U

u. g. gw. vi

u! ebych. w! o!

ufern g. -ioù, daou-ufern migwrn/ pigwrn, ffêr

gweet en deus e u. mae e wedi troi ar ei droed, mae wedi troi’i bigwrn/ ffêr

ugent rhif. ugain

u. kant gwech, meur a u. gwech ugeiniau (ar ugeiniau) o weithiau, (ffig.) gannoedd/laweroedd/fyrdd o weithiau

u. vloaz ugain mlynedd; ugain mlwydd oed

u. a vugale ugain o blant

an u. a viz Meurzh yr ugeinfed o fis Mawrth

ar gentel u. yr ugeinfed wers, gwers ugain

d’e u. vloaz (ac yntau) yn ugain (mlwydd) oed

un u. bennak tuag ugain, rhyw ugain

u.-hag-u.bob yn ugain, fesul ugain

dek ha nav-u., kant dek ha pevar-u. cant a deg a phedwar ugain

c’hwec’h-u. cant ac ugain

seizh-u. cant a deugain

naontek ha pevar-u. cant namyn un

unan-warn-u. un ar hugain

unan ha pevar-u. un a phedwar ugain

ugentad g. -où ugain

dre u. bob yn ugain, fesul ugain

ugentvedenn b. -où ugeinfed ran

ugentvet trefn. ugeinfed

uhel¹ a. uchel; aruchel; dyrchafedig; balch, ffroenuchel; bonheddig

u. e gribenn rhy fawr i’w (e)sgidiau

u. eo an deiz mae hi wedi dyddio ers tro, mae’r haul wedi codi ers amser

u. eo an dour en e vilin mae e’n gefnog/gyfoethog/ariannog

bezañ u. an eien en ub./ bezañ u. an dour en eien ub. bod yn ddagreuol

u. oa an dour en he daoulagad ’roedd dagrau yn llanw ei llygaid, ’roedd ei llygaid yn llawn dagrau

a ouenn/wad u. o deulu bonedd, o dras/linach uchelwrol

a vouezh u. yn uchel, bloedd ei geg/cheg, ar dop ei (l)lais (ar laf.)

avel u. gwynt y gogledd

avel u. zo ganti mae’r gwynt (yn chwythu) o’r gogledd / o gyfeiriad y gogledd

Breizh U. Llydaw Uchaf, Dwyrain Llydaw

e beg ar skeulioù u. e c’hwezh kreñv an avel po ucha’r gangen mwya’r cwymp, nid y gangen ucha’ yw’r lle diogela’ i gysgu

ken u. ha cyfuwch â, mor uchel â

klask tizhout ur pal u. ceisio dringo’n uchel, (ffig.) bod yn uchelgeisiol

komzoù u. geiriau aruchel, siarad mawreddog

mennozhioù u. meddyliau/ syniadau aruchel

skolioù u. prifysgolion

tud (a renk/stad/wad) u. gwŷr mawr, pob(o)l fawr, boneddigion, crach(ach) (ar laf.); pendefigion, uchelwyr, byddigion (ar laf.)

ur garg u. swydd uchel

u.-u. uchel iawn, uchel-uchel, uchel anghyffredin/rhyfeddol, anghyffredin/rhyfeddol o uchel

uhel² adf yn uchel

c’hoarzhin/komz u. chwerthin/ siarad yn uchel

klask pignat u. ceisio dringo’n uchel, (ffig.) bod yn uchelgeisiol

uhel³ g. -où uchelder, ucheldir

war an u. yn uchel, fry, (i) fyny, yn yr uchelderau/entrychion, ar yr ucheldir; ar y copa, ar ben y mynydd/bryn

hon ti zo bet savet war an u. mae ein tŷ wedi’i godi/gwnnu ar ben (y) bryn

uhelaat be. codi/cwnnu, dyrchafu; ymgodi

u. un den dreist ar begoù gwez canmol dyn/rhn i’r cymylau/entrychion, gorganmol rhn

en em u. ymgodi, gwella’i fyd, codi/cwnnu yn y byd, ymgyfoethogi

uheladenn b. -où codiad

uhelañ a. gradd eithaf uhel qv.

al lec’h u. y lle ucha’; y lle blaena’ (er anrhydedd)

ar Grennamzer U. yr Oesoedd Canol cynnar

en an u. yn y gorucha’

en e u. yn ei anterth, yn anterth ei nerth, yn ei gryfder/ogoniant, yn ei fan gorau; ar frig/uchafbwynt ei yrfa; ym mlodau’i ddyddiau

penn u. an daol pen ucha’r ford/bwrdd

uhelder g. -ioù uchder; uchelder

peseurt/petore u. en deus? beth/faint yw ei uchder e?

uhelenn b. -où gwastatir uchel, ucheldir

uhelennoù ucheldiroedd

Uhelgoad: an Uhelgoad e. lle (Le) Huelgoat (Ffrg.)

uhelgompezenn b. -où llwyfandir

uhelgomzer g. -ioù uchelseinydd

uheliad g. uhelidi uchelwr

uhelvarr g. uchelwydd

uhelvennad g. -où delfryd

uhelvor g. penllanw; llanw uchel

uhelwad a. o dras uchel/bonheddig

ui g. gw. vi

ul bann. amhend. a rhif. ( o flaen l-) un

u. lamm naid; un naid

u. lunedoù sbectol

ulmenn b. -où clwm (mewn pren)

ulmennek a. yn llawn clymau (am bren)

uloc'h g. ll(u)wch, dwst (ar laf.)

un bann. amhend. a rhif. (o flaen llaf., n-, d-, t- ac h-) un

u. ti tŷ; un tŷ

u. urzhiataer cyfrifiadur; un cyfrifiadur

u. daoulagad gris-sklaer pâr o lygaid llwyd golau, llygaid llwyd golau

u. dek kilometr deng cilomedr, tua deg cilomedr

u. nav devezh naw niwrnod

u. tri c’hant den bennak tua thrichant o bob(o)l, rhyw dri chant o ddynion

n’eus ket un dant em fenn ’does dim (un) dant yn fy ngheg/mhen (ar laf.)

unan rhif. un

unan rhage. un; unfed; y naill; y llall; rhywun

u. all un arall

u. bennak rhywun

u. du un du; un croenddu

u. zu un ddu; un groenddu

u. ... hag u... un / y naill... ac un / a’r llall...

u. hag hanter-kant hanner cant ac un

an u. warn-ugent a viz Genver yr unfed ar hugain o fis Ionawr

ar stumm u. y ffurf unigol (gram.)

nag evit u. nag evit daou nid ar unrhyw delerau, nid am bris/ddim yn y byd, nid am unrhyw bris/beth o gwb(w)l, nid am ffortiwn

pep u. pob un

u.-hag-u. bob yn un ac un, un ar y tro, fesul un

bezañ a-u. gant ub. cytuno â rh

bezañ a-u. gant udb. cytuno â rhth, bod yn gytûn ar rth

ma/va u., da u., e-u., he(c'h)-u., hon-u., hoc'h-u., o-u. fy hunan, dy hunan, ei hunan (g.), ei hunan (b), ein hunain, eich hunan/ hunain, eu hunain ayyb.

ma/va u. kaer (ar fy mhen) fy hunan bach/fach

un u. unrhyw un

a-/dre-unanoù bob yn un (ac un), un ar y tro, fesul un

unanded b. undod

unander g. -ioù unigol (gram.)

unanderenn b. -où ffurf unigol (enw torf.)

undoueegezh b. undduwiaeth

unanenn b. -où uned

unanet abf unol, unedig, wedi’u huno

ar Stadoù-U. yr Unol Daleithiau

unangomz b. -où ymson, monolog

unaniezh b. undod, unoliaeth; cytgord

unaniñ be. uno, sicrhau heddwch/cytgord

unanour g. -ien unoliaethwr

unanvet trefn. (a ddefnyddir gyda rhif dros 20) unfed

u. ha tregont unfed ar ddeg ar hugain

u. warn-ugent unfed ar hugain

unkornek a. uncorn

unliv a. unlliw

unnek rhif un ar ddeg

unnekvet trefn. unfed ar ddeg

unpenn g. -où unben

unroud a. unffordd

un hent u. heol/hewl unffordd

unsilabenn(ek) a. unsill

unton a. undonog

untuek a. unochrog, pleidiol, rhagfarnllyd

unvab g. unvibien unig fab

unvan¹ a. unffurf, unwedd, yr un fath/ peth; unol, cytûn

u. eo din mae yr un fath/peth i mi/fi, man a man yw e/hi i fi, ’does dim gwahaniaeth gyda fi / gen i, (ni) waeth gen i

ar yezh u. yr iaith unffurf

bezañ u. penn-da-benn bod yn gwb(w)l gytûn

ur bobl u. cenedl unol

unvan² adf yn unol, mewn cytgord

kanañ u. canu mewn cytgord

unvaner g. -ien cymodwr

unvaniezh b. undod, cytgord, undeb; unffurfiaeth/unffurfedd; cymdeithas

en u. emañ an nerzh mewn undeb/undod y mae nerth

bevañ en u. byw mewn undod/cytgord, byw’n gytûn/gytunus

unvaniñ be. uno, unoli, gwneud yn unffurf, safoni

unverc'h b. -ed unig ferch

unvibien ll. unvab qv.

unvouezh b. cytgord

unwerzh b. monopoli

unyezhek a. uniaith/unieithog

ur geriadur u. geiriadur uniaith/ unieithog

unyezhour g.-ien person uniaith

ur bann. amhend. a rhif. (o flaen cyts. ac eithrio n-, d-, t-, h- ac l-) un

u. blantenn planhigyn

u. plac’h merc’h

u. gaer a blac’h merch hardd

ur wech ma cys. unwaith y, man y, siwrnai y, cyn gynted ag y

uraniom g. wraniwm

urcher g. -ien beili; porthor llys; ystlyswr

nag u. nag archer yr un enaid byw (o neb) (gyda’r neg.)

urloù ll. troedwst, cymalwst, gowt

kaout droug an u. / ur c’hrogad u. cael pwl o’r gowt, dioddef o’r cymalwst

urupailh g. -ed dyn drwg/ysgeler; dyn anfoesgar/difaners

urzh b. -ioù urdd; tref(e)n; caniatâd; gorchymyn

U. Sant Benead Urdd Sant Bened

U. Sant Frañsez Urdd Sant Ffransis

an u. politikel y dref(e)n wleidyddol

an u. (vat) y dref(e)n (gydnabyddedig)

degas u. etre an dud dod â’r bob(o)l i dref(e)n, tawelu’r bob(o)l

hervez u. al lizherenneg yn ôl trefn yr wyddor

lak(a)at u. en traoù rhoi/dodi/gosod tref(e)n ar bethau

ober udb. dre/diouzh u. ub. gwneud/ cyflawni rhth yn ôl / yn unol â gorchymyn rhn

seveniñ u. ub. ufuddhau i orchymyn rhn

un u. groñs gorchymyn pendant/ chwyrn

war u. ar mezeg ar orchymyn y meddyg

u.-herzel gwarant

u.-prenañ archeb

urzhaz g. -où hierarchaeth; offeiriadaeth

urzhiañ be. urddo; trefnu, tacluso; rhoi/dodi/ gosod trefn (ar); gorchymyn; paratoi; archebu

urzhiataer g. -ioù cyfrifiadur

u. hezoug cyfrifiadur côl, cluniadur

u. personel cyfrifiadur personol

urzhiataerezh g. technoleg gwybodaeth

us: a-us* da

uslimestra a. uwchfioled

usniver g. mwyafrif

un u. a deir mouezh mwyafrif o dair pleidlais

util a. defnyddiol

uvel a. gostyngedig, gwylaidd, isel

uvelded b. gostyngeiddrwydd, gwyleidd-dra

u.-spered poen a blinder, bwrn/baich ar ysbryd dyn

u-tud blinder, llesgedd, lludded

uz¹ a. wedi’i dreulio/threulio, ac ôl traul arno/arni

uz g. traul

lak(a)at u. en udb. defnyddio rhth nes ei fod/bod yn treulio

uzañ be. treulio, gwisgo; defnyddio, gwneud defnydd (o); ymlid, cael gwared â

u. amzer treulio amser

u. e deod clebran am dipyn o bopeth / am y peth hyn a’r peth arall (nes bod ei dafod yn dwll - ar laf.); siarad yn ddi-baid; baldorddi, paldaruo

u. e spered gorfyfyrio, gorweithio’i feddwl; gorbryderu

u. e vanne cysgu nes iddo sobri

uzet abf uzañ qv. wedi treulio; wedi dirywio; wedi mynd yn ddim; wedi dod/mynd i ben, wedi cwpla/dibennu/ gorffen; wedi chwythu’i blwc/ phlwc; wedi tawelu/gostegu (am storm)

u. gant an oad wedi mynd yn hen/fusgrell, wedi heneiddio

uzin b. -(i)où ffatri

u. buraat/c’hlanaat purfa

uzulier g. -ien usuriwr, ocrwr