L
la1 g. lah
la2! ebych.dyna (ni)!
la! la! dyna! dyna! (wrth gysuro babi)
lab g. -où sied; cartws
laban g. -ed clown (+ ffig.), ffŵl, hercall, hurtyn, hulpyn, lleban, lembo
labaskenn b. -ed dyn yn garpiau i gyd, a golwg trempyn arno; diogyn, pwdryn, un da i ddim
labezañ be. llabyddio; d(if)wyno, trochi; difrïo, difenwi, dilorni, diarhebu, lladd ar, pardduo
l. e gorf ei (l)ladd ei hun(an) \(ffig.)
labistr g. -ed llabystren
labour g. (treigl. b.) -ioù gwaith, llafur
l. aner gwaith/llafur ofer/di-fudd
ober l. aner gwneud gwaith ofer/di-fudd; iro bloneg, iro hwch â bloneg, cario dŵr dros afon, bwrw heli yn y môr
l. ar prenn gwaith coed/pren
l. ar spered gwaith ymenyddol
l. dorn/korf gwaith corfforol
(un tamm) l. dreist penn ar biz gwaith brysiog/rwsh-rash
l. gros-fourdouilhet/talfas(et), l. moc’het, un tamm brizh-l. gwaith anniben/diofal, gwaith a wnaed rywsut-rywfodd
l. lipet brav gwaith â graen arno, gwaith caboledig/gorffenedig
l. skol gwaith cartre’
l. vat gwaith da
al l. ne ya ket / ned a ket dezhañ kalz ’dyw e ddim wedi’i stofi i weithio, ’does dim anian gwaith ynddo, ’does dim llawer o waith yn ei groen e
al l. ’zo war ar stern, boulc’het eo al l. mae’r gwaith wedi’i ddechrau / ar y gweill
(an) holl d’al l.! pob un i’w waith / at ei waith!
an tu a zo hanter al l. arfer yw hanner y gwaith, arfer a wna athro, arfer yw mam pob meistrolaeth; deuparth ffordd ei gwybod
bec’h/dav d’al l.! ymlaen â’r gwaith! bant â’r cart! clatsia/clatsiwch bant (ar laf.)!
beuzet/foulet eo gant al labour mae gormod(d) o waith gydag e / gyda hi, mae gormod(d) ar ei blat/phlat (ffig.)
bezañ gant/war al l. / e l. / he l. bod wrth ei (g)waith / gyda’i (g)waith
bezañ a-lazh-ki /-korf gant e/he l. gweithio ar ladd ei hun(an), dygnu arni, ymlafnio wrthi, gweithio fel lladd nadr(o)edd, slafo (ar laf.)
brevet/friket/lazhet eo gant al l. mae’r gwaith yn ei (l)ladd e/hi, mae wedi ymlâdd wrth weithio
chomet eo a-revr gant e/he l., dilañs eo war e/he l., dilañsañ a ra gant e/he l., diwezhat emañ gant e/he l., war stlej emañ e/he l. mae ar ei hôl hi â’i (g)waith
da bep hini e l. pob un â’i waith
diouzh e l. e vez anavezet an den, diouzh e l. ar micherour adwaenir y dyn wrth ei waith, y gwaith a ganmol/ ddengys y gweithiwr/dyn, fe folir pawb wrth ei waith, wrth ei ffrwythau yr adnabyddir dyn; fel y bo’r garddwr felly yr ardd
kiañ d’al l. / ouzh al l. ymroi’n llwyr / ymroi o ddifri’ calon i’w (g)waith, gweithio ar ladd ei hun(an) / yn ddiarbed / fel lladd nadr(o)edd
klask l. chwilio am waith
koll e/he l. colli’i (g)waith
pa vez ar muiañ tud e vez graet ar fallañ l. gwaith pawb gwaith neb
ul l. brevus/mac’hom/reut, ul l. brevañ tud / lazh-tud gwaith llafurus/caled/trwm iawn, lladdfa, slafdod (ar laf.)
ul l. gros/talfaset, un tamm l. dreist penn ar biz, un tamm brizh-l., l-beleg/-denjentil gwaith anniben/ anghelfydd/brysiog/gwael
labourioù ’zo war an hent mae gwaith ar y ffordd, maen nhw’n gweithio ar y ffordd
l.-douar amaethyddiaeth
l.-korf/-dorn gwaith corfforol
skol-l.-douar coleg amaethyddol
diskrog-/harz-l. streic
ul loen-l. ceffyl gwaith; (ffig.) gweithiwr diarbed /gweithreg ddiarbed
ur c’hi-labour ci at waith (ar ffarm fynycha’); (ffig.) gweithiwr caled/ diarbed
ur marc’h-l. ceffyl gwaith; ceffyl gwedd; (ffig.) gweithiwr caled/diarbed
labouradeg b. -où gwaith ar y cyd; ffatri, melin, siop waith (cwmni o bob(o)l)
labourat be. gweithio, llafurio; egino; cynhyrchu, tyfu (am blanhigion); trin; aredig; lladd (ffig.)
l. a-lazh-ki/-korf, l. evel ur c’hi / ul loen / ur marc’h gweithio ar ladd ei hunan / yn ddiarbed, ymlafnio wrthi, dygnu arni, gweithio fel lladd nadr(o)edd, slafo (ar laf.)
l. asambles/a-gevret/a-stroll (gant) cydweithio (â), gweithio ar y cyd (â); gweithio gyda’i gilydd
l. diouzh an deiz cael cyflog yn ôl y dydd, cael ei gyflogi/chyflogi yn ôl y dydd / un dydd ar y tro / fesul dydd
l. diouzh feur cael tâl fesul darn/job o waith
l. douar trin y tir, ffarmo/ffermio, amaethu
l. evitañ e unan / hec’h unan gweithio ar ei liwt ei hun(an), gweithio’n llawrydd, bod yn hunangyflogedig
l. gant udb. defnyddio rhth
l. gwinizh cynhyrchu/tyfu gwenith
l. hep diskrog gweithio’n ddi-baid//-stop
lak(a)at un den da l. hep diskrog cadw trwyn rhn ar y maen (ffig.)
l. re gweithio gormod(d) / yn rhy galed, gorweithio
l. ur park aredig cae/parc
l. ’zo da ober, dav/ret eo l. mae gofyn / mae(’n) rhaid gweithio
an traoù-se a laboure e spered ’roedd y pethau hynny yn lladd ei ysbryd/ enaid
bremañ emañ an traoù o l. en douar nawr mae pethau’n cyffro/egino yn y ddaear
emañ an toaz o l. mae’r toes yn gweithio/codi/cwnnu
gant ar glav-mañ e labouro an traoù bihan gyda’r glaw ’ma/hyn/hwn bydd y llysiau/planhigion bach yn tyfu
l. douar trin y tir, ffarmo/ffermio, amaethu
n’eo ket evit / ne fell ket dezhañ / ne c’houl ket l., diegi en deus da/o l., ne oar ket l., stummet fall eo hennezh da l. ’does dim awydd gweithio arno; ’does dim gwaith yn ei groen e, ’dyw e/ hwnna ddim wedi’i (y)stofi i weithio
neb a l. c’hwek e galon ne varvo biken gant an naon, ret eo d’un den n’en deus netra l. tenn e-lec’h ouelañ drwy chwys dy dalcen y bwytëi fara egni a lwydd, y ci a gerddo a gaiff asgwrn (i’w bilo)
o l. emañ wrth ei (g)waith y mae e/hi, mae’n gweithio
ret eo d’un den n’en deus netra l. tenn e-lec’h gouelañ, ret eo l. tenn da gaout skiant - l. tenn da gaout arc’hant ‘drwy chwys dy dalcen y bwytëi fara’, egni a lwydd, ‘ym mhob llafur mae elw’, ’does dim byd yn dod heb ymdrech
labourer g. -ien, labourizien gweithiwr
ur c’homander mat a zo gwelloc’h evit daou l. mae un gaffer da yn well na dau weithiwr/labrwr
l.-douar ffarmwr/ffermwr, amaethwr
labourerez b. -ed gwraig sy'n mynd allan/mas i weithio; gweithreg
labourus a. llafurus, beichus; gweithgar, diwyd
labourva g. labordy
ul l. yezh labordy iaith
labous g. -ed (a)deryn; cyw; (ffig.) cymeriad, ’deryn (ffig.)
l. (bi)strak tinwyn/tinwen y cerrig/ garn
l. Per (a)deryn drycin, pedryn
l. sant Martin gwennol ddu
l. sant Nikolaz glas-y-dorlan
l. sant Paol gwylan
bezañ vi pe l. gant ub. / gant ar yar bod â rhth ar waith / ar ger’ed
gwenn pe rous - pep hini a gar e l. gwyn y gwêl y frân ei chyw, boed ddu boed wyn pob gafr a gâr ei myn
hennezh ’zo ur gwall l. mae hwnna’n gymeriad amheus; mae e’n dipyn o gymeriad/dderyn
ul l. den, ul l. a zen cymeriad (hynod/ smala/ unigryw), creadur (ffig.), ’deryn (ffig.), llaw (ffig.), cymêr; dyn cyfrwys yn llawn castiau
ul l. den troetoc’h da nijellat ha da c’hoariellat eget da labourat un da i ddim yn fwy parod i sboncio o fan i fan ac i chwarae / i wastraffu/fradu’i amser â phetheuach nag i weithio
ul l. du a vez atav mae llwd(w)n piblyd yng nghorlan pawb, mae rhyw gath yng nghwpwrdd pawb, mae dafad ddu ym mhob praidd; nid oes dŷ heb gyfrinach
un toullad laboused, ur goabrennad / ur mor a laboused haid o adar
l.-mor aderyn môr, gwylan
laboused-mor o vont d’ar menez - serrit an nor ha kit d’ho kwele ‘yr wylan fach adnebydd - pan fo’n gyfnewid tywydd - hi hed ymhell ar adain wen - o’r môr i ben y mynydd’
l.-porzh iâr, aderyn dof
laboused-porzh ieir, dofednod, da pluog
l.-yar cyw (iâr)
labouseta be. hel(a) adar
labousig g. labousedigoù aderyn bach; cyw
lachefre/lichefre g.-ed, lachefridi (ffig.) adyn, cnaf, dihiryn, gwalch, cenau
lac'hañ be. gw. lazhañ
lac'hour/lac'her g. gw. lazher
laer1 a. sy’n lladrata/dwyn/dwgyd
an dud laer lladron, y bob(o)l sy’n lladrata/dwyn/dwgyd
laer2 g. -on lleidr
l. ’vel an dour yn lleidr fel (y) dŵr
l. ur wech l. biken a ddyco bin a ddwg bwn, a ddwg bedol a ddwg yr ebol, a ddyco ŵy a ddwg fwy / a ddwg yr iâr; a fo drwg unwaith a ŵyr fod yn ddrwg eilwaith; un pechod a lusg gant ar ei ôl
aet eo an arc’hant gant al l. mae’r lleidr wedi mynd â’r arian
dre l. / evel ul l. yn dawel fach / yn ddistaw bach / yn ddirgel / yn llechwraidd / heb yn wybod i neb / yn ddiarwybod i neb; dan din (am wneud rhth annymunol)
(harz) al l.! stop(i)wch y lleidr!
ul l. skraper lleidr/pigwr pocedi
l.-(an-)avaloù (llysenw) draenog
l.-e- amzer/-e-vara/-e-voued pwdryn, diogyn
l.-foar dyn diegwyddor
laeret abf laerezh qv.
n’eo ket bet l. gantañ/ganti (ffig.) mae’n gwb(w)l haeddiannol/deilwng, ’dyw e’n ddim ond ei haeddiant, mae’n ei (l)lawn haeddu
laerez b. gwayw, cnofa, cnoi, colig
al l. vut llid y coluddion
laerezh be. lladrata, dwyn, dwgyd, mynd â, bachu, cipio, cymryd (heb ganiatâd)
an nep a laer ur spilhenn a c’hell l. un azen a ddyco bin a ddwg bwn, a ddwg bedol a ddwg yr ebol, a ddyco ŵy a ddwg fwy / yr iâr; a fo drwg unwaith a ŵyr fod yn ddrwg eilwaith; un pechod a lusg gant ar ei ôl
en em l. kuit sleif(i)o i ffwrdd / ymaith, dianc/diengyd yn llechwraidd
laer-mor g. -on-vor môr-leidr
laeroñsi b. -où lladrad
laes g. -ioù cymynrodd
laesañ be. cymynnu, cymynroddi, gadael (eiddo) drwy ewyllys, trosglwyddo/ traddodi drwy ewyllys
laez g. brig, copa, pen, top; uchelfan; llofft; gogledd (gydag enw gwlad ayyb.)
Amerika al l. Gogledd America
el/war l. ar y brig; fry, uwchben; lan (y) llofft, i fyny'r grisiau
mont el l. mynd lan / i fyny; codi/ cwnnu (am y môr)
d'al l. i fyny, lan; i fyny’r grisiau, lan (i’r) llofft
a draoñ da l. o’r gwaelod i’r brig/pen/ top; i gyd, yn gyfan gwb(w)l
a-ziwar l. oddi fry/uchod; o’r uchelder; lawr (llawr), i lawr y grisiau
penn-l. an daol pen ucha’r ford/bwrdd
laezh g. -ioù llaeth, llefrith
l. a bad pell, l. hirbad(us) llaeth para’n hir, llaeth hir oes
l. dre hanter-zienn, l. hanter-ziennet/ -goavenet llaeth hanner sgim
buoc’h l. buwch odro
kafe dre l. coffi llaeth/gwyn
kambr/loch al l. llaethdy (ar ffarm/ fferm)
traoù diwar l. cynhyrchion llaeth
troet eo al l. mae’r llaeth wedi troi/suro
l.-aezhenn llaeth anwedd(og)
l.-amann/ribod llaeth menyn/enwyn
l.-bihan/-glas maidd
l.-bleiz (bot.) llaeth y blaidd
l.-bron llaeth y fron
l.-diennet/-digoavenet/-kignet llaeth heb hufen, llaeth glas/sgim
l.-dizouret llaeth cyddwys(edig)
l.-dous/-livrizh llaeth ffres (newydd ei odro)
l.-gavr (bot.) llaeth y gaseg
l.-glas/-bihan maidd
l.-gwiz (bot.) llaeth yr ysgall, ysgall y moch
l.-hirbad llaeth hir oes
l.-kaoulet llaeth wedi’i geulo (yn fwriadol)
l.-kignet llaeth wedi cydio (yng ngwaelod y sosban wrth ei ferwi))
l.-pasteurizet llaeth wedi’i bastureiddio
l.-ribod llaeth enwyn
l.-tarzhet llaeth wedi troi wrth ei ferwi
l.-tro/-trenk llaeth wedi troi/suro
bleud/poultr-l. llaeth powdwr
boued-/traoù-(dre-)l. bwyd llaeth
stal-/ti-l. llaethdy (siop)
laezhaj g. –où, laezhachoù bwyd/ cynhyrchion llaeth
laezhañ be. bwydo ar y fron, rhoi llaeth (y fron) (i)
laezherezh b. -ioù ffatri laeth
lagad g. daoulagad llygad, golwg
l. an den pa’z eo serret l. Doue ’zo digoret pan fydd llygad dyn ar gau bydd llygad Duw ar agor
l. vihan llygad fach/bach; winc
amañ eo mat kaout l. lemm ha skouarn tanav yma mae’n dda bod â llygaid agored a chlustiau main
dindan (an heol ha) l. an holl yng ngŵydd/ngolwg pawb, o flaen pawb, ger bron y byd (a’r betws), yn gyhoeddus, o dan haul llygad goleumi
kroc’hen al l., golo-l. clawr y llygad, amrant
’leizh ma lagad llond llygad ’deryn
ma/va l.! (ffig. i ddynodi anghrediniaeth) tyn y goes arall (ac fe ganiff y gloch)! acha bachyn (ar laf.)! siŵr o fod! (eironig)
me a zalc’ho ul l. warnoc’h! fe fydda’ i’n cadw llygad arnoch chi
ober l.(ig) winc(i)o; llygadu
teñval eo e lagad kleiz mae’i lygad chwith yn dywyll, mae’n ddall yn ei lygad chwith
un nozvezh hep serriñ l. ebet noson heb gysgu llygedyn/chwinc(i)ad, noson ddi-gwsg
ibil-l., mab-(al-)l.,mamenn-l. cannwyll (y) llygad
l.-bleiz bwa seithliw, enfys, bwa'r Drindodù
serr-l. chwinc(i)ad, amrantiad
en ur serr-l. mewn chwinc(i)ad/ amrantiad
lagadenn1 b. llygad/tarddiad/tarddle/ ffynhonnell afon neu ffynnon
lagadenn2 b. -où, lagajoù dolen gadwyn; bwc(w)l; olp, twll i gordyn ayyb., twll rhwyd; cloch ddŵr; llygad (ffynnon); llygedyn (o olau)
l. dor cnoc(i)wr drws
ober l. llygadu
lagadiñ be. imp(i)o
lagadoù ll. sêr (ar gawl); tyllau (mewn caws)
lagadour g. -ien arbenigwr llygaid
lagenn gb. cors, mignen, siglen; pyllau lleidiog; llaca, llaid
bezañ el l. bod mewn argyfwng/cyfyngder/ helynt/helbul, bod mewn cawl/twll (ffig.)
lagennek a. lleidiog, llacsog, tomlyd
lagout g. brandi, calfados, diod gadarn
laik a. lleyg; secwlar
lak(a)at be. dodi, gosod, rhoi; ethol; penodi; pennu; plannu; enwi, galw; gwneud, peri; bwrw, cymryd
l. a ra ac’hanon da skrijal/euzhiñ mae’n hala aeth/arswyd/ysgryd arna’ i, mae’n hala/gyrru ias i lawr fy nghefn
l. an deiz/devezh pennu/nodi’r dydd/ dyddiad
l. an tan war udb. rhoi rhth ar dân
l. anat d’an holl gwneud yn amlwg i bawb, dangos/datgelu i bawb (o bob(o)l y byd); cyhoeddi o bennau’r tai / yng ngŵydd pawb, datgan/dweud yn hyglyw / yng ngŵydd pawb / ger bron y byd (a’r betws) / yn gyhoeddus
l. ar chomlec’h rhoi/dodi’r cyfeiriad, cyfeirio (llythyr ayyb.)
l. ar c’hrevier e tier/tiez troi’r tai allan/mas yn dai (annedd)
l. ar verc’h Ivona hag ar mab Erwan galw’r ferch yn Ivona a’r mab yn Erwan, rhoi’r enw Ivona ar y ferch ac Erwan ar y mab
l. ar vugale da labourat gwneud i’r plant weithio, dodi’r plant i weithio
l. aon/mezh d’ub. peri/hala of(o)n/ cywilydd ar rn
l. arrest war marc’hadourezh ub. cymryd meddiant ar/o fusnes rhn
l. avaloù-douar dodi/plannu tato/tatws
l. blaz war udb. rhoi blas ar rth
l. droug etre an dud achosi/peri digofaint rhwng pob(o)l (a’i gilydd), codi cynnen rhwng pob(o)l (a’i gilydd)
l. e grabanoù / he c’hrabanoù war udb. crafangu/cipio/meddiannu/ perchnogi rhth, cymryd meddiant ar/o rth
l. e stammenn dodi/gwisgo/taclu’i siwmper
l. e zilez / he dilez ymddiswyddo
l. en dizurzh annibennu, sarnu, troi yn anhrefn
l. en e spered/benn penderfynu
l. er maez dodi mas, rhoi allan; troi allan/mas; diarddel; gwahardd
l. gwerzh / l. ar werzh war an ti dodi/ rhoi’r tŷ ar werth
l. herr carlamu, mynd ar garlam/frys, colbo arni (am yrrwr beic/car/bws ayyb.)
l. re (a draoù) gorlanw/gorlenwi; gorlwytho
l. sevel un ti (peri) codi/cwnnu tŷ, cael tŷ wedi’i adeiladu
l. termen d’udb. rhoi terfyn/diwedd/ pen ar rth
l. ub. da ober udb. gorfodi rhn i wneud rhth, gwneud i rn wneud rhth
l. ub. da blegañ/soublañ darostwng rhn, gorfodi rhn i blygu/ild(i)o, gwneud i rn blygu/ild(i)o
l. ub. da fallgaloniñ / da goll kalon digalonni/danto (ar laf.) rhn
l. ub. da grediñ gwneud/peri i rn gredu, argyhoeddi rhn, darbwyllo rhn; rhoi’r argraff i rn
l. ub. da sodiñ hurt(i)o rhn, hala rhn yn ynfyd/wallgo’/ benwan (walocs)/ holics
l. ub. da sod ystyried rhn yn dwpsyn
l. ub. (da vezañ) falloc’h eget mac’h eo ystyried rhn / cymryd bod rhn yn waeth nag yw
l. ur banne d’ub. arllwys/tywallt diod/ diferyn/llymaid i rn
l. war an douar rhoi/dodi/gosod ar y ddaear/llawr; esgor (ar), rhoi genedigaeth i rn
va mamm a zo marvet en ur l. ac’hanon war an douar bu farw fy mam ar fy ngenedigaeth
l. war an hent fall, l. da faziañ camarwain, arwain ar gyfeiliorn
l. war wel. dodi/rhoi yn y golwg, amlygu, gwneud yn amlwg/weladwy, dangos, arddangos
lak(a) da boan : Doue da gennerzho ‘cred yn Nuw a gwna dy waith’
lak(a) evezh! bydd ofalus! cymer ofal!
lakomp e ve(fe) gwir a bwrw ei fod/ bod yn wir
lakomp e vo brav an amzer bwriwn / a bwrw / a chaniatáu y bydd hi'n braf
me ’laka mae’n debyg (gen i), fe/mi dybiwn/debygwn i, fe/mi feddyliwni/ dd(y)wedwn i; decini, sbo (ar laf.)
en em l. a ra trec’h d’an holl mae e/hi’n credu/meddwl ei fod/bod yn well na phawb, mae’n ei (h)ystyried ei hun(an) yn well na phawb
en em l. da ober udb. mynd ati / bwrw iddi i wneud rhth, dechrau/ cychwyn gwneud rhth
lak(a)et abf lak(a)at qv.
lakepod g. -ed cnaf, dihiryn, gwalch, adyn
lakez g. lakizien gwas (i uchelwr); jac (mewn cardiau chwarae); bachgen anghymdeithasol; un amheus
lalla (iaith plentyn) gwely
ober l. d’ub. magu/suo rhn i gysgu
lall(a)ig g. -où cysgu(-bei)
ober l. d’ar c’hrouadur suo’r plentyn i gysgu
lallaik a. heb ddatblygu’n feddyliol, araf (ei feddwl/meddwl); twp, hurt
lama1 g. -ed lama
lama2 g. -ed mynach bwdaidd
lambig g. brandi (afalau); diod gadarn
lambreg g.bolgi, glwth, un am ei fol(a)
lambrek a. bolrwth, barus, glwth
lamet abf lemel qv. wedi'i godi/chodi, wedi'i dynnu/thynnu bant / i ffwrdd / ymaith, wedi’i (d)dileu
l. eo e garg digantañ, l. eo bet diouzh e garg mae wedi’i ddiswyddo, cafodd ei ddiswyddo, fe’i diswyddwyd
lamm g. -où, lemmen llam, naid; curiad (calon); cwymp(ad), codwm
l. da . . . ! (i) lawr â . . . !
al l. a-hed y naid hir
al l. a-sonn y naid uchel
al l. gant ar berchenn y naid bolyn
ober traoù dre l. ha dre red gwneud pethau ar garlam / ar frys / yn frysiog
ober ul l. rhoi naid, neidio (un waith); dod i benderfyniad, penderfynu (wedi bod mewn cyfyng-gyngor)
ober ul l.-revr, tapout l.-reor cwympo ar ei ben ôl / ei phen ôl
pakañ/tapout ul l. cael codwm/ cwymp(ad), cwympo, disgyn, syrthio
pakañ/tapout ur mell pezh l. cael eitha’ gwymp(ad), cael andros o godwm
reiñ/roiñ (ul) l. (da) bwrw/taro i’r llawr, llorio, dymchwel, gorchfygu, trechu
reiñ/roiñ l. d’ar brezhoneg rhoi ergyd (farwol) i’r Llydaweg
war e gentañ / he c’hentañ l. ar yr ymgais gynta’; am y tro cynta’; yn dechrau/cychwyn arni
d'an daou-l. / d'ar pevar-l.(-ruz) ar garlam (gwyllt)
l.-ouzh-l. cyfartal
ul l.-chouk-e-benn naid tin dros ei ben
ul l.-dour/-froud rhaeadr, sgwd
ul l.-junt/-pik/-krenn naid â’r ddwy droed gyda’i gilydd
lammat be. llamu, neidio; curo, pwn(i)o (am galon)
lammer g. -ien neidiwr, llamwr
lammikerez/lamperez b. -ed ceiliog y rhedyn, sioncyn y gwair, jac-y-jwmper/jaci-jwmper; (ffig.) merch/ gwraig orfywiog
lamp gb. -où lamp
lampiker(ig) g. -ed ceiliog y rhedyn, sioncyn y gwair, jac-y-jwmper/jaci-jwmper
lampon g. -ed dyn/un da i ddim, hen un/beth gwael (am berson), un parod i wneud tro gwael; cnaf, gwalch, diawl bach (am blentyn), crwt y Gŵr Drwg
al lamponed-se a gargo o godelloù bydd y cnafon yna yn llanw/llenwi eu pocedi
lampr a. llyfn, llithrig; gludiog; rhwydd, didrafferth, dilestair
bezañ l.(ik) e deod bod yn dafotrydd, siarad yn rhwydd/ddilestair
bezañ l. e gof/gorf bod â’r dolur rhydd arno
Lan(ig) epg. bachigol Alan qv.
lañchenn b. -où (ar laf. yn ddifrïol) tafod; llwnc, gwddw(g)
berr e l. dywedwst, heb fawr ddim i’w ddweud
ur banne da c’hlebiañ e l. llymaid i wlychu’i big (ffig. am yfed diod feddwol)
la(ñ)chore/landore g. -ed twpsyn, hurtyn, hulpyn, llabwst, llo (ffig.); diogyn, pwdryn
landourc'henn b. -ed slwt, putain
landrammus a. araf, swrth, trymaidd; dioglyd; lletchwith, trafferthus (am bethau a phersonau)
landreant a. difywyd, digyffro, di-ffrwt, fflegmatig, dioglyd, pwd(w)r
den l. pwdryn, dyn diog, diogyn
landreantiz b. arafwch; diogi
landregennek a. araf; dioglyd
landregenniñ be. segura, diogïa, dala’r slac yn dynn (ar laf.), magu’r gath (ffig.), gwagswmera, loetran, tin-droi; arafu
landreüs a. beichus, llafurus, trafferthus
lañfre g. -ed pwdryn, diogyn, seguryn, un da i ddim, un di-ddim; cenau, cnaf, dihiryn, adyn, crwt y Gŵr Drwg
langach/langaj g. -où iaith; bratiaith, iaith sathredig, slang
ne gaozeemp ket ar memes l. ’doeddem ni ddim yn siarad yr un iaith
langachet/langajet abf langachiñ/ langajal qv.
me ’zo bet l. gant ma/va mamm ’rydw i wedi cael stŵr gan fy mam
langachiñ/langajal be. cymhennu, dweud y drefn, ceryddu, cystwyo, dwrdio, rhoi pregeth / pryd o dafod (i), rhoi blas ei dafod/thafod (i), termo
langouineg g. langouineien cawr
langour a. trachwantus, bolrwth, barus, glwth
langour g. -ien bolgi, un barus, un am ei fol(a), glwth, claddwr bwyd, llowciwr, sglaffiwr
langroaz torf. -enn b. rhosyn(nau) gwyllt
lañjer b. -ioù, lañjerenn b. -où cwilt; carthen, blanced
lank a. tenau, main
lankell b. -où (geom.) sgwâr, sgwaryn
lankon g. -ed gwastraffwr, oferwr; trempyn, jac-y-rhaca
lankoned didalvez! yr hen rai diffaith / da i ddim! y taclau diwerth! y pwdrod!
lann1 g. (treigl. b.) -où, -eier gwaun, rhos, rhostir
chom war al l. (ffig.) bod ar y clwt
mont eus/diwar ar prad d’al l. gw. lanneg
lann2 g. (bot.) eithin
l. brezhonek eithin byr(goes)
l. gallek eithin Ffrainc
l. krak(et)/gwrach eithin mân
pa ne vo ket a vleuñv el l. pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan ddaw ’Dolig yn yr haf, pan fydd y moch yn hedfan
lanneg b. -i, -où garth eithin, gwaun, rhos, rhostir
mont eus al l. d’ar prad gwella’i fyd/byd, symud ar ei well/gwell, mynd i le gwell / i swydd well
mont eus ar prad d’al l. gwerthu’r hawddfyd i brynu adfyd/gofid; cael gostyngiad, cael ei (d)diraddio, symud ar ei (g)waeth, mynd i waeth lle/swydd, dod/mynd lawr yn y byd
lano gw. lanv
lañs g. hwb (ymlaen), (y)sbardun, prociad, symbyliad, ysgogiad; cynnydd, twf, ffyniant, ymlediad; yr ychydig lleia’
l. en deus war e vreur mae’n fwy na’i frawd; mae’n drech/well na’i frawd, mae ar y blaen i’w frawd; mae mantais gydag e / ganddo ar ei frawd
daou gilo hag al l. dau gilo ac ychydig bach (dros ben), ychydig bach dros ddau gilo
eizh kilo nemet al l. prin wyth cilo, o fewn dim i wyth cilo
kaout (al) l. war ub. cael/ennill y blaen ar rn; cael mantais ar rn
kaout l.-krec’h war un all bod/mynd yn uwch na rhn arall
n’en doa ket l. da labourat ’doedd dim hwyl gweithio arno, ’doedd ganddo mo’r egni i weithio, ’doedd dim cic ynddo fe i weithio
reiñ l. (da) hybu, rhoi hwb (i), hyrwyddo, (y)sbarduno, symbylu, ysgogi; codi’r hwyl, rhoi bywyd (yn); tanio
reiñ l. d’ar c’heflusker tan(i)o’r peiriant
terriñ l. ar saozneg atal twf/ffyniant y Saesneg
troc’het eo o l. mae’r gwynt wedi’i dynnu o’u hwyliau, maen nhw wedi cael eu sbrago / wedi cael tynnu pinnau o’u holwynion
ul l. nevez evit dazont ar brezhoneg hwb/ symbyliad/ysgogiad newydd i ddyfodol y Llydaweg
lañsadenn b. -où hwb (ymlaen), (y)sbardun, prociad, symbyliad, ysgogiad; cynnydd, hyrddiad/llam/naid ymlaen (ffig.); poen yn gwanu, gwayw
lañsañ be. hyrddio, lluchio, taflu/tawlu; llamu/ neidio ymlaen (ffig.); dechrau, cychwyn, tan(i)o (peiriant ayyb.), hwylio; chwydu, taflu i fyny; codi/ cwnnu (o ran pris)
lañset abf lañsañ qv.
an tiez a zo l. un tamm bremañ mae pris tai wedi codi/cwnnu ychydig nawr
lañsus a. buddiol, manteisiol, o fudd/ fantais
lanv g. llanw
unan na ra tre na l. un nad oes modd gwybod ei dwym na’i oer / ei thwym na’i hoer, un nad oes berwi na rhostio arno/arni
laon g. -ioù gw. lavn
laonenn b. -où llafn
laosk a. llac, rhydd; ansicr, simsan, sigledig, petrusgar, ofnus; didoreth; meddal, di-asgwrn-cefn (ffig.); llipa, gwan, diegni; esgeulus; digywilydd, aflednais, anllad; anniwair
ar morzhol-mañ a zo l. e droad mae coes y morthwyl hwn yn rhydd
bezañ l. en e/he sav bod yn ansicr/ ansad/sigledig ar ei draed/thraed, simsanu, bod yn feddw ar ei draed/ thraed (ffig.), heb fod yn saff ar ei draed/thraed, gwegian, honcian
botoù l. (e)sgidiau llac, (e)sgidiau rhy fawr
un den / ur paotr l. dyn llwf(w)r, cachgi, llwfrgi; pwdryn
ur paz l. cam ansicr, petrusgar, ofnus
laoskaat be. llacio; meddalu
l. ur skoulm llacio clwm
laoskel be. gw. leuskel
laosket abf leuskel qv.
bezañ l. e vrid gantañ war e voue / he brid ganti war he moue, bezañ l. en e/he roll, bezañ l. da ober ar pezh a gar(o) / da ober ’giz ma kar(o) cael tragwyddol heol, cael penrhyddid / perffaith ryddid
hemañ ne vo ket l. da gosaat ’chaiff e / ’fydd hwn ddim byw’n hen
laou torf. -enn b. llau ll. lleuen
hennezh ’zo marv al l. war e galon cachgi / un llwf(w)r yw e
lazhañ l. evit gwerzhañ o c’hroc’hen siafo/eillio gwsberis i’w gwerthu
nhw fel grawnwin (ffig. ateb dwl i fusnesyn yn holi rhn am ei waith) bradu/gwastraffu amser gyda phetheuach / gyda phethau dibwys / gyda manach bethau
morzholig al l. (ffig.) bawdfys, modryb y fawd, boni dabwr
laou-dar torf. -enn-zar/-dar b. moch y coed ll. mochyn y coed, gwrachod y lludw ll. gwrach y lludw
Laou(ig) epg. bachigol Gwilhoù Gwil (< Gwilym)
laoueg g. laoueien un yn llawn/ferw/fyw o lau; dyn llwm/tlawd
laouen a. llawen, llon, hapus
l. evel ar Spered Sant(el), ken l. hag an heol o parañ, ken l. ha tra, l.-dreist/-ran, l. evel ul logodenn/ laouenan dirak un hanter lur kig sall mor llawen â’r gog/dydd, yn hapus fel y gog/dydd, mor hapus â swllt/phwnsh, llawen/hapus dros ben
aet e oa en hent ken l. ha tra aeth ar ei ffordd/hynt dan ganu (ffig.)
l.-dreist/meurbet eo mae’n llawen dros ben, mae’n byrlymu o lawenydd, mae’n gorfoleddu
laouen adf yn llawen/llon/hapus
kanañ l. canu’n llawen/llon/hapus; (ffig.) gorfoleddu
nann l.! (na) ddim o gwbl!
ya l.! yn llawen! â chroeso! siŵr iawn/ ddigon! wrth gwrs (y gwnaf i)!
laouenaat be. llawenhau, llonni
laouenan(ig) g. -ed dryw eurben
laouer b. -ioù caf(a)n (bwyd)
laour1 a. gw. lovr
laour2 b. -ioù coffin, arch
lapad g. -où dracht, joch, llwnc, diod
lapat be. lle(m)pian, lleibio, lapo/lapan
lapavan g. sbri, criws
ober l. mynd ar y sbri/criws/cwrw/ dablen
lapenn b. -où gwefus isa’/waelod; tafod bach (esgid)
kouezhet e lipenn war e l. â’i ben yn ei bluf (ffig. am un a siomwyd)
lapin g. -ed cwningen (ddof)
lar- gw. lavar-
lard g. bloneg; lard; saim; cot(en), crasad/ crasfa, cledrad, lardad, cweir, curfa, hemad
Deizioù al L. y diwrnodau cyn y Grawys
emberr ez po ul l. digant da dad heno fe gei di got(en)/grasad/grasfa/ lardad/hemadgweir gan/’da dy dad
l.-karr saim
l.-teuz bloneg, lard
Meurzh-al-L. Dydd Mawrth Ynyd
lardadenn b. -où lardad, cot(en), crasad/ crasfa, cweir, hemad, pamad, wadad
lardañ be. iro; pesgi, tewychu; lardo, cledro, curo, pwn(i)o, wald(i)o, wado, ffusto
l. e grampouezhen d’ub. canmol rhn i’r cymylau, gorganmol rhn yn ei ŵydd
me ’lardo e billig dezhañ! fe wnaf iddo dalu / fe gaiff e dalu am hyn! fe gaiff e got(en)/ gweir/grasad/grasfa/gledrad/ lardad/ gen i /’da fi am hyn!
lardet abf lardañ qv.
bezañ l. bod wedi cael cot(en)/crasad/ crasfa/ curfa/cweir/hemad/pamad/ wadad
lardigenn b. cawod ysgafn, glaw mân
laret abf gw la(va)ret
laret/larout be. gw la(va)ret/la(va)rout
largentez b. haelioni
largentezus a. hael
lark1 a. hael; pell
lark2 adf yn hael; yn bell, ymhell
mont l. mynd yn bell / ymhell
larkaat be. pellhau, ymbellhau
larkoc'h adf pellach, ymhellach
mont l. (ganti) mynd ymhellach / yn bellach, pellhau; ymhelaethu
arabat (deoc’h) mont l. / nad it ket l. ganti! peidiwch â mynd dim pellach! peidiwch â dweud/gwneud mwy/ rhagor!
lart a. tew, trwchus
l. ’vel ur c’hoz / ur wiz / ur vlonegenn / ur pemoc’h (milin) / ur person-kanton fel gwadd o dew, yn dew fel mochyn/hwch
dont da vezañ lartoc’h-l. tewhau, mynd yn dewach dewach, magu bloneg
l.-kuilh/-toaz/-pezhell/-pilh/-puilh/-teil/-tre tew iawn, yn llond ei groen/ chroen, fel gwadd o dew, yn fwy na llond ei gadair/chadair
seizh buoc’h l.-pilh- saith buwch dew iawn
lartaat be. tewhau, tewychu, pesgi
larvenn b. -ed larfa, cynrhonyn, macai
las g. -où las(en), carrai; magl, rhwyd
c'hoari l. difyrru'i hun(an), mwynhau'i hun(an), cael hwyl
lasañ be. clymu (â charrai), laso
lasenn b. -où lasen, carrai
start eo bet al l. fe fu hi’n anodd/ galed/dynn, fe gafwyd trafferth(ion)
lastez1 a. (o flaen enw) brwnt, ffiaidd, mochaidd; gwael
l. tud gwehilion cymdeithas, caridýms
ul l. gwalc’hiñ ymolchad cath (ffig.), cetyn/esgus/hanner ymolchad
ul l. kembraeg Cymraeg bratiog/ carbwl/siprys/gwael, Cymraeg cerrig calch
ul l. kêr twll o dre’/le
lastez2 torf. -enn b. chwyn; mochyndra, budreddi; (y)sbwriel; gwehilion cymdeithas, caridýms
louzoù lazhañ al l. chwynladdwr
sailh al l., boest-l. bin sbwriel
lastezañ be. d(if)wyno, trochi
latar g. niwl, nudden
latenn1 b. -où tafod; barn bendant
latenn2 b. -ed clebren, clecen, lapen
Mari L. hen glebren/glecen/lapen
latennat be. clebran, clecan, lapan; canu’i gloch/chloch ei hun(an), chwythu’i (h)utgorn ei hun(an), ymffrostio, brolio
latin1 a. Lladin; Lladinaidd
latin2 g. Lladin
latous a. aflan, moch(ynn)aidd, brwnt, bud(u)r
latouz g. -ed mochyn (ffig. am berson)
latouzañ be. d(if)wyno, trochi, baeddu, bryntu/brwntu, gwneud moch/llanast/ smonach/stomp
lava g. lafa
lavagnon1 g. ton
lavagnon2 g. -ed pwdryn, un da i ddim
lavand g. lafant
lavañjenn gb. -ed clobyn g.; cloben b.
lavar g. -(i)où gair, ymadrodd, dywediad; lleferydd
l. Doue Gair Duw
l. plaen rhyddiaith
derc’hel d’e l. cadw’i air
diouzh e l. yn ôl ei (ffordd o) siarad
ober l. ub. gwneud yn ôl gorchymyn rhn, ufuddhau i orchymyn rhn, gwneud fel y dywed(ai) rhn
pep hini a lar e l. mae pawb yn dweud ei ddweud/bwt/farn; pawb â’i farn
un den l.-dislavar un chwit-chwat/di-ddal/anwadal/mympwyol/oriog, un yn newid ei feddwl (gyda phob awel o wynt), rhyw geiliog y gwynt o ddyn
war e l. ar ei air
la(va)ret1abf la(va)ret/la(va)rout qv.
n’eo ket (bet) l.’dyw e ddim wedi’i ddweud/nodi; ’dyw hi ddim yn debyg(ol)
piv en dije l.! pwy fuasai wedi dweud! pwy fuasai’n meddwl!
e-giz/evel ma vez l. fel y d(y)wedir, fel y byddan nhw’n dweud, ys d(y)wedan nhw
la(va)ret2/la(va)rout be. dweud/gweud
l. amploc’h eget justoc’h, l. amplik mynd yn rhy bell (wrth siarad); gor-ddweud; chwyddo/gorliwio/ ymestyn pethau
l. d’ar medisin/mezeg dont galw’r doctor/meddyg
l. e bater/begement da ub. rhoi pryd o dafod / rhoi pregeth i rn (ffig.), ceryddu/cymhennu/ cystwyo/dwrdio/ termo rhn, rhoi cerydd/stŵr/termad i rn
l. e damm dweud ei bwt/ddweud/farn/ feddwl
l. etre Doue ha me, l. etre ma zok ha me, l. etre va roched/hiviz ha va chouk dweud wrthyf fy hun(an), dweud o dan f’ana(d)l
l. war-gan llafar ganu
l. ’zo un dra hag ober ’zo ar gwellañ! l. n’eo ket ober! brav da l.! brav a-walc’h eo l. pa ver pell eus ar bec’h - (berroc’h e ve an teod pa ver war al lec’h) haws dweud na gwneud! un peth yw dweud (peth) arall yw gwneud! hawdd dweud - caled gwneud! digon hawdd siarad - gwneud yw’r gamp! y mae gweithred yn well na gair, hawdd yw dwedyd ‘Dacw’r Wyddfa’ - nid eir drosti ond yn ara’, mae rhagor rhwng dweud a gwneud, mae dweud a gwneud yn ddau wahanol beth, diflanna geiriau ond erys gweithredoedd; rhad yw addo
lar ’ta! dwêd w/’te!
la(va)r din gant piv ez ez - me a la(va)ro dit petra ’rez adwaenir dyn oddi wrth ei gyfeillion, drych i ddyn yw ei gyfeillion, adar o’r unlliw (e)hedant i’r unlle
an dra-se a la(va)r un dra bennak din mae hwnna yn canu cloch (ffig.)
c’hwi/te ’la(va)r a-walc’h! meddech chi / meddet ti!
da l. eo (d.l.e.) hynny yw (h.y.)
eus ar pezh a la(va)r an dud medden nhw, yn ôl yr hyn mae pob(o)l yn ei ddweud
evel/e-giz/tro ma la(va)re mamm-gozh ys d(y)wedai mam-gu/nain
evel/tro ma la(va)rer fel y dwedir, ys d(y)wetson/d(y)wedon nhw
gaou a la(va)ran ’rwy’n dweud celwydd (nawr), ’dwy’ i ddim yn iawn (nawr), ’rydw i’n methu (rwan)
aet int da Gemper - gaou a la(va)ran - da Rosko an hini eo maen nhw wedi mynd i Gemper - ’rwy’n dweud celwydd i Rosko yn hytrach / nage - i Rosko yn hytrach
hep l. na bu na ba heb ddweud bw na ba/be
koulz l. fel petai
lod a lar / tud ’zo a lar mae rhai’n dweud, deil/myn rhai
me ’lar deoc’h! gallaf fentro dweud wrthych chi! ’rwy’n dweud wrthych chi! credwch fi!
me ’lar war-lerc’h klevet - n’em eus ket gwelet clywed wnes i - ’wnes i mo’i weld / ’down i ddim yn dyst
ne la(va)ran ket ’dd(y)weda’ i ddim, ’dwy’ i ddim yn dweud; yn hytrach
n’eus ket da l. ’d oes dim eisiau dweud, afraid dweud
pa la(va)ran deoc’h! a finnau’n dweud wrthych!
pa la(va)ran/la(va)rin mat i fod yn iawn/gywir, yn hytrach, a dweud y gwir
se a la(va)rer dyna maen nhw’n ei ddweud, medden nhw
se ne la(va)r netra din ’dyw hynny’n golygu dim i fi/mi, ’wn i ddim byd am hynny
war a la(va)r Pêr, Paol ha Mari Madalen, war a la(va)r an holl yn ôl (a ddywed) pawb, medden nhw
lavarenn b. -où gair; siarad; ymadrodd; brawddeg
lavig g. cyffro, mynd-a-dod
lavigat be. mynd a dod, mynd o fan i fan; morio, mordwyo; (ar laf. am greaduriaid) cymharu, paru, cyplu
ne ra nemet l. mae e ar waith i gyd drwy’r amser
lavn gw. laon
lavreg g. -où trowser/trowsus
lavrig g. (bot.) y ladi wen, tagwydd, cwlwm y cythraul, clych y perthi
laz g. -où haid, criw, grŵp (canu, ayyb.), band, seindorf; caniad clychau (yr eglwys)
l.-binviji-(muzik-)arc’hant band/seindorf arian
l-binviji-(muzik-)kouevr band/seindorf pres
l.-kanañ côr
l.-seniñ band; cerddorfa
l.-binviji-(muzik-)skeiñ band taro
lazer g. laser
lazh g. llofruddiaeth; ymladdfa
ul l. tud lladdfa
lazhadeg b. -où cyflafan, galanas(tra)
lazhañ be. lladd, llofruddio; diffodd (golau, tân)
l. ar post diffodd y (set) radio
l. ub. mik lladd rhn yn gelain
lazher g. -ien lladdwr, llofrudd
l.-gouloù jac-y-baglau, lleidr-y-gannwyll, jawl-y-gwêr
lazherezh g. lladdfa
lazhti g. -où lladd-dy
lazhus a. sy’n lladdfa, beichus, llafurus, llethol, teirus
le g. -où llw
touiñ war e l. tyngu ar ei lw
leal a. ffyddlon, teyrngar
a-raok meuliñ pe tamall gwel hag eñ ez eo l. agor dy lygaid cyn agor dy geg, gwna’n siŵr o dy ffeithiau cyn mynegi/traethu dy farn
lealded b. ffyddlondeb, teyrngarwch
lean g. -ed mynach
leandi g. -où mynachlog; cwfaint
leanez b. -ed lleian
he daouarn ’vel re ul leanez ei dwylo fel dwylo ladi
lec'h g. -ioù lle, man; cyfeiriad; gofod
da bep l. i bob man/cyfeiriad
e l. pe l. yn rhywle neu’i gilydd
e pep l. ym mhob man
en e l. dleet/mat/reizh yn ei le iawn, yn ei briod le
(en) ul lec’h bennak r(h)ywle (neu’i gilydd)
eus pep l. o bob man/cyfeiriad
e lec’hioù ’zo mewn rhai llefydd/mannau
lec’hed g. lled (yn enwedig am ddefnydd); metr(ad)
an hed hag al l. yr hyd a’r lled
lec'hiañ be. lleoli, gosod
lec'hid g. -où llaca/llacs, llaid; llysnafedd
lec’hienn b. -où gwefan
lec’hiet abf lec’hiañ qv.
l.-spis wedi’i (l)leoli’n glir
led g. lled
war l. e gorf ar/yn ei hyd, yn gorwedd
ledañ be. lledu, taenu, lledaenu, gwasgar(u)
l. amann war ar bara lledu ’menyn ar y bara
en em l. ymledu; mynd ar led, ennill (am blanhigion); gorwedd (ar/yn ei hyd)
en em l. a ra ar vent mae’r mintys yn lledu/ennill / mynd ar led
ledan a. llydan; (am wal) trwchus
an ti kozh a zo l. e vogerioù mae waliau/welydd/muriau yr hen dŷ yn llydan
brezhoneg l. Llydaweg coeth/rhywiog
digor-l. llydan agored, agored led y pen
ledanaat be. llydanu, gwneud yn lletach; ehangu, helaethu; ymestyn, dod/mynd yn lletach
ledanded b., ledander g. lled; trwch
l. an hent lled yr heol/hewl
e l. udb. yr un lled â rhth, cyfled â rhth
ur metr (a) l. (un) medr/metr o led
ledenez b. -i penrhyn
ledennad/lejennad b. -où darn hir (o dir; afon); haenen, trwch; rhaeadr, sgŵd
legestr g. ligistri cimwch; (ffig.) cymeriad direidus, ’deryn, cobyn, cerdyn, llaw; hen beth/un gwael (am berson); tynnwr coes
hennezh ’zo ul l. ’vat! o! mae hwn yn gymeriad / yn dderyn / yn fachan drwy’r pil (ar laf.) / yn fachan budur (ar laf.) / yn gymêr (ar laf.)! mae e’n hen un/beth gwael!
legestra be. pysgota cimwch/cimychiaid
legumaj torf. -enn b. llysiau ll. llysieuyn
leien g. ffetan, sach-liain
lein1 b. -où brecwast; cinio ganol dydd; gwledd ganol dydd
lein2 g. -où pen, copa, blaen, brig; nenfwd
leinañ be. bwyta cinio, cael cinio; rhoi cinio, bwyda/bwydo
leisenn b. -ed lleden chwithig/wadn
leizh1 a. llaith
leizh2 g. cyflawnder, digon(edd)
l. an ti llawn/llond y tŷ
l e gof llawn/llond ei fola
leizhañ be. lleith(i)o
leizhien b. lleithder, gwlybaniaeth
lellig g. ffefryn
lemel be. codi, cwnnu, tynnu,dileu, torri bant / i ffwrdd / ymaith; eillio
l. al levrioù a-ziwar ar stalafioù tynnu’r llyfrau oddi ar y silffoedd
l. al lien diwar ar maen dadorchuddio’r garreg
l. ar skritelloù diwar ar prenestroù tynnu’r posteri oddi ar y ffenestri
l. anv ar paotr diwar roll ar strollad dileu/tynnu enw’r bachgen oddi ar y rhest(e)r / oddi ar rest(e)r y tim/ chwaraewyr
l. e garg digant ub. diswyddo rhn, rhyddhau rhn o’i ddyletswydd(au)
l. e varv eillio’i farf (yn llwyr), cael gwared â’i farf
l. e zilhad tynnu’i ddillad, tynnu oddi amdano, dadwisgo, matryd (ar laf.)
nompas l. lagad ebet diwar ub./udb. peidio â throi’i lygad/olwg oddi ar/wrth rn./rth., cadw’i lygad ar rn/rth
lem-laka a. symudol, y gellir ei symud, cludadwy; y gellir ei dynnu/thynnu, rhydd (am goler ayyb.)
lemm1 a. llym, miniog; ffyrnig; craff, byw, pefriol; llon (cerdd.)
l. a/e/he spered craff, deallus
l. eo ar gontell mae awch/min ar y gyllell
an hini ’zo l. (beg) e deod a dle bezañ kalet e skouarn / kalet kostez e benn a ddywed yr hyn a fynno a glyw yr hyn nis mynno
lemm2 g. awch, min
l. ar gontell min y gyllell, och(o)r y gyllell
ober ul l. d’ar sizailh rhoi awch/min ar y sis(i)wrn, hogi’r sis(i)wrn
lemmañ be. hogi, rhoi awch/min (ar)
lemmen ll. lamm qv.
lenkern torf. -enn b. llyngyr ll. llynghyren
lenkr a. llithrig; llyfn; tawdd (seineg)
ur gensonenn l. cytsain/sain dawdd
lenn1 be. darllen
unan douget da l. / a blij dezhañ/ dezhi l. un (l)lengar/(d)darllengar, un hoff o ddarllen
l.-dilenn udb. darllen ac ailddarllen rhth
lenn2 b. -où llyn, pwll(yn); pwll golchi
l.-vor angorfa, bae
l.-walc'hiñ pwll golchi
lenn3 b. -où gorchudd, carthen, blanced
lennadenn b. -où darlleniad
lenndi g. -où llyfrgell (adeilad)
lenneg g. lenneien dyn/un dysgedig/ gwybodus/goleuedig, ysgolhaig
lennegel a. llenyddol
lennegezh b. -ioù llenyddiaeth
al l. dre gomz llên/llenyddiaeth lafar
al l. dre skrid llên/llenyddiaeth argraffedig
douget evit al l. un (l)lengar, un hoff o lenyddiaeth
lennek a. dysgedig, gwybodus, goleuedig
lenner1 g. -ien darllenwr; darllenydd; darlithydd
lenner2 g. -ioù darllenydd
l. CD-Rom darllenydd CD-Rom
lennus a. darllenadwy
lenn-vor b. -où-mor morllyn
lent a. swil; ofnus, petrusgar, nerfus
lentegezh b. swildod; ofn, petruster, nerfusrwydd
leñv g. -où llef (torf neu unigolyn), llefain, cri
eno e vez l. ha skrign dent yno bydd llefain a rhincian dannedd
leñvadeg b. -où llefain, wylofain (llawer)
leñvadenn b. -où llef, llefain, cri
leñvañ be. llefain, crïo, wylo, wylofain, ubain
l. d’ub. llefain/wylo/hiraethu ar ôl rhn / am rn
leñver g. -ien un/person llaith/dagreuol; cwynwr, achwynwr, conyn, un yn swnian yn ddi-baid
leon g. -ed llew
Leon e. rhanbarth gogledd-orllewin Llydaw
Leonad g. Leoniz brodor o Leon
Leonadez b. -ed gwraig/merch o ranbarth/fro Leon
leoneg g. (tafod)iaith Leon
leonek a. yn Llydaweg Leon
leonez b. -ed llewes
leoù ll. le llwon
l.-touet rhegfeydd; melltithion (ar dafod leferydd)
lêr g. -(i)où lledr
l. dezhi! ymlaen â hi! bant â'r cart!
l. yer croen gŵydd (ffig. am gyflwr croen rhn wedi cael aeth/braw/dychryn/ ofn)
bezañ leizh e l. diouzh ub./udb. bod wedi alaru/syrffedu ar rn/rth, bod wedi cael digon/syrffed / llond bol(a) ar rn/rth
bezañ war l. ub. byw ar gefn/draul rhn
e lêr a zamanto! koust a ray ker d’e l.! fe gaiff e dalu yn ddrud / trwy’i drwyn (am hyn)!
sachañ e l. ymryddhau, dianc/diengyd; ei gwadnu/bachu//baglu/heglu/sgathru/ sgrialu hi, rhoi’i draed yn y tir, cymryd y goes
tanav e l. hawdd ei ddal(a)/dwyllo
tommañ e l. d’ub.
lerc'h g. ôl
war e l. ar ei ôl
l.-ha/-ouzh/-war-l. un ar ôl y llall, y naill yn dilyn y llall, un wrth gwt/gynffon y llall, yn dilyn ei gilydd
lerenn b. -où gwregys, strapen; carrai; cynllyfan; (carrai) chwip; gwregys diogelwch
dav laka(a) al l.! rhaid gwisgo’r wregys!
lern ll. louarn g. qv.
al lern kozh o deus ur bern troioù kamm en o ler nid hawdd tynnu cast oddi ar hen lwynog
hemañ a oar pentañ l. mae hwn yn abl i ddarbwyllo dyn fod du yn wyn, mae e’n gallu gwneud i ddyn gredu unrhywbeth
n’eo ket d’al lern e vez desket pakañ yar ni raid dysgu pader i berson / dysgu offeren i offeiriad / dysgu brad i Sais
lesanv g. -ioù llysenw, blasenw
lesanvet abf lesenvel qv.
lesenvel be. llysenwi/blasenwi, rhoi llysenw/blasenw (ar)
leskidik a. sy’n llosg, crasboethi; hylosg
leskiñ be. llosgi
lestr g. listri llestr; llong
mont dre l. mynd/croesi ar long
l.-brezel llong ryfel
l.-karg/-samm llong/cwch (cludo) nwyddau
l.-kenwerzh/koñvers llong fasnach
l.-spas llong ofod
l.-spluj(er) llong danfor
l.-treizh llong fferi
lestrad g. -où llawn llestr; llwyth llong, cargo
letanant g. -ed isgapten; rhaglaw, dirprwy
letani b. -où litani
letern g. -ioù llusern, lamp, lantern/lantarn
leti g. -où gwesty, llety
l.-preti llety lle darperir lluniaeth
leton g. gwair, glaswellt, porfa; lawnt; llain o borfa ymyl y ffordd; cae gwair; tywarchen, tonnen; gweryd
letonenn b. -où glaswellt, porfa, lawnt
letrin g. -ioù darllenfa, lectern; stand (fiwsig), peth dal(a) copi/llyfr (cerddoriaeth)
letuz torf. -enn b. (bot.) letys ll -en
leue g. -(i)où llo; (ffig.)twpsyn, hurtyn, loba, lleban
l. enni cyflo
al l. aour y llo aur
al l. lart y llo pasgedig
lazhañ al l. lart lladd y llo pasgedig, (ffig.) paratoi gwledd arbennig
degas ur penn l. d’ar gêr, bezañ bet ur penn l. (ffig.) methu arholiad
didon ur c’hozh l. ’zo diaes anodd diddyfnu yn hen, nid hawdd tynnu cast o hen lwynog/gaseg, nid hawdd bwrw hen arfer, a fo yn natur dyn nis tynnir ohono, anodd i neidr anghofio sut i frathu
diot evel ul l.(-brizh) mor dwp â llo
paseal lost al l. dindan fri ub., tremen lost al l. dre c’henoù ub. taflu/tawlu ll(u)wch i lygaid rhn, twyllo rhn
me ’zo nevezig paseet lost al l. dindan va fri din ’rwy’ i newydd gael fy nhwyllo
un troad l. a zo en e votoù ’dyw e ddim c(h)warter/hanner call, ’dyw e ddim yn llawn llathen, ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn, mae e mor dwp â llo/stên
ya, war lost al l.! ie/oes/do, wyt ayyb., siŵr o fod (eironi)! tyn y goes arall (ac fe ganiff y gloch)! acha bachyn! (ar laf.),
l.-kig llo stôr
l.-mor morlo llwyd
l.-tarv llo gwryw
leugn bf 3 un. pres. myn. ac ail un. gorch. leuniañ qv
leugn- bôn y ferf leuniañ qv..
leugnit! bf 2 un. gorch. leuniañ qv.
leukemiezh b. lewcemia
leun a. ac adf a g.. llawn, cyfan; llawer, nifer, crugyn
l. a draoù yn llawn o bethau, yn llawn pethau
l. a dud a oa dija en oto ’roedd crugyn/ llawer/ llwyth(i) o bob(o)l eisoes yn y car
l. a gaoz a veze gant an dud byddai llawer gan y bob(o)l i’w ddweud, byddai’r bob(o)l yn gleber i gyd
l. e revr wedi’i dal(a) hi, wedi cael llond bola (o ddiod feddwol), meddw
l. eo ar sal a voged mae’r (y)stafell yn llawn o fwg, mae’r neuadd yn llawn mwg
bet en neus l. e gof mae e wedi cael llond ei fol(a), mae wedi cael ei wala
daou zevezh l. dau ddiwrnod cyfan
hanter l. hanner llawn
pa vez l. ar sac’h ne da ken e-barzh ’all dim byd ddal(a) mwy na’i lawn, ’allwch chi ddim rhoi cwart mewn potel beint
ur bloavezh l. blwyddyn (gron) gyfan
ur gazeg l. caseg gyfeb
ur voutailhad l. potelaid gyfan
ur vuoc’h l. buwch gyflo
l.-barr/-brog/-blouk/-chouk/-chek/-faezh/-kouch/-raz/-sklok/-tenn llawn i'r ymyl(on), llawn hyd y fyl;gorlawn, llawn dop, dan ei sang (am le)
l.-bri yn glai/llaid/llacs/fwd i gyd
l.-fank yn faw/llaid/llacs/fwd i gyd
l.-wad yn waed i gyd
l. a dud a zo er sal mae llawer/nifer/crugyn o bob(o)l yn y neuadd
leuniañ be. llanw
leur b. -ioù llawr; llawr dyrnu; buarth, clos, ffald
trouz ur c’harr el leur sŵn car ar y buarth/clos
l.-c'hoari llwyfan
l.-doenn to fflat
l-dornañ/zornañ llawr dyrnu
l.-draoñ ha l.-laez llawr a llofft
l.-gêr sgwâr (tre’ neu bentre’)
leur(-karr) g.-ioù(-karr) llorp, siafft
leurenn b. -où llwyfan; sgwâr (lle); teras
lakat ur pezh c’hoari war al l. llwyfannu drama
l.-c'hoari llwyfan (drama)
leurenniañ be. llwyfannu
leurennier g. -ien cynhyrchydd (drama), cyfarwyddwr llwyfan
leuskel be. gadael, gollwng; caniatáu; gadael/ gollwng yn rhydd; treio (am fôr)
l. e vicher / he micher rhoi’r gorau i’w (g)waith
l. e vrid gantañ, e l. en e roll rhoi perffaith ryddid / rhoi penrhyddid iddo; caniatáu ei ryddid iddo, ei adael yn rhydd
l. ub. da vont gollwng rhn yn rhydd, gadael i rn fynd, rhyddhau rhn
l. ur garm rhoi sgrech
l. un huanadenn rhoi ochenaid
leusk ac’hanon(-me)! gad fi i fod! gad fi’n llonydd! gad/rho lonydd i fi/mi!
leusket abf leuskel qv.
ne vi ket l. da vont e-barzh/tre ’chei di ddim mynd i mewn
lev b. -ioù c. 3 milltir, 4.444 cilomedr
teir pe beder l. vale taith gerdded o ryw naw i ddeudde(n)g milltir
ur c'hart-l. c. un cilomedr
leve g. -où incwm, enillion; pensiwn
en e l. yn berchen ar ei dir
war e l. ar ei bensiwn, wedi ymddeol
mont war e l. ymddeol
levenez b. llawenydd
l. re abred ne bad ket chwerthin cyn brecwast llefain/wylo cyn swper
bezañ e barr e/he l. gorfoleddu, bod ar ben ei (d)digon
l.-dreist/-meurbet gorfoledd
levezon b. dylanwad
kaout l. war ub. cael dylanwad ar rn
levezonañ be. dylanwadu (ar)
levezonet abf levezonañ qv. wedi cael ei (d)dylanwadu
bezañ l. gant ub. bod o dan ddylanwad rhn, bod wedi’i (d)dylanwadu gan rn
leviañ be. llywio; arwain, tywys
levier g. -ien llywiwr; llywydd
levn a. llyfn; gloyw, caboledig
levnaat be. llyfnu/llyfnhau; gloywi, caboli
levneg g. -ed morlas/morleisiad
levr g. -ioù llyf(y)r
l. ar pellgomz y llyf(y)r ffôn, y cyfeiriadur
ul l. golo gwevn llyf(y)r clawr meddal
ul l. golo kalet llyf(y)r clawr caled
l.-bourz llyf(y)r llong/lòg
l.-godell llyf(y)r poced
l.-kantikoù llyf(y)r emynau
l.-salmoù llyf(y)r salmau, sallwyr
l.-skrivañ llyf(y)r (y)sgrifennu
l.-studi llawlyf(y)r
levran g. levrini milgi
moan ’vel ul l. main/tenau fel milgi, fel milgi o fain/denau
levraoueg b. -où llyfrgell (casgliad o lyfrau)
levraouegour g. -ien llyfrgellydd
levraouer g. -ien llyfrbryf; casglwr llyfrau
levrdi g. -où llyfrgell (adeilad)
levrenn b. -où cyfrol
levrier g. -ien llyfrwerthwr
levrig g. -où llyfryn
levrini ll. levran qv.
levrlennadur g. -ioù llyfryddiaeth
lez1 b. -ioù llys
ober al l. d’ur plac’h ceisio ffaf(a)r/ cariad merch
l.-varn llys barn, cwrt
kas ub dirak al l.-varn dwyn achos yn erbyn rhn, mynd â rhn i gyfraith / gerbron ei (g)well
lez2 b. divlez clun
lez3 g. -où ffin; glan; ymyl (coedwig)
lezc'hoar b. -ezed llyschwaer, hanner chwaer
lezel be. gadael, gollwng; caniatáu
l. an arar e-kreiz an erv gadael gwaith ar ei hanner
l. ub. en e roll rhoi perffaith ryddid i rn, rhoi penrhyddid i rn
lezit/list ar re-se da ziluziañ o gwriad kenetrezo gw. diluziañ
en em l. ymollwng, gollwng ei hun(an) / ei (h)adenydd, digalonni, danto
lezenn1 b. -où cyfraith, deddf
l. ar bed a zo evel-se : darn o vont darn o tont (dyna’r drefn :) pan fydd un farw daw arall i lanw’i le
hervez al l. cyfreithlon, yn ôl y gyfraith, yn ôl llythyren y ddeddf
l.-ziazez cyfansoddiad (cyfreithiol)
lezenn2 b. -où ymyl, min, och(o)r
lezenniñ be. deddfu; (tra-)awdurdodi
leziregezh b. diogi
lezirek a. diog(lyd), pwd(w)r
l. evel ur martolod diog/pwd(w)r fel llongwr/ morwr
lezober a. didaro, hyfol; difater, di-hid, diofal; esgeulus
leztad g. -où llysdad
lezvab g. lezvibien llysfab
lezvamm b. -où llysfam
lezverc'h b. -ed llysferch
lezvibien ll. lezvab qv.
lezvreur g. lezvreudeur llysfrawd, hanner brawd
lezvugel g. lezvugale llysfab g.; llysferch b.
liamm g. -où rhwymyn, cwlwm, clwm; dolen gyswllt, cysylltiad
liammañ be. rhwymo, clymu, uno, sicrhau
liard g. -où, -ed hen ddarn arian o fawr ddim gwerth
l.(ig) ha l.(ig) ’vez savet ar realig o geiniog i geiniog fe â’r arian/swllt yn bunt
libistr g. niwlen denau, glaw mân ysgafn/ysgawn, smwclaw; baw, llaca/llacs, llaid, mwd
libistrañ be. d(if)wyno, trochi, bryntu/ brwntu, baeddu
liboudenn b. -ed merch/gwraig ddi-asgwrn-cefn /feddal/lipa/ddidoreth
libous a. gludiog
libouz g. glud
libouzell/libouzenn b. -ed slwt, slebog, sopen
libr a. rhydd; dilyffethair
ar skolioù l. yr ysgolion pabyddol
na vezañ l. heb fod yn rhydd; bod yn anab(a)l/ efrydd; bod yn gaeth, bod yn rhwym
librentez b. rhyddid
lichenn b. bripsyn
lid g. -où defod, seremoni; gŵyl, dathliad
lidoù kañv oedfa angladdol, angladd
kevredigezh al lidoù-kañv (cwmni) ymgymerwyr/trefnwyr angladdau
ober l. d’ub. croesawu rhn
lidañ be. dathlu, cynnal gŵyl
liderezh g. -où dathliad, gŵyl
lidour1 a. gwenieithus, sebonllyd
lidour2 g. -ien gwenieith(i)wr, sebonwr
lidourat be. gwenieith(i)o, seboni (ffig.), ffalsio
lien1 g. -où lliain/llien; cadach (poced), neisied, macyn, hances
l.-koaret oelcloth
lien2 g. lini hwyl (llong), lliain/llien
sevel al l. gwenn codi’r lliain/llien gwyn
lestr/bag-dre-l. llong/cwch hwylio
lienaj g. llieiniau tŷ; dilladach; holl hwyliau llong/cwch/bad
lienañ be. rhwymo
lienenn b. -où lliain; rhwymyn; cewyn, cadach (baban); amwisg
lies a. llawer, lluosog, niferus
l. gwech lawer gwaith, lawer(oedd) o weithiau
ken l. penn ken l. meno ym mhob penn mae piniwn
lies adf am(a)l, mynych
l.-l. yn am(a)l am(a)l, yn fynych fynych
liesaat be. lluosogi
liesadur g. lluosogiad
liesañ a. gradd eithaf lies qv.
d’al l. gan/ran amla’, fynycha’
liesdoare a. amrywiol, amryfal
lieskementadur g. lluosogiad
lieskementiñ be. lluosogi
liesliv(et) a. amryliw
liesseurt a. amrywiol, amryfal
liessilabennek a. lluosillafog
liester g. -ioù lluosog (gram.)
liestu(ek) a. amlochrog
liesyezhek a. amlieithog
lietenn b. -où carrai; rhuban
lietennañ be. clymu â charrai; harddu â rhuban
lifre g. lifrai
Liger b. (afon) Loire (Ffrg.)
ligistri ll. legestr qv.
lignez b. -où llinach, hil
lijer a. ysgafn/ysgawn; chwimwth, sionc, ystwyth, heini
l. evel ur c’had chwimwth fel ysgyfarnog / fel sgwarnog
lijeroc’h eget/evit ur silienn yn fwy ystwyth/ heini/sionc na llysywen
lijorus a. helaeth
lijoù g. powdwr golchi, deterjent
lik1 a. lleyg; seciwlar; bydol
skolioù l. ysgolion gwladol/seciwlar
lik2 a. rhywiol, secsi; anllad, anweddus, trythyll
likant a. llithrig; rhwydd, didrafferth (am beiriant, offer, teclyn); heini, ystwyth (am bob(o)l)
hennezh ’zo l. e deod mae hwnna yn siaradwr rhwydd/huawdl
honnezh ’zo l. he fluenn mae honna’n sgrifennu’n rhwydd/dda
likaouer g. -ien twyllwr; dyn anllad, twyllwr merched
likaouerezh g. anlladrwydd, trythyllwch
likaouiñ be. hudo merched â geiriau twyllodrus
liken torf. cen; gwymon
likenna be. gwymona, casglu/crynhoi/hel gwymon
liketenn b. -où poster; placard
likor g. licer
likorn a. tro (am lygad/lygaid); bygythiol, sarrug (am olwg)
lili torf.lilienn b. lili
lima/limig g. taffi/toffi, caramél
limigoù ll. losin, taffis, da-da
limestra a. a g. porffor
limf g. lymff, gwaedlyn
limonad(ez) b. lemonêd, pop
lin1 torf. -enn b. llin
lin2(-brein) g. crawn, gôr
linad torf. -enn b. danadl, dynad, dynaint
linañ be. crawni, casglu, crynhoi, gori (am friw neu glwyf)
linenn b. -où llinell; lein (bysgota; ffôn)
l. an tan, l.-dan blaen y gad
war l. an tan ar flaen y gad
l. ar mañsoner llinyn plwm
l. ar pellgomz y llinell ffôn
al l. vevenniñ etre div vro y ffin rhwng dwy wlad
ul l. hent-houarn rheilffordd
war al l. Brest-Roazhon ar lein Brest-Roazhon
linennad b. -où llinell llawn/llond llinell, rhes(aid)
div l. gwez-pin dwy res o goed pîn
lini ll. lien qv.
link(us) a. llithrig; slic, cyflym/clou (i dwyllo)
linkañ be. llithro; cwympo, disgyn, syrthio; llifo (am hylif)
liñs g. -ed lincs
liñsel/liñser b. -ioù, liñsili/liñsiri lliain, cynfas (gwely); amwisg, amdo
ul l. wenn ha pemp plankenn - un dorchenn blouz dindan ho penn - pemp troatad douar war c’horre - setu madoù ar bed er be(z) ’does dim poced mewn amwisg, ’all neb fynd â dim byd gydag e / gyda hi o’r hen fyd ’ma; bedd a wna bawb yn gydradd/ unwedd, nid gwell yn y bedd bonheddwr na thaeog, un cyflwr pawb yn angau, mae angau yn lefelu pawb
lintrañ be. disgleirio, tywynnu, pefrio
lintrus a. disglair, llachar, pefriol
liñvadenn b. -où llif, llifeiriant, dilyw
al L.-Veur y Dilyw
liorzh gb. -où gardd, gardd lysiau
lip1 g. -où llyfiad/llyad; pwdin ysgafn/ ysgawn, danteithyn; saws
reiñ e (damm) l. d’ub. bwrw/taro rhn
tapout e l. cael ei drechu/faeddu, cael cot(en)/curfa/cweir/lardad
un tamm l.-e-bav/-vourroù danteithyn, tamaid/saig amheuthun/blasus
L.-e-bav enw ar gath
l.-o-revr an dud binvidik llyfwr/ llyfwyr tin y gwŷr mawr, crafwr/ crafwyr y cyfoethogion, un/rhai yn cowtowio i’r crachach/byddigion
lip2 adf yn (gyfan) gwb(w)l, yn hollol, yn llwyr/glwt/grwn/lân; yn gymwys/gywir/ union; yn hawdd/rhwydd
dirollet-l. e oa an avel gornôg ’roedd gwynt y gorllewin wedi mynd yn wyllt gynddeiriog/dychrynllyd
kollet-l. ar goll yn llwyr/lân
lipadenn b. -où llyfiad/llyad; llymaid
lipat be. llyfu, llyo; bwyta; dïota, llymeitian, yfed (diod feddwol), bod ar y sbri/criws/cwrw/ dablen, yfed ger’ed, potio, slotian, tanco, hel diod,codi’r bys bach (ffig.) ; caboli
l. e askorn/beadra/vadoù/strapen gwario’r cyfan, hala’r cwb(w)l
l. e beadra yfed/gwastraffu ei eiddo
l. e lommig / ur banne / e werenn/ gwerennoù yfed (diod feddwol), diota, potio, slotian
l. e reor/revr d’ub. llyfu/llyo tin rhn; amlygu gwerthfawrogiad o garedigrwydd rhn, bod yn ffeind wrth rn am garedigrwydd
en em l. ymdopi
en em l. ouzh ub. llyfu/llyo (tin) rhn (ffig.), seboni rhn, cowtowio i rn, ymgreinio o flaen rhn
liper g. -ien llyfwr; un yn hoff o fwydydd blasus / o ddanteithion
ul l. merc’hed lapswchwr, un yn hoff o gusanu merched
ul l. banneoù meddwyn
l.-e-werenn dïotwr, llymeitiwr, slotiwr, tancwr, yfwr, un yn hoff o godi’r bys bach
liperezh g. -ioù bwyd amheuthun/blasus
lipet abf lipat qv
ur yezh l. ha peurlipet iaith gaboledig
lipig g. saws; grefi, gwlych
lipous a blasus/amheuthun,; â dant melys; llithrig (am ffyrdd)
traoù l. danteithion, bwyd/pethau amheuthun
lireu torf. lelog
lirzhin a. llawen, llon
l. evel ul laouenan e miz Mae mor llawen â’r gog
lise g. -où ysgol uwchradd (am dair blynedd o 15/16 oed)
lisenn b. -ed lleden y llaid, llythïen
list 2 ll. gorchm. lezel qv.
listenn b. -où rhest(e)r
l. ar sinerien rhest(e)r y llofnodwyr
listri ll. lestr qv. llestri
l. kegin llestri cegin
l. kleuz ha l. plad llestri dwf(w)n a llestri fflat/gwastad
l. Sakr llestri Cymun(deb)
gwalc’hiñ/skaotañ al l. golchi’r llestri
torchañ al l. sychu’r llestri
listrier g. -où dreser, seld
litenn b. glaw mân
litr(ad) g. -où litr, c. peint a thri chwarter, ychydig yn llai na chwart
liv g. -ioù lliw; inc
liv ar gaou ’zo gant/war an istor-se mae rhywbeth o’i le ar y stori yna, mae blas celwydd ar y stori yna, mae’r stori yna’n gwynto
l. ar gwad, el l. d’ar gwad lliw y gwaed, yr un lliw â’r gwaed, o liw’r gwaed
l. ar marv en e gerc’hen a golwg y bedd / a golwg drengaidd arno, yn wyn fel y galchen
a bep seurt l. o bob lliw, amryliw
n’eus l. ebet anezhañ ’does dim sôn amdano, ’does dim arlliw/argoel/golwg ohono
ne weli ket al liv anezhañ/outañ! ’weli di mo’i liw e! ’weli di ddim golwg ohono fe o gwb(w)l!
livadenn b. -où haenen denau
ul l. amann haenen denau o fenyn
livaj g. lliw. colur
livañ be. lliw(i)o, peint(i)o
l. e gwer/melen lliw(i)o’n wyrdd/felyn
l. gevier palu/rhaffo celwyddau
l. komzoù flour gwenieith(i)o, seboni
livastred ll. gwehilion (cymdeithas), poblach, ciwed, caridýms
live g. -où lefel, gwastad; safon
a-l. gant ub. yn gydradd â rhn, yr un safon â rhn
a-l. gant udb. yn gydwastad â rhth, yr un lefel â rhth
livenn-gein b. -où-kein asgwrn cefn
liver g. -ien peint(i)wr (tŷ, ayyb.)
l. gevier celwyddgi
livet abf livañ qv.
dont da vezañ l.-fall gwelwi, colli’i (l)liw
livour g. -ien arlunydd
livrin a. fermiliwn, coch(lyd)
ur fri l-kaer sivi Plougastell diwar gargañ e doull/gof trwyn fflamgoch syfi/mefus Plougastell wrth lanw’i fola / yfed gormod(d)
liz (da) adf. yn ôl, ys dywed, fel y dywed
l. d’ar mezeg loened yn ôl y milfeddyg, meddai’r milfeddyg
l. d’an holl yn ôl (a ddywed) pawb, medden nhw!
lized ll. lizenn b. lledenod
lizhenn b. niwlenn denau; cylch y lleuad; malltod (ar gig yn dechrau pydru)
lizher g. -où, lizhiri llythyr; les, prydles; cytundeb
l. digor ’zo ganit mae gen’ ti ryddid perffaith (i wneud fel y mynni), mae gen’ ti / ’da ti law rydd, mae gen’ ti / ’da ti dragwyddol heol/hewl
Lizheroù an Ebestel Epistolau’r Apostolion
douger lizheroù, paotr al lizhiri postman/ postmon
l.-badeziant tystysgrif bedydd
l.-feurm les, prydles
l.-kelc’h cylchlythyr
l.-marc'had mechnïaeth
l.-meur llythyr y pab
lizherenn b. -où llythyren
l. benn/dal llythyren flaen/gynta’
l. vras llythyren fras
lizherennoù llythrennau; gwyddor
l. stouet llythrennau italig
e roll al l. yn nhrefn yr wyddor
lizherenneg b. -où gwyddor, abiéc
deskiñ al l. dysgu’r wyddor/abiéc
lizherenner/lizherennour g. -ien cysodwr/cysodydd
llizhiri ll. lizher qv.
lizidant, lizidour a. llesg, difywyd; diog, pwd(w)r; didaro, di-hid, difater, esgeulus
loa b. -ioù llwy
lipat/lonkañ e l. (ffig.) mynd i’w hateb hi (ar laf.), mynd i’r gogoniant, croesi ffin amser, marw, darfod
l.-gafe llwy fach/goffi/de
l. goad llwy bren
l.-bod lletwad
l.-sil llwy hidlo, hidlen,llwy dyll og
l.-vañson trywel
l. vihan/-vadigoù llwy bwdin
l.-voued llwy gawl/ford/fwrdd
l.-zour lili'r dŵr
loaiad b. -où llwyaid, llond llwy
loaiek a. wrth ei ffyn baglau; afrosgo, trwsg(w)l, lletchwith, llibin (ar ei draed /thraed)
bizhier l. ffyn baglau
loakr a. tro, croes (am lyga(i)d); â llyga(i)d tro/croes, llygatgroes
loar b. -ioù lleuad, lloer
l. ar bichoned mis mêl
l. vras lleuad lawn
diskenn war al l. glanio ar y lleuad
hennezh en deus pareet al l. en e c’henoù ’dyw e ddim c(h)warter/ hanner call, ’dyw e ddim yn llawn llathen, ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn
heol/sked al l., ar sklaer-l., an heol-l. golau’r lleuad
ouzh sked al l. wrth olau’r lleuad/lloer, yng ngolau'r lleuad/lloer
ne guzh ket al l. en e c’henoù! ’dyw e ddim yn dwp! mae e yno i gyd! mae e’n gwybod beth yw beth!
pa vez al l. en he brasañ/mog, pa vez al l. war he c’hann, pa vez ar c’hann-l. pan fydd y lleuad yn llawn
l. vras, l.-gann, kann al l., ar c’hann-l. lleuad lawn
loarell b. -où lloeren
loargresk g. blaen/cynnydd lleuad, lleuad ar ei chynnydd
loar(i)ad g., loariadenn b. -où chwiw, chwilen, mympwy, ffansi
loar(i)adañ be. bod yn rhyfedd/(hyn)od; edrych ar yr och(o)r dywyll (i bethau)
loargann b. lleuad lawn
loariek a. lloerig
loch g., lochenn b. -où caban, sied; cwb; ciosg
loc’h1 b. -(i)où morllyn
loc’h2 g. symudiad
l.-diloc’h ’oa gant ar mor ’roedd y môr yn gyffro i gyd / yn aflonydd
bezañ dindan l.-diloc’h ar c’houmoù bod ar drugaredd y môr / y tonnau
loc'hañ be. symud, cyffro, ymysgwyd; mynd, cychwyn, ymadael
loc'henn b. -où trosol, bar haearn
lod g. -où dogn, cyfran, rhan, siâr; darn, tamaid; rhai, carfan
l. ... l. ... rhai ... eraill ...
l. a bemp bloaz yn agos i bum mlynedd, rhan o bum mlynedd
hennezh en deus bet e l. (a boan) er bed-mañ mae hwnna wedi cael ei gyfran/siâr o boenau/ofid(iau) yn y byd hwn / ar y ddaear hon
mont war e l. rhannu, mynd ar siâr
muioc’h evit e l. mwy na’i siâr/gyfran
tapout e/he l. cael ei gyfran/chyfran; (ffig.) cael pryd o dafod
lodañ be. rhannu, dosbarthu
lodenn b. -où darn, tamaid, cyfran, rhan, siâr
ne wele nemet ul l. vihan diouti ni welai ond cyfran/rhan fach/fechan ohoni
lodennañ be. gw. lodañ
lodenniñ be. rhannu’n dameidiau
Loeizig epg. bachigol < Loeiz Lew(syn) bachigol < Lewis
loen g. -ed llwd(w)n, anifail, creadur; ceffyl
l. bihan anifail/creadur bach; ebol
l. fall! l. vil! yr hen un gwael! yr hen un cas!
l. gouez anifail gwyllt, bwystfil
al l. lous-se! y mochyn yna! (am ddyn)
loened vrein! (ffig.) y cnafon! y taclau!
l.-kezeg ceffyl (yn gyffredinol); marc’h; caseg; ebol; eboles
l.-korn anifail corn(i)og
l.-porzh dofednod a chwningod a fegir i’w bwyta
l-samm/-stenn/-tenn ceffyl gwaith
l.-stlej ymlusgiad; ceffyl gwedd
l.-ti anifail anwes
ul l.-den bwystfil (o ddyn)
loeniñ be. gweithio'n galed; ymlâdd; cynddeiriogi, mynd yn gynddeiriog / benwan(walocs) / wyllt gacwn
l. e gorf gweithio ar ladd ei hunan, gweithio’n ddiarbed, slafo (ar laf.)
loenoniezh b. sŵoleg
loenoniour g. -ien sŵolegwr
loer b. -où, eier hosan.
loerezenn b. -où coes trowser
loeroù ll. pâr o (ho)sanau
war solioù/solennoù e l. yn nhraed ei sanau
l.-bragoù teits
loereier ll. (ho)sanau
log b. -où cwt, cut, caban, sied; cwb
logig b. caban bach, sied fach, cwtsh
el l. dindan an diri yn y cwtsh dan stâr/staer, yn y twll dan grisiau
logod torf. -enn* b. llygod ll. -en
diwar l. ne ve nemet l, diwar gazh kazh - diwar l. ne vez ket razh ‘hysbys y dengys y dyn o ba radd y bo’i wreiddyn’, cyw o frid
logod-dall torf. -enn-zall b. ystlumod ll. ystlum
logod-douar/-mors torf. -enn-zouar/-vors b. llygod y maes ll llygoden y maes, llygod yr ŷd ll. llygoden yr ŷd
logodenn b. -où llygoden
l. an urzhiataer llygoden y cyfrifiadur
ken sioul ma vefe bet klevet ul logodennig o skrabat beg he fri mor dawel fel y clywech chi bin bach yn cwympo
sioul evel ul l. er bleud / ma ve klevet ul l. o piltrotat mor dawel â llygoden (eglwys)
(va/ma) l.(ig)! cariad! sidan! fy nghariad/sidan bach/fach i ! (wrth blentyn)
logodennoù ll. (ar laf.) gwythiennau chwyddedig
logota be. llygota, dal(a)/hel(a) llygod
loj g. -où caban, cwt, cut; canolfan/loj y seiri rhyddion
lojad g. lojidi preswylydd; disgybl/myfyriwr preswyl
lojamant g. –où, lojamañchoù llety; fflat, (y)stafell(oedd), tŷ
lojañ be. lletya, aros; lletya, rhoi llety; llochesu (am anifeiliaid); clwydo (am adar)
lojeiz g. llety; fflat, (y)stafell(oedd), tŷ
loman g. -ed peilot, llywiwr
lomaniñ be. llywio
lomber g. -ioù ffenest(r) fach do, ffenest(r) llong, portwll; (yn gellweirus) llygad
ne wel ket ar vuhez dre ar memes l. ’dyw e/hi ddim yn gweld pethau yr un ffordd/peth/modd (â phawb arall), ’dyw e/hi ddim yn edrych ar fywyd yn yr un ffordd/modd (â ni), ’does ganddo/ ganddi mo’r un agwedd (meddwl) at fywyd
lomm g. -où llymaid, diferyn
lommig g. llymaid/diferyn bach, llond llygad deryn
London/Londrez e. lle Llundain
lonk g. -où dibyn
lonkad g., lonkadenn b. -où dracht, llwnc(ad), llymaid, joch, diferyn
lonkañ be. llyncu; yfed, diota, tanco, potio, slotian; amsugno; credu; anghofio, methu dwyn i gof
l. anv ub. anghofio enw rhn
l. avel cael awyr iach; llyncu clêr (ffig.), dala slac yn dyn(n), diogïa, segura, gwagswmera, magu’r gath (ffig.)
l. e beadra / e sizun hala’i gyflog i gyd / gwario’r cwb(w)l (ar ddiod)
l. e gaoz anghofio yr hyn yr oedd ar hanner ei ddweud, colli llinyn ei frawddeg
l. gevier/kañvaled/kelien/silioù/prun/ lostoù leue (ffig.) credu celwyddau, llyncu popeth (ffig.), cael ei gamarwain/ chamarwain, cael ei dwyllo/thwyllo
prest da l. gevier parod i gredu popeth, hawdd ei dwyllo/thwyllo, hygoelus
l. udb. en toull kontrol llyncu rhth o chwith
l. soñjoù hel meddyliau, ymgolli yn ei feddyliau/meddyliau, myfyrio, meddylyd (ar laf.), synfyfyrio, cnoi cil (ffig.)
lonk-e-sizhun g. yfwr (mawr), tancwr, potiwr, slotiwr, un sy’n gwario’i gyflog ar yfwch / ar ddiod feddwol / ar beth yfed; meddwyn
lonker g. -ien yfwr, llymeitiwr, diotwr, tanc(i)wr, potiwr, slotiwr; meddwyn; claddwr bwyd, llowciwr, sglaffiwr
l.-e-sizun yfwr/tancwr o fri
lonkerezh g. alcoholiaeth, meddwdod
lonket abf lonkañ qv.
l. eo bet al liv gant ar paper mae’r papur wedi amsugno’r inc/paent
lontr(e)k a. bolrwth, barus, glwth, un am ei fol(a)/bol(a)
lont(r)egezh b. glythineb/glythni, trachwant (am fwyd)
lop g. -où ergyd gas, clatsien, bonclust, clusten, cledren dyrnod, pelten, w(h)ad, wheret
lopañ be. bwrw, clatsio, cledro, curo, dyrnodio, ffusto, pwn(i)o, lardo, plamo, hemo
lor a. brwnt, budr, bawlyd; moch(ynn)aidd; araf, trwsgwl; dioglyd, pwd(w)r, araf ei feddwl/ meddwl
fri-l.! (y) mochyn bach! (wrth blentyn)
lorber g. -ien twyllwr
lorbiñ be. twyllo, denu (merched) drwy dwyll (am ddyn anllad)
lorc'h g., lorc'hentez b. balchder
bezañ l. ennañ/enni bod yn falch, ymfalchïo/ymhyfrydu
un tamm mat a l. ’oa ennañ/enni evit se ’roedd e/hi yn ymfalchïo/ ymhyfrydu’n fawr yn hynny, ’roedd e/hi yn falch iawn o hynny
lorc’hig gb. un balch/falch, person mawreddog
l. moan muioc’h a voged eget/evit a dan un swanc a dim yn y banc, pen punt a chynffon ddimai / cynffon ddimai a phen punt, un â thast siampên a phoced gwrw, steil pen stôl, steil a hirlwm
lorc'hus a. balch
ken l. hag ur paun mor falch â’r paun, cyn falched ag alarch ar lyn
lore torf. -enn b., gwez-lore torf. -enn-lore b. (coed) llawryf ll. llawryf(en)
l. e vuhez gw. buhez
loreañ be. addurno â dail llawryf; gwobrwyo
loreet abf loreañ qv.
l. eo bet an oberenn mae’r gwaith wedi ennill gwobr / wedi cael ei wobrwyo
lorgnañ be. pwn(i)o, ffusto, cledro, lardo, bwrw/curo’n ddidrugaredd
losk1 a. llosg
losk- bôn ffurfiau’r ferf leskiñ qv.
losker1g. -ien llosgwr
losker2 g. defnydd hylosg; peiriant
losket abf leskiñ qv.
lost g. -où cwt, cynffon; cefn (car, tŷ); diwedd, pen, terfyn
l. an hañv diwedd yr haf
l. an iliz pen pella’/draw’r eglwys
fichañ/fistoulat e l. siglo’i gwt, ysgwyd ei gynffon
fichañ/fistoulat e l. d’ub. (ffig.) ymgreinio o flaen rhn, cynffonna ar rn, gorganmol /seboni rhn, llyfu/llyo tin rhn (ar laf.)
gant e l. en e c’harbedenn â’i gwt/ gynffon rhwng ei goesau
laka(a)t l. ar c’harr araok, stagañ ar gazeg / ar c’hezeg ouzh l. ar c’harr (ffig.) rhoi’r cart o flaen y ceffyl, gwneud pethau go chwith
l.-ger ôl-ddodiad
l.-ha-l. un ar ôl y llall, y naill yn dilyn y llall, un wrth gwt y llall, yn dilyn ei gilydd, yn ddilynol
l.-marc’h/-moc’h/-hoc’h/-louarn (bot.) rhawn y march
lostek/lostok a. â chwt/chynffon, cynffonnog; (ffig.) yn llawn cywilydd, â’i gwt/chwt rhwng ei goesau/choesau (ffig.), â’i gynffon/chynffon yn ei (g)afl (ffig.), wedi torri’i grib/chrib (ffig.), â’i ben/phen yn ei blu(f)/phlu(f); anghysurus o euog yr olwg
bezañ l. evel ul louarn bet tapet/ paket/kabestret gant ur yar, l. evel ur c’hazh fouetet cywilyddio fel ci wedi torri’i gwt/gynffon, bod â golwg euog arno/arni fel ci a’i gwt rhwng ei goesau / a’i gynffon rhwng ei afl, bod â chywilydd mawr arno/arni, teimlo’n ffŵl/hurt/wirion
lostenn b. -où sgert; pais; cwt, cynffon (dilledyn a rhes o bob(o)l/ceir ayyb.); cwt y fuwch (ffig. am un bob amser yn llusgo ar ôl eraill)
bepred e oa ar paotrig-se krog e l. e vamm ’roedd y crwt bach yna bob amser yn cydio/ gafael yn sgert ei fam
bezañ e l. e roched bod yn llewys ei grys
ha hi kuit - tro en he lostenn a bant â hi yn siglo’i chwt, ac i ffwrdd â hi gan ysgwyd ei chynffon
kaout l. verr bod yn eiddigeddus (am ferch)
lostennoù an arar cyrn yr aradr
ul l.-dindan pais
lostennad b. -où cwt, cynffon, rhes(aid) (o bob(o)l/ceir ayyb.
ul l. a girri-tan rhes(aid) hir o geir (un wrth gwt/gynffon y llall / trwyn wrth din)
lostenniñ/lostigellat/lostrugenniñ be. tin-droi, sefyll(i)an, oedi, loetran, gwagswmera
lostig an ti g. y cyw melyn olaf, tin y nyth
lost(ig)enniñ be. tin-droi
lostok a. gw. lostek
lotiri b. -où lot(e)ri, raffl
louarn g. lern cadno, llwynog
l. a-walc’h eo! mae’n ddigon o (hen) gadno! mae’n gyfrwys ei wala!
al l. a vev en e groc’hen hag a varv en e groc’hen, en e groc’hen l. e varvo, en e groc’hen al l. a varvo - nemet e gignat a reot ez beo yn y croen y ganed y blaidd y bydd farw, er i asyn fynd i deithio ni ddaw adre’ yn farch, ni cheir gan gadno/lwynog ond ei groen
al l. o prezek d’ar yer! un pert i ddysgu arall! (eironi)
bezañ l. bod yn gyfrwys
biskoazh l. n’eo bet paket e lost div wech en ur griped a losgodd ei fysedd a ochel y tân, bys fu mewn marwor unwaith nid â iddo eilwaith, ni thwyllir y call ond unwaith
evit pakañ l. pe c’had/gad sevel abredik a zo mat / ez eo ret sevel mintin-mat mae dau gynnig ar y bore, y bore piau hi, yn y bore y mae dal diwrnod / y mae’i dal hi; y cynta’ i’r efail gaiff bedoli, y cynta’ i’r felin gaiff falu, cyntaf ei og : cyntaf ei gryman
ober e l. gant ub. ceisio twyllo rhn
ul l. a zen / ul l. kozh (ffig.) hen gadno (o ddyn)
ul l. kozh hag eñ dare gwelet ur yar c’hoazh a gare nid hawdd tynnu cast oddi ar hen lwynog/geffyl, nid hawdd (yw) bwrw hen arfer, a fo yn natur dyn nis tynnir ohono, anodd i neidr anghofio sut i frathu, anodd diddyfnu yn hen
louarnez b. -ed cadnoes/cadnawes, llwynoges
louc'h g. où ôl, argraff
louc’hoù bizied olion bysedd
loudour(ek) a. brwnt, budr, aflan, ffiaidd, aflednais, coch (ffig.)
loudourenn b. -ed slwt, slebog
loudouriach/loudouriaj g., loudouriezh b. baw, budreddi, bryntni, mochyndra, (y)sbwriel
loued g. llwyd(n)i
louedet abf louedñ qv. wedi llwydo; wedi britho
louediñ be. llwydo; segura, bod yn segur (am bob(o)l ac am arian), aros heb weithio; britho; tywyllu (am y dydd)
louet a. wedi llwydo; llwyd
louf g. / loufadenn b. -où cnec, pwpen, rhech(en) (dawel)
l. ar bleiz (ffwng) mwg y ddaear (cyffredin), cwd y mwg, coden fwg, mwglys, pwff (y) mwg, blodyn jam (ar laf.)
ne dalvez ket ul l. ki ’dyw e/hi ddim gwerth taten/ffeuen / botwm corn
loukenn b. -ed gwraig ddidoreth/ddiffaith/ddigyffro
loukes a. (y)smala, hurt, twp, gwirion, c(h)warter/hanner call (a dwl)
loukez g. loukizien un (y)smala/hurt/twp/ gwirion, hurtyn, twpsyn, un c(h)warter/ hanner call (a dwl)
lounezh b. lounezhi aren
loupard g. -ed llewpard
lourt a. trwm
lourtaat be. trymhau
lous1 a. brwnt, budr, bawlyd; llawn chwyn; aflan; aflednais
amzer l. tywydd brwnt/ffiaidd/slabog
bezañ erru lous e fri (ffig.) bod yn feddw
botez l.! (ffig.) yr ast!
kaout/tapout un distro l. gant ub. cael ei droi bant/ymaith / i ffwrdd yn ddi-ymdroi gan rn, cael derbyniad/croeso oeraidd gan rn
l.-brein/-gagn brwnt/budr/aflan iawn. ffiaidd, moch(ynn)aidd
lous2 adf dychrynllyd, ofnadwy; sobor, eithriadol
marc’had-mat-l. enbyd/dychrynllyd/ ofnadwy/sobor/eithriadol o rad, rhad iawn
lousaat be. gwneud yn fwy brwnt/budr/ aflan; mynd yn fwy brwnt/budr/aflan; trochi, d(if)wyno, baeddu, bryntu/ brwntu; llychwino, llygru
lousken/louston g. -ed mochyn o ddyn, person brwnt/budr/bawlyd/aflan; cythraul/diawl/satan o ddyn
loustoni b. -où baw, budreddi, mochyndra; carthion
louz g. -ed mochyn daear, broch; mochyn o ddyn, dyn brwnt/budr/bawlyd/aflan
ober e l. (am anifail) teilo, gwneud ei fusnes (ar laf.)
louzañ be. baeddu, trochi, d(if)wyno, bryntu/ brwntu; llychwino, llygru
louzaouenn b. -où (bot.) llysieuyn
l. fall! (ffig.)y cnaf! grwt y Gŵr Drwg!
l.-al-laezh llysiau’r llaeth, llysiau Crist, llaethlys
l.-al-laou tafod yr ehedydd, sbardun y marchog
l.-an-daoulagad/-ar-gwennilied/-ar-plac’h-koant dilwydd (felen), llygadlys, llym y llygad, llysiau’r clefyd melyn, llysiau’r wennol pesychlys
l.-an-daroued llygad Ebrill, aur bach y gwanwyn
l.-an-divilim/divulum wermwd wen, chwerwyn gwyn / yr ardd, llysiau’r fam, meddygon menyw, torm(w)yth
l.-an-draen beidiog lwyd, llysiau llwyd
l.-an-Dreinded llysieuyn y Drindod (trilliw), trilliw, caru’n ofer, fioled fraith/ddauwynebog/ drilliw, blodeuyn wyneb Mair, mam yng nghyfraith
l.-an-drougaviz/-ar-Groaz cas gan gythraul, briw’r march, y ferfaen/ ferfain, gyr y Gŵr Drwg
l.-an elaz clust yr asen/asyn, clustiau’r ddaear
l.-an-hañv lili’r dyffryn(noedd)/maes, clych Enid
l.-an-teil mwg y ddaear (cyffredin), cwd y mwg, coden fwg, mwglys, pwff (y) mwg, blodyn jam (ar laf.)
l.-an-tign cacamwci cyngaf mawr
l.-an-tro(u)c’h, l.-ar-pemp-roudenn llwynhidydd, dail llwyn y neidr, dalen gryman, llysiau’r ais, sawdl Crist, ceiliog a iâr, dail ceiliog
l.-ar-c’halvez milddail, llysiau’r gwaed/gwaedlyn/gwaedlif, gwilffrai
l.-ar-c’hazh mintys y gath
l.-ar-c’hi marchwellt, crafanc y Gŵr Drwg, glaswellt/triagl y cŵn, llygad y ci, gwenithwellt (rhedegog/ymdaenol), wits
l.-ar-c’homm llysiau’r creigiau/cribau/ pannwr
l.-ar-c’hwenn llysiau’r gwaed/pwdin
l.-ar-flemm llysiau’r blaidd, cwcwll /cwf(w)l y mynach, Adda ac Efa, esgid Mair
l- ar-gal/-ar-verr-alan/-ar-vrec’h/-ar-Werc’hez clafrllys leiaf, cramennog
l.-ar-vamm/-ar-mammoù/-mogerioù llysiau’r fam, wermod wen, ffenigl y cŵn, amranwen (cyffredin)
l.-ar-paz dail/llun troed yr ebol, carn yr ebol, Alan (Bach), dail baco, troed y tarw, pesychlys
l.-ar-skevent llysiau’r ysgyfaint, llaeth bron Mair, clust yr Iddew, clust Suddas, clustiau’r derw
l.- droug-ar-roue, l.-droug-sant-Kado gwenith y gog
louzaouer g. -ien llysieuydd; fferyllydd
l. chatal/kezeg milfeddyg
louzaouiñ be. trin clwyf neu afiechyd â llysiau
gwelloc’h eo en em ziwall eget l. gwell rhwystro’r clwy’ na’i wella
louzoù1 torf. louzaouenn b. llysiau ll. llysieuyn; chwyn ll. -nyn
l.-kegin llysiau (cegin)
l.-Sant-Jakez llysiau Iago, llysiau’r gringroen
louzoù2 g. louzeier moddion; meddyginiaeth
l. distan/sioulaat (medd.) tawelyddion
lovr a. gwahanglwyfus; gwan, llesg, difywyd, digyffro, llonydd, marwaidd;
un den l. un gwahanglwyfus, (claf o’r) gwahanglwyf
lovrgenneg g. -ien un lletchwith, person hunanymwybodol, rhn anesmwyth
lovrennek a. lletchwith, â dwy law chwith; hunanymwybodol, anesmwyth/ anghyfforddus (am berson)
lovrigenn b. -où y dwymyn doben, clwy’r pennau
lovrus a. heintus
lu a. chwerthinllyd, gwrthun, hurt
ober al l. (eus/gant ub.) gwawdio, gwatwar, cael/gwneud hwyl/sbort/sbri (am ben rhn)
luban a. gwenieithus, sebonllyd (ffig.)
lubaner g. -ien gwenieith(i)wr, sebonwr/ sebonyn (ffig.), crafwr (ffig.), llyfwr (ffig.), cynffonnwr
lubaniñ be. cyfareddu, hudo, swyno; gwenieith(i)o, seboni (ffig.), crafu (ffig.), llyo/llyfu (ffig.), cynffonna, ffalsio, cowtowio
luch a. llygatgroes, â llygad/llygaid tro/croes
luchadenn b. -où winc(ad)
ober luchadennoù an eil ouzh egile winc(i)o ar ei gilydd
luchañ be. bod â llygad tro/croes; edrych â llygad tro/croes; llygadu
lucher g. -ien un byr ei olwg
luc’had torf. -enn b. lluched
luc’haj g. -où iaith arbennig/neilltuol, jargon; iaith aflednais/anweddus
luc'hañ be. disgleirio, pefrio, fflachio, gloywi; sgleinio, rhoi/dodi sglein (ar); cwyro/rhwb(i)o/rhwto (celfi/dodrefn /moddion; (e)sgidiau; car)
l. e votoù rhoi sglein ar ei (e)sgidiau, glanhau/cwyro’i (e)sgidiau
l. ouzh ub. gwneud llygaid (cariadus) ar rn
luc'hed torf. -enn b. lluched ll. -en, mellt ll. -en, golau
skedus evel ul luc’hedenn yn llachar fel llucheden, yn ddisglair fel mellten
mont evel ul luc’hedenn mynd fel llucheden/mellten
luc'hediñ be. lluchedo/lluchedu, bwrw golau, melltennu
luc’heilañ be. llungopïo
luc’heilenn b. -où llungopi
luc’heilerez b. -ioù llungopïwr
luc’hskeudenn b. -où llun (camera), ffotograff
luc’hskeudenner g. -ien tynnwr lluniau (â chamera), ffotograffydd
luc’hskeudennerezh g. ffotograffiaeth
luc’hskeudenniñ be. tynnu llun (â chamera)
luc'hus a. disglair, golau, llachar
luc’hvanner1 g. -ioù sbot(olau); taflunydd
luc’hvanner2 g. -ien tafluniwr
ludik a. yn dwym/boeth, lodig, yn gofyn cymar (am anifail)
ur wiz l. hwch lodig, hwch yn gofyn baedd / yn llowdio
ludu g. -ioù lludu/lludw, llwch (o rth wedi’i losgi); gwrtaith cemegol
l. (evit) lazhañ amprevaned gwrtaith cemegol
goloet e benn a l. (ffig.) yn sachliain a lludw
Merc’her al L. Mercher y Lludw
mont e/da l. llosgi’n ddim/ulw, cael ei losgi/ (d)dinistrio’n llwyr
l.-griz ffosffad (i wrteithio’r ddaear)
Pipi l. (blasenw) coffi dwrllyd/gwan
plad(ig)-/pod-l. llest(e)r llwch
luduañ be. gwneud/troi yn lludw/llwch; gwrteith(i)o, gwasgar(u) gwrtaith cemegol; (ffig.)cramwythan, twymo’i hun(an) o flaen y tân; (ffig.) tin-droi, segura, llusgo’i draed/thread
ne chomas ket da l. ’arhosodd e/hi ddim i segura, ’oedodd e/hi ddim
ti-l. amlosgfa
ludueg b. -où llest(e)r llwch
ludu(enn)eg g. -ien un nad yw’n hoff o fynd ymhell o dre’, un yn byw a bod gartre’, un ynghlwm wrth goes y ford (ffig.), un nad yw’n mynd o olwg y mwg y simne/siwmle
ludu(enn)ek a. yn lludw/ll(u)wch i gyd
luduenn b. -ed un (d)didoreth/(d)didaro/ (d)difater/(d)di-hid, pwdren/pwdryn
hennezh a zo ul l.! mae hwnna’n bwdryn! mae’n well gan/gyda hwnna eistedd wrth y tân na mynd allan/mas i weithio!
Luduenn epb. Sinderela, Ulw-Ela
luduenniñ be. diogïa, gwagswmera, segura
lufed torf. -enn b. gw. luc'hed
lufr a. llyfn; disglair, gloyw, llachar, llathraidd, sgleiniog, a sglein arno/arni
reiñ l. d’udb. rhoi/dodi sglein ar rth, caboli rhth
lufrañ be. sgleinio, rhoi/dodi sglein (ar), gloywi, caboli; disgleirio
lufrant a. disglair, llachar
lufrus a. disglair, gloyw, llachar, llathraidd, sgleiniog, a sglein arno/arni
lugachenn b. niwlen, nudden
lugañ be. cloi, jam(i)o, mynd yn sownd; cymylu, mynd yn niwlog
lugell b. -où plwg a phwynt/soced trydan
ki al l. plwg trydan
kiez al l. pwynt/soced trydan
lugern g. disgleirdeb, goleuni, llewyrch
lugerniñ be. disgleirio, gloywi, goleuo, llewyrchu, tywynnu, pefrio; fflachio
lugernus a. disglair, gloyw, llachar, pefriol, llathraidd
luget abf lugañ qv.
l. eo an amzer mae hi wedi cymylu
lugud a. llipa, meddal; araf, hwyrfrydig, anfoddog; diog
lugudachoù ll. mân ddyletswyddau sy'n mynd â llawer o amser
lugud(enn)iñ be. diogïa, segura, sefyll(i)an, gwagswmera, tin-droi, ymdroi, oedi, loetran, llusgo’i draed/ thraed (ffig.)
arabat chom aze da l. ! paid/peidiwch ag aros yn y fan ’na i ddiogïa/segura
lugustr torf. pryfet
l.-gwenn lili ddŵr wen
l.-melen lili ddŵr felen, lili felen y dŵr
lugut a. araf, didoreth, dioglyd, lletchwith, trwsg(w)l (am berson); araf, yn gofyn llawer o amser (am waith)
luiañ gw. luc'hañ
Lukaz epg. Luc
lun g.: al lun dydd Llun
L. Fask Llun y Pasg
L. Gwenn, L. ar Pantekost Llungwyn
hiziv emañ/emaomp al lun dydd Llun yw hi heddi(w)
lunedenn (hirwel/dostaat) b. -où sbien-ddrych
ul l. greskiñ chwyddwydr
lunedoù ll. sbectol
ur re l. sbectol
lunedeier ll. sbectolau
luneder g. -ien optegydd, dyn llygaid
lunigell b. -où bathodyn
lunvezh g. dydd Llun (cyfan, ar ei hyd)
al l. y dydd Llun
ul l. ar ddydd Llun
lupr a. twym (am ast)
lur g. -ioù ffranc (hen arian Ffrainc); pwys, 16 owns, c. hanner cilo, 500 gram
l. ha l. a sav da somm o geiniog i geiniog â’r arian yn bunt
ul l. avaloù pwys o (a)falau
ul l. saoz/sterling punt
lure g. amharodrwydd, hwyrfrydigrwyddd; ofn, pryder; petruster
l. gantañ/ganti yn amharod, yn hwyrfrydig; yn ofnus/bryderus; yn betrusgar
kaout l. ofni, pryderu, bod yn ofnus/ bryderus; petruso, bod yn betrusgar/ amharod/hwyrfrydig
lureek a. diog, segur; esgeulus
lurell b. -où rhwymyn (medd.); tâp, incil (recordio)
luriad g. gwerth punt
hanter kant l. esañs gwerth hanner can punt o betrol
lus torf.-enn b. llus(i) duon bach ll., llus ll. -en
paskañ l. d’ub. gwneud i rn gredu anwiredd
lusa be. casglu/crynhoi llusi duon bach, hel llus
lusenn1 -où, llus b. llusen b. llus(i) duon bach
lusenn2 b. -où niwlen, tarth
lusk(ad) g., luskadenn b. -où cymhelliad, ysgogiad, (y)sbardunad, hwb; cyffrad, prociad, symbyliad; symud(iad); rhythm
luskañ be. suo; symud/ysgwyd/siglo yn ôl ac ymlaen; cychwyn, dechrau, cymell, ysgogi, (y)sbarduno, hybu, cyffroi, procio, symbylu, symud, gwthio; aflonyddu, anesmwytho
l. da ober udb. dechrau gwneud rhth, paratoi ar gyfer gwneud rhth, bod ar fin gwneud rhth; bod ag awydd / â chwant / â blys gwneud rhth
lusk-dilusk a. aflonydd, cynhyrfus; (yn symud) yn ôl ac ymlaen yn ddi-baid
luskell g. -où siglad; cyffro
luskellat be. siglo (cawell, ayyb.); suo/lwlio/lwlian (i gysgu)
ne vo ket ret l. ac’hanon fenozh ’fydda’ i fawr o dro yn mynd i gysgu heno, fe gysga’ i ar unwaith / fel y graig heno
luskellerez b. -ed suo-gân, hwiangerdd
lusker1 g. -ien ysgogwr, (y)sbardunwr, anogwr; arweinydd, cyflwynydd (cyngerdd ayyb.)
lusker2 g. -ioù taniwr (peiriant car), (y)sbardun
lusket abf luskañ qv.
l. eo an traoù mae pethau wedi dechrau/ cychwyn, maen nhw wedi dechrau arni
lustrugenn g./b. -ed (person) un (d)da i ddim / ddiwerth/(d)diffaith
lutig g. -où, gouloù-l. cannwyll; golau bach
lutun g. -ed corach
luziadell/luziadenn/luziasenn b. -où dryswch, cymysgwch; cymhlethdod; pos
luziañ be. drysu; cymysgu, cawl(i)o; cymhlethu; mynd yn glymau/ddryswch
arabat en em l. e kudenn(où) ar re all paid/ peidiwch ag ymyrryd ym mhroblem(au) pob(o)l eraill, cadw dy drwyn cadwch eich trwyn allan/mas o fusnes pob(o)l eraill
luziet abf luziañ qv. wedi'i (d)drysu, wedi'i gymysgu/chymysgu, cymhleth, wedi’i gymhlethu/chymhlethu; dyrys; wedi mynd yn glymau/ddryswch, wedi cafflo