K
kab g. -où penrhyn; trwyn (daearyddol)
war gab e revr ar ei ben ôl (ar lawr), yn eistedd
kabac'h a. musgrell, methedig, ffaeledig, llegach, gwantan (am rn hen)
kabac'haat be. mynd yn fusgrell/hen/ ffaeledig, heneiddio, llesgáu, torri (o ran pryd a gwedd), methu, ffaelu (o achos henaint)
kabac’hded b. musgrellni, llesgedd, gwendid
kabaduilh g. helynt, cwympo mas, dadlau ffyrnig; randibŵ, halibalŵ; ffrwgwd, (y)sgarmes, ymladd(fa)
kabal b. -(i)où cyffro, anhrefn, rhuth(u)r; ffrae gas, cynhennu ffyrnig; cynllwyn
kabalat/kabaliñ be. ffraeo, cynhennu, cadw stŵr/twrw; rhuthro, mwstro; cydgynllwynio; bwrw ati/iddi hi’n egnïol, ymroi iddi o ddifri’, brysio, rhuthro, cythru, styrio, ymystwyrian; canfasio (etholiadol)
kabaler g. -ien cynllwyniwr; canfasiwr (etholiadol), ymgeisydd (mewn etholiad), ymladdwr (gwleidyddol)
kabaliñ be. canfasio; talu am ddiod i lawer
k. evit ub. canfasio dros rn
kaban1 g. -où, kabell g. -où, kebell cwcwll, cwfl; mantell, cochl, hugan; cap(an) (aderyn)
kaban2(enn)/kabanell b. -où caban; cabin
kabell g. -où, kebell cwf(w)l, cwcwll; crib o bluf (am aderyn)
k. badez(iant) mantell fedydd, clogyn bedydd
Kabellig Ruz Hugan Goch Fach
kabell-touseg g. -où-touseg, kebell-touseg madarch; caws llyffant
kabellek a. a chwf(w)l iddi (am got); cribog,
kabestr g. -où, kebestr rhaff, llyffethair, tennyn; rhyddid
lezel e gabestr gantañ rhoi penrhyddid iddo, rhoi tragwyddol heol iddo, rhoi digon o raff iddo
re a gabestr ’vez roet dezho maen nhw’n cael gormod(d) o raff / o ryddid / o’u ffordd
ur c’habestr en deus bet (ffig.) cafodd ei wrthod ganddi, mae hi wedi’i wrthod / wedi gwrthod ei briodi
kabestrañ be. ffrwyno; dofi; darostwng, gwastrodi, meistroli
k. e imor ffrwyno/rheoli/meistroli’i dymer
kabestret abf kabestrañ qv.
kabig g. -où bachigol kab qv.; cot ddyffl
K. Ruz Hugan Goch Fach
kabined g. -où, kabinejoù tŷ bach (ffig.), lle chwech, toiled
kabinenn b. -où cabin
kabiten g. -ed capten
kablus a. euog, ar fai
kablusted b. euogrwydd
kabosek a. pantiog, wedi'i dolcio
Kabusin g. -ed Capwsin
kabusin torf. -enn b. (bot.) Meri a Mari, capan cornicyll
kached g. -où tabled, pilsen (medd.); sêl
k. an ti-kêr sêl y maer, sêl cyngor y dref
kac’hadenn b. -où cachad
kac'hat be. cachu
labourat evel ma kac’h ar saout en noz gweithio rywsut-rywfodd, gwneud rhth yn ddiofal / rywsut-rywfodd / rwsh-rash
kac’her1 g. -ien cachwr; cachgi, llwfrgi, un llwf(w)r; (ffig. am ddyn annymunol) pen tost, cur pen, poendod, un beirniadol, holltwr blew
k. en e vragoù (ffig.) cachgi, llwfrgi, un llwf(w)r, babi/bapa (losin/mami)
kac’her2 g. -ed (aderyn) sgiwen / gwylan y gogledd
kad b. -où brwyd(y)r, cad
kadarn a. cadarn; dewr; cryf
kador b. -ioù, keder cadair
k.-brezeg/-sarmon pulpud
k.-(daou-)bleg cadair blyg
k.-doull cadair/stôl gaead/nos, comôd
k.-dredan cadair drydan
k.-gelenn cadair athro coleg
k.-gofes cyffesgell
k. hir soffa
k.-luskellat/-vrañsell cadair siglo
k.-red/-ruilh cadair olwyn
k.-varn cadair barnwr
k.-vourell cadair esmwyth
k.-vrec'h cadair freichiau
kadoriad g. kadoridi cadeirydd
kadoriadezh b. cadairyddiaeth
kadoriañ be. cadeirio; gorseddu; sefydlu (gweinidog, offeiriad)
kadranas g. -où clo clap/clec; clesbyn
kae1 g. -où perth; cei; platfform (gorsaf)
mont d’ar c’hae (ffig.) marw, darfod, mynd o’r byd yma, mynd i’r gogoniant, croesi ffin amser, ymadael â’r fuchedd hon
kae2 bf 2 un. gorch. mont cer, dos
kael b. -ioù, kili canllaw; rheilin; ffens
kaer1 a. hardd, prydferth, godidog, gwych; braf; da; teg; swynol; amlwg
k. evel an deiz yn hardd fel y dydd
k. evel ar rozenn fel blodyn (o hardd)
bamañ ouzh ar vro ken k. ma oa / ma’z eo rhyfeddu at odidowgrwydd/ ogoniant y wlad
d’an abardaez ’lavarfet hag eñ ’zo bet k. an deiz nid yn y bore y mae canmol diwrnod/ tywydd teg, na fernwch y diwrnod yn y bore
dre gaer pe dre griz/heg/vil drwy deg neu drwy drais/dwyll/rym
dre gaer kentoc’h eget dre heg drwy deg yn hytrach na drwy drais/rym, drwy gymell yn hytrach na drwy orfodaeth
mont dre gaer d’ub. siarad â rhn yn hynaws, trafod/trin rhn yn garedig/dyner; ymwneud â rhn yn bwyllog/ddoeth/ddiplomyddol/gall
n’em eus ket c’hoant k. da vont ’does fawr / ’does dim llawer o awydd/chwant mynd arna’ i
n’eo ket k. e yec’hed ’dyw ei iechyd ddim yn arbennig o dda / ddim yn wych
un taol k. camp, gorchest(waith); strocen dda; lwc (dda)
ur plac’h k., ur gaer a blac’h merch hardd/brydferth
va-unan k. fy hunan bach
warc’hoazh e vo k. an deiz ’fory bydd hi’n braf; mae amser gwell i ddod, ‘fe ddaw eto haul ar fryn (nid ydyw hyn ond cawod)’, cadw frigyn ir dan dy fron ac fe ddaw’r adar i ganu eto
k.-estlamm(us)/-eston/-meurbet hardd/ prydferth i’w ryfeddu, rhyfeddol/ syfrdanol o hardd/brydferth, godidog, gogoneddus, ysblennydd; gwych, ardderchog, campus, rhagorol
e-unan-k. ei hunan bach/fach
kaer2 adf iawn; cwb(w)l, hollol, llwyr; yn dda; yn braf; yn ofer; yng nghyfraith
k. am boa klask yn ofer y chwiliais
k. eo anezhi mae’n braf (am y tywydd)
k. eo gwelet/gouzout/klevet mae’n dda/braf gweld/gwybod/clywed; hawdd gweld/ gwybod/clywed; mae’n amlwg (+ cymal enwol)
k. ’zo (gan) ta beth, beth bynnag, (ni) waeth beth, canys beth
k. ’zo ober ne vez ket laouen (gan) ta beth a wneir ’fydd e/hi ddim yn hapus, beth bynnag a wneir ’chaiff e/hi mo’i fodloni/bodloni, canys beth a wnaiff dyn ’does dim modd ei blesio/phlesio, (ni) waeth beth a wneir ’does dim plesio arno/arni
ar yenijenn ne da ket k. din ’rwy’n enbyd am deimlo’r oerfel, ’rwy’n un sobor o sythlyd
e-unan-k. yn gwb(w)l/hollol ar ei ben ei hun(an), ar ei ben ei hun(an) yn llwyr
n’anavezan ket anezhañ k. ’dwy’ i ddim yn ei ’nabod yn dda
ne blij ket k. din ar skrivagner-se ’dwy’ i ddim yn or-hoff / yn rhy hoff o’r awdur yna
n’ouzon ket gwall gaer ’dwy’ i ddim yn gwybod yn iawn, ’dwy’ i ddim yn gwb(w)l siŵr / yn rhy sicr
a-enep-k. yn gwb(w)l groes, yn bendant yn erbyn, yn hollol wrthwynebus
a-ratozh-k., espres-k. yn gwb(w)l/ hollol fwriadol; yn unswydd
diarc’hen-k. yn gwb(w)l droednoeth, heb ddim (byd) ar ei draed/thraed o gwb(w)l
dic’hortoz-k. cwb(w)l/hollol annisgwyl
didrouz-k. cwb(w)l/hollol dawel/ ddistaw
difiñv-k. cwb(w)l/hollol lonydd/ ddisymud/ddigyffro
diratozh-k. cwb(w)l/hollol anfwriadol/ ddifwriad/ddamweniol
dishual-k. cwb(w)l/hollol rydd
klañv-k. gwirioneddol/difrifol wael/ sâl, difrifol wael, gwael/sâl iawn
mat-k. gwirioneddol/eithriadol dda, arbennig/neilltuol o dda
savet-k. wedi’i godi/chodi’n arbennig o dda, wedi’i feithrin/meithrin yn neilltuol o dda; wedi’i (h)adeiladu’n wych
kaeraat be. harddu; addurno
kaerañ a. gradd eithaf kaer qv.
en e gaerañ yn ei ddillad gorau/parch, yn ei ogoniant, wedi gwisgo/taclu’n grand/swanc, yn torri cỳt, fel ceffyl preimin
eus ar c’haerañ o’r hardda’; na ellid ei (g)well, o’r siort orau; ardderchog, gwych, godidog, ysblennydd
un degemer eus ar c’haerañ croeso twymgalon/tywysogaidd
kaerat a. (i fynegi syndod neu edmygedd)
k. tra! gwych (o beth) ! ardderchog! godidog! rhagorol!
kaerder g. -ioù harddwch, prydferthwch, godidowgrwydd, tegwch
kaerell b. -ed gwenci, bronwen
k. wenn carlwm
kaeroc’h a. gradd gymharol kaer qv
k. chañs gwell lwc
k. ’zo / a zo k. yn ychwanegol at hynny, ar ben hynny; (ac) yn well byth, sy’n well byth
k. ’zo c’hoazh mae gwell i ddod; beth / yr hyn sy’n well byth
kaezh1 a. keizh truan, anffodus, truenus; annwyl (wrth gyfarch plentyn)
deus amañ va mab(ig) k. dere ’ma ’y machgen (bach) annwyl/gwyn i
kaezh2 g. keizh truan
kaezhig g. -où anwesiad
k.! cariad! sidan!
ober k.(où) anwesu, maldodi, rhoi maldod, tolach, mwytho, rhoi ‘da’ bach (iaith plentyn)
kaezh(ig)añ be. anwesu, maldodi, rhoi maldod, tolach, mwytho
n’eo ket mat k. re ar vugale ’vel ma ra darn ’dyw hi ddim yn dda rhoi gormod(d) o faldod i’r plant, ’dyw hi ddim yn dda tolach gormod(d) ar y plant
kafe g. -où coffi
k. (dre) laezh coffi llaeth/gwyn
k. du coffi du
k. flak/flav/sempl/sklaer/tanav/ seurez(ed) coffi gwan
k. kreñv/kalet/sonn/tev/marc’h coffi cryf
chom da evañ k. aros i yfed coffi; (ffig.) oedi, tin-droi; bradu/gwastraffu amser (yn clebran)
hounnezh a zo kof k.! mae honna’n yfed llawer o goffi!
kafea be. coffïa, yfed coffi
kafedi g. -où caffe
kafeta be. cwrdd i yfed coffi
kaf(et)ierenn b. -où pot coffi
kafunañ be. enhuddo; mogi
en em gafunañ ei lapio’i hun(an)
kagal g. cag(a)l
leun a gagal yn gag(a)l/gaglau i gyd; (ffig.) balch, mawreddog, (yn) llawn ffrwmp/gwynt (ffig.)
kagalek a. caglog/caglyd, lleidiog, bawlyd
kaier g. -où llyfr (y)sgrifennu
kaierañ be. cofrestru
kailhar g. llaca/llacs, llaid, mwd, cagl(au)
kailharañ be. d(if)wyno, trochi, bryntu/ brwntu; difrïo, difenwi, diarhebu, dilorni, lladd ar, pardduo
kailharek a. llacsog, lleidiog, mwdlyd, yn llacs/llaid/fwd i gyd, bawlyd, caglog
kaimant g. ed cardotyn
kaimantiñ be. cardota
kakao g. coco
kakaouetez torf. -enn b. cnau mwnci/ daear ll. cneuen fwnci/ddaear
kaket(er)ezh g. cleber
kaketer g. -ien clebrwr/clebryn, lapyn, hen geg
kakouetez torf. -enn b. cnau mwnci/daear ll. cneuen fwnci/ddaear
kakouz g. -ien un gwahanglwyfus
kentañ rebech a ra k. da gakouz eo k. crach a ddywed ‘crach’ gynta’, tegell yn galw ‘tinddu’ ar y crochan, y crochan yn dannod i’r pentan, pentan yn gweiddi ‘parddu’, ‘tinddu’ medd y frân wrth yr wylan (a hithau yn dinddu ei hunan), y diawl yn gweld bai ar bechod, du a ddywed ‘du’ yn gynta’, lleidr a eilw ‘lleidr’ yn gynta’, ni wêl yr ynfyd ei fai, ni chlyw llwynog mo’i ddrewi ei hun, mwya’i fai rydd fai ar arall, cas dyn a feio arall ac yntau yn feius ei hunan
kakouzeri b. -où gwahanglwyf
kal g. -ioù glanfa (cei)
kala-bloaz/Genver g. (Dydd)Calan
kalabousenn b. -où cap(an); het wellt
kalafrenn b. -où caráff
kala-goañv, kel ar goañv g. Calan Gaea’
kala-hañv/-mae g. Calan Mai; tusw Calan Mai, tusw o lili’r dyffryn (a roddir gan ŵr neu gariad ar galan Mai i wrthrych ei serch)
kalander g. -ioù calendr
kalanna g. calennig
kalatrez g. -ioù taflod/tawlod, llofft ŷd, ydlofft; atig, garet/gared
kalc’h/kall g. -ioù cal(a)
kaled g. -où llawr caled, daear galed
kousket war ar c’haled cysgu ar y llawr / ar lawr
kaledenn b. -où caledwch, caleden, croen caled (ar law neu droed); man gwan, gwendid (person); neidr ddall/ddefaid
ur galedenn a zen cymeriad/dyn caled/ dewr/gwrol yn wyneb poen, gŵr dewr - cynefin â dioddefaint/dolur
ober e galedenn diodde’/godde’ poen yn ddewr/wrol, cyfarwyddo â phoen
kaledenniñ be. caledu’n dalpiau (am siwgwr powdwr, ayyb.)
kalediñ be. caledu; mynd yn rhwym (am y corff)
lakaat ar c’horf da galediñ hala’r corff yn rhwym, achosi/gwneud/peri i’r corff fynd yn rhwym, rhwymo’r corff (medd.)
kalet1 a. caled; rhwym (medd.); cryf (am ddiod); chwerw (am ddiod)
k. ar bed! caled yw hi! mae bywyd yn galed!
k. eo e gorf mae e’n rhwym (medd.)
k. evel ar garreg / ar mein / an dir / an houarn caled fel y graig / fel y garreg / fel (y) dur / fel haearn (Sbaen), fel craig/carreg/dur/haearn o galed
ken k. ha ler yn galed fel lled(e)r, fel lled(e)r o galed
k. ouzh ar boan cyfarwydd â phoen (a blinder)
amzer galet tywydd caled; amser galed/ caled
an hini ’zo lemm (beg) e deod a dle bezañ k. e skouarn / a rank bezañ k. kostez e benn a dd(y)wed yr hyn a fynno a glyw yr hyn nis mynno
ur banne hini k. gwirod poeth, diod gadarn, stwff cryf (ar laf.)
kalet2 adf yn galed; yn ffyrnig/gas
komz k. siarad yn galed; siarad yn ffyrnig/gas
kaletaat be. caledu
kaletpoazh a. wedi'i ferwi'n galed (am ŵy/wy)
kalfichat be. naddu
k. un ibil re voan gwastraffu/bradu amser â gwaith di-fudd
kalir g. -où cwpan cymun; ffiol
kalite b. -où ansawdd, safon
bras eo he c’halite! mae hi’n llawn ffrwmp/gwynt (ffig.)! mae tipyn o feddwl ynddi! mae hi’n fawreddog/falch (dirmyg)!
diskouez/ober e galite ceisio ymddangos yn bwysig, llancio, ei lordan/lordio hi, rhodresa, torsythu
tud a g. pob(o)l dda/daliaidd/ foneddigaidd/rinweddol
kalken(n)1 g. -où pastwn; gwialen; cal(a)
kalkenn2 b. -ed merch dwym/boeth, tipyn o hoeden/lances
kalkennad g. ergyd â phastwn; colbad, lardad, hemad (â phastwn/gwialen)
kalkennañ be. pastynu, colb(i)o, wald(i)o, lardo
en em galkennañ bwrw/ergydio/taro/ pwn(i)o/clatsio’i gilydd yn ffyrnig, bod yng ngyddfau’i gilydd, bod ben-ben â’i gilydd, ymladd (â’i gilydd) yn gas
kalkiom g. calsiwm
kalloc’h a. gw. marc’h k.
kalm1 a. llonydd, tawel
kalm2 g. llonyddwch, tawelwch, distawrwydd
kalmiñ be. llonyddu, tawelu, (dis)tewi, gostegu
kalon b. -où calon; dewrder; calondid, cefnogaeth; cylla, (y)stumog; archwaeth; canol, craidd
k. e vamm cannwyll llygad ei fam, dwy lygad ei fam (ffig.)
a galon o galon; dewr, yn ddewr
ur vaouez a galon gwraig ddewr
a galon frank yn galonnog
a galon vat o wirfodd calon, o galon, yn llawen; dan ganu (ffig.)
gwelet ub. a galon vat gweld och(o)r orau rhn
a wir galon ganeoc’h yr eiddoch yn gywir
a-greiz/-oueled-k. o waelod calon
a-leizh e galon / he c’halon o waelod ei galon/chalon
a ro k. d’ub sy’n galonogol/galondid i rn
bezañ digor/yac’h e galon bod ag archwaeth bwyd arno
hennezh ’zo yac’h e galon mae’i galon yn iawn/iach, ’does dim byd o le ar ei galon; mae stumog dda gydag e / ganddo fo, ’does dim o le ar gylla/ archwaeth hwn’na
c’hoarzhin gwalc’h e galon / he c’halon chwerthin ei chalon hi
digeriñ k. ub. rhoi archwaeth bwyd i rn
digeriñ/dizoleiñ/dispakañ/diskuliañ he c’halon arllwys ei chalon/chwd
em c’halon o'm mewn, yn fy nghalon/ mynwes, ym mêr fy esgyrn, yng ngwaelod / yn nyfnder fy mod
kaout (un tamm) k. bod â chalon dda/fawr (ffig.), bod yn garedig/hael; bod yn ddewr/wrol
koll k. digalonni, gwangalonni, llwf(w)rhau, danto (ar laf.)
ma c’halon(ig)! (wrth blentyn) fy nghalon (fach) i! fy sidan bach/fach i! y cariad bach!
ma rofes da galon taset ti’n dangos dy galon ar blât / acha plât (ar laf.)
mont bihan e galon tristáu, ymdristáu, mynd yn drist
ober k. d’ar c’hlañvour codi/cwnnu calon y claf, cysuro’r claf
reiñ k. da ub. calonogi rhn, rhoi hyder i rn; codi/cwnnu calon rhn
sammus d’ar galon (am fwyd) trwm, anodd ei dreulio, yn achosi diffyg traul
sammet eo e galon mae’i galon yn drwm; mae’i gydwybod yn ei boeni/ flino
savet eo ar boued war va c’halon mae diffyg traul / llosg cylla’ arna’ i
stagañ e galon ouzh ub./udb. rhoi’i fryd/wyn ar rn/rth, bod â’i lygad ar rn/rth
ur galon dir/zir calon galed/garreg
war e galon / he c’halon noazh heb fwyta tamaid/briwsionyn, ar stumog wag
k.-vat-holl yn galon i gyd
kalonad b. -où loes calon, ergyd drom, trallod, tristwch, torcalon
kalondev b. diffyg traul
kalonek a. calonnog; dewr, gwrol, glew
kalonekaat be. calonogi; codi/cwnnu calon; codi/cwnnu’i galon/chalon
en em galonekaat magu hyder, ymwroli
kalonekaus a. calonogol
kalonenn b. -où calon (ffrwythyn); rhuddin (pren)
kalonlosk g. llosg cylla, diffyg traul, dŵr poeth (ffig.)
kalori g. -où calori
kalsiom g. calsiwm
kalur g. -où cwpan cymun; ffiol
kalvar g. -ioù calfaria, croes, croesfaen
kalvez g. kilvizien saer coed
dibaot ar c’halvez a labour hep danvez rhaid cael lliw cyn llifo, anodd pobi heb flawd, anodd cynnau tân heb goed, dim o ddim ni ddaw, ni ellir dim o ddim
kalz rhage. ac adf crugyn,llawer, llwyth(i), toreth, peth wmbredd/ wmbreth, pŵer; fawr ddim (gyda’r neg.)
k. aesoc’h lawer (yn) haws
k. diforc’h / k. a ziforc’h a zo etrezo mae llawer o wahaniaeth rhyngddyn nhw
k. tud, ur c’halz a dud crugyn/llawer /llwyth(i) o bob(o)l
k. re lawer gormod(d)
ar c’halz eus an dud y mwyafrif, y rhan fwya’ o’r bob(o). trwch y bob(o)l
ur c’halz anezhañ llawer ohonyn nhw
n’eo ket k. tra / n’eo ket k. a dra ’dyw e ddim yn llawer (o beth), ’dyw e’n ddim byd
n’em boa ket klevet k. (a dra) ’chlywais i ddim llawer, bach/ychydig iawn a glywais i
n’eus ket k. a ziforc’h kenetrezo ’does dim llawer o wahaniaeth / ’does fawr ddim gwahaniaeth rhyngddyn nhw
n’eus ket k. da lavaret ’does dim llawer i’w ddweud, ’does fawr ddim i’w ddweud
ur c’halz anezho llawer ohonyn nhw
kalzañ/kalziñ be. cywain, casglu/crynhoi (yn llwythi/domenni); casglu ynghyd; crynhoi (sylwadau ysgrifenedig neu ar laf)
kalzad g. llwyth, cruglwyth, crugyn
ur c’halzad levrioù crugyn/llawer o lyfrau
kalzenn b. -où mwdwl, cocyn; pluen eira; cwmwl bach
kalzig tipyn go lew, eitha’ tipyn
k. a-walc‘h a dud a oa deu(e)t ’roedd yna nifer go dda/lew o bob(o)l wedi dod
kamalad/kamarad g. -ed cydymaith, cyfaill, ffrind, partner/pantner
hennezh n’eo ket k. d’an dour ’dyw e ddim yn hoff o ddŵr; mae e’n hoff o’r ddiod (gadarn), mae e’n hoff o godi’r bys bach (ffig.)
kamaladez/kamaradez b. -ed cyfeilles, ffrind (b.), partneres/pantneres
kamamilh g. (bot.) camri, camomil
kamambre1 a. maldodus, mursennaidd, yn llawn seans/ystumiau, yn glemau i gyd, coeglyd
kamambre2 g. maldod, mursendod, seans
kuit a gamambre heb ddim dwli/lol/ seans, yn ddiffwdan/ddiseremoni/ddi-lol
ober k. gwneud tipyn o seans, bod yn orffurfiol; rhoi maldod, maldodi, tolach, dand(l)wn
ur c’hozh tamm (toull-)k. maldodyn, coegyn, un yn llawn dwli/lol/maldod/ seans
kambr b. -où/kamp(r)choù/kambreier (y)stafell wely, llofft, siamb(a)r; (y)stafell
K. al lid / K.-lid, ar Gambr-Fask yr Oruwch Ystafell
K. an Deputeed Siamb(a)r y Tŷ, y Siamb(a)r
k. dindan an doenn gw. k.-doenn
ar gambr a-dreñv y stafell wely gef(e)n
ar Gambr a Goñvers y Siamb(a)r Fasnach
e k. ar stered o dan y sêr, o dan gwrlid y nos, yn yr awyr agored/iach (yn y nos)
n’en deus k. a-dreñv ebet! ’does dim byd yn ei ben / yn ei glopa! ’does dim rhwng ei glustiau!
k.-degemer lolfa; derbynfa
k.-doenn, k. dindan an doenn taflod/ tawlod, atig, garet/gared
k.-emwalc’hiñ (y)stafell ymolch(i)
k.-gousket/wele (y)stafell wely
k.-lestr cabin (llong)
k.-studi cell, myfyrgell, stydi
kamera g. -où camera
kamion g. -où lori
kamm1 a. cam; cloff; (ffig.) simsan
(klañv hep glac’har -) k. ki pa gar iach pen cachgi drannoeth
bezañ k. e vizied gw. biz
c’hoari/ober e gamm / he c’hamm esgus bod yn gloff, cymryd arno/arni ei fod/bod yn gloff
dont da vezañ kammoc’h-k. bemdez mynd yn fwy (a mwy) cloff / yn fwyfwy cloff bob dydd / yn gynyddol gloff bob dydd
ober beg k. tynnu gwep/wyneb, gwneud clemau/(y)stumiau/siapsau
ur gazeg k. a ya da gozh yr olwyn a waedda a gaiff olew, hir y bydd edau (fain) gwraig eiddil
k.-brout/-kloc’h cloff iawn
k.-digamm igam-ogam, troellog
k.-jilgamm clunhercog, cloff
a-zoug e gamm gan bwyll / yn hamddenol / yn araf (am gerdded)
penn/torr-gamm on mae cric yn fy ngwddwg/ ngwddf i
roz-k., fleur penn-k. (bot.) cennin Pedr, daffodil
troadig-k. troed glwb
kamm2 g. -ed (dyn/un) cloff
kamm3 g. -où cam; cerddediad
diouzh e gamm (oddi) wrth ei gerddediad, yn ôl ei osgo
un ugent k. eus e di tuag ugain cam o’i dŷ, ychydig/cwpwl o gamau/lathenni o’i dŷ
a-gamm-kaer â chamau bras/breision
a-bouez/a-zoug e gamm / a-zoug-k. wrth ei bwysau, gan bwyll bach/fach, yn hamddenol
a-hed-k. bob yn gam, un cam ar y tro, gam a cham, gam wrth gam
kammañ be. camu; troi, gwyrdroi; cloffi, (clun)herc(i)an
k. e c’henoù / he genoù tynnu gwep/ wyneb(au), gwneud clemau/(y)stumiau/siapsau
k. e ilin (ffig.) codi’r bys bach (ffig.)
kamm-digamm a. cloff, clunhercog; igam-ogam, troellog, cordeddog
kammed1 gb. -où/kammejoù cam (cerddediad)
ober ur gammed/c’hammed dreist udb. camu dros rth
ober ur gammed/c’hammed war-(a)dreñv gwneud cam (tuag) yn ôl, camu’n ôl
ober ur gammed/c’hammed war-(a)raok gwneud cam ymlaen, camu ymlaen
k.-ha-k. gam a cham, un cam ar y tro, bob yn dipyn, gan bwyll
k.-ha-k. e reer tro ar bed gan bwyll y mae mynd ymhell, nid ar redeg y mae aredig, nid ar unwaith y gwnaed Llundain
kammedoù ll. camau;camre
astenn e gammedoù/gammejoù brasgamu
a-gammedoù bihan â chamau bach; un cam bach ar y tro, bob yn gam/dipyn, fesul cam bach, yn raddol
kammed2 adf gyda’r neg. byth; erioed
ne blego k. ’wnaiff e byth blygu / ’wnaiff e ddim plygu byth
n’on bet k. en Italia ’dwy’ i erioed wedi bod yn yr Eidal
ne roez k. boued dezho/dezhe? ’dwyt ti byth yn rhoi bwyd iddyn nhw?
kammdro b. -ioù tro; tro brwnt/cas/ gwael, cast, tric, pranc, ystryw
kammdroioù an hent troeon y ffordd
kammigellat be. igam-ogamu, mynd igam-ogam, ymdroelli, ymddolennu
kammigellek a. igam-ogam, troellog
kamm-korgamm a. dauwynebog, rhagrithiol
kamp g. -où gwersyll
kampagniñ be. ffynnu, dod yn eu blaenau (am blanhigion); llwyddo, dod yn ei flaen/blaen (am berson g./b.)
kamper g. -ien gwersyllwr
kampi g. llog
war gampi evit pemp dre gant ar log o bump y cant
kemer war gampi benthyca ar log
laka(a)t/reiñ war gampi buddsoddi
reiñ war gampi rhoi benthyg / benthyca ar log
kampiñ be. gwersylla
kampinod g. -ed crwt, llanc/llencyn
kampoull g., kampoullenn b. -où cwm, dyffryn; ceunant, hafn
kamus a. â thrwyn fflat
kan1 g. -où cân, canu; caniad
k. broadel anthem genedlaethol
ur c’han gregorian salm-dôn/-gân Regoraidd
k.-bale ymdeithgan
k.-iliz corgan, salm-dôn/-gân, siant
kan2 g. -ioù cafn (to); pibell/piben ddŵr; dôl, llawr dyffryn/gwlad
k.-dour canél; cwter; caf(a)n
k.-skarzh(añ)/distrouilh carthffos
kanab g. a thorf. -enn b. (bot.) cywarch, llysiau Mair Magdalen, cas gan fursen
Kanada: ar C'hanada g. Canada
kanadenn b. -où cantawd, cantata
kanañ be. canu
k. a beder mouezh canu mewn pedwar llais
k. en ur vouezh canu’n unsain
k. a rae an deñved gwechall ’roedd pris da ar y defaid slawer dydd
k. dismegañs da ub. difrïo/difenwi/ dilorni/diarhebu/pardduo rhn, lladd ar rn, bod â’i lach ar rn
k. d’ub piv ’oa dweud ei feddwl/ meddwl amdano/amdani wrth rn yn blwmp ac yn blaen / heb bilo wyau (ffig.)
k. (uhel) e gilhog(ig) canu’i gloch/ utgorn (ffig.), ei ganmol ei hun(an), utganu’i glodydd (ei hunan), brolio, ymffrostio
douget/techet da ganañ e gilhog / he c’hilhog yn tueddu utganu’i glodydd ei hunan / brolio/ymffrostio, yn fostfawr/ ymffrostgar
k. e jeu d’ub. cymhennu/ceryddu/ cystwyo/cwrbo/termo rhn, rhoi cwrbad/ termad i rn, rhoi pregeth / rhoi pryd o dafod / rhoi pregeth i rn (ffig.)
k. faos, k. evel ur gastelodenn faout, k. evel faout ur votez canu allan/mas o diwn, canu’n aflafar
k. laouen canu’n llon; gorfoleddu
k. meuleudioù canu/utganu clod(ydd), clodfori, canmol, moli
k. seizh meuleudi d’ub. clodfori rhn i’r cymylau
ar paour ne gan den e glodoù ’does neb yn canu clodydd y tlawd
dre forzh k. Nouel ec’h erru an Nedeleg wrth ailadrodd rhth yn ddigon mynych fe ddaw yn wir/ffaith
kerzh da ganañ/stoupañ! cer i grafu (dy fol ag ewinedd dy draed)! (ffig.), cer/dos o ’ma! bacha/bagla hi o ’ma!
kanaouenn b. -où cân, cerdd
k. (ar) bobl cân werin
kanaouennoù hudur ha divergont / diwisk ha druz cerddi maswedd
kanari g. caneri
kanastell b. -où dreser, seld; lori ac iddi ochrau uchel
kanell b. -où gwerthyd
kanenn b. -où cân, cerdd
kaner g. -ien canwr/cantwr/cantor
kanerez b. -ed cantores, cantreg
kanetenn b. -où marblen
kanevedenn b. -où bwa seithliw, enfys, bwa'r Drindod
k. a-raok dek eur trec’h ar sec’hor d’ar glebor (e Breizh) bwa’r Drindod y bore aml gawode (yng Nghymru = k. a-raok dek eur trec’h ar glebor d’ar sec’hor!)
kañfantenn b. -ed merch smart, clatsien (ffig.), pishyn (ffig.); cariad, wejen; haden; merch dinboeth
kañfard g. -ed lordyn, syr bach, ceiliog pen y domen (ffig.); crwt, bachgen ifanc, llanc/ llencyn; clamp/paladr o ddyn, dyn cadwrus/cydnerth; cnaf/ gwalch/cenau bach
ur c’hañfard a gilhog a zo anezhañ mae’n dipyn o lordyn bach balch
kañfardez b. -ed merch benchwiban/ ysgafala; merch ifanc; merch/gwraig bert, pishyn, clegen, clatsien (ffig.)
kangourou g. -ed cangarŵ
kanienn b. -où ceunant, hafn; cwm, dyffryn
kanived b. -où cyllell boced
kañjoliñ be. seboni, ffalsio; cocso; cysuro; chwilio am gariad, chwilio am sboner/ wejen
kann1: gwenn-kann a. disgleirwyn, cannaid
kann2 gb. -où brwyd(y)r, ymladd(fa)
kann3 g. llawn maint (am y lleuad); lleuad lawn
k. al loar cylch llawn y lleuad
fenoz emañ al loar en he c’hann / emañ ar c’hann heno mae’r lleuad yn llawn
k.-loar lleuad lawn
kannad g. -ed cennad, negesydd, llysgennad; dirprwy, cynrychiolydd; aelod seneddol; negesydd/papur (eglwysig)
kannadenn b. -où golch
kannadig g. -où negesydd/papur (eglwysig)
k. trimiziek chwarterolyn
kannadur g. -ioù neges; cynrychiolaeth, dirprwyaeth
kannañ1 be. bwrw, curo, ergydio, ffusto, taro
en em gannañ ymladd, cwffio
kannañ2 be. golchi (dillad)
kannati g. -où llysgenhadaeth
kanndi g. -où tŷ golchi, golchdy
kanner g. -ien ymladdwr, cwffiwr
kannerez b. -ed golchwraig
kannerez b. -ioù peiriant golchi, golchwr
kannerez(ig-an)dour b., kannerezig-ar-beleg b. sigl-(d)i-gwt
kann-loar g. lleuad lawn
kanod g. -où cwch/bad bach ysgafn/ ysgawn
ur c’hanod dont war sikour ub. bad/ cwch achub
kanoe g. -où canŵ
kanol1 b. –ioù sianel; camlas, canél
k.(-dour/-zour) camlas, canél
k.-skarzh carthffos
kanol2 g. -ioù, pezh-kanol g. magnel; canon (milit.)
kañseller g. -ien canghellor
kanser g. canser, cancr
kant1 rhif. cant
k. bro k. giz, k. parrez k. iliz, k. plac’h k. hiviz, k. horolaj k. eur mae i bob bro/gwlad ei nodweddion
k. dek ha pevar ugent cant a deg a phedwar ugain, cant naw deg
k. dre gant cant y cant
k. hanter k. cant a hanner
k. nemet unan cant namyn un
unan ha k. cant ac un
dek ha k. cant a deg
er bloavezh naontek k. naontek ha pevar ugent yn y flwyddyn dwy fil namyn un / mil naw cant naw a phedwar ugain / mil naw cant naw deg a naw
tremen k. gwech dros gan gwaith; ugeiniau/gannoedd/filoedd/laweroedd/ fyrdd o weithiau
k.-toull (bot.) dail y fendigaid
kant2 g. -où cant, cylch, ymyl (peth crwn), cantel; gwyntyll
kantad g. -où casgliad o gant
kantadoù a dud a-youl vat cannoedd o wirfoddolwyr
kantik g. -où emyn, anthem (eglwysig)
kantiltr g. -où sentilitr
kantimetr g. -où sentimedr/sentimetr
kantolor g. -ioù canhwyllbren
kanton g. -ioù cwmwd; ardal, bro
kantreal/kantren be. crwydro, mynd am dro, galifantan, rhodianna
kantved g. -où canrif
kantvet trefn. canfed
kantvloaz g. -ioù canmlwyddiant; can mlynedd
kañv g. -où galar; angladd, cynhebrwng
dougen/ober k. da ub. galaru ar ôl rhn; gwisgo dillad galar ar ôl rhn, mwrno/ gwisgo mwrnin ar ôl rhn
tud ar c’hañv galarwyr
lid-k. gwasanaeth/oedfa angladdol
kañval g. -ed camel
kaoc'h g. cachu, baw (creadur), carthion
k. kras en e vragoù ar waith i gyd, fel ’tai llyngyr arno, fel petai ganddo gynrhon yn ei din
k. tomm a zo gantañ en e vragoù mae llond bol(a) / llond twll (tin) o of(o)n arno, mae e’n cael cathau bach (ffig.)
bezañ k. tomm en e vragoù bod wedi ei wneud am ei draws (gan ofn); (ffig.) bod â llond bola/twll o ofn
bezañ uhel ar c’haoc’h en e reor/ doull bod â thipyn o ‘siwd ych chi’ yn perthyn iddo, meddwl tipyn ohono’i hun(an), bod yn llawn gwynt (ffig.), bod yn fawreddog/falch, bod â thipyn o gachu ceiliog yn perthyn iddo (ar laf.)
k.-dañvad baw dafad, caglau
mont da gaoc’h-heiz mynd i’r gwellt (ffig.), mynd yn ffliwt (ffig.); mynd yn ddim; cael ei (d)diddymu
aet eo an devezh da gaoc’h-heiz mae’r diwrnod cyfan wedi mynd i’r brenin / wedi’i golli / wedi’i wastraffu
k.-kevnid gwe(’r) cor, gwe pry’ cop(yn)
k.-kezeg/-marc’h tail, dom
kaol g. a thorf. -enn bresych
reiñ k. d’ub. (ffig.) llyo/llyfu (ffig.)/ seboni (ffig.)/ gwenieithio rhn, gorganmol rhn, canmol rhn i’r cymylau
reiñ k. - treujoù hag all canmol i’r seithfed nef
kaol-bihan/-brusel torf. -enn-vihan/-vrusel b. (y)sgewyll Brwsel
kaol-fleur torf. -enn-fleur b. blodfresych torf. -en
kaol-moc’h torf. -enn-voc’h b. dail tafol
kaot g. past; uwd (â llaeth); caws llysiau trwchus; cytew
k.-askorn jelatîn, gludai
kaoter b. -ioù crochan; sosban, sgiled
petra a dalv da bod pri ouzh k. en em stekiñ? ni ddeil y crochan pridd i’w daro wrth y crochan pres
kaotigell b. jam
kaouad b./g. -où, kaouajoù cawod; cwthwm (o wynt); pwl
ur gaouad c’hoarzhin pwl o chwerthin
ur gaouad glav cawod/cawad o law
ur gaouad paz pwl o beswch
ur gaouad poan-dent pwl o’r ddannoedd
ur c’haouad aon llond bola o ofn
kaou(t)chou(g) g. rwber
kaoued b. -où cawell, caets (aderyn)
kaouediñ be. caethiwo/rhoi/dodi mewn cawell
kaouenn/kaouan b. -ed gwdihŵ, tylluan
hep bezañ k. heb fod yn grintachlyd, heb dolio dim, yn ddibrin/helaeth/hael
kaouidell b. -où cawell, caets
(fleur-)kaouled torf. (planhigyn) tri-lliw-ar-ddeg
kaouled(enn)añ/kaouliñ be. ceulo; cawsio
kaout be. cael, bod â/ag; derbyn; ffurf a fabwysiadwyd yn ferfenw i’r ymadroddion am eus ac’h eus / az peuz ayyb.
k. aon (rak) ub./udb. ofni rhn/rhth, bod ag of(o)n (rhag) rhn/rhth; cael of(o)n rhn/rhth
n’hoc’h eus ket da gaout aon ’does dim eisiau/rhaid i chi ofni; peidiwch ag ofni
k. bec’h/poan o vale cael trafferth i gerdded, cael dolur/loes/poen wrth gerdded, cael gwaith cerdded
k. c’hoant bras (da + be.), k. mall ysu (am)
k. d’ober gant ub. ymwneud â rhn, cael cyfathrach â rhn; cael gwaith/ trafferth/helynt gyda rhn
k. e walc’h / he gwalc’h cael ei (g)wala, cael digon
k. gwall-drubuilhioù cael anawsterau, godde’ gorthrymderau
k. jeu ouzh ub. dadlau/coethan/pledo â rhn
k. joa ouzh ub. caru rhn
k. keuz/glac’har ’difaru, bod yn flin/edifar
k. mezh cael cywilydd, cywilyddio, bod â chywilydd (arno/arni)
k. pasianted bod ag amynedd (ganddo/ganddi)
k. pemp bloaz war e vreur bod bum mlynedd yn hŷn/henach na’i frawd
k. soñj eus ub./udb. cofio rhn/rhth, cofio am rn/rth
k. udb. en he dorn bod â rhth yn ei llaw
k. udb. digant ub. cael rhth gan rn; cael rhth oddi wrth rn
k. ur gwall grogad cael gwaith/ trafferth/helynt/anhawster
hennezh a garfe k. anezhi da wreg fe garai ei chael yn wraig
mont da gaout ub. mynd at rn, mynd i gwrdd/gyfarfod (â) rhn
pe oad en deus? beth/faint yw ei oed(ran) (e)?
ul lizher am eus bet digantañ fe ges/ gefais/dderbyniais lythyr oddi wrtho
kaoz1 b. -ioù achos; rheswm; bai
bezañ k. d’ub. da ober udb. achosi i rn wneud rhth
me ’zo k. fi yw’r achos/rheswm; fy mai i yw e, arna’ i y mae’r bai
tapet eo e k. mae’n cael ei feio/beio; mae’n cael ei (h)amau
kaoz2 b. -ioù sgwrs, clonc; gair; si, sôn; pwnc, testun (sgwrs); lleferydd
k. a dri - koulz netra evelti, k. a deir ne dalv netra nid cyfrinach ond rhwng dau
k. a oa da vont d’ar mirdi ’roedd sôn am fynd i’r amgueddfa
k. a oa eus / diwar-benn an dra-se ’roedd/bu sôn am hynny, soniwyd am hynny, crybwyllwyd hynny, cyfeiriwyd at hynny, trafodwyd hynny
ar Gaoz y Gair
atav ar memes k. gantañ/ganti mae’n rhygnu ar yr un hen beth o hyd, yr un hen gân sy’ gydag e / gyda hi, yr un hen dôn gron sy’ ganddo/ ganddi
cheñch k. newid y pwnc/testun, newid ymadrodd, newid cyfeiriad y sgwrs, troi’r gath yn y badell (ffig. ar laf.)
digeriñ k. / sevel k. / toullañ k. / mont e k. gant ub. dechrau sgwrsio/ siarad â rhn, tynnu ple/sgwrs â rhn
emañ ar gaoz o ren/redek mae’r si/ sôn/stori ar led
kontañ/rannañ/toullañ/ober k. gant ub. cael sgwrs/clonc/gair â rhn, sgwrsio/siarad/cloncan â rhn
kendalc’h gant da gaoz! cer ymlaen â dy stori!
kontañ e gaoz dweud ei bwt/ddweud/ stori/farn
krennañ ar gaoz tewi (yn ddisymwth), rhoi taw ar y sgwrs
laka(a)t e gomz er gaoz ymuno yn y drafodaeth, dweud ei ddweud, rhoi’i big i mewn, mynegi’i farn
lonkañ e gaoz colli llinyn ei stori
mont war ar gaoz cymryd rhan yn y sgwrs, ymuno yn y drafodaeth
mont war gaoz ub. torri ar draws rhn (yn siarad)
n’eus k. ganti nemet eus he bugale ’dyw hi’n sôn am ddim (arall) ond ei phlant
n’eus ken k. nemet eus (kement) se ’does dim sôn am ddim ond hynny, dyna i gyd yw’r siarad
ober un tamm/troc’h k. gant ub. cael sgwrs/clonc/gair â rhn, siarad/sgwrsio â rhn, torri gair â rhn
pell ’zo emañ ar gaoz-se o redek/ren mae’r si/sôn/stori yna ar ger’ed / ar led ers tro
sevel k. diwar-benn/eus ub./udb. sôn am rn/rth, dechrau siarad am rn/rth, crybwyll rhn/rhth
toullañ k. war un dachenn all,
treiñ/troiñ ar gaoz, treiñ/troiñ k. newid pwnc/testun/ymadrodd, troi’r stori, troi’r gath yn y badell (ffig.)
kaozioù gwrac’h kozh, kaozioù goullo hen chwedl/wheddel, coel gwrach, siarad dwli/gwag
kaozioù nemet kaozioù nend int / ne dint ’dŷn nhw’n ddim ond geiriau (gwag)
dornañ kaozioù siarad fel pwll tro / fel pwll y môr / fel y meil
hennezh ’zo frank e gaozioù mae e/ hwnna’n siarad yn agored
ober kaozioù diwar-benn ub. hau/ lledu straeon am rn
kozh-kaozioù hen hanesion/straeon; ystrydebau
kaozeadenn b. où sgwrs, anerchiad, araith
ober ur gaozeadenn siarad, sgwrsio, rhoi/traddodi anerchiad/araith/darlith, annerch, areithio, darlithio
kaozeal be. siarad, whilia (ar laf.); sgwrsio
k. eus/diwar-benn/a-ziout ub./udb. siarad am rn/rth
k. ouzh ub. siarad â rhn
difennet eo k. outañ gwaherddir siarad ag e, ni chaniateir dweud dim wrtho
k. gant ub. siarad/sgwrsio â rhn
k. da ub. siarad â rhn, sôn wrth rn
k. a rin dezhañ fe siarada’ i ag e, fe sonia’ i wrtho
k. mat brezhoneg siarad Llydaweg yn dda
k. kembraeg gant he bugale siarad Cymraeg â’i phlant
gouzout a ouzez k. kataloneg? (a) wyt ti’n medru Cataloneg? (a) wyt ti’n (gallu) siarad Cataloneg?
n’eus fin ebet dezho da gaozeal ’does dim taw arnyn nhw, ’does dim diwedd ar eu cleber/siarad
kaozeer g. -ien siaradwr
ur c’haozeer brav siaradwr da
kaozeüs a. siaradus; cyfeillgar
kap1 a. ab(a)l, galluog, medrus, atebol
bezañ k. da bod yn ab(a)l i, gallu, medru
ur c’hwezh/flaer k. da ziskar kezeg drewdod yn ddigon i gwympo ceffyl/ dyn
kap2 g. -où clogyn, mantell; cot â chwfl, cot ddyffl
kapabl/kapapl a. ab(a)l, cryf, cydnerth, cadarn, cadwrus; cyfrifol
Kapenn b. -ed gwraig o ar C’hap (Kap Sizun)
Kaper g. -ien brodor o G-Kap Sizun
kapitalist a. cyfalafol
kapitalour g. -ien cyfalafwr
kapo a. cadwrus
kar1 a. yn perthyn
unan k. / un den k. perthynas
e re gar ei berthnasau, ei dylwyth
kar2 g. kerent câr, perthynas, tylwyth
k. a-bell, k.-pell perthynas pell / o bell, perthynas o’r nawfed ach (ffig.)
k. a-dost / k.-nes perthynas agos
k. eo dezhi mae’n perthyn iddi
hep k. na par/keneil heb gâr na chyfaill
n’int ket k. na karrigell din ’dŷn nhw ddim yn perthyn i fi/mi o gwb(w)l; ’dwy’ i ddim yn eu ’nabod o bob(o)l y byd
ur mignon mat a zo gwelloc’h evit ho k. gwell (yw) cyfaill da na pherthynas/ thylwyth
karabasenn b. -ed morwyn offeiriad pabyddol
karadek a. annwyl; caredig
Karaez e.lle Caraix (Ffrg)
karafenn b. -où caráff
karamel torf. a g. caramél; losin caramél
karamellenn b. aderyn-drycin y graig
karantez1 b. -ioù cariad; serch; anwyldeb, hynawsedd
k. an unan myfïaeth
k. ar c’hig, k.-kig serch cnawdol
k. ar vro gwladgarwch
gwelloc’h eo k. leiz an dorn evit madoù leizh ar forn, gwell eo k. etre daou eget madoù leun ar c’hraou gwell yw ychydig o gariad na llawer o gyfoeth, mae ychydig o gariad yn fwy gwerthfawr na chyfoeth lawer; trech cariad na’r cyfan, ‘cyfoeth nid yw ond oferedd (- glendid nid yw yn parhau) ond cariad pur sydd fel y dur yn para tra bo dau’
kaout/magañ k. ouzh ub. caru rhn
oberoù a garantez gweithredoedd ewyllysgar, llafur cariad
ober karantezioù (da) anwesu, anwylo, maldodi, tolach, mwytho
karantez2 g./b. -ed cariad g./b.; sboner g.; wejen b.
dousig/dousoù e peb lec’h - k. e nep lec’h ‘y sawl a gâr lawer - gaiff fod heb yr un’
karantez3 torf. had y cacamwci
karantezus a. cariadus, annwyl
karavanenn b. –où carafán
karbon g. carbon
karched g. –où crât, bocs pac(i)o
kard g. -où c(h)warter; c(h)wart
deg eur ha k. c(h)warter wedi deg
pemp eur nemet k. c(h)warter i bump
kardeur g. -où c(h)warter awr
ur c’hardeur bale gwaith c(h)warter awr o gerdded, siwrnai (o) chwarter/ gwarter awr ar droed
karedig g./b. -ed cariad g./b.; sboner g.; wejen b.
karet1/karout be. caru, hoffi, (ym)serchu (yn, mewn)
k. a rafen, me ’garfe fe garwn/garen/ hoffwn/hoffen i
k. gwell(oc’h) bod yn well gan, hoffi'n well
evel a gar e ra bydd yn gwneud fel y myn/dymuna, fel y bydd yn mo(f)yn y gwnaiff
gra ar pezh a gari gwna beth bynnag a fynni
gra evel a gari gwna fel y mynni
mar karez os hoffet/caret ti, os mynni di, os wyt ti am wneud / yn mo(f)yn gwneud
karet2 abf karet/karout qv. yn hoff, yn annwyl
k. gant an holl yn hoff/annwyl gan bawb
gant an holl neb ’zo k. a zo fur-fur pe hep spered, evit bezañ k. gant an holl eo dav bezañ fur pe foll anodd/ amhosibl plesio pawb, nid hawdd bodloni pawb, y sawl a geisio foddio pawb ni foddia neb
karg1 a. llawn
karg2 b. -où baich, llwyth, llawer; swydd; swyddogaeth; dyletswydd; cenhadaeth; cyfrifoldeb; awdurdod
bezañ e k. (eus) bod yn ben/feistr, rheoli, bod wrth y llyw, bod mewn awdurdod; bod yn gyfrifol (am), bod â’r cyfrifoldeb (am;dros)
bezañ e k. ub. bod yng ngofal rhn, bod (o) dan ofal rhn
an holl draoù a zo en e garg mae e’n gyfrifol am bopeth, mae popeth yn/dan ei ofal e
ar vugale ’zo bremañ en o c’harg mae’r plant yn / (o) dan eu gofal nhw nawr, maen nhw’n gyfrifol am y plant nawr
den e k. dyn mewn awdurdod; dyn â chyfrifoldeb
dilezel e garg / he c’harg, reiñ e zilez eus e garg / he dilez eus he c’harg ymddiswyddo
em c’harg emaint yn / (o) dan fy ngofal i maen nhw, fi sy’n gyfrifol amdanyn nhw
gant ar garg uhel en deus e c’hounez mat e vuhez a’r swydd uchel sy’ gydag e / sydd ganddo mae’n ennill bywoliaeth dda
kemer ar garg da ober udb. ymgymryd â gwneud rhth, cymryd y cyfrifoldeb am wneud rhth, mynd yn gyfrifol am wneud rhth
lemel/tennañ e garg digant ub., terriñ e garg da ub., terriñ un den eus/ diouzh e garg diswyddo rhn, rhoi rhn ar y clwt
al labourer a-viskoazh a zebr ur garg douar bep bloaz, sañset rhaid i bob dyn fwyta hobaid o faw cyn marw, medden nhw!
ur garg uhel/a-bouez swydd uchel/ gyfrifol / o bwys
gouzout a ra ur garg traoù mae’n gwybod amryw byd o bethau / peth wmbreth o bethau, mae’n gwybod llawer iawn, mae’n wybodus/hyddysg iawn
tapet en deus ur garg mae wedi cael llond bol(a) (o ddiod), mae e wedi’i dal hi
kargoù taloedd, trethi; costau, treuliau
kargad1 b. llwyth, cruglwyth; llond bol(a) (o ddiod)
kargad2 g. kargidi gweithiwr/gwas cyflog(edig) y llywodraeth
kargañ be. llwytho; llanw, llenwi; ymddiried (dyletswydd neu waith i rn)
k. betek ar barr, k. leun llanw hyd y fyl / hyd yr ymyl(on)
k. betek re gorlwytho; gorlanw
k. boued claddu bwyd (ffig.), colbo arni (am fwyta), bwyta fel ceffyl, cythru bwyta
k. ur fuzuilh llwytho dryll
k. ur roll-goulennoù llanw holiadur
k. war ub. cuhuddo rhn; tystio yn erbyn rhn; ymosod ar rn; holi rhn yn galed, holi a chroesholi rhn; pwyso/gwasgu ar rn (ffig.)
tammoù bihan hag alies a garg ar c’hof ha pa ve diaes mae tameidiau bach/bychain a hynny’n am(a)l yn llanw’r stumog er anodded / er mor anodd y bo
karget abf kargañ qv.
bezañ k. da ober udb. bod yn gyfrifol am wneud rhth, cael/derbyn y cyfrifoldeb am wneud rhth
piv ’zo k. da brennañ/alc’hweziañ an nor? pwy sy’n gyfrifol am gloi’r drws?
kargidi ll. kargad2 qv.
karilhon b. cân (clychau)
karitez b. (i)où elusengarwch, cymwynasgarwch, caredigrwydd, cariad (at gyd-ddyn), ewyllys da
karn1 g. -ioù carn (rhan o droed creadur)
karn2 g. -(i)où carn, claddgell
karnach g. stŵr, twrw, randibŵ
karnachiñ be. codi twrw, creu helynt/ stŵr, chwarae’r diawl; ei dweud hi(’n galed/hallt), pregethu (ffig.)
k. a rae warnañ ’roedd yn ei dweud hi wrtho
karnata be. pystylad
karned g. -où llyfr nodiadau
k.-chekennoù llyfr siec
karnel b. -ioù esgyrndy
karotez torf. -enn b. moron ll -en
k. blaz mat ganto moron blasus
kontañ k. palu/rhaffu celwyddau
karout be. gw. karet/karout
karr g. kirri cart/cert; cerbyd; car; gambo
sachañ ar c’harr war e gein tynnu’r tŷ / tynnu pawb / tynnu nyth cacwn am ei ben
K.-Arzhur yr Aradr, yr Arth Fawr, y Sosban (ar laf.)
k.-boutin bws
k.-dre-dan / k.-tan car (modur)
k.-kampiñ car gwersylla
k.-kañv hers
k.-nij awyren
k.-redek car raso/rasys
k.-stlej/ruz car llusg
karrad g. -où llond cart; llond car, carraid
karrdi g. -où cartws; garej
karreg b. kerreg craig
karrell b. -où teilsen
karrez1(ek) a. sgwâr
karrez2 g. -ioù, karrezenn b. -où sgwaryn; cwarel
karrhent g. llwybr cart/trol
karrigell b. -où whilber, berfa; cerbyd, coits, pram; troli; penwisg merched Mêlann
karigellad b. -où llond whilber/berfa; llond cerbyd/coits/troli; (ffig.) crugyn, llawer, llwyth
ur c’harrigellad en deus bet (ffig.) mae wedi cael llond ei fola (o gwrw), mae e’n feddw caib/gaib
karroñs g. -où coits
karront b. -où, karroñchoù ffordd gart; llwyb(y)r, lôn
K.-Sant-Jakez/-Jalm y Llwybr Llaethog, Caer Arianrhod
kart g. -où c(h)warter; c(h)wart
karta g. siarter
kartad g. -où c(h)wart
kartenn1 b. -où map; carden/cerdyn
kartenn2 b. kartoù carden (chwarae)
karter g. -ioù ardal; ward (mewn tre’)
karton/kartoñs g. car(d)bord
karv g. kirvi carw, bwch (y) danas
k.-erc'h carw Llychlyn
k.-brug/-lann/-raden ceiliog y rhedyn, sioncyn y gwair, jac-y-jwmper/jaci-jwmper
karvan b. -où gên; cig y dannedd, gorcharfan
karvez b. -ed ewig; (ffig.) merch bert, pishyn, clegen, clatsien (ffig. am ferch bert)
karzhañ be carthu
kas1 be. (d)anfon, hala; hebrwng; gyrru; mynd â; dod â; cludo, cario; arwain, mynd; symud; byw; treulio (amser); ceisio; gwneud, peri; hela, cwrso
k. a ra an hent-mañ d’an ti-gar mae’r hewl/ffordd hon yn arwain/mynd i’r orsaf
k. a-enep (d’)ub. gwrthwynebu rhn; ymosod ar rn (ar lafar)
k. anezhi gyrru’n gyflym, gyrru arni, colbo arni (am yrru a bwyta); ei dweud hi’n hallt; gwrthwynebu’n chwyrn; cael hwyl arni; cyfeddach, diota, yfed ei hoch(o)r hi, yfed ger’ed, bod ar y dablen/sbri, potio, slotian, hel diod, meddwi
k. an ton cael hwyl
k. ar c’had hela’r ysgyfarnog, cwrso’r sgwarnog
k. ar gaoz gant ub. cael sgwrs â rhn, cael clonc gyda rhn
k. da benn cyflawni, gwneud; cwpla/ cwblhau, dibennu, gorffen, dirwyn i ben
k. e dorfed da benn cyflawni’i anfadwaith/drosedd
k. da ganañ (ffig.) hala bant / (d)anfon ymaith yn ddiymdroi, dodi i fynd (â’i draed/thraed lan), ymlid/hel i ffwrdd; cael gwared â; alltudio
k. da get/netra diddymu; difetha/ dinistrio/distrywio’n llwyr; chwalu; bradu/afradu/gwastraffu’n llwyr (am eiddo)
k. da greiz kêr mynd/arwain i ganol y dre’
k. d’an toull carcharu, (d)anfon/hala i’r carchar
k. d’ar gêr hala tua thre’, danfon adre’
k. an dorzh / ar freskad d’ar gêr talu’r pwyth / yr hen chwech yn ôl
k. d’ar strad suddo
k. diwar e/hec’h hent hag eus e c’houlou / he goulou hala/anfon/gyrru o’i ffordd ac o’i (g)olau
k. e amzer treulio’i amser
en aod e veze o k. e amzer ar lan y môr y byddai yn treulio’i amser
k. e vuhez treulio’i fywyd/oes, byw (ei fywyd)
k. en tu-all/-hont d’an neñv canmol i’r cymylau, gorganmol
k. er-maez taflu/lluchio allan, tawlu mas; diarddel; esgymuno; gwrthod
k. kuit hala bant, anfon/gyrru ymaith
k. ub. da gac’hat / da sutal / da strakal brulu war Venez Arre / da strakal brulu da bark an aod (ffig.) (d)anfon/hala/hel rhn ymaith/bant / i ffwrdd yn ddiymdroi/ddiseremoni/ chwyrn, hel rhn i grafu (ei fol ag ewinedd ei draed) (ffig.)
k. ub. d’e doull rhoi/dodi rhn yn ei le
k. udb. da benn cwpla/dibennu/ gorffen rhth, dod â rhth i ben/derfyn; cyflawni rhth
k. un ide da benn mynd â’r maen i’r wal, troi syniad yn ffaith, gwireddu breuddwyd
k. udb gantañ/ganti mynd â rhth gydag e / gyda hi, dwyn/dwgyd rhth
aes da gas ha da zigas (am beth) cludadwy; (ffig. am berson) hawdd ei (h)arwain, hawdd dylanwadu arno/arni
an hent a gas da G-Kastell Paol y ffordd sy’n mynd i Gastell Paol
kas2 gb. llif, rhed(iad); cyflymdra
k. a zo gant an dour mae llif yn yr afon
k. a zo war ar bilhejoù mae mynd ar y tocynnau
k. a zo warnañ mae hi’n galed arno (o achos afiechyd)
k. ar gwad rhediad y gwaed
e-kreiz ar gas yn nannedd y gwynt, yn agored i’r pedwar gwynt
gant kalz a gas yn gyflym/glou iawn
laka(a)t k. en udb rhoi hwb/’sbardun i rth, hybu/’sbarduno/ysgogi rhth
mont er gas ei gwadnu/heglu/sgathru hi, cilio, ffoi
kas3 g. gw kaz
kasaat be. casáu, ffieiddio
kasaus a. cas, atgas, ffiaidd; annymunol
k. e kavan mae’n gas ’da fi, mae’n atgas gen i, ’does ’da fi gynnig/feddyg (ar laf.), ’alla’ i ddim haru (ar laf.), mae’n dân ar fy nghroen i
ar wirionez a zo k. (dreist-holl) d’an neb a zo kablus gw. gwirionez
kased g. -où blwch, bocs, cas
rouzañ e gased d’ub. cael/gwneud hwyl/sbort/sbri am ben rhn
kasedig g., kasetenn b. -où casét
ur gasetenn-vagnetofon casét recordydd tâp
kasenn b. –où llif, cerrynt
emañ ar vag o vont gant ar gasenn mae’r bad/cwch/llong yn mynd gyda’r llif
kaset abf kas1 qv.
ha n’eo ket bet k. da benn nad yw wedi’i gyflawni; anorffenedig
k.-digaset ’giz ur C’hyrie Eleison cael ei (h)ysgwyd yn ôl ac ymlaen fel pendil cloc
kasketenn b. -où cap(an)
hennezh ’zo udb. dindan e gasketenn mae tipyn yn ei ben e, mae e’n beniog ei wala
kasoni b. -où casineb
k. am eus (ouzh) mae’n gas ’da fi / gen i, ’rwy’n casáu, ’does ’da fi gynnig (i) / feddyg (o) (ar laf.), ’alla’ i ddim haru
delc’her/derc’hel/magañ k. en e galon magu casineb/dig, cadw/dal(a) dig, bod â chasineb yn ei galon
kastell g. -où, kastilli, kestell castell; plas, maenor; siasi (car); dec; ffrâm, fframyn (gwely ayyb.)
touiñ tourioù ha kestell bod yn llawn addewidion, addo’r byd yn grwn
k.-eost gambo
k.-kreñv caer
Kastell-Paol e.lle Saint-Pol-de-Léon (Ffrg)
kastellad g. kastellidi brodor/bachgen/ dyn o G-Kastell-Paol
kastelladez b. -ed merch/gwraig o G-Kastell-Paol
kastelodenn b. -où sosban
kastilhaneg g. Sbaeneg
kastilhanek a. Sbaeneg
kastilli ll. kastell qv. cestyll
kastiz1 a. tenau, wedi torri/cil(i)o/shifo (o ran pryd a gwedd)
k. evel an Ankou tenau fel ’sgerbwd/ latsen/’styllen, trengaidd o denau
ken k. ha ma’z oan e oa aet va zor em c’hein ’rown i mor denau fel nad own i’n ddim ond croen ac esgyrn
kastiz2 g. -où cosb
kastizañ be. cosbi, cystwyo; teneuo, torri, cil(i)o, gwaelu, shifo (ar laf.), colli tir (o ran pryd a gwedd)
kastolodenn/kastolorenn b. -où sosban
kastolodennad/kastolorennad b. -où sosbannaid, llond sosban
kastrilhez torf. -enn b. cwrens ll. cyrynsen; llwyni cwrens ll. llwyn cwrens
klask k. ouzh ub. ceisio codi cynnen â rhn, ceisio dechrau ffrae â rhn, herio rhn
reiñ k. estyn/rhoi ergydion
ur beg k. wyneb sur / (fel) symans
kastrilhez-du cwrens du(on)
likor k.-d. licer cwrens du(on)
kat a. gw. kap
ne oan ket k. da gaout gwall gaoz ganto ’allwn/’fedrwn i ddim cael sgwrs iawn â nhw
katalog g. -où catalog
kataloneg g. Cataloneg
Katalonia b. Catalonia
katar g. catâr
katarek a. yn llawn catâr
katekiz g. catecism
Katell epb. Catrin, Catws
k. goant carlwm, ermin
K. gollet putain
kateller g. Cadi Ffan, pais o ddyn, dyn/bachgen merchetaidd
katolik1 a. pabyddol, Rhufain
an iliz k. eglwys Rufain, yr eglwys babyddol
ur skol gatolik ysgol gatholig
katolik2 g. -ed pabydd
kav g. -ioù seler; ogof; gwâl, ffau, daear, twll (creadur)
kavad g. peth neu berson wedi dod i’r fei / i glawr, darganfyddiad ffodus/lwcus; lwc
kavadenn b. -où darganfyddiad; dyfais
ur gavadenn skiantel darganfyddiad gwyddonol
kavalier g. -ien marchog; cyfaill, partner/ pantner (yn enwedig y gwahoddedigion mewn gorymdaith briodasol)
kavalierez b. -ed partneres/pantneres (yn enwedig y gwahoddedigion mewn gorymdaith briodasol)
kavell g. -où, kevell cawell; crud; basged heb ddolen
k. krank cawell crancod
kaver g. -ioù darganfyddwr; derbyniwr, derbynnydd
kavet abf kavout qv.
k. e vez atav/c’hoazh mae ar gael o hyd, fe’i ceir o hyd; mae mewn print o hyd
k. e vez tud mae yna bob(o)l, ceir rhai pob(o)l
k. eo bet an alc’hwez cafwyd yr allwedd, cafwyd hyd i’r allwedd, daeth yr allwedd i glawr / i’r fei
ne vez (ket) k. ken/mui ’dyw e ddim ar gael bellach/mwyach, ni ellir dod o hyd iddo nawr, nis ceir bellach/mwyach; mae allan/mas o brint
ne vo ket k. warc’hoazh ’fydd e ddim ar gael ’fory (am beth)
k.-mat cymeradwy, derbyniol
kavourzet abf syfrdan, syn; gwan; wedi'i barlysu/pharlysu (gan ofn)
kavout be. cael, cael hyd i, dod o hyd i, dod ar draws, darganfod
k. a ra din, me ’gav din ’rwy’n meddwl/credu/tybio
ne gav ket din ’dwy’ i ddim yn meddwl/credu
ne gav ket din e vin gouest da vont ’dwy’ ddim yn meddwl y galla’ i fynd, go brin / siawns y galla’ i fynd
k. abeg e kement den gweld bai ar bawb
k. an tu, k. ar pleg, k. tro cael (y) cyfle
k. dor prenn ha kalon yen cael croeso gwael/llugoer/oeraidd
k. gwelloc’h hoffi’n well, bod yn well ganddo/ganddi
me ’gav gwelloc’h mae’n well ’da fi / gen i
k. hir an amzer gweld/teimlo yr amser yn hir, gweld pob munud/muned yn awr
k. mat cael blas ar; hoffi, mwynhau; cytuno
mat e kavfen fe garwn/hoffwn i
diouzh a ri/reot e kavi/kavot, gra mad hag e kavi mad y llaw a rydd a gynnull; gwna ddaioni ac fe gei ddaioni, fel y gwneir y ceir
ne gavan ket mat ar skrivagner-se ’dwy’ i ddim yn hoff o’r awdur yna; ’dda gen i mo’r awdur yna, ’dyw’r awdur yna ddim wrth fy nant (ffig.)
en em gavout dod, cyrraedd; digwydd; cwrdd/cyfarfod; mynd yn, datblygu’n
en em gavout gant ub. (digwydd) cwrdd/cyfarfod â rhn, taro ar rn
en em gavout klañv mynd yn dost/sâl, cael ei daro/tharo’n dost/sâl
en em gavout kozh bod yn hen, bod wedi heneiddio / wedi cyrraedd gwth o oedran; teimlo’n hen
en em gavout war ub. o’ch ober udb. dal(a) rhn / taro ar rn wrthi’n gwneud rhth
p’en em gavo an nevez-hañv pan ddaw’r haf
peogwir e oa en em gavet ar brezel oherwydd/oblegid bod y rhyfel wedi dechrau/torri
kavout da be. credu, meddwl, tybio
k. a ra din ’rwy’n credu/meddwl
ne gav ket din ’dwy’ i ddim yn credu/ meddwl
kaz g. casineb; dig
k. en deus ouzh e vicher mae’n casáu/ ffieiddio’i waith/swydd, ’dda ganddo mo’i waith/swydd
k. ’zo gantañ mont er-maez pa ra glav mae’n gas ganddo fynd allan pan fydd hi’n glawio, ’does gydag e gynnig mynd mas / ’does gydag e feddyg o fynd mas pan fydd hi’n bwrw (glaw), ’all o ddim haru mynd allan pan fydd hi’n glawio / yn y glaw
kaout k. ouzh/evit/deus ub./udb. casáu/ffieiddio rhn/rhth
k. en deus outi mae’n ei chasáu, ’does gydag e gynnig/feddyg ohoni, ’all e mo’i goddef/dioddef (hi), ’all o mo’i haru (hi)
kazarc'h g. cesair, cenllysg
ober k. bwrw cesair/cenllysg
kazarn g. -ioù gwersyll milwrol, baracs/ barics
kazeg b. kazekenned, kezeg caseg; (ffig.) merch fawr, gwraig ddiogel
k.1 eo mae’n feddw caib/gaib
k.2 eo, aet eo an taol da gazeg gantañ, graet en deus k. mae ei gynllun wedi methu / wedi mynd i’r gwellt/clawdd / wedi mynd yn ffaliwch, ’ddaeth ei fwriad/gynllun/ymgais ddim i ben
k. kamm / ur gazeg kamm a ya pell hir y bydd edau (fain) gwraig eiddil; cyd gwichio’r fen hi a ddwg ei llwyth, yr olwyn a waedda a gaiff olew
ober k. methu (cyrraedd y nod), methu cyflawni’r bwriad, methu dod i ben â hi, bod yn aflwyddiannus
ar gazeg c'hlas (barddl) môr
ebeuliet/ealet/troet/skloeret eo ar gazeg mae’r gaseg wedi dod ag ebol
n’eo ket ar c’hezeg bras a gas ar c’herc’h d’ar marc’had nid y mwya’ yw’r cryfa’ bob amser
pell emañ Yannig eus/diouzh e gazeg mae e/Sioni yn bell ohoni / yn bell o gyrraedd y nod
k.-keneb/-dougerez/-ebeul, mamm-gazeg caseg gyfeb
kazel b. -ioù, divgazel cesail
k.-ha-k. braich ym mraich
kazel-ge b. swyngyfaredd
laka(a)t dindan gazel-ge swyno, hudo, swyngyfareddu, bwrw swyn/hud (dros)
kazetenn b. -où cyfnodolyn; papur newydd
kazetenner g. -ien newyddiadurwr, dyn/ gohebydd papur newydd
kazetennerez b. -ed newyddiadures
kazetennerezh g. newyddiaduraeth
kazh g. kizhier cath (cyffredinol), cwrcyn
k. skaotet en devez/deus aon rak dour bervet/yen llosg unwaith: cof ganwaith, a losgo ei fysedd a ochel y tân, bys fu mewn marwor unwaith nid â iddo eilwaith; cas gan gath y ci a’i bratho, ni thwyllir y call ond unwaith
ar c’hazh a vourr o logota hag ar c’hi o koulineta, pep hini en deus e c’houd - evel se emaomp toud : logod d’ar c’hazh - eskern d’ar chas, da bep hini e choaz : askorn d’ar c’hi logod d’ar c’hazh pawb at y peth y bo, llong i longwr a melin i felinydd, melys i bawb ei bleser, pawb â’i ddiléit/ffansi
emañ dija ar c’hazh er pod mae’r pryd ar ben / wedi’i fwyta / wedi dibennu / wedi gorffen / drosodd! (ffig.) mae (hi) wedi canu/chwech arno/arni! rhy hwyr/ddiweddar! mae popeth drosodd / ar ben!
n’anavezer ket mat ur c’hazh ken na vez sachet war e lost rhaid damsang/ damsiel/sathru ar droed rhn cyn ei ’nabod
ober e gazh gleb/born bod â’i wên deg (a gwenwyn dani), seboni (ffig.), llyfu/llyo tin (ffig.), ffalsio, rhagrithio
aet eo an taol da gazh gantañ, graet en deus k. mae ei gynllun wedi methu / wedi mynd i’r gwellt / wedi mynd yn ffaliwch / ’dyw ei fwriadau ddim wedi dod i ben; ’dyw e ddim wedi cyrraedd y nod / ddim wedi llwyddo
an hini a fell dezhañ krougañ e gazh a lavar ez eo fall da logota y ci a fynner ei grogi/ladd dyweder ei fod yn lladd defaid / ei fod yn gynddeiriog
k.-gleb/-aonik/-born cachgi, llwfrgi, babi/bapa (losin/mami), un ofnus; person dauwynebog/rhagrithiol/ffals, hen wên deg (a gwenwyn dani)
k.-koad gwiwer
evn/penn-k. gwdihŵ/tylluan
kolon/kochon-k. cath fach
kazhenn/kazhez b. -ed cath
kazi(mant) adf bron, ymron
k. echu eo mae bron ar ben
k. sur bron yn siŵr, lled siŵr
kazus a. cas, atgas, ffiaidd; annymunol
k. eo ganin mae’n gas ’da fi /gen i, ’does ’da fi gynnig/feddyg, ’alla’ i ddim haru; mae’n dân ar fy nghroen i
ke! /kerzh! bf 2 un. gorch. mont qv.
k. a-ziwar ma/va zro! cer o’m ffordd i! dos o dan draed!
k. da gousket! cer/dos i gysgu! cer i’r gwely! dos i dy wely!
k. gant da hent! cer/dos ar dy ffordd / o ’ma!
kê g. gw. keze
keal g. -ioù sôn, argoel, hanes, newydd
k. ’zo mae si/sôn/siarad
k. ’zo a vrezel mae sôn (ym mrig y morwydd) am ryfel
k. ’zo da badout gant ar glav mae argoel/graen para ar y glaw
k. ’zo gantañ da vont d’Arc’hantina mae e’n sôn/siarad am fynd i’r Ariannin
ne oar k. a/eus an dra-se ’ŵyr e ddim byd o gwb(w)l am hynny
ober/reiñ k. eus udb. dod â rhth / dwyn rhth i gof
kebell ll. kabell qv.
kebenn b. -ed cecren, merch/gwraig/ menyw/dynes gwerylgar, cnawes (ffig.), sarff (ffig.) sguthan (ffig.)
kebestr ll. kabestr qv.
keded b. cyhydedd
keder ll. kador qv.
kedez b. cyhydedd
kef g. -ioù cyff, boncyff; blwch casglu; blwch arian; cist, coffor
e kefioù mewn cyffion
kefioù-dorn gefynnau, cyffion
kefeleg g. -ed cyffylog
k.-aod/-mor gylfinir, chwibanogl y mynydd
k.-lann gaf(a)r wanwyn (aderyn)
keflusker g. -ioù peiriant
kefridi b. -où neges; cenadwri; gorchwyl, tasg; cenhadaeth
o pediñ hag oc’h erbediñ e vez graet ar gefridi dyfal donc a dyrr y garreg (wrth ofyn am rth)
ober kefridioù negeseua, (h)ôl/nôl/ mo(f)yn/(h)ercyd negeseuon, siopa
kegel b. -ioù cogail
kegi/keger/kejer ll. kog qv.
en em lardañ evel k. ymladd fel ceiliogod
kegid g. cegid
kegin1 b. -ed sgrech y coed; (ffig.) gwraig surbwch/ddiserch, sychbren, menyw anodd/bigog/gysetlyd/biwis
bezañ evel ur gegin fumet gwgu, bod ag wyneb fel symans/pechod
kegin2 b. -où cegin; bord (ffig. am fwyd)
k. vat a vez ganti mae bord dda gyda hi (ffig.), mae’n un dda am baratoi bwyd
k. baour/dreut a vez ganto ’does dim bord dda gyda nhw (ffig. am fwyd), ’dŷn nhw ddim yn cael bwyd da/maethlon
benviji-/listri-/reizhoù-k. offer/llestri cegin
keginer g. -ien cogydd
mestr-k. prif gogydd
keginerez b. -ed cogyddes
keginerezh g. cogyddiaeth
keheder g. cyhydedd
kehelañ be. addoli; parchu
kehentiñ be. cysylltu, cyfathrebu
keidel b. cyhydnos
kein g. -où cef(e)n
a-dreñv/a-drek k. an ti y tu cef(e)n/ôl i’r tŷ, wrth gef(e)n/gwt y tŷ
a-dreñv/a-drek e gein, tro-k. dezhañ y tu cef(e)n/ôl iddo
aet eo e gof en e gein gw. kof
an holl draoù a zo war ei gein mae e’n gyfrifol am bopeth, mae popeth dan/yn ei ofal
flourañ k. ub. gorganmol/gwenieithio/ seboni rhn, llyo/llyfu (tin) rhn (ffig.), crafu cef(e)n/tin rhn (ffig.)
hennezh eo stag(et) e groc’hen ouzh e gein mae hwnna’n gybydd / yn un tynn
treiñ k. da ub./udb. troi cef(e)n ar rn/rth
k.-ouzh/ha-k. gef(e)n wrth gef(e)n, gefn-gefn, â’u cefnau at ei gilydd
gwalenn/livenn-gein, mell-k. asgwrn cef(e)n
keinañ be. ysgwyddo (+ ffig); crymu, gwarro, gwargrymu, cwmanu, crwmpo; rhwymo (llyfr); rhoi gwaelod (i gwch)
k. ouzh ar voger pwyso ei gef(e)n/ chef(e)n yn erbyn y wal
k. ub. cefnogi rhn, bod yn gef(e)n i rn
keinek a. â chef(e)n iddo/iddi; gwargam, gwargrwm, yn gwarro/gwargrymu/ crwmpo
keinik a. ychydig yn wargam/wargrwm, yn gwarro/gwargrymu/crwmpo ychydig
keinvan g. -où cwynfan, wylofain
keit adf cy(hy)d, mor hir
k. ha ma brec’h cyhyd â’m braich, mor hir â’m braich
k.-all cyhyd; cyn belled, mor bell
k.-amzer cyhyd; gyhyd
abaoe k.-amzer ers cy(hy)d
abaoe k.-amzer? ers pryd/faint?
k.-ha-k. yr un hyd; yn gyfartal
k.-mañ cyhyd â hyn
k.-se cyhyd â hynny
n’eus ket k.-se / a geit-se ’does dim cymaint â hynny (o amser)
e k.-se yn y cyfamser
keit ha cys. cy(hy)d â
keit ha ma cys. cy(hy)d ag y, hyd y, tra
k. h. m. c’hellin cyhyd ag y galla’ i, hyd y galla’ i, tra galla’ i
k. h. m. pado ar bed am/hyd byth, byth bythoedd, hyd/i dragwyddoldeb, yn oes oesoedd
laka(a)t e anv da ren k. ha ma pado ar bed ei anfarwoli’i hunan
k. h. m. vin bev, k. ha ma c’hwezho alan ennon cy(hy)d ag y bydda’ i byw, tra bydda’ i byw, hyd fy medd, hyd dragwyddoldeb, tra bo ana(d)l ynof i
k. h. ma’z on ganti tra ’mod i wrthi, gyda llaw
keizh ll. kaezh qv.: ar geizh y trueiniaid, yr anffodusion
kejadenn b. -où cyfarfyddiad
kejal/kejañ (gant) be. cwrdd /cyfarfod (â); cymysgu (â)
kej-mej/-mesk adf drwyddi draw, drwy'r trwch, yn gymysg (i gyd), yn sang-di-fang, blith draphlith
kel1 adf (o flaen l-) mor, cyn gw. ken
kel2 g. -ioù, kili côr (mewn stab(a)l, beudy), stâl
kelan g. -où corff (marw), celain, corpws
kelaouenn b. -où cylchgrawn, cyfnodolyn
k. drimiziek chwarterolyn
kelaouenner g. -ien newyddiadurwr; darllenwr newyddion (ar y cyfryngau)
kelaouer g. -ien hysbyswr; gohebydd, casglwr newyddion, cyhoeddwr (newyddion)
kelaouiñ be. hysbysu; cyhoeddi; gohebu
kelc'h g. -ioù cylch; breichled
k. a-bell glav a-dost : k. a-dost glav a-bell cylch ymhell / rhod ymhell /cwmpas pell - glaw yn agos: cylch yn agos / rhod yn agos / cwmpas agos - glaw ymhell
ar c’helc’h-arouez (arwyddion) y sidydd
war-gelc’h ar ffurf cylch
kelc'hgelaouenn b. -où cylchgrawn, cyfnodolyn
kelc'hiañ be. cylchu, amgylch(yn)u, cwmpasu, ffurfio cylch o gwmpas/gylchcau i mewn; hudo, swyno
kelc'hiek a. crwn
kelc'hier g. -ien swynwr, dewin
kelc’hiet abf kelc’hiañ qv.
k. eo an heol / al loar mae cylch o gwmpas yr haul / y lleuad
k. eo an ti mae’r tŷ wedi’i amgylchynu
kelc’hlizher g. -où cylchlythyr
keleier ll. keloù newyddion
kelenn1 be. mae’n dysgu mathemateg, dysgu, addysgu, hyfforddi; cyfarwyddo, cynghori; ceryddu, cystwyo
k. a ra ar matematikoù athro mathemateg yw e / athrawes fathemateg yw hi
kelenn2(adur) g., kelennadurezh b. dysg, addysg, hyfforddiant; cyfarwyddyd, cyngor
kelenn3 g. a thorf. celyn
ur bod k., ur vodenn gelenn llwyn celyn
k.-bailh celyn brith
k.-dizrein celyn moel
kelenn4 torf. -enn b. coed/llwyni celyn ll. celynen, llwyn celyn
kelenner g. -ien athro (mewn ysgol uwchradd), addysgwr, hyfforddwr
k. war ar skiantoù/skiañchoù eo e dad athro gwyddoniaeth yw ei dad
kelennerez b. -ed athrawes
k. war ar sonerezh eo va/ma c’hoar athrawes gerdd yw fy chwaer
keler g., kelerenn b. jac-y-lantern
kelern ll. kelorn qv.
kelien torf.. -enn b. cylion ll. -en, clêr ll. cleren, pry(fed)/pryf(ed) ll. pryfyn
bezañ krog ar gelienenn-dall/zall ennañ bod â chwant priodi arno
k.-glas clêr/pryf(ed) gleision/chwythu
k.-marc’h clêr/pryf(ed) llwyd
kell1 b. -ou, divgell caill
kell2 b. -où cell
kellan b. camfa garreg (wrth fynwent)
kellid g. -où, kellidenn b. -où blaguryn, eginyn
kellidañ be. blaguro, egino
kellies adf mor am(a)l/fynych, cyn amled
kelorn g. -ioù celwrn, bwced, twba; (ffig.) clopa
nebeud a gelorn en deus ’does fawr ddim yn ei glopa/ben, ’does dim llawer o ben arno
keloù g. keleier newydd; sôn; golwg; gair
k. (mat/nevez) ’zo ganti, eno ’zo k. riz mae’n disgwyl (plentyn), mae’n feichiog
k. eus e vab newydd(ion) am ei fab
k. mat newyddion da (yr Efengyl)
daoust ha k. glav a vefe ganti? (a) oes graen glaw arni? (tybed a / ys gwn i a) ydyw hi’n bygwth glaw?
n’en deus bet c’hoazh k. ebet digant e vreur ’dyw e ddim wedi cael gair oddi wrth ei frawd eto / hyd yn hyn
kelt a. Celtaidd
Kelt g. -ed Celt
Keltia b. y byd Celtaidd
keltieg g. Celteg
keltiek a. Celtaidd
ar C’hendalc’h K. y Gyngres Geltaidd
ar Gevrenn Geltiek yr Adran Geltaidd
keluloid g. selwloid
keluloz b. selwlos
kelvez ll. -enn b., gwez-kelvez ll. -enn-gelvez b. coed cyll ll. colleen
kembraeg g. Cymraeg
k. bordilhet gant gerioù saozneg, k. disleberet gant gerioù saozneg, ur meskach k. ha saozneg, ul lastez k. Cymraeg siprys / cerrig calch / siandi gaff, Cymraeg llwg(w)r, bratiaith
k. mat a zeu/deu gantañ/ganti mae ei Gymraeg/Chymraeg yn dda, mae’n siarad Cymraeg da
mont dre ar c’hembraeg, mont e kembraeg siarad Cymraeg, siarad yn Gymraeg, defnyddio’r Gymraeg (wrth siarad)
kembraeger g. -ien siaradwr Cymraeg; Cymro Cymraeg
kembraek a. Cymraeg
Kembre, Bro-Gembre b. Cymru
Kembread g. Kembreiz Cymro
Kembreadez b. -ed Cymraes
kembreat a. Cymreig
kemend-all a. a rhage. felly, yr un peth/ fath
(bloavezh mat deoc’h!) ha deoc’h k.-all (blwyddyn newydd dda i chi!) yr un peth/fath i chithau! felly chithau!
kemener g. -ien teiliwr; pryf teiliwr, jac y baglau
bragoù k. (ffig.) trowsus llongwr (ffig. am glwt o awyr las ar awyr gymylog)
kemer e bleg k. / he phleg k. eistedd fel teiliwr (â’r coesau ym mhleth o dan y corff)
k.-mor cimwch
kemenerien ll. teilwriaid; (ffig.) pinnau bach (ffig.)
k. ’meus e-barzh va gar mae pinnau bach yn fy nghoes
kemenerez b. -ed teilwres, gwniyddes/ gwniadyddes
kemenn1 be. cyhoeddi, hysbysu; rhoi gwybod, dweud, mynegi; rhybuddio, gorchymyn; archebu, rhoi gwrit
k. groñs siarso
kemenn2 g. -où gorchymyn, siars
kemennadurezh b. gwŷs; comisiwn, gorchymyn swyddogol; gwarant
kement1 a. holl; pob; cymaint; cynifer
k. den pob dyn/un, pawb, y bob(o)l i gyd, yr holl bob(o)l
k. ha lavaret cystal â dweud, hynny yw, rhywbeth i’r perwyl hwnnw
k. tra pob peth, popeth
k. tra holl/tout y cwb(w)l oll, pob peth
k.-se cymaint â hynny
k.-ha-k. (gant) cymaint (â’i gilydd), yr un faint (â’i gilydd); yn gyfartal, yr un faint (â); hanner a hanner
kement2 rhage. oll; pawb; popeth
k. dre gant canran
kementad g. -où swm
k. dre gant canran
kement all adf llawn cymaint; yr un peth/ fath, peth cyffelyb/tebyg
kement ma cys. gymaint fel y
kement-mañ rhage. hyn, hyn i gyd; cymaint â hyn
kement-mañ-kement adf hyn a hyn
kement-se1 rhage. cymaint â hynny; hynna i gyd; popeth
kement-se2! ebych. eto i gyd! beth nesa’!
kemer(et)/kemerout be. cymryd, derbyn
k. hent cymryd ffordd/hewl, mynd tua, ei bwrw hi am, ei chychwyn hi am
k. hep roiñ/reiñ a lak karantez da droiñ/dreiñ, an neb a gemer ha ne ro ket n’en deus mignon ebet cas y sawl y delo iddo lawer ac ni roddo ddim
en em gemer gant ub. trafod/trin rhn, dod i ben â rhn, ymwneud â rhn
un doare ’zo d’en em gemer ganto mae yna ffordd i’w trafod/trin
kemm1(añ/iñ) be. newid; treiglo
kemm2 g. -où newid; cyfnewid(iad); gwahaniaeth
un eurvezh k. a zo etre Kembre ha Breizh mae awr o wahaniaeth rhwng Cymru a Llydaw
k.-ouzh-k. llygad am lygad a dant am ddant
reiñ/roiñ k.-ouzh-k. talu’r pwyth / yr hen chwech yn ôl
kemmadur g. -ioù treiglad (gram.)
k. dre c’hwezhañ treiglad llaes
k. dre ar fri, k.-fri treiglad trwynol
kemmañ hervez ar c’hemmadur-fri treiglad trwynol
k. dre galetaat treiglad caled
k. dre vlotaat treiglad meddal
k. kemmesket treiglad cymysg
kemmañ be. gw. kemm1
kemm-digemm a. cyfnewidiol, anwadal, di-ddal, chwit-chwat, oriog, mympwyol, yn newid yn barhaus
kemmesk g. cymysgedd, cymysgwch; cymhlethdod
kemmeskañ be. cymysgu; cymhlethu
kemmus a. cyfnewidiol, anwadal, di-ddal, chwit-chwat, mympwyol, oriog, yn newid yn barhaus
kempenn1 a. cymen, taclus, trwsiadus, twt, destlus; trefnus; darbodus
bezañ k. ganti bod mewn twll (ffig.)/ cyfyngder/helynt/helbul/trafferth
bezañ k. war/ouzh e arc’hant / e wenneien, bezañ k. war ar moneiz bod yn ofalus o’i arian, bod yn ddarbodus, byw’n gynnil,edrych yn llygad y geiniog
pizh ha k. cybyddlyd iawn
kempenn2 adf yn gymen; yn drefnus; yn ddianaf, yn ddihangol, heb ddim niwed
bale k. ufuddhau ar unwaith / yn syth / yn union
kempenn3(añ/iñ) be. cymhennu, cymoni, tacluso, twtio; trefnu, dodi/gosod/rhoi trefn (ar), dodi/gosod/rhoi mewn trefn; atgyweirio; glanhau; clir(i)o; trwsio; harddu, addurno; coginio, gwneud, gweithio, paratoi
k. an hent trwsio’r ffordd/heol
k. legumaj d’ober soubenn paratoi llysiau i wneud cawl (clir)
k. ur pred mat coginio/gwneud/ gweithio/paratoi pryd da
en em gempenn pinc(i)o, ymbinc(i)o
en em dennañ k. dod drwyddi’n ddihangol / fyw ac yn iach / ddianaf
kempenn4 g. cymhendod, cymondeb, tref(e)n; cot(en), cweir, curfa, lardad; helynt, helbul, trafferth
bezañ en ur gempenn bod mewn twll (ffig.)/cyfyngder/helynt/helbul/trafferth
ober un tamm k. d’udb. cymhennu/tacluso rhth, rhoi tref(e)n ar rth
kempennik adf gan bwyll bach/fach
kemplezh a. cymhleth
kempouez1 a. cytbwys
kempouez2 g. cydbwysedd
koll e gempouez colli’i gytbwysedd, simsanu, gwegian
kempouezañ be. cydbwyso; gwastatáu; sefydlogi; unioni, talu/gwneud iawn (am); rhannu’n gyfartal
kempred a. cyfoes(ol), cyfoed, o’r un cyfnod, yr un oed(ran)
bezañ k. gant ub. cydoesi â rhn
kempredad g. kempredidi cyfoeswr
ken1 adf mor, cyn
k. brav/kaer an eil hag egile/eben un mor hardd/brydferth â’i gilydd, y naill cyn hardded â’r llall
k. brav ha k. brav mor braf/hardd/ brydferth â’i gilydd, y naill cyn hardded â’r llall, cystal â’i gilydd
k. brav/kaer all en dije graet bu ond y dim iddo wneud, bu o fewn dim i wneud, bu bron â gwneud
k. fall/gwazh cynddrwg, mor ddrwg, cyn waethed
k. gwir ha m’emaon amañ cyn wired â ’mod i (yn sefyll) yn y fan hyn/yma/ hon
evit k. dister dra am gyn lleied o beth
k.-(ha-)k. dros ben
plijus k.-(ha-)k. dymunol/pleserus dros ben
ken2 adf dim ond, yn unig
tri bloaz n’en devoa k. ’doedd e’n ddim ond tair oed, tair blwydd oed (a dyna i gyd) oedd e, ’doedd e’n ddim mwy na thair oed
ken3 adf (gyda ffurf neg. y ferf) bellach, mwy(ach)
biken k. byth mwy
chom hep daremprediñ/hentiñ ub. k. peidio â gwneud dim â rhn mwyach, cadw draw oddi wrth rn bellach, torri pob cyswllt/cysylltiad â rhn
ne gomz ket k. gant e amezeien ’dyw e ddim yn siarad â’i gymdogion mwyach
ne la(va)ran netra k. ’ddweda’ i ddim mwy/rhagor/(y)chwaneg, ’af i ddim i fanylu ymhellach
ne rin biken an dra-se k., ne rin biken k. an dra-se, biken ne rin k. an dra-se ’wnaf i mo hynny byth eto/mwy
n’eo ket mat k. ’dyw e’n dda (i ddim) / ’dyw e’n werth dim bellach; mae wedi chwythu’i blwc
n’eus k. ’does dim ar ôl, ’does dim mwy/rhagor/(y)chwaneg
ken4 ardd. tan, hwyl tan
k. (ha) bremañ tan nawr; cyn hyn
k. disul tan ddydd Sul
k. dizale tan toc, tan yn ddiweddarach / yn nes ymlaen
k. neuze tan hynny, cyn hynny
k. warc’hoazh tan (y)fory
ken a cys. fel y
ken da ardd. tan, hyd nes
gortoz k. dezhañ dont aros (hyd) nes iddo ddod, aros (hyd) nes y daw, aros tan y daw
ken ha ken adf. iawn, eithriadol
plijus k. ha k. eo mae’n ddymunol iawn
ken ma cys. fel y
ken na cys. cyn; tan y, (hyd) nes y
k. na vo deiz hyd doriad gwawr, tan y bore
k. na vo noz cyn iddi nosi; hyd nes iddi nosi
n’anavezer ket mat ur c’hazh k. na vez sachet war e lost gw. kazh
ken na cys. fel y
kenañ adf iawn; yn fawr iawn, yn arbennig (o dda)
hennezh a blij k. din ’rwy’n hoff iawn o hwnna, ’rwy’n hoffi hwnna’n fawr iawn
mat e oa ar pezh c’hoari? kenañ! oedd y ddrama’n dda? yn arbennig!
bras-k. mawr iawn, enfawr, anferth, aruthrol
kaer/mat/pase-kenañ! ardderchog, arbennig, gwych, rhagorol!
kenavo! ebych. hwyl! da bot! da boch!
k. ar wech all! hwyl am y tro! hwyl tan y tro nesa’!
k. ar c'hentañ! hwyl tan y tro nesa’!
k. (a-benn) warc'hoazh! hwyl tan yfory!
k. disul! da bot/boch tan y/ddydd Sul!
k. emberr! (hwyl) tan toc! da bot/boch tan heno / tan maes o law!
k. kentañ tro (pa vi skuizh deus en-dro)! hwyl / da bot/boch tan y tro nesa’!
la(va)ret k. d’ub. ymadael/ffarwelio â rhn, canu’n iach i rn
kendalc'h1 g. -ioù parhad; dyfalbarhad; cyngres
ar C’hendalc’h Keltiek y Gyngres Geltaidd
kendalc’h bôn ffurfiau pers. kenderc’hel qv.
kendastum be. casglu/crynhoi ynghyd; cywain
kendegouezh g. -ioù cyd-ddigwyddiad
kenderc'hel be. para/parhau, dal ati; mynd yn ei flaen/blaen
k. ganti dal ati, dal i fynd, dyfalbara/ dyfalbarhau
k. hep diskrog/paouez dal ati’n ddi-baid / ddi-ollwng gafael / heb laesu dwylo
da genderc’hel i barhau
kenderv g. kendirvi cefnder
kendeuziñ be cyd-doddi, toddi ynghyd; cywasgu; cyfuno, uno (â’i gilydd); integreiddio
kendirvi ll. kenderv qv.
kendiviz g. -où sgwrs, ymddiddan; trafodaeth; cynhadledd
kendivizout be. sgwrsio, siarad, ymddiddan; trafod, trin (ar lafar), cynnal trafodaeth
kendoniañ be. cydasio (am leisiau)
kendrec’het abf kendrec’hiñ qv.
n’on ket k. ’dwy’ i ddim wedi (cael) fy argyhoeddi
kendrec'hiñ be. darbwyllo, argyhoeddi
keneb a. cyfeb, cyfebol, beichiog (am gaseg)
kened b. harddwch, prydferthwch, tegwch, ceinder, glendid (pryd a gwedd)
an delienn ’gouez war an douar - ar gened ivez a ziskar, n’eus k. peurbadus ebet war ar bed-mañ fe wywa’r rhosyn hardda’, ‘glendid nid yw yn parhau’
kenedus a. cain, hardd, prydferth
keneil g. -ed cyfaill, ffrind, partner
keneilded b., keneiliezh b. cyfeillgarwch; brawdgarwch
kenemglev g. -ioù cyfamod, cytundeb
kenep a. gw. keneb
kenetre ardd. rhwng, cydrwng
kenetrezo/kenetreze, kenetrezoc'h, kenetrezomp ardd. gw. rhediad kenetre
kenfeur g. -ioù cyfartaledd; cytundeb
kengañv g. cydymdeimlad
kas e c’hourc’hemennoù a gengañv danfon ei gydymdeimlad
kengevredad g. -où cynghrair
kengevredigezh b. -où ffederasiwn
ken-ha-ken adf yn anferth(ol), yn enfawr, yn fawr iawn, yn fawr dros ben
keniterv b. -ezed cyfnither
ur geniterv gompez cyfnither (gynta’)
kenkaz cys. rhag of(o)n
e k. ’vefe amzer fall rhag of(o)n y byddai’n dywydd drwg/gwael
kenkiz gb. -ioù fila, plas
kenkoulz (ha) a. ac adf cystal (â)
k. eo din mont cystal i fi/mi fynd, man a man i fi fynd
k. hag e vestr eo Yann cuwch/cyfuwch cwd â ffetan
kenlabour g. -ioù cywaith, gwaith ar y cyd
kenlabourat be. cydweithio, gweithio ar y cyd
kenlabourer g. -ien cydweithiwr
kenn g. -où, a thorf. cen (ar groen y pen)
k.-kerreg cen (ar gerrig)
kennebeut adf (y)chwaith
kennerzhañ be. cysuro; calonogi
kenoad a. cyfoed
k. e oant ’roedden nhw’n gyfoedion, ’roedden nhw yr un oed(ran) â’i gilydd
kenober1 be. cydweithio, gweithio ar y cyd
kenober2 g. -ioù gwaith ar y cyd
kenseurt g. -ed cyfaill, ffrind, cydymaith, partner/pantner; cyd-droseddwr
kenskoazell b. cydgymorth, cydsafiad, cydgefnogaeth
kenskoliad g. kenskolidi cyd-ddisgybl
kenson1(el) a. mewn cytgord, mewn cynghanedd; yn cynganeddu
kenson2 g. -ioù cynghanedd (cerdd)
kensonenn b. -où cytsain
ur g.-dent cytsain ddeintiol
ur g.-deod cytsain felar
ur g.-gorzailhenn cytsain yddfol
kenroued(ad) b. rhyngrwyd, gwe
kenstagañ be. cyfuno; integreiddio; cymhathu
kenster1 a. cyfystyr
k. gant cyfystyr â/ag
kenster2 g. -ioù gair cyfystyr
kenstrivadeg b. -où cystadleuaeth
k. danevelloù cystadleuaeth storïau byrion
kenstrivañ be. cystadlu
kenstur a. cyfochrog
k. gant udb. yn gyfochrog â rhth
kent1 ardd. cyn
k. pell cyn bo hir, cyn pen dim, chwap, toc
kent2 adf ynghynt; ymlaen llaw
kent ma cys. cyn y, cyn i
kentañ trefn. ac a. cynta’; unfed; nesa’; prif; cyntefig, cynnar/cynhara’; blaenorol
K. Ministr Prif Weinidog
k. gwech/gwezh, k. tro, ar c’hentañ gwech/gwezh, ar c’hentañ tro, ar wech/wezh k , an dro gentañ, an taol k. y tro cynta’; y tro nesa’
k. gwech / k. tro hennezh a ouezo! fe gaiff e wybod man y gwela’ i fe / pan wela’ i fe!
k. rac’h, da gentañ holl/tout yn gynta’ oll / i ddechrau i gyd
k. tra, ar c’hentañ tra, an dra gentañ y peth cynta’
a-benn ar wech/wezh k. tan y tro nesa’
an dro gentañ / an taol k. y tro cynta’
ar c’hentañ y cynta’, y blaena’
piv ’oa ar c’hentañ? pwy oedd y cynta’? pwy oedd ar y blaen?
ar c'hentañ ar gwellañ gorau po gynta’
ar c’hentañ ganet y cyntaf anedig
ar c’hentañ ha tregont yr unfed ar ddeg ar hugain
ar c'hentañ ma c'hellan cyn gynted ag y galla’/medra’ i
ar c’hentañ tra y peth cynta’
ar yec’hed (hennezh) eo ar c’hentañ iechyd yw’r peth penna’/pwysica’, iechyd sy’n dod gynta’
da gentañ yn gynta’; i ddechrau
ho labour da gentañ eich gwaith yn gynta’, y flaenoriaeth i’ch gwaith
disul k. dydd Sul nesa’
er penn k. ar y dechrau; i ddechrau; ar y blaen
eus ar penn k.(-holl) o’r cychwyn (cynta’), o’r dechrau(’n deg)
eus ar c'hentañ ardderchog, rhagorol, gwych, arbennig, neilltuol, campus, gorchestol, penigamp, o blith y goreuon
eus ar c’hentañ klas o’r radd flaena’
ur genaoueg eus ar c’hentañ klas clebryn o’r radd flaena; y ffŵl/twpsyn penna’
kenavo ar c'hentañ (gwel)! kenavo k. tro (pa vi skuizh deus en-dro)! hwyl tan y tro nesa’!
seul gentañ seul wellañ gorau po gynted/gynta’
warc’hoazh k. (y)fory nesa’
me garje e vefe graet warc’hoazh k. fe hoffwn i pe câi’i wneud ’fory nesa’
kentañ ma cys. (cyn) gynted ag y
k. ma c'hellan/c’hellin (cyn) gynted ag y galla’ i, man/siwrnai y galla’ i
kentanv g. -ioù enw bedydd
kent(a)ou adf gynnau (fach), y bore ’ma (yn y gorff.), yn gynharach (heddiw)
kentel b. -ioù gwers; pryd (amser)
ret eo deskiñ/ober dezhañ ur gentel a-zoare rhaid dysgu gwers iddo na wnaiff e mo’i hanghofio (yn hawdd)
pep tra en deus e gentel mae gwers i’w dysgu / mae rhth i’w ddysgu o hyd
ur rummad kentelioù d’an daoulamm cwrs carlam
kenteliañ be. addysgu, dysgu, hyfforddi; ceryddu, cystwyo
kenti-kentañ adf am y cynta’; am y gorau
kentizh adf ar unwaith, yn syth (bin), yn union, chwap (wedyn)
k. ha gouloù deiz gyda thoriad y dydd/ wawr, gyda’i bod / man ei bod hi’n ddydd/dyddio/gwawrio/goleuo
kentoc'h adf yn hytrach; gynt, (yn yr oes) o’r blaen, slawer dydd, ers talwm
k. eget/evit yn hytrach na(g)
e-giz k. fel yn yr amser gynt, fel (yn yr oes) o’r blaen
er c’hiz ma veze lavaret k. ys dweden nhw gynt / slawer dydd / ers talwm
ne oa ket heñvel ken er c’hiz k. ’doedd hi ddim bellach fel yr oedd hi gynt
kentr b -où (y)sbardun
kentrad b.-où (y)sbardunad, ysgogiad
kentrañ/kentraouiñ be. (y)sbarduno, ysgogi
kent-se adf yn hytrach
kenvarc’had g. marchnad gyffredin
ar C’henvarc’had y Farchnad Gyffredin
kenvell g. -où cymal (corff)
keñver: da geñver ardd. ar gyfer; (ar) adeg; tuag at
kaout kalz a zoujañs en e geñver bod â llawer o barch tuag ato
warlene da geñver ar sizhun-mañ yr wythnos hon y llynedd, flwyddyn yn ôl i’r wythnos hon
keñver-ha-keñver adf. gogyfer/gyferbyn â’i gilydd, yn wynebu’i gilydd, wyneb yn wyneb; och(o)r yn och(o)r
k. ha k. omp bet pignet a glas da glas och(o)r yn och(o)r fe fuon ni’n dringo o ddosbarth i ddosbarth
keñveriañ (gant) be. cymharu (â), cyffelybu (i)
kenvroad g. kenvroiz cydwladwr
kenwerzh gb. -ioù masnach, busnes
ober k. gant ub. delio â / gwneud busnes â rhn
tiez k. siopau
kenwerzhañ be. masnachu
kenwerzhour g. -ien masnachwr; siopwr
keoded b. -où dinas
keodedad g. keodediz un yn byw mewn dinas, dinesydd
keodediz trigolion dinas
keodedel a. dinesig
keodedour g. -ien dinesydd, aelod dinesig
gwirioù k. hawliau dinesig
ker1 a. annwyl; drud
k.-bras/-daonet/-ruz/-spontus hallt (ffig.), drud iawn/ofnadwy, dychrynllyd/ enbyd/sobor o ddrud
dont da ger mynd yn ddrud, codi/ cwnnu (o ran pris)
paeet en/he doa k. evitañ talodd yn hallt/ddrud iawn amdano, talodd grocbris amdano, talodd drwy’r trwyn amdano
gwall-ger drud dros ben, hallt (ffig.)
ker2 adf (o flaen cyts. ac eithrio n-, d-, t-, h- ac l-) mor, cyn
kêr b. -ioù tre’, dinas; cartre’; ffarm/fferm
e k. yn y dre’
d’ar gêr tua thre’, adre’
er gêr gartre’; ar yr aelwyd
er gêr e voc’h amañ byddwch yn gartrefol yma
amañ emaoc’h er gêr! croeso! gwnewch fel tasech chi gartre’!
n’emañ ket er gêr ’dyw e ddim gartre’, mae e bant / i ffwrdd / oddi cartre’
boued/traoù graet er gêr bwyd cartre’
grit evel er gêr gwnewch fel tasech chi gartre’, byddwch yn gwb(w)l/hollol gartrefol
hent ar gêr y ffordd tua thre’, y ffordd adre’
mont dre gêr mynd drwy’r dre’
k.-benn prifddinas
mont da gêr-vouzhig pwdu, tynnu gwep, mynd idd ’i gwd, gwneud cwpsau, sorri, mynd i siambar sorri, llyncu mul (ffig.)
peseurt yezh a vez ganto er gêr? pa iaith fyddan nhw’n ei siarad gartre’ / ar yr aelwyd?
keraat be. codi/cwnnu (o ran pris), mynd yn ddrutach
keraouez b. pris(iau) uchel
k. an tiez pris uchel (y) tai
k ar vuhez costau byw uchel
nag a geraouez ’zo hiziv war bep tra! dyna bris (uchel) sy’ ar bob peth heddi’! mae popeth mor ddrud heddi’!
kerc'h g. a thorf. -enn b. ceirch; (ffig.) cot(en), curfa, cweir, lardad
hejañ e gerc’h d’ub. poeni/pryfoc(i)o/ herian rhn
re vaget gant k. wedi cael gormod(d) o geirch
reiñ k. d’ub. rhoi cot(en)/curfa/cweir/ lardad i rn
tapout e gerc’h cael ei haeddiant (o ran cosb), cael cot(en)/crasfa/cosfa/ cweir/lardad/hemad
kerc'hat be. cyrchu, hôl, (h)ercyd, (y)mofyn, nôl
kerc’heiz b. -ed crëyr
kerc’henn1 g. (cylch y) gwddw(g)/gwddf; mynwes
en he c’herc’henn am / gylch ei gwddw(g)/gwddf; amdani/arni, yn ei chylch; ar ei mynwes, ar ei bron
kerc’henn2 b. -où, kerc’h ceirchen
kerdin/kerden ll. kordenn qv.
binvioù dre gerdin (cerdd.) offerynnau llinynnol
Kêrdiz e.lle Caerdydd
kere g. -on, -ed crydd
kerent ll. kar perthnasau, tylwyth
pa’z int k. nes/tost gan eu bod yn perthyn yn agos
un amezeg mat a zo gwell evit/nag eo k. a-bell gwell (yw) cyfaill/cymydog da/agos na cheraint pell
kerentiezh b. perthynas waed
kerez torf. -enn b. ceirios ll -en b.
gwez-k. ll. -enn-gerez b. coed ceirios ll. coeden geirios b.
kerezenn b. -ed coeden geirios, pren ceirios
Kêrhun e. lle ffug cae nos, taflod/tawlod
mont da Gêrhun mynd i’r cae nos / i’r dawlod, mynd i’r gwely, mynd i gysgu
kêriadenn b. -où pentre’
Kêr-Iz e.lle chwedl ‘Cantre'r Gwaelod’ Llydaw
kêriz ll. trigolion tre’/dinas; trefwyr; dinaswyr
kerkent adf ar unwaith, yn union, yn syth
k. goude, k. war lerc’h yn syth/union wedyn, chwap (iawn) wedyn
kerkent ha cys. cyn gynted â, gyda; man
k. ha gouloù-deiz gyda’r wawr, gyda thoriad y dydd/wawr, gyda’i bod hi’n dyddio; man y’i bod hi’n olau (dydd)
k. ha lavaret, k. hag ar ger ar y gair, gyda hynny
k. ha klevet ar c’heloù e teuas d’ar red man y clywodd y newydd(ion) daeth ar garlam, gyda’i fod/bod wedi clywed y newyddion daeth ar frys
k. ha dek eur gyda’i bod hi’n / man ei bod hi’n ddeg o’r gloch
kerkent ha ma cys. cyn gynted ag y, man y, gydag y, unwaith y
k. ha ma vo deiz gyda’r wawr, gyda thoriad y dydd, gyda’i bod hi’n dyddio; man y bydd hi’n olau (dydd)
k. ha ma vo graet ganin cyn gynted ag y / man y / unwaith y bydda’ i wedi’i wneud
kerkoulz1 (ha) a. cystal (â)
kerkoulz2 adf. cystal
kern1 ll. korn2 qv.
kern2 b. -ioù copa, brig, pen
kern3 b. -ioù twndish, twmffat
Kêrnetra e. lle ffug Tre-din
aet eo da Gêrnetra mae wedi mynd i Dre-din, mae’r hwch wedi mynd drwy’r siop
Kernev b. de-orllewin Llydaw, esgobaeth Kemper
Kernevad g. Kerneviz brodor o Gernev (Llydaw); Cernywiad, brodor o Gernyw (Prydain)
kernevat a. yn dod o Gernev, yn perthyn i Gernev (Llydaw); yn dod o Gernyw, yn perthyn i Gernyw (Prydain)
kernevek a. Cernyweg
kerneveg g. Cernyweg
Kernev-veur b. Cernyw (Prydain)
kernez b. cyni, prinder, newyn, angen mawr/dirfawr/dybryd, eisiau enbyd
bizied-ar-gernez cybydd
bloavezhioù a gernez blynyddoedd o gyni/brinder
kerniel ll. korn2 qv.
kernioù ll. korn1 qv.
kerreg ll. karreg qv.
Kerroc’h e.lle gw. Kerhun
kerse g. siom; dadrithiad; anhawster; hiraeth; rhwystredigaeth
k. am eus d’an amzer gozh mae hiraeth arna’ i am yr hen amser / am y dyddiau gynt
k. ne zeu nemet goude rhy hwyr codi pais (wedi piso), rhy hwyr cau drws y stab(a)l ar ôl i’r gaseg ddiengyd, mae’n rhy hwyr ’difaru wedi i’r ffag(a)l gynn(a)u / wedi i’r tŷ losgi, cyn i’r defaid fynd allan o’r gorlan mae cau; a wnaed a wnaed; rhy hwyr galw ddoe yn ôl
k. vo ganin bydd yn chwith/flin ’da fi, bydd yn ddrwg gen i; bydd hiraeth arna’ i
k. war vad siom ar yr och(o)r orau
kaout k., bezañ k. gant ub. bod yn flin/edifar gan rn, (e)difaru; cael siom, bod yn siomedig, bod wedi’i siomi/ (d)dadrithio; cael dadrithiad; bod â hiraeth
kaout k. d’ub./udb. gweld eisiau rhn/ rhth, hiraethu am rn/rth, galaru ar ôl rhn/rhth
k. en doa d’e labour ha muioc’h a gerse c’hoazh d’e vignoned ’roedd arno hiraeth am ei waith a mwy o hiraeth fyth am ei gyfeillion, gwelai eisiau’i waith a gwelai fwy fyth o eisiau’i ffrindiau
bezañ k. gant ub. bod yn siom i rn
bezañ k. gant ub. ober udb. bod yn anodd gan rn wneud rhth
kerseen b. siom; dadrithiad
evit terriñ d’am c’herseen i anghofio fy siom, i wneud iawn am fy siom
ur gerseen he deus bet mae hi wedi cael siom / wedi cael ei siomi; mae hi wedi cael dadrithiad / wedi cael ei dadrithio
kerseet abf siomedig, wedi’i siomi; yn rhwystredig
bezañ k. bod wedi cael siom, bod wedi cael ei siomi / wedi’i siomi; bod yn rhwystredig
kerseus a. (wrth sôn am rth) siomedig
Kêrvarzhin e.lle Caerfyrddin
Kêrvouzhig b. pwd, siambar sorri
mont da Gêrvouzhig pwdu, llyncu mul, sorri, monni , mynd i siambar sorri
kerz b. meddiant; hawl
em c’herz emañ fi piau fe, f’eiddo i yw; mae’n eiddo i mi/fi, mae yn fy meddiant i
ar paperioù-se a zo deut em c’herz nevez ’zo daeth y papurau yna i’m meddiant yn ddiweddar
n’emañ ket en e gerz la(va)ret petra ober nid fe sydd (â’r hawl) i ddweud beth i’w wneud, nid ei fusnes e yw dweud beth i’w wneud
n’emañ ket en e gerz ober an dra-se nid fe sydd (â’r awdurdod) i wneud hynny, ’does ganddo ddim awdurdod i wneud hynny, nid ei waith/gyfrifoldeb/ ddyletswydd e yw gwneud hynny
n’en deus netra en e gerz ’does ganddo / ’does gydag e ddim yn ei feddiant
kerzh(ed) g. cerddediad, cam; osgo
k. e dad en deus / zo gantañ mae yr un gerdded(iad) â’i dad
koll ar c’herzhed colli’r gallu i gerdded
kerzhet/kerzhout be. cerdded; mynd; gorymdeithio
k. a-gammedoù bras brasgamu
kerzh kuit! k. da stoupal! cer bant! cer/dos o ’ma! dos ymaith! bagla/hegla hi (o’ma)
kerzhit da welet! cerwch/ewch i weld!
kerzhit gant ho hent! ewch ar eich ffordd! cerwch o’ ’ma!
kerzhin torf. -enn b. criafol ll. -en
kerzhinenn b. -ed cerdinen, criafolen
kerzu, miz kerzu g. mis Rhagfyr
kest1 b. -où basged fach ysgafn/ysgawn; cwch gwenyn (o wellt); casgl(i)ad (eglwysig; elusen)
ober ur gest arc’hant casglu arian /gwneud casgl(i)ad (at achos da)
ober ur gest dilhad casglu/hel dillad (i’r anghenus)
kest2 torf. -enn b. llyngyr/llynger ll. llynghyren b./ llyngheryn
kest-kest g. cardotyn achwyngar/ conanllyd/cwynfanllyd
kestal be. casglu/crynhoi/hel (rhoddion; arian); cardota, gofyn cardod; gofyn benthyg; achwyn, conan, cwyno; canfasio (pleidleisiau)
kestell ll. kastell qv.
ober/sevel k. el loar codi cestyll yn yr awyr, breuddwydio breuddwydion ofer
kestenn b. gw. kest1
debret eo e gestenn gantañ mae wedi gwario/hala’i eiddo
kester g. -ien casglwr elusengar; cardotyn; chwiliwr, ymchwilydd; canfasiwr (gwleidyddol)
ket adf dim
k! (< n’eo ket ayyb. mewn ateb neg.) na! nage (ddim)!
n’eo k. gant Roparz Hemon e oa bet skrivet Evidon va-unan? (n’eo) k., Ronan Huon an hini eo en deus savet al levr barzhonegoù-se! nid Roparz Hemon (y)sgrifennodd Evidon va-unan? na(ge), Ronan Huon oedd awdur y gyfrol farddoniaeth honno!
ul Leonad ’oa Per Denez? (n’oa) k., ur Breiz-uhellad an hini oa! (ai) un o fro Leon oedd Per Denez? na(ge), brodor o Lydaw Ucha’ / o Ddwyrain Llydaw oedd e!
evit k. (ha netra) (yn rhad ac) am ddim
kas da get diddymu, dileu
mont da get mynd yn ddim, diflannu
ketchup g. saws tomato
keuneud torf. -enn b. coed tân, priciau, tanwydd, cynnud; manwydd, prysgwydd
blaz/fest ar geuneudenn blas y gansen/wialen
muiañ k. brasañ tantad llawer o waith a wna llawer o ddwylo
prenañ k. a zo re ziwezhat pa vez ret c’hwezhañ ar bizied ar hindda mae cynuta rhag oerni’r gaea’, ar hindda mae gweithio rhag newyn pan ddelo, rhaid i ti ’morol am fwyd a chynnud cyn yr eira, na chwsg Fehefin rhag rhew Ionawr
sec’h evel ur geuneudenn yn sych fel (y)sglodyn
treut evel ur geuneudenn fel astell/ ’styllen/latsen/milgi o denau, mor fain â llathen o edau
keuneuta be. hel(a) coed tân, hel priciau, cynuta
keur torf. -enn b. calonnau ll. calon (ar gardiau chwarae)
keusteurenn b. -où bwyd, pryd o fwyd, lluniaeth; helynt; anhrefn
k. blaen pryd heb gig
keuz g. edifeirwch; hiraeth; tristwch
k. a-raok ma ne vez ket - k. war-lerc’h ne dalv ket, k. re ziwezhat ne dalvez da netra, k. ’zo diwezhat bepred, ne zeu morse ar c’heuz war-raok met atav war-lerc’h rhy hwyr codi pais wedi piso, rhy hwyr cau drws y stab(a)l ar ôl i’r gaseg ddiengyd/ ddianc, mae’n rhy hwyr difaru wedi i’r ffag(a)l gynn(a)u / wedi i’r tŷ losgi, cyn i’r defaid fynd allan o’r gorlan mae cau; a wnaed a wnaed; rhy hwyr galw ddoe yn ôl; unwaith y gwnaethost - ganwaith y bydd edifar gennyt
k. bras en deus mae’n edifar/flin iawn, mae’n wirioneddol edifar/ddrwg ganddo, mae’n ’difaru’i galon; mae’i gydwybod yn ei boeni’n fawr/arw
etre an dimeziñ hag ar c’heuz n’eus nemet treuz ar c’hleuz mae am(a)l drol yn troi cyn cyrraedd yr ardd, mae am(a)l lwyth wedi troi yn y porth
gant k. bras â thristwch mawr
kaout k. d’ub./d’udb. gweld eisiau rhn/rhth, (gweld) colli rhn/rhth; bod â hiraeth am / ar ôl rhn/rhth, hiraethu am rn/rth
kaout k. d’an amzer gozh hiraethu am yr amser gynt / am y dyddiau a fu
la(va)ret en deus e geuz mae wedi dweud ei fod yn flin / wedi dweud ei bod yn ddrwg gydag e / ganddo fo, mae wedi ymddiheuro, mae wedi cwympo/ syrthio ar ei fai
lez ac’hanon e peoc’h peotramant e savo k. dit gad/rho lonydd i fi/mi neu fe fyddi’n ’difaru / neu bydd yn edifar/ ddrwg gen’ ti
n’ho p(ez)o ket a geuz ’fyddwch chi ddim yn edifar/’difaru/flin, ’fydd hi ddim yn edifar gennych, ’fydd hi ddim yn flin ’da chi
sevel k. d’ub. / gant ub. peri i rn fod yn flin/edifar, gwneud i rn ’difaru; codi hiraeth ar rn
war geuz yn anfoddog, yn groes i’r graen (ffig.)
kev1 a. tyllog
kev2 adf yn ddwf(w)n
kev3 g. twll; ogof
kevala g. cyfalaf
kevalaour g. -ien cyfalafwr
kevalaouriezh b. cyfalafiaeth
kevatal a. cyfartal; cyfwerth
kevell ll. kavell qv.
kevella be. pysgota â chewyll
kevelourel a. cydweithredol
kevenderv g. kevendirvi mab i gefnder
kevezadeg b. -où gornest
kevezañ (gant, ouzh) be. cystadlu (â, yn erbyn)
kevezer g. -ien cystadleuydd.
kevezerezh g. cystadleuaeth
kevni torf. mwswg(l)
kevnid torf. -enn b. corynnod ll. corryn, pryfed cop ll. pry’ cop
gwiad-k. gwe cor, gwe pry’ cop
kevrat b. -où cytundeb (gwaith), contract
kevratañ be. llunio cytundeb/contract
kevre g. -où rhwymyn, cadwyn, cysylltiad, uniad, cynghrair, undeb, cwlwm (ffig.), dolen (gydiol/gyswllt)
ar c’hevre keltiek y cwlwm Celtaidd
ar C’hevre Keltiek yr Undeb Celtaidd
emañ o nezañ e gevre mae pethau’n cymylu/ tywyllu arno, mae’n gwaelu/ gwaethygu, mae hi ar ben arno
kevread g. rhwymyn; cynghrair
kevredad g. -où cwmni (busnes), ffederasiwn
kevredigezh b. -ioù cymdeithas, cymuned; mudiad
kevredigezhioù sevenadurel cymdeithasau diwylliannol
kevrenn b. -où adran; cyfran
kevrin(ek) a. cyfrin(iol)
kevrin g. -où dirgelwch; cyfrinach
kefrineg g. cyfrinydd
kevrinus a. dirgel, sy’n ddirgelwch, cudd; cyfrinachol, sy’n gyfrinach; hynod, od, rhyfedd, anesboniadwy
keze/kê g. cyfeiriad
mont da geze ub./udb mynd i gyfeiriad rhn/rhth, mynd tuag at rn/rth
kezeg ll. kezeg qv.; marc'h qv.ceffylau
n’eo ket ar c’hezeg bras a gas ar c’herc’h d’ar marc’had nid y mwya’ yw’r gorau/cryfa’ bob amser
k.-koad ceffylau bach (mewn ffair)
kezekenned ll. kazeg qv.
ki1 g. chas ci
k. ar fuzuilh ci adar
k. chase ci hela
k.-deñved ci defaid
k. loul/bihan ci anwes
k.-porzh/-gard ci gwarchod
k.-saoz ci (pen) tarw
k. skaotet en deus aon rak dour klouar / a dec’h rak dour bervet llosg unwaith : cof ganwaith, a losgo ei fysedd a ochel y tân, bys fu mewn marwor unwaith nid â iddo eilwaith, cas gan gath y ci a’i bratho, ni thwyllir y call ond unwaith
ar c’hazh a vourr o logota - ar c’hi o koulineta gw. kazh
bezañ k. ouzh e gorf gweithio ar ladd ei hunan, ei ladd ei hun(an) (ffig.)
bezañ evel ur c’hi en ul las dornañ bod yn fwy o rwyst(y)r/hindrans nag o help
da bep seurt oad e red ar c’hi war-lerc’h ar c’had nid hawdd (yw) bwrw hen arfer, a fo yn natur dyn nis tynnir ohono, anodd / nid hawdd tynnu cast oddi ar hen geffyl/gaseg, anodd diddyfnu yn hen
diwar gi k. diwar gazh (e kaver) kazh / diwar kazh ne vez nemet kazh ha diwar logod(enn) ne vez ket a raz / ne gaver morse raz pob rhyw a genhedla ei debyg, natur yr hwch a fydd yn y porchell, mae natur y cyw yn y cawl
eno ne welfen ket ur penn k. ’welwn i ddim enaid byw o neb yno, ’allwn i ddim gweld cwrcyn yno (ffig.)
evel k. ha kazh fel ci a chath/mochyn/ hwch
kole(n)/kochon-k. cenau (ci)
n’anavezer mat ar c’hi ken na vez sachet war e fri rhaid damsang/damsiel ar droed/gorn dyn cyn ei ’nabod
pa vez c’hoant da lazhañ ur c’hi e la(va)rer ez eo klañv y ci a fynner ei grogi/ladd dyweder ei fod yn lladd defaid / ei fod yn gynddeiriog
pep k. ’zo hardi(z)/mestr en e di mae pob ceiliog yn frenin ar ei domen ei hun, fe gân pob ceiliog ar ei domen ei hun, cawr/hy pob ceiliog ar ei domen ei hun, ar ben ei domen pob ceiliog fydd frenin, brenin pob llyffant ar ei domen ei hun, mae pawb yn frenin yn ei dŷ
ki2 g. plwg
kiañ be. ymlafnio, ymroi yn ddiollwng, dal ati’n ddiarbed; diodde’, godde’; pled(i)o pengamrwydd, (y)styfnigo, gwrthwynebu; digio, cynhennu, cweryla, ffraeo
k. ouzh al labour, k. outi gweithio ar ladd ei hun(an) / yn ddiarbed / fel lladd nadr(o)edd, slafo (ar laf.)
kibell b. -où cerwyn, twba; baddon, bath
kibellat be. cael bath; rhoi bath (i)
kichen: e-kichen / dre gichen ardd. ac adf ar bwys, yn ymyl, yn agos (i), gerllaw
k.-ha-k. yn glòs/agos at ei gilydd, reit ar bwys / yn ymyl / gerllaw ei gilydd
kiez1 b. -ed gast
ur giez a vuhez bywyd enbyd/ofnadwy o galed, bywyd y diawl/cythraul
kiez2 b. -où soced
kig g. -où cig; cnawd
etre an ivin hag ar c’hig rhwng yr ewin a’r cnawd
hag aet beg an higenn e-barzh ar c’hig a blaen y bachyn wedi mynd mewn i’r cnawd
liv ar marv a oa war e gig ’roedd golwg y bedd /golwg drengaidd arno fe
k.-bevin/-saout cig eid(i)on
k. boest/mir cig tun
k.-dañvad/-maout cig gwedder/dafad
k.-dous/-fresk cig ffres
k. druz cig bras
k.-gouez cig carw
k.-ha-farz cig wedi’i ferwi gyda llysiau ac ynddo friwgig mewn toes
ar pred a ziskenn ar gwellañ eo ar c’hig-ha-farz y pryd sy’n mynd lawr orau / yr hoff bryd yw kig-ha-farz
k.-kezeg cig ceffyl
k.-moc’h/-hoc’h/-sall cig moch, bacwn
k.-oan cig oen
k. an dent cig y dannedd
kof-bleiz/-kig un yn hoff iawn o gig, un yn sgut am gig
kigañ be. gwella (am glwyf), (ym)ffurfio’n glwyf
kigenn b. -où cyhyr(yn)
ur gigenn a blac’h/vaouez cloben/ cowlaid/cwlffen/cymanfa/tas/whompen (o ferch/fenyw/ddynes), merch/menyw/ dynes lond ei chot / lond ei chroen / (yn) fwy na llond ei chadair / â gafael arni
kigennek a. cyhyrog
kiger g. -ien cigydd
kigeri b. -où siop gig
kignadenn b. -où (y)sgathriad
kignat be. blingo; (y)sgathru (croen), agor briw/cwt arwynebol; crafu, plicio (tatws)
kignen torf. -enn b. garlleg
kignet abf kignat qv.
k. eo bet he biz mae wedi cael cwt ar ei bys, mae wedi (y)sgathru’i bys
kil g. cef(e)n; och(o)r chwith; pen ôl
k. ar pezh-moneiz (tu) cef(e)n y darn arian
mont war gil mynd tuag yn ôl, mynd yn wysg ei gef(e)n/chef(e)n, mynd llwr’ ei gef(e)n/chef(e)n
ober a reas ur sec’hañ d’e dal gant k. e zorn rhoddodd/rhoes/rhows sychad i’w dalcen â chef(e)n ei law
penn-k.-ha troad o'i ben/gorun i'w draed, i gyd, yn gyfan gwb(w)l
ur c’hembread penn-k.-ha-troad Cymro i’r carn, Cymro rhonc/pybyr / hyd fêr ei esgyrn / hyd waelod ei fod / glân gloyw
k.-dorn cef(e)n llaw
kilañ be. gwthio/hala tuag yn ôl, gyrru wysg ei gef(e)n/chef(e)n; cilio/camu'n ôl, mynd tuag yn ôl (+ ffig.); mynd ar ei (g)waeth, gwaethygu
kiladeg b. -où enciliad (ar y cyd)
kiladenn b. -où enciliad (unigol); dirywiad; lleihad, gostyngiad (yn nifer)
kildant g. kildent cilddant, dant malu
kildreiñ gw. kildroenniñ
kildro1 a. troellog, dolennog; di-ddal, anwadal, chwit-chwat, oriog, mympwyol; annibynadwy
unan k. evel ur wiblenn un di-ddal/ anwadal/chwit-chwat/gwamal/oriog/ mympwyol fel ceiliog y gwynt, un parod i droi gyda phob awel o wynt, Sioni-bob-ochor; un annibynadwy
kildroenn b. -ioù tro (mewn afon neu ffordd)
leun a gildroennoù troellog, igam-ogam
kildroennek a. troellog, igam-ogam
kildro(enn)iñ be. troelli, ymdroelli, ymddolennu; troi o gylch; tin-droi; crwydro yma a thraw
kilhañ be. swyno, hudo, swyngyfareddu, rheib(i)o
kilheien ll. kilhog qv.
kilhog g. kilheien ceiliog
gwashañ tra a c’hell en em gaout gant ur merer eo klevet k. e vestr o kanañ gw. mestr
n’eo ket mat kanañ ho k. re abred / re abred e kan ho k. ’dyw hi ddim yn dda clochdar /utganu/brolio/ymffrostio cyn pryd, ’rych chi’n clochdar/utganu/ brolio/ymffrostio yn rhy gynnar
k.-avel ceiliog y gwynt
k.-gouez/-koad ceiliog coed/ffesant, grugiar, caseg wanwyn (aderyn)
k.-Indez twrci
k.-raden ceiliog y rhedyn, sioncyn y gwair, jac-y-jwmper/jaci-jwmper
kilhor g. -où rhan flaen cart
bezañ plom/sonn/start war e gilhoroù bod yn gadarn ar ei draed, sefyll yn syth ar ei draed
lakaat an arar a-raok ar c’hilhoroù rhoi’r cart o flaen y ceffyl
kilked-broen g. (bot.) clychau’r gog/eos, clychau Mai, glas y llwyn
kilo g. -ioù cilo
kilometr g. -où cilometr
kilometrad g. (mesur) cilometr (o hyd)
un dek k. hent deg kilometr o ffordd/ bellter
kilpenn g. -où gwar, gwegil
kilpennek a. penstiff, (y)styfnig, stwbwrn
kilvers a. penstiff, (y)styfnig, stwbwrn
kilvizien ll. kalvez qv.
kimiad g. -où ffarwél
kimiadiñ (digant/diouzh) be. ffarwelio/ ymadael (â), canu’n iach (i)
kimiek a. cemegol
produadurioù k. cynhyrchion cemegol
kinin g. cwinîn
kinkladur g. -où addurn, tlws; celfi llwyfan
kinklañ be. addurno, harddu, gwisgo, taclu; dodrefnu, gosod (am lwyfan)
kinglañv a. anhwylus, achwyngar, di-hwyl
kinnig1 be. cynnig; rhoi; cyflwyno; bod ar fin, bygwth; argymell , awgrymu
k. a reas mervel bu bron (â) marw, bu agos iddo farw, bu ar fin marw, bu ond y dim iddo farw
k. ub. d’ub. all cyflwyno rhn i rn arall
k. un abadenn sonerezh cyflwyno cyngerdd
petra a ginnigan da evañ deoc’h? beth gymerwch chi i’w yfed? beth alla’ i ei roi i chi i’w yfed?
kinnig2 g. -où cynnig; bygythiad
kinniger g. -ien cynigydd; rhoddwr; cyflwynydd
kintus a. croes, ceintachlyd, conanllyd, piwis, blin, (d)drwg ei hwyl, cysetlyd
k. eo mae’n geintachlyd/gonanllyd/flin/ biwis, mae croen ei din ar ei dalcen / ei thin ar ei thalcen (ar laf.)
kinvi g. mwsogl
kiriek a. cyfrifol
bezañ k. eus/da udb. bod yn gyfrifol / bod yr achos am rth, achosi/peri rhth, bod wrth wraidd rhth
an avel an hini eo a zo k. da gement-se y gwynt sy’n gyfrifol am hynny, y gwynt yw’r achos am hynny, y gwynt sy’n achosi/peri hynny
me an hini (eo) ’zo k. fi sy’ ar fai, arna’ i y mae’r bai, mea culpa
kiriegezh b. cyfrifoldeb
kirin b. -où padell briddyn
kirri ll. karr qv.
ur redadeg k. rasys ceir
k.-dre-dan ll. karr-dre-dan qv.
k.-nij ll. karr-nij qv.
k.-samm lorïau
diwallit! k.-samm (o sortial)! allanfa lorïau!
kirvi ll. karv qv.
kistin torf. -enn b. cnau castan; concers
k.-douar cnau’r ddaear, cnau daear
gwezenn-gistin castanwydden
kistinenn b. -ed castanwydden, coeden gastan
kit! bf 2 ll. gorch. mont cerwch! ewch!
k. larkoc’h/pelloc’h! cerwch/ewch o’ ’ma! cerwch/symudwch draw/hwnt/ ymhellach!
kitern b. copa'r pen, corun
kiternad b. -où ergyd ar gopa'r pen
kivijañ/kivizañ be. trin lled(e)r, barc(i)o
kivijer, kivizer g. -ien barcer, crwynwr, triniwr lled(e)r
kivioul a. garw, ffyrnig, drwg/gwael ei hwyl(iau); conanllyd, ceintachlyd, cysetlyd; crintachlyd, cybyddlyd, tynn
kiz: war va c'hiz, ayyb. adf yn f’'ôl; (yn) wysg fy nghef(e)n / llwr’ fy nghef(e)n, ayyb.
distreiñ a reas war e giz aeth yn ei ôl, cil(i)odd yn ôl, troes ar ei sawd(w)l
kizadeg b. -où enciliad, ffoi
kizell b. -où cŷn
kizellañ/kizellat be. naddu; cerfio, cerflunio
kizeller g. -ien naddwr; cerfiwr, cerflunydd
kizenn(ad) b. -où cudyn
kizhier ll. kazh qv.
kizidig g. man gwan
kizidigezh b. teimladrwydd, sensitifrwydd
kizidik a. tyner; teimladwy; croendenau, hawdd ei glwyfo/chlwyfo, sensitif; (fel enw) man gwan (+ ffig.), man tyner
bezañ k. ouzh an amzer teimlo eithafion y tywydd hyd fêr ei (h)esgyrn, methu goddef oerfel eithafol na gwres mawr
n’eo ket k. e stomog ’does dim o’i le / ’does dim yn bod ar ei gylla/stumog
plant k. planhigion tyner
tu k. ub. man gwan rhn
klakenn b. -ed clec, clonc; clecen, clebren, lapen; hen geg (fawr) (ar laf.)
klakenniñ be. clecan, clebran, cloncan, lapan
klañv a. claf, sâl, tost; cynddeiriog (am gi)
k. bemdez ha bev biken hir y bydd edau (fain) gwraig eiddil; cyd gwichio’r fen hi a ddwg ei llwyth, yr olwyn a waedda a gaiff olew
k. gant e/he spered sâl yn feddyliol
adkouezañ k., kouezhañ k. a-nevez/en-dro ailfoelyd, mynd yn dost/sâl eilwaith/eto
gwall glañv, k.-fall/-kaer difrifol wael, gwirioneddol sâl, gwael iawn
k. da vat cael ei daro/tharo’n wirioneddol wael; coli’i (h)iechyd
mont k. gant ub./udb. cael llond bol(a) ar rn/rth, alaru/syrffedu ar rn/rth, colli amynedd â rhn/rhth
pa vez c’hoant da lazhañ ur c’hi e la(va)rer ez eo k. gw. ki
k.-bras/-fall/ da vat, gwall-glañv sâl/tost iawn, gwirioneddol wael
k.-marv eo gant ar c’hoant dimeziñ mae’n hollti’i fola o eisiau priodi, mae’n awchu/ysu am briodi
klañvaat be. gwaethygu, dirywio (o ran iechyd)
klañvdi g. -où ysbyty
klañvet abf wedi'i daro'n wael
klañvidik a. anhwylus, di-hwyl, canolig, clafychlyd, cwla, nychlyd, beth ’ma (ar laf.)
klañvour g. -ien, klañvourez b. -ed claf
klaoustre b. -où bet
k. ’bet(i)a i, fe/mi fentra’ i, mi wranta’
laka(a)t kant euro (e) k. bet(i)o can ewro
klaoustreañ be. bet(i)o, rhoi bet
klap g. (ar laf.) ceg, hen geg, clap, clapgi, clecyn
klapez1 g. -ioù ceg
stankañ e glapez da ub. cau ceg rhn
klapez2 g. -eien un sy’n syllu’n gegrwth / gegagored; methiant
klarinetenn b.-où clarinét
klas g. -où dosbarth (ysgol)
a glas da glas o ddosbarth i ddosbarth
eus ar c’hentañ k. o’r dosbarth cynta’; o’r radd flaena’
klasel a. clasurol
klaselour g. -ien clasurwr
klask1 g. -où chwilio; ymchwil
k. ’zo war al levr mae yna fynd/werthu ar y llyfr, mae galw am y llyfr, mae’r llyfr yn gwerthu’n dda
k. ’zo war e/he lerc’h mae yna chwilio amdano/amdani, maen nhw’n chwilio amdano/amdani
k. a zo war gelennerien mae galw am athrawon
k. a zo warnañ/warni mae galw amdano/amdani
ober k. casglu, crynhoi, hel
klask2 be. chwilio (am); ceisio; gwysio; casglu, hel(a)
k. an aluzen, k. e vara/voued cardota
k. fortuniañ chwilio am wraig (i’w phriodi)
k. kistin casglu/hel(a) cnau castan
k. pemp troad d’ar maout hollti blew, n’hoc’h eus ket da glemm ’does bod yn orfeirniadol, chwilio beiau
unan a glask pemp troad d’ar maout person gorfeirniadol, un yn hollti blew / yn chwil(i)o bai (lle ni bo)
k. penn d’udb. ceisio amgyffred/deall rhth
k. perc’hen chwil(i)o am ŵr (i’w briodi)
k. skrivañ ur romant ceisio (y)sgrifennu nofel
k. vioù e neizioù warlene chwil(i)o am eira llynedd
bravoc’h (eo) reiñ eget mont da glask gwell (yw) rhoi na mynd ar ofyn
emaint o k. anezhañ/anezhi mae’n nhw’n chwil(i)o amdano/amdani
emañ o k. laka(a)t e fri e kement toull ’zo mae e yn ceisio gwthio/hwpo’i drwyn ym mhobman / i bopeth
klasker g. -ien chwiliwr; ymchwilydd/ ymchwiliwr; cardotyn
ur c’hlasker boued cardotyn
ur c’hlasker dour dewin dŵr
klasker-bara g. -ien-vara cardotyn
klavier g. -où allweddell, bysellfwrdd
kleier ll. kloc'h qv.
k.(igoù-ruz) (bot) drops cochion
kleierigoù ar brug clychau mân y grug
kleiz1 a. chwith; lletchwith, llawchwith, di-glem
bezañ sotoc’h eget he botez k. bod yn dwpach/ddwlach na’i llun
war an dorn/tu kleiz ar y (llaw) chwith
kleiz2 g. (och(o)r) chwith
kleiz3 g. sialc
kleizard/kleiziad1 a. llawchwith
kleizard/kleiziad2 g. -ed un llawchwith
kleizenn b. -où craith
kleizenniñ be. (am friw), (ym)ffurfio’n graith
klemm1 be. achwyn, cwyno; ceintach(u), conan (ar laf.); griddfan
k. eus/a/diwar-benn ub./udb. achwyn/ cwyno/ceintach(u)/conan am rn/rth
k. eus an amzer achwyn am/ar y tywydd
k. ouzh ub. achwyn/cwyno wrth rn
k. ne dalv ket ’does dim diben/gwerth achwyn/cwyno
abeg/tro en doa da glemm ’roedd ganddo fe / gydag e achos/le i achwyn
k.-k. a ya da gozh / a vev d’e gozh, k.-k.ha bev atav yr olwyn a waedda a gaiff olew, cyd gwichio’r fen hi a ddwg ei llwyth, hir y bydd edau (fain) gwraig eiddil
en em glemm achwyn, cwyno, conan
ne c’helle ket en em glemm ouzh ar vuhez doedd gydag e / ganddo fo ddim achos i achwyn/gwyno ar ei fywyd
klemm2 g. -où achwyniad, cwyn
dougen/sevel k. achwyn, gwneud achwyniad
mat eo bet kavet va c’hlemmoù derbyniwyd f’achwyniadau/nghwynion, enillais f’apêl (yn erbyn y dyfarniad)
klemmasenn b. -ed ceintachen, conen, un achwyngar
klemmet abf klemm1 qv.
k. e vez diwar e benn mae yna achwyn arno
klemmgan g. -où galarnad
klemmichal be. llefain, wylo(fain), gwneud lleferydd cwynfanus, swnian; sniff(i)an
klemmus a. achwyngar, cwynfanus
gwrac’h k. : gwrac’h padus / a ya da gozh, yar glemmus : yar badus yr olwyn a waedda a gaiff olew, cyd gwichio’r fen hi a ddwg ei llwyth, hir y bydd edau (fain) gwraig eiddil
klemmvan g. -où cwynfan, wylofain
klenk1 a. cryno, cymen, taclus, twt, trefnus
klenk2 adf yn gymen, yn dwt, yn daclus; yn burion, yn iawn
mont k. en ul lec’h bennak mynd yn glwt (i mewn) i rywle, ffito’n dwt yn rhywle
klenkañ be. cymhennu, tacluso, twtio, dodi/rhoi i gadw, rhoi yn ei (l)le; cuddio, cwato
k. an arc’hant ouzh e vab cuddio/ cwato’r arian oddi wrth ei fab
k. al lizher ouzh he gwaz cuddio/ cwato’r llythyr oddi wrth ei gŵr
en em glenkañ ymguddio, cwato
kleñved g. -où, kleñvejoù clefyd; salwch, tostrwydd, anhwylder
k. ar gêr hiraeth am gartre’
k. ar sukr clefyd y siwgwr, y clefyd melys
k. ar vro hiraeth am ei (g)wlad
ar c’hleñved a zeu war varc’h hag a ya kuit war droad nid â drwg fel y dêl
ar c’hleñved dre uzh y darfodedigaeth/ dicléin/diciâu, y pla gwyn
tuet/techet/prest eo da dapout a bep seurt kleñvejoù mae’n barod/tueddu i gael pob math o salwch
tapout/pakañ/dastum ur c’hleñved cael afiechyd/salwch
k.-mor salwch môr
ur c’hleñved-red/spegus/stagus clefyd heintus
ur barr/c’horfad/gaouad k. pwl gwael o salwch/dostrwydd
kleñvel/kleñver be. clafychu, cael ei daro/ tharo'n wael/dost/sâl
dont da gleñvel/gleñver mynd yn wael/dost/sâl
kler torf. -enn b. iâ (+ffig.); llaid, llacs-k.
bezañ etre an dour hag ar c’hler bod mewn cyfyng-gyngor / mewn penbleth
torriñ/terriñ ar c’hler torri’r iâ (+ffig.)
klerañ be. rhewi
kleret abf klerañ qv. wedi rhewi; wedi sythu/ rhynnu/fferru
klet a. clyd, diddos, cysurus
kleurc'h b. maen crasu ffrois/crempog/ pancos / pice ar y maen / pice bach / pice planc ayyb.; llif gron
kleuz1 a. cau, gwag
hent-k. ffordd/llwybr yn ddwf(w)n rhwng cloddiau
kleuz2 g. -ioù ffos, cwter, clais; clawdd; perth; ffens
aet eo an tenn er c’hleuz gantañ (ffig.) mae wedi methu/ffaelu, mae wedi mynd i’r clawdd mae arno fe / gydag e, ’dyw e ddim wedi cyrraedd y nod, ’ddaeth e ddim i ben â hi, ’lwyddodd e ddim
bouzar evel ur c’hleuz yn fyddar bost
mont dre gleuz ha garz mynd fan hyn a fan ’co, mynd i bobman
ne vez ket savet ar c’hleuz diouzh un tu hebken mae dwy och(o)r i bob dalen/stori
kleuzañ be. cloddio; tyllu; cafnu
k. ur bez agor/torri bed
kleuzenn/kreuzenn b. -où twll; ceudod; coeden gau/gou/wag; dyfnder, dibyn
kleuzeur b. -ioù lamp
kleuziañ be. codi clawdd; cau i mewn
klev1! bf 2ail un. gorch. klevet1 qv. clyw!
klev2(ed) g. clyw, gallu i glywed
ar c’hentañ k. eo din, ma/va c’hentañ k. eo dyna/dyma’r cynta’ i fi/mi glywed
se am eus gouezet diwar glev clywed hynny ’wnes i
ne dalv/servij ket pediñ ar sant pa ne glev ket nid gwiw canu i’r byddar
pounner-/teñval-glev trwm ei glyw/ chlyw
kleveled a. clyweled
klevet1/klevout be. clywed; arogli; cael ar ddeall, deall, synhwyro
k. e begement / he fegement cael pregeth / pryd o dafod / stŵr / termad
k. ha gwelet a zo daou, kant k. ne dalvezont ket ur gwelet nid gwybod heb weled, ni ŵyr ond a welas (welodd), nis gwybydd ar ni welodd, un peth yw tystio â’r llygad arall yw clywed
k. traoù clywed pethau; cael pregeth/stŵr/ termad / pryd o dafod
en em glevet/glevout cytuno (a’i gilydd)
gwelloc’h eo en em glevet eget en em skeiñ gwell estyn llaw na chodi dwrn
en em glevet int maen nhw wedi dod i gytundeb/delerau, maen nhw wedi cytuno
en em glevet/glevout mui-pe-vui / tamm-pe-damm (gant) cyfaddawdu (â), dod i gyfaddawd (â)
dezho d’en em glevout/glevet rhyngddyn nhw a’i gilydd, rhwng gwŷr Pentyrch a’i gilydd
evel/e-giz ma oa bet en em glevet fel y cytunwyd, yn unol â’r cytundeb
ne dalv/servij ket pediñ ar sant pa ne glev ket nid gwiw canu i’r byddar
ne glev banne/takenn ’dyw e’n clywed dim, mae’n drwm ei glyw fel postyn, mae’n gwb(w)l/hollol fyddar
klevet2 abf klevet/klevout qv.
war a vez k. yn ôl y sôn, medden nhw
’vel/’giz ma oa bet en em glevet fel y cytunwyd, yn ôl y cytundeb
kleze g. -ier cleddyf
klezier ll. kloz4 qv.
kliant g. -ed cwsmer
kliked g. -(i)où clicied
klinik g. -où clinig
klipenn b. -où crib (ceiliog, aderyn)
k. ar c’har crimog
kloareg1 g. -ed, kloareien clarc/clerc
kloareg2 g. kloer clerigwr, darpar offeiriad
kloareien ll. kloareg qv.
kloastr g. -où clawstr
klochañ/klochal be. clochdar/clochdran, clwcian
pa gloch ar yar e vez vi pe labous ’does dim mwg heb dân
kloched g. -où bach(yn); clesbyn
k. goañv (bot.) lili wen fach, tlws yr eira, eirlys
klochedoù(-kromm) cromfachau
klochedañ be. cau â bach(yn)/clesbyn
kloc'h g. kleier cloch; gorchudd gwydr
k. gwer gorchudd gwydr
arabat selaou kement k. a son gwae a gredo bob chwedl a glyw(o), rhaid peidio credu popeth a glywir, cred air o bob deg a glywi ac fe gei rywfaint bach o’r gwir, nid mynych gwir oll a glywir; na chredwch ddim ar frys
brallañ/seniñ e gloc’h canu’i gloch, chwythu’i (ut)gorn (ffig.), ei ganmol ei hun(an), clochdran/utganu ei glodydd (ei hunan), ymffrostio, brolio
kloc'her g. -ien clochydd
kloc'hig g. kleierigoù cloch law
kloc’horenn b. gw. klogoren
klodad g. -où torraid/torllwyth
ur c’hlodad moc’h bihan torraid o foch bach
kloer ll. kloareg qv.
kloerdi g. -où athrofa (ar gyfer offeiriadon)
klogor ll. -enn b. bybl
klogorenn b. -où pothell/polleth, swigen, chwysigen; cloch ddŵr; bylb (golau/ goleuni)
klogorenniñ be. pothellu/pollethu; byrlymu
klok a. cyfan, cyflawn, llawn; gorffenedig, caboledig; union, ar ei ben, cymwys; ar ben ei (d)digon
amañ emañ k. en e di nevez mae ar ben ei ddigon yma yn ei dŷ newydd
dek eur k. eo mae’n ddeg o’r gloch union / ar ei ben / cymwys
un danevell glok adroddiad cyflawn/ llawn/manwl
ur miz k. mis cyfan
klokaat be. cwpla, cwblhau, dibennu, gorffen, caboli, perffeithio (rhyw waith)
klokañ a. gradd eithaf klok qv. gorau, mwyaf gweddus/addas
klokoc’h a. gradd gymharol klok qv. gwell, mwy gweddus/addas
d’ar mare-se e oa k. ar gouerien eget ar vartoloded y pryd hynny ’roedd yn well ar y ffermwyr nag ar y morwyr
klopenn g. -où penglog ; (ffig.) clopa, pen
kouezhet oc’h war ho k.? (eironi) ydych chi’n iawn yn eich pen? ydych chi wedi colli’ch pwyll / wedi drysu?
klotañ (gant) be. odli (â); cynganeddu (â), cytgordio (â); ateb, taro, cydfynd (â), cydweddu (â), bod yn addas (i), ffit(i)o; cyfateb (i)
klotenn b. -où odl
klouar a. claear; cynnes; heb fod yn gynnes, oeraidd (am groeso); mwynaidd (am yr hinsawdd)
un degemer k. croeso heb fod yn frwd/gynnes, derbyniad oeraidd
klouaraat be. claearu; dod yn fwyn(ach), cynhesu, twymo (am y tywydd)
kloued b. -où, klouejoù clwyd; atalfa
kloun g. -ed clown; hurtyn, lleban
kloz1 a. cau, caeëdig; clos; wedi’i gau/chau i mewn; tynn; diogel; clyd
gwele-k. gwely cwpwrdd
kloz2 adf. ynghau; yn glos, yn dynn; yn ddiogel; yn glyd
derc’hel k. cadw’n ddiogel; cau’n dynn
kuzhet-k cwb(w)l gudd/ddirgel, wedi’i guddio/chuddio’n llwyr, wedi’i gwato/ chwato’n ddiogel/saff
serret-k. wedi’i gau/chau’n dynn/dda/ iawn
kloz3 g. clydwch, diddosrwydd
en em zerc’hel er c’hloz cwtsio/swatio yn y tŷ, cadw’n glyd/ddiddos; cysgodi, ymochel
kloz4 g. -ioù, klezier clos, buarth
klozañ be. cau; cau i mewn; dod â rhywbeth i ben, rhoi pen ar y mwdwl, tynnu rhth i derfyn
k. ar gaoz tynnu’r sgwrs i ben
kloz an dra-se e-barzh da rastell cadw hwnna o dan dy hat/het, rhyngot ti a fi a’r gath/wal, paid â dweud wrth y garreg / wrth enaid byw o neb
evit k. i gloi, i dynnu pethau i derfyn/ben/ fwcwl, i roi pen ar y mwdwl, yn ola’, i orffen
traoù ’zo hag a ranker k. warno mae rhai pethau y mae’n rhaid peidio sôn amdanyn nhw / sy’n rhaid eu cadw’n gyfrinach
kluchañ be. cyrcydu, cwtsio, swatio; caca, cachu, gwneud ei fusnes/busnes (ffig.)
klud g. -où clwyd (adar); cambren
k. ar yer y cwt ieir, y sied ieir/ffowls
d’ar c’hlud! i glwydo! i’r cae nos! i’r gwely!
an holl (dud) ’zo aet d’o c’hlud mae pawb wedi mynd i glwydo / i’r cae nos / i’r gwely
kludañ be. clwydo; cyrcydu, cwtsio, swatio
klufan a. dauwynebog, rhagrithiol, ffals, â gwên deg (a gwenwyn dani)
klufaner g. -ien sebonyn, cynffonnwr, ymgreiniwr, rhagrithiwr, hen un ffals
klufaniñ/klufanat be. seboni, rhagrithio, ffalsio
klujar b. klujiri petrisen, grugiar
klukadenn b. -où llymaid, diferyn, diod, dracht, llwnc, joch
klukañ be. llyncu, yfed (heb dynnu’i (h)anadl / ar ei dalcen/thalcen)
koabr torf. -enn b. cymylau ll. cwmwl
koabrek a. cymylog
koabr torf. enn b. cymylau du(on) enfawr; awyr
koabrenn b. -où cwmwl
koabrenniñ be. cymylu
koach(añ) be. cuddio, cwato, ymguddio
koad g. -où, -eier, koajoù, koajeier coed, coedwig; pren
hennezh a zo k.-tro ennañ mae tro yn ei gwt/gynffon
kazeg/kilhog-k. (aderyn) cnocell/tyllwr/ coblyn y coed, caseg wanwyn, ceiliog coed/ffesant, grugiar
koadaj g. -où coed, pren, coedach, ffrâm/fframyn
koadek a. coediog
koadig g. -où coedwig fach
ur c’hoadig krapet ouzh torr ar menez coedwig fach wedi’i gwreiddio ar y fron
koadour g. -ien coed(i)wr
koag g. : k.-k. cwac-cwac
koagadenn b. -où crawc(iad)
koagal be. cwac(i)an, crawcian
koailh b. -ed sofliar
koan b. -ioù swper, cinio nos
ar Goan Diwezhañ/Sakr y Swper Olaf, Swper yr Arglwydd, y Cymun(deb)
debriñ/pakañ k. cael/bwyta swper / cinio nos
emañ gant e goan mae (e/o) wrth ei swper / ginio (nos), mae’n cael ei swper / ginio (nos)
ur goan a roue cinio tywysogaidd, gwledd ardderchog
koaniañ be. swpera, ciniawa, cael swper / cinio nos
koant a. pert, tlws, del
te ’zo k. da lipat! (ffig.) fe all(s)wn i dy fwyta/fyta di! (ffig. wrth blentyn ffel))
koantenn b. -ed merch bert, clegen, pishyn
koantig1 g. -ed gwenci; gwiwer
Koantig2 g. (enw ar anifail anwes) Del, Sidan
koantiri b. harddwch, prydferthwch
koantiz1 b. hardwch, prydferthwch; colur
koantiz2 b. -ed cariad (b), wejen (ar laf.)
koar g. cŵyr
koarañ be. cwyro
koarell b. -où gwad(a)n/gwaddan
koaven g. hufen
k.-skorn hufen iâ
koazez: en e goazez adf yn/ar ei eistedd
mont en e goazez eistedd
koazhañ, mont war goazhañ be. crebachu, mynd yn llai, lleihau, mynd yn brin/brinnach, prinhau; cilio'n ddim; cilio, torri, shifo, colli tir (ffig. am y corff); gwanhau; treulio'n ddim; pannu, tynnu at ei gilydd / i mewn (am ddilledyn wedi’i olchi); gostwng (am nifer y bob(o)l)
kobarr b. kobirri bad dadlwytho, ysgraff
koch g.: pa zistroio d’e goch pan ddaw at ei goed, pan ddaw i’w iawn bwyll
war ar c'hoch ar y llechen, hen gownt
kochon g. cenau, (l)lefren/lefret
koc'henn b. -où cen; cwmwl
koc'hennet abf wedi cymylu, wedi copri
koc'henniñ be. cymylu, copri
koc'hu g. -ioù marchnad(fa)
koef g. -où penwisg
k.-kañv penwisg ddu (mewn galar)
koeñv g., koeñvenn b. -où chwydd, chwyddi, wrlyn
koeñv-gouzoug llid y gwddwg/gwddf, y fynyglog, yr ysbinagl
koeñvenn-bouzelloù torllengig, hernia
koeñvet abf koeñviñ wedi chwyddo
bezañ k. gant ar fouge chwyddo o falchder
koeñviñ be. chwyddo (am ran o'r corff)
kof g. -où bola; cylla, stumog; croth
k. don! bolgi!
aet eo e gof en e gein mae wedi cil(i)o/ torri/shifo, mae wedi colli tir (ffig.), mae’n edrych fel petai’n bwyta gwellt ei wely, mae wedi mynd yn ddim / wedi colli pwysau
distrabouilhet/distreset eo e gof mae rhywbeth yn bod ar ei gylla/stumog
dornañ a gof da gein cledro/curo/ pwno/lardo/wald(i)o’n ddidrugaredd / yn ddu ac yn las, rhoi cot(en)/crasfa/ curfa dda, rhoi cweir iawn
douget eo evit e gof, ur c’hof don ’zo anezhañ mae e’n fachan am ei fola/ fwyd, mae e’n eitha’ folgi, mae e’n fwytäwr mawr
goude tenn k. ez eo ret yun wedi gloddest : ympryd
gwell(oc’h) eo k. da freuziñ evit boued da venel, gwell(oc’h) eo kofig da ziframmañ eget tammig da chom amañ gwell bola hollt/llawn na bwyd da’n bradu/gwastraffu
ober k.(ig) ruz bolaheulo, torheulo
ober k.(ig) moan tolio (bwyd), byw’n fain, byw ar fin y gyllell, byw ar y nesa’ peth i ddim, mynd heb ddanteithion, bwyta llai, codi’r rhast(a)l, byw ar ei gythlwng/chythlwng
k.-gar bola/croth/poten coes
kofad g. -où bol(i)aid, llond/llawn bol(a)
graet en deus re gofad mae wedi bwyta gormod(d), mae wedi gorfwyta
kaout daou vugel en ur c’hofad cael efeilliaid
kofeg g. kofeien dyn/bachgen boliog / â bola mawr
kofegez b. -ed menyw/merc’h foliog / â bola mawr
kofek a. boliog
kofes(aat) be. cyffes
kofez g. -ioù cyffes
kog g. kegi/keger/kejer ceiliog; tap
gwelloc’h eo d’ur feurmier uzañ e votoù - da vont da baeañ e aotrou - evit klevet e gog o kanañ nid da yw byw yng nghlyw ceiliog y Plas
pinous evel ur c’hog dibluñvet a chywilydd mawr arno/arni, yn cywilyddio fel ci wedi cael torri’i gwt/gynffon
k.-Indez twrci
kogenn b. kogoù plisgyn, cragen
kogez b. -ed, Jañ-Mari gogez Cadi Ffan, pais o ddyn, dyn/bachgen merchetaidd
kog-heol g. -où-heol cwmwl ar yr haul
kogn g. -où ongl; cornel, congl
kognak g. brandi
kognek a. onglog
tired k. acen grom
kognig g. cornelyn
kogn-tro g. tro (mewn ffordd)
kokain g. cocên
kokenn b. -où cawg pren; (ar laf.) clopa, pen
k. ar (penn-)glin padell y ben-glin
hennezh a zo ruz e gokenn mae pen/wyneb hwnna’n goch
kokesa/kokousa be. hel(a)/casglu/crynhoi cocos
kokesaer g. -ien casglwr cocos
kokez/kokouz torf. -enn b. cocos ll. -en
kokokokogo (cân y ceiliog) cocadwdl(d)ŵ
kokombrez torf -enn b. ciwcymberau ll. ciwcymber/ciwcym(b)erenn
kole g. -ed, -où tarw ifanc
kas ar vuoc’h d’ar c’hole mynd â’r fuwch at y tarw
emañ ar vuoc’h o c’houlenn k. mae’r fuwch yn ’mofyn tarw / yn wasod / yn tarwa
hennezh ’zo ur c’hole! (ffig. am berson) mae e’n gob(yn)/ebol (ffig.)!mynd â’r fuwch at y tarw
mouchit mat ho k. - pe ’hend-all ho po poan gantañ a arbedo’r wialen a ddifwyna’i fachgen, yr hwn a arbedo’r wialen a fydd yn casáu’i fab, gwae’r tŷ lle na chlywir llais cerydd
koleenn b. -ed cloben/cowlaid/cwlffen/ cymanfa/ tas/whompen (o ferch/fenyw/ ddynes), merch/menyw/dynes lond ei chot / lond ei chroen / (yn) fwy na llond ei chadair / â gafael arni
kolen g. kelin mamolyn ifanc bach neu ganolig ei faint, ebol, llo, myn, oen, porchell
ur c’holen-ki ci bach/ifanc, cenau, colwyn,
koler b. dicter, llid, tymer ddrwg
kolera g. colera
kolesterol g. colesterol
kolier g. -où coler; gwddw(g)/gwddf dilledyn/ pilyn; cadwyn (swyddogol)
k. an Ermin cadwyn yr Ermin
kolieroù ar maer hag ar vaerez (e broioù ’zo) cadwyni’r maer a’r faeres (mewn rhai gwledydd)
kolist g. -ed plentyn yng nghôr yr eglwys
koll1 a. coll, colledig
k. on ganez/ganit! ’rwyt ti’n drech na fi/mi! ’rwyt ti’n fy maeddu/nhrechu i!
koll2 be. colli
k. al/e liw colli’i liw; gwelwi; pylu
k. amzer gant belbiachoù gwastraffu/bradu amser â manach bethau dibwys, dala’r slac yn dynn (ar laf), dwndlan y gath (ffig.)
didalvez ha k. amzer : deskiñ ar mad heb en ober mae’n beth diwerth ac yn fradath/wastraff amser i ddysgu am ddaioni heb ei wneud
k. kalon digalonni, gwangalonni, colli hyder, anobeithio, danto
k. poell e gudenn / penn e neudenn / e oremus colli llinyn ei stori
an hini ne riskl/avantur/vrok netra na k. na gounit ne ra anaml/odid elw heb antur, os na fentri di beth ’enilli di ddim, oni fentrir ni cheir, gwan ei galon a gyll; nid â yr hwn a erys yn y pant fyth dros y bryn
koll3 g. -où colled; colli
k. boued, k. e vara un da i ddim, un diffaith, un heb fod yn werth ei halen
gwerzhañ diwar/war o c’holl gwerthu ar eu colled
kaout un tamm mat a goll war udb. cael tipyn o golled (ariannol) ar rth, colli tipyn (o arian) ar rth
ur c’holl bras eo mae’n golled fawr
k.-amzer gwastraff/bradath amser
didalvez eo ha koll-amzer deskiñ ar mad heb en ober gwaith ofer a gwastraff/bradath amser yw dysgu sut mae byw’n dda heb wneud hynny
k.-bugel colli plentyn (cyn ei eni), erthyliad naturiol
k.-gwad gwaedlif
k.-poan gwaith ofer
ur c’holl-boued pwdryn, seguryn
kaout gwall-golloù cael colledion mawr/enbyd
kollet abf koll qv. coll, colledig; ar goll; wedi ymgolli
k. da vat cwb(w)l/llwyr golledig; ar goll yn llwyr/lân
k. en e soñjennoù wedi ymgolli yn ei feddyliau
kollet eo gantañ e glev(ed) nevez ’zo mae e newydd golli’i glyw
k. gant ar boeson/voeson yn gaeth i’r ddiod, a’r ddiod yn drech nag e / na hi, yn drwm ar y botel, yn yfed yn drwm, wedi mynd i afael y ddiod
poan gollet gwastraff/bradath amser, gwaith ofer
k.-holl/-mik/-naet/-lip ar goll yn lân/llwyr
kolo g. a thorf. gwellt
(unan) a ra kalz a deil gant nebeud a golo (un) swanc a dim yn y banc, pen punt a chynffon ddimai / cynffon ddimai a phen punt, un â thast siampên a phoced gwrw
koloenn b. -où cwch gwenyn (o wellt)
kolon g. coluddyn/perfeddyn mawr, colon
kolonenn b. -où colofn
colonialist g. -ed gwladychwr
kolonizañ be.gwladychu
komanant gw. koumanant
komañs be. dechrau, cychwyn
k. en-dro dechrau/cychwyn o’r newydd / eilwaith / eto
komañsamant b. -où, komañsamañchoù dechrau, cychwyn
kom(m)bant g. -où cwm bach
kombod g. -où, kombojoù adran; cerbyd (tren)
komedian g. -ed, komedianer/ komediañcher g. -ien actor, chwaraewr (mewn drama, ffilm)
brasañ komediañcherien er bed actorion mwya’r byd
komedienn b. -où comedi
komer1 a. siaradus, yn llawn cleber
komer2 b. -ezed cyd-famfedydd; clebren, clecen; term o anwyldeb wrth gyfarch gwraig (cymdoges neu ffrind)
k. blouz bydwraig, widwith (ar laf.)
komerezeta be. clebran, clecan, hela clecs, hel straeon
komersant g. -ed masnachwr
komis/komiz g. -ien clarc; gwas cyflog; bachgen/dyn yn gweini mewn siop
komiser-polis g. -ien-bolis cwnstabl, heddwas
komision b. -où comisiwn; neges
ul labour k. gwaith comisiwn
ober komisionoù ’mofyn negeseuon, siopa
komite g. -où pwyllgor
K. Difenn Plogo Pwyllgor Amddiffyn Plogo
komodenn b. -où cist ddreir(iau)/ddroriau isel
kompagnun g. -ed cyfaill, ffrind, partner/ pantner (ar laf.); priod
kompagnunezh b. -où cwmni, cymdeithas
labourat a ra evit ur gompagnunez vras mae’n gweithio i gwmni mawr
ur gompagnunezh tud cwmni o bob(o)l
komper g. -ien, -ed, kompiri tad-bedydd; cyfaill, ffrind, partner/pantner (ar laf.)
kompez1 a. gwastad, llyfn; call, pwyllog, synhwyrol; cyfartal; cyfan (am gefnder/ gyfnither); undonog
daou vreur k. dau frawd (o’r un fam a’r un tad)
ur c’henderv k. cefnder cyfan
kompez2 adf. yn wastad; heb wall/ gamgymeriad ; yn ddidrafferth
kouezhañ k. gant udb. cytuno/ cydfynd â rhth
kompez3 g. -où gwastad; gwastatir
war ar c’hompez ar y gwastad
kompezañ be. cymhwyso; gwastatáu, llyfnu, llyfnhau; lefelu; cymodi, dod i gymod; tawelu (meddwl, ysbryd)
k. an traoù etrezo cymhwyso pethau rhyngddyn nhw, dod â nhw i gymod, cymodi nhw â’i gilydd
ar marv a gompez an dud mae angau yn lefelu pawb, yn y bedd mae pawb yn unwedd
kompezenn b. -où gwastatir, gwastadedd
kompiri ll. komper qv.
kompren be. deall, amgyffred, dirnad
k.a ran ’rwy’n deall, fe wela’ i (ffig.)
k. mat deall yn iawn
k. fall/a-dreuz camddeall
daoust ma ne gomprenent na pik na bran e galleg er na ddeallen nhw na sill na phill yn Ffrangeg
ne gomprenan netra/mann/neudenn/ sort ebet dioutañ ’dwy’ i ddim yn ei ddeall o gwb(w)l, ’alla’ i ddim gwneud pen na c’hwt/chynffon ohono, alla’ i ddim gwneud na rhych na rhawn/gwellt ohono
n’out ket evit k./krediñ ’elli di ddim dirnad/dychmygu/credu/coelio
komprenet abf kompren qv.
ma’m eus k. mat, ma n’em eus ket k. fall/a-dreuz os deëllais i’n iawn, os na / oni wnes i gamddeall
un dra bet k. fall camddealltwriaeth
komputor g. -ioù cyfrifiadur
komuniañ be. cymuno
komunion b. -où cymun(deb)
komunist g. -ed, komunour g. -ien comiwnydd
mennozhioù k. daliadau/syniadau comiwnyddol
komunouriezh b. comiwnyddiaeth
komz1 b. -où gair (llafar); siarad; gallu i siarad/whilia, lleferydd
k. evit k. gair am air
er penn kentañ edo ar Gomz yn y dechreuad yr oedd y Gair
hep la(va)ret ur gomz heb yngan gair, heb ddweud dim
koll ar gomz colli’i (l)leferydd
dre gomz drwy siarad/whilia; ar lafar
un arnodenn dre gomz arholiad/ prawf llafar
lavaret e gomz dweud ei ddweud, ymuno yn y sgwrs/drafodaeth
mont war gomz ub. torri ar draws rhn (yn siarad)
komzoù ar ganaouenn geiriau’r gân
komzoù brav/flour geiriau teg
komzoù bestl ha gwinegr geiriau chwerw iawn
komzoù divalav siarad annymunol, geiriau/ iaith anweddus; geiriau cas/creulon
komzoù goullo siarad gwag, geiriau gweigion, lap wast (ar laf.)
komzoù grevus/pounner geirau difrifol
komzoù ha ton ar c’hantik geiriau a thôn yr emyn
komzoù ha ton ar ganaouenn geiriau ac alaw y gân/gerdd
komzoù trouz a zo bet kenetrezo fe fu geiriau garw/tanllyd/ffyrnig rhyngddyn nhw, buon nhw’n gweiddi/ cyfarth ar ei gilydd
e gomzoù a zeue eus e galon siaradai o’i galon
klevet em eus ho komzoù ken kalet em c’heñver fe glywais i eich geiriau mor gas/angharedig amdana’ i
rannañ komzoù siarad, trafod, sgwrsio
k.-plaen rhyddiaith
ur varzhoneg e k.-plaen cerdd mewn gwers rydd
komz2 be. siarad, whilia (ar laf.)
k. dezhi eus he bugale, k. ganti diwar-benn he bugale siarad â hi am ei phlant
k. dre ‘de’ ouzh ub. galw ‘ti’ ar rn
k a vouezh izel siarad yn dawel, sibrwd
k. a vouezh uhel siarad yn uchel / dros y lle / ar dop ei lais
k. e kuzulik siarad yn dawel, sibrwd
k. outañ e-unan / etre e dok hag e chouk siarad ag e’i hunan / o dan ei ana(d)l
o k. ouzhit da unan emaout? (a) wyt ti’n siarad â (thi) dy hun(an)?
pa gomzer eus ar b. e vez e lost e-kreiz, pa gomzer eus ar b. e weler e benn pe e lost pe e greiz, pa vez komzet eus ar b. e vez gwelet e lost a-bell pe a-dost, pa gomzer eus an heol e e weler e sklerijenn soniwch am y diawl ac fe welwch ei gwt/gynffon, soniwch am y diafol ac fe ddaw ar y gair
komzer1 bf amhers. pres. komz qv.
komzer2 g. -ien siaradwr
ur c’homzer brav siaradwr da/huawdl; (ffig.) ymgreiniwr/gwenieithwr/crafwr/ cynffonnwr/sebonyn/sebonwr/ tafod teg (ffig.)
komzet abf komz qv.
k. he deus ouzhin eus kudennoù he bugale siaradodd â fi/mi am broblemau’i phlant
kon ll. Hen Lydaweg < ki qv.
Konan epg. Cynan
koñchenn b. koñchoù stori, clec
koñchoù gw. kont
kondaonidigezh b. collfarn, condemniad, dedfryd, barn
kondaoniñ be. collfarnu, condemnio; dedfrydu, barnu
kondon g. -ioù dyfnder; dwnsiwn; dyfnderoedd (y môr)
koñfirmañ be. gweinyddu bedydd esgob
konfirmasion b. -où bedydd esgob, conffirmasiwn
koñfitur g. jam
koñfort g. cysur
koñfortiñ be. cysuro
kongres g. -où cyngres
konifl/konikl g. -ed cwningen (wyllt)
konifleta/konikleta be. hela cwningod
koñje g. -où caniatâd; gwasanaeth milwrol
douar k. tir rhent
kaout k. da ober udb. cael caniatâd i wneud rhth
me n’am boa ket a goñje da vont ’ches i ddim caniatâd i fynd
kaout e goñje cael ei ddiswyddo, cael mynd (o’i waith), cael ei gardiau
ober e goñje gwneud ei wasanaeth milwrol
Konk: K. Kernev e. lle Concarneau (Ffrg)
K. Leon e. lle Le Conquet (Ffrg)
konkour g. -ioù cystadleuaeth, gornest, ymryson
ar c’honkourioù gouren yr ymrysonfeydd ymaflyd codwm
konkourañs b. cystadleuaeth, gornest
konkouriñ be. cystadlu, ymgiprys
koñsailher g. -ien cynghorwr (etholedig)
koñsakriñ be. cysegru
koñserv g. jam
koñseviñ be. beichiogi
koñsul g. -ed is-gennad, conswl
kont1 b. -où, koñchoù cyfri’; swm; cownt, bil
derc’hel k. (eus) cadw cyfri’/cownt (o); ystyried
digeriñ ur gont en ti-bank agor cyfri’ yn y banc
en un taol k. yn ddisymwth
evel ma vez k. alies fel y digwydd yn fynych
kemer war ma/va c’hont mynd ar fy liwt fy hunan, gweithio i fi/mi fy hunan, mynd yn hunangyflogedig
labourat a ra war e gont mae en hunangyflogedig
ober ar gont cyfri’r gost/draul; gwneud y cyfrifon; gwneud y bil, gweithio’r cyfanswm; amcangyfri’
ober e gont d’ub. lladd/llofruddio rhn
ober ur gont cyfri’, rhifo
paeañ ar gont talu’r swm, talu’r bil/ ddyled
penaos emañ k.? siwd mae’r hwyl? sut mae?
reiñ/roiñ e gont d’ub. diswyddo rh, rhoi rhn ar y clwt (ffig.); rhoi yr hyn oedd/sydd yn ddyledus i rn; cam-drin rhn; lladd rhn
ur gont-mir cyfri’ cadw
ur gont-red cyfri’ cyfredol
kont2 b. -où, koñchoù sôn, si, siarad, hanes, adroddiad, stori, chwedl, cownt (ar laf.)
k. a zo etrezo diwar-benn se maen nhw’n trafod hynny, maen nhw’n sôn/ siarad am hynny
evel ma vez k. alies fel y digwydd yn fynych/am(a)l
n’hoc’h eus ket klevet ar gont? ’dych chi ddim wedi clywed y si / y sôn / yr hanes?
penaos emañ k. gantañ/ganti? sut/siwd hwyl sy(dd) arno/arni? sut/siwd mae arno/arni? beth yw ei hanes e/hi?
rentañ k. eus ar c’hoari mell-droad rhoi adroddiad o’r gêm bêl-droed
treiñ diwar ar gont newid y pwnc (trafod), troi’r gath yn y badell (ffig.)
koñchoù-born chwedlau/storïau anodd eu credu/coelio/llyncu, storïau celwydd golau, storïau pen llo
koñchoù-gwrac’h kozh! hen chwedl/ wheddel! coel gwrach!
kont3 g. -ed iarll, cownt (person)
kontadenn b. -où stori, chwedl
kontadennoù pobl chwedlau gwerin
kontamm g. -où gwenwyn
kontammet abf. kontammiñ qv. wedi’i (g)wenwyno/(l)lygru
ur c’hi k. ci â’r gynddaredd arno
kontammiñ be. gwenwyno, llygru
kontammus a. gwenwynig
kontañ be. dweud, adrodd; cyfri’, rhifo; cynnwys; bod o bwys/werth; dibynnu
k. bourdoù/krakoù adrodd straeon digri’, dweud jôcs
k. doare ub. adrodd hynt/hanes rhn
k. dre vras adrodd yn fras, amlinellu, rhoi amlinelliad
k. flabaj/diotachoù/sotonioù / traoù sot siarad dwli/lol, dweud pob math o sothach
k. kaozioù/koñchoù/pifoù clebran, lapan, siarad (heb ddweud llawer), whilia; adrodd straeon / dweud storїau
k. war ub. dibynnu ar rn
k. war ub. hep ma ve bet goulennet gantañ cymryd rhn yn ganiataol
gounit arc’hant an hini eo a gont evito ennill/gwneud arian sy’n bwysig/cyfri’/ sydd o bwys iddyn nhw
hep k. heb gyfri’, ar wahân i
hep k. ar mizoù kas heb gyfri’r costau cludiant/cludo
pep hini a gont diouzh e du mae pawb yn adrodd yr hanes o’i safbwynt ei hunan, ’does neb yn ddiduedd wrth ddweud yr hanes
kontant a. bodlon; boddus, hapus, llawen, balch; diddig
k. eo da vont mae’n hapus/barod i fynd, ’dyw e ddim yn anfodlon mynd
k.-dreist ar gef(e)n ei geffyl/cheffyl (ffig.), cwb(w)l fodlon, y tu hwnt o hapus, llawen dros ben
kontantiñ be. bodloni, bod yn fodlon/ hapus
en em gontantiñ bodloni, ymfodloni
kontelezh b. -ioù iarllaeth; sir
kontell b. kontilli cyllell
bezañ gantañ ar gontell hag an dorzh (ffig.) bod yn ben/feistr, bod â’r awdurdod llwyr
ur gontell c’hodell, ur gontell-bleg cyllell boced
ur gontell dall cyllell heb awch/fin, cyllell ddi-awch /ddi-fin
ur gontell daou-du cyllell ddaufiniog; (ffig.) person dauwynebog/rhagrithiol/ ffals, hen wên deg (a gwenwyn dani); Sioni-Bob-Och(o)r
ur gontell lemm cyllell lem/finiog/siarp, cyllell ag awch / â min (arni)
ur gontell vegek cyllell bigfain
kontellañ be. trywanu, gwanu â chyllell; lladd â chyllell
kontellata be. trywanu sawl gwaith
kontelleg g. -ed cyllell fôr (pysgodyn)
kontez b. -ed iarlles
kontilli ll. kontell qv.
kontouer g. -ioù cownter
kontour g. -ien cyfrifydd
kontrad g. -où cyfamod; cytundeb
hervez ar c’hontrad yn ôl y cytundeb, yn unol â’r cytundeb, fel y cytunwyd
kontre g. -où bro, gwlad, ardal
kontrol1 a. gwrthwyneb, croes
k. on ’rwy’n erbyn/gwrthwynebu/ anghytuno, ’dwy’ i ddim yn cytuno, ’dwy’ i ddim o blaid
an tu k. yr och(o)r chwith/anghywir, och(o)r fewn (dilledyn), cef(e)n (dilledyn)
aet eo an tamm aval en tu k. mae’r tamaid afal wedi mynd lawr y twll anghywir / wedi’i lyncu o chwith
ur spered k. a zen un yn wastad yn tynnu’n groes i bawb arall
kontrol2 g. gwrthwyneb
ar c’hontrol-bev/-kaer/-mik y gwrthwyneb yn hollol
c’hoari ar c’hontrol mynd yn groes / yn erbyn, tynnu’n groes, gwrthwynebu, gwneud/gweithredu yn groes
er c’hontrol i’r gwrthwyneb
kontroll g. -où rheolaeth; sensoriaeth
kontroller g. -ien goruchwyliwr, rheolwr; sensor
kontrolliñ be. goruchwylio, rheoli; sensro
kontron ll. -enn b. cynrhon
kontronek a. yn fyw o gynrhon, yn llawn cynrhon
kontronenn b. cynrhonyn
ur gontronenn lous (ffig.) slwt, merch/menyw frwnt/front
koñvañsion b. -où confensiwn
koñvers g. masnach, marsiandïaeth
koñversant g. -ed masnachwr, gwerthwr, marsiand(ï)wr
korac’h g. -où cwrwg(w)l
Koraiz: ar C'horaiz g. y Grawys
Koran g. Corân/Cwrân
korbellañ be. gwrthod (i Gymuno); methu (arholiad)
korbellet abf korbellañ qv. cael ei (g)wrthod (i Gymuno); cael ei fethu/ methu (mewn arholiad)
korbezenn b. -où gwythïen chwyddedig
korc’hwezh g. cwthwm o wynt, hyrddwynt; corwynt, trowynt, chwyrlwynt
kordañ be. rhaffo/rhaffu; plethu; cydfynd/ cydweddu (â’i gilydd); cyfateb, cytuno; clymu, mynd yn glwm
k. da labourat mynd ati o ddifri’ i weithio, ymroi o ddifri’ i’r gwaith
kordenn b. -où, kerdin/kerden cordyn/cortyn, rhaff; cynllyfan, tennyn; tant, llinyn (+ cerdd); swp, sypyn, bwndel(aid), coflaid/cowlaid
k. a dri-gor a-vec’h a dorrer gwell yw’r edau yn gyfrodedd; (ffig.) mewn undeb y mae nerth
k. ar gwir cordyn/llinyn bogail
bezañ gwe/tro en e gordenn, bezañ udb. kamm en e gordenn (ffig.) bod â thro yn ei gwt/gynffon (ffig.)
klask treiñ an avel diwar-bouez ur gordenn ceisio gwneud yr amhosibl
lezel k. gant ub. rhoi digon o raff i rn (ffig.), rhoi penrhyddid i rn, rhoi rhwydd hynt i rn
reiñ bec’h d’ar gordenn laosk dala’r slac yn dynn, magu’r gath (ffig.), llaesu dwylo, segura
treiñ k. (ffig.) newid ei gân/chân (ffig.); newid ei feddwl/meddwl
kordennad b. -où swp, sypyn, bwndel(aid), coflaid/cowlaid; ffin plwyf
korf g. -où corff; cnawd
k. en/he deus mae golwg dda arno/ arni, mae mewn cas cadw da (ar laf.)
a bouez e gorf â’i holl egni, yn egnїol
bezañ leun e gorf bod wedi bwyta’i wala; bod wedi yfed gormod, bod yn feddw
bezañ war gorf ub. bod ym mhen rhn, poeni/blino/pryfoc(i)o rhn
breviñ/drastañ/torriñ e gorf gweithio yn ddiarbed / ar ladd ei hunan / fel lladd nadr(o)edd, ei ladd ei hun(an) (ffig.)
digalediñ/distardañ/distankañ ar c’horf gweithio’r corff
dont k. d’ub., sevel k. ouzh ub. tyfu, datblygu’n gorfforol
e k./ war gorf e roched yn llewys ei grys
e k. / war gorf he hiviz-noz yn ei gwn nos, yn ei choban
kaout k. bod yn dew/flonegog; bod yn gadwrus
kargañ e gorf betek toull ar gouzoug llanw’i fola (lan) hyd ei styden
ledet a-hed e gorf yn gorwedd yn/ar ei hyd
n’eus en e gorf nemet gwidre ha trubarderezh ’does dim ond dichell a brad yn ei galon
ober k. magu bloneg/pwysau, tewhau, tewychu; datblygu (yn gorfforol)
ur c’horf tev evel ur varikenn un fel casgen o dew
k.-eskern (y)sgerbwd
-ar c’horf, -k. corfforol, y corff; y cnawd, cnawdol
labour-k. gwaith corfforol
plijadurioù ar c’horf pleserau’r cnawd
poan-gorf poen corfforol
korfad g. -où llawn/llond bol(a), pwl
ober re gorfad bwyta gormod(d)
ur c’horfad anoued/riv llond bol(a) o annwyd, dosad o annwyd
ur c’horfad c’hoarzhin pwl o chwerthin iach
ur c’horfad kleñved pwl o salwch, tostrwydd, cystudd
bezañ erru /arru ur c’horfad kig ennañ/ enni bod wedi tewhau / wedi magu bloneg
korfata be. llanw’i fo(a)/bol(a), gloddesta
korfek a. tew, boliog; cadwrus, â golwg dda arno/ arni, ab(a)l (yr olwg), mewn cas cadw da (ar laf.)
korfembregerezh g. ymarfer corff
korfenn b. -où staes; bodis; blowsen, crys
korfet abf wedi datblygu/llanw (yn gorfforol)
k.-kaer/-mat cadwrus, â golwg dda arno/arni, abl (yr olwg), mewn cas cadw da (ar laf.), joli (ar laf.)
korfigenn b. -où cell waed, corffilyn gwaed
korfkenn b. -où staes
korfskejerezh g. (archwiliad) post mortem
korn1 g. -ioù cornel, congl; tŷ bach, lle chwech, toiled
e k. an tan wrth y tân, yng nghornel y (lle) tân / yr aelwyd
da bevar c’horn ar byd i bedwar ban (y) byd, dros yr holl fyd, i holl gyrrau y ddaear
e pevar c’horn ar bed ym mhedwar ban (y) byd
k.-bro bro, ardal, cylch, cornel o'r wlad
ma/va c’horn-bro fy nghynefin/ardal/ mro, fy milltir sgwâr
k.(-distro) tŷ bach, lle chwech, toiled
k.-tro tro (mewn ffordd)
mont gant ar c’horn-tro cornelu (wrth yrru), cymryd y tro, mynd rownd y tro
mont re grenn gant ar c’horn-tro gw. krenn
korn2 g. kern(iel) corn (ar ben anifail); corn (ar law a throed); corn (offeryn cerdd), utgorn; pib, cetyn
pep hini a ra e gorn(iad) diouzh e vutun ha pep hini a ra e brof diouzh e yalc’h mae pawb yn torri’i got yn ôl y brethyn ac mae pawb yn rhoi yn ôl ei allu
reiñ un taol-k. (da) corn(i)o
k.-botoù sesbin
k.-boud corn rhybudd, hwter; grwnan
k.-butun pib, cetyn
k.-hemolc’h corn hela
k.-mouezh corn siarad
korn3 g. kern(i)où blaen (lleuad)
korn(i)ad g. -où cornel(yn), ardal, bro, rhan
er c’horn(i)ad-mañ yn y cornel(yn) hwn, yn yr ardal hon, yn y fro hon, yn y rhan hon (o’r plwyf/sir/wlad)
kornal be. canu corn/cyrn
kornandon g. -ed cor(rach); coblyn, ellyll
kornailhenn b. -où corn gwddw(g)/gwddf
kornaoueg gw. kornôg
kornblegenn b. -où tro (mewn ffordd; afon)
kornek a. corn(i)og
korniad g. -ioù cwlffyn (o fara, ayyb.)
kornig g. cornelyn
kornigell1 b. -ed cornicyll
kornigell2 b. -où top (tegan), corn tro
treiñ evel ur gornigell troi fel top
kornigellat be. chwyrlïo, chwyrndroi
kornôg/kornaoueg b. gorllewin
Afrika ar C’hornôg gorllewin Affrica
tu ar c’hornôg (cyfeiriad) y gorllewin
kornôgel a.gorllewinol, y gorllewin, o’r gorllewin
kornôgelaat be. gorllewineiddio
kornzigeriñ be. cilagor
k. an nor agor cil y drws
kornzigor a. cilagored
koroll1 g. -où dawns
koroll2(iñ) be. dawnsio
koroller g. -ien dawnsiwr
koronkat be. gw. kouro(u)nkañ
korr(ig) g. -ed cor(rach); coblyn, ellyll
ur c’horrig a gi corgi
korrigan g. -ed coblyn, ellyll
korrijañ be. cywiro
korrurzhiataer g. -ioù minibrosesydd geiriau
korser g. -ien môr-leidr
korvent g., korventenn b. -où corwynt; stor(o)m
korvigell b. cyfrwystra
korvigellañ be. ymgordeddu, ymblethu
korvigellet abf korvigellañ qv. wedi ymgordeddu; cyfrwys, dichellgar, ystrywgar, twyllodrus, anonest, a thro yn ei gwt/chwt
korz torf. -enn b. corsennau/cyrs ll. corsen
korzailhenn b. -où corn gwddw(g)/gwddf
korzenn b. -où corsen; coes (planhigyn), coes(g)yn; piben, pibell, peipen; tiwb(yn)
k. analat/alanat corn gwddw(g)/gwddf
k. doura piben ddŵr/ddwrhau/ddyfrio
k. ruz pibell fwyd
korzennoù an orgraou pibau’r organ
korzennoù Laenneg corn/cyrn meddyg, stethosgop (a ddyfeisiwyd gan Laenneg o Gemper)
k.-skarzh carthffos
koshaat, mont war goshaat be. mynd yn hen, heneiddio, tynnu ’mlaen; mynd yn hŷn/henach; mynd allan/mas o ffasiwn, dyddio
an hini ’zo sot a-yaouankik flamm evit k. ne fura tamm anodd tynnu cast o hen gaseg/geffyl
koshaet abf koshaat qv.
k. eo kalz mae wedi heneiddio’n fawr
koshañ a. gradd eithaf kozh qv. hyna’
ar c’hoshañ eus an tri yr hyna’ o’r tri
koshoc'h a. gradd gymh. kozh qv. hŷn, henach
kosmek/kosmik a. cosmig
kosmos g. cosmos
kostenn b. -où asen
kostez1 ardd. o ymyl, yn ymyl, ar bwys, yng nghyffiniau, gerllaw
kostez2 g. -ioù och(o)r; ystlys
’k. Dunedin ar bwys /yn ymyl / yng nghyffiniau Caeredin
diouzh k. ar vamm ar och(o)r y fam, ar och(o)r y bais
diouzh k. an tad ar och(o)r y tad, ar och(o)r y trowser/trowsus
dont/mont er c’hostez mynd ar y creigiau (am long)
e k./kostezioù al lec’h-mañ-lec’h yng nghyffiniau y lle a’r lle
e k. ub. ar bwys / wrth och(o)r / yn ymyl rhn
mont da gostez d’ober ur blegadenn mynd (i’r) naill och(o)r i gyrcydu/gaca
n’emañ ket an toulloù er memes k. mae dwy och(o)r i bob dalen/stori
k.-ha-k. och(o)r yn och(o)r, wrth/yn och(o)r ei gilydd, yn ymyl ei gilydd
kostezañ/kosteziñ be. gogwyddo, gwyro; bod ar oleddf; mynd ar hyd
k. an aod mynd ar hyd glan y môr / ar hyd y traeth / gyda’r arfordir
k. e benn rhoi’i ben ar un och(o)r
kostezenn b. -où och(o)r (corff), ystlys; och(o)r, plaid (wleidyddol); golwyth, cytled
koteletenn b. -où golwyth, cytled
koton/kotoñs g. cotwm
kouag-kouag g. (cri hwyad) cwac-cwac
kouarc’h torf. -enn b. (bot.) cywarch, llysiau Mair Fadlen, cas gan fursen
koubl g. -où cwpwl, pâr; cymal (aelod o’r corff); plyg (braich neu goes)
koublad g. -où cwpwl, pâr; pâr o efeilliaid; ychydig
ur c’houblad gerioù (ffig.) gair (neu ddau), ychydig (o) eiriau
koubladenn b. -où pâr o efeilliaid
koublañ be. cyplu, paru, cydio, cyplysu, cysylltu, uno; ateb (ei gilydd), cydweddu, taro (ei gilydd), cyd-daro, bod yn addas/gymwys/iawn/berffaith (i’w gilydd); wedi gefeillio (â’i gilydd)
kouch adf : leun k. llawn dop, gorlawn
kouchad g. -où gorchudd, haenen
ur c’houchad brug gorchudd o rug
kouchañ be. llanw/llenwi (yn dynn), gwthio/gwasgu/hwpo/saco i mewn, stwff(i)o; anelu
k. ur c’hornad(-butun) llanw’i bib, llenwi’i getyn
kouc’h g. -où cragen llong; gorchudd cwch gwenyn
kouent b. -où cwfaint, lleiandy; mynachdy
kouer g. -ien, koueriad g. -ed gwerinwr, gwladwr, ffarmwr/ffermwr
Fañch K.,Yann Gouer y/pob gwerinwr/gwladwr/ffarmwr
kouevr g. cop(o)r; pres, efydd
kouêz g. -ioù, kouêziad g. -où golch; gwaith, llawer/tipyn o waith
birviñ e gouêz dindanañ (ffig.) gwlychu’i wely
kannañ e gouez d’ub.(ffig.) rhoi pryd o dafod i rn (ffig.), ceryddu/cystwyo/ dwrdio/termo rhn
ober k. golchi
oc’h ober k. yn golchi; digonedd, llawer
gwin oc’h ober k. digonedd/llawer o win, y gwin yn llifo
kouezh g., kouezhadenn b. -où cwymp
kouezhañ be. cwympo, cael codwm, disgyn, syrthio
k. a-c’hwen / a-stok e gorf cwympo ar/yn ei hyd
k. a-flav/a-flagas cwympo’n fflachdar
k. a-fardiglev cwympo fel doli glwt, cwympo yn garlibwns/fflachdar
k. e bizibul / er vugaleaj babanu, sorddanu
k. e roudoù ub. cael ei (d)dal(a) gan rn, cael ei faglu/maglu gan rn
k. en e boull mynd idd ’i bwll / i’w bwll, mynd â’i ben iddo, ymddadfeilio
k. en e boull evel ur maner paper (am adeilad) cwympo/disgyn yn garlibwns
k. etre daouarn ub. mynd i grafangau/afael rhn
k. eus ar billig en tan cwympo o’r badell ffrïo / o’r ffrympan i’r tân
k. evel ur sac’had loaioù/eskern cwympo fel sach o dato/datws
k. klañv mynd yn dost/sâl, cael ei daro/tharo’n wael
k. war e veg/c’henou/zaoulagad cwympo ar ei wyneb
k. war ub/udb. cwympo/disgyn/syrthio ar rn/rth; dod ar draws rhn/rhth
kouezhet abf kouezhañ qv.
k. e bluñv en/war e votoù â’i ben yn ei bluf
k. e dad e stank ar vilin-avel, k. e dad diwar ar maen koat plentyn llwyn a pherth (yw), plentyn drwy’r berth (yw), gori allan/mas a wnaeth ei fam
k. eo e borpant digantañ mae e wedi gollwng ei got (i gwympo) / gadael ei got i gwympo
k. eo e vanniel gantañ (ffig.) mae wedi cael torri’i grib (ffig.), mae’i grib wedi’i thorri (ffig.)
k. eo e viz/veudig en e zorn, k. (eo) e lipenn war - lapenn mae e wedi’i siomi, mae e wedi cael siom/ail, mae â’i ben yn ei bluf
dre glask pignat re uhel e kouezher re izel a ddringo yn rhy uchel fe dyr y brigyn dano
koufr g. -où coffor, cist
kougoul g. -ioù cwf(w)l, cwcwall; gwisg mynach; clogyn, mantell
kouign1 g. -où teisen/cacen fach (heb hufen), bynnen, bynsen
kouignoù-erc’h peli eira
kouign2 b. -où bisgeden/bisgïen
koukou b. -enned, koukoug b. -ed cwcw, cog
kouldri g. -où colomendy, tŷ colomennod
koulin g., koulinenn b. -ed cwningen (wyllt)
koulm1 b. -ed colomen
koulm2/kloum g. -où c(w)lwm
k.-dall c(w)lwm tynn
k.-lagadenn/rozennig c(w)lwm dolen
k.-par c(w)lwm dwbwl
k.-red/lagadek/lagadenn / (war) rikl c(w)lwm rhed
koulmañ be. clymu
koulskoude adf eto i gyd, serch hynny, beth/fodd bynnag, (gan) ta beth, siwt
koultr g. -où cwlltwr
koultron g. tar
koultroniñ be. tarro/tario
koulz1 a. ac adf cystal
k. e vije din kaozeal ouzh va botez! buasai man a man i fi siarad â’r wal!
k. eo din mae cystal i fi/mi, man a man yw e i fi/mi
k. ha netra megis dim
k. lavaret bron, braidd, fawr, nemor; o’r braidd, prin, o fewn dim, mwy neu lai, i bob pwrpas
ne oa den k. lavaret er maez ’doedd braidd/fawr neb mas, o’r braidd / prin fod neb allan, ’doedd nemor neb allan
ne welan anezhañ biskoazh/james - k. lavaret ’fydda’ i braidd byth yn ei weld, bron na ellid dweud na fydda’ i byth yn ei weld
k. pe well cystal neu well
koulz2 g. -ioù adeg, pryd; tymor
k. merenn amser brecwast; amser cinio
an deiz-mañ penn-sizhun d’ar c’houlz-mañ yr adeg hon wythnos i nawr (yn y dyfodol)
bremañ eo ar c’houlz mat! nawr yw’r amser (gorau)!
d’ar c’houlz mewn pryd
d’ar c’houlz-mañ, evit ar c’houlz nawr, ar hyn o bryd, (ar) y pryd (hwn), (ar) yr adeg hon
d’ar c’houlz-se y pryd hwnnw/hynny, yr adeg honno
d’e goulz, en e goulz yn ei bryd
pep tra d’e goulz / en e goulz, pep tra en deus e goulz pob peth yn ei amser/bryd, mae amser i bob peth
pevar k. ar bloaz pedwar tymor y flwyddyn, y pedwar amser
ur c’houlz berr ychydig (o) amser, cyfnod byr
k.-amzer/-bloaz tymor y flwyddyn
k.-ha-k. o bryd i’w gilydd, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith
koulzad g. -où tro, tymor, ysbaid; ymgyrch
er c’houlzad diaraok y tymor/tro blaenorol
e-pad ar c’houlzad 1913 yn ystod cyfnod/tymor 1913
koumanant b. -où cytundeb; cyfamod; tanysgrifiad; tenantiaeth ffarm/fferm; ffarm/fferm; rhent; cyflog (morwyn/ gwas)
koumanantiñ be. cytuno, dod i gytundeb, gwneud cytundeb; cyfamodi; tanysgrifio
k. gant ub. cytuno i fynd i weithio gyda rhn
koumm g. -où ton, ymchwydd (y môr)
koumoul ll. -enn b. cymylau ll. cwmwl
k. kofek cymylau llwythog
koumoulek a. cymylog
koun g. -ioù cof, atgof; coffa(dwriaeth)
e k. anezhañ/anezhi er cof/coffa amdano/amdani
e. k. eus o zad er cof am eu tad
kaout k. mat bod â chof da
kounaat be. cofio, dwyn i gof
kounabr torf. -enn b. cymylau ll. cwmwl
kounañ be. atgoffa
kounnar b. tymer/natur (ddrwg), llid, dig, dicter
delc’her war e gounnar cadw/rheoli/ meistroli’i dymer
ober udb. diwar e gounnar gwneud rhth yn ei dymer/natur
neuze ez eas he skiant-vat diganti gant ar gounnar a oa enni wedyn fe gollodd ei phwyll yn ei thymer, yna collodd bob reolaeth arni’i hunan o achos y natur ddrwg a gododd ynddi
k.-ruz tymer wyllt/ofnadwy
mont e k.-ruz mynd yn benwan (walocs) / yn ynfyd / yn wynad gwyllt / yn gacwn gwyllt, gwylltio’n gacwn/ gandryll
kounnaret abf kounnariñ qv.
kounnariñ be. cynddeiriogi, gwylltio, colli arno/arni’i hun(an), colli’i dymer/thymer/limpyn, mynd yn benwan/gynddeiriog/wallgo’/ ynfyd, mynd o’i go’/cho’, mynd yn grac ofnadwy / yn wynad gwyllt, codi’i (g)wrychyn
kouraj b. dewrder, gwroldeb
kourajiñ be. calonogi, cefnogi, hybu
kourajus a. dewr, gwrol, glew
kourater g. -ien asiant; meddyg esgyrn; cyfryngwr (priodas)
kouro(u)nkañ be. ymdrochi
kourser g. -ien môr-leidr
kourtes a. cwrtais
kourzh g. fylfa; y llawes goch
kousiañ be. trochi, d(if)wyno, bryntu/brwntu
kousk1 a. cwsg
kousk2 g. cwsg, cysgad, cyntun
ar c’housk ’zo hanter voued po fwyaf y cwsg hwyaf yr einioes
a zegas ar c’housk sy’n gwneud/peri i rn gysgu, sy’n hala rhn i gysgu
bezañ skañv e gousk / he c’housk cysgu’n ysgaf/ysgawn
deut eo ar c’housk en e c’har mae’i goes wedi mynd i gysgu / wedi mynd yn ddiffrwyth (dros dro)
dre e gousk / he c’housk yn ei gwsg/chwsg
komz dre e gousk siarad yn ei gwsg
etre k. ha di-gousk rhwng cwsg a di-hun, rhwng cwsg ac effro
ur c’hrogad k. cwsg, cysgad, cyntun
ur c’housk-ae/-kreisteiz cyntun ar ôl cinio, siesta
kousked g. cysgad, cwsg, cyntun
ar c’housk ’zo hanter voued po fwyaf y cwsg hwyaf yr einioes
ne zeue ket ar c’housked dezhi ’doedd cwsg ddim yn agos iddi, ’roedd cwsg ymhell oddi wrthi
ober ur c’hrogad k. cael cysgad/ cyntun, cysgu cetyn / am getyn
trec’het en deus ar c’housged warnañ/warni mae cwsg wedi mynd yn drech nag e / na hi
kousker1 g. -ien cysgwr
kousker2 g. -ed cranc coch, crwban y môr
kousket1/kouskiñ be. cysgu
k. c’hwek cysgu’n braf/dawel/ffein, cysgu fel babi
k. dindan an amser / dindan an aer / e kambr ar stered cysgu yn yr awyr agored / o dan y sêr / ym môn y clawdd
k. diwar sav cysgu ar ei draed/thraed
k. evel ur broc’h cysgu fel mochyn/ twrch
k. gant un hanter eus e zaoulagad / he daoulagad, ober van da gousket cysgu ci bwtsiwr, cymryd arno/arni ei fod/bod yn cysgu, esgus/cogio/ffugio/ smalio cysgu
k. ur berad / ur bannac’h / un dakenn cael cyntun / cysgad fach, cau ei (l)lygaid am ychydig
k. war e gof/c’henoù cysgu ar ei fola/ wyneb
mont da gousket mynd i gysgu, mynd i’r gwely
kousket2 abf yn cysgu, yng nghwsg; wedi mynd i gysgu
k.-mat hoc’h eus? (a) gysgoch chi’n dda/iawn?
n’em eus ket k. takenn / un dakenn / ur berad ’chysgais i ddim (un) llygedyn/(ch)winc(ad)
k.-kloz/-mik/-mort/-divorfil yn cysgu’n drwm
hanter-gousket cysglyd; rhwng cwsg a dihun / ac effro, yn hanner cwsg/cysgu
koust g. cost, traul, pris
diwar/war goust ar gost/draul; o achos, oherwydd, oblegid
diwar e goust e tesko bydd yn wers ddrud iddo, (fe ddysgiff taw) ysgol ddrud yw ysgol brofiad
bevañ diwar goust un all byw ar gef(e)n rhn (arall), blingo/porco rhn
bevañ war/a-ziwar goust ar Stad byw ar gef(e)n/bwrs y wlad
koustañ/koustout be. costi(o)
k. pikez / k.-ruz costus/drud ofnadwy/ dychrynllyd, yn costi /costio ffortiwn
paeañ k.-ruz talu’n ddrud ofnadwy, talu drwy’r trwyn, talu ffortiwn
kousto pe gousto, kousted a gousto costied a gostio, ta beth / beth bynnag bo’r gost
koustet abf koustañ/koustout qv.
k. eo bet ker dezhañ! k. eo ker d’e lêr! fe gafodd e dalu’n ddrud! bu’n rhaid iddo dalu’n ddrud / dalu crocbris / dalu trwy’i drwyn! fe gost(i)odd yn ddrud iddo! bu’n wers ddrud iddo!
koustiañs b. cydwybod
e goustiañs a rebech dezhañ mae’i gydwybod yn ei boeni
ho(u)nnezh ’zo frank/ledan he c’houstiañs ’does gan honna / ’does ganddi ddim cydwybod, mae honna’n ddi-gywilydd, ’dyw honna’n prisio/ poeni dim (taten)
a-goustiañs cydwybodol
koustus a. costus, drud
kouvi g., kouviadenn b. -où gwahoddiad
kouviad g. kouvidi gwestai
ur c’houviad a-enor gŵr gwadd
kouviañ be. gwahodd
kouvidi ll. kouviad qv. gwahoddedigion, gwesteion
kouvier g. -ien gwahoddwr, gwesteiwr
kozh1 a. hen; traddodiadol; wedi dyddio; (o flaen enw) gwael, truenus; maith, hir (am amser); cyn-; ôl-
k. a-raok e goulz hen o flaen ei amser / cyn pryd / yn gynt na phryd; henaidd
k. evel ar bed hen fel y ddaear, mor hen â phechod
k. ha yaouank hen ac ifanc, pawb o bob oed(ran)
k. poent hen bryd, hwyr glas
ar bloaz k. yr hen flwyddyn, y flwyddyn sy’ wedi mynd; y llynedd
ar c’hozh ki fall-mañ yr hen gi drwg/ melltigedig ’ma
ar c’hozh marc’h treut-se yr hen farch/geffyl main yna, yr hen sgerbwd yna o geffyl
ar maer k. y cyn-faer, yr hen faer, y maer blaenorol
ar re gozh y rhai hen, yr hen (rai); yr henoed, y pensiynwyr
ti ar re gozh cartre’r henoed
dañsioù k. dawnsiau traddodiadol
dont da vezañ k., mont da gozh mynd yn hen, heneiddio, bwrw/tynnu ymlaen
gizioù k. hen arferion, traddodiadau
kanaouennoù k. hen ganeuon, cerddi traddodiadol
ma/va hini gozh yr hen wraig ’co, hon’co sy’ (gy)da fi, yr hen fodan, nacw (ar laf.)
ma/va hini k. y gŵr ’co, hwn ’co sy (gy)da fi, nacw (ar laf.)
mont da gozh heneiddio
ul louarn k. hen gadno/lwynog; (ffig.) dyn hirben; dyn cyfrwys
un ti k. hen dŷ
ur c’hozh ti hen (dwll o) dŷ
ur c’hozh kripon hen gybydd
k.-fall musgrell, llegach
k.-Noe/-douar/-abostol/-ebestel/-gagn/-, mil-g. mor hen â phechod / â Methwsela / ag Adda / â’r ddaear, hen iawn/ofnadwy/drybeilig, difrifol/ dychrynllyd/enbyd/ofnadwy/andros/ coblyn o hen
abaoe k.-amzer / ur gozh-amzer ers amser maith, ers hydoedd/oesoedd
ur paotr-yaouank-k. hen lanc, bachgen gweddw/seng(e)l
ur plac’h-yaouank-k. hen ferch, merch weddw/seng(e)l
kozh2 adf yn hen; yn hir
n’edont/oant ket k.-dimezet ’doedden nhw ddim wedi bod yn briod yn hir
kozh3 g. hen
c’hwezh ar c’hozh ’oa en ti -se ’roedd aroglau/gwynt/sawr/tawch hen yn y tŷ yna
kozhañ be. heneiddio, mynd yn hen; oedi
bep ma kozhont e sodont henach-henach : dwlach-dwla’ / ffolach-ffola’, maen nhw’n mynd yn ddwlach fel y maen nhw’n heneiddio
hep chom da gozhañ heb oedi (dim), yn ddi-oed, yn ddiymdroi
ne chomas ket da gozhañ ’oedodd e/hi ddim, ’fu (e/hi) fawr o dro, ’fu(odd) e/hi ddim yn hir
kozhiad g. kozhidi hen ŵr, hynafgwr, gŵr oedrannus
e-giz ur c’hozhiad fel hen ŵr; henaidd
kozhni b. henaint
en e gozhni e oa distroet d’ar vro ’roedd wedi dychwelyd i’r fro yn ei henaint
mervel diwar (ar) gozhni marw o henaint
setu int o daou war o c’hozhni dyma nhw ill dau yn eu henaint / wedi cyrraedd gwth o oedran
kraban b. -où crafanc; pawen
laka(a)t e grabanoù war udb. cymryd meddiant ar rth, meddiannu rhth, cipio/ bachu/crafangu rhth
war e grabanoù/zaougraban ar ei draed a'i ddwylo, ar ei bedwar
krabanad b. -où cledrad, dyrnod, clowten, clatsien; (bot.) cegid, hemlog
krabanata be. crafu, sgramo; crafangu; cledro, dyrnu, clatsio, pwn(i)o, wald(i)o
en em grabanata ymladd, cledro/ dyrnu/clatsio/pwn(i)o/wald(i)o’i gilydd
krabisadenn b. craf(i)ad,sgrabad/ sgramad
krabisañ/krabisat be. crafu, sgrabyn, sgramo/sgrapo
krabiser g. -ien crafwr, sgramwr
krabotinell b. -où clo clap/clec; clesbyn
kraf g. -ioù, krefen pwyth(yn); pwynt
k. evit k. (ivin evit ivin, lagad evit lagad) talu’r pwyth yn ôl, talu’r hen chwech yn ôl, llygad am lygad a dant am ddant
aze emañ ar c’hraf dyna'r drwg/ gwaetha’/anhawster/broblem! yn y fan’na mae’r glo mân! (ar laf.)
a-du e oan war ar c’hraf-se ’rown i’n cytuno ar y pwynt hwnnw
krafadenn b. -où craf(i)ad, crip(i)iad
krafat be. crafu, sgramo/sgrapo
krafer g. -ien crafwr; cybydd
krafignadenn b. -où craf(i)ad
krafignat be. crafu
kraf-naon1 a. cybyddlyd
kraf-naon2 g. -ien-naon cybydd
krag g. tywodfaen
krak1 a. byr, cwta, swta; sydyn; plaen; byw, pefriog, effro, siarp (am lygaid); hanner meddw, lled feddw, wedi cael diferyn yn ormod(d)
k. al levr yr union lyfr
blev k. gwallt byr/crop/cwta
un den k. dyn bach byr
ur c’horn-tro k. tro peryglus/siarp (yn y ffordd)
krak2 adf. yn fyr, yn gwta, yn swta, yn siarp; yn blwmp/blaen, heb bilo wyau, yn ddiflewyn ar dafod; yn ddi-oed, ar unwaith; yn glep; yn grwn, yn gyfan gwb(w)l, yn llwyr, yn hollol, yn union
k. d’ar mare/poent yn brydlon, i’r eiliad
k. d’ar mare/poent-se ar yr union adeg honno
k. ha krenn/berr, krenn ha k. yn gwta/swta; yn ddibetrus; yn blwmp ac yn blaen, heb bilo wyau (ffig.), yn ddiflewyn ar dafod, yn blaen a di-dderbyn-wyneb, yn chwyrn
lavarout a rin dit un dra krenn ha k. fe ddweda’ i un peth wrthyt ti yn blwmp ac yn blaen
respont k. ha krenn/berr ateb fel bollt, ateb yn blwmp ac yn blaen, ateb yn chwyrn
difennet eo k. mont ebarzh gwaherddir mynediad yn grwn/llwyr
dizonet-k. e oa bet diouzh e dech fall ’roedd wedi (cael) ei ddiddyfnu’n llwyr oddi wrth ei arferiad gwael
evel-se k! yn gywir/gymwys fel yna! fel yna yn hollol/union!
kaozeal/komz k. siarad yn gwta/swta/ siarp, siarad yn blaen / yn blwmp (ac yn blaen)
lar ya pe nann - k.! dwed ie neu nage / ateb y naill ffordd neu’r llall - ar unwaith!
la(va)ret k. e soñj dweud ei feddwl yn blwmp ac yn blaen / heb bilo wyau (ffig.)
krak3! adf. crac!
krak- rhagd bychanus
krakaotrou g. -nez/-ien lordyn/syr bach, crach-fonheddwr, tipyn o lanc/lordyn/ syr (yn ddirmygus), ymhonnwr
krakvevañ be. crafu byw, llusgo byw, byw’n gynnil, byw ar fin y gyllell
krakvezv a. hanner meddw, lled feddw, wedi yfed diferyn yn ormod / llymaid ar y mwya’
kramenn b. cramen
kramennek a. cramennog
kramenniñ be. cramennu
krammailh g. gw. kamamilh
krampouezh ll. -enn b. cramwyth ll. -en, ffrois ll. -en, crempog ll. -en, pancos ll. -en
aozañ k. gwneud ffrois/crempog/ pancos; (ar laf.) cael cyfathrach rywiol
ur wreg dornet mat da aozañ k. gwraig â llaw dda am wneud ffrois/ crempog/pancos
ober k. war an dour gwneud cylchau ar wyneb y dŵr (drwy luchio cerrig), chwarae dic-dac-do, chwarae ceiliog y dŵr, sglentio cerrig
krampouezhenn ar c’hazh/c’hi y ffroisen/grempogen/bancosen ddiwetha’ i’w chrasu
ur grampouezhenn bardon (ffig.) doli pen seld (ffig.)
ober udb. war ton ar c’hrampouezh gwinizh gwneud rhth mewn steil
k.-mouzhig (bot.) llysiau’r bogail
beg-/genou-k. un a’i (h)wyneb yn dosau / yn blorod i gyd
ti-k. tŷ/caffe crempog/ffrois/pancos
kran1 a. crand, smart, swanc, da/graenus/ godidog yr olwg; crachaidd/ crachlyd
gwisket/fichet k. wedi gwisgo/taclu’n smart, torri cýt
tud ar vro en o dilhad k. pob(o)l y fro yn eu dillad parch/gorau/crand
un degemer k. croeso tywysogaidd / na chafwyd ei well
kranoc’h oa ivez porzh ar bagoù ’roedd y porthladd yn odidocach hefyd
kran2 g. -où rhic, hecyn, bwlch
krañch g., krañchad g. -où poer, poerad
krañchat be. poeri
krank g. -ed cranc
k.-glas cranc glas (anfwytadwy)
kranketa be. pysgota crancod
krao g. crau
aesoc’h e tremenfe ur c’hañval dre grao un nadoz eget ned ae un den pinvidik d’ar baradoz y mae’n haws i gamel fynd trwy grau nodwydd nag i rywun cyfoethog / i ŵr goludog fynd i mewn i deyrnas Dduw / fynd i baradwys
kraoñ torf. -enn b. cnau ll. Cneuen
k.-aotrou cnau Ffrengig
k.-dimezell cnau almon(d)
k.-kelvez cnau cyll
k.-kistin(-Bourdel) cnau castan
k.-kokoz cnau coco
k.-marmouz cnau mwnci
k.-muskadez nytmeg
kraoñ(at)a be. cneua, hel(a) cnau
kraou g. kreier/krevier beudy; twlc; stabl; preseb; cwt, sied
k. (saout / ar saout) beudy
k. an deñved corlan, ffald, lloc
k. kezeg / ar c’hezeg stab(a)l
k. ar moc'h twlc (mochyn)
k. ar Pellgent preseb y Baban Iesu
k. ar yer y cwt ieir, y sied ffowls
k.-lapined cwt cwningod
K.-Nedeleg preseb y Baban Iesu
ur c’hozh k.-porc’hell (ffig.) twlc/twll o le/dŷ (ffig.)
kraouenn b. -où nyten
kraouiañ be. dodi/rhoi yn y stab(a)l/beudy / o dan do; carcharu, dodi/rhoi o dan glo
krapat be. dringo, crip(i)ad/crip(i)an; cipio, crafangu, gafael (yn)
krapenn b. -où rhipyn, rhiw, tyle, codiad (yn y ffordd ayyb.)
kraper g. -ien dringwr; cipiwr, crafangwr
krapog g. gair dirmygus am berson byr
ur c’hrapog a zen pwtyn (byrdew), stwcyn bach
kras a. cras, crimp, sych; heb geiniog (goch y delyn), heb ddim clincen, heb yr un sentan; meddw; anweddus (am eiriau)
k. an traoù gantañ ’does gydag e ddim ceiniog/clincen, ’does ganddo fo yr un geiniog/sentan, mae’n fain/dyn(n)/llwm arno
k. e reor cybyddlyd
k. e veze bepred o genoù byddai eu cegau wastad yn sych, bydden nhw bob amser yn sychedig
krenn-ha-k. gw. krak-ha-krenn
krasaat be. mynd yn fwy cras, sychu
kravatenn b. -où tei, crafat
kravazh g. -où, krivizhi/krivizhier gwely elor, stretsier, trestl
kravellat be. glanhau (tir), chwynnu
krazañ be. sychu; crasu; tost(i)o, rhost(i)
krazet abf krazañ qv.
k. gant an naon yn llwgu, marw/ clemio o eisiau bwyd, ar ei gythlwng/ chythlwng
k.-mat meddw caib/gaib/twll/dwll
krazenn b. -où tost parod; y ffroisen/ grempogen/bancosen ddiwetha’ i’w chrasu; y cyw melyn ola’, bach/tin y nyth
krazerezh b. -ioù tost(i)wr
k.-tredan tost(i)wr trydan
krec’h1 a. ucha’
ar vuzell grec’h y wefus ucha’
krec’h2 g. -ioù bryn; copa, pen; pen/man ucha’; rhiw, tyle
k. an ti atig, tawlod, garet
k. ar gwele pen y gwely
aet eo an avel d’ur c’hrec’h mae’r gwynt wedi troi tua’r gogledd
k. ha traoñ bryn a dôl, pant a bryn; o’r brig i’r godre, o’r top i’r gwaelod; lan a lawr, i fyny ac i lawr; ym mhobman, ym mhob twll a chornel
mont war grec’h mynd lan / i fyny, dringo; codi/cwnnu (am ffordd)
penn ar c’hrec’h pen y bryn
ouzh k. fry, i fyny, lan
ar broioù ouzh k. gwledydd y dwyrain
sevel e zaoulagad ouzh k. edrych lan / i fyny / fry, codi’i olygon
krec'h(i)enn b. -où bryn
krec'hin ll. kroc'hen qv.
kred g. ffydd, hyder, ymddiriedaeth; argyhoeddiad; mechnïaeth; meichiau; gwarant
diouzh k. an holl yn ôl y gred/dybiaeth gyffredinol, ym meddwl / ym marn / yn nhyb pawb
gant k. mewn ffydd, yn llawn hyder ffydd; yn ffyddiog/hyderus; gydag argyhoeddiad, yn llawn argyhoeddiad
mont da gred evit ub. mynd yn feichiau dros rn
kredañs b. -où cwpwrdd; seld
kredapl adf yn ôl pob tebyg
k.-bras mwy na thebyg, tebyg iawn, mae’n edrych yn debyg, (mae’n) siŵr gen i, siŵr o fod, siŵr Dduw/innau/ iawn, siŵr ei wala, bid siŵr, g’lei, decini
kredenn b. -où cred, argyhoeddiad
krediñ be. credo, coelio; beiddio, mentro
k. ervat/start credu’n gydwybodol/ bendifaddau, bod yn gwb(w)l argyhoeddedig/ffyddiog/siŵr, hollol/llwyr gredu, bod wedi’i (h)argyhoeddi/(d)darbwyllo’n llwyr
k. a ran start e teuio/tey ’rwy’n gwb(w)l ffyddiog / yn hollol grediniol y daw, ’dwy’ i ddim yn amau na ddaw
kredit ac’hanon! va c’hredit! credwch/coeliwch (chi) fi!
kredit ervat, bez’ e c’hellit k. gallwch fod yn gwb(w)l siŵr/ffyddiog, ’does dim eisiau i chi amau, peidiwch ag amau (am eiliad)
da grediñ eo mae’n bur debyg; mae’n rhaid, mae’n siŵr, yn siŵr ei wala
diaes/dibosupl da grediñ anhygoel/ anghredadwy
diaes/tenn eo din k.! mae’n anodd gen i gredu! ’choelia’ i fawr!
me ’gred ne deo ket gwir kement-se ’dwy’ i ddim yn credu/meddwl bod hynny’n wir, ’rwy’n amau a yw hynny’n wir
ra gredo neb a garo! credwch fi neu beidio! p’un a gredwch chi fi neu beidio
kredo b. credo
kredus a. credadwy; hygoelus
krefen ll. kraf qv.
kregen/kregin ll. krogen qv.
k. en deus mae’n graig o arian, mae’n gefnog/gyfoethog/ariannog iawn
k. sant Jakez cregyn bylchog
kregilha be. hel(a)/casglu pysgod cregyn
kregiñ (en) be. dal(a)/cydio/gafael (yn; mewn); mynd i’r afael (â); cipio, cymryd meddiant (o); cnoi; cynnau (am dân); (da, gant) dechrau
k. a ra an avel mae hi /mae’r gwynt yn cydio/gafael
k. start cydio/gafael yn dynn, dal ei (g)afael fel gelain
k. a-vriad en ub. cofleidio rhn
Mari a grogas aon enni dechreuodd Mari ofni / fod ag of(o)n arni
kreier ll. kraou qv.
kreion g. -où pensil/pensel
kreisteiz g. canol dydd; de, deheubarth
e Bro-Euskadi k. yn ne Gwlad y Basg
kreiz1 a. canol; canolog
ar galloud k. y grym canolog
kreiz2 g. -où craidd, canol, calon, canolbwynt; canolbarth
k. an aval a zo brein mae canol/calon yr afal yn bwd(w)r
k. an deiz canol dydd
war greiz an deiz liw dydd (golau)
K. Breizh Canolbarth Llydaw
e k. e fas yn/i’w wyneb, ar draws ei drwyn/ddannedd
e k. e nerzh/vad/vrud yn ei anterth, ym mlodau / yn anterth ei ddyddiau, yn ei fan gorau, yn ei ogoniant
em c'hreiz o'm mewn, yn fy nghalon, yng ngwaelod / yn nyfnder fy mod, ym mêr fy esgyrn (ffig.)
er c’hreizig k. yn y canol yn deg, yn hollol/union yn y canol
war greiz an deiz (ar) ganol dydd, liw dydd golau
k.-kêr. canol y dre’; canol y ddinas
kreizenn b. -où canol; canolfan
k. nukleel atomfa (niwclear)
ur greizenn c’hreantel canolfan/stad ddiwydiannol
ur greizenn c’hoarioù/sporchoù campfa
kreizennañ/kreizenniñ be. canoli
kreizig-kreiz g. canol, calon/mynwes (ffig.)
ar paotr en doa graet e benn delc’her an dra-se en e greizig-kreiz ’roedd y bachgen wedi penderfynu cadw hynny yn ei galon / yn nyfnder ei fod (ffig.)
kreiznoz g. canol/hanner nos; gogledd
kreizon g. canol, mynwes (ffig.), calon (ffig.)
em c’hreizon o'm mewn, yn fy nghalon/mynwes, ym mêr fy esgyrn, yng ngwaelod / yn nyfnder fy mod
krenadenn b. -où cryndod
krenañ be. crynu, ysgwyd
k. gant ar spont bod â llond bol(a)/twll o of(o)n
ar re-se a grene en o lostenn/otoù ’roedd y rheiny yn crynu yn eu (he)sgidiau
kren-digren a. yn crynu'n ddi-baid
kren-douar g. krenoù-d. daeargryn
krener (e revr/reor) g. -ien cachgi, llwfrgi, un llwf(w)r, babi/bapa (losin/mami)
krenerez1 b. -ed aethnen; torpedo (math o bysgodyn)
krenerez2 b. -ioù cors, siglen
krenienn b. -où cryndod
krenn1 a. crwn; cyflawn, llawn; disymwth, dirybudd, siarp; canol; byrdew; o faint cyffredin/canolig
An Daol Grenn Y Ford Gron
an oad k. ieuenctid, llencyndod, yr arddegau cynnar
brezhoneg k. Llydaweg Canol
ur c’hogn-/c’horn-tro k. tro siarp (yn yr hewl/heol)
krenn2 adf union, cymwys; cwb(w)l, llwyr, hollol; yn gyfan gwb(w)l, yn glwt, yn grwn, i gyd; yn syth, yn blwmp, yn blaen; yn chwyrn; ddisymwth, yn ddirybudd, yn sydyn, yn siarp
ankounac’haat k. anghofio’n llwyr
distag k. diouzh ub./udb. cwb(w)l/ llwyr/hollol annibynnol ar rn/rth
kant vloaz k. union gan mlynedd, can mlynedd union/cymwys/cywir
mont re grenn gant ar c’horn/c’hogn-tro torri’r tro, cornelu’n rhy siarp, cymryd y tro yn rhy rwydd/siarp/ gyflym/glou
netra grenn dim byd o gwb(w)l, dim byd hyn, dim yw dim
difennet-k. eo fe’i gwaherddir yn grwn, llwyr waherddir hynny
disheñvel-k. cwb(w)l/hollol wahanol
Krennamzer b. Oesoedd Canol
krennañ be. cwtogi, trwsio, tocio, torri (i lawr); cyfyngu (ar)
k. teod ub. cau ceg rhn, rhoi taw ar rn
evit k. berr(oc’h) i dorri stori hir yn fyr
me a grenno dit da zivskouarn! fe rof i flas fy nhafod i ti!
krennard g. -ed bachgen ifanc, llanc, crwt yn ei arddegau cynnar
krennardez b. -ed merch/geneth ifanc, llances, lodes ifanc, croten yn ei harddegau cynnar
krenndev a. byrdew
krennet abf krennañ qv.
k. eo bet e deod caewyd ei geg, rhoddwyd taw arno
krennlavar g. -(i)où dywediad, dihareb
krennoad g. ieuenctid, llencyndod, arddegau cynnar
krennvrezhoneg g. Llydaweg Canol
kreñv1 a. cryf; cadarn, di-sigl, di-syfl,diysgog
k. an traoù gantañ, k. e gein mae ganddo ddigon(edd) o fodd, mae’n graig o arian, mae’n gyfoethog/gefnog/ ariannog, mae’n dda/gysurus iawn ei fyd, mae’n dda iawn arno, mae uwchben ei ddigon
k. eo an avaloù hevlene mae digonedd / peth wmbredd o afalau eleni
an hini k. y ddiod gadarn
k.-(a)bominapl cryf iawn
kreñv2 adf yn gryf, yn nerthol; yn galed (am ergyd); dros, mwy na(g), o leia’; llawer
k. dek eur eo mae hi wedi (troi) deg o’r gloch
k. (d’)un eur(vezh) a zo ezhomm mae eisiau awr dda, mae eisiau o leia’ awr
k. ur bloavezh blwyddyn (gron) gyfan
k. marc’h yn gryf fel march/ceffyl, mor gryf â march/ceffyl
k. war dregont den a oa eno ’roedd o leia’ ddeg dyn ar hugain / ddeg ar hugain o ddynion yno
diouzhtu e pile kreñv va/ma c’halon ar unwaith ’roedd fy nghalon yn curo’n gyflym/galed
krazañ k. gorgrasu; gorddigoni
lec’h ma vez bouetet k. an dud ble y caiff y bob(o)l fwyd da/maethlon, ble y caiff y bob(o)l eu gweddill a’u gwala (i’w fwyta)
skeiñ k. gant ub. taro rhn yn galed
ur c’hilo amann k. kilo da o ymenyn/ fenyn, dros gilo o ymenyn/fenyn
kreñv3 g. cryfder
hennezh eo e greñv dyna’i gryfder/ ragoriaeth (e), dyna ble mae e’n rhagori
kreñvaat be. cryffa, cryfhau
kreñvlec'h g. -ioù amddiffynfa, caer, castell
kreoñ g. -ioù, kreoñad g. -où cnu; cnwd (o wallt)
kreoñek a. gwlanog; blewog
kresk g. -où tyfiant, ffyniant, cynnydd, datblygiad; chwyddiant; ychwanegiad
k. a zo war briz an ebeulien mae cynnydd ym mhris (yr) ebolion, mae pris (yr) ebolion wedi codi/cwnnu
k. (war) ar prizioù cyfradd chwyddiant
en ur ober e gresk / he c’hresk wrth (iddo/iddi) dyfu
war gresk ar gynnydd; yn ffynnu, yn tyfu; yn codi/cwnnu
mont war gresk mynd ar gynnydd, cynyddu, mynd yn fwy (a mwy), ffynnu, tyfu; codi/cwnnu (am bris)
kresket abf kreskiñ qv. wedi tyfu; wedi cynyddu; wedi codi/cwnnu (am bris)
k. eo an dommder/tommder mae’r tymheredd wedi codi, mae (hi) wedi twymo
kreskiñ be. tyfu, prifio; ffynnu, cynyddu, mynd ar gynnydd; datblygu; chwyddo, helaethu, ehangu
k. an traoù (ffig.) gwneud môr a mynydd o bethau, gor-ddweud, gorliwio/ymestyn/chwyddo pethau
k. diouzh an deiz, k. evel raden tyfu fel madarch, ffynnu/lledu’n gyflym
hounnezh ’zo prest an dud da greskiñ ganti mae’n disgwyl (plentyn), mae’n feichiog
mont war greskiñ gw. mont war gresk
kreskloar b. -ioù lleuad ar ei chynnydd / yn ei grym, cynnydd y lleuad
kret a. cyfrifol
kretaat be. sicrhau, cadarnhau
kreun torf. -enn b. crofen, crwst(yn)
kreuz g. -ioù stumog
kreviañ be. cneif(i)o
krevier ll. kraou qv.
kreviñ be. trigo (am anifail), marw; briwa, darnio, dryllio, chwalu, torri, rhwygo
krez g. -ioù crys
k.-c’hwez crys chwys
kri g., kriadenn b. -où cri, galwad, gwaedd, llef
ur gri(adenn)-forzh galwad/gwaedd am help
ober/leuskel ur griadenn rhoi gwaedd/bloedd
krial be. gweiddi, bloeddio; galw; llefain, wylo
k. anezhañ/anezhi da zont gweiddi arno/arni i ddod
k. forzh gweiddi/galw am help
krib b. -où crib
kribadenn b. -où cribad
kribañ/kribat be. cribo
kribell/kribenn b. -où crib(ell)
deut eo uhel e gribell mae e wedi mynd yn fwy na llond ei sgidiau / yn dipyn o ben bach, mae e wedi mynd yn rhy fawr idd ’i sgidiau / i’w esgidiau, mae’i ben wedi chwyddo, mae wedi magu pluf (yn rhy gynnar), mae e wedi ymgodi, mae tipyn o feddwl/wynt wedi mynd ynddo fe, mae e wedi mynd yn fawreddog/bwysig (yn ei olwg ei hunan)
diskar e gribenn/gribell d’ub. torri crib rhn
kridienn b. -où aeth, echryd, cryndod, ias
krign g. ysu, difa, bwyta
krign-bev g. canser, cancr
krignadenn b. -où (y)sgythriad
krignat be. ysu, difa, bwyta; cnoi; lladd (ffig.); dinistrio; (y)sgythru; (ffig.) blingo/ bwyta’n fyw / porco (ffig.), byw ar gef(e)n/draul (rhywun neu rywrai)
k. fri an eil egile/eben cynhennu â’i gilydd, ffraeo / cwympo mas fel ci a chath/mochyn, bod benben â’i gilydd, bod yng ngyddfau’i gilydd
ar mor a grign kerreg ar vro mae’r môr yn bwyta/difa/treulio creigiau’r wlad
krignet abf krignat qv.
k. eo gant ar paz mae’r peswch yn ei ladd (ffig.)
k. eo gant he bugale mae’n cael ei bwyta/blingo’n fyw gan ei phlant (ffig.)
bezañ evel un askorn/Ankou k. edrych fel tasai’n bwyta gwellt ei (g)wely
krignus a. ysol, difaol
kriked g. criced
krimpañ/krimpat be. dringo
krimper g. -ien dringwr
krin a. crin, sych; cybyddlyd
un den k. dyn sych(aidd)/diserch/ sarrug; cybydd
krinañ be. crino, sychu
krinenn b. -ed sychbren, gwraig sychaidd/ ddiserch/sarrug; gwraig gybyddlyd
kripon g. -ed hen ŵr musgrell; cybydd
krisaat be. caledu, mynd/gwneud yn fwy garw
Krist g. Crist
kristen1 a. Crist(io)nogol
kristen2 g. -ien Cristion, (ffig. gyda’r neg.) enaid byw (o neb)
biskoazh penn k. ne gredas mont enep dezhañ ’feiddiodd neb erioed / ’fentrodd dim enaid byw o neb ei wrthwynebu erioed
ne oa k. (ganet) ebet eno ’doedd dim enaid byw (o neb) yno
kristilh g., kristilhadenn b. -où gweryrad, gweryru
kristilhañ be. gweryru
krivizhier ll. kravazh qv.
kriz a. amrwd, heb ei goginio; caled, garw, creulon, cas, milain, barbaraidd, erchyll, didrugaredd; cignoeth; heb ei aredig
douar k. gw(y)ndwn
dre griz pe dre gaer drwy drais neu drwy deg
etre k. ha poazh yn lled amrwd, wedi hanner ei (d)digoni, wedi’i (l)led ddigoni; (ffig.) yn anhwylus/ddi-hwyl, yn glafychlyd
traoù k. llysiau/ffrwythau heb eu digoni/coginio, pethau amrwd
krizañ be. crychu
krizder g. creulondeb
kroashent g. -où croesffordd
k.-tro cylchfan
kroaz b. -ioù croes
brezel ar Groez croesgad
ur groaz saoz croes foel
Gwener ar G. Gwener y Groglith
k.-digroaz croes ymgroes
k.-doue gwyddor, abiéc
kroazell b. divgroazell llwyn, ystlys
kroazig b. -où (bot.) cas gan gythraul, briw’r march, y ferfaen/ferfain, gyr y Gŵr Drwg
kroazhent g. gw. kroashent
kroaziañ be. croesi; bendithio (ag arwydd y groes); croesi allan/mas, tynnu llinell drwy
en em groaziañ ymgroesi, ymswyno; croesi’i gilydd
kroched g. -où bach(yn)/pin crosio
krochedoù(-kromm) cromfachau
krochediñ be. crosio
krochenn b. -où (cerdd) cwafer
kroc'hen g. -où, krec'hin croen
k. naer croen neidr; (ffig.) croen gŵydd (ffig.)
ma santas Mari e teue k. naer dezhi fel y teimlodd Mari groen gŵydd yn codi arni
bezañ stag(et) e groc’hen ouzh e gein, bezañ tost e groc’hen d’e gein bod yn gybyddlyd/grintach-lyd/dynn, edrych yn llygad y geiniog
da groc’hen a baeo! fe gei di dalu am hyn!
diwall e groc’hen e-unan gofalu amdano’i hun(an), carco’i iechyd ei hun(an); edrych ar ôl ei fuddiannau’i hunan
emañ en he dilhad k., war he c’hroc’hen bev emañ mae hi’n gwb(w)l noeth, mae hi’n borcyn
ne ray/raio ket kozh k. ’fydd e/hi ddim byw’n hen
ne oan ket mat em c’hroc’hen ’down i ddim yn esmwyth/gysurus/gartrefol
n’eus mui nemet k. war e eskern ’dyw e’n ddim ond croen ac esgyrn bellach
ober kozh k. cyrraedd gwth o oedran, byw (i fod) yn hen iawn
sachañ e groc’hen gantañ dianc o drwch blewyn / o drwch adain gwybedyn / â chroen ei ddannedd (ffig.), dim ond ei gwneud hi wnaeth e’., cael a chael oedd hi (arno), bod ond y dim / o fewn dim iddo beidio/fethu â’i gwneud hi
kroc'hennek a. croendew
krog1 a. wedi'i fachu; wedi dechrau, wedi cydio; wedi gwreiddio; yn dal, yn gafael
k. eo an tan mae’r tân wedi cydio/ cynnau
k. eo ganti mae wedi dechrau arni; mae wedi cydio/gafael ynddi
k. oa ar big en he skouarn, k. oa ar gelienenn-dall/zall enni ’roedd hi’n ysu am briodi
k. start yn gafael yn dynn, yn gafael fel gelain
bezañ k. e vizied gw. biz
unan hag en deus bizied k. (ffig.) un â dwylo blewog (ffig.)
k.-diskrog eo ’dyw e ddim yn gafael yn dda/iawn, mae’n llac
paotred ar c’hil-k. gwŷr y bwyelli bach (a ddenai longau ar y creigiau i’w hysbeilio)
krog2 g. -où gafael; cryfder, rhagoriaeth
k. evit k. llygad am lygad a dant am ddant
k.-krik jac (i godi car)
c’hwitañ war e grog / he c’hrog, mankout d’e grog d’he c’hrog colli’r cyfle, colli’i gyfle/chyfle
hennezh eo e grog dyna’i gryfder/ ragoriaeth
nompas bezañ berr war ar c’hrog bod â dwylo/bachau blewog (ffig.), methu cadw’i fachau’n llonydd (ffig.)
tapout k. (en/war) cydio/gafael (yn; mewn)
ur c’hrog-sec’h cybydd
krog3 g. kreger/krejer/krigi bach(yn)
krogad g. -où brwyd(y)r, (y)sgarmes; ffrwgwd; gornest, gêm
kaout ur gwall grogad cael brwydr anodd, cael tipyn o waith/anhawster, cael trafferth/helynt ofnadwy
ur c’hrogad labour pwt/job/tamaid/ ychydig o waith
ur c’hrogad-meur a foot gêm bêl-droed fawr / o bwys
krogenn b. –où; kregen/kregin (qv.) cragen; padell (yn y corff); masg(a)l
k. sant Jakez cragen fylchog
k. ar glin, ar grogenn c’hlin/c’har padell y ben-lin/pen-glin
k. ar penn penglog, padell yr ymennydd, creuant
k. ar graoñenn masg(a)l y gneuen
k. vi masg(a)l/plisgyn ŵy/wy
k.-(an-)alc’hwez, ar grogenn-alc’hwez twll (y) clo
krogerez b. (bot.) llau’r perthi/offeiriad
kroget abf kregiñ qv.
bezañ k. an aon ennañ/enni dechrau ofni, dechrau cael cathe bach (ffig.) / traed oer (ffig.)
k.-fall eo ’dyw e ddim yn gafael yn dda/iawn, mae’n llac
krokodil g. -ed crocod(e)il
kromm a. crwm, wedi plygu; ffig bwaog, ar ffurf bwa, cromennog
k. e gein / he c’hein cefngrwm, gwargrwm, crwbach
bezañ k. e vizied gw. biz
ur fri-k. trwyn bwa/crwbi
krommañ be. crymu, gwarro, gwargrymu, crwmpo, plygu
krommet abf krommañ qv. gwargrwm, cefngrwm, crwbach
krommenn b. -où bwa; cromen; pren/teclyn hongian dilledyn/pilyn; gwraig wargrwm
krommet abf yn crymu, yn wargrwm
krommlec'h g. -ioù cromlech
kromozom g., -enn b. -où cromosom
kronik(l) g. -où cronicl
kronik(l)er g. -ien croniclwr
krop(adur) g. -ioù, kropadenn b. -où fferdod, ewinrhew
kropet abf wedi sythu/fferru/rhynnu, diffrwyth/dideimlad (gan oerfel)
kros a. briw; garw, sarrug
krouadur1 g. -ioù creadur
krouadur2 g. -ien, bugale plentyn
eñvorennoù k. atgofion plentyndod
krouer1 g. -ien creawdwr, crëwr; sylfaenwr/sylfaenydd, sefydlydd
k. ar stal sylfaenwr/sylfaenydd y fusnes
krouer2 b. -(i)où rhidyll, gog(o)r, shife (ar laf.)
kroueriañ be. rhidyllu, gogrwn, shifio (ar laf.); (ffig.) dethol, casglu; archwilio, astudio (ffig.)
k. pizh udb.( ffig.) archwilio/astudio rhth yn fanwl, beirniadu rhth yn drwyadl, mynd â chrib fân drwy rth (ffig.)
kroug b., krougprenn g. -où crocbren
krougañ be. crogi, hongian
krouiñ be. creu, llunio; cenhedlu; sefydlu; bathu
krouis a. gwag, cau/cou, coeg
ur wezenn grouis coeden/colfen gou, ceubren
kroz1 g. -ioù cerydd, stŵr, termad; anghydfod, cynnen, cweryl, dadl(au), ffrae; sŵn, stŵr, twrw; tyrfau, taranau
kaout/klevet/pakañ/tapout k. cael cerydd/ cymhennad/stŵr/pregeth/ termad/pryd o dafod / llawn pen / llawn ceg, cael ei geryddu/cheryddu, cael ei gymhennu/chymhennu, cael ei gystwyo/chystwyo
kroz2 g. ewyn, trochion
krozal be. rhuo; chwyrnu; grwgnach, (y)sgyrnygu; ceryddu, cymhennu, cystwyo, dwrdio, termo, dweud y drefn; cadw/rhoi stŵr
krubuilh b. -où bodis
kruel a. creulon; barbaraidd
kruelder g., krueldeb b. creulondeb
gant k. yn greulon
krug1 b. -ed (y)sgorpion
krug2 b. -où crug, bryncyn
krugañ be. caledu (dwylo, croen), ffurfio corn/ croen caled; cynddeiriogi, mynd yn grac/ gynddeiriog/wynad/ynfyd, colli’i dymer/ thymer, mynd o’i go’/cho’
krugell b. -où twmpath, bryncyn; carnedd, crug
k.(-vein) carnedd
k.-verien gw. merien
krusifi b. -où delw o'r groes
krusifiañ be. croeshoelio
kruz g.: ober ur c'hruz d'e zivskoaz codi'i (y)sgwyddau
kub g. -où ciwb
kuchenn b. -où twffyn, cudyn; tusw, twr, clwstwr; dyrnaid; haid
k.-vlev cudyn
petra ’zo ganti dindan he c’huchenn-vlev? beth sy’n troi yn ei phen? beth mae hi’n ei feddwl?
ur guchenn vugale haid o blant
kudaouiñ be. mudferwi; goraeddfedu, crebachu
kudenn b. -où cengl, sgain; dryswch, cymhlethdod, problem, anhawster
aze emañ ar gudenn! dyna'r cwestiwn/ broblem/anhawster! dyna’r drwg/ gwaetha’! yn y fan’na mae’r glo mân! (ffig.)
en em lu(z)iañ e k. ar re all rhoi ei drwyn/thrwyn ym musnes pob(o)l eraill, rhoi ei fys/bys ym mrywes pob(o)l eraill
klask diskoulmañ/diluziañ/ dirouestlañ ar gudenn ceisio datrys y broblem, mynd i’r afael â’r broblem
ma en em gavo k. pe gudenn os bydd unrhyw broblem/anhawster
tamm k. ebet! dim problem/anhawster!
ur gudenn eo evitañ/eviti mae’n brobem / (sefyllfa) anodd iddo/iddi
kudon b. -ed (y)sguthan
kudoù ll. gweniaith, geiriau teg, sebon (ffig.)
kudurun bg. gw. kurun
kuilh a. tew, trwchus (am aelodau'r corff), mewn cas cadw da, joli
kuit (a + e., da + be.) adf bant, ymaith, i ffwrdd
k. a arc’hant heb arian
k. a ardoù/gomplimañchoù heb ddim clemau/maldod/seans/seremoni, yn ddiseremoni/naturiol/syml
k. a gargoù/dailhoù heb dreth, yn ddi-dreth
k. a vann heb ddim (yn y byd)
k. da chom da straniñ hiroc’h heb oedi mwy, heb oedi’n hwy, heb golli rhagor o amser
k. da goll amzer i beidio â gwastraffu/ bradu amser, rhag colli amser, i arbed /osgoi amser
k. da vont e kêr i beidio (â) mynd i’r dre’, i arbed/osgoi mynd i’r dre’
k. dezhañ da goll e vlaz er mwyn iddo beidio â cholli’i flas, er mwyn cadw’i flas
k. din da skrivañ yn lle fy mod i’n (y)sgrifennu
aet eo k. mae wedi mynd/bant/ymaith / i ffwrdd, mae wedi gadael/ymadael, mae wedi codi/cwnnu’i bac/phac, mae wedi codi/cwnnu’i gwt/chwt
kuita? gof. onide?
kuitaat be. gadael, ymadael (â); codi’i bac/phac, cwnnu’i gwt/chwt; ffarwelio (â)
k. ar feiz cefnu ar grefydd, ymwrthod â chrefydd
k. e di gadael cartre’, mynd oddi cartre’
k. ti e dad/dud ymadael â’i gartre’, mynd dros y nyth
hor madoù a ranker k. en eur ar marv! ’does dim poced mewn amwisg!
kuitañs b. -où derbynneb
kuites a. cyfartal, rhydd o ddyled y naill i’r llall
kuites adf gw. kuit
k. da gw. kuit da
kultur g. -ioù diwylliant; gwareiddiad
kulturel a. diwylliannol
kumun1 a. cyffredin
ar bobl nobl ha kumun bonedd a gwrêng, y gwŷr mawr a’r werin bob(o)l / a’r bob(o)l gyffredin
ar Marc’had K. y Farchnad Gyffredin
ez k. ar y cyd
kumun2 adf gyda’n gilydd, ar y cyd
kumun3 b. -ioù cymuned
deus kostez Su ar gumun o och(o)r ddeheuol y gymuned/plwyf
K. Europ(a) y Gymuned Ewropeaidd
kumuniezh b. cymuned, cymdeithas
kundu1 b arweiniad; ymddygiad, ymarweddiad; saig; bwyd, lluniaeth, pryd
ur gundu a-zoare pryd ardderchog/ rhagorol
kundu2(iñ) be. arwain, hebrwng, tywys, rhoi ar ben y ffordd; gofalu am, edrych ar ôl; trin, trafod; rheoli, rhedeg (busnes, menter); byw; cynnal, diwallu anghenion
k. merc’hed cwrso/hel merched, mercheta, canlyn (merched)
k. ur vuhez diroll byw bywyd ofer/ afradlon/gwyllt
kunudañ be. llefain, crio, wylo, wylofain; cwynfan, tuchan
kunujañ be. sarhau, bychanu, difrïo, iselhau
k. ub. dirak an holl sarhau/bychanu/ difrïo/iselhau rhn o flaen / yng ngwydd pawb
kunujenn b. -où sarhad, sen, diffyg parch, amarch
leuskel ur gunujenn sarhau
kunujennus a. sarhaus, bychanus
la(va)ret traoù k. sarhau, bod yn sarhaus
kuñv a. addfwyn, tyner, tirion, tawel, dof; annwyl, caredig; llyfn, meddal, sidanaidd (yn enwedig am got creadur)
-kuñv ôl-ddodiad (mewn enwau’n cyfeirio at aelodau’r teulu) hen, gor-
bugale-guñv wyr(i)on ac wyresau
mab-k. gor-ŵyr
mamm-guñv hen fam-gu, hen nain
merc’h-k. gor-wyres
mibien-guñv ll. mab-k. qv.
tad-k. hen dad-cu, hen daid
tadoù ha mammoù-k. hen dadau-cu a hen famau-cu, hen deidiau a hen neiniau
va/ma zud-k. fy hen fam-gu a hen dad-cu, fy hen nain a hen daid
kur b. -ioù camp, gorchest(waith)
kontañ kurioù kaer adrodd am orchestion gwych
kure g. -ed curad
kurist g. -ed bachgen yng nghôr yr eglwys
kurius a. busnesgar; chwilfrydig, chwilgar, â’i drwyn/thrwyn ym musnes pawb; hynod, rhyfedd, od
gwall gurius eo an afer-se mae’r busnes yna yn rhyfedd/od iawn, mae rhth yn rhyfedd/od dros ben yn y busnes yna
kuriuzat be. busnesa(n)
kuriuzenn b. -ed busnesen
kuriuzennat/kuriuzenniñ be. busnesa(n)
ku(du)run bg. -où taran
ober (taolioù-)k. taranu, tyrfo, trwsto
pelec’h/petra/piv ar gurun? ble/beth/ pwy yn y byd/ddiawch/ddiawl/ gythgam/gythraul/andros/yffach/ uffern?
taolioù k., ku(du)runoù taranau, tyrfau, trwstau/trystau
kurunenn b. -où coron; torch (o flodau)
kuruniñ be. coroni
kustum1 a. arferol, cyfarwydd, cynefin
kustum2 g. -où arfer(iad)
evel k., da gustum fel arfer
kustumet abf kustumiñ qv.
k. on da sevel beure/mintin mat / a-bred ’rwy’n arfer codi/cwnnu’n fore, ’rwy’n gyfarwydd â chodi/chwnnu’n fore
kustumiñ be. dod i arfer, cyfarwyddo, cynefino, ymgyfarwyddo, ymgynefino
kutuilh be. torri (blodau, ffrwythau, llysiau, ayyb.), casglu, crynhoi, hel(a) (cnau)
kuzh1 a. cudd(iedig); dirgel; cyfrinachol
kuzh2 g. -ioù cuddfan, cwtsh cwato
dindan guzh, e k. yng nghudd; yn ddirgel/llechwraidd, yn ddiarwybod i neb, heb yn wybod i neb
bezañ dindan guzh, chom k. bod yng nghudd, ymguddio, cuddio/cuddiad, cwato, llechu
dre guzh yn ddirgel/llechwraidd, yn ddiarwybod i neb, heb yn wybod i neb; ar y slei, yn slei (bach)
e k. da/ouzh ub. yn ddiarwybod i rn, heb yn wybod i rn
mont da guzh mynd o’r golwg, diflannu; machlud(o)
kuzhat be. cuddio/cuddiad, cwato; celu; gorchuddio; machlud
k. ar wirionez celu’r gwirionedd
en em guzhat ymguddio, cuddio, cwato, llechu
kuzh-heol g. machlud haul; gorllewin
ar C’huzh-heol Gorllewin Ewrop
tu ar c’huzh-heol (cyfeiriad) y gorllewin
kuzhiadell b. -où cuddfan, cwtsh cwato
kuzhmuz g. sibrwd
kuzhmuzat be. sibrwd/sisial cyfrinachau
kuzul g. -ioù cyngor, comisiwn; pwyllgor, panel
K. ar c’hoajoù/forest(où) y Comisiwn Coedwigo/Coedwigaeth
K. (an) Europa y Comisiwn Ewropeaidd
Kuzul Departamant Cyngor Dosbarth
Kuzul Kêr Cyngor Tre(f)
K. Rannvro Breizh Cyngor Rhanbarthol Llydaw
Kuzul Armerzhel ha Sokial ar Rannvro Pwyllgor Economaidd a Chymdeithasol y Rhanbarth
ar c’huzul-merañ y pwyllgor/panel gweinyddu
kuzul-kêr g. -ioù-kêr cyngor tre’; cyngor dinas
kuzuliañ be. cynghori
kuzulier g. -ien cynghorwr
kuzulikat be. siarad yn dawel, sibrwd, sisial (am berson)
kuzuliker g. -ien cofweinydd
kuzumiñ be. ysu, difa, dinistrio, distrywio