K

kab g. -où penrhyn; trwyn (daearyddol)

war gab e revr ar ei ben ôl (ar lawr), yn eistedd

kabac'h a. musgrell, methedig, ffaeledig, llegach, gwantan (am rn hen)

kabac'haat be. mynd yn fusgrell/hen/ ffaeledig, heneiddio, llesgáu, torri (o ran pryd a gwedd), methu, ffaelu (o achos henaint)

kabac’hded b. musgrellni, llesgedd, gwendid

kabaduilh g. helynt, cwympo mas, dadlau ffyrnig; randibŵ, halibalŵ; ffrwgwd, (y)sgarmes, ymladd(fa)

kabal b. -(i)où cyffro, anhrefn, rhuth(u)r; ffrae gas, cynhennu ffyrnig; cynllwyn

kabalat/kabaliñ be. ffraeo, cynhennu, cadw stŵr/twrw; rhuthro, mwstro; cydgynllwynio; bwrw ati/iddi hi’n egnïol, ymroi iddi o ddifri’, brysio, rhuthro, cythru, styrio, ymystwyrian; canfasio (etholiadol)

kabaler g. -ien cynllwyniwr; canfasiwr (etholiadol), ymgeisydd (mewn etholiad), ymladdwr (gwleidyddol)

kabaliñ be. canfasio; talu am ddiod i lawer

k. evit ub. canfasio dros rn

kaban¹ g. -où, kabell g. -où, kebell cwcwll, cwfl; mantell, cochl, hugan; cap(an) (aderyn)

kaban²(enn)/kabanell b. -où caban; cabin

kabell g. -où, kebell cwf(w)l, cwcwll; crib o bluf (am aderyn)

k. badez(iant) mantell fedydd, clogyn bedydd

Kabellig Ruz Hugan Goch Fach

kabell-touseg g. -où-touseg, kebell-touseg madarch; caws llyffant

kabellek a. a chwf(w)l iddi (am got); cribog,

kabestr g. -où, kebestr rhaff, llyffethair, tennyn; rhyddid

lezel e gabestr gantañ rhoi penrhyddid iddo, rhoi tragwyddol heol iddo, rhoi digon o raff iddo

re a gabestr ’vez roet dezho maen nhw’n cael gormod(d) o raff / o ryddid / o’u ffordd

ur c’habestr en deus bet (ffig.) cafodd ei wrthod ganddi, mae hi wedi’i wrthod / wedi gwrthod ei briodi

kabestrañ be. ffrwyno; dofi; darostwng, gwastrodi, meistroli

k. e imor ffrwyno/rheoli/meistroli’i dymer

kabestret abf kabestrañ qv.

kabig g. -où bachigol kab qv.; cot ddyffl

K. Ruz Hugan Goch Fach

kabined g. -où, kabinejoù tŷ bach (ffig.), lle chwech, toiled

kabinenn b. -où cabin

kabiten g. -ed capten

kablus a. euog, ar fai

kablusted b. euogrwydd

kabosek a. pantiog, wedi'i dolcio

Kabusin g. -ed Capwsin

kabusin torf. -enn b. (bot.) Meri a Mari, capan cornicyll

kached g. -où tabled, pilsen (medd.); sêl

k. an ti-kêr sêl y maer, sêl cyngor y dref

kac’hadenn b. -où cachad

kac'hat be. cachu

labourat evel ma kac’h ar saout en noz gweithio rywsut-rywfodd, gwneud rhth yn ddiofal / rywsut-rywfodd / rwsh-rash

kac’her¹ g. -ien cachwr; cachgi, llwfrgi, un llwf(w)r; (ffig. am ddyn annymunol) pen tost, cur pen, poendod, un beirniadol, holltwr blew

k. en e vragoù (ffig.) cachgi, llwfrgi, un llwf(w)r, babi/bapa (losin/mami)

kac’her² g. -ed (aderyn) sgiwen / gwylan y gogledd

kad b. -où brwyd(y)r, cad

kadarn a. cadarn; dewr; cryf

kador b. -ioù, keder cadair

k.-brezeg/-sarmon pulpud

k.-(daou-)bleg cadair blyg

k.-doull cadair/stôl gaead/nos, comôd

k.-dredan cadair drydan

k.-gelenn cadair athro coleg

k.-gofes cyffesgell

k. hir soffa

k.-luskellat/-vrañsell cadair siglo

k.-red/-ruilh cadair olwyn

k.-varn cadair barnwr

k.-vourell cadair esmwyth

k.-vrec'h cadair freichiau

kadoriad g. kadoridi cadeirydd

kadoriadezh b. cadairyddiaeth

kadoriañ be. cadeirio; gorseddu; sefydlu (gweinidog, offeiriad)

kadranas g. -où clo clap/clec; clesbyn

kae¹ g. -où perth; cei; platfform (gorsaf)

mont d’ar c’hae (ffig.) marw, darfod, mynd o’r byd yma, mynd i’r gogoniant, croesi ffin amser, ymadael â’r fuchedd hon

kae² bf 2 un. gorch. mont cer, dos

kael b. -ioù, kili canllaw; rheilin; ffens

kaer¹ a. hardd, prydferth, godidog, gwych; braf; da; teg; swynol; amlwg

k. evel an deiz yn hardd fel y dydd

k. evel ar rozenn fel blodyn (o hardd)

bamañ ouzh ar vro ken k. ma oa / ma’z eo rhyfeddu at odidowgrwydd/ ogoniant y wlad

d’an abardaez ’lavarfet hag eñ ’zo bet k. an deiz nid yn y bore y mae canmol diwrnod/ tywydd teg, na fernwch y diwrnod yn y bore

dre gaer pe dre griz/heg/vil drwy deg neu drwy drais/dwyll/rym

dre gaer kentoc’h eget dre heg drwy deg yn hytrach na drwy drais/rym, drwy gymell yn hytrach na drwy orfodaeth

mont dre gaer d’ub. siarad â rhn yn hynaws, trafod/trin rhn yn garedig/dyner; ymwneud â rhn yn bwyllog/ddoeth/ddiplomyddol/gall

n’em eus ket c’hoant k. da vont ’does fawr / ’does dim llawer o awydd/chwant mynd arna’ i

n’eo ket k. e yec’hed ’dyw ei iechyd ddim yn arbennig o dda / ddim yn wych

un taol k. camp, gorchest(waith); strocen dda; lwc (dda)

ur plac’h k., ur gaer a blac’h merch hardd/brydferth

va-unan k. fy hunan bach

warc’hoazh e vo k. an deiz ’fory bydd hi’n braf; mae amser gwell i ddod, ‘fe ddaw eto haul ar fryn (nid ydyw hyn ond cawod)’, cadw frigyn ir dan dy fron ac fe ddaw’r adar i ganu eto

k.-estlamm(us)/-eston/-meurbet hardd/ prydferth i’w ryfeddu, rhyfeddol/ syfrdanol o hardd/brydferth, godidog, gogoneddus, ysblennydd; gwych, ardderchog, campus, rhagorol

e-unan-k. ei hunan bach/fach

kaer² adf iawn; cwb(w)l, hollol, llwyr; yn dda; yn braf; yn ofer; yng nghyfraith

k. am boa klask yn ofer y chwiliais

k. eo anezhi mae’n braf (am y tywydd)

k. eo gwelet/gouzout/klevet mae’n dda/braf gweld/gwybod/clywed; hawdd gweld/ gwybod/clywed; mae’n amlwg (+ cymal enwol)

k. ’zo (gan) ta beth, beth bynnag, (ni) waeth beth, canys beth

k. ’zo ober ne vez ket laouen (gan) ta beth a wneir ’fydd e/hi ddim yn hapus, beth bynnag a wneir ’chaiff e/hi mo’i fodloni/bodloni, canys beth a wnaiff dyn ’does dim modd ei blesio/phlesio, (ni) waeth beth a wneir ’does dim plesio arno/arni

ar yenijenn ne da ket k. din ’rwy’n enbyd am deimlo’r oerfel, ’rwy’n un sobor o sythlyd

e-unan-k. yn gwb(w)l/hollol ar ei ben ei hun(an), ar ei ben ei hun(an) yn llwyr

n’anavezan ket anezhañ k. ’dwy’ i ddim yn ei ’nabod yn dda

ne blij ket k. din ar skrivagner-se ’dwy’ i ddim yn or-hoff / yn rhy hoff o’r awdur yna

n’ouzon ket gwall gaer ’dwy’ i ddim yn gwybod yn iawn, ’dwy’ i ddim yn gwb(w)l siŵr / yn rhy sicr

a-enep-k. yn gwb(w)l groes, yn bendant yn erbyn, yn hollol wrthwynebus

a-ratozh-k., espres-k. yn gwb(w)l/ hollol fwriadol; yn unswydd

diarc’hen-k. yn gwb(w)l droednoeth, heb ddim (byd) ar ei draed/thraed o gwb(w)l

dic’hortoz-k. cwb(w)l/hollol annisgwyl

didrouz-k. cwb(w)l/hollol dawel/ ddistaw

difiñv-k. cwb(w)l/hollol lonydd/ ddisymud/ddigyffro

diratozh-k. cwb(w)l/hollol anfwriadol/ ddifwriad/ddamweniol

dishual-k. cwb(w)l/hollol rydd

klañv-k. gwirioneddol/difrifol wael/ sâl, difrifol wael, gwael/sâl iawn

mat-k. gwirioneddol/eithriadol dda, arbennig/neilltuol o dda

savet-k. wedi’i godi/chodi’n arbennig o dda, wedi’i feithrin/meithrin yn neilltuol o dda; wedi’i (h)adeiladu’n wych

kaeraat be. harddu; addurno

kaerañ a. gradd eithaf kaer qv.

en e gaerañ yn ei ddillad gorau/parch, yn ei ogoniant, wedi gwisgo/taclu’n grand/swanc, yn torri cỳt, fel ceffyl preimin

eus ar c’haerañ o’r hardda’; na ellid ei (g)well, o’r siort orau; ardderchog, gwych, godidog, ysblennydd

un degemer eus ar c’haerañ croeso twymgalon/tywysogaidd

kaerat a. (i fynegi syndod neu edmygedd)

k. tra! gwych (o beth) ! ardderchog! godidog! rhagorol!

kaerder g. -ioù harddwch, prydferthwch, godidowgrwydd, tegwch

kaerell b. -ed gwenci, bronwen

k. wenn carlwm

kaeroc’h a. gradd gymharol kaer qv

k. chañs gwell lwc

k. ’zo / a zo k. yn ychwanegol at hynny, ar ben hynny; (ac) yn well byth, sy’n well byth

k. ’zo c’hoazh mae gwell i ddod; beth / yr hyn sy’n well byth

kaezh¹ a. keizh truan, anffodus, truenus; annwyl (wrth gyfarch plentyn)

deus amañ va mab(ig) k. dere ’ma ’y machgen (bach) annwyl/gwyn i

kaezh² g. keizh truan

kaezhig g. -où anwesiad

k.! cariad! sidan!

ober k.(où) anwesu, maldodi, rhoi maldod, tolach, mwytho, rhoi ‘da’ bach (iaith plentyn)

kaezh(ig)añ be. anwesu, maldodi, rhoi maldod, tolach, mwytho

n’eo ket mat k. re ar vugale ’vel ma ra darn ’dyw hi ddim yn dda rhoi gormod(d) o faldod i’r plant, ’dyw hi ddim yn dda tolach gormod(d) ar y plant

kafe g. -où coffi

k. (dre) laezh coffi llaeth/gwyn

k. du coffi du

k. flak/flav/sempl/sklaer/tanav/ seurez(ed) coffi gwan

k. kreñv/kalet/sonn/tev/marc’h coffi cryf

chom da evañ k. aros i yfed coffi; (ffig.) oedi, tin-droi; bradu/gwastraffu amser (yn clebran)

hounnezh a zo kof k.! mae honna’n yfed llawer o goffi!

kafea be. coffïa, yfed coffi

kafedi g. -où caffe

kafeta be. cwrdd i yfed coffi

kaf(et)ierenn b. -où pot coffi

kafunañ be. enhuddo; mogi

en em gafunañ ei lapio’i hun(an)

kagal g. cag(a)l

leun a gagal yn gag(a)l/gaglau i gyd; (ffig.) balch, mawreddog, (yn) llawn ffrwmp/gwynt (ffig.)

kagalek a. caglog/caglyd, lleidiog, bawlyd

kaier g. -où llyfr (y)sgrifennu

kaierañ be. cofrestru

kailhar g. llaca/llacs, llaid, mwd, cagl(au)

kailharañ be. d(if)wyno, trochi, bryntu/ brwntu; difrïo, difenwi, diarhebu, dilorni, lladd ar, pardduo

kailharek a. llacsog, lleidiog, mwdlyd, yn llacs/llaid/fwd i gyd, bawlyd, caglog

kaimant g. ed cardotyn

kaimantiñ be. cardota

kakao g. coco

kakaouetez torf. -enn b. cnau mwnci/ daear ll. cneuen fwnci/ddaear

kaket(er)ezh g. cleber

kaketer g. -ien clebrwr/clebryn, lapyn, hen geg

kakouetez torf. -enn b. cnau mwnci/daear ll. cneuen fwnci/ddaear

kakouz g. -ien un gwahanglwyfus

kentañ rebech a ra k. da gakouz eo k. crach a ddywed ‘crach’ gynta’, tegell yn galw ‘tinddu’ ar y crochan, y crochan yn dannod i’r pentan, pentan yn gweiddi ‘parddu’, ‘tinddu’ medd y frân wrth yr wylan (a hithau yn dinddu ei hunan), y diawl yn gweld bai ar bechod, du a ddywed ‘du’ yn gynta’, lleidr a eilw ‘lleidr’ yn gynta’, ni wêl yr ynfyd ei fai, ni chlyw llwynog mo’i ddrewi ei hun, mwya’i fai rydd fai ar arall, cas dyn a feio arall ac yntau yn feius ei hunan

kakouzeri b. -où gwahanglwyf

kal g. -ioù glanfa (cei)

kala-bloaz/Genver g. (Dydd)Calan

kalabousenn b. -où cap(an); het wellt

kalafrenn b. -où caráff

kala-goañv, kel ar goañv g. Calan Gaea’

kala-hañv/-mae g. Calan Mai; tusw Calan Mai, tusw o lili’r dyffryn (a roddir gan ŵr neu gariad ar galan Mai i wrthrych ei serch)

kalander g. -ioù calendr

kalanna g. calennig

kalatrez g. -ioù taflod/tawlod, llofft ŷd, ydlofft; atig, garet/gared

kalc’h/kall g. -ioù cal(a)

kaled g. -où llawr caled, daear galed

kousket war ar c’haled cysgu ar y llawr / ar lawr

kaledenn b. -où caledwch, caleden, croen caled (ar law neu droed); man gwan, gwendid (person); neidr ddall/ddefaid

ur galedenn a zen cymeriad/dyn caled/ dewr/gwrol yn wyneb poen, gŵr dewr - cynefin â dioddefaint/dolur

ober e galedenn diodde’/godde’ poen yn ddewr/wrol, cyfarwyddo â phoen

kaledenniñ be. caledu’n dalpiau (am siwgwr powdwr, ayyb.)

kalediñ be. caledu; mynd yn rhwym (am y corff)

lakaat ar c’horf da galediñ hala’r corff yn rhwym, achosi/gwneud/peri i’r corff fynd yn rhwym, rhwymo’r corff (medd.)

kalet¹ a. caled; rhwym (medd.); cryf (am ddiod); chwerw (am ddiod)

k. ar bed! caled yw hi! mae bywyd yn galed!

k. eo e gorf mae e’n rhwym (medd.)

k. evel ar garreg / ar mein / an dir / an houarn caled fel y graig / fel y garreg / fel (y) dur / fel haearn (Sbaen), fel craig/carreg/dur/haearn o galed

ken k. ha ler yn galed fel lled(e)r, fel lled(e)r o galed

k. ouzh ar boan cyfarwydd â phoen (a blinder)

amzer galet tywydd caled; amser galed/ caled

an hini ’zo lemm (beg) e deod a dle bezañ k. e skouarn / a rank bezañ k. kostez e benn a dd(y)wed yr hyn a fynno a glyw yr hyn nis mynno

ur banne hini k. gwirod poeth, diod gadarn, stwff cryf (ar laf.)

kalet² adf yn galed; yn ffyrnig/gas

komz k. siarad yn galed; siarad yn ffyrnig/gas

kaletaat be. caledu

kaletpoazh a. wedi'i ferwi'n galed (am ŵy/wy)

kalfichat be. naddu

k. un ibil re voan gwastraffu/bradu amser â gwaith di-fudd

kalir g. -où cwpan cymun; ffiol

kalite b. -où ansawdd, safon

bras eo he c’halite! mae hi’n llawn ffrwmp/gwynt (ffig.)! mae tipyn o feddwl ynddi! mae hi’n fawreddog/falch (dirmyg)!

diskouez/ober e galite ceisio ymddangos yn bwysig, llancio, ei lordan/lordio hi, rhodresa, torsythu

tud a g. pob(o)l dda/daliaidd/ foneddigaidd/rinweddol

kalken(n)¹ g. -où pastwn; gwialen; cal(a)

kalkenn² b. -ed merch dwym/boeth, tipyn o hoeden/lances

kalkennad g. ergyd â phastwn; colbad, lardad, hemad (â phastwn/gwialen)

kalkennañ be. pastynu, colb(i)o, wald(i)o, lardo

en em galkennañ bwrw/ergydio/taro/ pwn(i)o/clatsio’i gilydd yn ffyrnig, bod yng ngyddfau’i gilydd, bod ben-ben â’i gilydd, ymladd (â’i gilydd) yn gas

kalkiom g. calsiwm

kalloc’h a. gw. marc’h k.

kalm¹ a. llonydd, tawel

kalm² g. llonyddwch, tawelwch, distawrwydd

kalmiñ be. llonyddu, tawelu, (dis)tewi, gostegu

kalon b. -où calon; dewrder; calondid, cefnogaeth; cylla, (y)stumog; archwaeth; canol, craidd

k. e vamm cannwyll llygad ei fam, dwy lygad ei fam (ffig.)

a galon o galon; dewr, yn ddewr

ur vaouez a galon gwraig ddewr

a galon frank yn galonnog

a galon vat o wirfodd calon, o galon, yn llawen; dan ganu (ffig.)

gwelet ub. a galon vat gweld och(o)r orau rhn

a wir galon ganeoc’h yr eiddoch yn gywir

a-greiz/-oueled-k. o waelod calon

a-leizh e galon / he c’halon o waelod ei galon/chalon

a ro k. d’ub sy’n galonogol/galondid i rn

bezañ digor/yac’h e galon bod ag archwaeth bwyd arno

hennezh ’zo yac’h e galon mae’i galon yn iawn/iach, ’does dim byd o le ar ei galon; mae stumog dda gydag e / ganddo fo, ’does dim o le ar gylla/ archwaeth hwn’na

c’hoarzhin gwalc’h e galon / he c’halon chwerthin ei chalon hi

digeriñ k. ub. rhoi archwaeth bwyd i rn

digeriñ/dizoleiñ/dispakañ/diskuliañ he c’halon arllwys ei chalon/chwd

em c’halon o'm mewn, yn fy nghalon/ mynwes, ym mêr fy esgyrn, yng ngwaelod / yn nyfnder fy mod

kaout (un tamm) k. bod â chalon dda/fawr (ffig.), bod yn garedig/hael; bod yn ddewr/wrol

koll k. digalonni, gwangalonni, llwf(w)rhau, danto (ar laf.)

ma c’halon(ig)! (wrth blentyn) fy nghalon (fach) i! fy sidan bach/fach i! y cariad bach!

ma rofes da galon taset ti’n dangos dy galon ar blât / acha plât (ar laf.)

mont bihan e galon tristáu, ymdristáu, mynd yn drist

ober k. d’ar c’hlañvour codi/cwnnu calon y claf, cysuro’r claf

reiñ k. da ub. calonogi rhn, rhoi hyder i rn; codi/cwnnu calon rhn

sammus d’ar galon (am fwyd) trwm, anodd ei dreulio, yn achosi diffyg traul

sammet eo e galon mae’i galon yn drwm; mae’i gydwybod yn ei boeni/ flino

savet eo ar boued war va c’halon mae diffyg traul / llosg cylla’ arna’ i

stagañ e galon ouzh ub./udb. rhoi’i fryd/wyn ar rn/rth, bod â’i lygad ar rn/rth

ur galon dir/zir calon galed/garreg

war e galon / he c’halon noazh heb fwyta tamaid/briwsionyn, ar stumog wag

k.-vat-holl yn galon i gyd

kalonad b. -où loes calon, ergyd drom, trallod, tristwch, torcalon

kalondev b. diffyg traul

kalonek a. calonnog; dewr, gwrol, glew

kalonekaat be. calonogi; codi/cwnnu calon; codi/cwnnu’i galon/chalon

en em galonekaat magu hyder, ymwroli

kalonekaus a. calonogol

kalonenn b. -où calon (ffrwythyn); rhuddin (pren)

kalonlosk g. llosg cylla, diffyg traul, dŵr poeth (ffig.)

kalori g. -où calori

kalsiom g. calsiwm

kalur g. -où cwpan cymun; ffiol

kalvar g. -ioù calfaria, croes, croesfaen

kalvez g. kilvizien saer coed

dibaot ar c’halvez a labour hep danvez rhaid cael lliw cyn llifo, anodd pobi heb flawd, anodd cynnau tân heb goed, dim o ddim ni ddaw, ni ellir dim o ddim

kalz rhage. ac adf crugyn,llawer, llwyth(i), toreth, peth wmbredd/ wmbreth, pŵer; fawr ddim (gyda’r neg.)

k. aesoc’h lawer (yn) haws

k. diforc’h / k. a ziforc’h a zo etrezo mae llawer o wahaniaeth rhyngddyn nhw

k. tud, ur c’halz a dud crugyn/llawer /llwyth(i) o bob(o)l

k. re lawer gormod(d)

ar c’halz eus an dud y mwyafrif, y rhan fwya’ o’r bob(o). trwch y bob(o)l

ur c’halz anezhañ llawer ohonyn nhw

n’eo ket k. tra / n’eo ket k. a dra ’dyw e ddim yn llawer (o beth), ’dyw e’n ddim byd

n’em boa ket klevet k. (a dra) ’chlywais i ddim llawer, bach/ychydig iawn a glywais i

n’eus ket k. a ziforc’h kenetrezo ’does dim llawer o wahaniaeth / ’does fawr ddim gwahaniaeth rhyngddyn nhw

n’eus ket k. da lavaret ’does dim llawer i’w ddweud, ’does fawr ddim i’w ddweud

ur c’halz anezho llawer ohonyn nhw

kalzañ/kalziñ be. cywain, casglu/crynhoi (yn llwythi/domenni); casglu ynghyd; crynhoi (sylwadau ysgrifenedig neu ar laf)

kalzad g. llwyth, cruglwyth, crugyn

ur c’halzad levrioù crugyn/llawer o lyfrau

kalzenn b. -où mwdwl, cocyn; pluen eira; cwmwl bach

kalzig tipyn go lew, eitha’ tipyn

k. a-walc‘h a dud a oa deu(e)t ’roedd yna nifer go dda/lew o bob(o)l wedi dod

kamalad/kamarad g. -ed cydymaith, cyfaill, ffrind, partner/pantner

hennezh n’eo ket k. d’an dour ’dyw e ddim yn hoff o ddŵr; mae e’n hoff o’r ddiod (gadarn), mae e’n hoff o godi’r bys bach (ffig.)

kamaladez/kamaradez b. -ed cyfeilles, ffrind (b.), partneres/pantneres

kamamilh g. (bot.) camri, camomil

kamambre¹ a. maldodus, mursennaidd, yn llawn seans/ystumiau, yn glemau i gyd, coeglyd

kamambre² g. maldod, mursendod, seans

kuit a gamambre heb ddim dwli/lol/ seans, yn ddiffwdan/ddiseremoni/ddi-lol

ober k. gwneud tipyn o seans, bod yn orffurfiol; rhoi maldod, maldodi, tolach, dand(l)wn

ur c’hozh tamm (toull-)k. maldodyn, coegyn, un yn llawn dwli/lol/maldod/ seans

kambr b. -où/kamp(r)choù/kambreier (y)stafell wely, llofft, siamb(a)r; (y)stafell

K. al lid / K.-lid, ar Gambr-Fask yr Oruwch Ystafell

K. an Deputeed Siamb(a)r y Tŷ, y Siamb(a)r

k. dindan an doenn gw. k.-doenn

ar gambr a-dreñv y stafell wely gef(e)n

ar Gambr a Goñvers y Siamb(a)r Fasnach

e k. ar stered o dan y sêr, o dan gwrlid y nos, yn yr awyr agored/iach (yn y nos)

n’en deus k. a-dreñv ebet! ’does dim byd yn ei ben / yn ei glopa! ’does dim rhwng ei glustiau!

k.-degemer lolfa; derbynfa

k.-doenn, k. dindan an doenn taflod/ tawlod, atig, garet/gared

k.-emwalc’hiñ (y)stafell ymolch(i)

k.-gousket/wele (y)stafell wely

k.-lestr cabin (llong)

k.-studi cell, myfyrgell, stydi

kamera g. -où camera

kamion g. -où lori

kamm¹ a. cam; cloff; (ffig.) simsan

(klañv hep glac’har -) k. ki pa gar iach pen cachgi drannoeth

bezañ k. e vizied gw. biz

c’hoari/ober e gamm / he c’hamm esgus bod yn gloff, cymryd arno/arni ei fod/bod yn gloff

dont da vezañ kammoc’h-k. bemdez mynd yn fwy (a mwy) cloff / yn fwyfwy cloff bob dydd / yn gynyddol gloff bob dydd

ober beg k. tynnu gwep/wyneb, gwneud clemau/(y)stumiau/siapsau

ur gazeg k. a ya da gozh yr olwyn a waedda a gaiff olew, hir y bydd edau (fain) gwraig eiddil

k.-brout/-kloc’h cloff iawn

k.-digamm igam-ogam, troellog

k.-jilgamm clunhercog, cloff

a-zoug e gamm gan bwyll / yn hamddenol / yn araf (am gerdded)

penn/torr-gamm on mae cric yn fy ngwddwg/ ngwddf i

roz-k., fleur penn-k. (bot.) cennin Pedr, daffodil

troadig-k. troed glwb

kamm² g. -ed (dyn/un) cloff

kamm³ g. -où cam; cerddediad

diouzh e gamm (oddi) wrth ei gerddediad, yn ôl ei osgo

un ugent k. eus e di tuag ugain cam o’i dŷ, ychydig/cwpwl o gamau/lathenni o’i dŷ

a-gamm-kaer â chamau bras/breision

a-bouez/a-zoug e gamm / a-zoug-k. wrth ei bwysau, gan bwyll bach/fach, yn hamddenol

a-hed-k. bob yn gam, un cam ar y tro, gam a cham, gam wrth gam

kammañ be. camu; troi, gwyrdroi; cloffi, (clun)herc(i)an

k. e c’henoù / he genoù tynnu gwep/ wyneb(au), gwneud clemau/(y)stumiau/siapsau

k. e ilin (ffig.) codi’r bys bach (ffig.)

kamm-digamm a. cloff, clunhercog; igam-ogam, troellog, cordeddog

kammed¹ gb. -où/kammejoù cam (cerddediad)

ober ur gammed/c’hammed dreist udb. camu dros rth

ober ur gammed/c’hammed war-(a)dreñv gwneud cam (tuag) yn ôl, camu’n ôl

ober ur gammed/c’hammed war-(a)raok gwneud cam ymlaen, camu ymlaen

k.-ha-k. gam a cham, un cam ar y tro, bob yn dipyn, gan bwyll

k.-ha-k. e reer tro ar bed gan bwyll y mae mynd ymhell, nid ar redeg y mae aredig, nid ar unwaith y gwnaed Llundain

kammedoù ll. camau;camre

astenn e gammedoù/gammejoù brasgamu

a-gammedoù bihan â chamau bach; un cam bach ar y tro, bob yn gam/dipyn, fesul cam bach, yn raddol

kammed² adf gyda’r neg. byth; erioed

ne blego k. ’wnaiff e byth blygu / ’wnaiff e ddim plygu byth

n’on bet k. en Italia ’dwy’ i erioed wedi bod yn yr Eidal

ne roez k. boued dezho/dezhe? ’dwyt ti byth yn rhoi bwyd iddyn nhw?

kammdro b. -ioù tro; tro brwnt/cas/ gwael, cast, tric, pranc, ystryw

kammdroioù an hent troeon y ffordd

kammigellat be. igam-ogamu, mynd igam-ogam, ymdroelli, ymddolennu

kammigellek a. igam-ogam, troellog

kamm-korgamm a. dauwynebog, rhagrithiol

kamp g. -où gwersyll

kampagniñ be. ffynnu, dod yn eu blaenau (am blanhigion); llwyddo, dod yn ei flaen/blaen (am berson g./b.)

kamper g. -ien gwersyllwr

kampi g. llog

war gampi evit pemp dre gant ar log o bump y cant

kemer war gampi benthyca ar log

laka(a)t/reiñ war gampi buddsoddi

reiñ war gampi rhoi benthyg / benthyca ar log

kampiñ be. gwersylla

kampinod g. -ed crwt, llanc/llencyn

kampoull g., kampoullenn b. -où cwm, dyffryn; ceunant, hafn

kamus a. â thrwyn fflat

kan¹ g. -où cân, canu; caniad

k. broadel anthem genedlaethol

ur c’han gregorian salm-dôn/-gân Regoraidd

k.-bale ymdeithgan

k.-iliz corgan, salm-dôn/-gân, siant

kan² g. -ioù cafn (to); pibell/piben ddŵr; dôl, llawr dyffryn/gwlad

k.-dour canél; cwter; caf(a)n

k.-skarzh(añ)/distrouilh carthffos

kanab g. a thorf. -enn b. (bot.) cywarch, llysiau Mair Magdalen, cas gan fursen

Kanada: ar C'hanada g. Canada

kanadenn b. -où cantawd, cantata

kanañ be. canu

k. a beder mouezh canu mewn pedwar llais

k. en ur vouezh canu’n unsain

k. a rae an deñved gwechall ’roedd pris da ar y defaid slawer dydd

k. dismegañs da ub. difrïo/difenwi/ dilorni/diarhebu/pardduo rhn, lladd ar rn, bod â’i lach ar rn

k. d’ub piv ’oa dweud ei feddwl/ meddwl amdano/amdani wrth rn yn blwmp ac yn blaen / heb bilo wyau (ffig.)

k. (uhel) e gilhog(ig) canu’i gloch/ utgorn (ffig.), ei ganmol ei hun(an), utganu’i glodydd (ei hunan), brolio, ymffrostio

douget/techet da ganañ e gilhog / he c’hilhog yn tueddu utganu’i glodydd ei hunan / brolio/ymffrostio, yn fostfawr/ ymffrostgar

k. e jeu d’ub. cymhennu/ceryddu/ cystwyo/cwrbo/termo rhn, rhoi cwrbad/ termad i rn, rhoi pregeth / rhoi pryd o dafod / rhoi pregeth i rn (ffig.)

k. faos, k. evel ur gastelodenn faout, k. evel faout ur votez canu allan/mas o diwn, canu’n aflafar

k. laouen canu’n llon; gorfoleddu

k. meuleudioù canu/utganu clod(ydd), clodfori, canmol, moli

k. seizh meuleudi d’ub. clodfori rhn i’r cymylau

ar paour ne gan den e glodoù ’does neb yn canu clodydd y tlawd

dre forzh k. Nouel ec’h erru an Nedeleg wrth ailadrodd rhth yn ddigon mynych fe ddaw yn wir/ffaith

kerzh da ganañ/stoupañ! cer i grafu (dy fol ag ewinedd dy draed)! (ffig.), cer/dos o ’ma! bacha/bagla hi o ’ma!

kanaouenn b. -où cân, cerdd

k. (ar) bobl cân werin

kanaouennoù hudur ha divergont / diwisk ha druz cerddi maswedd

kanari g. caneri

kanastell b. -où dreser, seld; lori ac iddi ochrau uchel

kanell b. -où gwerthyd

kanenn b. -où cân, cerdd

kaner g. -ien canwr/cantwr/cantor

kanerez b. -ed cantores, cantreg

kanetenn b. -où marblen

kanevedenn b. -où bwa seithliw, enfys, bwa'r Drindod

k. a-raok dek eur trec’h ar sec’hor d’ar glebor (e Breizh) bwa’r Drindod y bore aml gawode (yng Nghymru = k. a-raok dek eur trec’h ar glebor d’ar sec’hor!)

kañfantenn b. -ed merch smart, clatsien (ffig.), pishyn (ffig.); cariad, wejen; haden; merch dinboeth

kañfard g. -ed lordyn, syr bach, ceiliog pen y domen (ffig.); crwt, bachgen ifanc, llanc/ llencyn; clamp/paladr o ddyn, dyn cadwrus/cydnerth; cnaf/ gwalch/cenau bach

ur c’hañfard a gilhog a zo anezhañ mae’n dipyn o lordyn bach balch

kañfardez b. -ed merch benchwiban/ ysgafala; merch ifanc; merch/gwraig bert, pishyn, clegen, clatsien (ffig.)

kangourou g. -ed cangarŵ

kanienn b. -où ceunant, hafn; cwm, dyffryn

kanived b. -où cyllell boced

kañjoliñ be. seboni, ffalsio; cocso; cysuro; chwilio am gariad, chwilio am sboner/ wejen

kann¹: gwenn-kann a. disgleirwyn, cannaid

kann² gb. -où brwyd(y)r, ymladd(fa)

kann³ g. llawn maint (am y lleuad); lleuad lawn

k. al loar cylch llawn y lleuad

fenoz emañ al loar en he c’hann / emañ ar c’hann heno mae’r lleuad yn llawn

k.-loar lleuad lawn

kannad g. -ed cennad, negesydd, llysgennad; dirprwy, cynrychiolydd; aelod seneddol; negesydd/papur (eglwysig)

kannadenn b. -où golch

kannadig g. -où negesydd/papur (eglwysig)

k. trimiziek chwarterolyn

kannadur g. -ioù neges; cynrychiolaeth, dirprwyaeth

kannañ¹ be. bwrw, curo, ergydio, ffusto, taro

en em gannañ ymladd, cwffio

kannañ² be. golchi (dillad)

kannati g. -où llysgenhadaeth

kanndi g. -où tŷ golchi, golchdy

kanner g. -ien ymladdwr, cwffiwr

kannerez b. -ed golchwraig

kannerez b. -ioù peiriant golchi, golchwr

kannerez(ig-an)dour b., kannerezig-ar-beleg b. sigl-(d)i-gwt

kann-loar g. lleuad lawn

kanod g. -où cwch/bad bach ysgafn/ ysgawn

ur c’hanod dont war sikour ub. bad/ cwch achub

kanoe g. -où canŵ

kanol¹ b. –ioù sianel; camlas, canél

k.(-dour/-zour) camlas, canél

k.-skarzh carthffos

kanol² g. -ioù, pezh-kanol g. magnel; canon (milit.)

kañseller g. -ien canghellor

kanser g. canser, cancr

kant¹ rhif. cant

k. bro k. giz, k. parrez k. iliz, k. plac’h k. hiviz, k. horolaj k. eur mae i bob bro/gwlad ei nodweddion

k. dek ha pevar ugent cant a deg a phedwar ugain, cant naw deg

k. dre gant cant y cant

k. hanter k. cant a hanner

k. nemet unan cant namyn un

unan ha k. cant ac un

dek ha k. cant a deg

er bloavezh naontek k. naontek ha pevar ugent yn y flwyddyn dwy fil namyn un / mil naw cant naw a phedwar ugain / mil naw cant naw deg a naw

tremen k. gwech dros gan gwaith; ugeiniau/gannoedd/filoedd/laweroedd/ fyrdd o weithiau

k.-toull (bot.) dail y fendigaid

kant² g. -où cant, cylch, ymyl (peth crwn), cantel; gwyntyll

kantad g. -où casgliad o gant

kantadoù a dud a-youl vat cannoedd o wirfoddolwyr

kantik g. -où emyn, anthem (eglwysig)

kantiltr g. -où sentilitr

kantimetr g. -où sentimedr/sentimetr

kantolor g. -ioù canhwyllbren

kanton g. -ioù cwmwd; ardal, bro

kantreal/kantren be. crwydro, mynd am dro, galifantan, rhodianna

kantved g. -où canrif

kantvet trefn. canfed

kantvloaz g. -ioù canmlwyddiant; can mlynedd

kañv g. -où galar; angladd, cynhebrwng

dougen/ober k. da ub. galaru ar ôl rhn; gwisgo dillad galar ar ôl rhn, mwrno/ gwisgo mwrnin ar ôl rhn

tud ar c’hañv galarwyr

lid-k. gwasanaeth/oedfa angladdol

kañval g. -ed camel

kaoc'h g. cachu, baw (creadur), carthion

k. kras en e vragoù ar waith i gyd, fel ’tai llyngyr arno, fel petai ganddo gynrhon yn ei din

k. tomm a zo gantañ en e vragoù mae llond bol(a) / llond twll (tin) o of(o)n arno, mae e’n cael cathau bach (ffig.)

bezañ k. tomm en e vragoù bod wedi ei wneud am ei draws (gan ofn); (ffig.) bod â llond bola/twll o ofn

bezañ uhel ar c’haoc’h en e reor/ doull bod â thipyn o ‘siwd ych chi’ yn perthyn iddo, meddwl tipyn ohono’i hun(an), bod yn llawn gwynt (ffig.), bod yn fawreddog/falch, bod â thipyn o gachu ceiliog yn perthyn iddo (ar laf.)

k.-dañvad baw dafad, caglau

mont da gaoc’h-heiz mynd i’r gwellt (ffig.), mynd yn ffliwt (ffig.); mynd yn ddim; cael ei (d)diddymu

aet eo an devezh da gaoc’h-heiz mae’r diwrnod cyfan wedi mynd i’r brenin / wedi’i golli / wedi’i wastraffu

k.-kevnid gwe(’r) cor, gwe pry’ cop(yn)

k.-kezeg/-marc’h tail, dom

kaol g. a thorf. -enn bresych

reiñ k. d’ub. (ffig.) llyo/llyfu (ffig.)/ seboni (ffig.)/ gwenieithio rhn, gorganmol rhn, canmol rhn i’r cymylau

reiñ k. - treujoù hag all canmol i’r seithfed nef

kaol-bihan/-brusel torf. -enn-vihan/-vrusel b. (y)sgewyll Brwsel

kaol-fleur torf. -enn-fleur b. blodfresych torf. -en

kaol-moc’h torf. -enn-voc’h b. dail tafol

kaot g. past; uwd (â llaeth); caws llysiau trwchus; cytew

k.-askorn jelatîn, gludai

kaoter b. -ioù crochan; sosban, sgiled

petra a dalv da bod pri ouzh k. en em stekiñ? ni ddeil y crochan pridd i’w daro wrth y crochan pres

kaotigell b. jam

kaouad b./g. -où, kaouajoù cawod; cwthwm (o wynt); pwl

ur gaouad c’hoarzhin pwl o chwerthin

ur gaouad glav cawod/cawad o law

ur gaouad paz pwl o beswch

ur gaouad poan-dent pwl o’r ddannoedd

ur c’haouad aon llond bola o ofn

kaou(t)chou(g) g. rwber

kaoued b. -où cawell, caets (aderyn)

kaouediñ be. caethiwo/rhoi/dodi mewn cawell

kaouenn/kaouan b. -ed gwdihŵ, tylluan

hep bezañ k. heb fod yn grintachlyd, heb dolio dim, yn ddibrin/helaeth/hael

kaouidell b. -où cawell, caets

(fleur-)kaouled torf. (planhigyn) tri-lliw-ar-ddeg

kaouled(enn)añ/kaouliñ be. ceulo; cawsio

kaout be. cael, bod â/ag; derbyn; ffurf a fabwysiadwyd yn ferfenw i’r ymadroddion am eus ac’h eus / az peuz ayyb.

k. aon (rak) ub./udb. ofni rhn/rhth, bod ag of(o)n (rhag) rhn/rhth; cael of(o)n rhn/rhth

n’hoc’h eus ket da gaout aon ’does dim eisiau/rhaid i chi ofni; peidiwch ag ofni

k. bec’h/poan o vale cael trafferth i gerdded, cael dolur/loes/poen wrth gerdded, cael gwaith cerdded

k. c’hoant bras (da + be.), k. mall ysu (am)

k. d’ober gant ub. ymwneud â rhn, cael cyfathrach â rhn; cael gwaith/ trafferth/helynt gyda rhn

k. e walc’h / he gwalc’h cael ei (g)wala, cael digon

k. gwall-drubuilhioù cael anawsterau, godde’ gorthrymderau

k. jeu ouzh ub. dadlau/coethan/pledo â rhn

k. joa ouzh ub. caru rhn

k. keuz/glac’har ’difaru, bod yn flin/edifar

k. mezh cael cywilydd, cywilyddio, bod â chywilydd (arno/arni)

k. pasianted bod ag amynedd (ganddo/ganddi)

k. pemp bloaz war e vreur bod bum mlynedd yn hŷn/henach na’i frawd

k. soñj eus ub./udb. cofio rhn/rhth, cofio am rn/rth

k. udb. en he dorn bod â rhth yn ei llaw

k. udb. digant ub. cael rhth gan rn; cael rhth oddi wrth rn

k. ur gwall grogad cael gwaith/ trafferth/helynt/anhawster

hennezh a garfe k. anezhi da wreg fe garai ei chael yn wraig

mont da gaout ub. mynd at rn, mynd i gwrdd/gyfarfod (â) rhn

pe oad en deus? beth/faint yw ei oed(ran) (e)?

ul lizher am eus bet digantañ fe ges/ gefais/dderbyniais lythyr oddi wrtho

kaoz¹ b. -ioù achos; rheswm; bai

bezañ k. d’ub. da ober udb. achosi i rn wneud rhth

me ’zo k. fi yw’r achos/rheswm; fy mai i yw e, arna’ i y mae’r bai

tapet eo e k. mae’n cael ei feio/beio; mae’n cael ei (h)amau

kaoz² b. -ioù sgwrs, clonc; gair; si, sôn; pwnc, testun (sgwrs); lleferydd

k. a dri - koulz netra evelti, k. a deir ne dalv netra nid cyfrinach ond rhwng dau

k. a oa da vont d’ar mirdi ’roedd sôn am fynd i’r amgueddfa

k. a oa eus / diwar-benn an dra-se ’roedd/bu sôn am hynny, soniwyd am hynny, crybwyllwyd hynny, cyfeiriwyd at hynny, trafodwyd hynny

ar Gaoz y Gair

atav ar memes k. gantañ/ganti mae’n rhygnu ar yr un hen beth o hyd, yr un hen gân sy’ gydag e / gyda hi, yr un hen dôn gron sy’ ganddo/ ganddi

cheñch k. newid y pwnc/testun, newid ymadrodd, newid cyfeiriad y sgwrs, troi’r gath yn y badell (ffig. ar laf.)

digeriñ k. / sevel k. / toullañ k. / mont e k. gant ub. dechrau sgwrsio/ siarad â rhn, tynnu ple/sgwrs â rhn

emañ ar gaoz o ren/redek mae’r si/ sôn/stori ar led

kontañ/rannañ/toullañ/ober k. gant ub. cael sgwrs/clonc/gair â rhn, sgwrsio/siarad/cloncan â rhn

kendalc’h gant da gaoz! cer ymlaen â dy stori!

kontañ e gaoz dweud ei bwt/ddweud/ stori/farn

krennañ ar gaoz tewi (yn ddisymwth), rhoi taw ar y sgwrs

laka(a)t e gomz er gaoz ymuno yn y drafodaeth, dweud ei ddweud, rhoi’i big i mewn, mynegi’i farn

lonkañ e gaoz colli llinyn ei stori

mont war ar gaoz cymryd rhan yn y sgwrs, ymuno yn y drafodaeth

mont war gaoz ub. torri ar draws rhn (yn siarad)

n’eus k. ganti nemet eus he bugale ’dyw hi’n sôn am ddim (arall) ond ei phlant

n’eus ken k. nemet eus (kement) se ’does dim sôn am ddim ond hynny, dyna i gyd yw’r siarad

ober un tamm/troc’h k. gant ub. cael sgwrs/clonc/gair â rhn, siarad/sgwrsio â rhn, torri gair â rhn

pell ’zo emañ ar gaoz-se o redek/ren mae’r si/sôn/stori yna ar ger’ed / ar led ers tro

sevel k. diwar-benn/eus ub./udb. sôn am rn/rth, dechrau siarad am rn/rth, crybwyll rhn/rhth

toullañ k. war un dachenn all,

treiñ/troiñ ar gaoz, treiñ/troiñ k. newid pwnc/testun/ymadrodd, troi’r stori, troi’r gath yn y badell (ffig.)

kaozioù gwrac’h kozh, kaozioù goullo hen chwedl/wheddel, coel gwrach, siarad dwli/gwag

kaozioù nemet kaozioù nend int / ne dint ’dŷn nhw’n ddim ond geiriau (gwag)

dornañ kaozioù siarad fel pwll tro / fel pwll y môr / fel y meil

hennezh ’zo frank e gaozioù mae e/ hwnna’n siarad yn agored

ober kaozioù diwar-benn ub. hau/ lledu straeon am rn

kozh-kaozioù hen hanesion/straeon; ystrydebau

kaozeadenn b. où sgwrs, anerchiad, araith

ober ur gaozeadenn siarad, sgwrsio, rhoi/traddodi anerchiad/araith/darlith, annerch, areithio, darlithio

kaozeal be. siarad, whilia (ar laf.); sgwrsio

k. eus/diwar-benn/a-ziout ub./udb. siarad am rn/rth

k. ouzh ub. siarad â rhn

difennet eo k. outañ gwaherddir siarad ag e, ni chaniateir dweud dim wrtho

k. gant ub. siarad/sgwrsio â rhn

k. da ub. siarad â rhn, sôn wrth rn

k. a rin dezhañ fe siarada’ i ag e, fe sonia’ i wrtho

k. mat brezhoneg siarad Llydaweg yn dda

k. kembraeg gant he bugale siarad Cymraeg â’i phlant

gouzout a ouzez k. kataloneg? (a) wyt ti’n medru Cataloneg? (a) wyt ti’n (gallu) siarad Cataloneg?

n’eus fin ebet dezho da gaozeal ’does dim taw arnyn nhw, ’does dim diwedd ar eu cleber/siarad

kaozeer g. -ien siaradwr

ur c’haozeer brav siaradwr da

kaozeüs a. siaradus; cyfeillgar

kap¹ a. ab(a)l, galluog, medrus, atebol

bezañ k. da bod yn ab(a)l i, gallu, medru

ur c’hwezh/flaer k. da ziskar kezeg drewdod yn ddigon i gwympo ceffyl/ dyn

kap² g. -où clogyn, mantell; cot â chwfl, cot ddyffl

kapabl/kapapl a. ab(a)l, cryf, cydnerth, cadarn, cadwrus; cyfrifol

Kapenn b. -ed gwraig o ar C’hap (Kap Sizun)

Kaper g. -ien brodor o G-Kap Sizun

kapitalist a. cyfalafol

kapitalour g. -ien cyfalafwr

kapo a. cadwrus

kar¹ a. yn perthyn

unan k. / un den k. perthynas

e re gar ei berthnasau, ei dylwyth

kar² g. kerent câr, perthynas, tylwyth

k. a-bell, k.-pell perthynas pell / o bell, perthynas o’r nawfed ach (ffig.)

k. a-dost / k.-nes perthynas agos

k. eo dezhi mae’n perthyn iddi

hep k. na par/keneil heb gâr na chyfaill

n’int ket k. na karrigell din ’dŷn nhw ddim yn perthyn i fi/mi o gwb(w)l; ’dwy’ i ddim yn eu ’nabod o bob(o)l y byd

ur mignon mat a zo gwelloc’h evit ho k. gwell (yw) cyfaill da na pherthynas/ thylwyth

karabasenn b. -ed morwyn offeiriad pabyddol

karadek a. annwyl; caredig

Karaez e.lle Caraix (Ffrg)

karafenn b. -où caráff

karamel torf. a g. caramél; losin caramél

karamellenn b. aderyn-drycin y graig

karantez¹ b. -ioù cariad; serch; anwyldeb, hynawsedd

k. an unan myfïaeth

k. ar c’hig, k.-kig serch cnawdol

k. ar vro gwladgarwch

gwelloc’h eo k. leiz an dorn evit madoù leizh ar forn, gwell eo k. etre daou eget madoù leun ar c’hraou gwell yw ychydig o gariad na llawer o gyfoeth, mae ychydig o gariad yn fwy gwerthfawr na chyfoeth lawer; trech cariad na’r cyfan, ‘cyfoeth nid yw ond oferedd (- glendid nid yw yn parhau) ond cariad pur sydd fel y dur yn para tra bo dau’

kaout/magañ k. ouzh ub. caru rhn

oberoù a garantez gweithredoedd ewyllysgar, llafur cariad

ober karantezioù (da) anwesu, anwylo, maldodi, tolach, mwytho

karantez² g./b. -ed cariad g./b.; sboner g.; wejen b.

dousig/dousoù e peb lec’h - k. e nep lec’h ‘y sawl a gâr lawer - gaiff fod heb yr un’

karantez³ torf. had y cacamwci

karantezus a. cariadus, annwyl

karavanenn b. –où carafán

karbon g. carbon

karched g. –où crât, bocs pac(i)o

kard g. -où c(h)warter; c(h)wart

deg eur ha k. c(h)warter wedi deg

pemp eur nemet k. c(h)warter i bump

kardeur g. -où c(h)warter awr

ur c’hardeur bale gwaith c(h)warter awr o gerdded, siwrnai (o) chwarter/ gwarter awr ar droed

karedig g./b. -ed cariad g./b.; sboner g.; wejen b.

karet¹/karout be. caru, hoffi, (ym)serchu (yn, mewn)

k. a rafen, me ’garfe fe garwn/garen/ hoffwn/hoffen i

k. gwell(oc’h) bod yn well gan, hoffi'n well

evel a gar e ra bydd yn gwneud fel y myn/dymuna, fel y bydd yn mo(f)yn y gwnaiff

gra ar pezh a gari gwna beth bynnag a fynni

gra evel a gari gwna fel y mynni

mar karez os hoffet/caret ti, os mynni di, os wyt ti am wneud / yn mo(f)yn gwneud

karet² abf karet/karout qv. yn hoff, yn annwyl

k. gant an holl yn hoff/annwyl gan bawb

gant an holl neb ’zo k. a zo fur-fur pe hep spered, evit bezañ k. gant an holl eo dav bezañ fur pe foll anodd/ amhosibl plesio pawb, nid hawdd bodloni pawb, y sawl a geisio foddio pawb ni foddia neb

karg¹ a. llawn

karg² b. -où baich, llwyth, llawer; swydd; swyddogaeth; dyletswydd; cenhadaeth; cyfrifoldeb; awdurdod

bezañ e k. (eus) bod yn ben/feistr, rheoli, bod wrth y llyw, bod mewn awdurdod; bod yn gyfrifol (am), bod â’r cyfrifoldeb (am;dros)

bezañ e k. ub. bod yng ngofal rhn, bod (o) dan ofal rhn

an holl draoù a zo en e garg mae e’n gyfrifol am bopeth, mae popeth yn/dan ei ofal e

ar vugale ’zo bremañ en o c’harg mae’r plant yn / (o) dan eu gofal nhw nawr, maen nhw’n gyfrifol am y plant nawr

den e k. dyn mewn awdurdod; dyn â chyfrifoldeb

dilezel e garg / he c’harg, reiñ e zilez eus e garg / he dilez eus he c’harg ymddiswyddo

em c’harg emaint yn / (o) dan fy ngofal i maen nhw, fi sy’n gyfrifol amdanyn nhw

gant ar garg uhel en deus e c’hounez mat e vuhez a’r swydd uchel sy’ gydag e / sydd ganddo mae’n ennill bywoliaeth dda

kemer ar garg da ober udb. ymgymryd â gwneud rhth, cymryd y cyfrifoldeb am wneud rhth, mynd yn gyfrifol am wneud rhth

lemel/tennañ e garg digant ub., terriñ e garg da ub., terriñ un den eus/ diouzh e garg diswyddo rhn, rhoi rhn ar y clwt

al labourer a-viskoazh a zebr ur garg douar bep bloaz, sañset rhaid i bob dyn fwyta hobaid o faw cyn marw, medden nhw!

ur garg uhel/a-bouez swydd uchel/ gyfrifol / o bwys

gouzout a ra ur garg traoù mae’n gwybod amryw byd o bethau / peth wmbreth o bethau, mae’n gwybod llawer iawn, mae’n wybodus/hyddysg iawn

tapet en deus ur garg mae wedi cael llond bol(a) (o ddiod), mae e wedi’i dal hi

kargoù taloedd, trethi; costau, treuliau

kargad¹ b. llwyth, cruglwyth; llond bol(a) (o ddiod)

kargad² g. kargidi gweithiwr/gwas cyflog(edig) y llywodraeth

kargañ be. llwytho; llanw, llenwi; ymddiried (dyletswydd neu waith i rn)

k. betek ar barr, k. leun llanw hyd y fyl / hyd yr ymyl(on)

k. betek re gorlwytho; gorlanw

k. boued claddu bwyd (ffig.), colbo arni (am fwyta), bwyta fel ceffyl, cythru bwyta

k. ur fuzuilh llwytho dryll

k. ur roll-goulennoù llanw holiadur

k. war ub. cuhuddo rhn; tystio yn erbyn rhn; ymosod ar rn; holi rhn yn galed, holi a chroesholi rhn; pwyso/gwasgu ar rn (ffig.)

tammoù bihan hag alies a garg ar c’hof ha pa ve diaes mae tameidiau bach/bychain a hynny’n am(a)l yn llanw’r stumog er anodded / er mor anodd y bo

karget abf kargañ qv.

bezañ k. da ober udb. bod yn gyfrifol am wneud rhth, cael/derbyn y cyfrifoldeb am wneud rhth

piv ’zo k. da brennañ/alc’hweziañ an nor? pwy sy’n gyfrifol am gloi’r drws?

kargidi ll. kargad² qv.

karilhon b. cân (clychau)

karitez b. (i)où elusengarwch, cymwynasgarwch, caredigrwydd, cariad (at gyd-ddyn), ewyllys da

karn¹ g. -ioù carn (rhan o droed creadur)

karn² g. -(i)où carn, claddgell

karnach g. stŵr, twrw, randibŵ

karnachiñ be. codi twrw, creu helynt/ stŵr, chwarae’r diawl; ei dweud hi(’n galed/hallt), pregethu (ffig.)

k. a rae warnañ ’roedd yn ei dweud hi wrtho

karnata be. pystylad

karned g. -où llyfr nodiadau

k.-chekennoù llyfr siec

karnel b. -ioù esgyrndy

karotez torf. -enn b. moron ll -en

k. blaz mat ganto moron blasus

kontañ k. palu/rhaffu celwyddau

karout be. gw. karet/karout

karr g. kirri cart/cert; cerbyd; car; gambo

sachañ ar c’harr war e gein tynnu’r tŷ / tynnu pawb / tynnu nyth cacwn am ei ben

K.-Arzhur yr Aradr, yr Arth Fawr, y Sosban (ar laf.)

k.-boutin bws

k.-dre-dan / k.-tan car (modur)

k.-kampiñ car gwersylla

k.-kañv hers

k.-nij awyren

k.-redek car raso/rasys

k.-stlej/ruz car llusg

karrad g. -où llond cart; llond car, carraid

karrdi g. -où cartws; garej

karreg b. kerreg craig

karrell b. -où teilsen

karrez¹(ek) a. sgwâr

karrez² g. -ioù, karrezenn b. -où sgwaryn; cwarel

karrhent g. llwybr cart/trol

karrigell b. -où whilber, berfa; cerbyd, coits, pram; troli; penwisg merched Mêlann

karigellad b. -où llond whilber/berfa; llond cerbyd/coits/troli; (ffig.) crugyn, llawer, llwyth

ur c’harrigellad en deus bet (ffig.) mae wedi cael llond ei fola (o gwrw), mae e’n feddw caib/gaib

karroñs g. -où coits

karront b. -où, karroñchoù ffordd gart; llwyb(y)r, lôn

K.-Sant-Jakez/-Jalm y Llwybr Llaethog, Caer Arianrhod

kart g. -où c(h)warter; c(h)wart

karta g. siarter

kartad g. -où c(h)wart

kartenn¹ b. -où map; carden/cerdyn

kartenn² b. kartoù carden (chwarae)

karter g. -ioù ardal; ward (mewn tre’)

karton/kartoñs g. car(d)bord

karv g. kirvi carw, bwch (y) danas

k.-erc'h carw Llychlyn

k.-brug/-lann/-raden ceiliog y rhedyn, sioncyn y gwair, jac-y-jwmper/jaci-jwmper

karvan b. -où gên; cig y dannedd, gorcharfan

karvez b. -ed ewig; (ffig.) merch bert, pishyn, clegen, clatsien (ffig. am ferch bert)

karzhañ be carthu

kas¹ be. (d)anfon, hala; hebrwng; gyrru; mynd â; dod â; cludo, cario; arwain, mynd; symud; byw; treulio (amser); ceisio; gwneud, peri; hela, cwrso

k. a ra an hent-mañ d’an ti-gar mae’r hewl/ffordd hon yn arwain/mynd i’r orsaf

k. a-enep (d’)ub. gwrthwynebu rhn; ymosod ar rn (ar lafar)

k. anezhi gyrru’n gyflym, gyrru arni, colbo arni (am yrru a bwyta); ei dweud hi’n hallt; gwrthwynebu’n chwyrn; cael hwyl arni; cyfeddach, diota, yfed ei hoch(o)r hi, yfed ger’ed, bod ar y dablen/sbri, potio, slotian, hel diod, meddwi

k. an ton cael hwyl

k. ar c’had hela’r ysgyfarnog, cwrso’r sgwarnog

k. ar gaoz gant ub. cael sgwrs â rhn, cael clonc gyda rhn

k. da benn cyflawni, gwneud; cwpla/ cwblhau, dibennu, gorffen, dirwyn i ben

k. e dorfed da benn cyflawni’i anfadwaith/drosedd

k. da ganañ (ffig.) hala bant / (d)anfon ymaith yn ddiymdroi, dodi i fynd (â’i draed/thraed lan), ymlid/hel i ffwrdd; cael gwared â; alltudio

k. da get/netra diddymu; difetha/ dinistrio/distrywio’n llwyr; chwalu; bradu/afradu/gwastraffu’n llwyr (am eiddo)

k. da greiz kêr mynd/arwain i ganol y dre’

k. d’an toull carcharu, (d)anfon/hala i’r carchar

k. d’ar gêr hala tua thre’, danfon adre’

k. an dorzh / ar freskad d’ar gêr talu’r pwyth / yr hen chwech yn ôl

k. d’ar strad suddo

k. diwar e/hec’h hent hag eus e c’houlou / he goulou hala/anfon/gyrru o’i ffordd ac o’i (g)olau

k. e amzer treulio’i amser

en aod e veze o k. e amzer ar lan y môr y byddai yn treulio’i amser

k. e vuhez treulio’i fywyd/oes, byw (ei fywyd)

k. en tu-all/-hont d’an neñv canmol i’r cymylau, gorganmol

k. er-maez taflu/lluchio allan, tawlu mas; diarddel; esgymuno; gwrthod

k. kuit hala bant, anfon/gyrru ymaith

k. ub. da gac’hat / da sutal / da strakal brulu war Venez Arre / da strakal brulu da bark an aod (ffig.) (d)anfon/hala/hel rhn ymaith/bant / i ffwrdd yn ddiymdroi/ddiseremoni/ chwyrn, hel rhn i grafu (ei fol ag ewinedd ei draed) (ffig.)

k. ub. d’e doull rhoi/dodi rhn yn ei le

k. udb. da benn cwpla/dibennu/ gorffen rhth, dod â rhth i ben/derfyn; cyflawni rhth

k. un ide da benn mynd â’r maen i’r wal, troi syniad yn ffaith, gwireddu breuddwyd

k. udb gantañ/ganti mynd â rhth gydag e / gyda hi, dwyn/dwgyd rhth

aes da gas ha da zigas (am beth) cludadwy; (ffig. am berson) hawdd ei (h)arwain, hawdd dylanwadu arno/arni

an hent a gas da G-Kastell Paol y ffordd sy’n mynd i Gastell Paol

kas² gb. llif, rhed(iad); cyflymdra

k. a zo gant an dour mae llif yn yr afon

k. a zo war ar bilhejoù mae mynd ar y tocynnau

k. a zo warnañ mae hi’n galed arno (o achos afiechyd)

k. ar gwad rhediad y gwaed

e-kreiz ar gas yn nannedd y gwynt, yn agored i’r pedwar gwynt

gant kalz a gas yn gyflym/glou iawn

laka(a)t k. en udb rhoi hwb/’sbardun i rth, hybu/’sbarduno/ysgogi rhth

mont er gas ei gwadnu/heglu/sgathru hi, cilio, ffoi

kas³ g. gw kaz

kasaat be. casáu, ffieiddio

kasaus a. cas, atgas, ffiaidd; annymunol

k. e kavan mae’n gas ’da fi, mae’n atgas gen i, ’does ’da fi gynnig/feddyg (ar laf.), ’alla’ i ddim haru (ar laf.), mae’n dân ar fy nghroen i

ar wirionez a zo k. (dreist-holl) d’an neb a zo kablus gw. gwirionez

kased g. -où blwch, bocs, cas

rouzañ e gased d’ub. cael/gwneud hwyl/sbort/sbri am ben rhn

kasedig g., kasetenn b. -où casét

ur gasetenn-vagnetofon casét recordydd tâp

kasenn b. –où llif, cerrynt

emañ ar vag o vont gant ar gasenn mae’r bad/cwch/llong yn mynd gyda’r llif

kaset abf kas¹ qv.

ha n’eo ket bet k. da benn nad yw wedi’i gyflawni; anorffenedig

k.-digaset ’giz ur C’hyrie Eleison cael ei (h)ysgwyd yn ôl ac ymlaen fel pendil cloc

kasketenn b. -où cap(an)

hennezh ’zo udb. dindan e gasketenn mae tipyn yn ei ben e, mae e’n beniog ei wala

kasoni b. -où casineb

k. am eus (ouzh) mae’n gas ’da fi / gen i, ’rwy’n casáu, ’does ’da fi gynnig (i) / feddyg (o) (ar laf.), ’alla’ i ddim haru

delc’her/derc’hel/magañ k. en e galon magu casineb/dig, cadw/dal(a) dig, bod â chasineb yn ei galon

kastell g. -où, kastilli, kestell castell; plas, maenor; siasi (car); dec; ffrâm, fframyn (gwely ayyb.)

touiñ tourioù ha kestell bod yn llawn addewidion, addo’r byd yn grwn

k.-eost gambo

k.-kreñv caer

Kastell-Paol e.lle Saint-Pol-de-Léon (Ffrg)

kastellad g. kastellidi brodor/bachgen/ dyn o G-Kastell-Paol

kastelladez b. -ed merch/gwraig o G-Kastell-Paol

kastelodenn b. -où sosban

kastilhaneg g. Sbaeneg

kastilhanek a. Sbaeneg

kastilli ll. kastell qv. cestyll

kastiz¹ a. tenau, wedi torri/cil(i)o/shifo (o ran pryd a gwedd)

k. evel an Ankou tenau fel ’sgerbwd/ latsen/’styllen, trengaidd o denau

ken k. ha ma’z oan e oa aet va zor em c’hein ’rown i mor denau fel nad own i’n ddim ond croen ac esgyrn

kastiz² g. -où cosb

kastizañ be. cosbi, cystwyo; teneuo, torri, cil(i)o, gwaelu, shifo (ar laf.), colli tir (o ran pryd a gwedd)

kastolodenn/kastolorenn b. -où sosban

kastolodennad/kastolorennad b. -où sosbannaid, llond sosban

kastrilhez torf. -enn b. cwrens ll. cyrynsen; llwyni cwrens ll. llwyn cwrens

klask k. ouzh ub. ceisio codi cynnen â rhn, ceisio dechrau ffrae â rhn, herio rhn

reiñ k. estyn/rhoi ergydion

ur beg k. wyneb sur / (fel) symans

kastrilhez-du cwrens du(on)

likor k.-d. licer cwrens du(on)

kat a. gw. kap

ne oan ket k. da gaout gwall gaoz ganto ’allwn/’fedrwn i ddim cael sgwrs iawn â nhw

katalog g. -où catalog

kataloneg g. Cataloneg

Katalonia b. Catalonia

katar g. catâr

katarek a. yn llawn catâr

katekiz g. catecism

Katell epb. Catrin, Catws

k. goant carlwm, ermin

K. gollet putain

kateller g. Cadi Ffan, pais o ddyn, dyn/bachgen merchetaidd

katolik¹ a. pabyddol, Rhufain

an iliz k. eglwys Rufain, yr eglwys babyddol

ur skol gatolik ysgol gatholig

katolik² g. -ed pabydd

kav g. -ioù seler; ogof; gwâl, ffau, daear, twll (creadur)

kavad g. peth neu berson wedi dod i’r fei / i glawr, darganfyddiad ffodus/lwcus; lwc

kavadenn b. -où darganfyddiad; dyfais

ur gavadenn skiantel darganfyddiad gwyddonol

kavalier g. -ien marchog; cyfaill, partner/ pantner (yn enwedig y gwahoddedigion mewn gorymdaith briodasol)

kavalierez b. -ed partneres/pantneres (yn enwedig y gwahoddedigion mewn gorymdaith briodasol)

kavell g. -où, kevell cawell; crud; basged heb ddolen

k. krank cawell crancod

kaver g. -ioù darganfyddwr; derbyniwr, derbynnydd

kavet abf kavout qv.

k. e vez atav/c’hoazh mae ar gael o hyd, fe’i ceir o hyd; mae mewn print o hyd

k. e vez tud mae yna bob(o)l, ceir rhai pob(o)l

k. eo bet an alc’hwez cafwyd yr allwedd, cafwyd hyd i’r allwedd, daeth yr allwedd i glawr / i’r fei

ne vez (ket) k. ken/mui ’dyw e ddim ar gael bellach/mwyach, ni ellir dod o hyd iddo nawr, nis ceir bellach/mwyach; mae allan/mas o brint

ne vo ket k. warc’hoazh ’fydd e ddim ar gael ’fory (am beth)

k.-mat cymeradwy, derbyniol

kavourzet abf syfrdan, syn; gwan; wedi'i barlysu/pharlysu (gan ofn)

kavout be. cael, cael hyd i, dod o hyd i, dod ar draws, darganfod

k. a ra din, me ’gav din ’rwy’n meddwl/credu/tybio

ne gav ket din ’dwy’ i ddim yn meddwl/credu

ne gav ket din e vin gouest da vont ’dwy’ ddim yn meddwl y galla’ i fynd, go brin / siawns y galla’ i fynd

k. abeg e kement den gweld bai ar bawb

k. an tu, k. ar pleg, k. tro cael (y) cyfle

k. dor prenn ha kalon yen cael croeso gwael/llugoer/oeraidd

k. gwelloc’h hoffi’n well, bod yn well ganddo/ganddi

me ’gav gwelloc’h mae’n well ’da fi / gen i

k. hir an amzer gweld/teimlo yr amser yn hir, gweld pob munud/muned yn awr

k. mat cael blas ar; hoffi, mwynhau; cytuno

mat e kavfen fe garwn/hoffwn i

diouzh a ri/reot e kavi/kavot, gra mad hag e kavi mad y llaw a rydd a gynnull; gwna ddaioni ac fe gei ddaioni, fel y gwneir y ceir

ne gavan ket mat ar skrivagner-se ’dwy’ i ddim yn hoff o’r awdur yna; ’dda gen i mo’r awdur yna, ’dyw’r awdur yna ddim wrth fy nant (ffig.)

en em gavout dod, cyrraedd; digwydd; cwrdd/cyfarfod; mynd yn, datblygu’n

en em gavout gant ub. (digwydd) cwrdd/cyfarfod â rhn, taro ar rn

en em gavout klañv mynd yn dost/sâl, cael ei daro/tharo’n dost/sâl

en em gavout kozh bod yn hen, bod wedi heneiddio / wedi cyrraedd gwth o oedran; teimlo’n hen

en em gavout war ub. o’ch ober udb. dal(a) rhn / taro ar rn wrthi’n gwneud rhth

p’en em gavo an nevez-hañv pan ddaw’r haf

peogwir e oa en em gavet ar brezel oherwydd/oblegid bod y rhyfel wedi dechrau/torri

kavout da be. credu, meddwl, tybio

k. a ra din ’rwy’n credu/meddwl

ne gav ket din ’dwy’ i ddim yn credu/ meddwl

kaz g. casineb; dig

k. en deus ouzh e vicher mae’n casáu/ ffieiddio’i waith/swydd, ’dda ganddo mo’i waith/swydd

k. ’zo gantañ mont er-maez pa ra glav mae’n gas ganddo fynd allan pan fydd hi’n glawio, ’does gydag e gynnig mynd mas / ’does gydag e feddyg o fynd mas pan fydd hi’n bwrw (glaw), ’all o ddim haru mynd allan pan fydd hi’n glawio / yn y glaw

kaout k. ouzh/evit/deus ub./udb. casáu/ffieiddio rhn/rhth

k. en deus outi mae’n ei chasáu, ’does gydag e gynnig/feddyg ohoni, ’all e mo’i goddef/dioddef (hi), ’all o mo’i haru (hi)

kazarc'h g. cesair, cenllysg

ober k. bwrw cesair/cenllysg

kazarn g. -ioù gwersyll milwrol, baracs/ barics

kazeg b. kazekenned, kezeg caseg; (ffig.) merch fawr, gwraig ddiogel

k.¹ eo mae’n feddw caib/gaib

k.² eo, aet eo an taol da gazeg gantañ, graet en deus k. mae ei gynllun wedi methu / wedi mynd i’r gwellt/clawdd / wedi mynd yn ffaliwch, ’ddaeth ei fwriad/gynllun/ymgais ddim i ben

k. kamm / ur gazeg kamm a ya pell hir y bydd edau (fain) gwraig eiddil; cyd gwichio’r fen hi a ddwg ei llwyth, yr olwyn a waedda a gaiff olew

ober k. methu (cyrraedd y nod), methu cyflawni’r bwriad, methu dod i ben â hi, bod yn aflwyddiannus

ar gazeg c'hlas (barddl) môr

ebeuliet/ealet/troet/skloeret eo ar gazeg mae’r gaseg wedi dod ag ebol

n’eo ket ar c’hezeg bras a gas ar c’herc’h d’ar marc’had nid y mwya’ yw’r cryfa’ bob amser

pell emañ Yannig eus/diouzh e gazeg mae e/Sioni yn bell ohoni / yn bell o gyrraedd y nod

k.-keneb/-dougerez/-ebeul, mamm-gazeg caseg gyfeb

kazel b. -ioù, divgazel cesail

k.-ha-k. braich ym mraich

kazel-ge b. swyngyfaredd

laka(a)t dindan gazel-ge swyno, hudo, swyngyfareddu, bwrw swyn/hud (dros)

kazetenn b. -où cyfnodolyn; papur newydd

kazetenner g. -ien newyddiadurwr, dyn/ gohebydd papur newydd

kazetennerez b. -ed newyddiadures

kazetennerezh g. newyddiaduraeth

kazh g. kizhier cath (cyffredinol), cwrcyn

k. skaotet en devez/deus aon rak dour bervet/yen llosg unwaith: cof ganwaith, a losgo ei fysedd a ochel y tân, bys fu mewn marwor unwaith nid â iddo eilwaith; cas gan gath y ci a’i bratho, ni thwyllir y call ond unwaith

ar c’hazh a vourr o logota hag ar c’hi o koulineta, pep hini en deus e c’houd - evel se emaomp toud : logod d’ar c’hazh - eskern d’ar chas, da bep hini e choaz : askorn d’ar c’hi logod d’ar c’hazh pawb at y peth y bo, llong i longwr a melin i felinydd, melys i bawb ei bleser, pawb â’i ddiléit/ffansi

emañ dija ar c’hazh er pod mae’r pryd ar ben / wedi’i fwyta / wedi dibennu / wedi gorffen / drosodd! (ffig.) mae (hi) wedi canu/chwech arno/arni! rhy hwyr/ddiweddar! mae popeth drosodd / ar ben!

n’anavezer ket mat ur c’hazh ken na vez sachet war e lost rhaid damsang/ damsiel/sathru ar droed rhn cyn ei ’nabod

ober e gazh gleb/born bod â’i wên deg (a gwenwyn dani), seboni (ffig.), llyfu/llyo tin (ffig.), ffalsio, rhagrithio

aet eo an taol da gazh gantañ, graet en deus k. mae ei gynllun wedi methu / wedi mynd i’r gwellt / wedi mynd yn ffaliwch / ’dyw ei fwriadau ddim wedi dod i ben; ’dyw e ddim wedi cyrraedd y nod / ddim wedi llwyddo

an hini a fell dezhañ krougañ e gazh a lavar ez eo fall da logota y ci a fynner ei grogi/ladd dyweder ei fod yn lladd defaid / ei fod yn gynddeiriog

k.-gleb/-aonik/-born cachgi, llwfrgi, babi/bapa (losin/mami), un ofnus; person dauwynebog/rhagrithiol/ffals, hen wên deg (a gwenwyn dani)

k.-koad gwiwer

evn/penn-k. gwdihŵ/tylluan

kolon/kochon-k. cath fach

kazhenn/kazhez b. -ed cath

kazi(mant) adf bron, ymron

k. echu eo mae bron ar ben

k. sur bron yn siŵr, lled siŵr

kazus a. cas, atgas, ffiaidd; annymunol

k. eo ganin mae’n gas ’da fi /gen i, ’does ’da fi gynnig/feddyg, ’alla’ i ddim haru; mae’n dân ar fy nghroen i

ke! /kerzh! bf 2 un. gorch. mont qv.

k. a-ziwar ma/va zro! cer o’m ffordd i! dos o dan draed!

k. da gousket! cer/dos i gysgu! cer i’r gwely! dos i dy wely!

k. gant da hent! cer/dos ar dy ffordd / o ’ma!

kê g. gw. keze

keal g. -ioù sôn, argoel, hanes, newydd

k. ’zo mae si/sôn/siarad

k. ’zo a vrezel mae sôn (ym mrig y morwydd) am ryfel

k. ’zo da badout gant ar glav mae argoel/graen para ar y glaw

k. ’zo gantañ da vont d’Arc’hantina mae e’n sôn/siarad am fynd i’r Ariannin

ne oar k. a/eus an dra-se ’ŵyr e ddim byd o gwb(w)l am hynny

ober/reiñ k. eus udb. dod â rhth / dwyn rhth i gof

kebell ll. kabell qv.

kebenn b. -ed cecren, merch/gwraig/ menyw/dynes gwerylgar, cnawes (ffig.), sarff (ffig.) sguthan (ffig.)

kebestr ll. kabestr qv.

keded b. cyhydedd

keder ll. kador qv.

kedez b. cyhydedd

kef g. -ioù cyff, boncyff; blwch casglu; blwch arian; cist, coffor

e kefioù mewn cyffion

kefioù-dorn gefynnau, cyffion

kefeleg g. -ed cyffylog

k.-aod/-mor gylfinir, chwibanogl y mynydd

k.-lann gaf(a)r wanwyn (aderyn)

keflusker g. -ioù peiriant

kefridi b. -où neges; cenadwri; gorchwyl, tasg; cenhadaeth

o pediñ hag oc’h erbediñ e vez graet ar gefridi dyfal donc a dyrr y garreg (wrth ofyn am rth)

ober kefridioù negeseua, (h)ôl/nôl/ mo(f)yn/(h)ercyd negeseuon, siopa

kegel b. -ioù cogail

kegi/keger/kejer ll. kog qv.

en em lardañ evel k. ymladd fel ceiliogod

kegid g. cegid

kegin¹ b. -ed sgrech y coed; (ffig.) gwraig surbwch/ddiserch, sychbren, menyw anodd/bigog/gysetlyd/biwis

bezañ evel ur gegin fumet gwgu, bod ag wyneb fel symans/pechod

kegin² b. -où cegin; bord (ffig. am fwyd)

k. vat a vez ganti mae bord dda gyda hi (ffig.), mae’n un dda am baratoi bwyd

k. baour/dreut a vez ganto ’does dim bord dda gyda nhw (ffig. am fwyd), ’dŷn nhw ddim yn cael bwyd da/maethlon

benviji-/listri-/reizhoù-k. offer/llestri cegin

keginer g. -ien cogydd

mestr-k. prif gogydd

keginerez b. -ed cogyddes

keginerezh g. cogyddiaeth

keheder g. cyhydedd

kehelañ be. addoli; parchu

kehentiñ be. cysylltu, cyfathrebu

keidel b. cyhydnos

kein g. -où cef(e)n

a-dreñv/a-drek k. an ti y tu cef(e)n/ôl i’r tŷ, wrth gef(e)n/gwt y tŷ

a-dreñv/a-drek e gein, tro-k. dezhañ y tu cef(e)n/ôl iddo

aet eo e gof en e gein gw. kof

an holl draoù a zo war ei gein mae e’n gyfrifol am bopeth, mae popeth dan/yn ei ofal

flourañ k. ub. gorganmol/gwenieithio/ seboni rhn, llyo/llyfu (tin) rhn (ffig.), crafu cef(e)n/tin rhn (ffig.)

hennezh eo stag(et) e groc’hen ouzh e gein mae hwnna’n gybydd / yn un tynn

treiñ k. da ub./udb. troi cef(e)n ar rn/rth

k.-ouzh/ha-k. gef(e)n wrth gef(e)n, gefn-gefn, â’u cefnau at ei gilydd

gwalenn/livenn-gein, mell-k. asgwrn cef(e)n

keinañ be. ysgwyddo (+ ffig); crymu, gwarro, gwargrymu, cwmanu, crwmpo; rhwymo (llyfr); rhoi gwaelod (i gwch)

k. ouzh ar voger pwyso ei gef(e)n/ chef(e)n yn erbyn y wal

k. ub. cefnogi rhn, bod yn gef(e)n i rn

keinek a. â chef(e)n iddo/iddi; gwargam, gwargrwm, yn gwarro/gwargrymu/ crwmpo

keinik a. ychydig yn wargam/wargrwm, yn gwarro/gwargrymu/crwmpo ychydig

keinvan g. -où cwynfan, wylofain

keit adf cy(hy)d, mor hir

k. ha ma brec’h cyhyd â’m braich, mor hir â’m braich

k.-all cyhyd; cyn belled, mor bell

k.-amzer cyhyd; gyhyd

abaoe k.-amzer ers cy(hy)d

abaoe k.-amzer? ers pryd/faint?

k.-ha-k. yr un hyd; yn gyfartal

k.-mañ cyhyd â hyn

k.-se cyhyd â hynny

n’eus ket k.-se / a geit-se ’does dim cymaint â hynny (o amser)

e k.-se yn y cyfamser

keit ha cys. cy(hy)d â

keit ha ma cys. cy(hy)d ag y, hyd y, tra

k. h. m. c’hellin cyhyd ag y galla’ i, hyd y galla’ i, tra galla’ i

k. h. m. pado ar bed am/hyd byth, byth bythoedd, hyd/i dragwyddoldeb, yn oes oesoedd

laka(a)t e anv da ren k. ha ma pado ar bed ei anfarwoli’i hunan

k. h. m. vin bev, k. ha ma c’hwezho alan ennon cy(hy)d ag y bydda’ i byw, tra bydda’ i byw, hyd fy medd, hyd dragwyddoldeb, tra bo ana(d)l ynof i

k. h. ma’z on ganti tra ’mod i wrthi, gyda llaw

keizh ll. kaezh qv.: ar geizh y trueiniaid, yr anffodusion

kejadenn b. -où cyfarfyddiad

kejal/kejañ (gant) be. cwrdd /cyfarfod (â); cymysgu (â)

kej-mej/-mesk adf drwyddi draw, drwy'r trwch, yn gymysg (i gyd), yn sang-di-fang, blith draphlith

kel¹ adf (o flaen l-) mor, cyn gw. ken

kel² g. -ioù, kili côr (mewn stab(a)l, beudy), stâl

kelan g. -où corff (marw), celain, corpws

kelaouenn b. -où cylchgrawn, cyfnodolyn

k. drimiziek chwarterolyn

kelaouenner g. -ien newyddiadurwr; darllenwr newyddion (ar y cyfryngau)

kelaouer g. -ien hysbyswr; gohebydd, casglwr newyddion, cyhoeddwr (newyddion)

kelaouiñ be. hysbysu; cyhoeddi; gohebu

kelc'h g. -ioù cylch; breichled

k. a-bell glav a-dost : k. a-dost glav a-bell cylch ymhell / rhod ymhell /cwmpas pell - glaw yn agos: cylch yn agos / rhod yn agos / cwmpas agos - glaw ymhell

ar c’helc’h-arouez (arwyddion) y sidydd

war-gelc’h ar ffurf cylch

kelc'hgelaouenn b. -où cylchgrawn, cyfnodolyn

kelc'hiañ be. cylchu, amgylch(yn)u, cwmpasu, ffurfio cylch o gwmpas/gylchcau i mewn; hudo, swyno

kelc'hiek a. crwn

kelc'hier g. -ien swynwr, dewin

kelc’hiet abf kelc’hiañ qv.

k. eo an heol / al loar mae cylch o gwmpas yr haul / y lleuad

k. eo an ti mae’r tŷ wedi’i amgylchynu

kelc’hlizher g. -où cylchlythyr

keleier ll. keloù newyddion

kelenn¹ be. mae’n dysgu mathemateg, dysgu, addysgu, hyfforddi; cyfarwyddo, cynghori; ceryddu, cystwyo

k. a ra ar matematikoù athro mathemateg yw e / athrawes fathemateg yw hi

kelenn²(adur) g., kelennadurezh b. dysg, addysg, hyfforddiant; cyfarwyddyd, cyngor

kelenn³ g. a thorf. celyn

ur bod k., ur vodenn gelenn llwyn celyn

k.-bailh celyn brith

k.-dizrein celyn moel

kelenn⁴ torf. -enn b. coed/llwyni celyn ll. celynen, llwyn celyn

kelenner g. -ien athro (mewn ysgol uwchradd), addysgwr, hyfforddwr

k. war ar skiantoù/skiañchoù eo e dad athro gwyddoniaeth yw ei dad

kelennerez b. -ed athrawes

k. war ar sonerezh eo va/ma c’hoar athrawes gerdd yw fy chwaer

keler g., kelerenn b. jac-y-lantern

kelern ll. kelorn qv.

kelien torf.. -enn b. cylion ll. -en, clêr ll. cleren, pry(fed)/pryf(ed) ll. pryfyn

bezañ krog ar gelienenn-dall/zall ennañ bod â chwant priodi arno

k.-glas clêr/pryf(ed) gleision/chwythu

k.-marc’h clêr/pryf(ed) llwyd

kell¹ b. -ou, divgell caill

kell² b. -où cell

kellan b. camfa garreg (wrth fynwent)

kellid g. -où, kellidenn b. -où blaguryn, eginyn

kellidañ be. blaguro, egino

kellies adf mor am(a)l/fynych, cyn amled

kelorn g. -ioù celwrn, bwced, twba; (ffig.) clopa

nebeud a gelorn en deus ’does fawr ddim yn ei glopa/ben, ’does dim llawer o ben arno

keloù g. keleier newydd; sôn; golwg; gair

k. (mat/nevez) ’zo ganti, eno ’zo k. riz mae’n disgwyl (plentyn), mae’n feichiog

k. eus e vab newydd(ion) am ei fab

k. mat newyddion da (yr Efengyl)

daoust ha k. glav a vefe ganti? (a) oes graen glaw arni? (tybed a / ys gwn i a) ydyw hi’n bygwth glaw?

n’en deus bet c’hoazh k. ebet digant e vreur ’dyw e ddim wedi cael gair oddi wrth ei frawd eto / hyd yn hyn

kelt a. Celtaidd

Kelt g. -ed Celt

Keltia b. y byd Celtaidd

keltieg g. Celteg

keltiek a. Celtaidd

ar C’hendalc’h K. y Gyngres Geltaidd

ar Gevrenn Geltiek yr Adran Geltaidd

keluloid g. selwloid

keluloz b. selwlos

kelvez ll. -enn b., gwez-kelvez ll. -enn-gelvez b. coed cyll ll. colleen

kembraeg g. Cymraeg

k. bordilhet gant gerioù saozneg, k. disleberet gant gerioù saozneg, ur meskach k. ha saozneg, ul lastez k. Cymraeg siprys / cerrig calch / siandi gaff, Cymraeg llwg(w)r, bratiaith

k. mat a zeu/deu gantañ/ganti mae ei Gymraeg/Chymraeg yn dda, mae’n siarad Cymraeg da

mont dre ar c’hembraeg, mont e kembraeg siarad Cymraeg, siarad yn Gymraeg, defnyddio’r Gymraeg (wrth siarad)

kembraeger g. -ien siaradwr Cymraeg; Cymro Cymraeg

kembraek a. Cymraeg

Kembre, Bro-Gembre b. Cymru

Kembread g. Kembreiz Cymro

Kembreadez b. -ed Cymraes

kembreat a. Cymreig

kemend-all a. a rhage. felly, yr un peth/ fath

(bloavezh mat deoc’h!) ha deoc’h k.-all (blwyddyn newydd dda i chi!) yr un peth/fath i chithau! felly chithau!

kemener g. -ien teiliwr; pryf teiliwr, jac y baglau

bragoù k. (ffig.) trowsus llongwr (ffig. am glwt o awyr las ar awyr gymylog)

kemer e bleg k. / he phleg k. eistedd fel teiliwr (â’r coesau ym mhleth o dan y corff)

k.-mor cimwch

kemenerien ll. teilwriaid; (ffig.) pinnau bach (ffig.)

k. ’meus e-barzh va gar mae pinnau bach yn fy nghoes

kemenerez b. -ed teilwres, gwniyddes/ gwniadyddes

kemenn¹ be. cyhoeddi, hysbysu; rhoi gwybod, dweud, mynegi; rhybuddio, gorchymyn; archebu, rhoi gwrit

k. groñs siarso

kemenn² g. -où gorchymyn, siars

kemennadurezh b. gwŷs; comisiwn, gorchymyn swyddogol; gwarant

kement¹ a. holl; pob; cymaint; cynifer

k. den pob dyn/un, pawb, y bob(o)l i gyd, yr holl bob(o)l

k. ha lavaret cystal â dweud, hynny yw, rhywbeth i’r perwyl hwnnw

k. tra pob peth, popeth

k. tra holl/tout y cwb(w)l oll, pob peth

k.-se cymaint â hynny

k.-ha-k. (gant) cymaint (â’i gilydd), yr un faint (â’i gilydd); yn gyfartal, yr un faint (â); hanner a hanner

kement² rhage. oll; pawb; popeth

k. dre gant canran

kementad g. -où swm

k. dre gant canran

kement all adf llawn cymaint; yr un peth/ fath, peth cyffelyb/tebyg

kement ma cys. gymaint fel y

kement-mañ rhage. hyn, hyn i gyd; cymaint â hyn

kement-mañ-kement adf hyn a hyn

kement-se¹ rhage. cymaint â hynny; hynna i gyd; popeth

kement-se²! ebych. eto i gyd! beth nesa’!

kemer(et)/kemerout be. cymryd, derbyn

k. hent cymryd ffordd/hewl, mynd tua, ei bwrw hi am, ei chychwyn hi am

k. hep roiñ/reiñ a lak karantez da droiñ/dreiñ, an neb a gemer ha ne ro ket n’en deus mignon ebet cas y sawl y delo iddo lawer ac ni roddo ddim

en em gemer gant ub. trafod/trin rhn, dod i ben â rhn, ymwneud â rhn

un doare ’zo d’en em gemer ganto mae yna ffordd i’w trafod/trin

kemm¹(añ/iñ) be. newid; treiglo

kemm² g. -où newid; cyfnewid(iad); gwahaniaeth

un eurvezh k. a zo etre Kembre ha Breizh mae awr o wahaniaeth rhwng Cymru a Llydaw

k.-ouzh-k. llygad am lygad a dant am ddant

reiñ/roiñ k.-ouzh-k. talu’r pwyth / yr hen chwech yn ôl

kemmadur g. -ioù treiglad (gram.)

k. dre c’hwezhañ treiglad llaes

k. dre ar fri, k.-fri treiglad trwynol

kemmañ hervez ar c’hemmadur-fri treiglad trwynol

k. dre galetaat treiglad caled

k. dre vlotaat treiglad meddal

k. kemmesket treiglad cymysg

kemmañ be. gw. kemm¹

kemm-digemm a. cyfnewidiol, anwadal, di-ddal, chwit-chwat, oriog, mympwyol, yn newid yn barhaus

kemmesk g. cymysgedd, cymysgwch; cymhlethdod

kemmeskañ be. cymysgu; cymhlethu

kemmus a. cyfnewidiol, anwadal, di-ddal, chwit-chwat, mympwyol, oriog, yn newid yn barhaus

kempenn¹ a. cymen, taclus, trwsiadus, twt, destlus; trefnus; darbodus

bezañ k. ganti bod mewn twll (ffig.)/ cyfyngder/helynt/helbul/trafferth

bezañ k. war/ouzh e arc’hant / e wenneien, bezañ k. war ar moneiz bod yn ofalus o’i arian, bod yn ddarbodus, byw’n gynnil,edrych yn llygad y geiniog

pizh ha k. cybyddlyd iawn

kempenn² adf yn gymen; yn drefnus; yn ddianaf, yn ddihangol, heb ddim niwed

bale k. ufuddhau ar unwaith / yn syth / yn union

kempenn³(añ/iñ) be. cymhennu, cymoni, tacluso, twtio; trefnu, dodi/gosod/rhoi trefn (ar), dodi/gosod/rhoi mewn trefn; atgyweirio; glanhau; clir(i)o; trwsio; harddu, addurno; coginio, gwneud, gweithio, paratoi

k. an hent trwsio’r ffordd/heol

k. legumaj d’ober soubenn paratoi llysiau i wneud cawl (clir)

k. ur pred mat coginio/gwneud/ gweithio/paratoi pryd da

en em gempenn pinc(i)o, ymbinc(i)o

en em dennañ k. dod drwyddi’n ddihangol / fyw ac yn iach / ddianaf

kempenn⁴ g. cymhendod, cymondeb, tref(e)n; cot(en), cweir, curfa, lardad; helynt, helbul, trafferth

bezañ en ur gempenn bod mewn twll (ffig.)/cyfyngder/helynt/helbul/trafferth

ober un tamm k. d’udb. cymhennu/tacluso rhth, rhoi tref(e)n ar rth

kempennik adf gan bwyll bach/fach

kemplezh a. cymhleth

kempouez¹ a. cytbwys

kempouez² g. cydbwysedd

koll e gempouez colli’i gytbwysedd, simsanu, gwegian

kempouezañ be. cydbwyso; gwastatáu; sefydlogi; unioni, talu/gwneud iawn (am); rhannu’n gyfartal

kempred a. cyfoes(ol), cyfoed, o’r un cyfnod, yr un oed(ran)

bezañ k. gant ub. cydoesi â rhn

kempredad g. kempredidi cyfoeswr

ken¹ adf mor, cyn

k. brav/kaer an eil hag egile/eben un mor hardd/brydferth â’i gilydd, y naill cyn hardded â’r llall

k. brav ha k. brav mor braf/hardd/ brydferth â’i gilydd, y naill cyn hardded â’r llall, cystal â’i gilydd

k. brav/kaer all en dije graet bu ond y dim iddo wneud, bu o fewn dim i wneud, bu bron â gwneud

k. fall/gwazh cynddrwg, mor ddrwg, cyn waethed

k. gwir ha m’emaon amañ cyn wired â ’mod i (yn sefyll) yn y fan hyn/yma/ hon

evit k. dister dra am gyn lleied o beth

k.-(ha-)k. dros ben

plijus k.-(ha-)k. dymunol/pleserus dros ben

ken² adf dim ond, yn unig

tri bloaz n’en devoa k. ’doedd e’n ddim ond tair oed, tair blwydd oed (a dyna i gyd) oedd e, ’doedd e’n ddim mwy na thair oed

ken³ adf (gyda ffurf neg. y ferf) bellach, mwy(ach)

biken k. byth mwy

chom hep daremprediñ/hentiñ ub. k. peidio â gwneud dim â rhn mwyach, cadw draw oddi wrth rn bellach, torri pob cyswllt/cysylltiad â rhn

ne gomz ket k. gant e amezeien ’dyw e ddim yn siarad â’i gymdogion mwyach

ne la(va)ran netra k. ’ddweda’ i ddim mwy/rhagor/(y)chwaneg, ’af i ddim i fanylu ymhellach

ne rin biken an dra-se k., ne rin biken k. an dra-se, biken ne rin k. an dra-se ’wnaf i mo hynny byth eto/mwy

n’eo ket mat k. ’dyw e’n dda (i ddim) / ’dyw e’n werth dim bellach; mae wedi chwythu’i blwc

n’eus k. ’does dim ar ôl, ’does dim mwy/rhagor/(y)chwaneg

ken⁴ ardd. tan, hwyl tan

k. (ha) bremañ tan nawr; cyn hyn

k. disul tan ddydd Sul

k. dizale tan toc, tan yn ddiweddarach / yn nes ymlaen

k. neuze tan hynny, cyn hynny

k. warc’hoazh tan (y)fory

ken a cys. fel y

ken da ardd. tan, hyd nes

gortoz k. dezhañ dont aros (hyd) nes iddo ddod, aros (hyd) nes y daw, aros tan y daw

ken ha ken adf. iawn, eithriadol

plijus k. ha k. eo mae’n ddymunol iawn

ken ma cys. fel y

ken na cys. cyn; tan y, (hyd) nes y

k. na vo deiz hyd doriad gwawr, tan y bore

k. na vo noz cyn iddi nosi; hyd nes iddi nosi

n’anavezer ket mat ur c’hazh k. na vez sachet war e lost gw. kazh

ken na cys. fel y

kenañ adf iawn; yn fawr iawn, yn arbennig (o dda)

hennezh a blij k. din ’rwy’n hoff iawn o hwnna, ’rwy’n hoffi hwnna’n fawr iawn

mat e oa ar pezh c’hoari? kenañ! oedd y ddrama’n dda? yn arbennig!

bras-k. mawr iawn, enfawr, anferth, aruthrol

kaer/mat/pase-kenañ! ardderchog, arbennig, gwych, rhagorol!

kenavo! ebych. hwyl! da bot! da boch!

k. ar wech all! hwyl am y tro! hwyl tan y tro nesa’!

k. ar c'hentañ! hwyl tan y tro nesa’!

k. (a-benn) warc'hoazh! hwyl tan yfory!

k. disul! da bot/boch tan y/ddydd Sul!

k. emberr! (hwyl) tan toc! da bot/boch tan heno / tan maes o law!

k. kentañ tro (pa vi skuizh deus en-dro)! hwyl / da bot/boch tan y tro nesa’!

la(va)ret k. d’ub. ymadael/ffarwelio â rhn, canu’n iach i rn

kendalc'h¹ g. -ioù parhad; dyfalbarhad; cyngres

ar C’hendalc’h Keltiek y Gyngres Geltaidd

kendalc’h bôn ffurfiau pers. kenderc’hel qv.

kendastum be. casglu/crynhoi ynghyd; cywain

kendegouezh g. -ioù cyd-ddigwyddiad

kenderc'hel be. para/parhau, dal ati; mynd yn ei flaen/blaen

k. ganti dal ati, dal i fynd, dyfalbara/ dyfalbarhau

k. hep diskrog/paouez dal ati’n ddi-baid / ddi-ollwng gafael / heb laesu dwylo

da genderc’hel i barhau

kenderv g. kendirvi cefnder

kendeuziñ be cyd-doddi, toddi ynghyd; cywasgu; cyfuno, uno (â’i gilydd); integreiddio

kendirvi ll. kenderv qv.

kendiviz g. -où sgwrs, ymddiddan; trafodaeth; cynhadledd

kendivizout be. sgwrsio, siarad, ymddiddan; trafod, trin (ar lafar), cynnal trafodaeth

kendoniañ be. cydasio (am leisiau)

kendrec’het abf kendrec’hiñ qv.

n’on ket k. ’dwy’ i ddim wedi (cael) fy argyhoeddi

kendrec'hiñ be. darbwyllo, argyhoeddi

keneb a. cyfeb, cyfebol, beichiog (am gaseg)

kened b. harddwch, prydferthwch, tegwch, ceinder, glendid (pryd a gwedd)

an delienn ’gouez war an douar - ar gened ivez a ziskar, n’eus k. peurbadus ebet war ar bed-mañ fe wywa’r rhosyn hardda’, ‘glendid nid yw yn parhau’

kenedus a. cain, hardd, prydferth

keneil g. -ed cyfaill, ffrind, partner

keneilded b., keneiliezh b. cyfeillgarwch; brawdgarwch

kenemglev g. -ioù cyfamod, cytundeb

kenep a. gw. keneb

kenetre ardd. rhwng, cydrwng

kenetrezo/kenetreze, kenetrezoc'h, kenetrezomp ardd. gw. rhediad kenetre

kenfeur g. -ioù cyfartaledd; cytundeb

kengañv g. cydymdeimlad

kas e c’hourc’hemennoù a gengañv danfon ei gydymdeimlad

kengevredad g. -où cynghrair

kengevredigezh b. -où ffederasiwn

ken-ha-ken adf yn anferth(ol), yn enfawr, yn fawr iawn, yn fawr dros ben

keniterv b. -ezed cyfnither

ur geniterv gompez cyfnither (gynta’)

kenkaz cys. rhag of(o)n

e k. ’vefe amzer fall rhag of(o)n y byddai’n dywydd drwg/gwael

kenkiz gb. -ioù fila, plas

kenkoulz (ha) a. ac adf cystal (â)

k. eo din mont cystal i fi/mi fynd, man a man i fi fynd

k. hag e vestr eo Yann cuwch/cyfuwch cwd â ffetan

kenlabour g. -ioù cywaith, gwaith ar y cyd

kenlabourat be. cydweithio, gweithio ar y cyd

kenlabourer g. -ien cydweithiwr

kenn g. -où, a thorf. cen (ar groen y pen)

k.-kerreg cen (ar gerrig)

kennebeut adf (y)chwaith

kennerzhañ be. cysuro; calonogi

kenoad a. cyfoed

k. e oant ’roedden nhw’n gyfoedion, ’roedden nhw yr un oed(ran) â’i gilydd

kenober¹ be. cydweithio, gweithio ar y cyd

kenober² g. -ioù gwaith ar y cyd

kenseurt g. -ed cyfaill, ffrind, cydymaith, partner/pantner; cyd-droseddwr

kenskoazell b. cydgymorth, cydsafiad, cydgefnogaeth

kenskoliad g. kenskolidi cyd-ddisgybl

kenson¹(el) a. mewn cytgord, mewn cynghanedd; yn cynganeddu

kenson² g. -ioù cynghanedd (cerdd)

kensonenn b. -où cytsain

ur g.-dent cytsain ddeintiol

ur g.-deod cytsain felar

ur g.-gorzailhenn cytsain yddfol

kenroued(ad) b. rhyngrwyd, gwe

kenstagañ be. cyfuno; integreiddio; cymhathu

kenster¹ a. cyfystyr

k. gant cyfystyr â/ag

kenster² g. -ioù gair cyfystyr

kenstrivadeg b. -où cystadleuaeth

k. danevelloù cystadleuaeth storïau byrion

kenstrivañ be. cystadlu

kenstur a. cyfochrog

k. gant udb. yn gyfochrog â rhth

kent¹ ardd. cyn

k. pell cyn bo hir, cyn pen dim, chwap, toc

kent² adf ynghynt; ymlaen llaw

kent ma cys. cyn y, cyn i

kentañ trefn. ac a. cynta’; unfed; nesa’; prif; cyntefig, cynnar/cynhara’; blaenorol

K. Ministr Prif Weinidog

k. gwech/gwezh, k. tro, ar c’hentañ gwech/gwezh, ar c’hentañ tro, ar wech/wezh k , an dro gentañ, an taol k. y tro cynta’; y tro nesa’

k. gwech / k. tro hennezh a ouezo! fe gaiff e wybod man y gwela’ i fe / pan wela’ i fe!

k. rac’h, da gentañ holl/tout yn gynta’ oll / i ddechrau i gyd

k. tra, ar c’hentañ tra, an dra gentañ y peth cynta’

a-benn ar wech/wezh k. tan y tro nesa’

an dro gentañ / an taol k. y tro cynta’

ar c’hentañ y cynta’, y blaena’

piv ’oa ar c’hentañ? pwy oedd y cynta’? pwy oedd ar y blaen?

ar c'hentañ ar gwellañ gorau po gynta’

ar c’hentañ ganet y cyntaf anedig

ar c’hentañ ha tregont yr unfed ar ddeg ar hugain

ar c'hentañ ma c'hellan cyn gynted ag y galla’/medra’ i

ar c’hentañ tra y peth cynta’

ar yec’hed (hennezh) eo ar c’hentañ iechyd yw’r peth penna’/pwysica’, iechyd sy’n dod gynta’

da gentañ yn gynta’; i ddechrau

ho labour da gentañ eich gwaith yn gynta’, y flaenoriaeth i’ch gwaith

disul k. dydd Sul nesa’

er penn k. ar y dechrau; i ddechrau; ar y blaen

eus ar penn k.(-holl) o’r cychwyn (cynta’), o’r dechrau(’n deg)

eus ar c'hentañ ardderchog, rhagorol, gwych, arbennig, neilltuol, campus, gorchestol, penigamp, o blith y goreuon

eus ar c’hentañ klas o’r radd flaena’

ur genaoueg eus ar c’hentañ klas clebryn o’r radd flaena; y ffŵl/twpsyn penna’

kenavo ar c'hentañ (gwel)! kenavo k. tro (pa vi skuizh deus en-dro)! hwyl tan y tro nesa’!

seul gentañ seul wellañ gorau po gynted/gynta’

warc’hoazh k. (y)fory nesa’

me garje e vefe graet warc’hoazh k. fe hoffwn i pe câi’i wneud ’fory nesa’

kentañ ma cys. (cyn) gynted ag y

k. ma c'hellan/c’hellin (cyn) gynted ag y galla’ i, man/siwrnai y galla’ i

kentanv g. -ioù enw bedydd

kent(a)ou adf gynnau (fach), y bore ’ma (yn y gorff.), yn gynharach (heddiw)

kentel b. -ioù gwers; pryd (amser)

ret eo deskiñ/ober dezhañ ur gentel a-zoare rhaid dysgu gwers iddo na wnaiff e mo’i hanghofio (yn hawdd)

pep tra en deus e gentel mae gwers i’w dysgu / mae rhth i’w ddysgu o hyd

ur rummad kentelioù d’an daoulamm cwrs carlam

kenteliañ be. addysgu, dysgu, hyfforddi; ceryddu, cystwyo

kenti-kentañ adf am y cynta’; am y gorau

kentizh adf ar unwaith, yn syth (bin), yn union, chwap (wedyn)

k. ha gouloù deiz gyda thoriad y dydd/ wawr, gyda’i bod / man ei bod hi’n ddydd/dyddio/gwawrio/goleuo

kentoc'h adf yn hytrach; gynt, (yn yr oes) o’r blaen, slawer dydd, ers talwm

k. eget/evit yn hytrach na(g)

e-giz k. fel yn yr amser gynt, fel (yn yr oes) o’r blaen

er c’hiz ma veze lavaret k. ys dweden nhw gynt / slawer dydd / ers talwm

ne oa ket heñvel ken er c’hiz k. ’doedd hi ddim bellach fel yr oedd hi gynt

kentr b -où (y)sbardun

kentrad b.-où (y)sbardunad, ysgogiad

kentrañ/kentraouiñ be. (y)sbarduno, ysgogi

kent-se adf yn hytrach

kenvarc’had g. marchnad gyffredin

ar C’henvarc’had y Farchnad Gyffredin

kenvell g. -où cymal (corff)

keñver: da geñver ardd. ar gyfer; (ar) adeg; tuag at

kaout kalz a zoujañs en e geñver bod â llawer o barch tuag ato

warlene da geñver ar sizhun-mañ yr wythnos hon y llynedd, flwyddyn yn ôl i’r wythnos hon

keñver-ha-keñver adf. gogyfer/gyferbyn â’i gilydd, yn wynebu’i gilydd, wyneb yn wyneb; och(o)r yn och(o)r

k. ha k. omp bet pignet a glas da glas och(o)r yn och(o)r fe fuon ni’n dringo o ddosbarth i ddosbarth

keñveriañ (gant) be. cymharu (â), cyffelybu (i)

kenvroad g. kenvroiz cydwladwr

kenwerzh gb. -ioù masnach, busnes

ober k. gant ub. delio â / gwneud busnes â rhn

tiez k. siopau

kenwerzhañ be. masnachu

kenwerzhour g. -ien masnachwr; siopwr

keoded b. -où dinas

keodedad g. keodediz un yn byw mewn dinas, dinesydd

keodediz trigolion dinas

keodedel a. dinesig

keodedour g. -ien dinesydd, aelod dinesig

gwirioù k. hawliau dinesig

ker¹ a. annwyl; drud

k.-bras/-daonet/-ruz/-spontus hallt (ffig.), drud iawn/ofnadwy, dychrynllyd/ enbyd/sobor o ddrud

dont da ger mynd yn ddrud, codi/ cwnnu (o ran pris)

paeet en/he doa k. evitañ talodd yn hallt/ddrud iawn amdano, talodd grocbris amdano, talodd drwy’r trwyn amdano

gwall-ger drud dros ben, hallt (ffig.)

ker² adf (o flaen cyts. ac eithrio n-, d-, t-, h- ac l-) mor, cyn

kêr b. -ioù tre’, dinas; cartre’; ffarm/fferm

e k. yn y dre’

d’ar gêr tua thre’, adre’

er gêr gartre’; ar yr aelwyd

er gêr e voc’h amañ byddwch yn gartrefol yma

amañ emaoc’h er gêr! croeso! gwnewch fel tasech chi gartre’!

n’emañ ket er gêr ’dyw e ddim gartre’, mae e bant / i ffwrdd / oddi cartre’

boued/traoù graet er gêr bwyd cartre’

grit evel er gêr gwnewch fel tasech chi gartre’, byddwch yn gwb(w)l/hollol gartrefol

hent ar gêr y ffordd tua thre’, y ffordd adre’

mont dre gêr mynd drwy’r dre’

k.-benn prifddinas

mont da gêr-vouzhig pwdu, tynnu gwep, mynd idd ’i gwd, gwneud cwpsau, sorri, mynd i siambar sorri, llyncu mul (ffig.)

peseurt yezh a vez ganto er gêr? pa iaith fyddan nhw’n ei siarad gartre’ / ar yr aelwyd?

keraat be. codi/cwnnu (o ran pris), mynd yn ddrutach

keraouez b. pris(iau) uchel

k. an tiez pris uchel (y) tai

k ar vuhez costau byw uchel

nag a geraouez ’zo hiziv war bep tra! dyna bris (uchel) sy’ ar bob peth heddi’! mae popeth mor ddrud heddi’!

kerc'h g. a thorf. -enn b. ceirch; (ffig.) cot(en), curfa, cweir, lardad

hejañ e gerc’h d’ub. poeni/pryfoc(i)o/ herian rhn

re vaget gant k. wedi cael gormod(d) o geirch

reiñ k. d’ub. rhoi cot(en)/curfa/cweir/ lardad i rn

tapout e gerc’h cael ei haeddiant (o ran cosb), cael cot(en)/crasfa/cosfa/ cweir/lardad/hemad

kerc'hat be. cyrchu, hôl, (h)ercyd, (y)mofyn, nôl

kerc’heiz b. -ed crëyr

kerc’henn¹ g. (cylch y) gwddw(g)/gwddf; mynwes

en he c’herc’henn am / gylch ei gwddw(g)/gwddf; amdani/arni, yn ei chylch; ar ei mynwes, ar ei bron

kerc’henn² b. -où, kerc’h ceirchen

kerdin/kerden ll. kordenn qv.

binvioù dre gerdin (cerdd.) offerynnau llinynnol

Kêrdiz e.lle Caerdydd

kere g. -on, -ed crydd

kerent ll. kar perthnasau, tylwyth

pa’z int k. nes/tost gan eu bod yn perthyn yn agos

un amezeg mat a zo gwell evit/nag eo k. a-bell gwell (yw) cyfaill/cymydog da/agos na cheraint pell

kerentiezh b. perthynas waed

kerez torf. -enn b. ceirios ll -en b.

gwez-k. ll. -enn-gerez b. coed ceirios ll. coeden geirios b.

kerezenn b. -ed coeden geirios, pren ceirios

Kêrhun e. lle ffug cae nos, taflod/tawlod

mont da Gêrhun mynd i’r cae nos / i’r dawlod, mynd i’r gwely, mynd i gysgu

kêriadenn b. -où pentre’

Kêr-Iz e.lle chwedl ‘Cantre'r Gwaelod’ Llydaw

kêriz ll. trigolion tre’/dinas; trefwyr; dinaswyr

kerkent adf ar unwaith, yn union, yn syth

k. goude, k. war lerc’h yn syth/union wedyn, chwap (iawn) wedyn

kerkent ha cys. cyn gynted â, gyda; man

k. ha gouloù-deiz gyda’r wawr, gyda thoriad y dydd/wawr, gyda’i bod hi’n dyddio; man y’i bod hi’n olau (dydd)

k. ha lavaret, k. hag ar ger ar y gair, gyda hynny

k. ha klevet ar c’heloù e teuas d’ar red man y clywodd y newydd(ion) daeth ar garlam, gyda’i fod/bod wedi clywed y newyddion daeth ar frys

k. ha dek eur gyda’i bod hi’n / man ei bod hi’n ddeg o’r gloch

kerkent ha ma cys. cyn gynted ag y, man y, gydag y, unwaith y

k. ha ma vo deiz gyda’r wawr, gyda thoriad y dydd, gyda’i bod hi’n dyddio; man y bydd hi’n olau (dydd)

k. ha ma vo graet ganin cyn gynted ag y / man y / unwaith y bydda’ i wedi’i wneud

kerkoulz¹ (ha) a. cystal (â)

kerkoulz² adf. cystal

kern¹ ll. korn² qv.

kern² b. -ioù copa, brig, pen

kern³ b. -ioù twndish, twmffat

Kêrnetra e. lle ffug Tre-din

aet eo da Gêrnetra mae wedi mynd i Dre-din, mae’r hwch wedi mynd drwy’r siop

Kernev b. de-orllewin Llydaw, esgobaeth Kemper

Kernevad g. Kerneviz brodor o Gernev (Llydaw); Cernywiad, brodor o Gernyw (Prydain)

kernevat a. yn dod o Gernev, yn perthyn i Gernev (Llydaw); yn dod o Gernyw, yn perthyn i Gernyw (Prydain)

kernevek a. Cernyweg

kerneveg g. Cernyweg

Kernev-veur b. Cernyw (Prydain)

kernez b. cyni, prinder, newyn, angen mawr/dirfawr/dybryd, eisiau enbyd

bizied-ar-gernez cybydd

bloavezhioù a gernez blynyddoedd o gyni/brinder

kerniel ll. korn² qv.

kernioù ll. korn¹ qv.

kerreg ll. karreg qv.

Kerroc’h e.lle gw. Kerhun

kerse g. siom; dadrithiad; anhawster; hiraeth; rhwystredigaeth

k. am eus d’an amzer gozh mae hiraeth arna’ i am yr hen amser / am y dyddiau gynt

k. ne zeu nemet goude rhy hwyr codi pais (wedi piso), rhy hwyr cau drws y stab(a)l ar ôl i’r gaseg ddiengyd, mae’n rhy hwyr ’difaru wedi i’r ffag(a)l gynn(a)u / wedi i’r tŷ losgi, cyn i’r defaid fynd allan o’r gorlan mae cau; a wnaed a wnaed; rhy hwyr galw ddoe yn ôl

k. vo ganin bydd yn chwith/flin ’da fi, bydd yn ddrwg gen i; bydd hiraeth arna’ i

k. war vad siom ar yr och(o)r orau

kaout k., bezañ k. gant ub. bod yn flin/edifar gan rn, (e)difaru; cael siom, bod yn siomedig, bod wedi’i siomi/ (d)dadrithio; cael dadrithiad; bod â hiraeth

kaout k. d’ub./udb. gweld eisiau rhn/ rhth, hiraethu am rn/rth, galaru ar ôl rhn/rhth

k. en doa d’e labour ha muioc’h a gerse c’hoazh d’e vignoned ’roedd arno hiraeth am ei waith a mwy o hiraeth fyth am ei gyfeillion, gwelai eisiau’i waith a gwelai fwy fyth o eisiau’i ffrindiau

bezañ k. gant ub. bod yn siom i rn

bezañ k. gant ub. ober udb. bod yn anodd gan rn wneud rhth

kerseen b. siom; dadrithiad

evit terriñ d’am c’herseen i anghofio fy siom, i wneud iawn am fy siom

ur gerseen he deus bet mae hi wedi cael siom / wedi cael ei siomi; mae hi wedi cael dadrithiad / wedi cael ei dadrithio

kerseet abf siomedig, wedi’i siomi; yn rhwystredig

bezañ k. bod wedi cael siom, bod wedi cael ei siomi / wedi’i siomi; bod yn rhwystredig

kerseus a. (wrth sôn am rth) siomedig

Kêrvarzhin e.lle Caerfyrddin

Kêrvouzhig b. pwd, siambar sorri

mont da Gêrvouzhig pwdu, llyncu mul, sorri, monni , mynd i siambar sorri

kerz b. meddiant; hawl

em c’herz emañ fi piau fe, f’eiddo i yw; mae’n eiddo i mi/fi, mae yn fy meddiant i

ar paperioù-se a zo deut em c’herz nevez ’zo daeth y papurau yna i’m meddiant yn ddiweddar

n’emañ ket en e gerz la(va)ret petra ober nid fe sydd (â’r hawl) i ddweud beth i’w wneud, nid ei fusnes e yw dweud beth i’w wneud

n’emañ ket en e gerz ober an dra-se nid fe sydd (â’r awdurdod) i wneud hynny, ’does ganddo ddim awdurdod i wneud hynny, nid ei waith/gyfrifoldeb/ ddyletswydd e yw gwneud hynny

n’en deus netra en e gerz ’does ganddo / ’does gydag e ddim yn ei feddiant

kerzh(ed) g. cerddediad, cam; osgo

k. e dad en deus / zo gantañ mae yr un gerdded(iad) â’i dad

koll ar c’herzhed colli’r gallu i gerdded

kerzhet/kerzhout be. cerdded; mynd; gorymdeithio

k. a-gammedoù bras brasgamu

kerzh kuit! k. da stoupal! cer bant! cer/dos o ’ma! dos ymaith! bagla/hegla hi (o’ma)

kerzhit da welet! cerwch/ewch i weld!

kerzhit gant ho hent! ewch ar eich ffordd! cerwch o’ ’ma!

kerzhin torf. -enn b. criafol ll. -en

kerzhinenn b. -ed cerdinen, criafolen

kerzu, miz kerzu g. mis Rhagfyr

kest¹ b. -où basged fach ysgafn/ysgawn; cwch gwenyn (o wellt); casgl(i)ad (eglwysig; elusen)

ober ur gest arc’hant casglu arian /gwneud casgl(i)ad (at achos da)

ober ur gest dilhad casglu/hel dillad (i’r anghenus)

kest² torf. -enn b. llyngyr/llynger ll. llynghyren b./ llyngheryn

kest-kest g. cardotyn achwyngar/ conanllyd/cwynfanllyd

kestal be. casglu/crynhoi/hel (rhoddion; arian); cardota, gofyn cardod; gofyn benthyg; achwyn, conan, cwyno; canfasio (pleidleisiau)

kestell ll. kastell qv.

ober/sevel k. el loar codi cestyll yn yr awyr, breuddwydio breuddwydion ofer

kestenn b. gw. kest¹

debret eo e gestenn gantañ mae wedi gwario/hala’i eiddo

kester g. -ien casglwr elusengar; cardotyn; chwiliwr, ymchwilydd; canfasiwr (gwleidyddol)

ket adf dim

k! (< n’eo ket ayyb. mewn ateb neg.) na! nage (ddim)!

n’eo k. gant Roparz Hemon e oa bet skrivet Evidon va-unan? (n’eo) k., Ronan Huon an hini eo en deus savet al levr barzhonegoù-se! nid Roparz Hemon (y)sgrifennodd Evidon va-unan? na(ge), Ronan Huon oedd awdur y gyfrol farddoniaeth honno!

ul Leonad ’oa Per Denez? (n’oa) k., ur Breiz-uhellad an hini oa! (ai) un o fro Leon oedd Per Denez? na(ge), brodor o Lydaw Ucha’ / o Ddwyrain Llydaw oedd e!

evit k. (ha netra) (yn rhad ac) am ddim

kas da get diddymu, dileu

mont da get mynd yn ddim, diflannu

ketchup g. saws tomato

keuneud torf. -enn b. coed tân, priciau, tanwydd, cynnud; manwydd, prysgwydd

blaz/fest ar geuneudenn blas y gansen/wialen

muiañ k. brasañ tantad llawer o waith a wna llawer o ddwylo

prenañ k. a zo re ziwezhat pa vez ret c’hwezhañ ar bizied ar hindda mae cynuta rhag oerni’r gaea’, ar hindda mae gweithio rhag newyn pan ddelo, rhaid i ti ’morol am fwyd a chynnud cyn yr eira, na chwsg Fehefin rhag rhew Ionawr

sec’h evel ur geuneudenn yn sych fel (y)sglodyn

treut evel ur geuneudenn fel astell/ ’styllen/latsen/milgi o denau, mor fain â llathen o edau

keuneuta be. hel(a) coed tân, hel priciau, cynuta

keur torf. -enn b. calonnau ll. calon (ar gardiau chwarae)

keusteurenn b. -où bwyd, pryd o fwyd, lluniaeth; helynt; anhrefn

k. blaen pryd heb gig

keuz g. edifeirwch; hiraeth; tristwch

k. a-raok ma ne vez ket - k. war-lerc’h ne dalv ket, k. re ziwezhat ne dalvez da netra, k. ’zo diwezhat bepred, ne zeu morse ar c’heuz war-raok met atav war-lerc’h rhy hwyr codi pais wedi piso, rhy hwyr cau drws y stab(a)l ar ôl i’r gaseg ddiengyd/ ddianc, mae’n rhy hwyr difaru wedi i’r ffag(a)l gynn(a)u / wedi i’r tŷ losgi, cyn i’r defaid fynd allan o’r gorlan mae cau; a wnaed a wnaed; rhy hwyr galw ddoe yn ôl; unwaith y gwnaethost - ganwaith y bydd edifar gennyt

k. bras en deus mae’n edifar/flin iawn, mae’n wirioneddol edifar/ddrwg ganddo, mae’n ’difaru’i galon; mae’i gydwybod yn ei boeni’n fawr/arw

etre an dimeziñ hag ar c’heuz n’eus nemet treuz ar c’hleuz mae am(a)l drol yn troi cyn cyrraedd yr ardd, mae am(a)l lwyth wedi troi yn y porth

gant k. bras â thristwch mawr

kaout k. d’ub./d’udb. gweld eisiau rhn/rhth, (gweld) colli rhn/rhth; bod â hiraeth am / ar ôl rhn/rhth, hiraethu am rn/rth

kaout k. d’an amzer gozh hiraethu am yr amser gynt / am y dyddiau a fu

la(va)ret en deus e geuz mae wedi dweud ei fod yn flin / wedi dweud ei bod yn ddrwg gydag e / ganddo fo, mae wedi ymddiheuro, mae wedi cwympo/ syrthio ar ei fai

lez ac’hanon e peoc’h peotramant e savo k. dit gad/rho lonydd i fi/mi neu fe fyddi’n ’difaru / neu bydd yn edifar/ ddrwg gen’ ti

n’ho p(ez)o ket a geuz ’fyddwch chi ddim yn edifar/’difaru/flin, ’fydd hi ddim yn edifar gennych, ’fydd hi ddim yn flin ’da chi

sevel k. d’ub. / gant ub. peri i rn fod yn flin/edifar, gwneud i rn ’difaru; codi hiraeth ar rn

war geuz yn anfoddog, yn groes i’r graen (ffig.)

kev¹ a. tyllog

kev² adf yn ddwf(w)n

kev³ g. twll; ogof

kevala g. cyfalaf

kevalaour g. -ien cyfalafwr

kevalaouriezh b. cyfalafiaeth

kevatal a. cyfartal; cyfwerth

kevell ll. kavell qv.

kevella be. pysgota â chewyll

kevelourel a. cydweithredol

kevenderv g. kevendirvi mab i gefnder

kevezadeg b. -où gornest

kevezañ (gant, ouzh) be. cystadlu (â, yn erbyn)

kevezer g. -ien cystadleuydd.

kevezerezh g. cystadleuaeth

kevni torf. mwswg(l)

kevnid torf. -enn b. corynnod ll. corryn, pryfed cop ll. pry’ cop

gwiad-k. gwe cor, gwe pry’ cop

kevrat b. -où cytundeb (gwaith), contract

kevratañ be. llunio cytundeb/contract

kevre g. -où rhwymyn, cadwyn, cysylltiad, uniad, cynghrair, undeb, cwlwm (ffig.), dolen (gydiol/gyswllt)

ar c’hevre keltiek y cwlwm Celtaidd

ar C’hevre Keltiek yr Undeb Celtaidd

emañ o nezañ e gevre mae pethau’n cymylu/ tywyllu arno, mae’n gwaelu/ gwaethygu, mae hi ar ben arno

kevread g. rhwymyn; cynghrair

kevredad g. -où cwmni (busnes), ffederasiwn

kevredigezh b. -ioù cymdeithas, cymuned; mudiad

kevredigezhioù sevenadurel cymdeithasau diwylliannol

kevrenn b. -où adran; cyfran

kevrin(ek) a. cyfrin(iol)

kevrin g. -où dirgelwch; cyfrinach

kefrineg g. cyfrinydd

kevrinus a. dirgel, sy’n ddirgelwch, cudd; cyfrinachol, sy’n gyfrinach; hynod, od, rhyfedd, anesboniadwy

keze/kê g. cyfeiriad

mont da geze ub./udb mynd i gyfeiriad rhn/rhth, mynd tuag at rn/rth

kezeg ll. kezeg qv.; marc'h qv.ceffylau

n’eo ket ar c’hezeg bras a gas ar c’herc’h d’ar marc’had nid y mwya’ yw’r gorau/cryfa’ bob amser

k.-koad ceffylau bach (mewn ffair)

kezekenned ll. kazeg qv.

ki¹ g. chas ci

k. ar fuzuilh ci adar

k. chase ci hela

k.-deñved ci defaid

k. loul/bihan ci anwes

k.-porzh/-gard ci gwarchod

k.-saoz ci (pen) tarw

k. skaotet en deus aon rak dour klouar / a dec’h rak dour bervet llosg unwaith : cof ganwaith, a losgo ei fysedd a ochel y tân, bys fu mewn marwor unwaith nid â iddo eilwaith, cas gan gath y ci a’i bratho, ni thwyllir y call ond unwaith

ar c’hazh a vourr o logota - ar c’hi o koulineta gw. kazh

bezañ k. ouzh e gorf gweithio ar ladd ei hunan, ei ladd ei hun(an) (ffig.)

bezañ evel ur c’hi en ul las dornañ bod yn fwy o rwyst(y)r/hindrans nag o help

da bep seurt oad e red ar c’hi war-lerc’h ar c’had nid hawdd (yw) bwrw hen arfer, a fo yn natur dyn nis tynnir ohono, anodd / nid hawdd tynnu cast oddi ar hen geffyl/gaseg, anodd diddyfnu yn hen

diwar gi k. diwar gazh (e kaver) kazh / diwar kazh ne vez nemet kazh ha diwar logod(enn) ne vez ket a raz / ne gaver morse raz pob rhyw a genhedla ei debyg, natur yr hwch a fydd yn y porchell, mae natur y cyw yn y cawl

eno ne welfen ket ur penn k. ’welwn i ddim enaid byw o neb yno, ’allwn i ddim gweld cwrcyn yno (ffig.)

evel k. ha kazh fel ci a chath/mochyn/ hwch

kole(n)/kochon-k. cenau (ci)

n’anavezer mat ar c’hi ken na vez sachet war e fri rhaid damsang/damsiel ar droed/gorn dyn cyn ei ’nabod

pa vez c’hoant da lazhañ ur c’hi e la(va)rer ez eo klañv y ci a fynner ei grogi/ladd dyweder ei fod yn lladd defaid / ei fod yn gynddeiriog

pep k. ’zo hardi(z)/mestr en e di mae pob ceiliog yn frenin ar ei domen ei hun, fe gân pob ceiliog ar ei domen ei hun, cawr/hy pob ceiliog ar ei domen ei hun, ar ben ei domen pob ceiliog fydd frenin, brenin pob llyffant ar ei domen ei hun, mae pawb yn frenin yn ei dŷ

ki² g. plwg

kiañ be. ymlafnio, ymroi yn ddiollwng, dal ati’n ddiarbed; diodde’, godde’; pled(i)o pengamrwydd, (y)styfnigo, gwrthwynebu; digio, cynhennu, cweryla, ffraeo

k. ouzh al labour, k. outi gweithio ar ladd ei hun(an) / yn ddiarbed / fel lladd nadr(o)edd, slafo (ar laf.)

kibell b. -où cerwyn, twba; baddon, bath

kibellat be. cael bath; rhoi bath (i)

kichen: e-kichen / dre gichen ardd. ac adf ar bwys, yn ymyl, yn agos (i), gerllaw

k.-ha-k. yn glòs/agos at ei gilydd, reit ar bwys / yn ymyl / gerllaw ei gilydd

kiez¹ b. -ed gast

ur giez a vuhez bywyd enbyd/ofnadwy o galed, bywyd y diawl/cythraul

kiez² b. -où soced

kig g. -où cig; cnawd

etre an ivin hag ar c’hig rhwng yr ewin a’r cnawd

hag aet beg an higenn e-barzh ar c’hig a blaen y bachyn wedi mynd mewn i’r cnawd

liv ar marv a oa war e gig ’roedd golwg y bedd /golwg drengaidd arno fe

k.-bevin/-saout cig eid(i)on

k. boest/mir cig tun

k.-dañvad/-maout cig gwedder/dafad

k.-dous/-fresk cig ffres

k. druz cig bras

k.-gouez cig carw

k.-ha-farz cig wedi’i ferwi gyda llysiau ac ynddo friwgig mewn toes

ar pred a ziskenn ar gwellañ eo ar c’hig-ha-farz y pryd sy’n mynd lawr orau / yr hoff bryd yw kig-ha-farz

k.-kezeg cig ceffyl

k.-moc’h/-hoc’h/-sall cig moch, bacwn

k.-oan cig oen

k. an dent cig y dannedd

kof-bleiz/-kig un yn hoff iawn o gig, un yn sgut am gig

kigañ be. gwella (am glwyf), (ym)ffurfio’n glwyf

kigenn b. -où cyhyr(yn)

ur gigenn a blac’h/vaouez cloben/ cowlaid/cwlffen/cymanfa/tas/whompen (o ferch/fenyw/ddynes), merch/menyw/ dynes lond ei chot / lond ei chroen / (yn) fwy na llond ei chadair / â gafael arni

kigennek a. cyhyrog

kiger g. -ien cigydd

kigeri b. -où siop gig

kignadenn b. -où (y)sgathriad

kignat be. blingo; (y)sgathru (croen), agor briw/cwt arwynebol; crafu, plicio (tatws)

kignen torf. -enn b. garlleg

kignet abf kignat qv.

k. eo bet he biz mae wedi cael cwt ar ei bys, mae wedi (y)sgathru’i bys

kil g. cef(e)n; och(o)r chwith; pen ôl

k. ar pezh-moneiz (tu) cef(e)n y darn arian

mont war gil mynd tuag yn ôl, mynd yn wysg ei gef(e)n/chef(e)n, mynd llwr’ ei gef(e)n/chef(e)n

ober a reas ur sec’hañ d’e dal gant k. e zorn rhoddodd/rhoes/rhows sychad i’w dalcen â chef(e)n ei law

penn-k.-ha troad o'i ben/gorun i'w draed, i gyd, yn gyfan gwb(w)l

ur c’hembread penn-k.-ha-troad Cymro i’r carn, Cymro rhonc/pybyr / hyd fêr ei esgyrn / hyd waelod ei fod / glân gloyw

k.-dorn cef(e)n llaw

kilañ be. gwthio/hala tuag yn ôl, gyrru wysg ei gef(e)n/chef(e)n; cilio/camu'n ôl, mynd tuag yn ôl (+ ffig.); mynd ar ei (g)waeth, gwaethygu

kiladeg b. -où enciliad (ar y cyd)

kiladenn b. -où enciliad (unigol); dirywiad; lleihad, gostyngiad (yn nifer)

kildant g. kildent cilddant, dant malu

kildreiñ gw. kildroenniñ

kildro¹ a. troellog, dolennog; di-ddal, anwadal, chwit-chwat, oriog, mympwyol; annibynadwy

unan k. evel ur wiblenn un di-ddal/ anwadal/chwit-chwat/gwamal/oriog/ mympwyol fel ceiliog y gwynt, un parod i droi gyda phob awel o wynt, Sioni-bob-ochor; un annibynadwy

kildroenn b. -ioù tro (mewn afon neu ffordd)

leun a gildroennoù troellog, igam-ogam

kildroennek a. troellog, igam-ogam

kildro(enn)iñ be. troelli, ymdroelli, ymddolennu; troi o gylch; tin-droi; crwydro yma a thraw

kilhañ be. swyno, hudo, swyngyfareddu, rheib(i)o

kilheien ll. kilhog qv.

kilhog g. kilheien ceiliog

gwashañ tra a c’hell en em gaout gant ur merer eo klevet k. e vestr o kanañ gw. mestr

n’eo ket mat kanañ ho k. re abred / re abred e kan ho k. ’dyw hi ddim yn dda clochdar /utganu/brolio/ymffrostio cyn pryd, ’rych chi’n clochdar/utganu/ brolio/ymffrostio yn rhy gynnar

k.-avel ceiliog y gwynt

k.-gouez/-koad ceiliog coed/ffesant, grugiar, caseg wanwyn (aderyn)

k.-Indez twrci

k.-raden ceiliog y rhedyn, sioncyn y gwair, jac-y-jwmper/jaci-jwmper

kilhor g. -où rhan flaen cart

bezañ plom/sonn/start war e gilhoroù bod yn gadarn ar ei draed, sefyll yn syth ar ei draed

lakaat an arar a-raok ar c’hilhoroù rhoi’r cart o flaen y ceffyl

kilked-broen g. (bot.) clychau’r gog/eos, clychau Mai, glas y llwyn

kilo g. -ioù cilo

kilometr g. -où cilometr

kilometrad g. (mesur) cilometr (o hyd)

un dek k. hent deg kilometr o ffordd/ bellter

kilpenn g. -où gwar, gwegil

kilpennek a. penstiff, (y)styfnig, stwbwrn

kilvers a. penstiff, (y)styfnig, stwbwrn

kilvizien ll. kalvez qv.

kimiad g. -où ffarwél

kimiadiñ (digant/diouzh) be. ffarwelio/ ymadael (â), canu’n iach (i)

kimiek a. cemegol

produadurioù k. cynhyrchion cemegol

kinin g. cwinîn

kinkladur g. -où addurn, tlws; celfi llwyfan

kinklañ be. addurno, harddu, gwisgo, taclu; dodrefnu, gosod (am lwyfan)

kinglañv a. anhwylus, achwyngar, di-hwyl

kinnig¹ be. cynnig; rhoi; cyflwyno; bod ar fin, bygwth; argymell , awgrymu

k. a reas mervel bu bron (â) marw, bu agos iddo farw, bu ar fin marw, bu ond y dim iddo farw

k. ub. d’ub. all cyflwyno rhn i rn arall

k. un abadenn sonerezh cyflwyno cyngerdd

petra a ginnigan da evañ deoc’h? beth gymerwch chi i’w yfed? beth alla’ i ei roi i chi i’w yfed?

kinnig² g. -où cynnig; bygythiad

kinniger g. -ien cynigydd; rhoddwr; cyflwynydd

kintus a. croes, ceintachlyd, conanllyd, piwis, blin, (d)drwg ei hwyl, cysetlyd

k. eo mae’n geintachlyd/gonanllyd/flin/ biwis, mae croen ei din ar ei dalcen / ei thin ar ei thalcen (ar laf.)

kinvi g. mwsogl

kiriek a. cyfrifol

bezañ k. eus/da udb. bod yn gyfrifol / bod yr achos am rth, achosi/peri rhth, bod wrth wraidd rhth

an avel an hini eo a zo k. da gement-se y gwynt sy’n gyfrifol am hynny, y gwynt yw’r achos am hynny, y gwynt sy’n achosi/peri hynny

me an hini (eo) ’zo k. fi sy’ ar fai, arna’ i y mae’r bai, mea culpa

kiriegezh b. cyfrifoldeb

kirin b. -où padell briddyn

kirri ll. karr qv.

ur redadeg k. rasys ceir

k.-dre-dan ll. karr-dre-dan qv.

k.-nij ll. karr-nij qv.

k.-samm lorïau

diwallit! k.-samm (o sortial)! allanfa lorïau!

kirvi ll. karv qv.

kistin torf. -enn b. cnau castan; concers

k.-douar cnau’r ddaear, cnau daear

gwezenn-gistin castanwydden

kistinenn b. -ed castanwydden, coeden gastan

kit! bf 2 ll. gorch. mont cerwch! ewch!

k. larkoc’h/pelloc’h! cerwch/ewch o’ ’ma! cerwch/symudwch draw/hwnt/ ymhellach!

kitern b. copa'r pen, corun

kiternad b. -où ergyd ar gopa'r pen

kivijañ/kivizañ be. trin lled(e)r, barc(i)o

kivijer, kivizer g. -ien barcer, crwynwr, triniwr lled(e)r

kivioul a. garw, ffyrnig, drwg/gwael ei hwyl(iau); conanllyd, ceintachlyd, cysetlyd; crintachlyd, cybyddlyd, tynn

kiz: war va c'hiz, ayyb. adf yn f’'ôl; (yn) wysg fy nghef(e)n / llwr’ fy nghef(e)n, ayyb.

distreiñ a reas war e giz aeth yn ei ôl, cil(i)odd yn ôl, troes ar ei sawd(w)l

kizadeg b. -où enciliad, ffoi

kizell b. -où cŷn

kizellañ/kizellat be. naddu; cerfio, cerflunio

kizeller g. -ien naddwr; cerfiwr, cerflunydd

kizenn(ad) b. -où cudyn

kizhier ll. kazh qv.

kizidig g. man gwan

kizidigezh b. teimladrwydd, sensitifrwydd

kizidik a. tyner; teimladwy; croendenau, hawdd ei glwyfo/chlwyfo, sensitif; (fel enw) man gwan (+ ffig.), man tyner

bezañ k. ouzh an amzer teimlo eithafion y tywydd hyd fêr ei (h)esgyrn, methu goddef oerfel eithafol na gwres mawr

n’eo ket k. e stomog ’does dim o’i le / ’does dim yn bod ar ei gylla/stumog

plant k. planhigion tyner

tu k. ub. man gwan rhn

klakenn b. -ed clec, clonc; clecen, clebren, lapen; hen geg (fawr) (ar laf.)

klakenniñ be. clecan, clebran, cloncan, lapan

klañv a. claf, sâl, tost; cynddeiriog (am gi)

k. bemdez ha bev biken hir y bydd edau (fain) gwraig eiddil; cyd gwichio’r fen hi a ddwg ei llwyth, yr olwyn a waedda a gaiff olew

k. gant e/he spered sâl yn feddyliol

adkouezañ k., kouezhañ k. a-nevez/en-dro ailfoelyd, mynd yn dost/sâl eilwaith/eto

gwall glañv, k.-fall/-kaer difrifol wael, gwirioneddol sâl, gwael iawn

k. da vat cael ei daro/tharo’n wirioneddol wael; coli’i (h)iechyd

mont k. gant ub./udb. cael llond bol(a) ar rn/rth, alaru/syrffedu ar rn/rth, colli amynedd â rhn/rhth

pa vez c’hoant da lazhañ ur c’hi e la(va)rer ez eo k. gw. ki

k.-bras/-fall/ da vat, gwall-glañv sâl/tost iawn, gwirioneddol wael

k.-marv eo gant ar c’hoant dimeziñ mae’n hollti’i fola o eisiau priodi, mae’n awchu/ysu am briodi

klañvaat be. gwaethygu, dirywio (o ran iechyd)

klañvdi g. -où ysbyty

klañvet abf wedi'i daro'n wael

klañvidik a. anhwylus, di-hwyl, canolig, clafychlyd, cwla, nychlyd, beth ’ma (ar laf.)

klañvour g. -ien, klañvourez b. -ed claf

klaoustre b. -où bet

k. ’bet(i)a i, fe/mi fentra’ i, mi wranta’

laka(a)t kant euro (e) k. bet(i)o can ewro

klaoustreañ be. bet(i)o, rhoi bet

klap g. (ar laf.) ceg, hen geg, clap, clapgi, clecyn

klapez¹ g. -ioù ceg

stankañ e glapez da ub. cau ceg rhn

klapez² g. -eien un sy’n syllu’n gegrwth / gegagored; methiant

klarinetenn b.-où clarinét

klas g. -où dosbarth (ysgol)

a glas da glas o ddosbarth i ddosbarth

eus ar c’hentañ k. o’r dosbarth cynta’; o’r radd flaena’

klasel a. clasurol

klaselour g. -ien clasurwr

klask¹ g. -où chwilio; ymchwil

k. ’zo war al levr mae yna fynd/werthu ar y llyfr, mae galw am y llyfr, mae’r llyfr yn gwerthu’n dda

k. ’zo war e/he lerc’h mae yna chwilio amdano/amdani, maen nhw’n chwilio amdano/amdani

k. a zo war gelennerien mae galw am athrawon

k. a zo warnañ/warni mae galw amdano/amdani

ober k. casglu, crynhoi, hel

klask² be. chwilio (am); ceisio; gwysio; casglu, hel(a)

k. an aluzen, k. e vara/voued cardota

k. fortuniañ chwilio am wraig (i’w phriodi)

k. kistin casglu/hel(a) cnau castan

k. pemp troad d’ar maout hollti blew, n’hoc’h eus ket da glemm ’does bod yn orfeirniadol, chwilio beiau

unan a glask pemp troad d’ar maout person gorfeirniadol, un yn hollti blew / yn chwil(i)o bai (lle ni bo)

k. penn d’udb. ceisio amgyffred/deall rhth

k. perc’hen chwil(i)o am ŵr (i’w briodi)

k. skrivañ ur romant ceisio (y)sgrifennu nofel

k. vioù e neizioù warlene chwil(i)o am eira llynedd

bravoc’h (eo) reiñ eget mont da glask gwell (yw) rhoi na mynd ar ofyn

emaint o k. anezhañ/anezhi mae’n nhw’n chwil(i)o amdano/amdani

emañ o k. laka(a)t e fri e kement toull ’zo mae e yn ceisio gwthio/hwpo’i drwyn ym mhobman / i bopeth

klasker g. -ien chwiliwr; ymchwilydd/ ymchwiliwr; cardotyn

ur c’hlasker boued cardotyn

ur c’hlasker dour dewin dŵr

klasker-bara g. -ien-vara cardotyn

klavier g. -où allweddell, bysellfwrdd

kleier ll. kloc'h qv.

k.(igoù-ruz) (bot) drops cochion

kleierigoù ar brug clychau mân y grug

kleiz¹ a. chwith; lletchwith, llawchwith, di-glem

bezañ sotoc’h eget he botez k. bod yn dwpach/ddwlach na’i llun

war an dorn/tu kleiz ar y (llaw) chwith

kleiz² g. (och(o)r) chwith

kleiz³ g. sialc

kleizard/kleiziad¹ a. llawchwith

kleizard/kleiziad² g. -ed un llawchwith

kleizenn b. -où craith

kleizenniñ be. (am friw), (ym)ffurfio’n graith

klemm¹ be. achwyn, cwyno; ceintach(u), conan (ar laf.); griddfan

k. eus/a/diwar-benn ub./udb. achwyn/ cwyno/ceintach(u)/conan am rn/rth

k. eus an amzer achwyn am/ar y tywydd

k. ouzh ub. achwyn/cwyno wrth rn

k. ne dalv ket ’does dim diben/gwerth achwyn/cwyno

abeg/tro en doa da glemm ’roedd ganddo fe / gydag e achos/le i achwyn

k.-k. a ya da gozh / a vev d’e gozh, k.-k.ha bev atav yr olwyn a waedda a gaiff olew, cyd gwichio’r fen hi a ddwg ei llwyth, hir y bydd edau (fain) gwraig eiddil

en em glemm achwyn, cwyno, conan

ne c’helle ket en em glemm ouzh ar vuhez doedd gydag e / ganddo fo ddim achos i achwyn/gwyno ar ei fywyd

klemm² g. -où achwyniad, cwyn

dougen/sevel k. achwyn, gwneud achwyniad

mat eo bet kavet va c’hlemmoù derbyniwyd f’achwyniadau/nghwynion, enillais f’apêl (yn erbyn y dyfarniad)

klemmasenn b. -ed ceintachen, conen, un achwyngar

klemmet abf klemm¹ qv.

k. e vez diwar e benn mae yna achwyn arno

klemmgan g. -où galarnad

klemmichal be. llefain, wylo(fain), gwneud lleferydd cwynfanus, swnian; sniff(i)an

klemmus a. achwyngar, cwynfanus

gwrac’h k. : gwrac’h padus / a ya da gozh, yar glemmus : yar badus yr olwyn a waedda a gaiff olew, cyd gwichio’r fen hi a ddwg ei llwyth, hir y bydd edau (fain) gwraig eiddil

klemmvan g. -où cwynfan, wylofain

klenk¹ a. cryno, cymen, taclus, twt, trefnus

klenk² adf yn gymen, yn dwt, yn daclus; yn burion, yn iawn

mont k. en ul lec’h bennak mynd yn glwt (i mewn) i rywle, ffito’n dwt yn rhywle

klenkañ be. cymhennu, tacluso, twtio, dodi/rhoi i gadw, rhoi yn ei (l)le; cuddio, cwato

k. an arc’hant ouzh e vab cuddio/ cwato’r arian oddi wrth ei fab

k. al lizher ouzh he gwaz cuddio/ cwato’r llythyr oddi wrth ei gŵr

en em glenkañ ymguddio, cwato

kleñved g. -où, kleñvejoù clefyd; salwch, tostrwydd, anhwylder

k. ar gêr hiraeth am gartre’

k. ar sukr clefyd y siwgwr, y clefyd melys

k. ar vro hiraeth am ei (g)wlad

ar c’hleñved a zeu war varc’h hag a ya kuit war droad nid â drwg fel y dêl

ar c’hleñved dre uzh y darfodedigaeth/ dicléin/diciâu, y pla gwyn

tuet/techet/prest eo da dapout a bep seurt kleñvejoù mae’n barod/tueddu i gael pob math o salwch

tapout/pakañ/dastum ur c’hleñved cael afiechyd/salwch

k.-mor salwch môr

ur c’hleñved-red/spegus/stagus clefyd heintus

ur barr/c’horfad/gaouad k. pwl gwael o salwch/dostrwydd

kleñvel/kleñver be. clafychu, cael ei daro/ tharo'n wael/dost/sâl

dont da gleñvel/gleñver mynd yn wael/dost/sâl

kler torf. -enn b. iâ (+ffig.); llaid, llacs-k.

bezañ etre an dour hag ar c’hler bod mewn cyfyng-gyngor / mewn penbleth

torriñ/terriñ ar c’hler torri’r iâ (+ffig.)

klerañ be. rhewi

kleret abf klerañ qv. wedi rhewi; wedi sythu/ rhynnu/fferru

klet a. clyd, diddos, cysurus

kleurc'h b. maen crasu ffrois/crempog/ pancos / pice ar y maen / pice bach / pice planc ayyb.; llif gron

kleuz¹ a. cau, gwag

hent-k. ffordd/llwybr yn ddwf(w)n rhwng cloddiau

kleuz² g. -ioù ffos, cwter, clais; clawdd; perth; ffens

aet eo an tenn er c’hleuz gantañ (ffig.) mae wedi methu/ffaelu, mae wedi mynd i’r clawdd mae arno fe / gydag e, ’dyw e ddim wedi cyrraedd y nod, ’ddaeth e ddim i ben â hi, ’lwyddodd e ddim

bouzar evel ur c’hleuz yn fyddar bost

mont dre gleuz ha garz mynd fan hyn a fan ’co, mynd i bobman

ne vez ket savet ar c’hleuz diouzh un tu hebken mae dwy och(o)r i bob dalen/stori

kleuzañ be. cloddio; tyllu; cafnu

k. ur bez agor/torri bed

kleuzenn/kreuzenn b. -où twll; ceudod; coeden gau/gou/wag; dyfnder, dibyn

kleuzeur b. -ioù lamp

kleuziañ be. codi clawdd; cau i mewn

klev¹! bf 2ail un. gorch. klevet¹ qv. clyw!

klev²(ed) g. clyw, gallu i glywed

ar c’hentañ k. eo din, ma/va c’hentañ k. eo dyna/dyma’r cynta’ i fi/mi glywed

se am eus gouezet diwar glev clywed hynny ’wnes i

ne dalv/servij ket pediñ ar sant pa ne glev ket nid gwiw canu i’r byddar

pounner-/teñval-glev trwm ei glyw/ chlyw

kleveled a. clyweled

klevet¹/klevout be. clywed; arogli; cael ar ddeall, deall, synhwyro

k. e begement / he fegement cael pregeth / pryd o dafod / stŵr / termad

k. ha gwelet a zo daou, kant k. ne dalvezont ket ur gwelet nid gwybod heb weled, ni ŵyr ond a welas (welodd), nis gwybydd ar ni welodd, un peth yw tystio â’r llygad arall yw clywed

k. traoù clywed pethau; cael pregeth/stŵr/ termad / pryd o dafod

en em glevet/glevout cytuno (a’i gilydd)

gwelloc’h eo en em glevet eget en em skeiñ gwell estyn llaw na chodi dwrn

en em glevet int maen nhw wedi dod i gytundeb/delerau, maen nhw wedi cytuno

en em glevet/glevout mui-pe-vui / tamm-pe-damm (gant) cyfaddawdu (â), dod i gyfaddawd (â)

dezho d’en em glevout/glevet rhyngddyn nhw a’i gilydd, rhwng gwŷr Pentyrch a’i gilydd

evel/e-giz ma oa bet en em glevet fel y cytunwyd, yn unol â’r cytundeb

ne dalv/servij ket pediñ ar sant pa ne glev ket nid gwiw canu i’r byddar

ne glev banne/takenn ’dyw e’n clywed dim, mae’n drwm ei glyw fel postyn, mae’n gwb(w)l/hollol fyddar

klevet² abf klevet/klevout qv.

war a vez k. yn ôl y sôn, medden nhw

’vel/’giz ma oa bet en em glevet fel y cytunwyd, yn ôl y cytundeb

kleze g. -ier cleddyf

klezier ll. kloz4 qv.

kliant g. -ed cwsmer

kliked g. -(i)où clicied

klinik g. -où clinig

klipenn b. -où crib (ceiliog, aderyn)

k. ar c’har crimog

kloareg¹ g. -ed, kloareien clarc/clerc

kloareg² g. kloer clerigwr, darpar offeiriad

kloareien ll. kloareg qv.

kloastr g. -où clawstr

klochañ/klochal be. clochdar/clochdran, clwcian

pa gloch ar yar e vez vi pe labous ’does dim mwg heb dân

kloched g. -où bach(yn); clesbyn

k. goañv (bot.) lili wen fach, tlws yr eira, eirlys

klochedoù(-kromm) cromfachau

klochedañ be. cau â bach(yn)/clesbyn

kloc'h g. kleier cloch; gorchudd gwydr

k. gwer gorchudd gwydr

arabat selaou kement k. a son gwae a gredo bob chwedl a glyw(o), rhaid peidio credu popeth a glywir, cred air o bob deg a glywi ac fe gei rywfaint bach o’r gwir, nid mynych gwir oll a glywir; na chredwch ddim ar frys

brallañ/seniñ e gloc’h canu’i gloch, chwythu’i (ut)gorn (ffig.), ei ganmol ei hun(an), clochdran/utganu ei glodydd (ei hunan), ymffrostio, brolio

kloc'her g. -ien clochydd

kloc'hig g. kleierigoù cloch law

kloc’horenn b. gw. klogoren

klodad g. -où torraid/torllwyth

ur c’hlodad moc’h bihan torraid o foch bach

kloer ll. kloareg qv.

kloerdi g. -où athrofa (ar gyfer offeiriadon)

klogor ll. -enn b. bybl

klogorenn b. -où pothell/polleth, swigen, chwysigen; cloch ddŵr; bylb (golau/ goleuni)

klogorenniñ be. pothellu/pollethu; byrlymu

klok a. cyfan, cyflawn, llawn; gorffenedig, caboledig; union, ar ei ben, cymwys; ar ben ei (d)digon

amañ emañ k. en e di nevez mae ar ben ei ddigon yma yn ei dŷ newydd

dek eur k. eo mae’n ddeg o’r gloch union / ar ei ben / cymwys

un danevell glok adroddiad cyflawn/ llawn/manwl

ur miz k. mis cyfan

klokaat be. cwpla, cwblhau, dibennu, gorffen, caboli, perffeithio (rhyw waith)

klokañ a. gradd eithaf klok qv. gorau, mwyaf gweddus/addas

klokoc’h a. gradd gymharol klok qv. gwell, mwy gweddus/addas

d’ar mare-se e oa k. ar gouerien eget ar vartoloded y pryd hynny ’roedd yn well ar y ffermwyr nag ar y morwyr

klopenn g. -où penglog ; (ffig.) clopa, pen

kouezhet oc’h war ho k.? (eironi) ydych chi’n iawn yn eich pen? ydych chi wedi colli’ch pwyll / wedi drysu?

klotañ (gant) be. odli (â); cynganeddu (â), cytgordio (â); ateb, taro, cydfynd (â), cydweddu (â), bod yn addas (i), ffit(i)o; cyfateb (i)

klotenn b. -où odl

klouar a. claear; cynnes; heb fod yn gynnes, oeraidd (am groeso); mwynaidd (am yr hinsawdd)

un degemer k. croeso heb fod yn frwd/gynnes, derbyniad oeraidd

klouaraat be. claearu; dod yn fwyn(ach), cynhesu, twymo (am y tywydd)

kloued b. -où, klouejoù clwyd; atalfa

kloun g. -ed clown; hurtyn, lleban

kloz¹ a. cau, caeëdig; clos; wedi’i gau/chau i mewn; tynn; diogel; clyd

gwele-k. gwely cwpwrdd

kloz² adf. ynghau; yn glos, yn dynn; yn ddiogel; yn glyd

derc’hel k. cadw’n ddiogel; cau’n dynn

kuzhet-k cwb(w)l gudd/ddirgel, wedi’i guddio/chuddio’n llwyr, wedi’i gwato/ chwato’n ddiogel/saff

serret-k. wedi’i gau/chau’n dynn/dda/ iawn

kloz³ g. clydwch, diddosrwydd

en em zerc’hel er c’hloz cwtsio/swatio yn y tŷ, cadw’n glyd/ddiddos; cysgodi, ymochel

kloz⁴ g. -ioù, klezier clos, buarth

klozañ be. cau; cau i mewn; dod â rhywbeth i ben, rhoi pen ar y mwdwl, tynnu rhth i derfyn

k. ar gaoz tynnu’r sgwrs i ben

kloz an dra-se e-barzh da rastell cadw hwnna o dan dy hat/het, rhyngot ti a fi a’r gath/wal, paid â dweud wrth y garreg / wrth enaid byw o neb

evit k. i gloi, i dynnu pethau i derfyn/ben/ fwcwl, i roi pen ar y mwdwl, yn ola’, i orffen

traoù ’zo hag a ranker k. warno mae rhai pethau y mae’n rhaid peidio sôn amdanyn nhw / sy’n rhaid eu cadw’n gyfrinach

kluchañ be. cyrcydu, cwtsio, swatio; caca, cachu, gwneud ei fusnes/busnes (ffig.)

klud g. -où clwyd (adar); cambren

k. ar yer y cwt ieir, y sied ieir/ffowls

d’ar c’hlud! i glwydo! i’r cae nos! i’r gwely!

an holl (dud) ’zo aet d’o c’hlud mae pawb wedi mynd i glwydo / i’r cae nos / i’r gwely

kludañ be. clwydo; cyrcydu, cwtsio, swatio

klufan a. dauwynebog, rhagrithiol, ffals, â gwên deg (a gwenwyn dani)

klufaner g. -ien sebonyn, cynffonnwr, ymgreiniwr, rhagrithiwr, hen un ffals

klufaniñ/klufanat be. seboni, rhagrithio, ffalsio

klujar b. klujiri petrisen, grugiar

klukadenn b. -où llymaid, diferyn, diod, dracht, llwnc, joch

klukañ be. llyncu, yfed (heb dynnu’i (h)anadl / ar ei dalcen/thalcen)

koabr torf. -enn b. cymylau ll. cwmwl

koabrek a. cymylog

koabr torf. enn b. cymylau du(on) enfawr; awyr

koabrenn b. -où cwmwl

koabrenniñ be. cymylu

koach(añ) be. cuddio, cwato, ymguddio

koad g. -où, -eier, koajoù, koajeier coed, coedwig; pren

hennezh a zo k.-tro ennañ mae tro yn ei gwt/gynffon

kazeg/kilhog-k. (aderyn) cnocell/tyllwr/ coblyn y coed, caseg wanwyn, ceiliog coed/ffesant, grugiar

koadaj g. -où coed, pren, coedach, ffrâm/fframyn

koadek a. coediog

koadig g. -où coedwig fach

ur c’hoadig krapet ouzh torr ar menez coedwig fach wedi’i gwreiddio ar y fron

koadour g. -ien coed(i)wr

koag g. : k.-k. cwac-cwac

koagadenn b. -où crawc(iad)

koagal be. cwac(i)an, crawcian

koailh b. -ed sofliar

koan b. -ioù swper, cinio nos

ar Goan Diwezhañ/Sakr y Swper Olaf, Swper yr Arglwydd, y Cymun(deb)

debriñ/pakañ k. cael/bwyta swper / cinio nos

emañ gant e goan mae (e/o) wrth ei swper / ginio (nos), mae’n cael ei swper / ginio (nos)

ur goan a roue cinio tywysogaidd, gwledd ardderchog

koaniañ be. swpera, ciniawa, cael swper / cinio nos

koant a. pert, tlws, del

te ’zo k. da lipat! (ffig.) fe all(s)wn i dy fwyta/fyta di! (ffig. wrth blentyn ffel))

koantenn b. -ed merch bert, clegen, pishyn

koantig¹ g. -ed gwenci; gwiwer

Koantig² g. (enw ar anifail anwes) Del, Sidan

koantiri b. harddwch, prydferthwch

koantiz¹ b. hardwch, prydferthwch; colur

koantiz² b. -ed cariad (b), wejen (ar laf.)

koar g. cŵyr

koarañ be. cwyro

koarell b. -où gwad(a)n/gwaddan

koaven g. hufen

k.-skorn hufen iâ

koazez: en e goazez adf yn/ar ei eistedd

mont en e goazez eistedd

koazhañ, mont war goazhañ be. crebachu, mynd yn llai, lleihau, mynd yn brin/brinnach, prinhau; cilio'n ddim; cilio, torri, shifo, colli tir (ffig. am y corff); gwanhau; treulio'n ddim; pannu, tynnu at ei gilydd / i mewn (am ddilledyn wedi’i olchi); gostwng (am nifer y bob(o)l)

kobarr b. kobirri bad dadlwytho, ysgraff

koch g.: pa zistroio d’e goch pan ddaw at ei goed, pan ddaw i’w iawn bwyll

war ar c'hoch ar y llechen, hen gownt

kochon g. cenau, (l)lefren/lefret

koc'henn b. -où cen; cwmwl

koc'hennet abf wedi cymylu, wedi copri

koc'henniñ be. cymylu, copri

koc'hu g. -ioù marchnad(fa)

koef g. -où penwisg

k.-kañv penwisg ddu (mewn galar)

koeñv g., koeñvenn b. -où chwydd, chwyddi, wrlyn

koeñv-gouzoug llid y gwddwg/gwddf, y fynyglog, yr ysbinagl

koeñvenn-bouzelloù torllengig, hernia

koeñvet abf koeñviñ wedi chwyddo

bezañ k. gant ar fouge chwyddo o falchder

koeñviñ be. chwyddo (am ran o'r corff)

kof g. -où bola; cylla, stumog; croth

k. don! bolgi!

aet eo e gof en e gein mae wedi cil(i)o/ torri/shifo, mae wedi colli tir (ffig.), mae’n edrych fel petai’n bwyta gwellt ei wely, mae wedi mynd yn ddim / wedi colli pwysau

distrabouilhet/distreset eo e gof mae rhywbeth yn bod ar ei gylla/stumog

dornañ a gof da gein cledro/curo/ pwno/lardo/wald(i)o’n ddidrugaredd / yn ddu ac yn las, rhoi cot(en)/crasfa/ curfa dda, rhoi cweir iawn

douget eo evit e gof, ur c’hof don ’zo anezhañ mae e’n fachan am ei fola/ fwyd, mae e’n eitha’ folgi, mae e’n fwytäwr mawr

goude tenn k. ez eo ret yun wedi gloddest : ympryd

gwell(oc’h) eo k. da freuziñ evit boued da venel, gwell(oc’h) eo kofig da ziframmañ eget tammig da chom amañ gwell bola hollt/llawn na bwyd da’n bradu/gwastraffu

ober k.(ig) ruz bolaheulo, torheulo

ober k.(ig) moan tolio (bwyd), byw’n fain, byw ar fin y gyllell, byw ar y nesa’ peth i ddim, mynd heb ddanteithion, bwyta llai, codi’r rhast(a)l, byw ar ei gythlwng/chythlwng

k.-gar bola/croth/poten coes

kofad g. -où bol(i)aid, llond/llawn bol(a)

graet en deus re gofad mae wedi bwyta gormod(d), mae wedi gorfwyta

kaout daou vugel en ur c’hofad cael efeilliaid

kofeg g. kofeien dyn/bachgen boliog / â bola mawr

kofegez b. -ed menyw/merc’h foliog / â bola mawr

kofek a. boliog

kofes(aat) be. cyffes

kofez g. -ioù cyffes

kog g. kegi/keger/kejer ceiliog; tap

gwelloc’h eo d’ur feurmier uzañ e votoù - da vont da baeañ e aotrou - evit klevet e gog o kanañ nid da yw byw yng nghlyw ceiliog y Plas

pinous evel ur c’hog dibluñvet a chywilydd mawr arno/arni, yn cywilyddio fel ci wedi cael torri’i gwt/gynffon

k.-Indez twrci

kogenn b. kogoù plisgyn, cragen

kogez b. -ed, Jañ-Mari gogez Cadi Ffan, pais o ddyn, dyn/bachgen merchetaidd

kog-heol g. -où-heol cwmwl ar yr haul

kogn g. -où ongl; cornel, congl

kognak g. brandi

kognek a. onglog

tired k. acen grom

kognig g. cornelyn

kogn-tro g. tro (mewn ffordd)

kokain g. cocên

kokenn b. -où cawg pren; (ar laf.) clopa, pen

k. ar (penn-)glin padell y ben-glin

hennezh a zo ruz e gokenn mae pen/wyneb hwnna’n goch

kokesa/kokousa be. hel(a)/casglu/crynhoi cocos

kokesaer g. -ien casglwr cocos

kokez/kokouz torf. -enn b. cocos ll. -en

kokokokogo (cân y ceiliog) cocadwdl(d)ŵ

kokombrez torf -enn b. ciwcymberau ll. ciwcymber/ciwcym(b)erenn

kole g. -ed, -où tarw ifanc

kas ar vuoc’h d’ar c’hole mynd â’r fuwch at y tarw

emañ ar vuoc’h o c’houlenn k. mae’r fuwch yn ’mofyn tarw / yn wasod / yn tarwa

hennezh ’zo ur c’hole! (ffig. am berson) mae e’n gob(yn)/ebol (ffig.)!mynd â’r fuwch at y tarw

mouchit mat ho k. - pe ’hend-all ho po poan gantañ a arbedo’r wialen a ddifwyna’i fachgen, yr hwn a arbedo’r wialen a fydd yn casáu’i fab, gwae’r tŷ lle na chlywir llais cerydd

koleenn b. -ed cloben/cowlaid/cwlffen/ cymanfa/ tas/whompen (o ferch/fenyw/ ddynes), merch/menyw/dynes lond ei chot / lond ei chroen / (yn) fwy na llond ei chadair / â gafael arni

kolen g. kelin mamolyn ifanc bach neu ganolig ei faint, ebol, llo, myn, oen, porchell

ur c’holen-ki ci bach/ifanc, cenau, colwyn,

koler b. dicter, llid, tymer ddrwg

kolera g. colera

kolesterol g. colesterol

kolier g. -où coler; gwddw(g)/gwddf dilledyn/ pilyn; cadwyn (swyddogol)

k. an Ermin cadwyn yr Ermin

kolieroù ar maer hag ar vaerez (e broioù ’zo) cadwyni’r maer a’r faeres (mewn rhai gwledydd)

kolist g. -ed plentyn yng nghôr yr eglwys

koll¹ a. coll, colledig

k. on ganez/ganit! ’rwyt ti’n drech na fi/mi! ’rwyt ti’n fy maeddu/nhrechu i!

koll² be. colli

k. al/e liw colli’i liw; gwelwi; pylu

k. amzer gant belbiachoù gwastraffu/bradu amser â manach bethau dibwys, dala’r slac yn dynn (ar laf), dwndlan y gath (ffig.)

didalvez ha k. amzer : deskiñ ar mad heb en ober mae’n beth diwerth ac yn fradath/wastraff amser i ddysgu am ddaioni heb ei wneud

k. kalon digalonni, gwangalonni, colli hyder, anobeithio, danto

k. poell e gudenn / penn e neudenn / e oremus colli llinyn ei stori

an hini ne riskl/avantur/vrok netra na k. na gounit ne ra anaml/odid elw heb antur, os na fentri di beth ’enilli di ddim, oni fentrir ni cheir, gwan ei galon a gyll; nid â yr hwn a erys yn y pant fyth dros y bryn

koll³ g. -où colled; colli

k. boued, k. e vara un da i ddim, un diffaith, un heb fod yn werth ei halen

gwerzhañ diwar/war o c’holl gwerthu ar eu colled

kaout un tamm mat a goll war udb. cael tipyn o golled (ariannol) ar rth, colli tipyn (o arian) ar rth

ur c’holl bras eo mae’n golled fawr

k.-amzer gwastraff/bradath amser

didalvez eo ha koll-amzer deskiñ ar mad heb en ober gwaith ofer a gwastraff/bradath amser yw dysgu sut mae byw’n dda heb wneud hynny

k.-bugel colli plentyn (cyn ei eni), erthyliad naturiol

k.-gwad gwaedlif

k.-poan gwaith ofer

ur c’holl-boued pwdryn, seguryn

kaout gwall-golloù cael colledion mawr/enbyd

kollet abf koll qv. coll, colledig; ar goll; wedi ymgolli

k. da vat cwb(w)l/llwyr golledig; ar goll yn llwyr/lân

k. en e soñjennoù wedi ymgolli yn ei feddyliau

kollet eo gantañ e glev(ed) nevez ’zo mae e newydd golli’i glyw

k. gant ar boeson/voeson yn gaeth i’r ddiod, a’r ddiod yn drech nag e / na hi, yn drwm ar y botel, yn yfed yn drwm, wedi mynd i afael y ddiod

poan gollet gwastraff/bradath amser, gwaith ofer

k.-holl/-mik/-naet/-lip ar goll yn lân/llwyr

kolo g. a thorf. gwellt

(unan) a ra kalz a deil gant nebeud a golo (un) swanc a dim yn y banc, pen punt a chynffon ddimai / cynffon ddimai a phen punt, un â thast siampên a phoced gwrw

koloenn b. -où cwch gwenyn (o wellt)

kolon g. coluddyn/perfeddyn mawr, colon

kolonenn b. -où colofn

colonialist g. -ed gwladychwr

kolonizañ be.gwladychu

komanant gw. koumanant

komañs be. dechrau, cychwyn

k. en-dro dechrau/cychwyn o’r newydd / eilwaith / eto

komañsamant b. -où, komañsamañchoù dechrau, cychwyn

kom(m)bant g. -où cwm bach

kombod g. -où, kombojoù adran; cerbyd (tren)

komedian g. -ed, komedianer/ komediañcher g. -ien actor, chwaraewr (mewn drama, ffilm)

brasañ komediañcherien er bed actorion mwya’r byd

komedienn b. -où comedi

komer¹ a. siaradus, yn llawn cleber

komer² b. -ezed cyd-famfedydd; clebren, clecen; term o anwyldeb wrth gyfarch gwraig (cymdoges neu ffrind)

k. blouz bydwraig, widwith (ar laf.)

komerezeta be. clebran, clecan, hela clecs, hel straeon

komersant g. -ed masnachwr

komis/komiz g. -ien clarc; gwas cyflog; bachgen/dyn yn gweini mewn siop

komiser-polis g. -ien-bolis cwnstabl, heddwas

komision b. -où comisiwn; neges

ul labour k. gwaith comisiwn

ober komisionoù ’mofyn negeseuon, siopa

komite g. -où pwyllgor

K. Difenn Plogo Pwyllgor Amddiffyn Plogo

komodenn b. -où cist ddreir(iau)/ddroriau isel

kompagnun g. -ed cyfaill, ffrind, partner/ pantner (ar laf.); priod

kompagnunezh b. -où cwmni, cymdeithas

labourat a ra evit ur gompagnunez vras mae’n gweithio i gwmni mawr

ur gompagnunezh tud cwmni o bob(o)l

komper g. -ien, -ed, kompiri tad-bedydd; cyfaill, ffrind, partner/pantner (ar laf.)

kompez¹ a. gwastad, llyfn; call, pwyllog, synhwyrol; cyfartal; cyfan (am gefnder/ gyfnither); undonog

daou vreur k. dau frawd (o’r un fam a’r un tad)

ur c’henderv k. cefnder cyfan

kompez² adf. yn wastad; heb wall/ gamgymeriad ; yn ddidrafferth

kouezhañ k. gant udb. cytuno/ cydfynd â rhth

kompez³ g. -où gwastad; gwastatir

war ar c’hompez ar y gwastad

kompezañ be. cymhwyso; gwastatáu, llyfnu, llyfnhau; lefelu; cymodi, dod i gymod; tawelu (meddwl, ysbryd)

k. an traoù etrezo cymhwyso pethau rhyngddyn nhw, dod â nhw i gymod, cymodi nhw â’i gilydd

ar marv a gompez an dud mae angau yn lefelu pawb, yn y bedd mae pawb yn unwedd

kompezenn b. -où gwastatir, gwastadedd

kompiri ll. komper qv.

kompren be. deall, amgyffred, dirnad

k.a ran ’rwy’n deall, fe wela’ i (ffig.)

k. mat deall yn iawn

k. fall/a-dreuz camddeall

daoust ma ne gomprenent na pik na bran e galleg er na ddeallen nhw na sill na phill yn Ffrangeg

ne gomprenan netra/mann/neudenn/ sort ebet dioutañ ’dwy’ i ddim yn ei ddeall o gwb(w)l, ’alla’ i ddim gwneud pen na c’hwt/chynffon ohono, alla’ i ddim gwneud na rhych na rhawn/gwellt ohono

n’out ket evit k./krediñ ’elli di ddim dirnad/dychmygu/credu/coelio

komprenet abf kompren qv.

ma’m eus k. mat, ma n’em eus ket k. fall/a-dreuz os deëllais i’n iawn, os na / oni wnes i gamddeall

un dra bet k. fall camddealltwriaeth

komputor g. -ioù cyfrifiadur

komuniañ be. cymuno

komunion b. -où cymun(deb)

komunist g. -ed, komunour g. -ien comiwnydd

mennozhioù k. daliadau/syniadau comiwnyddol

komunouriezh b. comiwnyddiaeth

komz¹ b. -où gair (llafar); siarad; gallu i siarad/whilia, lleferydd

k. evit k. gair am air

er penn kentañ edo ar Gomz yn y dechreuad yr oedd y Gair

hep la(va)ret ur gomz heb yngan gair, heb ddweud dim

koll ar gomz colli’i (l)leferydd

dre gomz drwy siarad/whilia; ar lafar

un arnodenn dre gomz arholiad/ prawf llafar

lavaret e gomz dweud ei ddweud, ymuno yn y sgwrs/drafodaeth

mont war gomz ub. torri ar draws rhn (yn siarad)

komzoù ar ganaouenn geiriau’r gân

komzoù brav/flour geiriau teg

komzoù bestl ha gwinegr geiriau chwerw iawn

komzoù divalav siarad annymunol, geiriau/ iaith anweddus; geiriau cas/creulon

komzoù goullo siarad gwag, geiriau gweigion, lap wast (ar laf.)

komzoù grevus/pounner geirau difrifol

komzoù ha ton ar c’hantik geiriau a thôn yr emyn

komzoù ha ton ar ganaouenn geiriau ac alaw y gân/gerdd

komzoù trouz a zo bet kenetrezo fe fu geiriau garw/tanllyd/ffyrnig rhyngddyn nhw, buon nhw’n gweiddi/ cyfarth ar ei gilydd

e gomzoù a zeue eus e galon siaradai o’i galon

klevet em eus ho komzoù ken kalet em c’heñver fe glywais i eich geiriau mor gas/angharedig amdana’ i

rannañ komzoù siarad, trafod, sgwrsio

k.-plaen rhyddiaith

ur varzhoneg e k.-plaen cerdd mewn gwers rydd

komz² be. siarad, whilia (ar laf.)

k. dezhi eus he bugale, k. ganti diwar-benn he bugale siarad â hi am ei phlant

k. dre ‘de’ ouzh ub. galw ‘ti’ ar rn

k a vouezh izel siarad yn dawel, sibrwd

k. a vouezh uhel siarad yn uchel / dros y lle / ar dop ei lais

k. e kuzulik siarad yn dawel, sibrwd

k. outañ e-unan / etre e dok hag e chouk siarad ag e’i hunan / o dan ei ana(d)l

o k. ouzhit da unan emaout? (a) wyt ti’n siarad â (thi) dy hun(an)?

pa gomzer eus ar b. e vez e lost e-kreiz, pa gomzer eus ar b. e weler e benn pe e lost pe e greiz, pa vez komzet eus ar b. e vez gwelet e lost a-bell pe a-dost, pa gomzer eus an heol e e weler e sklerijenn soniwch am y diawl ac fe welwch ei gwt/gynffon, soniwch am y diafol ac fe ddaw ar y gair

komzer¹ bf amhers. pres. komz qv.

komzer² g. -ien siaradwr

ur c’homzer brav siaradwr da/huawdl; (ffig.) ymgreiniwr/gwenieithwr/crafwr/ cynffonnwr/sebonyn/sebonwr/ tafod teg (ffig.)

komzet abf komz qv.

k. he deus ouzhin eus kudennoù he bugale siaradodd â fi/mi am broblemau’i phlant

kon ll. Hen Lydaweg < ki qv.

Konan epg. Cynan

koñchenn b. koñchoù stori, clec

koñchoù gw. kont

kondaonidigezh b. collfarn, condemniad, dedfryd, barn

kondaoniñ be. collfarnu, condemnio; dedfrydu, barnu

kondon g. -ioù dyfnder; dwnsiwn; dyfnderoedd (y môr)

koñfirmañ be. gweinyddu bedydd esgob

konfirmasion b. -où bedydd esgob, conffirmasiwn

koñfitur g. jam

koñfort g. cysur

koñfortiñ be. cysuro

kongres g. -où cyngres

konifl/konikl g. -ed cwningen (wyllt)

konifleta/konikleta be. hela cwningod

koñje g. -où caniatâd; gwasanaeth milwrol

douar k. tir rhent

kaout k. da ober udb. cael caniatâd i wneud rhth

me n’am boa ket a goñje da vont ’ches i ddim caniatâd i fynd

kaout e goñje cael ei ddiswyddo, cael mynd (o’i waith), cael ei gardiau

ober e goñje gwneud ei wasanaeth milwrol

Konk: K. Kernev e. lle Concarneau (Ffrg)

K. Leon e. lle Le Conquet (Ffrg)

konkour g. -ioù cystadleuaeth, gornest, ymryson

ar c’honkourioù gouren yr ymrysonfeydd ymaflyd codwm

konkourañs b. cystadleuaeth, gornest

konkouriñ be. cystadlu, ymgiprys

koñsailher g. -ien cynghorwr (etholedig)

koñsakriñ be. cysegru

koñserv g. jam

koñseviñ be. beichiogi

koñsul g. -ed is-gennad, conswl

kont¹ b. -où, koñchoù cyfri’; swm; cownt, bil

derc’hel k. (eus) cadw cyfri’/cownt (o); ystyried

digeriñ ur gont en ti-bank agor cyfri’ yn y banc

en un taol k. yn ddisymwth

evel ma vez k. alies fel y digwydd yn fynych

kemer war ma/va c’hont mynd ar fy liwt fy hunan, gweithio i fi/mi fy hunan, mynd yn hunangyflogedig

labourat a ra war e gont mae en hunangyflogedig

ober ar gont cyfri’r gost/draul; gwneud y cyfrifon; gwneud y bil, gweithio’r cyfanswm; amcangyfri’

ober e gont d’ub. lladd/llofruddio rhn

ober ur gont cyfri’, rhifo

paeañ ar gont talu’r swm, talu’r bil/ ddyled

penaos emañ k.? siwd mae’r hwyl? sut mae?

reiñ/roiñ e gont d’ub. diswyddo rh, rhoi rhn ar y clwt (ffig.); rhoi yr hyn oedd/sydd yn ddyledus i rn; cam-drin rhn; lladd rhn

ur gont-mir cyfri’ cadw

ur gont-red cyfri’ cyfredol

kont² b. -où, koñchoù sôn, si, siarad, hanes, adroddiad, stori, chwedl, cownt (ar laf.)

k. a zo etrezo diwar-benn se maen nhw’n trafod hynny, maen nhw’n sôn/ siarad am hynny

evel ma vez k. alies fel y digwydd yn fynych/am(a)l

n’hoc’h eus ket klevet ar gont? ’dych chi ddim wedi clywed y si / y sôn / yr hanes?

penaos emañ k. gantañ/ganti? sut/siwd hwyl sy(dd) arno/arni? sut/siwd mae arno/arni? beth yw ei hanes e/hi?

rentañ k. eus ar c’hoari mell-droad rhoi adroddiad o’r gêm bêl-droed

treiñ diwar ar gont newid y pwnc (trafod), troi’r gath yn y badell (ffig.)

koñchoù-born chwedlau/storïau anodd eu credu/coelio/llyncu, storïau celwydd golau, storïau pen llo

koñchoù-gwrac’h kozh! hen chwedl/ wheddel! coel gwrach!

kont³ g. -ed iarll, cownt (person)

kontadenn b. -où stori, chwedl

kontadennoù pobl chwedlau gwerin

kontamm g. -où gwenwyn

kontammet abf. kontammiñ qv. wedi’i (g)wenwyno/(l)lygru

ur c’hi k. ci â’r gynddaredd arno

kontammiñ be. gwenwyno, llygru

kontammus a. gwenwynig

kontañ be. dweud, adrodd; cyfri’, rhifo; cynnwys; bod o bwys/werth; dibynnu

k. bourdoù/krakoù adrodd straeon digri’, dweud jôcs

k. doare ub. adrodd hynt/hanes rhn

k. dre vras adrodd yn fras, amlinellu, rhoi amlinelliad

k. flabaj/diotachoù/sotonioù / traoù sot siarad dwli/lol, dweud pob math o sothach

k. kaozioù/koñchoù/pifoù clebran, lapan, siarad (heb ddweud llawer), whilia; adrodd straeon / dweud storїau

k. war ub. dibynnu ar rn

k. war ub. hep ma ve bet goulennet gantañ cymryd rhn yn ganiataol

gounit arc’hant an hini eo a gont evito ennill/gwneud arian sy’n bwysig/cyfri’/ sydd o bwys iddyn nhw

hep k. heb gyfri’, ar wahân i

hep k. ar mizoù kas heb gyfri’r costau cludiant/cludo

pep hini a gont diouzh e du mae pawb yn adrodd yr hanes o’i safbwynt ei hunan, ’does neb yn ddiduedd wrth ddweud yr hanes

kontant a. bodlon; boddus, hapus, llawen, balch; diddig

k. eo da vont mae’n hapus/barod i fynd, ’dyw e ddim yn anfodlon mynd

k.-dreist ar gef(e)n ei geffyl/cheffyl (ffig.), cwb(w)l fodlon, y tu hwnt o hapus, llawen dros ben

kontantiñ be. bodloni, bod yn fodlon/ hapus

en em gontantiñ bodloni, ymfodloni

kontelezh b. -ioù iarllaeth; sir

kontell b. kontilli cyllell

bezañ gantañ ar gontell hag an dorzh (ffig.) bod yn ben/feistr, bod â’r awdurdod llwyr

ur gontell c’hodell, ur gontell-bleg cyllell boced

ur gontell dall cyllell heb awch/fin, cyllell ddi-awch /ddi-fin

ur gontell daou-du cyllell ddaufiniog; (ffig.) person dauwynebog/rhagrithiol/ ffals, hen wên deg (a gwenwyn dani); Sioni-Bob-Och(o)r

ur gontell lemm cyllell lem/finiog/siarp, cyllell ag awch / â min (arni)

ur gontell vegek cyllell bigfain

kontellañ be. trywanu, gwanu â chyllell; lladd â chyllell

kontellata be. trywanu sawl gwaith

kontelleg g. -ed cyllell fôr (pysgodyn)

kontez b. -ed iarlles

kontilli ll. kontell qv.

kontouer g. -ioù cownter

kontour g. -ien cyfrifydd

kontrad g. -où cyfamod; cytundeb

hervez ar c’hontrad yn ôl y cytundeb, yn unol â’r cytundeb, fel y cytunwyd

kontre g. -où bro, gwlad, ardal

kontrol¹ a. gwrthwyneb, croes

k. on ’rwy’n erbyn/gwrthwynebu/ anghytuno, ’dwy’ i ddim yn cytuno, ’dwy’ i ddim o blaid

an tu k. yr och(o)r chwith/anghywir, och(o)r fewn (dilledyn), cef(e)n (dilledyn)

aet eo an tamm aval en tu k. mae’r tamaid afal wedi mynd lawr y twll anghywir / wedi’i lyncu o chwith

ur spered k. a zen un yn wastad yn tynnu’n groes i bawb arall

kontrol² g. gwrthwyneb

ar c’hontrol-bev/-kaer/-mik y gwrthwyneb yn hollol

c’hoari ar c’hontrol mynd yn groes / yn erbyn, tynnu’n groes, gwrthwynebu, gwneud/gweithredu yn groes

er c’hontrol i’r gwrthwyneb

kontroll g. -où rheolaeth; sensoriaeth

kontroller g. -ien goruchwyliwr, rheolwr; sensor

kontrolliñ be. goruchwylio, rheoli; sensro

kontron ll. -enn b. cynrhon

kontronek a. yn fyw o gynrhon, yn llawn cynrhon

kontronenn b. cynrhonyn

ur gontronenn lous (ffig.) slwt, merch/menyw frwnt/front

koñvañsion b. -où confensiwn

koñvers g. masnach, marsiandïaeth

koñversant g. -ed masnachwr, gwerthwr, marsiand(ï)wr

korac’h g. -où cwrwg(w)l

Koraiz: ar C'horaiz g. y Grawys

Koran g. Corân/Cwrân

korbellañ be. gwrthod (i Gymuno); methu (arholiad)

korbellet abf korbellañ qv. cael ei (g)wrthod (i Gymuno); cael ei fethu/ methu (mewn arholiad)

korbezenn b. -où gwythïen chwyddedig

korc’hwezh g. cwthwm o wynt, hyrddwynt; corwynt, trowynt, chwyrlwynt

kordañ be. rhaffo/rhaffu; plethu; cydfynd/ cydweddu (â’i gilydd); cyfateb, cytuno; clymu, mynd yn glwm

k. da labourat mynd ati o ddifri’ i weithio, ymroi o ddifri’ i’r gwaith

kordenn b. -où, kerdin/kerden cordyn/cortyn, rhaff; cynllyfan, tennyn; tant, llinyn (+ cerdd); swp, sypyn, bwndel(aid), coflaid/cowlaid

k. a dri-gor a-vec’h a dorrer gwell yw’r edau yn gyfrodedd; (ffig.) mewn undeb y mae nerth

k. ar gwir cordyn/llinyn bogail

bezañ gwe/tro en e gordenn, bezañ udb. kamm en e gordenn (ffig.) bod â thro yn ei gwt/gynffon (ffig.)

klask treiñ an avel diwar-bouez ur gordenn ceisio gwneud yr amhosibl

lezel k. gant ub. rhoi digon o raff i rn (ffig.), rhoi penrhyddid i rn, rhoi rhwydd hynt i rn

reiñ bec’h d’ar gordenn laosk dala’r slac yn dynn, magu’r gath (ffig.), llaesu dwylo, segura

treiñ k. (ffig.) newid ei gân/chân (ffig.); newid ei feddwl/meddwl

kordennad b. -où swp, sypyn, bwndel(aid), coflaid/cowlaid; ffin plwyf

korf g. -où corff; cnawd

k. en/he deus mae golwg dda arno/ arni, mae mewn cas cadw da (ar laf.)

a bouez e gorf â’i holl egni, yn egnїol

bezañ leun e gorf bod wedi bwyta’i wala; bod wedi yfed gormod, bod yn feddw

bezañ war gorf ub. bod ym mhen rhn, poeni/blino/pryfoc(i)o rhn

breviñ/drastañ/torriñ e gorf gweithio yn ddiarbed / ar ladd ei hunan / fel lladd nadr(o)edd, ei ladd ei hun(an) (ffig.)

digalediñ/distardañ/distankañ ar c’horf gweithio’r corff

dont k. d’ub., sevel k. ouzh ub. tyfu, datblygu’n gorfforol

e k./ war gorf e roched yn llewys ei grys

e k. / war gorf he hiviz-noz yn ei gwn nos, yn ei choban

kaout k. bod yn dew/flonegog; bod yn gadwrus

kargañ e gorf betek toull ar gouzoug llanw’i fola (lan) hyd ei styden

ledet a-hed e gorf yn gorwedd yn/ar ei hyd

n’eus en e gorf nemet gwidre ha trubarderezh ’does dim ond dichell a brad yn ei galon

ober k. magu bloneg/pwysau, tewhau, tewychu; datblygu (yn gorfforol)

ur c’horf tev evel ur varikenn un fel casgen o dew

k.-eskern (y)sgerbwd

-ar c’horf, -k. corfforol, y corff; y cnawd, cnawdol

labour-k. gwaith corfforol

plijadurioù ar c’horf pleserau’r cnawd

poan-gorf poen corfforol

korfad g. -où llawn/llond bol(a), pwl

ober re gorfad bwyta gormod(d)

ur c’horfad anoued/riv llond bol(a) o annwyd, dosad o annwyd

ur c’horfad c’hoarzhin pwl o chwerthin iach

ur c’horfad kleñved pwl o salwch, tostrwydd, cystudd

bezañ erru /arru ur c’horfad kig ennañ/ enni bod wedi tewhau / wedi magu bloneg

korfata be. llanw’i fo(a)/bol(a), gloddesta

korfek a. tew, boliog; cadwrus, â golwg dda arno/ arni, ab(a)l (yr olwg), mewn cas cadw da (ar laf.)

korfembregerezh g. ymarfer corff

korfenn b. -où staes; bodis; blowsen, crys

korfet abf wedi datblygu/llanw (yn gorfforol)

k.-kaer/-mat cadwrus, â golwg dda arno/arni, abl (yr olwg), mewn cas cadw da (ar laf.), joli (ar laf.)

korfigenn b. -où cell waed, corffilyn gwaed

korfkenn b. -où staes

korfskejerezh g. (archwiliad) post mortem

korn¹ g. -ioù cornel, congl; tŷ bach, lle chwech, toiled

e k. an tan wrth y tân, yng nghornel y (lle) tân / yr aelwyd

da bevar c’horn ar byd i bedwar ban (y) byd, dros yr holl fyd, i holl gyrrau y ddaear

e pevar c’horn ar bed ym mhedwar ban (y) byd

k.-bro bro, ardal, cylch, cornel o'r wlad

ma/va c’horn-bro fy nghynefin/ardal/ mro, fy milltir sgwâr

k.(-distro) tŷ bach, lle chwech, toiled

k.-tro tro (mewn ffordd)

mont gant ar c’horn-tro cornelu (wrth yrru), cymryd y tro, mynd rownd y tro

mont re grenn gant ar c’horn-tro gw. krenn

korn² g. kern(iel) corn (ar ben anifail); corn (ar law a throed); corn (offeryn cerdd), utgorn; pib, cetyn

pep hini a ra e gorn(iad) diouzh e vutun ha pep hini a ra e brof diouzh e yalc’h mae pawb yn torri’i got yn ôl y brethyn ac mae pawb yn rhoi yn ôl ei allu

reiñ un taol-k. (da) corn(i)o

k.-botoù sesbin

k.-boud corn rhybudd, hwter; grwnan

k.-butun pib, cetyn

k.-hemolc’h corn hela

k.-mouezh corn siarad

korn³ g. kern(i)où blaen (lleuad)

korn(i)ad g. -où cornel(yn), ardal, bro, rhan

er c’horn(i)ad-mañ yn y cornel(yn) hwn, yn yr ardal hon, yn y fro hon, yn y rhan hon (o’r plwyf/sir/wlad)

kornal be. canu corn/cyrn

kornandon g. -ed cor(rach); coblyn, ellyll

kornailhenn b. -où corn gwddw(g)/gwddf

kornaoueg gw. kornôg

kornblegenn b. -où tro (mewn ffordd; afon)

kornek a. corn(i)og

korniad g. -ioù cwlffyn (o fara, ayyb.)

kornig g. cornelyn

kornigell¹ b. -ed cornicyll

kornigell² b. -où top (tegan), corn tro

treiñ evel ur gornigell troi fel top

kornigellat be. chwyrlïo, chwyrndroi

kornôg/kornaoueg b. gorllewin

Afrika ar C’hornôg gorllewin Affrica

tu ar c’hornôg (cyfeiriad) y gorllewin

kornôgel a.gorllewinol, y gorllewin, o’r gorllewin

kornôgelaat be. gorllewineiddio

kornzigeriñ be. cilagor

k. an nor agor cil y drws

kornzigor a. cilagored

koroll¹ g. -où dawns

koroll²(iñ) be. dawnsio

koroller g. -ien dawnsiwr

koronkat be. gw. kouro(u)nkañ

korr(ig) g. -ed cor(rach); coblyn, ellyll

ur c’horrig a gi corgi

korrigan g. -ed coblyn, ellyll

korrijañ be. cywiro

korrurzhiataer g. -ioù minibrosesydd geiriau

korser g. -ien môr-leidr

korvent g., korventenn b. -où corwynt; stor(o)m

korvigell b. cyfrwystra

korvigellañ be. ymgordeddu, ymblethu

korvigellet abf korvigellañ qv. wedi ymgordeddu; cyfrwys, dichellgar, ystrywgar, twyllodrus, anonest, a thro yn ei gwt/chwt

korz torf. -enn b. corsennau/cyrs ll. corsen

korzailhenn b. -où corn gwddw(g)/gwddf

korzenn b. -où corsen; coes (planhigyn), coes(g)yn; piben, pibell, peipen; tiwb(yn)

k. analat/alanat corn gwddw(g)/gwddf

k. doura piben ddŵr/ddwrhau/ddyfrio

k. ruz pibell fwyd

korzennoù an orgraou pibau’r organ

korzennoù Laenneg corn/cyrn meddyg, stethosgop (a ddyfeisiwyd gan Laenneg o Gemper)

k.-skarzh carthffos

koshaat, mont war goshaat be. mynd yn hen, heneiddio, tynnu ’mlaen; mynd yn hŷn/henach; mynd allan/mas o ffasiwn, dyddio

an hini ’zo sot a-yaouankik flamm evit k. ne fura tamm anodd tynnu cast o hen gaseg/geffyl

koshaet abf koshaat qv.

k. eo kalz mae wedi heneiddio’n fawr

koshañ a. gradd eithaf kozh qv. hyna’

ar c’hoshañ eus an tri yr hyna’ o’r tri

koshoc'h a. gradd gymh. kozh qv. hŷn, henach

kosmek/kosmik a. cosmig

kosmos g. cosmos

kostenn b. -où asen

kostez¹ ardd. o ymyl, yn ymyl, ar bwys, yng nghyffiniau, gerllaw

kostez² g. -ioù och(o)r; ystlys

’k. Dunedin ar bwys /yn ymyl / yng nghyffiniau Caeredin

diouzh k. ar vamm ar och(o)r y fam, ar och(o)r y bais

diouzh k. an tad ar och(o)r y tad, ar och(o)r y trowser/trowsus

dont/mont er c’hostez mynd ar y creigiau (am long)

e k./kostezioù al lec’h-mañ-lec’h yng nghyffiniau y lle a’r lle

e k. ub. ar bwys / wrth och(o)r / yn ymyl rhn

mont da gostez d’ober ur blegadenn mynd (i’r) naill och(o)r i gyrcydu/gaca

n’emañ ket an toulloù er memes k. mae dwy och(o)r i bob dalen/stori

k.-ha-k. och(o)r yn och(o)r, wrth/yn och(o)r ei gilydd, yn ymyl ei gilydd

kostezañ/kosteziñ be. gogwyddo, gwyro; bod ar oleddf; mynd ar hyd

k. an aod mynd ar hyd glan y môr / ar hyd y traeth / gyda’r arfordir

k. e benn rhoi’i ben ar un och(o)r

kostezenn b. -où och(o)r (corff), ystlys; och(o)r, plaid (wleidyddol); golwyth, cytled

koteletenn b. -où golwyth, cytled

koton/kotoñs g. cotwm

kouag-kouag g. (cri hwyad) cwac-cwac

kouarc’h torf. -enn b. (bot.) cywarch, llysiau Mair Fadlen, cas gan fursen

koubl g. -où cwpwl, pâr; cymal (aelod o’r corff); plyg (braich neu goes)

koublad g. -où cwpwl, pâr; pâr o efeilliaid; ychydig

ur c’houblad gerioù (ffig.) gair (neu ddau), ychydig (o) eiriau

koubladenn b. -où pâr o efeilliaid

koublañ be. cyplu, paru, cydio, cyplysu, cysylltu, uno; ateb (ei gilydd), cydweddu, taro (ei gilydd), cyd-daro, bod yn addas/gymwys/iawn/berffaith (i’w gilydd); wedi gefeillio (â’i gilydd)

kouch adf : leun k. llawn dop, gorlawn

kouchad g. -où gorchudd, haenen

ur c’houchad brug gorchudd o rug

kouchañ be. llanw/llenwi (yn dynn), gwthio/gwasgu/hwpo/saco i mewn, stwff(i)o; anelu

k. ur c’hornad(-butun) llanw’i bib, llenwi’i getyn

kouc’h g. -où cragen llong; gorchudd cwch gwenyn

kouent b. -où cwfaint, lleiandy; mynachdy

kouer g. -ien, koueriad g. -ed gwerinwr, gwladwr, ffarmwr/ffermwr

Fañch K.,Yann Gouer y/pob gwerinwr/gwladwr/ffarmwr

kouevr g. cop(o)r; pres, efydd

kouêz g. -ioù, kouêziad g. -où golch; gwaith, llawer/tipyn o waith

birviñ e gouêz dindanañ (ffig.) gwlychu’i wely

kannañ e gouez d’ub.(ffig.) rhoi pryd o dafod i rn (ffig.), ceryddu/cystwyo/ dwrdio/termo rhn

ober k. golchi

oc’h ober k. yn golchi; digonedd, llawer

gwin oc’h ober k. digonedd/llawer o win, y gwin yn llifo

kouezh g., kouezhadenn b. -où cwymp

kouezhañ be. cwympo, cael codwm, disgyn, syrthio

k. a-c’hwen / a-stok e gorf cwympo ar/yn ei hyd

k. a-flav/a-flagas cwympo’n fflachdar

k. a-fardiglev cwympo fel doli glwt, cwympo yn garlibwns/fflachdar

k. e bizibul / er vugaleaj babanu, sorddanu

k. e roudoù ub. cael ei (d)dal(a) gan rn, cael ei faglu/maglu gan rn

k. en e boull mynd idd ’i bwll / i’w bwll, mynd â’i ben iddo, ymddadfeilio

k. en e boull evel ur maner paper (am adeilad) cwympo/disgyn yn garlibwns

k. etre daouarn ub. mynd i grafangau/afael rhn

k. eus ar billig en tan cwympo o’r badell ffrïo / o’r ffrympan i’r tân

k. evel ur sac’had loaioù/eskern cwympo fel sach o dato/datws

k. klañv mynd yn dost/sâl, cael ei daro/tharo’n wael

k. war e veg/c’henou/zaoulagad cwympo ar ei wyneb

k. war ub/udb. cwympo/disgyn/syrthio ar rn/rth; dod ar draws rhn/rhth

kouezhet abf kouezhañ qv.

k. e bluñv en/war e votoù â’i ben yn ei bluf

k. e dad e stank ar vilin-avel, k. e dad diwar ar maen koat plentyn llwyn a pherth (yw), plentyn drwy’r berth (yw), gori allan/mas a wnaeth ei fam

k. eo e borpant digantañ mae e wedi gollwng ei got (i gwympo) / gadael ei got i gwympo

k. eo e vanniel gantañ (ffig.) mae wedi cael torri’i grib (ffig.), mae’i grib wedi’i thorri (ffig.)

k. eo e viz/veudig en e zorn, k. (eo) e lipenn war - lapenn mae e wedi’i siomi, mae e wedi cael siom/ail, mae â’i ben yn ei bluf

dre glask pignat re uhel e kouezher re izel a ddringo yn rhy uchel fe dyr y brigyn dano

koufr g. -où coffor, cist

kougoul g. -ioù cwf(w)l, cwcwall; gwisg mynach; clogyn, mantell

kouign¹ g. -où teisen/cacen fach (heb hufen), bynnen, bynsen

kouignoù-erc’h peli eira

kouign² b. -où bisgeden/bisgïen

koukou b. -enned, koukoug b. -ed cwcw, cog

kouldri g. -où colomendy, tŷ colomennod

koulin g., koulinenn b. -ed cwningen (wyllt)

koulm¹ b. -ed colomen

koulm²/kloum g. -où c(w)lwm

k.-dall c(w)lwm tynn

k.-lagadenn/rozennig c(w)lwm dolen

k.-par c(w)lwm dwbwl

k.-red/lagadek/lagadenn / (war) rikl c(w)lwm rhed

koulmañ be. clymu

koulskoude adf eto i gyd, serch hynny, beth/fodd bynnag, (gan) ta beth, siwt

koultr g. -où cwlltwr

koultron g. tar

koultroniñ be. tarro/tario

koulz¹ a. ac adf cystal

k. e vije din kaozeal ouzh va botez! buasai man a man i fi siarad â’r wal!

k. eo din mae cystal i fi/mi, man a man yw e i fi/mi

k. ha netra megis dim

k. lavaret bron, braidd, fawr, nemor; o’r braidd, prin, o fewn dim, mwy neu lai, i bob pwrpas

ne oa den k. lavaret er maez ’doedd braidd/fawr neb mas, o’r braidd / prin fod neb allan, ’doedd nemor neb allan

ne welan anezhañ biskoazh/james - k. lavaret ’fydda’ i braidd byth yn ei weld, bron na ellid dweud na fydda’ i byth yn ei weld

k. pe well cystal neu well

koulz² g. -ioù adeg, pryd; tymor

k. merenn amser brecwast; amser cinio

an deiz-mañ penn-sizhun d’ar c’houlz-mañ yr adeg hon wythnos i nawr (yn y dyfodol)

bremañ eo ar c’houlz mat! nawr yw’r amser (gorau)!

d’ar c’houlz mewn pryd

d’ar c’houlz-mañ, evit ar c’houlz nawr, ar hyn o bryd, (ar) y pryd (hwn), (ar) yr adeg hon

d’ar c’houlz-se y pryd hwnnw/hynny, yr adeg honno

d’e goulz, en e goulz yn ei bryd

pep tra d’e goulz / en e goulz, pep tra en deus e goulz pob peth yn ei amser/bryd, mae amser i bob peth

pevar k. ar bloaz pedwar tymor y flwyddyn, y pedwar amser

ur c’houlz berr ychydig (o) amser, cyfnod byr

k.-amzer/-bloaz tymor y flwyddyn

k.-ha-k. o bryd i’w gilydd, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith

koulzad g. -où tro, tymor, ysbaid; ymgyrch

er c’houlzad diaraok y tymor/tro blaenorol

e-pad ar c’houlzad 1913 yn ystod cyfnod/tymor 1913

koumanant b. -où cytundeb; cyfamod; tanysgrifiad; tenantiaeth ffarm/fferm; ffarm/fferm; rhent; cyflog (morwyn/ gwas)

koumanantiñ be. cytuno, dod i gytundeb, gwneud cytundeb; cyfamodi; tanysgrifio

k. gant ub. cytuno i fynd i weithio gyda rhn

koumm g. -où ton, ymchwydd (y môr)

koumoul ll. -enn b. cymylau ll. cwmwl

k. kofek cymylau llwythog

koumoulek a. cymylog

koun g. -ioù cof, atgof; coffa(dwriaeth)

e k. anezhañ/anezhi er cof/coffa amdano/amdani

e. k. eus o zad er cof am eu tad

kaout k. mat bod â chof da

kounaat be. cofio, dwyn i gof

kounabr torf. -enn b. cymylau ll. cwmwl

kounañ be. atgoffa

kounnar b. tymer/natur (ddrwg), llid, dig, dicter

delc’her war e gounnar cadw/rheoli/ meistroli’i dymer

ober udb. diwar e gounnar gwneud rhth yn ei dymer/natur

neuze ez eas he skiant-vat diganti gant ar gounnar a oa enni wedyn fe gollodd ei phwyll yn ei thymer, yna collodd bob reolaeth arni’i hunan o achos y natur ddrwg a gododd ynddi

k.-ruz tymer wyllt/ofnadwy

mont e k.-ruz mynd yn benwan (walocs) / yn ynfyd / yn wynad gwyllt / yn gacwn gwyllt, gwylltio’n gacwn/ gandryll

kounnaret abf kounnariñ qv.

kounnariñ be. cynddeiriogi, gwylltio, colli arno/arni’i hun(an), colli’i dymer/thymer/limpyn, mynd yn benwan/gynddeiriog/wallgo’/ ynfyd, mynd o’i go’/cho’, mynd yn grac ofnadwy / yn wynad gwyllt, codi’i (g)wrychyn

kouraj b. dewrder, gwroldeb

kourajiñ be. calonogi, cefnogi, hybu

kourajus a. dewr, gwrol, glew

kourater g. -ien asiant; meddyg esgyrn; cyfryngwr (priodas)

kouro(u)nkañ be. ymdrochi

kourser g. -ien môr-leidr

kourtes a. cwrtais

kourzh g. fylfa; y llawes goch

kousiañ be. trochi, d(if)wyno, bryntu/brwntu

kousk¹ a. cwsg

kousk² g. cwsg, cysgad, cyntun

ar c’housk ’zo hanter voued po fwyaf y cwsg hwyaf yr einioes

a zegas ar c’housk sy’n gwneud/peri i rn gysgu, sy’n hala rhn i gysgu

bezañ skañv e gousk / he c’housk cysgu’n ysgaf/ysgawn

deut eo ar c’housk en e c’har mae’i goes wedi mynd i gysgu / wedi mynd yn ddiffrwyth (dros dro)

dre e gousk / he c’housk yn ei gwsg/chwsg

komz dre e gousk siarad yn ei gwsg

etre k. ha di-gousk rhwng cwsg a di-hun, rhwng cwsg ac effro

ur c’hrogad k. cwsg, cysgad, cyntun

ur c’housk-ae/-kreisteiz cyntun ar ôl cinio, siesta

kousked g. cysgad, cwsg, cyntun

ar c’housk ’zo hanter voued po fwyaf y cwsg hwyaf yr einioes

ne zeue ket ar c’housked dezhi ’doedd cwsg ddim yn agos iddi, ’roedd cwsg ymhell oddi wrthi

ober ur c’hrogad k. cael cysgad/ cyntun, cysgu cetyn / am getyn

trec’het en deus ar c’housged warnañ/warni mae cwsg wedi mynd yn drech nag e / na hi

kousker¹ g. -ien cysgwr

kousker² g. -ed cranc coch, crwban y môr

kousket¹/kouskiñ be. cysgu

k. c’hwek cysgu’n braf/dawel/ffein, cysgu fel babi

k. dindan an amser / dindan an aer / e kambr ar stered cysgu yn yr awyr agored / o dan y sêr / ym môn y clawdd

k. diwar sav cysgu ar ei draed/thraed

k. evel ur broc’h cysgu fel mochyn/ twrch

k. gant un hanter eus e zaoulagad / he daoulagad, ober van da gousket cysgu ci bwtsiwr, cymryd arno/arni ei fod/bod yn cysgu, esgus/cogio/ffugio/ smalio cysgu

k. ur berad / ur bannac’h / un dakenn cael cyntun / cysgad fach, cau ei (l)lygaid am ychydig

k. war e gof/c’henoù cysgu ar ei fola/ wyneb

mont da gousket mynd i gysgu, mynd i’r gwely

kousket² abf yn cysgu, yng nghwsg; wedi mynd i gysgu

k.-mat hoc’h eus? (a) gysgoch chi’n dda/iawn?

n’em eus ket k. takenn / un dakenn / ur berad ’chysgais i ddim (un) llygedyn/(ch)winc(ad)

k.-kloz/-mik/-mort/-divorfil yn cysgu’n drwm

hanter-gousket cysglyd; rhwng cwsg a dihun / ac effro, yn hanner cwsg/cysgu

koust g. cost, traul, pris

diwar/war goust ar gost/draul; o achos, oherwydd, oblegid

diwar e goust e tesko bydd yn wers ddrud iddo, (fe ddysgiff taw) ysgol ddrud yw ysgol brofiad

bevañ diwar goust un all byw ar gef(e)n rhn (arall), blingo/porco rhn

bevañ war/a-ziwar goust ar Stad byw ar gef(e)n/bwrs y wlad

koustañ/koustout be. costi(o)

k. pikez / k.-ruz costus/drud ofnadwy/ dychrynllyd, yn costi /costio ffortiwn

paeañ k.-ruz talu’n ddrud ofnadwy, talu drwy’r trwyn, talu ffortiwn

kousto pe gousto, kousted a gousto costied a gostio, ta beth / beth bynnag bo’r gost

koustet abf koustañ/koustout qv.

k. eo bet ker dezhañ! k. eo ker d’e lêr! fe gafodd e dalu’n ddrud! bu’n rhaid iddo dalu’n ddrud / dalu crocbris / dalu trwy’i drwyn! fe gost(i)odd yn ddrud iddo! bu’n wers ddrud iddo!

koustiañs b. cydwybod

e goustiañs a rebech dezhañ mae’i gydwybod yn ei boeni

ho(u)nnezh ’zo frank/ledan he c’houstiañs ’does gan honna / ’does ganddi ddim cydwybod, mae honna’n ddi-gywilydd, ’dyw honna’n prisio/ poeni dim (taten)

a-goustiañs cydwybodol

koustus a. costus, drud

kouvi g., kouviadenn b. -où gwahoddiad

kouviad g. kouvidi gwestai

ur c’houviad a-enor gŵr gwadd

kouviañ be. gwahodd

kouvidi ll. kouviad qv. gwahoddedigion, gwesteion

kouvier g. -ien gwahoddwr, gwesteiwr

kozh¹ a. hen; traddodiadol; wedi dyddio; (o flaen enw) gwael, truenus; maith, hir (am amser); cyn-; ôl-

k. a-raok e goulz hen o flaen ei amser / cyn pryd / yn gynt na phryd; henaidd

k. evel ar bed hen fel y ddaear, mor hen â phechod

k. ha yaouank hen ac ifanc, pawb o bob oed(ran)

k. poent hen bryd, hwyr glas

ar bloaz k. yr hen flwyddyn, y flwyddyn sy’ wedi mynd; y llynedd

ar c’hozh ki fall-mañ yr hen gi drwg/ melltigedig ’ma

ar c’hozh marc’h treut-se yr hen farch/geffyl main yna, yr hen sgerbwd yna o geffyl

ar maer k. y cyn-faer, yr hen faer, y maer blaenorol

ar re gozh y rhai hen, yr hen (rai); yr henoed, y pensiynwyr

ti ar re gozh cartre’r henoed

dañsioù k. dawnsiau traddodiadol

dont da vezañ k., mont da gozh mynd yn hen, heneiddio, bwrw/tynnu ymlaen

gizioù k. hen arferion, traddodiadau

kanaouennoù k. hen ganeuon, cerddi traddodiadol

ma/va hini gozh yr hen wraig ’co, hon’co sy’ (gy)da fi, yr hen fodan, nacw (ar laf.)

ma/va hini k. y gŵr ’co, hwn ’co sy (gy)da fi, nacw (ar laf.)

mont da gozh heneiddio

ul louarn k. hen gadno/lwynog; (ffig.) dyn hirben; dyn cyfrwys

un ti k. hen dŷ

ur c’hozh ti hen (dwll o) dŷ

ur c’hozh kripon hen gybydd

k.-fall musgrell, llegach

k.-Noe/-douar/-abostol/-ebestel/-gagn/-, mil-g. mor hen â phechod / â Methwsela / ag Adda / â’r ddaear, hen iawn/ofnadwy/drybeilig, difrifol/ dychrynllyd/enbyd/ofnadwy/andros/ coblyn o hen

abaoe k.-amzer / ur gozh-amzer ers amser maith, ers hydoedd/oesoedd

ur paotr-yaouank-k. hen lanc, bachgen gweddw/seng(e)l

ur plac’h-yaouank-k. hen ferch, merch weddw/seng(e)l

kozh² adf yn hen; yn hir

n’edont/oant ket k.-dimezet ’doedden nhw ddim wedi bod yn briod yn hir

kozh³ g. hen

c’hwezh ar c’hozh ’oa en ti -se ’roedd aroglau/gwynt/sawr/tawch hen yn y tŷ yna

kozhañ be. heneiddio, mynd yn hen; oedi

bep ma kozhont e sodont henach-henach : dwlach-dwla’ / ffolach-ffola’, maen nhw’n mynd yn ddwlach fel y maen nhw’n heneiddio

hep chom da gozhañ heb oedi (dim), yn ddi-oed, yn ddiymdroi

ne chomas ket da gozhañ ’oedodd e/hi ddim, ’fu (e/hi) fawr o dro, ’fu(odd) e/hi ddim yn hir

kozhiad g. kozhidi hen ŵr, hynafgwr, gŵr oedrannus

e-giz ur c’hozhiad fel hen ŵr; henaidd

kozhni b. henaint

en e gozhni e oa distroet d’ar vro ’roedd wedi dychwelyd i’r fro yn ei henaint

mervel diwar (ar) gozhni marw o henaint

setu int o daou war o c’hozhni dyma nhw ill dau yn eu henaint / wedi cyrraedd gwth o oedran

kraban b. -où crafanc; pawen

laka(a)t e grabanoù war udb. cymryd meddiant ar rth, meddiannu rhth, cipio/ bachu/crafangu rhth

war e grabanoù/zaougraban ar ei draed a'i ddwylo, ar ei bedwar

krabanad b. -où cledrad, dyrnod, clowten, clatsien; (bot.) cegid, hemlog

krabanata be. crafu, sgramo; crafangu; cledro, dyrnu, clatsio, pwn(i)o, wald(i)o

en em grabanata ymladd, cledro/ dyrnu/clatsio/pwn(i)o/wald(i)o’i gilydd

krabisadenn b. craf(i)ad,sgrabad/ sgramad

krabisañ/krabisat be. crafu, sgrabyn, sgramo/sgrapo

krabiser g. -ien crafwr, sgramwr

krabotinell b. -où clo clap/clec; clesbyn

kraf g. -ioù, krefen pwyth(yn); pwynt

k. evit k. (ivin evit ivin, lagad evit lagad) talu’r pwyth yn ôl, talu’r hen chwech yn ôl, llygad am lygad a dant am ddant

aze emañ ar c’hraf dyna'r drwg/ gwaetha’/anhawster/broblem! yn y fan’na mae’r glo mân! (ar laf.)

a-du e oan war ar c’hraf-se ’rown i’n cytuno ar y pwynt hwnnw

krafadenn b. -où craf(i)ad, crip(i)iad

krafat be. crafu, sgramo/sgrapo

krafer g. -ien crafwr; cybydd

krafignadenn b. -où craf(i)ad

krafignat be. crafu

kraf-naon¹ a. cybyddlyd

kraf-naon² g. -ien-naon cybydd

krag g. tywodfaen

krak¹ a. byr, cwta, swta; sydyn; plaen; byw, pefriog, effro, siarp (am lygaid); hanner meddw, lled feddw, wedi cael diferyn yn ormod(d)

k. al levr yr union lyfr

blev k. gwallt byr/crop/cwta

un den k. dyn bach byr

ur c’horn-tro k. tro peryglus/siarp (yn y ffordd)

krak² adf. yn fyr, yn gwta, yn swta, yn siarp; yn blwmp/blaen, heb bilo wyau, yn ddiflewyn ar dafod; yn ddi-oed, ar unwaith; yn glep; yn grwn, yn gyfan gwb(w)l, yn llwyr, yn hollol, yn union

k. d’ar mare/poent yn brydlon, i’r eiliad

k. d’ar mare/poent-se ar yr union adeg honno

k. ha krenn/berr, krenn ha k. yn gwta/swta; yn ddibetrus; yn blwmp ac yn blaen, heb bilo wyau (ffig.), yn ddiflewyn ar dafod, yn blaen a di-dderbyn-wyneb, yn chwyrn

lavarout a rin dit un dra krenn ha k. fe ddweda’ i un peth wrthyt ti yn blwmp ac yn blaen

respont k. ha krenn/berr ateb fel bollt, ateb yn blwmp ac yn blaen, ateb yn chwyrn

difennet eo k. mont ebarzh gwaherddir mynediad yn grwn/llwyr

dizonet-k. e oa bet diouzh e dech fall ’roedd wedi (cael) ei ddiddyfnu’n llwyr oddi wrth ei arferiad gwael

evel-se k! yn gywir/gymwys fel yna! fel yna yn hollol/union!

kaozeal/komz k. siarad yn gwta/swta/ siarp, siarad yn blaen / yn blwmp (ac yn blaen)

lar ya pe nann - k.! dwed ie neu nage / ateb y naill ffordd neu’r llall - ar unwaith!

la(va)ret k. e soñj dweud ei feddwl yn blwmp ac yn blaen / heb bilo wyau (ffig.)

krak³! adf. crac!

krak- rhagd bychanus

krakaotrou g. -nez/-ien lordyn/syr bach, crach-fonheddwr, tipyn o lanc/lordyn/ syr (yn ddirmygus), ymhonnwr

krakvevañ be. crafu byw, llusgo byw, byw’n gynnil, byw ar fin y gyllell

krakvezv a. hanner meddw, lled feddw, wedi yfed diferyn yn ormod / llymaid ar y mwya’

kramenn b. cramen

kramennek a. cramennog

kramenniñ be. cramennu

krammailh g. gw. kamamilh

krampouezh ll. -enn b. cramwyth ll. -en, ffrois ll. -en, crempog ll. -en, pancos ll. -en

aozañ k. gwneud ffrois/crempog/ pancos; (ar laf.) cael cyfathrach rywiol

ur wreg dornet mat da aozañ k. gwraig â llaw dda am wneud ffrois/ crempog/pancos

ober k. war an dour gwneud cylchau ar wyneb y dŵr (drwy luchio cerrig), chwarae dic-dac-do, chwarae ceiliog y dŵr, sglentio cerrig

krampouezhenn ar c’hazh/c’hi y ffroisen/grempogen/bancosen ddiwetha’ i’w chrasu

ur grampouezhenn bardon (ffig.) doli pen seld (ffig.)

ober udb. war ton ar c’hrampouezh gwinizh gwneud rhth mewn steil

k.-mouzhig (bot.) llysiau’r bogail

beg-/genou-k. un a’i (h)wyneb yn dosau / yn blorod i gyd

ti-k. tŷ/caffe crempog/ffrois/pancos

kran¹ a. crand, smart, swanc, da/graenus/ godidog yr olwg; crachaidd/ crachlyd

gwisket/fichet k. wedi gwisgo/taclu’n smart, torri cýt

tud ar vro en o dilhad k. pob(o)l y fro yn eu dillad parch/gorau/crand

un degemer k. croeso tywysogaidd / na chafwyd ei well

kranoc’h oa ivez porzh ar bagoù ’roedd y porthladd yn odidocach hefyd

kran² g. -où rhic, hecyn, bwlch

krañch g., krañchad g. -où poer, poerad

krañchat be. poeri

krank g. -ed cranc

k.-glas cranc glas (anfwytadwy)

kranketa be. pysgota crancod

krao g. crau

aesoc’h e tremenfe ur c’hañval dre grao un nadoz eget ned ae un den pinvidik d’ar baradoz y mae’n haws i gamel fynd trwy grau nodwydd nag i rywun cyfoethog / i ŵr goludog fynd i mewn i deyrnas Dduw / fynd i baradwys

kraoñ torf. -enn b. cnau ll. Cneuen

k.-aotrou cnau Ffrengig

k.-dimezell cnau almon(d)

k.-kelvez cnau cyll

k.-kistin(-Bourdel) cnau castan

k.-kokoz cnau coco

k.-marmouz cnau mwnci

k.-muskadez nytmeg

kraoñ(at)a be. cneua, hel(a) cnau

kraou g. kreier/krevier beudy; twlc; stabl; preseb; cwt, sied

k. (saout / ar saout) beudy

k. an deñved corlan, ffald, lloc

k. kezeg / ar c’hezeg stab(a)l

k. ar moc'h twlc (mochyn)

k. ar Pellgent preseb y Baban Iesu

k. ar yer y cwt ieir, y sied ffowls

k.-lapined cwt cwningod

K.-Nedeleg preseb y Baban Iesu

ur c’hozh k.-porc’hell (ffig.) twlc/twll o le/dŷ (ffig.)

kraouenn b. -où nyten

kraouiañ be. dodi/rhoi yn y stab(a)l/beudy / o dan do; carcharu, dodi/rhoi o dan glo

krapat be. dringo, crip(i)ad/crip(i)an; cipio, crafangu, gafael (yn)

krapenn b. -où rhipyn, rhiw, tyle, codiad (yn y ffordd ayyb.)

kraper g. -ien dringwr; cipiwr, crafangwr

krapog g. gair dirmygus am berson byr

ur c’hrapog a zen pwtyn (byrdew), stwcyn bach

kras a. cras, crimp, sych; heb geiniog (goch y delyn), heb ddim clincen, heb yr un sentan; meddw; anweddus (am eiriau)

k. an traoù gantañ ’does gydag e ddim ceiniog/clincen, ’does ganddo fo yr un geiniog/sentan, mae’n fain/dyn(n)/llwm arno

k. e reor cybyddlyd

k. e veze bepred o genoù byddai eu cegau wastad yn sych, bydden nhw bob amser yn sychedig

krenn-ha-k. gw. krak-ha-krenn

krasaat be. mynd yn fwy cras, sychu

kravatenn b. -où tei, crafat

kravazh g. -où, krivizhi/krivizhier gwely elor, stretsier, trestl

kravellat be. glanhau (tir), chwynnu

krazañ be. sychu; crasu; tost(i)o, rhost(i)

krazet abf krazañ qv.

k. gant an naon yn llwgu, marw/ clemio o eisiau bwyd, ar ei gythlwng/ chythlwng

k.-mat meddw caib/gaib/twll/dwll

krazenn b. -où tost parod; y ffroisen/ grempogen/bancosen ddiwetha’ i’w chrasu; y cyw melyn ola’, bach/tin y nyth

krazerezh b. -ioù tost(i)wr

k.-tredan tost(i)wr trydan

krec’h¹ a. ucha’

ar vuzell grec’h y wefus ucha’

krec’h² g. -ioù bryn; copa, pen; pen/man ucha’; rhiw, tyle

k. an ti atig, tawlod, garet

k. ar gwele pen y gwely

aet eo an avel d’ur c’hrec’h mae’r gwynt wedi troi tua’r gogledd

k. ha traoñ bryn a dôl, pant a bryn; o’r brig i’r godre, o’r top i’r gwaelod; lan a lawr, i fyny ac i lawr; ym mhobman, ym mhob twll a chornel

mont war grec’h mynd lan / i fyny, dringo; codi/cwnnu (am ffordd)

penn ar c’hrec’h pen y bryn

ouzh k. fry, i fyny, lan

ar broioù ouzh k. gwledydd y dwyrain

sevel e zaoulagad ouzh k. edrych lan / i fyny / fry, codi’i olygon

krec'h(i)enn b. -où bryn

krec'hin ll. kroc'hen qv.

kred g. ffydd, hyder, ymddiriedaeth; argyhoeddiad; mechnïaeth; meichiau; gwarant

diouzh k. an holl yn ôl y gred/dybiaeth gyffredinol, ym meddwl / ym marn / yn nhyb pawb

gant k. mewn ffydd, yn llawn hyder ffydd; yn ffyddiog/hyderus; gydag argyhoeddiad, yn llawn argyhoeddiad

mont da gred evit ub. mynd yn feichiau dros rn

kredañs b. -où cwpwrdd; seld

kredapl adf yn ôl pob tebyg

k.-bras mwy na thebyg, tebyg iawn, mae’n edrych yn debyg, (mae’n) siŵr gen i, siŵr o fod, siŵr Dduw/innau/ iawn, siŵr ei wala, bid siŵr, g’lei, decini

kredenn b. -où cred, argyhoeddiad

krediñ be. credo, coelio; beiddio, mentro

k. ervat/start credu’n gydwybodol/ bendifaddau, bod yn gwb(w)l argyhoeddedig/ffyddiog/siŵr, hollol/llwyr gredu, bod wedi’i (h)argyhoeddi/(d)darbwyllo’n llwyr

k. a ran start e teuio/tey ’rwy’n gwb(w)l ffyddiog / yn hollol grediniol y daw, ’dwy’ i ddim yn amau na ddaw

kredit ac’hanon! va c’hredit! credwch/coeliwch (chi) fi!

kredit ervat, bez’ e c’hellit k. gallwch fod yn gwb(w)l siŵr/ffyddiog, ’does dim eisiau i chi amau, peidiwch ag amau (am eiliad)

da grediñ eo mae’n bur debyg; mae’n rhaid, mae’n siŵr, yn siŵr ei wala

diaes/dibosupl da grediñ anhygoel/ anghredadwy

diaes/tenn eo din k.! mae’n anodd gen i gredu! ’choelia’ i fawr!

me ’gred ne deo ket gwir kement-se ’dwy’ i ddim yn credu/meddwl bod hynny’n wir, ’rwy’n amau a yw hynny’n wir

ra gredo neb a garo! credwch fi neu beidio! p’un a gredwch chi fi neu beidio

kredo b. credo

kredus a. credadwy; hygoelus

krefen ll. kraf qv.

kregen/kregin ll. krogen qv.

k. en deus mae’n graig o arian, mae’n gefnog/gyfoethog/ariannog iawn

k. sant Jakez cregyn bylchog

kregilha be. hel(a)/casglu pysgod cregyn

kregiñ (en) be. dal(a)/cydio/gafael (yn; mewn); mynd i’r afael (â); cipio, cymryd meddiant (o); cnoi; cynnau (am dân); (da, gant) dechrau

k. a ra an avel mae hi /mae’r gwynt yn cydio/gafael

k. start cydio/gafael yn dynn, dal ei (g)afael fel gelain

k. a-vriad en ub. cofleidio rhn

Mari a grogas aon enni dechreuodd Mari ofni / fod ag of(o)n arni

kreier ll. kraou qv.

kreion g. -où pensil/pensel

kreisteiz g. canol dydd; de, deheubarth

e Bro-Euskadi k. yn ne Gwlad y Basg

kreiz¹ a. canol; canolog

ar galloud k. y grym canolog

kreiz² g. -où craidd, canol, calon, canolbwynt; canolbarth

k. an aval a zo brein mae canol/calon yr afal yn bwd(w)r

k. an deiz canol dydd

war greiz an deiz liw dydd (golau)

K. Breizh Canolbarth Llydaw

e k. e fas yn/i’w wyneb, ar draws ei drwyn/ddannedd

e k. e nerzh/vad/vrud yn ei anterth, ym mlodau / yn anterth ei ddyddiau, yn ei fan gorau, yn ei ogoniant

em c'hreiz o'm mewn, yn fy nghalon, yng ngwaelod / yn nyfnder fy mod, ym mêr fy esgyrn (ffig.)

er c’hreizig k. yn y canol yn deg, yn hollol/union yn y canol

war greiz an deiz (ar) ganol dydd, liw dydd golau

k.-kêr. canol y dre’; canol y ddinas

kreizenn b. -où canol; canolfan

k. nukleel atomfa (niwclear)

ur greizenn c’hreantel canolfan/stad ddiwydiannol

ur greizenn c’hoarioù/sporchoù campfa

kreizennañ/kreizenniñ be. canoli

kreizig-kreiz g. canol, calon/mynwes (ffig.)

ar paotr en doa graet e benn delc’her an dra-se en e greizig-kreiz ’roedd y bachgen wedi penderfynu cadw hynny yn ei galon / yn nyfnder ei fod (ffig.)

kreiznoz g. canol/hanner nos; gogledd

kreizon g. canol, mynwes (ffig.), calon (ffig.)

em c’hreizon o'm mewn, yn fy nghalon/mynwes, ym mêr fy esgyrn, yng ngwaelod / yn nyfnder fy mod

krenadenn b. -où cryndod

krenañ be. crynu, ysgwyd

k. gant ar spont bod â llond bol(a)/twll o of(o)n

ar re-se a grene en o lostenn/otoù ’roedd y rheiny yn crynu yn eu (he)sgidiau

kren-digren a. yn crynu'n ddi-baid

kren-douar g. krenoù-d. daeargryn

krener (e revr/reor) g. -ien cachgi, llwfrgi, un llwf(w)r, babi/bapa (losin/mami)

krenerez¹ b. -ed aethnen; torpedo (math o bysgodyn)

krenerez² b. -ioù cors, siglen

krenienn b. -où cryndod

krenn¹ a. crwn; cyflawn, llawn; disymwth, dirybudd, siarp; canol; byrdew; o faint cyffredin/canolig

An Daol Grenn Y Ford Gron

an oad k. ieuenctid, llencyndod, yr arddegau cynnar

brezhoneg k. Llydaweg Canol

ur c’hogn-/c’horn-tro k. tro siarp (yn yr hewl/heol)

krenn² adf union, cymwys; cwb(w)l, llwyr, hollol; yn gyfan gwb(w)l, yn glwt, yn grwn, i gyd; yn syth, yn blwmp, yn blaen; yn chwyrn; ddisymwth, yn ddirybudd, yn sydyn, yn siarp

ankounac’haat k. anghofio’n llwyr

distag k. diouzh ub./udb. cwb(w)l/ llwyr/hollol annibynnol ar rn/rth

kant vloaz k. union gan mlynedd, can mlynedd union/cymwys/cywir

mont re grenn gant ar c’horn/c’hogn-tro torri’r tro, cornelu’n rhy siarp, cymryd y tro yn rhy rwydd/siarp/ gyflym/glou

netra grenn dim byd o gwb(w)l, dim byd hyn, dim yw dim

difennet-k. eo fe’i gwaherddir yn grwn, llwyr waherddir hynny

disheñvel-k. cwb(w)l/hollol wahanol

Krennamzer b. Oesoedd Canol

krennañ be. cwtogi, trwsio, tocio, torri (i lawr); cyfyngu (ar)

k. teod ub. cau ceg rhn, rhoi taw ar rn

evit k. berr(oc’h) i dorri stori hir yn fyr

me a grenno dit da zivskouarn! fe rof i flas fy nhafod i ti!

krennard g. -ed bachgen ifanc, llanc, crwt yn ei arddegau cynnar

krennardez b. -ed merch/geneth ifanc, llances, lodes ifanc, croten yn ei harddegau cynnar

krenndev a. byrdew

krennet abf krennañ qv.

k. eo bet e deod caewyd ei geg, rhoddwyd taw arno

krennlavar g. -(i)où dywediad, dihareb

krennoad g. ieuenctid, llencyndod, arddegau cynnar

krennvrezhoneg g. Llydaweg Canol

kreñv¹ a. cryf; cadarn, di-sigl, di-syfl,diysgog

k. an traoù gantañ, k. e gein mae ganddo ddigon(edd) o fodd, mae’n graig o arian, mae’n gyfoethog/gefnog/ ariannog, mae’n dda/gysurus iawn ei fyd, mae’n dda iawn arno, mae uwchben ei ddigon

k. eo an avaloù hevlene mae digonedd / peth wmbredd o afalau eleni

an hini k. y ddiod gadarn

k.-(a)bominapl cryf iawn

kreñv² adf yn gryf, yn nerthol; yn galed (am ergyd); dros, mwy na(g), o leia’; llawer

k. dek eur eo mae hi wedi (troi) deg o’r gloch

k. (d’)un eur(vezh) a zo ezhomm mae eisiau awr dda, mae eisiau o leia’ awr

k. ur bloavezh blwyddyn (gron) gyfan

k. marc’h yn gryf fel march/ceffyl, mor gryf â march/ceffyl

k. war dregont den a oa eno ’roedd o leia’ ddeg dyn ar hugain / ddeg ar hugain o ddynion yno

diouzhtu e pile kreñv va/ma c’halon ar unwaith ’roedd fy nghalon yn curo’n gyflym/galed

krazañ k. gorgrasu; gorddigoni

lec’h ma vez bouetet k. an dud ble y caiff y bob(o)l fwyd da/maethlon, ble y caiff y bob(o)l eu gweddill a’u gwala (i’w fwyta)

skeiñ k. gant ub. taro rhn yn galed

ur c’hilo amann k. kilo da o ymenyn/ fenyn, dros gilo o ymenyn/fenyn

kreñv³ g. cryfder

hennezh eo e greñv dyna’i gryfder/ ragoriaeth (e), dyna ble mae e’n rhagori

kreñvaat be. cryffa, cryfhau

kreñvlec'h g. -ioù amddiffynfa, caer, castell

kreoñ g. -ioù, kreoñad g. -où cnu; cnwd (o wallt)

kreoñek a. gwlanog; blewog

kresk g. -où tyfiant, ffyniant, cynnydd, datblygiad; chwyddiant; ychwanegiad

k. a zo war briz an ebeulien mae cynnydd ym mhris (yr) ebolion, mae pris (yr) ebolion wedi codi/cwnnu

k. (war) ar prizioù cyfradd chwyddiant

en ur ober e gresk / he c’hresk wrth (iddo/iddi) dyfu

war gresk ar gynnydd; yn ffynnu, yn tyfu; yn codi/cwnnu

mont war gresk mynd ar gynnydd, cynyddu, mynd yn fwy (a mwy), ffynnu, tyfu; codi/cwnnu (am bris)

kresket abf kreskiñ qv. wedi tyfu; wedi cynyddu; wedi codi/cwnnu (am bris)

k. eo an dommder/tommder mae’r tymheredd wedi codi, mae (hi) wedi twymo

kreskiñ be. tyfu, prifio; ffynnu, cynyddu, mynd ar gynnydd; datblygu; chwyddo, helaethu, ehangu

k. an traoù (ffig.) gwneud môr a mynydd o bethau, gor-ddweud, gorliwio/ymestyn/chwyddo pethau

k. diouzh an deiz, k. evel raden tyfu fel madarch, ffynnu/lledu’n gyflym

hounnezh ’zo prest an dud da greskiñ ganti mae’n disgwyl (plentyn), mae’n feichiog

mont war greskiñ gw. mont war gresk

kreskloar b. -ioù lleuad ar ei chynnydd / yn ei grym, cynnydd y lleuad

kret a. cyfrifol

kretaat be. sicrhau, cadarnhau

kreun torf. -enn b. crofen, crwst(yn)

kreuz g. -ioù stumog

kreviañ be. cneif(i)o

krevier ll. kraou qv.

kreviñ be. trigo (am anifail), marw; briwa, darnio, dryllio, chwalu, torri, rhwygo

krez g. -ioù crys

k.-c’hwez crys chwys

kri g., kriadenn b. -où cri, galwad, gwaedd, llef

ur gri(adenn)-forzh galwad/gwaedd am help

ober/leuskel ur griadenn rhoi gwaedd/bloedd

krial be. gweiddi, bloeddio; galw; llefain, wylo

k. anezhañ/anezhi da zont gweiddi arno/arni i ddod

k. forzh gweiddi/galw am help

krib b. -où crib

kribadenn b. -où cribad

kribañ/kribat be. cribo

kribell/kribenn b. -où crib(ell)

deut eo uhel e gribell mae e wedi mynd yn fwy na llond ei sgidiau / yn dipyn o ben bach, mae e wedi mynd yn rhy fawr idd ’i sgidiau / i’w esgidiau, mae’i ben wedi chwyddo, mae wedi magu pluf (yn rhy gynnar), mae e wedi ymgodi, mae tipyn o feddwl/wynt wedi mynd ynddo fe, mae e wedi mynd yn fawreddog/bwysig (yn ei olwg ei hunan)

diskar e gribenn/gribell d’ub. torri crib rhn

kridienn b. -où aeth, echryd, cryndod, ias

krign g. ysu, difa, bwyta

krign-bev g. canser, cancr

krignadenn b. -où (y)sgythriad

krignat be. ysu, difa, bwyta; cnoi; lladd (ffig.); dinistrio; (y)sgythru; (ffig.) blingo/ bwyta’n fyw / porco (ffig.), byw ar gef(e)n/draul (rhywun neu rywrai)

k. fri an eil egile/eben cynhennu â’i gilydd, ffraeo / cwympo mas fel ci a chath/mochyn, bod benben â’i gilydd, bod yng ngyddfau’i gilydd

ar mor a grign kerreg ar vro mae’r môr yn bwyta/difa/treulio creigiau’r wlad

krignet abf krignat qv.

k. eo gant ar paz mae’r peswch yn ei ladd (ffig.)

k. eo gant he bugale mae’n cael ei bwyta/blingo’n fyw gan ei phlant (ffig.)

bezañ evel un askorn/Ankou k. edrych fel tasai’n bwyta gwellt ei (g)wely

krignus a. ysol, difaol

kriked g. criced

krimpañ/krimpat be. dringo

krimper g. -ien dringwr

krin a. crin, sych; cybyddlyd

un den k. dyn sych(aidd)/diserch/ sarrug; cybydd

krinañ be. crino, sychu

krinenn b. -ed sychbren, gwraig sychaidd/ ddiserch/sarrug; gwraig gybyddlyd

kripon g. -ed hen ŵr musgrell; cybydd

krisaat be. caledu, mynd/gwneud yn fwy garw

Krist g. Crist

kristen¹ a. Crist(io)nogol

kristen² g. -ien Cristion, (ffig. gyda’r neg.) enaid byw (o neb)

biskoazh penn k. ne gredas mont enep dezhañ ’feiddiodd neb erioed / ’fentrodd dim enaid byw o neb ei wrthwynebu erioed

ne oa k. (ganet) ebet eno ’doedd dim enaid byw (o neb) yno

kristilh g., kristilhadenn b. -où gweryrad, gweryru

kristilhañ be. gweryru

krivizhier ll. kravazh qv.

kriz a. amrwd, heb ei goginio; caled, garw, creulon, cas, milain, barbaraidd, erchyll, didrugaredd; cignoeth; heb ei aredig

douar k. gw(y)ndwn

dre griz pe dre gaer drwy drais neu drwy deg

etre k. ha poazh yn lled amrwd, wedi hanner ei (d)digoni, wedi’i (l)led ddigoni; (ffig.) yn anhwylus/ddi-hwyl, yn glafychlyd

traoù k. llysiau/ffrwythau heb eu digoni/coginio, pethau amrwd

krizañ be. crychu

krizder g. creulondeb

kroashent g. -où croesffordd

k.-tro cylchfan

kroaz b. -ioù croes

brezel ar Groez croesgad

ur groaz saoz croes foel

Gwener ar G. Gwener y Groglith

k.-digroaz croes ymgroes

k.-doue gwyddor, abiéc

kroazell b. divgroazell llwyn, ystlys

kroazig b. -où (bot.) cas gan gythraul, briw’r march, y ferfaen/ferfain, gyr y Gŵr Drwg

kroazhent g. gw. kroashent

kroaziañ be. croesi; bendithio (ag arwydd y groes); croesi allan/mas, tynnu llinell drwy

en em groaziañ ymgroesi, ymswyno; croesi’i gilydd

kroched g. -où bach(yn)/pin crosio

krochedoù(-kromm) cromfachau

krochediñ be. crosio

krochenn b. -où (cerdd) cwafer

kroc'hen g. -où, krec'hin croen

k. naer croen neidr; (ffig.) croen gŵydd (ffig.)

ma santas Mari e teue k. naer dezhi fel y teimlodd Mari groen gŵydd yn codi arni

bezañ stag(et) e groc’hen ouzh e gein, bezañ tost e groc’hen d’e gein bod yn gybyddlyd/grintach-lyd/dynn, edrych yn llygad y geiniog

da groc’hen a baeo! fe gei di dalu am hyn!

diwall e groc’hen e-unan gofalu amdano’i hun(an), carco’i iechyd ei hun(an); edrych ar ôl ei fuddiannau’i hunan

emañ en he dilhad k., war he c’hroc’hen bev emañ mae hi’n gwb(w)l noeth, mae hi’n borcyn

ne ray/raio ket kozh k. ’fydd e/hi ddim byw’n hen

ne oan ket mat em c’hroc’hen ’down i ddim yn esmwyth/gysurus/gartrefol

n’eus mui nemet k. war e eskern ’dyw e’n ddim ond croen ac esgyrn bellach

ober kozh k. cyrraedd gwth o oedran, byw (i fod) yn hen iawn

sachañ e groc’hen gantañ dianc o drwch blewyn / o drwch adain gwybedyn / â chroen ei ddannedd (ffig.), dim ond ei gwneud hi wnaeth e’., cael a chael oedd hi (arno), bod ond y dim / o fewn dim iddo beidio/fethu â’i gwneud hi

kroc'hennek a. croendew

krog¹ a. wedi'i fachu; wedi dechrau, wedi cydio; wedi gwreiddio; yn dal, yn gafael

k. eo an tan mae’r tân wedi cydio/ cynnau

k. eo ganti mae wedi dechrau arni; mae wedi cydio/gafael ynddi

k. oa ar big en he skouarn, k. oa ar gelienenn-dall/zall enni ’roedd hi’n ysu am briodi

k. start yn gafael yn dynn, yn gafael fel gelain

bezañ k. e vizied gw. biz

unan hag en deus bizied k. (ffig.) un â dwylo blewog (ffig.)

k.-diskrog eo ’dyw e ddim yn gafael yn dda/iawn, mae’n llac

paotred ar c’hil-k. gwŷr y bwyelli bach (a ddenai longau ar y creigiau i’w hysbeilio)

krog² g. -où gafael; cryfder, rhagoriaeth

k. evit k. llygad am lygad a dant am ddant

k.-krik jac (i godi car)

c’hwitañ war e grog / he c’hrog, mankout d’e grog d’he c’hrog colli’r cyfle, colli’i gyfle/chyfle

hennezh eo e grog dyna’i gryfder/ ragoriaeth

nompas bezañ berr war ar c’hrog bod â dwylo/bachau blewog (ffig.), methu cadw’i fachau’n llonydd (ffig.)

tapout k. (en/war) cydio/gafael (yn; mewn)

ur c’hrog-sec’h cybydd

krog³ g. kreger/krejer/krigi bach(yn)

krogad g. -où brwyd(y)r, (y)sgarmes; ffrwgwd; gornest, gêm

kaout ur gwall grogad cael brwydr anodd, cael tipyn o waith/anhawster, cael trafferth/helynt ofnadwy

ur c’hrogad labour pwt/job/tamaid/ ychydig o waith

ur c’hrogad-meur a foot gêm bêl-droed fawr / o bwys

krogenn b. –où; kregen/kregin (qv.) cragen; padell (yn y corff); masg(a)l

k. sant Jakez cragen fylchog

k. ar glin, ar grogenn c’hlin/c’har padell y ben-lin/pen-glin

k. ar penn penglog, padell yr ymennydd, creuant

k. ar graoñenn masg(a)l y gneuen

k. vi masg(a)l/plisgyn ŵy/wy

k.-(an-)alc’hwez, ar grogenn-alc’hwez twll (y) clo

krogerez b. (bot.) llau’r perthi/offeiriad

kroget abf kregiñ qv.

bezañ k. an aon ennañ/enni dechrau ofni, dechrau cael cathe bach (ffig.) / traed oer (ffig.)

k.-fall eo ’dyw e ddim yn gafael yn dda/iawn, mae’n llac

krokodil g. -ed crocod(e)il

kromm a. crwm, wedi plygu; ffig bwaog, ar ffurf bwa, cromennog

k. e gein / he c’hein cefngrwm, gwargrwm, crwbach

bezañ k. e vizied gw. biz

ur fri-k. trwyn bwa/crwbi

krommañ be. crymu, gwarro, gwargrymu, crwmpo, plygu

krommet abf krommañ qv. gwargrwm, cefngrwm, crwbach

krommenn b. -où bwa; cromen; pren/teclyn hongian dilledyn/pilyn; gwraig wargrwm

krommet abf yn crymu, yn wargrwm

krommlec'h g. -ioù cromlech

kromozom g., -enn b. -où cromosom

kronik(l) g. -où cronicl

kronik(l)er g. -ien croniclwr

krop(adur) g. -ioù, kropadenn b. -où fferdod, ewinrhew

kropet abf wedi sythu/fferru/rhynnu, diffrwyth/dideimlad (gan oerfel)

kros a. briw; garw, sarrug

krouadur¹ g. -ioù creadur

krouadur² g. -ien, bugale plentyn

eñvorennoù k. atgofion plentyndod

krouer¹ g. -ien creawdwr, crëwr; sylfaenwr/sylfaenydd, sefydlydd

k. ar stal sylfaenwr/sylfaenydd y fusnes

krouer² b. -(i)où rhidyll, gog(o)r, shife (ar laf.)

kroueriañ be. rhidyllu, gogrwn, shifio (ar laf.); (ffig.) dethol, casglu; archwilio, astudio (ffig.)

k. pizh udb.( ffig.) archwilio/astudio rhth yn fanwl, beirniadu rhth yn drwyadl, mynd â chrib fân drwy rth (ffig.)

kroug b., krougprenn g. -où crocbren

krougañ be. crogi, hongian

krouiñ be. creu, llunio; cenhedlu; sefydlu; bathu

krouis a. gwag, cau/cou, coeg

ur wezenn grouis coeden/colfen gou, ceubren

kroz¹ g. -ioù cerydd, stŵr, termad; anghydfod, cynnen, cweryl, dadl(au), ffrae; sŵn, stŵr, twrw; tyrfau, taranau

kaout/klevet/pakañ/tapout k. cael cerydd/ cymhennad/stŵr/pregeth/ termad/pryd o dafod / llawn pen / llawn ceg, cael ei geryddu/cheryddu, cael ei gymhennu/chymhennu, cael ei gystwyo/chystwyo

kroz² g. ewyn, trochion

krozal be. rhuo; chwyrnu; grwgnach, (y)sgyrnygu; ceryddu, cymhennu, cystwyo, dwrdio, termo, dweud y drefn; cadw/rhoi stŵr

krubuilh b. -où bodis

kruel a. creulon; barbaraidd

kruelder g., krueldeb b. creulondeb

gant k. yn greulon

krug¹ b. -ed (y)sgorpion

krug² b. -où crug, bryncyn

krugañ be. caledu (dwylo, croen), ffurfio corn/ croen caled; cynddeiriogi, mynd yn grac/ gynddeiriog/wynad/ynfyd, colli’i dymer/ thymer, mynd o’i go’/cho’

krugell b. -où twmpath, bryncyn; carnedd, crug

k.(-vein) carnedd

k.-verien gw. merien

krusifi b. -où delw o'r groes

krusifiañ be. croeshoelio

kruz g.: ober ur c'hruz d'e zivskoaz codi'i (y)sgwyddau

kub g. -où ciwb

kuchenn b. -où twffyn, cudyn; tusw, twr, clwstwr; dyrnaid; haid

k.-vlev cudyn

petra ’zo ganti dindan he c’huchenn-vlev? beth sy’n troi yn ei phen? beth mae hi’n ei feddwl?

ur guchenn vugale haid o blant

kudaouiñ be. mudferwi; goraeddfedu, crebachu

kudenn b. -où cengl, sgain; dryswch, cymhlethdod, problem, anhawster

aze emañ ar gudenn! dyna'r cwestiwn/ broblem/anhawster! dyna’r drwg/ gwaetha’! yn y fan’na mae’r glo mân! (ffig.)

en em lu(z)iañ e k. ar re all rhoi ei drwyn/thrwyn ym musnes pob(o)l eraill, rhoi ei fys/bys ym mrywes pob(o)l eraill

klask diskoulmañ/diluziañ/ dirouestlañ ar gudenn ceisio datrys y broblem, mynd i’r afael â’r broblem

ma en em gavo k. pe gudenn os bydd unrhyw broblem/anhawster

tamm k. ebet! dim problem/anhawster!

ur gudenn eo evitañ/eviti mae’n brobem / (sefyllfa) anodd iddo/iddi

kudon b. -ed (y)sguthan

kudoù ll. gweniaith, geiriau teg, sebon (ffig.)

kudurun bg. gw. kurun

kuilh a. tew, trwchus (am aelodau'r corff), mewn cas cadw da, joli

kuit (a + e., da + be.) adf bant, ymaith, i ffwrdd

k. a arc’hant heb arian

k. a ardoù/gomplimañchoù heb ddim clemau/maldod/seans/seremoni, yn ddiseremoni/naturiol/syml

k. a gargoù/dailhoù heb dreth, yn ddi-dreth

k. a vann heb ddim (yn y byd)

k. da chom da straniñ hiroc’h heb oedi mwy, heb oedi’n hwy, heb golli rhagor o amser

k. da goll amzer i beidio â gwastraffu/ bradu amser, rhag colli amser, i arbed /osgoi amser

k. da vont e kêr i beidio (â) mynd i’r dre’, i arbed/osgoi mynd i’r dre’

k. dezhañ da goll e vlaz er mwyn iddo beidio â cholli’i flas, er mwyn cadw’i flas

k. din da skrivañ yn lle fy mod i’n (y)sgrifennu

aet eo k. mae wedi mynd/bant/ymaith / i ffwrdd, mae wedi gadael/ymadael, mae wedi codi/cwnnu’i bac/phac, mae wedi codi/cwnnu’i gwt/chwt

kuita? gof. onide?

kuitaat be. gadael, ymadael (â); codi’i bac/phac, cwnnu’i gwt/chwt; ffarwelio (â)

k. ar feiz cefnu ar grefydd, ymwrthod â chrefydd

k. e di gadael cartre’, mynd oddi cartre’

k. ti e dad/dud ymadael â’i gartre’, mynd dros y nyth

hor madoù a ranker k. en eur ar marv! ’does dim poced mewn amwisg!

kuitañs b. -où derbynneb

kuites a. cyfartal, rhydd o ddyled y naill i’r llall

kuites adf gw. kuit

k. da gw. kuit da

kultur g. -ioù diwylliant; gwareiddiad

kulturel a. diwylliannol

kumun¹ a. cyffredin

ar bobl nobl ha kumun bonedd a gwrêng, y gwŷr mawr a’r werin bob(o)l / a’r bob(o)l gyffredin

ar Marc’had K. y Farchnad Gyffredin

ez k. ar y cyd

kumun² adf gyda’n gilydd, ar y cyd

kumun³ b. -ioù cymuned

deus kostez Su ar gumun o och(o)r ddeheuol y gymuned/plwyf

K. Europ(a) y Gymuned Ewropeaidd

kumuniezh b. cymuned, cymdeithas

kundu¹ b arweiniad; ymddygiad, ymarweddiad; saig; bwyd, lluniaeth, pryd

ur gundu a-zoare pryd ardderchog/ rhagorol

kundu²(iñ) be. arwain, hebrwng, tywys, rhoi ar ben y ffordd; gofalu am, edrych ar ôl; trin, trafod; rheoli, rhedeg (busnes, menter); byw; cynnal, diwallu anghenion

k. merc’hed cwrso/hel merched, mercheta, canlyn (merched)

k. ur vuhez diroll byw bywyd ofer/ afradlon/gwyllt

kunudañ be. llefain, crio, wylo, wylofain; cwynfan, tuchan

kunujañ be. sarhau, bychanu, difrïo, iselhau

k. ub. dirak an holl sarhau/bychanu/ difrïo/iselhau rhn o flaen / yng ngwydd pawb

kunujenn b. -où sarhad, sen, diffyg parch, amarch

leuskel ur gunujenn sarhau

kunujennus a. sarhaus, bychanus

la(va)ret traoù k. sarhau, bod yn sarhaus

kuñv a. addfwyn, tyner, tirion, tawel, dof; annwyl, caredig; llyfn, meddal, sidanaidd (yn enwedig am got creadur)

-kuñv ôl-ddodiad (mewn enwau’n cyfeirio at aelodau’r teulu) hen, gor-

bugale-guñv wyr(i)on ac wyresau

mab-k. gor-ŵyr

mamm-guñv hen fam-gu, hen nain

merc’h-k. gor-wyres

mibien-guñv ll. mab-k. qv.

tad-k. hen dad-cu, hen daid

tadoù ha mammoù-k. hen dadau-cu a hen famau-cu, hen deidiau a hen neiniau

va/ma zud-k. fy hen fam-gu a hen dad-cu, fy hen nain a hen daid

kur b. -ioù camp, gorchest(waith)

kontañ kurioù kaer adrodd am orchestion gwych

kure g. -ed curad

kurist g. -ed bachgen yng nghôr yr eglwys

kurius a. busnesgar; chwilfrydig, chwilgar, â’i drwyn/thrwyn ym musnes pawb; hynod, rhyfedd, od

gwall gurius eo an afer-se mae’r busnes yna yn rhyfedd/od iawn, mae rhth yn rhyfedd/od dros ben yn y busnes yna

kuriuzat be. busnesa(n)

kuriuzenn b. -ed busnesen

kuriuzennat/kuriuzenniñ be. busnesa(n)

ku(du)run bg. -où taran

ober (taolioù-)k. taranu, tyrfo, trwsto

pelec’h/petra/piv ar gurun? ble/beth/ pwy yn y byd/ddiawch/ddiawl/ gythgam/gythraul/andros/yffach/ uffern?

taolioù k., ku(du)runoù taranau, tyrfau, trwstau/trystau

kurunenn b. -où coron; torch (o flodau)

kuruniñ be. coroni

kustum¹ a. arferol, cyfarwydd, cynefin

kustum² g. -où arfer(iad)

evel k., da gustum fel arfer

kustumet abf kustumiñ qv.

k. on da sevel beure/mintin mat / a-bred ’rwy’n arfer codi/cwnnu’n fore, ’rwy’n gyfarwydd â chodi/chwnnu’n fore

kustumiñ be. dod i arfer, cyfarwyddo, cynefino, ymgyfarwyddo, ymgynefino

kutuilh be. torri (blodau, ffrwythau, llysiau, ayyb.), casglu, crynhoi, hel(a) (cnau)

kuzh¹ a. cudd(iedig); dirgel; cyfrinachol

kuzh² g. -ioù cuddfan, cwtsh cwato

dindan guzh, e k. yng nghudd; yn ddirgel/llechwraidd, yn ddiarwybod i neb, heb yn wybod i neb

bezañ dindan guzh, chom k. bod yng nghudd, ymguddio, cuddio/cuddiad, cwato, llechu

dre guzh yn ddirgel/llechwraidd, yn ddiarwybod i neb, heb yn wybod i neb; ar y slei, yn slei (bach)

e k. da/ouzh ub. yn ddiarwybod i rn, heb yn wybod i rn

mont da guzh mynd o’r golwg, diflannu; machlud(o)

kuzhat be. cuddio/cuddiad, cwato; celu; gorchuddio; machlud

k. ar wirionez celu’r gwirionedd

en em guzhat ymguddio, cuddio, cwato, llechu

kuzh-heol g. machlud haul; gorllewin

ar C’huzh-heol Gorllewin Ewrop

tu ar c’huzh-heol (cyfeiriad) y gorllewin

kuzhiadell b. -où cuddfan, cwtsh cwato

kuzhmuz g. sibrwd

kuzhmuzat be. sibrwd/sisial cyfrinachau

kuzul g. -ioù cyngor, comisiwn; pwyllgor, panel

K. ar c’hoajoù/forest(où) y Comisiwn Coedwigo/Coedwigaeth

K. (an) Europa y Comisiwn Ewropeaidd

Kuzul Departamant Cyngor Dosbarth

Kuzul Kêr Cyngor Tre(f)

K. Rannvro Breizh Cyngor Rhanbarthol Llydaw

Kuzul Armerzhel ha Sokial ar Rannvro Pwyllgor Economaidd a Chymdeithasol y Rhanbarth

ar c’huzul-merañ y pwyllgor/panel gweinyddu

kuzul-kêr g. -ioù-kêr cyngor tre’; cyngor dinas

kuzuliañ be. cynghori

kuzulier g. -ien cynghorwr

kuzulikat be. siarad yn dawel, sibrwd, sisial (am berson)

kuzuliker g. -ien cofweinydd

kuzumiñ be. ysu, difa, dinistrio, distrywio