(i)ad

ar vrec’h-nij brech yr ieir

lakaat ar vrec'h brechu

brec’henn-vor b. cainc o fôr

brec’hioù ll. brec’h qv. breichiau; cyrn (arad(r), beic)

b.-santout teimlyr, ceisyriau

bred g. meddwl

hervez e vred e-unan yn ei feddwl ei hun(an), yn ôl fel y gwel(ai) (e) rth, yn ôl yr olwg a gaiff/gâi (e) ar rth

bredoniezh b. seicoleg

bredoniour b. -ien seicolegydd

brein¹ a. pwd(w)r, mall, llwg(w)r; adfeiliedig, mewn cyflwr gwael

amzer vrein tywydd brwnt/mochaidd/slabog

hemañ zo b. ar vioù dindanañ (ffig.) aderyn brith yw hwn/e (ffig.)

ne oa ket un neudenn ennañ ha ne oa ket b. ’roedd yn bwd(w)r mall drwyddo, ’roedd yn gwb(w)l lwg(w)r

b.-puzuilh pwd(w)r mall

brein² adf (i gryfhau a.) iawn, difrifol, dychrynllyd, enbyd, ofnadwy

arnev brein stor(o)m enbyd

breinañ be. pydru, mallu, mydru, braenu; llygru

Breizh b. Llydaw

B. Atao Mudiad Cenedlaethol Llydaw; cylchgrawn y Mudiad Cenedlaethol

B. atao! B. da virviken! Bevet B.! Llydaw am byth!

B.-Izel Gorllewin Llydaw, Llydaw Isaf

B.-Uhel Dwyrain Llydaw, Llydaw Uchaf (y rhanbarth y mae’r brifddinas ynddo)

B.-Veur Prydain

B.-Vihan Llydaw

Breizhad g. Breizhiz Llydäwr, brodor o Lydaw

Breizhadez b. -ed Llydawes

breizhat a. llydewig, o Lydaw, yn perthyn i Lydaw

breizh-veuriad g. b.-veuridi Prydeiniwr

brell¹ a. cymysglyd (ei feddwl/meddwl), dryslyd (ei feddwl/meddwl); byrbwyll; hurt, twp, dwl

penn b. un byrbwyll; hurtyn, twpsyn

brell² g. hurtyn, twpsyn

bremaik adf maes o law, cyn bo hir, toc, chwap, yn y fan/man; gynnau fach, nawr jest

bremañ adf nawr; bellach, erbyn hyn

a-benn b. bellach, erbyn hyn; nawr; cyn hyn, eisoes

a-hann/adalek/azalek b., diwar vremañ o hyn ymlaen

evit b. am nawr; nawr, ar hyn o bryd, ar y funed/funud, y funed/munud yma

b.-souden, b.-tuchant chwap (iawn)

brenk g. -où tagell (pysgodyn)

brenn g. man us

b.-heskenn blawd llif

brennig torf. -enn b. llygaid meheryn

kas ub.da glask b. da Venez Arre (ffig.) anfon rhn i ffwrdd yn ddiymdroi / hala/troi rhn bant yn ddiseremoni

breolim b. -où melin hogi

ur maen-b. carreg hogi

breolimañ be. hogi

breou g. dewiniaeth, swyn; breintlythyr

bresañ be. damsang, sangu, sengi, mathru; gormesu, gorthrymu, gwasgu; bragu, macsu, darllaw

breser g. -ien gormeswr, gorthrymwr; brag(i)wr, macswr, darllawydd

breserezh b. bragdy

bresk¹ a. brau; bregus, ansicr; gwan; di-ddal, gwamal, ansad, oriog

b. e oa e yec’hed ’roedd ei iechyd yn fregus

ur peoc’h b. heddwch bregus/ansicr

bresk² adf yn ddiymdroi, yn ddi-oed

breskenn¹ be. (am ddyn ac anifail) cyffroi, cynhyrfu; gwylltu, mynd yn ddwl/wyllt/ynfyd, colli arno’i/ arni’i hun(an), colli’i bwyll/phwyll; mwynhau’i hunan/hunain

mont da vreskenn mynd yn ddwl/ wyllt/ynfyd; mynd ar y dablen/sbri/ criws

lezel e spered da vont e b. gadael i’w feddwl fynd yn wyllt

breskenn²g. cyffro, cynnwrf, gorffwylltra, gwallgofrwydd, ynfydrwydd

mont e b. cyffroi, cynhyrfu, drysu, gwallgofi, mynd yn ddwl/wallgo’/wyllt/ ynfyd

Brest e. lle Brest

breton a. Llydewig

Breton g. -ed Llydäwr

Bretonez b. -ed Llydawes

breud g. -où , dadl, achos llys, llys brawd

breudeur ll. breur qv.

breudeur-gaer ll. breur-kaer qv.

breudoù/breujoù ll. brawdlys; senedd

b. bras brawdlys

B. Breizh Senedd Llydaw; Senedd-dŷ Llydaw

lez vras ar b. uchel lys

breugeud g. toriad gwynt, belcad

breujata be. hollti blew (ffig.), bod yn orfeirniadol

breujoù ll. gw. breudoù

breur g. breudeur brawd

‘ha din-me eo da ziwall ma b.’? ‘ai ceidwad fy mrawd ydwyf i’?

breur-gevell g. breudeur-c’hevell gefell (g.)

breur-kaer g. breudeur-gaer brawd yng nghyfraith

breur-laezh/mager g. breudeur-l./-vager brawd maeth

breureg g. -ed brawd yng nghyfraith

breuriezh b. -où brawdoliaeth, cymdeithas (o frodyr)

breutaat be. pledio (achos), amddiffyn (hawliau rhn mewn llys barn); dadlau; trin, trafod (achos, pwnc)

breutaer g. -ien bargyfreithiwr; plediwr, amddiffynnydd (mewn llys)

brevet abf breviñ qv. wedi’i friwa/briwa; briw; wedi ymlâdd/diffygio, wedi’i (l)lethu

b. eo va/ma c’horf mae fy nghorff yn friw / yn gwynegu / yn gwynio / yn boenau i gyd

brevet on! ’rwy’ i wedi ymlâdd! ’rwy’ i wedi blino’n lân/dwll/siwps!

breviel g. -où llyfr gweddi offeiriad

breviñ be. briwa, chwalu, malu, malurio, torri'n gandryll/yfflon; dinistrio; gwasgu, damsang, mathru; llethu

b. e gorf gweithio ar ladd ei hunan, gweithio fel lladd nadroedd

brevus a. llethol, dinistriol

brezel gb. -ioù rhyfel

B. ar Groaz Croesgad

B. Diabarzh Rhyfel Cartre’

ar c’hentañ b.-bed, ar b. pevarzeg y rhyfel byd cynta’

an eil b.-bed yr ail ryfel byd

pa vez brasañ/muiañ ar b. e vez tostañ ar peoc’h bydd/mae yr awr dywylla’ cyn y wawr

brezeliñ be. rhyfela

brezeler/brezelour g. -ien rhyfelwr

brezhell g. -i, brizhilli, brilli macrell

brezhoneg g. Llydaweg

b. bras Llydaweg aruchel/coeth

b. brein/kaoc’h/divalav/saout/podoù, b. kas ar s. d’ar gêr Llydaweg gwael/ bratiog/llwg(w)r

b. yac’h Llydaweg rhywiog/cyfoethog

an holl a gomz/bre(ze)g/safar b. maen nhw i gyd / mae pawb yn siarad Llydaweg

er barrez a Daole, etre an daou draezh, emañ ar bravañ b. e breizh ym mhlwyf Taole, rhwng y ddau draeth, y mae’r Llydaweg gorau yn Llydaw

gwellañ b. a zo eo b. Leon - hervez lod zo Llydaweg Leon yw’r Llydaweg gorau’n bod - yn ôl rhai

mont da/ouzh ub. e b. siarad â rhn yn Llydaweg, siarad Llydaweg â rhn

ne vijen ket gwerzhet e b. ’chawn i mo fy nhwyllo yn Llydaweg, ’rwy’n deall digon o Lydaweg i beidio â chael fy nhwyllo

brezhonegañ be. siarad/whilia Llydaweg

brezhoneger g. -ien siaradwr Llydaweg; Llydäwr Llydaweg

brezhonegerien a-vihanik/a-varlenn/ a-gavell siaradwyr Llydaweg o’r crud, siaradwyr (Llydaweg) brodorol

brezhonegerien int holl/toud maen nhw i gyd yn siaradwyr/siarad Llydaweg

brezhonek a. Llydaweg

brezhonekaat be. Llydewigeiddio, troi’n Llydaweg; bathu ffurf Lydaweg (ar air estron)

bri¹ g. parc

dougen b. d’ub./d’udb. bod â pharch tuag at rn/rth, parchu rhn/rhth

bri² b. -où bron, och(o)r, lleth(e)r (mynydd, bryn); dibyn, clogwyn; tywyn

briad b. -où coflaid/cowlaid, llond côl; llawer iawn

b.-ha/ouzh-b. yn cofleidio’i gilydd, a’u breichiau am ei gilydd

briata be. cofleidio

en em vriata cofleidio’i gilydd

brich b. -où ffwrwm, sedd

brid gb. -où ffrwyn

bridañ be. ffrwyno

brif g. bwyd, ymborth; bara

b. du bara rhyg

b. gwenn bara gwenith

brifal/brifañ be. bwyta’n awchus/ llyminog, llarpio, sglaffio, bwyta fel ceffyl

brifer g. -ien bwytäwr awchus/llyminog; bolgi, un barus/glwth, un am ei fol(a)

brignonenn b. -où bripsyn

brikenn¹ b. -où bric(s)en

ur vrikenn-soavon cnepyn/talp o sebon

brikenn² b. -où piser, jwg/siwc (seidr)

briket a. brith

brikol g. -où brongengl; bresys

brikoli torf. -enn b. brocoli, blodfresych caled, blodfresych y gaea’; marchysgall ll. -en

kaol b. bresychen wen, blodfresychen

ur penn-b. brodor o G-Kastell Paol

brilli/brizilli ll. brezhell qv. mecryll

ober ar vicher brilli pysgota mecryll (am gynhaliaeth)

brini ll. bran qv. brain

ur spontailh b. bwgan brain

briñsenn b. briñsoù brigyn; bripsyn

brizh a. brith, braith (b.); yn frychau haul i gyd, yn llawn brychau haul; c(h)warter/ hanner call (a dwl), hercall, hanner pan; anwadal, di-ddal, oriog; gwyllt (o ran tymer), tanllyd; cas, treisgar; hanner, cetyn

b. e/he sac’h parod i fwyta unrhyw beth, â stumog dda, ag archwaeth da

b. eo ar park gant ar brini mae’r cae yn frith gan frain / yn llawn o frain

amzer vrizh tywydd anwadal/di-ddal/oriog

hennezh a vez b. pa vez mezv mae e’n gas yn ei ddiod / pan fydd wedi meddwi

hennezh zo b. ’dyw e/hwnna ddim c(h)warter/hanner call, ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn, ’dyw e ddim yn llawn llathen

n’eus ket a vrizh laer ’does mo’r fath beth â chetyn/hanner lleidr, lleidr yw lleidr

ur b. soñj brith gof

n’em eus nemet ur b. soñj eus an dra-se ’does gen i / ’does gyda fi ond brith gof am/o hynny

ur penn b. he deus mae’i hwyneb yn frychni/frychau haul i gyd

ur b.-kempenn d’e veg / d’he beg ymolchad cath, cetyn/esgus ymolchad

brizhadenn b. -où brychni haul

brizhañ be. britho; cythruddo, colli’i dymer/thymer, colli’i limpyn, mynd yn benwan (walocs) / ynfyd, mynd o’i go’/ cho’; colli’i bwyll/phwyll, drysu’n lân, mynd yn wallgo’, gwallgofi

brizhell b. -où brychni haul

brizhelloù ’leizh e fas brychni haul dros ei wyneb

brizhenn¹ b. -où smot(yn)/sbot(yn)

brizhenn² b. -ed buwch fraith; gwraig hynod/unigryw, gwraig chwarter/hanner call a dwl

brizhili ll. brezhel qv.

brizhillia be. mecrylla, pysgota mecryll

brizhilhonañ be. briwa’n fân/yfflon, torri’n chwilfriw/deilchion /gandryll, chwalu’n ddarnau mân

brizh-izelegezh b. cymhleth y taeog

brizhkredenn b. -où ofergoel

ar brizhkredennoù paganek yr ofergoelion paganaidd

brizh-uhelegezh b. cymhleth yr uwchradd

brizhvezv a. hanner meddw, lled feddw, oelin bach (ar laf.)

brizhyezh b. bratiaith

bro b. -ioù, broezioù gwlad; mamwlad; bro, ardal; rhanbarth

b. ar chistr ardal y seidr

b. ar glaou ardal y gweithiau glo

b. ar sivi ardal y syfi/mefus : Plougastel-Daoulas

B. Gozh va/ma Zadoù Hen Wlad fy Nhadau

bro va/ma c’havell bro fy mebyd, yr ardal / y fro lle’m ganed / lle ce(fais)s i fy ngeni

a bep liw marc’h mat - a bep b. tud dereat mae drwg a da / da a drwg ym mhobman, megir ym mhob tir ddynion teg

bale/foetañ/redek b. crwydro

bale broioù crwydro’r gwledydd/byd

da bell-vro i wlad bell

eus ar vro, -ar vro o’r fro/ardal/lle, lleol; brodorol; o’r wlad

unan / un den eus ar vro brodor o’r ardal, dyn/gŵr lleol, un o’r fro/lle

maleur d’an hini zo ganet en ur gwall vro rak peurliesañ di en em denn cyw a fegir yn uffern yn uffern y myn fod, a aned o hwch a ymdroes yn y dom

pep hini en em denn d’e vro ‘teg edrych tuag adre’, ’does unman yn debyg i gartref’

rodig a dro a ra b. y ci a gerddo a gaiff (asgwrn i’w bilo)

tud va/ma b. fy nghydwladwyr

war ar vro ar y wlad; i’r wlad

e-kerzh an hañv e teu ur bern tud war ar vro yn yr haf daw llawer o bob(o)l i’r wlad

ar broioù-krec’h dwyrain Llydaw (i drigolion gorllewin Llydaw); gorllewin Ffrainc

ar broioù-uhel ardaloedd dwyrain a gogledd Ffrainc

ar Broioù Unanet y Cenhedloedd Unedig

er broioù tomm yn y trofannau

eus ar broioù estren o’r gwledydd estron; o’r gwledydd tramor

Gouarnamant broioù Europa Senedd (Gwledydd) Ewrop

B.-Alamagn yr Almaen

B.-C'hall Ffrainc

B.-Dreger rhanbarth Treger

B.-Ereg/-Wened rhanbarth Gwened

B.-Gembre Cymru

B.-Gernev rhanbarth Cernyw Llydaw

B.-Leon rhanbarth Leon

B. Roazhon rhanbarth Roazhon

B.-Saoz Lloegr

B.-Skos yr Alban

broad¹ b. -où llwyth, cenedl; talaith

ar Broadoù Unanet yr Unol Daleithiau

broad² g. broidi, broiz brodor; cydwladwr

broadel a. cenedlaethol

broadelañ be. cenedlaetholi

broadeler/broadelour g. -ien cenedlaetholwr

ur b. touet/rik/penn-kil-ha-troad cenedlaetholwr anghymodlon/pybyr/ o’i ben i’w draed

broadelourien vreizhat cenedlaetholwyr Llydewig/Llydaw

broadelouriezh b. -où cenedlaetholdeb

broadour g. -ien dinesydd

broch g. broetsh/brotshyn, pin (tlws; bwcwl ayyb.); coes/(g)yn (planhigyn), brigyn

brochañ be. pocan/procio ( tân); corn(i)o, twlc(i)o â chorn (am greadur); cymell, ysgogi, (y)sbarduno (ffig.)

b. laou (yn gellweirus) gwaith teiliwr neu jac y rhacs

brochenn b. -où gwäell

brochennat be. gwau

broc'h¹ g. -ed broch, mochyn daear

ar b. a doull an douar - hag Alanig a grog er yar pawb at y peth y bo, llong i longwr a melin i felinydd, melys i bawb ei bleser, pawb â’i ddiléit/ffansi; nid hawdd tynnu cast oddi ar hen gaseg/geffyl, nid hawdd yw bwrw hen arfer, anodd i neidr anghofio sut i frathu

kousket evel ur b. yn/wedi cysgu fel mochyn/twrch

broc'h² g. anghydfod, ffrae, cweryl

broc’hadenn b. -où anghydfod, ffrae, cweryl

broc’hadennoù a vez etrezo/etreze alies byddan nhw’n cwympo mas / cynhennu/ffraeo/cweryla yn fynych

broc’hañ be. cynhennu, cwympo mas, cweryla, ffraeo;codi/cwnnu natur, ffromi, digio, ei gweld hi’n chwith, teimlo i’r byw

brodañ be. brodio

b. ur gontadenn addurno/lliwio stori

broder g. -ien

broderez b. -ed brodwraig

broderezh g. brodwaith

broella g. gw. proella

broed g. -où gwäell; gwau

broen torf. -enn b. brwyn ll. -en

broeneg b. -où tir brwynog, cors, gwaun/gweundir

broenek a. brwynog

brog g. -où dolen

brogar a. gwladgarol, gwlatgar

brogarantez b. gwladgarwch

brogarour g. -ien gwladgarwr

brogon torf. -enn b.lluched, mellt, golau

brogonenn b. -où llucheden, mellten, goleuni

brogenniñ be. lluchedu, melltennu, bwrw golau

broiñ be. ymgartrefu, arosfeuo

broioù ll. bro qv.

ar b. estren y gwledydd estron; y gwledydd tramor

ar b. pell y gwledydd pell

ar b. en tu all d’ar mor y gwledydd tramor

brok g. -où, brochoù (y)stên, piser; jwg/siwc; jac

brokañ be. mentro, anturio

brokus a. hael, caredig, piwr, clên

brokusted b. haelioni, caredigrwydd

broñchit g. bronc(e)itis, llid y bronci

brondu¹ a. wedi cleisio

brondu² g. -ioù, bronduenn b. -où clais

bronduañ be. cleisio; brychu

bronduet abf bronduañ qv. wedi cleisio; wedi’i gleisio/chleisio; brychu

bronn b. -où, divronn bron; cadair, pwrs (buwch)

ouzh ar vronn ar y fron

reiñ b. d’ar babig bwydo’r babi ar y fron

reiñ b. d’ar bal cael hoe/egwyl (o’r gwaith - weithiau yn answyddogol)

bronneg g. -ed mamal, mamolyn

bronnek a. bronnog; mamolaidd, tethog

aneval b. mamal, mamolyn

pod-b. potel fwydo, potel babi

bronnig-ar-vuoc’h b. (bot.) mwg y ddaear, pwff/cwd y mwg

broñs torf. -enn b. -où blagur ll. -yn, egin ll. -yn

didarzhañ/dont a ra broñsoù war ar gwez mae’r coed yn blaguro

broñsañ be. blaguro, egino

broud g. -où, broudadenn b. -où pocrad, prociad; symbyliad, ysgogiad, (y)sbardun (ffig.), hwb, cymhelliad; brath((i)ad, pig(i)ad; pin bawd; (y)sbardun (gwrthrych pigfain)

broudañ be. pocro, procio; symbylu, ysgogi, (y)sbarduno (ffig.), cyffroi, annog, cymell, hybu, tan(i)o; brathu, pigo, gwanu; blaguro, egino; (y)sbarduno

b. c’hwen(n) (yn gellweirus) gwaith teiliwr neu jac y rhacs

brouder g. -ien pocrwr, prociwr; symbylydd, ysgogwr, (y)sbardunwr, anogwr, cymhellwr

b.-c’hwenn (yn gellweirus) teiliwr

brouderez b. -ed ysgogwraig, cymhellwraig; cleren lwyd, cacynen y meirch, robin y gyrrwr

brouderezh g. symbyliad, ysgogiad, (y)sbardunad

broudus a. (blaen)llym; (y)sbardunol, anogol, cymhellol

brouez b. tymer/natur wyllt

brouezañ be. colli’i dymer/thymer, colli’i limpyn; mynd yn benwan (walocs) / yn gynddeiriog, cynddeiriogi

brouezek/brouezus a. tanllyd (o ran tymer), byr ei flewyn/blewyn (ffig.), byr ei dymer/thymer, gwyllt (ei natur)

brouilhed g. -où braslun, copi drafft, drafft cynta’, fersiwn cynta’

brouskoad g. -où llwyn, prysgwydd, manwydd

paotred ar b. bechgyn/dynion y Byddin y Gwrthsafiad (Résistance)

broust g. -où brws

b.-dent/dilhad/blev/boteier brws dannedd/dillad/gwallt/(e)sgidiau

broustañ be. brwsio; (â dŵr a sebon) sgwrio

brout a. tanbaid, tanllyd, eirias

broutac’h g. gwres llethol/trymaidd (am yr hinsawdd), tywydd crasboeth/ tanbaid

broutac’het abf. broutac’hiñ qv.

b. eo an amann mae’r (y)menyn wedi troi, mae blas cas/drwg ar y menyn

broutac’hiñ be.(am y gwres) achosi/ gwneud niwed (i), niweidio

brozh b. -ioù sgert

b.-(din)dan/-vihan pais

bruched gb. -où brest, mynwes, dwyfron, thoracs

bruchedad gb. -où coflaid/cowlaid, llond côl

bruc’hellat be. rhuo (am darw); bygylad/ bugunad (am fuwch)

brud gb. bri, clod; enw, enwogrwydd; si, sôn; stori; sŵn, trwst, twrw

b. en devoa Milin da vezañ ur skrivagner dispar hag ur yezhoniour dispar ’roedd Milin yn enwog am fod yn llenor gwych ac yn ieithegydd gwych

b. fall enw gwael/drwg

b. fall a zo chomet stag ouzh e votoù cafodd enw gwael/drwg; mae enw gwael/drwg iddo, gadawodd dipyn o siarad/sôn (cas) ar ei ôl

gwelloc’h brud fall eget b. ebet gwell enw gwael na dim enwogrwydd o gwb(w)l [tybed?]

pakañ b. fall cael enw drwg/gwael

b. vat enw da; enwogrwydd

ar vrud vat a chom e-tal an nor - ar vrud fall a red betek ar mor bai bychan a gerdd ymhell; buan y rhed drwg chwedl; gall newydd drwg hedfan heb un adain

gwell eo b. vat da bep hini evit kaout madoù ’leiz an ti / eget aour melen leun an ti gwell yw enw da na chyfoeth lawer / nag aur dilin, enw da yw’r trysor gorau, gwell clod na golud, gorau caffaeliad/trysor : enw da; y bedd a lwnc bob peth ond enw da

an hini en devoa savet ar vrud-se a oa en em drompet mae’r sawl a ddechreuodd roi’r si yna ar led / hau’r stori yna wedi gwneud camgymeriad / wedi’i methu hi

bezañ en e vrud / e-kreiz e vrud bod yn ei anterth / yn ei fan gorau / ar ei orau / ym mlodau’i ddyddiau / yn ei ogoniant / yng ngogoniant ei nerth

difenn e vrud enep an teodoù fall amddiffyn ei enw da yn erbyn y tafodau drwg

e vrud az ae war gresk a zeiz da zeiz ’roedd y sôn amdano yn mynd ar gynnydd o ddydd i ddydd, ’roedd e’n mynd yn fwy (a mwy) enwog bob dydd

gounit e vrud ennill bri/clod, gwneud enw (da) iddo’i hunan, cael/ennill enwogrwydd, dod yn enwog

gwazed e-kreiz o b. dynion yn anterth eu nerth / yn eu man gorau

hervez ar b. yn ôl y sôn/si, medden nhw

kaout ar b. da vezañ cael yr enw am/o fod (yn), bod yn enwog (fel; am fod yn); bod â sôn amdano/amdani

c’hwi ho peus / hoc’h eus brud! mae sôn amdanoch chi!

ober b. (am blanhigion) ffynnu; cynyddu, mynd ar gynnydd; llwyddo

ober a ra b. ar medisin nevez mae’r doctor/meddyg newydd yn gwneud enw da iddo’i hun(an) / yn cael enw da / yn ennill ei blwy’

ober b. d’ub. ceryddu/cymhennu/ cystwyo/cwrbo/termo rhn

brudañ be. rhoi si ar led (am), taenu sôn ar led (am); cyhoeddi (ar led / o ben y tai / i’r byd a’r betws), rhoi cyhoeddusrwydd (i), utganu (ffig.)

bruderezh g. cyhoeddusrwydd

ober b. rhoi cyhoeddusrwydd

brudet abf enwog, adnabyddus, o fri nid anenwog

b. mat eo mae’n enwog iawn, mae sôn (dymunol/ffafriol) amdano/amdani, mae enw da iddo fe / iddi hi

ur c’haner b. canwr enwog / o fri

brudfollenn b. -où taflen hysbysrwydd/ gyhoeddusrwydd

brug g. a thorf. -enn b. (bot.) grug

bleuñv b. blodau’r grug

b.-roz (bot.) rhododendron

brukañ be. pydru, madru, mallu (am bren)

bruket abf brukañ qv.

un dant b. dant wedi pydru, dant pwd(w)r

un den b. dyn wedi bradu’i iechyd (o achos y ddiod feddwol)

brulu torf. -enn b. (bot.) bysedd/clatsh y cŵn

brumenn b. -où niwl

brumennek a. niwlog

brun a. brown, coch, pengoch

brun g. -ien cochyn

brundu a. brown tywyll, lliw castan (tywyll), cochddu

brutal a. annynol, cïaidd, creulon, milain

b.! (ffig.) ardderchog! campus! gwych! rhagorol!

bruz(h)un torf. -enn b. briwsion ll. -yn, darnau mân ll. darn/dernyn mân

mont e b. / da vruz(h)un briwsioni, briwa’n fân; torri'n deilchion/gandryll/ dameidiach/yfflon, chwalu, mynd yn chwilfriw

istor ur garantez aet da vruz(h)un hanes carwriaeth a chwalwyd

bruz(h)unachoù ll. briwsionach, tameidiach

e b. yn dameidiach/ yn dipiau

bruz(h)unañ be. briwsioni, briwa/ chwalu’n fân; torri'n deilchion/ gandryll/dameidiach/yfflon, mynd yn chwilfriw

bruz(h)unek/bruz(h)unus a. briwsionllyd

bruz(h)unenn b. briwsionyn

bruz(h)unet abf bruz(h)unañ qv. wedi’i friwa/briwa, wedi’i chwalu, yn friwsion, yn ddarnau mân, yn dipiau

bu: na bu na ba dim bw na ba/be

buan¹ a. ac adf cyflym, buan, clou (< clau); chwim, chwimwth, sionc, heini

(boued) B. ha Mat Bwyd Parod a Da

hast b.! brysia! mwstra! (ar laf.) siapa hi!

ken b. ar y gair, ar/gyda hynny; chwap wedyn

ken b. ha cyn gynted â, mor gyflym â

ken b. ha ma cyn gynted ag y, man y

mat ha b. n’int ket unan, mont re vuan ne dalv netra nemet da bakañ c’hwenn nid ar redeg y mae aredig, gan bwyll y mae mynd ymhell, ara’ deg mae dal iâr (ond yn sydyn gynddeiriog mae dal ceiliog), araf a dygn a ennill y gamp, cymer amser ac fe wnei bopeth yn gynt, nid a red a gaiff y budd, gwastad mewn brys - gwastad ar ôl, gormod brys a wna mawr ofid

mont re vuan ganti mynd/symud/ gweithredu yn rhy fuan/gyflym/glou; goryrru; cymryd gormod(d) yn ganiataol

neb a ya b. da heul e benn goude faziañ en deus anken meddwl byr a wna/bair hir ofal/ofid; a wrthodo gyngor rhad a brŷn edifeirwch drud

buan² gb. -ed gwenci, bronwen

buanaat be. cyflymu

buanaerez b. (y)sbardun (car)

buanded b., buander g. cyflymdra

muzuliañ b. ar c’hirri mesur cyflymdra’r ceir

buanegezh b. tymer (wyllt), llid, dig

n’eus ket a diegezh hep b. ’does yna ddim tŷ heb gynnen / heb gwympo mas

buanek a. byrbwyll, gwyllt, tanllyd, byr/gwyllt ei dymer/thymer, byr ei flewyn/blewyn (ffig.), croendenau

buanoc’h a. cymh. cynt, cyflymach

b. eget an trouz yn gynt na sŵn, swpersonig

budjet g. cyllideb

bugadenn b. golch

ober b. golchi

bugale ll. bugel qv.

b. an deiz a hiziv plant y dyddiau hyn, plant heddiw / y to sy’n codi

ar re o deus b. o deus poan heb dale - ar re a zo disher o deus poan ha mizer mae poen ar rai â phlant - mae’n dyblu ar y diblant

gourt/rust int ouzh o b. maen nhw’n galed/arw wrth eu plant, maen nhw’n llawdrwm ar eu plant

tud ha loened a gar o b. gwyn y gwêl y frân ei chyw

poan-vugale gwewyr esgor

b.-vihan ll. bugel-bihan qv.

bugaleaj g. plentyndod

b. kentañ babandod

en e vugaleaj / he bugaleaj yn ei blentyndod/phlentyndod, ym more oes

kouezhañ/mont er vugaleaj babanu, mynd yn ôl yn blentyn

bugel g. bugale plentyn

b. moumoun b. kollet - magadenn da vezañ krouget, tad ha mamm a lez o bugel a zo daonet a-raok mervel arbed y wialen fedw a ddifetha’r plentyn, a arbedo’i wialen a ddifwyna’i fachgen, yr hwn a arbedo’r wialen fydd yn casáu ei fab, gwae’r tŷ lle na chlywir llais cerydd

b. ur botez toull, ur b. beuzet e dad e stank ar vilin-avel, ur b. beuzet e dad o kouezhañ diwar ar maen koat plentyn llwyn a pherth / drwy’r berth, babi ffair

ar b. nemetañ eo yr unig blentyn yw e

ar b. saout crwt/gwas bach y gwartheg

diouzh ma vez an tiegezh e vez ar b. pob rhyw a genhedla ei debyg, ni ddywed plentyn ond a glywo ar yr aelwyd, fel y bo’r fam/tad y bydd y plant - o dyfiant ac o dafod, fel y crafa’r iâr y piga’r cyw, beth ddywed y frân fawr fe ddywed y frân fach, fel y bo’r hwch y bo’r perchyll / tebyg i hwch y bydd ei llwd(w)n, mae natur y cyw yn y cawl, mae gwaed y ceiliog yn y cyw, os cloff y gaseg - cloff yr ebol; cyw a enir yn uffern yn uffern y myn fod

honnezh zo b. ganti mae hi’n disgwyl (plentyn)

pa oa b., pa oa ur b. anezhañ/anezhi pan oedd yn blentyn/fach/ifanc, yn ei blentyndod/phlentyndod

b. beuzet e dad e stank ar vilin-avel, ur b. beuzet e dad o kouezhañ diwar ar maen koat plentyn llwyn a pherth, plentyn drwy’r berth, cyw tin clawdd

ur b. ganet en ur marchosi daoust ha dont a rafe da vezañ un ebeul? ’dyw’r ffaith i blentyn gael ei eni mewn stab(a)l ddim yn ei wneud yn ebol!

ur b. pevarlampig plentyn di-ddysg/ diwa(ha)rdd

b.-bihan ŵyr

b.-noz ellyll, coblyn

bugelel a. plentynnaidd

bugelenn torf. -enn b. celyn Ffrainc/ Gwent/Mair, celyn y wrach, eurfanadl

bugul g. -ioù bugail

buhez b. -ioù bywyd, oes; buchedd; amser caled/galed

b. ennañ/enni yn llawn bywyd, bywiog; prysur, bisi (am bentre’, tre’, ffordd ayyb.)

B. Santez Nonn hag he mab Divy Buchedd Santes Nonn a’i mab Dewi

B. ar Sent Bucheddau’r Saint

ar vuhez ne vez ket aes atav ’dyw bywyd ddim yn fêl i gyd bob amser, ni cheir y melys heb y chwerw; a chwenycho y rhosyn goddefed y drain

a-hed e vuhez, e vuhez-pad, abaoe an deiz ma oa bet ganet betek fin e vuhez gydol / ar hyd ei fywyd/oes, tra bu byw; tra bydd e byw, cyhyd ag y bydd/bo byw; o’r crud i’r bedd, o febyd hyd fedd; hyd ddiwedd ei fywyd/oes, hyd ei fedd

barr/lore e vuhez uchafbwynt/coron/ pinacl ei yrfa/fywyd; ei awr fawr

betek fin/termen e vuhez hyd ddiwedd ei fywyd/oes, hyd ei fedd

bezañ war var e vuhez bod ar fin colli’i fywyd, bod mewn perygl o golli’i fywyd

bezañ war vuhez ub., ober b. / ober ur vuhez d’ub. rhoi byd/bywyd enbyd/gwael/ofnadwy i rn, rhoi amser caled/galed i rn, bod ym mhen rhn o hyd (ffig.), bod â’i fys/bys yn llygad rhn byth a beunydd (ffig.), plag(i)o/ pigo rhn, gwneud bywyd yn boen i rn

danevell/istor e vuhez stori/hanes ei fywyd; hunangofiant; cofiant; bywgraffiad

degas/reiñ b. (da), lak(a)at b. (en) bywhau, bywiocáu

forzh va/ma b.! help!

hennezh en deus graet ur vuhez dezhi fe gafodd hi fywyd ofnadwy gydag e

kaout a bep seurt buhezioù cael pob math o brofiadau/helbulon

kaout/ren ur vuhez vleiz cael/byw bywyd ci

ma/va zamm(ig) b. fy nhipyn bywyd, fy mywyd bach i

pebezh b. zo ganto/gante! dyna fywyd sy’ arnyn nhw!

ren/tremen e vuhez byw ei fywyd, treulio’i fywyd/ddyddiau/oes

ren ur vuhez fall byw bywyd drwg, byw’n ddrwg

skubañ ub. eus e vuhez alltudio rhn o’i fywyd/gof, (y)sgubo rhn yn llwyr o’i gof

ur vuhez hir bywyd hir/maith, oes hir/faith

ur vuhez treut o deus mae hi’n fain/ anodd/galed/gyfyng/llwm arnyn nhw

buhezek a. bywiog, sionc, nwyfus, llawn asbri/egni

dont da vezañ bev-b. bywhau, bywiocáu

buhezekaat be. bywhau, bywiocáu

buhezegezh b. bywoliaeth; ymarweddiad; moesau

buhezskrid g. -où cofiant; bywgraffiad

b. savet gant an den e-un hunangofiant

buntad g., buntadenn b. gw. bountad g., bountadenn b.

buntañ be. gw. bountañ

buoc'h b. -ed, -enned buwch; (ffig.) twpsyn/twpsen

ar vuoc’h y fuwch; y ‘symbol’ (yn cyfateb i’r ‘Welsh Not’ yng Nghymru)

alet eo ar vuoc’h mae’r fuwch wedi (h)alu / wedi bwrw llo

me n’on ket kap da zeskiñ mann - me a zo b.! ’dwy’ i ddim yn gallu dysgu dim - ’rwy’n dwp!

kas ar vuoc’h d’ar solier snwff(i)an

b. Doue buwch goch gota

ur vuoc’h-laezh buwch odro

burbu torf. -enn b. tosau, plorod; acne

bured b. -où fflasg; potel laeth babi

burev g. -ioù swyddfa; desg, biwro; cell (myfyrgell), stydi; canolfan; asiantaeth

b. an douristelezh canolfan dwristaeth

B. Minister an aferioù diabarzh y Swyddfa Gartref

B. Minister aferioù Kembre y Swyddfa Gymreig

b.-eskemm cyfnewidfa arian

b.-kelaouiñ asiantaeth newyddion

b.-kouraterezh asiantaeth fusnes; swyddfa brocer

b.-polis Gorsaf yr Heddlu

b.-post Swyddfa’r Post

implijad-b. gweithiwr mewn swyddfa, clerc

bureviad g. burevidi gweithiwr mewn swyddfa,clerc

burevour g. -ien biwrocrát

burezh b. anwedd; ager; tarth

burutellat/burutellañ be. rhidyllu, gwagro/gogrwn, nithio; barnu, beirniadu, tynnu llinyn mesur dros; gweld bai/beiau; adolygu (llyfr, drama, ffilm ayyb.)

b. pizh beirniadu’n fanwl, mynd â chrib fân drwyddo/drwyddi (ffig.)

buruteller g. -ien rhidyllwr, gogrwr; beirniad; adolygwr

burzhud g. -où gwyrth; rhyfeddod, syndod

b. eo ne vefe ket marvet mae’n wyrth ei fod yn fyw, mae’n ddigon o ryfeddod na wnaeth e ddim marw

dre vurzhud drwy (ryw) wyrth, yn wyrthiol/ rhyfeddol, yn ddigon o ryfeddod

seizh b. ar bed saith rhyfeddod y byd

burzhudus a. gwyrthiol; rhyfeddol

bus g. -où bws

busellat be. brefu, bugunad/bugenad

busen g. bribsyn/bripsyn, mymryn, tamaid/ychydig bach

butun g. baco, tybaco

deus er maez ma rin b. ac’hanout! dere mas / tyrd allan i fi/mi dy golbo/blam(i)o di!

en e vutun wrth fodd ei galon, wrth ei fodd, ar ben ei ddigon, yn ei elfen

ober b. gant ub. dyrnu/ffusto/pwn(i)o rhn yn ddu ac yn las, cledro/lardo rhn yn ddidrugaredd

pep hini (diwar) e vutun pawb / pob un i dalu drosto’i hun(an)

pouezañ b. (ffig.) pendwmp(i)an, pendrymu, hepian (cysgu)

reiñ ludu e-lec’h b. d’ub. taflu/tawlu ll(u)wch i lygaid rhn, twyllo rhn

b.-fri/-malet/-poultr snisin

b.-chaokat/-karot baco cnoi, joien

b.-korn/-moged baco pib/cetyn

b.-marmouz-ar-gistinenn (bot. llysenw) blodyn y gastanwydden

butunat/butuniñ be. tynnu mwgyn, ysmygu, smoc(i)o

b. e segalenn ziwezhañ (ffig.) marw

butuner g. -ien smoc(i)wr, (y)smygwr

b., gwall-vutuner zoken, e oa bet e-pad e vuhez bu’n smoc(i)wr, yn smoc(i)wr trwm hyd yn oed, yn ystod ei fywyd

buzhug torf. -enn b. mwydod ll. mwydyn

b. ennañ/enni (ffig) dioglyd, pwdwr

tro(u)c’her/spazher b. (ffig.) ffarmwr/ ffermwr, amaethwr

tro(u)c’hañ b. (ffig.) trin y tir

buzhugenn b. buzhug mwydyn; (ffig.) person araf; (ffig.) merch araf/ddiog/ ddidoreth (ffig. yn gellweirus) cala

divalav evel ur vuzhugenn mor hyll â phechod, enbyd/dychrynllyd o hyll/ ddiolwg/salw/hag(a)r

o honnezh a zo ur vuzhugenn! o mae honna fel malwoden / fel llong ar dir sych / fel heddi’ a fory!

buzhugennañ be. ymgordeddu, ymnyddu; gwingo, troi a throsi; gwagswmera, tin-droi, ymdroi, llercian, sefyll(i)an, stelcian, loetran, segura, oedi, llusgo’i draed/thraed

buzhugenner g. -ien gwagswmerwr, seguryn, llerciwr, loetryn; diogyn, pwdryn, araf (ei feddwl a’i ymarweddiad), gweithiwr araf

Bzh talf. < Breizh qv.