Dewiswch lythyren

L

la1 g. lah

la2! ebych.dyna (ni)!

la! la! dyna! dyna! (wrth gysuro babi)

lab g. -où sied; cartws

laban g. -ed clown (+ ffig.), ffŵl, hercall, hurtyn, hulpyn, lleban, lembo

labaskenn b. -ed dyn yn garpiau i gyd, a golwg trempyn arno; diogyn, pwdryn, un da i ddim

labezañ be. llabyddio; d(if)wyno, trochi; difrïo, difenwi, dilorni, diarhebu, lladd ar, pardduo

l. e gorf ei (l)ladd ei hun(an) \(ffig.)

labistr g. -ed llabystren

labour g. (treigl. b.) -ioù gwaith, llafur

l. aner gwaith/llafur ofer/di-fudd

ober l. aner gwneud gwaith ofer/di-fudd; iro bloneg, iro hwch â bloneg, cario dŵr dros afon, bwrw heli yn y môr

l. ar prenn gwaith coed/pren

l. ar spered gwaith ymenyddol

l. dorn/korf gwaith corfforol

(un tamm) l. dreist penn ar biz gwaith brysiog/rwsh-rash

l. gros-fourdouilhet/talfas(et), l. moc’het, un tamm brizh-l. gwaith anniben/diofal, gwaith a wnaed rywsut-rywfodd

l. lipet brav gwaith â graen arno, gwaith caboledig/gorffenedig

l. skol gwaith cartre’

l. vat gwaith da

al l. ne ya ket / ned a ket dezhañ kalz ’dyw e ddim wedi’i stofi i weithio, ’does dim anian gwaith ynddo, ’does dim llawer o waith yn ei groen e

al l. ’zo war ar stern, boulc’het eo al l. mae’r gwaith wedi’i ddechrau / ar y gweill

(an) holl d’al l.! pob un i’w waith / at ei waith!

an tu a zo hanter al l. arfer yw hanner y gwaith, arfer a wna athro, arfer yw mam pob meistrolaeth; deuparth ffordd ei gwybod

bec’h/dav d’al l.! ymlaen â’r gwaith! bant â’r cart! clatsia/clatsiwch bant (ar laf.)!

beuzet/foulet eo gant al labour mae gormod(d) o waith gydag e / gyda hi, mae gormod(d) ar ei blat/phlat (ffig.)

bezañ gant/war al l. / e l. / he l. bod wrth ei (g)waith / gyda’i (g)waith

bezañ a-lazh-ki /-korf gant e/he l. gweithio ar ladd ei hun(an), dygnu arni, ymlafnio wrthi, gweithio fel lladd nadr(o)edd, slafo (ar laf.)

brevet/friket/lazhet eo gant al l. mae’r gwaith yn ei (l)ladd e/hi, mae wedi ymlâdd wrth weithio

chomet eo a-revr gant e/he l., dilañs eo war e/he l., dilañsañ a ra gant e/he l., diwezhat emañ gant e/he l., war stlej emañ e/he l. mae ar ei hôl hi â’i (g)waith

da bep hini e l. pob un â’i waith

diouzh e l. e vez anavezet an den, diouzh e l. ar micherour adwaenir y dyn wrth ei waith, y gwaith a ganmol/ ddengys y gweithiwr/dyn, fe folir pawb wrth ei waith, wrth ei ffrwythau yr adnabyddir dyn; fel y bo’r garddwr felly yr ardd

kiañ d’al l. / ouzh al l. ymroi’n llwyr / ymroi o ddifri’ calon i’w (g)waith, gweithio ar ladd ei hun(an) / yn ddiarbed / fel lladd nadr(o)edd

klask l. chwilio am waith

koll e/he l. colli’i (g)waith

pa vez ar muiañ tud e vez graet ar fallañ l. gwaith pawb gwaith neb

ul l. brevus/mac’hom/reut, ul l. brevañ tud / lazh-tud gwaith llafurus/caled/trwm iawn, lladdfa, slafdod (ar laf.)

ul l. gros/talfaset, un tamm l. dreist penn ar biz, un tamm brizh-l., l-beleg/-denjentil gwaith anniben/ anghelfydd/brysiog/gwael

labourioù ’zo war an hent mae gwaith ar y ffordd, maen nhw’n gweithio ar y ffordd

l.-douar amaethyddiaeth

l.-korf/-dorn gwaith corfforol

skol-l.-douar coleg amaethyddol

diskrog-/harz-l. streic

ul loen-l. ceffyl gwaith; (ffig.) gweithiwr diarbed /gweithreg ddiarbed

ur c’hi-labour ci at waith (ar ffarm fynycha’); (ffig.) gweithiwr caled/ diarbed

ur marc’h-l. ceffyl gwaith; ceffyl gwedd; (ffig.) gweithiwr caled/diarbed

labouradeg b. -où gwaith ar y cyd; ffatri, melin, siop waith (cwmni o bob(o)l)

labourat be. gweithio, llafurio; egino; cynhyrchu, tyfu (am blanhigion); trin; aredig; lladd (ffig.)

l. a-lazh-ki/-korf, l. evel ur c’hi / ul loen / ur marc’h gweithio ar ladd ei hunan / yn ddiarbed, ymlafnio wrthi, dygnu arni, gweithio fel lladd nadr(o)edd, slafo (ar laf.)

l. asambles/a-gevret/a-stroll (gant) cydweithio (â), gweithio ar y cyd (â); gweithio gyda’i gilydd

l. diouzh an deiz cael cyflog yn ôl y dydd, cael ei gyflogi/chyflogi yn ôl y dydd / un dydd ar y tro / fesul dydd

l. diouzh feur cael tâl fesul darn/job o waith

l. douar trin y tir, ffarmo/ffermio, amaethu

l. evitañ e unan / hec’h unan gweithio ar ei liwt ei hun(an), gweithio’n llawrydd, bod yn hunangyflogedig

l. gant udb. defnyddio rhth

l. gwinizh cynhyrchu/tyfu gwenith

l. hep diskrog gweithio’n ddi-baid//-stop

lak(a)at un den da l. hep diskrog cadw trwyn rhn ar y maen (ffig.)

l. re gweithio gormod(d) / yn rhy galed, gorweithio

l. ur park aredig cae/parc

l. ’zo da ober, dav/ret eo l. mae gofyn / mae(’n) rhaid gweithio

an traoù-se a laboure e spered ’roedd y pethau hynny yn lladd ei ysbryd/ enaid

bremañ emañ an traoù o l. en douar nawr mae pethau’n cyffro/egino yn y ddaear

emañ an toaz o l. mae’r toes yn gweithio/codi/cwnnu

gant ar glav-mañ e labouro an traoù bihan gyda’r glaw ’ma/hyn/hwn bydd y llysiau/planhigion bach yn tyfu

l. douar trin y tir, ffarmo/ffermio, amaethu

n’eo ket evit / ne fell ket dezhañ / ne c’houl ket l., diegi en deus da/o l., ne oar ket l., stummet fall eo hennezh da l. ’does dim awydd gweithio arno; ’does dim gwaith yn ei groen e, ’dyw e/ hwnna ddim wedi’i (y)stofi i weithio

neb a l. c’hwek e galon ne varvo biken gant an naon, ret eo d’un den n’en deus netra l. tenn e-lec’h ouelañ drwy chwys dy dalcen y bwytëi fara egni a lwydd, y ci a gerddo a gaiff asgwrn (i’w bilo)

o l. emañ wrth ei (g)waith y mae e/hi, mae’n gweithio

ret eo d’un den n’en deus netra l. tenn e-lec’h gouelañ, ret eo l. tenn da gaout skiant - l. tenn da gaout arc’hant ‘drwy chwys dy dalcen y bwytëi fara’, egni a lwydd, ‘ym mhob llafur mae elw’, ’does dim byd yn dod heb ymdrech

labourer g. -ien, labourizien gweithiwr

ur c’homander mat a zo gwelloc’h evit daou l. mae un gaffer da yn well na dau weithiwr/labrwr

l.-douar ffarmwr/ffermwr, amaethwr

labourerez b. -ed gwraig sy'n mynd allan/mas i weithio; gweithreg

labourus a. llafurus, beichus; gweithgar, diwyd

labourva g. labordy

ul l. yezh labordy iaith

labous g. -ed (a)deryn; cyw; (ffig.) cymeriad, ’deryn (ffig.)

l. (bi)strak tinwyn/tinwen y cerrig/ garn

l. Per (a)deryn drycin, pedryn

l. sant Martin gwennol ddu

l. sant Nikolaz glas-y-dorlan

l. sant Paol gwylan

bezañ vi pe l. gant ub. / gant ar yar bod â rhth ar waith / ar ger’ed

gwenn pe rous - pep hini a gar e l. gwyn y gwêl y frân ei chyw, boed ddu boed wyn pob gafr a gâr ei myn

hennezh ’zo ur gwall l. mae hwnna’n gymeriad amheus; mae e’n dipyn o gymeriad/dderyn

ul l. den, ul l. a zen cymeriad (hynod/ smala/ unigryw), creadur (ffig.), ’deryn (ffig.), llaw (ffig.), cymêr; dyn cyfrwys yn llawn castiau

ul l. den troetoc’h da nijellat ha da c’hoariellat eget da labourat un da i ddim yn fwy parod i sboncio o fan i fan ac i chwarae / i wastraffu/fradu’i amser â phetheuach nag i weithio

ul l. du a vez atav mae llwd(w)n piblyd yng nghorlan pawb, mae rhyw gath yng nghwpwrdd pawb, mae dafad ddu ym mhob praidd; nid oes dŷ heb gyfrinach

un toullad laboused, ur goabrennad / ur mor a laboused haid o adar

l.-mor aderyn môr, gwylan

laboused-mor o vont d’ar menez - serrit an nor ha kit d’ho kwele ‘yr wylan fach adnebydd - pan fo’n gyfnewid tywydd - hi hed ymhell ar adain wen - o’r môr i ben y mynydd’

l.-porzh iâr, aderyn dof

laboused-porzh ieir, dofednod, da pluog

l.-yar cyw (iâr)

labouseta be. hel(a) adar

labousig g. labousedigoù aderyn bach; cyw

lachefre/lichefre g.-ed, lachefridi (ffig.) adyn, cnaf, dihiryn, gwalch, cenau

lac'hañ be. gw. lazhañ

lac'hour/lac'her g. gw. lazher

laer1 a. sy’n lladrata/dwyn/dwgyd

an dud laer lladron, y bob(o)l sy’n lladrata/dwyn/dwgyd

laer2 g. -on lleidr

l. ’vel an dour yn lleidr fel (y) dŵr

l. ur wech l. biken a ddyco bin a ddwg bwn, a ddwg bedol a ddwg yr ebol, a ddyco ŵy a ddwg fwy / a ddwg yr iâr; a fo drwg unwaith a ŵyr fod yn ddrwg eilwaith; un pechod a lusg gant ar ei ôl

aet eo an arc’hant gant al l. mae’r lleidr wedi mynd â’r arian

dre l. / evel ul l. yn dawel fach / yn ddistaw bach / yn ddirgel / yn llechwraidd / heb yn wybod i neb / yn ddiarwybod i neb; dan din (am wneud rhth annymunol)

(harz) al l.! stop(i)wch y lleidr!

ul l. skraper lleidr/pigwr pocedi

l.-(an-)avaloù (llysenw) draenog

l.-e- amzer/-e-vara/-e-voued pwdryn, diogyn

l.-foar dyn diegwyddor

laeret abf laerezh qv.

n’eo ket bet l. gantañ/ganti (ffig.) mae’n gwb(w)l haeddiannol/deilwng, ’dyw e’n ddim ond ei haeddiant, mae’n ei (l)lawn haeddu

laerez b. gwayw, cnofa, cnoi, colig

al l. vut llid y coluddion

laerezh be. lladrata, dwyn, dwgyd, mynd â, bachu, cipio, cymryd (heb ganiatâd)

an nep a laer ur spilhenn a c’hell l. un azen a ddyco bin a ddwg bwn, a ddwg bedol a ddwg yr ebol, a ddyco ŵy a ddwg fwy / yr iâr; a fo drwg unwaith a ŵyr fod yn ddrwg eilwaith; un pechod a lusg gant ar ei ôl

en em l. kuit sleif(i)o i ffwrdd / ymaith, dianc/diengyd yn llechwraidd

laer-mor g. -on-vor môr-leidr

laeroñsi b. -où lladrad

laes g. -ioù cymynrodd

laesañ be. cymynnu, cymynroddi, gadael (eiddo) drwy ewyllys, trosglwyddo/ traddodi drwy ewyllys

laez g. brig, copa, pen, top; uchelfan; llofft; gogledd (gydag enw gwlad ayyb.)

Amerika al l. Gogledd America

el/war l. ar y brig; fry, uwchben; lan (y) llofft, i fyny'r grisiau

mont el l. mynd lan / i fyny; codi/ cwnnu (am y môr)

d'al l. i fyny, lan; i fyny’r grisiau, lan (i’r) llofft

a draoñ da l. o’r gwaelod i’r brig/pen/ top; i gyd, yn gyfan gwb(w)l

a-ziwar l. oddi fry/uchod; o’r uchelder; lawr (llawr), i lawr y grisiau

penn-l. an daol pen ucha’r ford/bwrdd

laezh g. -ioù llaeth, llefrith

l. a bad pell, l. hirbad(us) llaeth para’n hir, llaeth hir oes

l. dre hanter-zienn, l. hanter-ziennet/ -goavenet llaeth hanner sgim

buoc’h l. buwch odro

kafe dre l. coffi llaeth/gwyn

kambr/loch al l. llaethdy (ar ffarm/ fferm)

traoù diwar l. cynhyrchion llaeth

troet eo al l. mae’r llaeth wedi troi/suro

l.-aezhenn llaeth anwedd(og)

l.-amann/ribod llaeth menyn/enwyn

l.-bihan/-glas maidd

l.-bleiz (bot.) llaeth y blaidd

l.-bron llaeth y fron

l.-dienn/-ribot llaeth enwyn

l.-diennet/-digoavenet/-kignet llaeth heb hufen, llaeth glas/sgim

l.-dizouret llaeth cyddwys(edig)

l.-dous/-livrizh llaeth ffres (newydd ei odro)

l.-gavr (bot.) llaeth y gaseg

l.-glas/-bihan maidd

l.-gwiz (bot.) llaeth yr ysgall, ysgall y moch

l.-hirbad llaeth hir oes

l.-kaoulet llaeth wedi’i geulo (yn fwriadol)

l.-kignet llaeth wedi cydio (yng ngwaelod y sosban wrth ei ferwi))

l.-pasteurizet llaeth wedi’i bastureiddio

l.-ribod llaeth enwyn

l.-tarzhet llaeth wedi troi wrth ei ferwi

l.-tro/-trenk llaeth wedi troi/suro

bleud/poultr-l. llaeth powdwr

boued-/traoù-(dre-)l. bwyd llaeth

stal-/ti-l. llaethdy (siop)

laezhaj g. –où, laezhachoù bwyd/ cynhyrchion llaeth

laezhañ be. bwydo ar y fron, rhoi llaeth (y fron) (i)

laezherezh b. -ioù ffatri laeth

lagad g. daoulagad llygad, golwg

l. an den pa’z eo serret l. Doue ’zo digoret pan fydd llygad dyn ar gau bydd llygad Duw ar agor

l. vihan llygad fach/bach; winc

amañ eo mat kaout l. lemm ha skouarn tanav yma mae’n dda bod â llygaid agored a chlustiau main

dindan (an heol ha) l. an holl yng ngŵydd/ngolwg pawb, o flaen pawb, ger bron y byd (a’r betws), yn gyhoeddus, o dan haul llygad goleumi

kroc’hen al l., golo-l. clawr y llygad, amrant

’leizh ma lagad llond llygad ’deryn

ma/va l.! (ffig. i ddynodi anghrediniaeth) tyn y goes arall (ac fe ganiff y gloch)! acha bachyn (ar laf.)! siŵr o fod! (eironig)

me a zalc’ho ul l. warnoc’h! fe fydda’ i’n cadw llygad arnoch chi

ober l.(ig) winc(i)o; llygadu

teñval eo e lagad kleiz mae’i lygad chwith yn dywyll, mae’n ddall yn ei lygad chwith

un nozvezh hep serriñ l. ebet noson heb gysgu llygedyn/chwinc(i)ad, noson ddi-gwsg

ibil-l., mab-(al-)l.,mamenn-l. cannwyll (y) llygad

l.-bleiz bwa seithliw, enfys, bwa'r Drindodù

serr-l. chwinc(i)ad, amrantiad

en ur serr-l. mewn chwinc(i)ad/ amrantiad

lagadenn1 b. llygad/tarddiad/tarddle/ ffynhonnell afon neu ffynnon

lagadenn2 b. -où, lagajoù dolen gadwyn; bwc(w)l; olp, twll i gordyn ayyb., twll rhwyd; cloch ddŵr; llygad (ffynnon); llygedyn (o olau)

l. dor cnoc(i)wr drws

ober l. llygadu

lagadiñ be. imp(i)o

lagadoù ll. sêr (ar gawl); tyllau (mewn caws)

lagadour g. -ien arbenigwr llygaid

lagenn gb. cors, mignen, siglen; pyllau lleidiog; llaca, llaid

bezañ el l. bod mewn argyfwng/cyfyngder/ helynt/helbul, bod mewn cawl/twll (ffig.)

lagennek a. lleidiog, llacsog, tomlyd

lagout g. brandi, calfados, diod gadarn

laik a. lleyg; secwlar

lak(a)at be. dodi, gosod, rhoi; ethol; penodi; pennu; plannu; enwi, galw; gwneud, peri; bwrw, cymryd

l. a ra ac’hanon da skrijal/euzhiñ mae’n hala aeth/arswyd/ysgryd arna’ i, mae’n hala/gyrru ias i lawr fy nghefn

l. an deiz/devezh pennu/nodi’r dydd/ dyddiad

l. an tan war udb. rhoi rhth ar dân

l. anat d’an holl gwneud yn amlwg i bawb, dangos/datgelu i bawb (o bob(o)l y byd); cyhoeddi o bennau’r tai / yng ngŵydd pawb, datgan/dweud yn hyglyw / yng ngŵydd pawb / ger bron y byd (a’r betws) / yn gyhoeddus

l. ar chomlec’h rhoi/dodi’r cyfeiriad, cyfeirio (llythyr ayyb.)

l. ar c’hrevier e tier/tiez troi’r tai allan/mas yn dai (annedd)

l. ar verc’h Ivona hag ar mab Erwan galw’r ferch yn Ivona a’r mab yn Erwan, rhoi’r enw Ivona ar y ferch ac Erwan ar y mab

l. ar vugale da labourat gwneud i’r plant weithio, dodi’r plant i weithio

l. aon/mezh d’ub. peri/hala of(o)n/ cywilydd ar rn

l. arrest war marc’hadourezh ub. cymryd meddiant ar/o fusnes rhn

l. avaloù-douar dodi/plannu tato/tatws

l. blaz war udb. rhoi blas ar rth

l. droug etre an dud achosi/peri digofaint rhwng pob(o)l (a’i gilydd), codi cynnen rhwng pob(o)l (a’i gilydd)

l. e grabanoù / he c’hrabanoù war udb. crafangu/cipio/meddiannu/ perchnogi rhth, cymryd meddiant ar/o rth

l. e stammenn dodi/gwisgo/taclu’i siwmper

l. e zilez / he dilez ymddiswyddo

l. en dizurzh annibennu, sarnu, troi yn anhrefn

l. en e spered/benn penderfynu

l. er maez dodi mas, rhoi allan; troi allan/mas; diarddel; gwahardd

l. gwerzh / l. ar werzh war an ti dodi/ rhoi’r tŷ ar werth

l. herr carlamu, mynd ar garlam/frys, colbo arni (am yrrwr beic/car/bws ayyb.)

l. re (a draoù) gorlanw/gorlenwi; gorlwytho

l. sevel un ti (peri) codi/cwnnu tŷ, cael tŷ wedi’i adeiladu

l. termen d’udb. rhoi terfyn/diwedd/ pen ar rth

l. ub. da ober udb. gorfodi rhn i wneud rhth, gwneud i rn wneud rhth

l. ub. da blegañ/soublañ darostwng rhn, gorfodi rhn i blygu/ild(i)o, gwneud i rn blygu/ild(i)o

l. ub. da fallgaloniñ / da goll kalon digalonni/danto (ar laf.) rhn

l. ub. da grediñ gwneud/peri i rn gredu, argyhoeddi rhn, darbwyllo rhn; rhoi’r argraff i rn

l. ub. da sodiñ hurt(i)o rhn, hala rhn yn ynfyd/wallgo’/ benwan (walocs)/ holics

l. ub. da sod ystyried rhn yn dwpsyn

l. ub. (da vezañ) falloc’h eget mac’h eo ystyried rhn / cymryd bod rhn yn waeth nag yw

l. ur banne d’ub. arllwys/tywallt diod/ diferyn/llymaid i rn

l. war an douar rhoi/dodi/gosod ar y ddaear/llawr; esgor (ar), rhoi genedigaeth i rn

va mamm a zo marvet en ur l. ac’hanon war an douar bu farw fy mam ar fy ngenedigaeth

l. war an hent fall, l. da faziañ camarwain, arwain ar gyfeiliorn

l. war wel. dodi/rhoi yn y golwg, amlygu, gwneud yn amlwg/weladwy, dangos, arddangos

lak(a) da boan : Doue da gennerzho ‘cred yn Nuw a gwna dy waith’

lak(a) evezh! bydd ofalus! cymer ofal!

lakomp e ve(fe) gwir a bwrw ei fod/ bod yn wir

lakomp e vo brav an amzer bwriwn / a bwrw / a chaniatáu y bydd hi'n braf

me ’laka mae’n debyg (gen i), fe/mi dybiwn/debygwn i, fe/mi feddyliwni/ dd(y)wedwn i; decini, sbo (ar laf.)

en em l. a ra trec’h d’an holl mae e/hi’n credu/meddwl ei fod/bod yn well na phawb, mae’n ei (h)ystyried ei hun(an) yn well na phawb

en em l. da ober udb. mynd ati / bwrw iddi i wneud rhth, dechrau/ cychwyn gwneud rhth

lak(a)et abf lak(a)at qv.

lakepod g. -ed cnaf, dihiryn, gwalch, adyn

lakez g. lakizien gwas (i uchelwr); jac (mewn cardiau chwarae); bachgen anghymdeithasol; un amheus

lalla (iaith plentyn) gwely

ober l. d’ub. magu/suo rhn i gysgu

lall(a)ig g. -où cysgu(-bei)

ober l. d’ar c’hrouadur suo’r plentyn i gysgu

lallaik a. heb ddatblygu’n feddyliol, araf (ei feddwl/meddwl); twp, hurt

lama1 g. -ed lama

lama2 g. -ed mynach bwdaidd

lambig g. brandi (afalau); diod gadarn

lambreg g.bolgi, glwth, un am ei fol(a)

lambrek a. bolrwth, barus, glwth

lamet abf lemel qv. wedi'i godi/chodi, wedi'i dynnu/thynnu bant / i ffwrdd / ymaith, wedi’i (d)dileu

l. eo e garg digantañ, l. eo bet diouzh e garg mae wedi’i ddiswyddo, cafodd ei ddiswyddo, fe’i diswyddwyd

lamm g. -où, lemmen llam, naid; curiad (calon); cwymp(ad), codwm

l. da . . . ! (i) lawr â . . . !

al l. a-hed y naid hir

al l. a-sonn y naid uchel

al l. gant ar berchenn y naid bolyn

ober traoù dre l. ha dre red gwneud pethau ar garlam / ar frys / yn frysiog

ober ul l. rhoi naid, neidio (un waith); dod i benderfyniad, penderfynu (wedi bod mewn cyfyng-gyngor)

ober ul l.-revr, tapout l.-reor cwympo ar ei ben ôl / ei phen ôl

pakañ/tapout ul l. cael codwm/ cwymp(ad), cwympo, disgyn, syrthio

pakañ/tapout ur mell pezh l. cael eitha’ gwymp(ad), cael andros o godwm

reiñ/roiñ (ul) l. (da) bwrw/taro i’r llawr, llorio, dymchwel, gorchfygu, trechu

reiñ/roiñ l. d’ar brezhoneg rhoi ergyd (farwol) i’r Llydaweg

war e gentañ / he c’hentañ l. ar yr ymgais gynta’; am y tro cynta’; yn dechrau/cychwyn arni

d'an daou-l. / d'ar pevar-l.(-ruz) ar garlam (gwyllt)

l.-ouzh-l. cyfartal

ul l.-chouk-e-benn naid tin dros ei ben

ul l.-dour/-froud rhaeadr, sgwd

ul l.-junt/-pik/-krenn naid â’r ddwy droed gyda’i gilydd

lammat be. llamu, neidio; curo, pwn(i)o (am galon)

lammer g. -ien neidiwr, llamwr

lammikerez/lamperez b. -ed ceiliog y rhedyn, sioncyn y gwair, jac-y-jwmper/jaci-jwmper; (ffig.) merch/ gwraig orfywiog

lamp gb. -où lamp

lampiker(ig) g. -ed ceiliog y rhedyn, sioncyn y gwair, jac-y-jwmper/jaci-jwmper

lampon g. -ed dyn/un da i ddim, hen un/beth gwael (am berson), un parod i wneud tro gwael; cnaf, gwalch, diawl bach (am blentyn), crwt y Gŵr Drwg

al lamponed-se a gargo o godelloù bydd y cnafon yna yn llanw/llenwi eu pocedi

lampr a. llyfn, llithrig; gludiog; rhwydd, didrafferth, dilestair

bezañ l.(ik) e deod bod yn dafotrydd, siarad yn rhwydd/ddilestair

bezañ l. e gof/gorf bod â’r dolur rhydd arno

Lan(ig) epg. bachigol Alan qv.

lañchenn b. -où (ar laf. yn ddifrïol) tafod; llwnc, gwddw(g)

berr e l. dywedwst, heb fawr ddim i’w ddweud

ur banne da c’hlebiañ e l. llymaid i wlychu’i big (ffig. am yfed diod feddwol)

la(ñ)chore/landore g. -ed twpsyn, hurtyn, hulpyn, llabwst, llo (ffig.); diogyn, pwdryn

landourc'henn b. -ed slwt, putain

landrammus a. araf, swrth, trymaidd; dioglyd; lletchwith, trafferthus (am bethau a phersonau)

landreant a. difywyd, digyffro, di-ffrwt, fflegmatig, dioglyd, pwd(w)r

den l. pwdryn, dyn diog, diogyn

landreantiz b. arafwch; diogi

landregennek a. araf; dioglyd

landregenniñ be. segura, diogïa, dala’r slac yn dynn (ar laf.), magu’r gath (ffig.), gwagswmera, loetran, tin-droi; arafu

landreüs a. beichus, llafurus, trafferthus

lañfre g. -ed pwdryn, diogyn, seguryn, un da i ddim, un di-ddim; cenau, cnaf, dihiryn, adyn, crwt y Gŵr Drwg

langach/langaj g. -où iaith; bratiaith, iaith sathredig, slang

ne gaozeemp ket ar memes l. ’doeddem ni ddim yn siarad yr un iaith

langachet/langajet abf langachiñ/ langajal qv.

me ’zo bet l. gant ma/va mamm ’rydw i wedi cael stŵr gan fy mam

langachiñ/langajal be. cymhennu, dweud y drefn, ceryddu, cystwyo, dwrdio, rhoi pregeth / pryd o dafod (i), rhoi blas ei dafod/thafod (i), termo

langouineg g. langouineien cawr

langour a. trachwantus, bolrwth, barus, glwth

langour g. -ien bolgi, un barus, un am ei fol(a), glwth, claddwr bwyd, llowciwr, sglaffiwr

langroaz torf. -enn b. rhosyn(nau) gwyllt

lañjer b. -ioù, lañjerenn b. -où cwilt; carthen, blanced

lank a. tenau, main

lankell b. -où (geom.) sgwâr, sgwaryn

lankon g. -ed gwastraffwr, oferwr; trempyn, jac-y-rhaca

lankoned didalvez! yr hen rai diffaith / da i ddim! y taclau diwerth! y pwdrod!

lann1 g. (treigl. b.) -où, -eier gwaun, rhos, rhostir

chom war al l. (ffig.) bod ar y clwt

mont eus/diwar ar prad d’al l. gw. lanneg

lann2 g. (bot.) eithin

l. brezhonek eithin byr(goes)

l. gallek eithin Ffrainc

l. krak(et)/gwrach eithin mân

pa ne vo ket a vleuñv el l. pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan ddaw ’Dolig yn yr haf, pan fydd y moch yn hedfan

lanneg b. -i, -où garth eithin, gwaun, rhos, rhostir

mont eus al l. d’ar prad gwella’i fyd/byd, symud ar ei well/gwell, mynd i le gwell / i swydd well

mont eus ar prad d’al l. gwerthu’r hawddfyd i brynu adfyd/gofid; cael gostyngiad, cael ei (d)diraddio, symud ar ei (g)waeth, mynd i waeth lle/swydd, dod/mynd lawr yn y byd

lano gw. lanv

lañs g. hwb (ymlaen), (y)sbardun, prociad, symbyliad, ysgogiad; cynnydd, twf, ffyniant, ymlediad; yr ychydig lleia’

l. en deus war e vreur mae’n fwy na’i frawd; mae’n drech/well na’i frawd, mae ar y blaen i’w frawd; mae mantais gydag e / ganddo ar ei frawd

daou gilo hag al l. dau gilo ac ychydig bach (dros ben), ychydig bach dros ddau gilo

eizh kilo nemet al l. prin wyth cilo, o fewn dim i wyth cilo

kaout (al) l. war ub. cael/ennill y blaen ar rn; cael mantais ar rn

kaout l.-krec’h war un all bod/mynd yn uwch na rhn arall

n’en doa ket l. da labourat ’doedd dim hwyl gweithio arno, ’doedd ganddo mo’r egni i weithio, ’doedd dim cic ynddo fe i weithio

reiñ l. (da) hybu, rhoi hwb (i), hyrwyddo, (y)sbarduno, symbylu, ysgogi; codi’r hwyl, rhoi bywyd (yn); tanio

reiñ l. d’ar c’heflusker tan(i)o’r peiriant

terriñ l. ar saozneg atal twf/ffyniant y Saesneg

troc’het eo o l. mae’r gwynt wedi’i dynnu o’u hwyliau, maen nhw wedi cael eu sbrago / wedi cael tynnu pinnau o’u holwynion

ul l. nevez evit dazont ar brezhoneg hwb/ symbyliad/ysgogiad newydd i ddyfodol y Llydaweg

lañsadenn b. -où hwb (ymlaen), (y)sbardun, prociad, symbyliad, ysgogiad; cynnydd, hyrddiad/llam/naid ymlaen (ffig.); poen yn gwanu, gwayw

lañsañ be. hyrddio, lluchio, taflu/tawlu; llamu/ neidio ymlaen (ffig.); dechrau, cychwyn, tan(i)o (peiriant ayyb.), hwylio; chwydu, taflu i fyny; codi/ cwnnu (o ran pris)

lañset abf lañsañ qv.

an tiez a zo l. un tamm bremañ mae pris tai wedi codi/cwnnu ychydig nawr

lañsus a. buddiol, manteisiol, o fudd/ fantais

lanv g. llanw

unan na ra tre na l. un nad oes modd gwybod ei dwym na’i oer / ei thwym na’i hoer, un nad oes berwi na rhostio arno/arni

laon g. -ioù gw. lavn

laonenn b. -où llafn

laosk a. llac, rhydd; ansicr, simsan, sigledig, petrusgar, ofnus; didoreth; meddal, di-asgwrn-cefn (ffig.); llipa, gwan, diegni; esgeulus; digywilydd, aflednais, anllad; anniwair

ar morzhol-mañ a zo l. e droad mae coes y morthwyl hwn yn rhydd

bezañ l. en e/he sav bod yn ansicr/ ansad/sigledig ar ei draed/thraed, simsanu, bod yn feddw ar ei draed/ thraed (ffig.), heb fod yn saff ar ei draed/thraed, gwegian, honcian

botoù l. (e)sgidiau llac, (e)sgidiau rhy fawr

un den / ur paotr l. dyn llwf(w)r, cachgi, llwfrgi; pwdryn

ur paz l. cam ansicr, petrusgar, ofnus

laoskaat be. llacio; meddalu

l. ur skoulm llacio clwm

laoskel be. gw. leuskel

laosket abf leuskel qv.

bezañ l. e vrid gantañ war e voue / he brid ganti war he moue, bezañ l. en e/he roll, bezañ l. da ober ar pezh a gar(o) / da ober ’giz ma kar(o) cael tragwyddol heol, cael penrhyddid / perffaith ryddid

hemañ ne vo ket l. da gosaat ’chaiff e / ’fydd hwn ddim byw’n hen

laou torf. -enn b. llau ll. lleuen

hennezh ’zo marv al l. war e galon cachgi / un llwf(w)r yw e

lazhañ l. evit gwerzhañ o c’hroc’hen siafo/eillio gwsberis i’w gwerthu

nhw fel grawnwin (ffig. ateb dwl i fusnesyn yn holi rhn am ei waith) bradu/gwastraffu amser gyda phetheuach / gyda phethau dibwys / gyda manach bethau

morzholig al l. (ffig.) bawdfys, modryb y fawd, boni dabwr

laou-dar torf. -enn-zar/-dar b. moch y coed ll. mochyn y coed, gwrachod y lludw ll. gwrach y lludw

Laou(ig) epg. bachigol Gwilhoù Gwil (< Gwilym)

laoueg g. laoueien un yn llawn/ferw/fyw o lau; dyn llwm/tlawd

laouen a. llawen, llon, hapus

l. evel ar Spered Sant(el), ken l. hag an heol o parañ, ken l. ha tra, l.-dreist/-ran, l. evel ul logodenn/ laouenan dirak un hanter lur kig sall mor llawen â’r gog/dydd, yn hapus fel y gog/dydd, mor hapus â swllt/phwnsh, llawen/hapus dros ben

aet e oa en hent ken l. ha tra aeth ar ei ffordd/hynt dan ganu (ffig.)

l.-dreist/meurbet eo mae’n llawen dros ben, mae’n byrlymu o lawenydd, mae’n gorfoleddu

laouen adf yn llawen/llon/hapus

kanañ l. canu’n llawen/llon/hapus; (ffig.) gorfoleddu

nann l.! (na) ddim o gwbl!

ya l.! yn llawen! â chroeso! siŵr iawn/ ddigon! wrth gwrs (y gwnaf i)!

laouenaat be. llawenhau, llonni

laouenan(ig) g. -ed dryw eurben

laouer b. -ioù caf(a)n (bwyd)

laour1 a. gw. lovr

laour2 b. -ioù coffin, arch

lapad g. -où dracht, joch, llwnc, diod

lapat be. lle(m)pian, lleibio, lapo/lapan

lapavan g. sbri, criws

ober l. mynd ar y sbri/criws/cwrw/ dablen

lapenn b. -où gwefus isa’/waelod; tafod bach (esgid)

kouezhet e lipenn war e l. â’i ben yn ei bluf (ffig. am un a siomwyd)

lapin g. -ed cwningen (ddof)

lar- gw. lavar-

lard g. bloneg; lard; saim; cot(en), crasad/ crasfa, cledrad, lardad, cweir, curfa, hemad

Deizioù al L. y diwrnodau cyn y Grawys

emberr ez po ul l. digant da dad heno fe gei di got(en)/grasad/grasfa/ lardad/hemadgweir gan/’da dy dad

l.-karr saim

l.-teuz bloneg, lard

Meurzh-al-L. Dydd Mawrth Ynyd

lardadenn b. -où lardad, cot(en), crasad/ crasfa, cweir, hemad, pamad, wadad

lardañ be. iro; pesgi, tewychu; lardo, cledro, curo, pwn(i)o, wald(i)o, wado, ffusto

l. e grampouezhen d’ub. canmol rhn i’r cymylau, gorganmol rhn yn ei ŵydd

me ’lardo e billig dezhañ! fe wnaf iddo dalu / fe gaiff e dalu am hyn! fe gaiff e got(en)/ gweir/grasad/grasfa/gledrad/ lardad/ gen i /’da fi am hyn!

lardet abf lardañ qv.

bezañ l. bod wedi cael cot(en)/crasad/ crasfa/ curfa/cweir/hemad/pamad/ wadad

lardigenn b. cawod ysgafn, glaw mân

laret abf gw la(va)ret

laret/larout be. gw la(va)ret/la(va)rout

largentez b. haelioni

largentezus a. hael

lark1 a. hael; pell

lark2 adf yn hael; yn bell, ymhell

mont l. mynd yn bell / ymhell

larkaat be. pellhau, ymbellhau

larkoc'h adf pellach, ymhellach

mont l. (ganti) mynd ymhellach / yn bellach, pellhau; ymhelaethu

arabat (deoc’h) mont l. / nad it ket l. ganti! peidiwch â mynd dim pellach! peidiwch â dweud/gwneud mwy/ rhagor!

lart a. tew, trwchus

l. ’vel ur c’hoz / ur wiz / ur vlonegenn / ur pemoc’h (milin) / ur person-kanton fel gwadd o dew, yn dew fel mochyn/hwch

dont da vezañ lartoc’h-l. tewhau, mynd yn dewach dewach, magu bloneg

l.-kuilh/-toaz/-pezhell/-pilh/-puilh/-teil/-tre tew iawn, yn llond ei groen/ chroen, fel gwadd o dew, yn fwy na llond ei gadair/chadair

seizh buoc’h l.-pilh- saith buwch dew iawn

lartaat be. tewhau, tewychu, pesgi

larvenn b. -ed larfa, cynrhonyn, macai

las g. -où las(en), carrai; magl, rhwyd

c'hoari l. difyrru'i hun(an), mwynhau'i hun(an), cael hwyl

lasañ be. clymu (â charrai), laso

lasenn b. -où lasen, carrai

start eo bet al l. fe fu hi’n anodd/ galed/dynn, fe gafwyd trafferth(ion)

lastez1 a. (o flaen enw) brwnt, ffiaidd, mochaidd; gwael

l. tud gwehilion cymdeithas, caridýms

ul l. gwalc’hiñ ymolchad cath (ffig.), cetyn/esgus/hanner ymolchad

ul l. kembraeg Cymraeg bratiog/ carbwl/siprys/gwael, Cymraeg cerrig calch

ul l. kêr twll o dre’/le

lastez2 torf. -enn b. chwyn; mochyndra, budreddi; (y)sbwriel; gwehilion cymdeithas, caridýms

louzoù lazhañ al l. chwynladdwr

sailh al l., boest-l. bin sbwriel

lastezañ be. d(if)wyno, trochi

latar g. niwl, nudden

latenn1 b. -où tafod; barn bendant

latenn2 b. -ed clebren, clecen, lapen

Mari L. hen glebren/glecen/lapen

latennat be. clebran, clecan, lapan; canu’i gloch/chloch ei hun(an), chwythu’i (h)utgorn ei hun(an), ymffrostio, brolio

latin1 a. Lladin; Lladinaidd

latin2 g. Lladin

latous a. aflan, moch(ynn)aidd, brwnt, bud(u)r

latouz g. -ed mochyn (ffig. am berson)

latouzañ be. d(if)wyno, trochi, baeddu, bryntu/brwntu, gwneud moch/llanast/ smonach/stomp

lava g. lafa

lavagnon1 g. ton

lavagnon2 g. -ed pwdryn, un da i ddim

lavand g. lafant

lavañjenn gb. -ed clobyn g.; cloben b.

lavar g. -(i)où gair, ymadrodd, dywediad; lleferydd

l. Doue Gair Duw

l. plaen rhyddiaith

derc’hel d’e l. cadw’i air

diouzh e l. yn ôl ei (ffordd o) siarad

ober l. ub. gwneud yn ôl gorchymyn rhn, ufuddhau i orchymyn rhn, gwneud fel y dywed(ai) rhn

pep hini a lar e l. mae pawb yn dweud ei ddweud/bwt/farn; pawb â’i farn

un den l.-dislavar un chwit-chwat/di-ddal/anwadal/mympwyol/oriog, un yn newid ei feddwl (gyda phob awel o wynt), rhyw geiliog y gwynt o ddyn

war e l. ar ei air

la(va)ret1abf la(va)ret/la(va)rout qv.

n’eo ket (bet) l.’dyw e ddim wedi’i ddweud/nodi; ’dyw hi ddim yn debyg(ol)

piv en dije l.! pwy fuasai wedi dweud! pwy fuasai’n meddwl!

e-giz/evel ma vez l. fel y d(y)wedir, fel y byddan nhw’n dweud, ys d(y)wedan nhw

la(va)ret2/la(va)rout be. dweud/gweud

l. amploc’h eget justoc’h, l. amplik mynd yn rhy bell (wrth siarad); gor-ddweud; chwyddo/gorliwio/ ymestyn pethau

l. d’ar medisin/mezeg dont galw’r doctor/meddyg

l. e bater/begement da ub. rhoi pryd o dafod / rhoi pregeth i rn (ffig.), ceryddu/cymhennu/ cystwyo/dwrdio/ termo rhn, rhoi cerydd/stŵr/termad i rn

l. e damm dweud ei bwt/ddweud/farn/ feddwl

l. etre Doue ha me, l. etre ma zok ha me, l. etre va roched/hiviz ha va chouk dweud wrthyf fy hun(an), dweud o dan f’ana(d)l

l. war-gan llafar ganu

l. ’zo un dra hag ober ’zo ar gwellañ! l. n’eo ket ober! brav da l.! brav a-walc’h eo l. pa ver pell eus ar bec’h - (berroc’h e ve an teod pa ver war al lec’h) haws dweud na gwneud! un peth yw dweud (peth) arall yw gwneud! hawdd dweud - caled gwneud! digon hawdd siarad - gwneud yw’r gamp! y mae gweithred yn well na gair, hawdd yw dwedyd ‘Dacw’r Wyddfa’ - nid eir drosti ond yn ara’, mae rhagor rhwng dweud a gwneud, mae dweud a gwneud yn ddau wahanol beth, diflanna geiriau ond erys gweithredoedd; rhad yw addo

lar ’ta! dwêd w/’te!

la(va)r din gant piv ez ez - me a la(va)ro dit petra ’rez adwaenir dyn oddi wrth ei gyfeillion, drych i ddyn yw ei gyfeillion, adar o’r unlliw (e)hedant i’r unlle

an dra-se a la(va)r un dra bennak din mae hwnna yn canu cloch (ffig.)

c’hwi/te ’la(va)r a-walc’h! meddech chi / meddet ti!

da l. eo (d.l.e.) hynny yw (h.y.)

eus ar pezh a la(va)r an dud medden nhw, yn ôl yr hyn mae pob(o)l yn ei ddweud

evel/e-giz/tro ma la(va)re mamm-gozh ys d(y)wedai mam-gu/nain

evel/tro ma la(va)rer fel y dwedir, ys d(y)wetson/d(y)wedon nhw

gaou a la(va)ran ’rwy’n dweud celwydd (nawr), ’dwy’ i ddim yn iawn (nawr), ’rydw i’n methu (rwan)

aet int da Gemper - gaou a la(va)ran - da Rosko an hini eo maen nhw wedi mynd i Gemper - ’rwy’n dweud celwydd i Rosko yn hytrach / nage - i Rosko yn hytrach

hep l. na bu na ba heb ddweud bw na ba/be

koulz l. fel petai

lod a lar / tud ’zo a lar mae rhai’n dweud, deil/myn rhai

me ’lar deoc’h! gallaf fentro dweud wrthych chi! ’rwy’n dweud wrthych chi! credwch fi!

me ’lar war-lerc’h klevet - n’em eus ket gwelet clywed wnes i - ’wnes i mo’i weld / ’down i ddim yn dyst

ne la(va)ran ket ’dd(y)weda’ i ddim, ’dwy’ i ddim yn dweud; yn hytrach

n’eus ket da l. ’d oes dim eisiau dweud, afraid dweud

pa la(va)ran deoc’h! a finnau’n dweud wrthych!

pa la(va)ran/la(va)rin mat i fod yn iawn/gywir, yn hytrach, a dweud y gwir

se a la(va)rer dyna maen nhw’n ei ddweud, medden nhw

se ne la(va)r netra din ’dyw hynny’n golygu dim i fi/mi, ’wn i ddim byd am hynny

war a la(va)r Pêr, Paol ha Mari Madalen, war a la(va)r an holl yn ôl (a ddywed) pawb, medden nhw

lavarenn b. -où gair; siarad; ymadrodd; brawddeg

lavig g. cyffro, mynd-a-dod

lavigat be. mynd a dod, mynd o fan i fan; morio, mordwyo; (ar laf. am greaduriaid) cymharu, paru, cyplu

ne ra nemet l. mae e ar waith i gyd drwy’r amser

lavn gw. laon

lavreg g. -où trowser/trowsus

lavrig g. (bot.) y ladi wen, tagwydd, cwlwm y cythraul, clych y perthi

laz g. -où haid, criw, grŵp (canu, ayyb.), band, seindorf; caniad clychau (yr eglwys)

l.-binviji-(muzik-)arc’hant band/seindorf arian

l-binviji-(muzik-)kouevr band/seindorf pres

l.-kanañ côr

l.-seniñ band; cerddorfa

l.-binviji-(muzik-)skeiñ band taro

lazer g. laser

lazh g. llofruddiaeth; ymladdfa

ul l. tud lladdfa

lazhadeg b. -où cyflafan, galanas(tra)

lazhañ be. lladd, llofruddio; diffodd (golau, tân)

l. ar post diffodd y (set) radio

l. ub. mik lladd rhn yn gelain

lazher g. -ien lladdwr, llofrudd

l.-gouloù jac-y-baglau, lleidr-y-gannwyll, jawl-y-gwêr

lazherezh g. lladdfa

lazhti g. -où lladd-dy

lazhus a. sy’n lladdfa, beichus, llafurus, llethol, teirus

le g. -où llw

touiñ war e l. tyngu ar ei lw

leal a. ffyddlon, teyrngar

a-raok meuliñ pe tamall gwel hag eñ ez eo l. agor dy lygaid cyn agor dy geg, gwna’n siŵr o dy ffeithiau cyn mynegi/traethu dy farn

lealded b. ffyddlondeb, teyrngarwch

lean g. -ed mynach

leandi g. -où mynachlog; cwfaint

leanez b. -ed lleian

he daouarn ’vel re ul leanez ei dwylo fel dwylo ladi

lec'h g. -ioù lle, man; cyfeiriad; gofod

da bep l. i bob man/cyfeiriad

e l. pe l. yn rhywle neu’i gilydd

e pep l. ym mhob man

en e l. dleet/mat/reizh yn ei le iawn, yn ei briod le

(en) ul lec’h bennak r(h)ywle (neu’i gilydd)

eus pep l. o bob man/cyfeiriad

e lec’hioù ’zo mewn rhai llefydd/mannau

lec’hed g. lled (yn enwedig am ddefnydd); metr(ad)

an hed hag al l. yr hyd a’r lled

lec'hiañ be. lleoli, gosod

lec'hid g. -où llaca/llacs, llaid; llysnafedd

lec’hienn b. -où gwefan

lec’hiet abf lec’hiañ qv.

l.-spis wedi’i (l)leoli’n glir

led g. lled

war l. e gorf ar/yn ei hyd, yn gorwedd

ledañ be. lledu, taenu, lledaenu, gwasgar(u)

l. amann war ar bara lledu ’menyn ar y bara

en em l. ymledu; mynd ar led, ennill (am blanhigion); gorwedd (ar/yn ei hyd)

en em l. a ra ar vent mae’r mintys yn lledu/ennill / mynd ar led

ledan a. llydan; (am wal) trwchus

an ti kozh a zo l. e vogerioù mae waliau/welydd/muriau yr hen dŷ yn llydan

brezhoneg l. Llydaweg coeth/rhywiog

digor-l. llydan agored, agored led y pen

ledanaat be. llydanu, gwneud yn lletach; ehangu, helaethu; ymestyn, dod/mynd yn lletach

ledanded b., ledander g. lled; trwch

l. an hent lled yr heol/hewl

e l. udb. yr un lled â rhth, cyfled â rhth

ur metr (a) l. (un) medr/metr o led

ledenez b. -i penrhyn

ledennad/lejennad b. -où darn hir (o dir; afon); haenen, trwch; rhaeadr, sgŵd

legestr g. ligistri cimwch; (ffig.) cymeriad direidus, ’deryn, cobyn, cerdyn, llaw; hen beth/un gwael (am berson); tynnwr coes

hennezh ’zo ul l. ’vat! o! mae hwn yn gymeriad / yn dderyn / yn fachan drwy’r pil (ar laf.) / yn fachan budur (ar laf.) / yn gymêr (ar laf.)! mae e’n hen un/beth gwael!

legestra be. pysgota cimwch/cimychiaid

legumaj torf. -enn b. llysiau ll. llysieuyn

leien g. ffetan, sach-liain

lein1 b. -où brecwast; cinio ganol dydd; gwledd ganol dydd

lein2 g. -où pen, copa, blaen, brig; nenfwd

leinañ be. bwyta cinio, cael cinio; rhoi cinio, bwyda/bwydo

leisenn b. -ed lleden chwithig/wadn

leizh1 a. llaith

leizh2 g. cyflawnder, digon(edd)

l. an ti llawn/llond y tŷ

l e gof llawn/llond ei fola

leizhañ be. lleith(i)o

leizhien b. lleithder, gwlybaniaeth

lellig g. ffefryn

lemel be. codi, cwnnu, tynnu,dileu, torri bant / i ffwrdd / ymaith; eillio

l. al levrioù a-ziwar ar stalafioù tynnu’r llyfrau oddi ar y silffoedd

l. al lien diwar ar maen dadorchuddio’r garreg

l. ar skritelloù diwar ar prenestroù tynnu’r posteri oddi ar y ffenestri

l. anv ar paotr diwar roll ar strollad dileu/tynnu enw’r bachgen oddi ar y rhest(e)r / oddi ar rest(e)r y tim/ chwaraewyr

l. e garg digant ub. diswyddo rhn, rhyddhau rhn o’i ddyletswydd(au)

l. e varv eillio’i farf (yn llwyr), cael gwared â’i farf

l. e zilhad tynnu’i ddillad, tynnu oddi amdano, dadwisgo, matryd (ar laf.)

nompas l. lagad ebet diwar ub./udb. peidio â throi’i lygad/olwg oddi ar/wrth rn./rth., cadw’i lygad ar rn/rth

lem-laka a. symudol, y gellir ei symud, cludadwy; y gellir ei dynnu/thynnu, rhydd (am goler ayyb.)

lemm1 a. llym, miniog; ffyrnig; craff, byw, pefriol; llon (cerdd.)

l. a/e/he spered craff, deallus

l. eo ar gontell mae awch/min ar y gyllell

an hini ’zo l. (beg) e deod a dle bezañ kalet e skouarn / kalet kostez e benn a ddywed yr hyn a fynno a glyw yr hyn nis mynno

lemm2 g. awch, min

l. ar gontell min y gyllell, och(o)r y gyllell

ober ul l. d’ar sizailh rhoi awch/min ar y sis(i)wrn, hogi’r sis(i)wrn

lemmañ be. hogi, rhoi awch/min (ar)

lemmen ll. lamm qv.

lenkern torf. -enn b. llyngyr ll. llynghyren

lenkr a. llithrig; llyfn; tawdd (seineg)

ur gensonenn l. cytsain/sain dawdd

lenn1 be. darllen

unan douget da l. / a blij dezhañ/ dezhi l. un (l)lengar/(d)darllengar, un hoff o ddarllen

l.-dilenn udb. darllen ac ailddarllen rhth

lenn2 b. -où llyn, pwll(yn); pwll golchi

l.-vor angorfa, bae

l.-walc'hiñ pwll golchi

lenn3 b. -où gorchudd, carthen, blanced

lennadenn b. -où darlleniad

lenndi g. -où llyfrgell (adeilad)

lenneg g. lenneien dyn/un dysgedig/ gwybodus/goleuedig, ysgolhaig

lennegel a. llenyddol

lennegezh b. -ioù llenyddiaeth

al l. dre gomz llên/llenyddiaeth lafar

al l. dre skrid llên/llenyddiaeth argraffedig

douget evit al l. un (l)lengar, un hoff o lenyddiaeth

lennek a. dysgedig, gwybodus, goleuedig

lenner1 g. -ien darllenwr; darllenydd; darlithydd

lenner2 g. -ioù darllenydd

l. CD-Rom darllenydd CD-Rom

lennus a. darllenadwy

lenn-vor b. -où-mor morllyn

lent a. swil; ofnus, petrusgar, nerfus

lentegezh b. swildod; ofn, petruster, nerfusrwydd

leñv g. -où llef (torf neu unigolyn), llefain, cri

eno e vez l. ha skrign dent yno bydd llefain a rhincian dannedd

leñvadeg b. -où llefain, wylofain (llawer)

leñvadenn b. -où llef, llefain, cri

leñvañ be. llefain, crïo, wylo, wylofain, ubain

l. d’ub. llefain/wylo/hiraethu ar ôl rhn / am rn

leñver g. -ien un/person llaith/dagreuol; cwynwr, achwynwr, conyn, un yn swnian yn ddi-baid

leon g. -ed llew

Leon e. rhanbarth gogledd-orllewin Llydaw

Leonad g. Leoniz brodor o Leon

Leonadez b. -ed gwraig/merch o ranbarth/fro Leon

leoneg g. (tafod)iaith Leon

leonek a. yn Llydaweg Leon

leonez b. -ed llewes

leoù ll. le llwon

l.-touet rhegfeydd; melltithion (ar dafod leferydd)

lêr g. -(i)où lledr

l. dezhi! ymlaen â hi! bant â'r cart!

l. yer croen gŵydd (ffig. am gyflwr croen rhn wedi cael aeth/braw/dychryn/ ofn)

bezañ leizh e l. diouzh ub./udb. bod wedi alaru/syrffedu ar rn/rth, bod wedi cael digon/syrffed / llond bol(a) ar rn/rth

bezañ war l. ub. byw ar gefn/draul rhn

e lêr a zamanto! koust a ray ker d’e l.! fe gaiff e dalu yn ddrud / trwy’i drwyn (am hyn)!

sachañ e l. ymryddhau, dianc/diengyd; ei gwadnu/bachu//baglu/heglu/sgathru/ sgrialu hi, rhoi’i draed yn y tir, cymryd y goes

tanav e l. hawdd ei ddal(a)/dwyllo

tommañ e l. d’ub.

lerc'h g. ôl

war e l. ar ei ôl

l.-ha/-ouzh/-war-l. un ar ôl y llall, y naill yn dilyn y llall, un wrth gwt/gynffon y llall, yn dilyn ei gilydd

lerenn b. -où gwregys, strapen; carrai; cynllyfan; (carrai) chwip; gwregys diogelwch

dav laka(a) al l.! rhaid gwisgo’r wregys!

lern ll. louarn g. qv.

al lern kozh o deus ur bern troioù kamm en o ler nid hawdd tynnu cast oddi ar hen lwynog

hemañ a oar pentañ l. mae hwn yn abl i ddarbwyllo dyn fod du yn wyn, mae e’n gallu gwneud i ddyn gredu unrhywbeth

n’eo ket d’al lern e vez desket pakañ yar ni raid dysgu pader i berson / dysgu offeren i offeiriad / dysgu brad i Sais

lesanv g. -ioù llysenw, blasenw

lesanvet abf lesenvel qv.

lesenvel be. llysenwi/blasenwi, rhoi llysenw/blasenw (ar)

leskidik a. sy’n llosg, crasboethi; hylosg

leskiñ be. llosgi

lestr g. listri llestr; llong

mont dre l. mynd/croesi ar long

l.-brezel llong ryfel

l.-karg/-samm llong/cwch (cludo) nwyddau

l.-kenwerzh/koñvers llong fasnach

l.-spas llong ofod

l.-spluj(er) llong danfor

l.-treizh llong fferi

lestrad g. -où llawn llestr; llwyth llong, cargo

letanant g. -ed isgapten; rhaglaw, dirprwy

letani b. -où litani

letern g. -ioù llusern, lamp, lantern/lantarn

leti g. -où gwesty, llety

l.-preti llety lle darperir lluniaeth

leton g. gwair, glaswellt, porfa; lawnt; llain o borfa ymyl y ffordd; cae gwair; tywarchen, tonnen; gweryd

letonenn b. -où glaswellt, porfa, lawnt

letrin g. -ioù darllenfa, lectern; stand (fiwsig), peth dal(a) copi/llyfr (cerddoriaeth)

letuz torf. -enn b. (bot.) letys ll -en

leue g. -(i)où llo; (ffig.)twpsyn, hurtyn, loba, lleban

l. enni cyflo

al l. aour y llo aur

al l. lart y llo pasgedig

lazhañ al l. lart lladd y llo pasgedig, (ffig.) paratoi gwledd arbennig

degas ur penn l. d’ar gêr, bezañ bet ur penn l. (ffig.) methu arholiad

didon ur c’hozh l. ’zo diaes anodd diddyfnu yn hen, nid hawdd tynnu cast o hen lwynog/gaseg, nid hawdd bwrw hen arfer, a fo yn natur dyn nis tynnir ohono, anodd i neidr anghofio sut i frathu

diot evel ul l.(-brizh) mor dwp â llo

paseal lost al l. dindan fri ub., tremen lost al l. dre c’henoù ub. taflu/tawlu ll(u)wch i lygaid rhn, twyllo rhn

me ’zo nevezig paseet lost al l. dindan va fri din ’rwy’ i newydd gael fy nhwyllo

un troad l. a zo en e votoù ’dyw e ddim c(h)warter/hanner call, ’dyw e ddim yn llawn llathen, ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn, mae e mor dwp â llo/stên

ya, war lost al l.! ie/oes/do, wyt ayyb., siŵr o fod (eironi)! tyn y goes arall (ac fe ganiff y gloch)! acha bachyn! (ar laf.),

l.-kig llo stôr

l.-mor morlo llwyd

l.-tarv llo gwryw

leugn bf 3 un. pres. myn. ac ail un. gorch. leuniañ qv

leugn- bôn y ferf leuniañ qv..

leugnit! bf 2 un. gorch. leuniañ qv.

leukemiezh b. lewcemia

leun a. ac adf a g.. llawn, cyfan; llawer, nifer, crugyn

l. a draoù yn llawn o bethau, yn llawn pethau

l. a dud a oa dija en oto ’roedd crugyn/ llawer/ llwyth(i) o bob(o)l eisoes yn y car

l. a gaoz a veze gant an dud byddai llawer gan y bob(o)l i’w ddweud, byddai’r bob(o)l yn gleber i gyd

l. e revr wedi’i dal(a) hi, wedi cael llond bola (o ddiod feddwol), meddw

l. eo ar sal a voged mae’r (y)stafell yn llawn o fwg, mae’r neuadd yn llawn mwg

bet en neus l. e gof mae e wedi cael llond ei fol(a), mae wedi cael ei wala

daou zevezh l. dau ddiwrnod cyfan

hanter l. hanner llawn

pa vez l. ar sac’h ne da ken e-barzh ’all dim byd ddal(a) mwy na’i lawn, ’allwch chi ddim rhoi cwart mewn potel beint

ur bloavezh l. blwyddyn (gron) gyfan

ur gazeg l. caseg gyfeb

ur voutailhad l. potelaid gyfan

ur vuoc’h l. buwch gyflo

l.-barr/-brog/-blouk/-chouk/-chek/-faezh/-kouch/-raz/-sklok/-tenn llawn i'r ymyl(on), llawn hyd y fyl;gorlawn, llawn dop, dan ei sang (am le)

l.-bri yn glai/llaid/llacs/fwd i gyd

l.-fank yn faw/llaid/llacs/fwd i gyd

l.-wad yn waed i gyd

l. a dud a zo er sal mae llawer/nifer/crugyn o bob(o)l yn y neuadd

leuniañ be. llanw

leur b. -ioù llawr; llawr dyrnu; buarth, clos, ffald

trouz ur c’harr el leur sŵn car ar y buarth/clos

l.-c'hoari llwyfan

l.-doenn to fflat

l-dornañ/zornañ llawr dyrnu

l.-draoñ ha l.-laez llawr a llofft

l.-gêr sgwâr (tre’ neu bentre’)

leur(-karr) g.-ioù(-karr) llorp, siafft

leurenn b. -où llwyfan; sgwâr (lle); teras

lakat ur pezh c’hoari war al l. llwyfannu drama

l.-c'hoari llwyfan (drama)

leurenniañ be. llwyfannu

leurennier g. -ien cynhyrchydd (drama), cyfarwyddwr llwyfan

leuskel be. gadael, gollwng; caniatáu; gadael/ gollwng yn rhydd; treio (am fôr)

l. e vicher / he micher rhoi’r gorau i’w (g)waith

l. e vrid gantañ, e l. en e roll rhoi perffaith ryddid / rhoi penrhyddid iddo; caniatáu ei ryddid iddo, ei adael yn rhydd

l. ub. da vont gollwng rhn yn rhydd, gadael i rn fynd, rhyddhau rhn

l. ur garm rhoi sgrech

l. un huanadenn rhoi ochenaid

leusk ac’hanon(-me)! gad fi i fod! gad fi’n llonydd! gad/rho lonydd i fi/mi!

leusket abf leuskel qv.

ne vi ket l. da vont e-barzh/tre ’chei di ddim mynd i mewn

lev b. -ioù c. 3 milltir, 4.444 cilomedr

teir pe beder l. vale taith gerdded o ryw naw i ddeudde(n)g milltir

ur c'hart-l. c. un cilomedr

leve g. -où incwm, enillion; pensiwn

en e l. yn berchen ar ei dir

war e l. ar ei bensiwn, wedi ymddeol

mont war e l. ymddeol

levenez b. llawenydd

l. re abred ne bad ket chwerthin cyn brecwast llefain/wylo cyn swper

bezañ e barr e/he l. gorfoleddu, bod ar ben ei (d)digon

l.-dreist/-meurbet gorfoledd

levezon b. dylanwad

kaout l. war ub. cael dylanwad ar rn

levezonañ be. dylanwadu (ar)

levezonet abf levezonañ qv. wedi cael ei (d)dylanwadu

bezañ l. gant ub. bod o dan ddylanwad rhn, bod wedi’i (d)dylanwadu gan rn

leviañ be. llywio; arwain, tywys

levier g. -ien llywiwr; llywydd

levn a. llyfn; gloyw, caboledig

levnaat be. llyfnu/llyfnhau; gloywi, caboli

levneg g. -ed morlas/morleisiad

levr g. -ioù llyf(y)r

l. ar pellgomz y llyf(y)r ffôn, y cyfeiriadur

ul l. golo gwevn llyf(y)r clawr meddal

ul l. golo kalet llyf(y)r clawr caled

l.-bourz llyf(y)r llong/lòg

l.-godell llyf(y)r poced

l.-kantikoù llyf(y)r emynau

l.-salmoù llyf(y)r salmau, sallwyr

l.-skrivañ llyf(y)r (y)sgrifennu

l.-studi llawlyf(y)r

levran g. levrini milgi

moan ’vel ul l. main/tenau fel milgi, fel milgi o fain/denau

levraoueg b. -où llyfrgell (casgliad o lyfrau)

levraouegour g. -ien llyfrgellydd

levraouer g. -ien llyfrbryf; casglwr llyfrau

levrdi g. -où llyfrgell (adeilad)

levrenn b. -où cyfrol

levrier g. -ien llyfrwerthwr

levrig g. -où llyfryn

levrini ll. levran qv.

levrlennadur g. -ioù llyfryddiaeth

lez1 b. -ioù llys

ober al l. d’ur plac’h ceisio ffaf(a)r/ cariad merch

l.-varn llys barn, cwrt

kas ub dirak al l.-varn dwyn achos yn erbyn rhn, mynd â rhn i gyfraith / gerbron ei (g)well

lez2 b. divlez clun

lez3 g. -où ffin; glan; ymyl (coedwig)

lezc'hoar b. -ezed llyschwaer, hanner chwaer

lezel be. gadael, gollwng; caniatáu

l. an arar e-kreiz an erv gadael gwaith ar ei hanner

l. ub. en e roll rhoi perffaith ryddid i rn, rhoi penrhyddid i rn

lezit/list ar re-se da ziluziañ o gwriad kenetrezo gw. diluziañ

en em l. ymollwng, gollwng ei hun(an) / ei (h)adenydd, digalonni, danto

lezenn1 b. -où cyfraith, deddf

l. ar bed a zo evel-se : darn o vont darn o tont (dyna’r drefn :) pan fydd un farw daw arall i lanw’i le

hervez al l. cyfreithlon, yn ôl y gyfraith, yn ôl llythyren y ddeddf

l.-ziazez cyfansoddiad (cyfreithiol)

lezenn2 b. -où ymyl, min, och(o)r

lezenniñ be. deddfu; (tra-)awdurdodi

leziregezh b. diogi

lezirek a. diog(lyd), pwd(w)r

l. evel ur martolod diog/pwd(w)r fel llongwr/ morwr

lezober a. didaro, hyfol; difater, di-hid, diofal; esgeulus

leztad g. -où llysdad

lezvab g. lezvibien llysfab

lezvamm b. -où llysfam

lezverc'h b. -ed llysferch

lezvibien ll. lezvab qv.

lezvreur g. lezvreudeur llysfrawd, hanner brawd

lezvugel g. lezvugale llysfab g.; llysferch b.

liamm g. -où rhwymyn, cwlwm, clwm; dolen gyswllt, cysylltiad

liammañ be. rhwymo, clymu, uno, sicrhau

liard g. -où, -ed hen ddarn arian o fawr ddim gwerth

l.(ig) ha l.(ig) ’vez savet ar realig o geiniog i geiniog fe â’r arian/swllt yn bunt

libistr g. niwlen denau, glaw mân ysgafn/ysgawn, smwclaw; baw, llaca/llacs, llaid, mwd

libistrañ be. d(if)wyno, trochi, bryntu/ brwntu, baeddu

liboudenn b. -ed merch/gwraig ddi-asgwrn-cefn /feddal/lipa/ddidoreth

libous a. gludiog

libouz g. glud

libouzell/libouzenn b. -ed slwt, slebog, sopen

libr a. rhydd; dilyffethair

ar skolioù l. yr ysgolion pabyddol

na vezañ l. heb fod yn rhydd; bod yn anab(a)l/ efrydd; bod yn gaeth, bod yn rhwym

librentez b. rhyddid

lichenn b. bripsyn

lid g. -où defod, seremoni; gŵyl, dathliad

lidoù kañv oedfa angladdol, angladd

kevredigezh al lidoù-kañv (cwmni) ymgymerwyr/trefnwyr angladdau

ober l. d’ub. croesawu rhn

lidañ be. dathlu, cynnal gŵyl

liderezh g. -où dathliad, gŵyl

lidour1 a. gwenieithus, sebonllyd

lidour2 g. -ien gwenieith(i)wr, sebonwr

lidourat be. gwenieith(i)o, seboni (ffig.), ffalsio

lien1 g. -où lliain/llien; cadach (poced), neisied, macyn, hances

l.-koaret oelcloth

lien2 g. lini hwyl (llong), lliain/llien

sevel al l. gwenn codi’r lliain/llien gwyn

lestr/bag-dre-l. llong/cwch hwylio

lienaj g. llieiniau tŷ; dilladach; holl hwyliau llong/cwch/bad

lienañ be. rhwymo

lienenn b. -où lliain; rhwymyn; cewyn, cadach (baban); amwisg

lies a. llawer, lluosog, niferus

l. gwech lawer gwaith, lawer(oedd) o weithiau

ken l. penn ken l. meno ym mhob penn mae piniwn

lies adf am(a)l, mynych

l.-l. yn am(a)l am(a)l, yn fynych fynych

liesaat be. lluosogi

liesadur g. lluosogiad

liesañ a. gradd eithaf lies qv.

d’al l. gan/ran amla’, fynycha’

liesdoare a. amrywiol, amryfal

lieskementadur g. lluosogiad

lieskementiñ be. lluosogi

liesliv(et) a. amryliw

liesseurt a. amrywiol, amryfal

liessilabennek a. lluosillafog

liester g. -ioù lluosog (gram.)

liestu(ek) a. amlochrog

liesyezhek a. amlieithog

lietenn b. -où carrai; rhuban

lietennañ be. clymu â charrai; harddu â rhuban

lifre g. lifrai

Liger b. (afon) Loire (Ffrg.)

ligistri ll. legestr qv.

lignez b. -où llinach, hil

lijer a. ysgafn/ysgawn; chwimwth, sionc, ystwyth, heini

l. evel ur c’had chwimwth fel ysgyfarnog / fel sgwarnog

lijeroc’h eget/evit ur silienn yn fwy ystwyth/ heini/sionc na llysywen

lijorus a. helaeth

lijoù g. powdwr golchi, deterjent

lik1 a. lleyg; seciwlar; bydol

skolioù l. ysgolion gwladol/seciwlar

lik2 a. rhywiol, secsi; anllad, anweddus, trythyll

likant a. llithrig; rhwydd, didrafferth (am beiriant, offer, teclyn); heini, ystwyth (am bob(o)l)

hennezh ’zo l. e deod mae hwnna yn siaradwr rhwydd/huawdl

honnezh ’zo l. he fluenn mae honna’n sgrifennu’n rhwydd/dda

likaouer g. -ien twyllwr; dyn anllad, twyllwr merched

likaouerezh g. anlladrwydd, trythyllwch

likaouiñ be. hudo merched â geiriau twyllodrus

liken torf. cen; gwymon

likenna be. gwymona, casglu/crynhoi/hel gwymon

liketenn b. -où poster; placard

likor g. licer

likorn a. tro (am lygad/lygaid); bygythiol, sarrug (am olwg)

lili torf.lilienn b. lili

lima/limig g. taffi/toffi, caramél

limigoù ll. losin, taffis, da-da

limestra a. a g. porffor

limf g. lymff, gwaedlyn

limonad(ez) b. lemonêd, pop

lin1 torf. -enn b. llin

lin2(-brein) g. crawn, gôr

linad torf. -enn b. danadl, dynad, dynaint

linañ be. crawni, casglu, crynhoi, gori (am friw neu glwyf)

linenn b. -où llinell; lein (bysgota; ffôn)

l. an tan, l.-dan blaen y gad

war l. an tan ar flaen y gad

l. ar mañsoner llinyn plwm

l. ar pellgomz y llinell ffôn

al l. vevenniñ etre div vro y ffin rhwng dwy wlad

ul l. hent-houarn rheilffordd

war al l. Brest-Roazhon ar lein Brest-Roazhon

linennad b. -où llinell llawn/llond llinell, rhes(aid)

div l. gwez-pin dwy res o goed pîn

lini ll. lien qv.

link(us) a. llithrig; slic, cyflym/clou (i dwyllo)

linkañ be. llithro; cwympo, disgyn, syrthio; llifo (am hylif)

liñs g. -ed lincs

liñsel/liñser b. -ioù, liñsili/liñsiri lliain, cynfas (gwely); amwisg, amdo

ul l. wenn ha pemp plankenn - un dorchenn blouz dindan ho penn - pemp troatad douar war c’horre - setu madoù ar bed er be(z) ’does dim poced mewn amwisg, ’all neb fynd â dim byd gydag e / gyda hi o’r hen fyd ’ma; bedd a wna bawb yn gydradd/ unwedd, nid gwell yn y bedd bonheddwr na thaeog, un cyflwr pawb yn angau, mae angau yn lefelu pawb

lintrañ be. disgleirio, tywynnu, pefrio

lintrus a. disglair, llachar, pefriol

liñvadenn b. -où llif, llifeiriant, dilyw

al L.-Veur y Dilyw

liorzh gb. -où gardd, gardd lysiau

lip1 g. -où llyfiad/llyad; pwdin ysgafn/ ysgawn, danteithyn; saws

reiñ e (damm) l. d’ub. bwrw/taro rhn

tapout e l. cael ei drechu/faeddu, cael cot(en)/curfa/cweir/lardad

un tamm l.-e-bav/-vourroù danteithyn, tamaid/saig amheuthun/blasus

L.-e-bav enw ar gath

l.-o-revr an dud binvidik llyfwr/ llyfwyr tin y gwŷr mawr, crafwr/ crafwyr y cyfoethogion, un/rhai yn cowtowio i’r crachach/byddigion

lip2 adf yn (gyfan) gwb(w)l, yn hollol, yn llwyr/glwt/grwn/lân; yn gymwys/gywir/ union; yn hawdd/rhwydd

dirollet-l. e oa an avel gornôg ’roedd gwynt y gorllewin wedi mynd yn wyllt gynddeiriog/dychrynllyd

kollet-l. ar goll yn llwyr/lân

lipadenn b. -où llyfiad/llyad; llymaid

lipat be. llyfu, llyo; bwyta; dïota, llymeitian, yfed (diod feddwol), bod ar y sbri/criws/cwrw/ dablen, yfed ger’ed, potio, slotian, tanco, hel diod,codi’r bys bach (ffig.) ; caboli

l. e askorn/beadra/vadoù/strapen gwario’r cyfan, hala’r cwb(w)l

l. e beadra yfed/gwastraffu ei eiddo

l. e lommig / ur banne / e werenn/ gwerennoù yfed (diod feddwol), diota, potio, slotian

l. e reor/revr d’ub. llyfu/llyo tin rhn; amlygu gwerthfawrogiad o garedigrwydd rhn, bod yn ffeind wrth rn am garedigrwydd

en em l. ymdopi

en em l. ouzh ub. llyfu/llyo (tin) rhn (ffig.), seboni rhn, cowtowio i rn, ymgreinio o flaen rhn

liper g. -ien llyfwr; un yn hoff o fwydydd blasus / o ddanteithion

ul l. merc’hed lapswchwr, un yn hoff o gusanu merched

ul l. banneoù meddwyn

l.-e-werenn dïotwr, llymeitiwr, slotiwr, tancwr, yfwr, un yn hoff o godi’r bys bach

liperezh g. -ioù bwyd amheuthun/blasus

lipet abf lipat qv

ur yezh l. ha peurlipet iaith gaboledig

lipig g. saws; grefi, gwlych

lipous a blasus/amheuthun,; â dant melys; llithrig (am ffyrdd)

traoù l. danteithion, bwyd/pethau amheuthun

lireu torf. lelog

lirzhin a. llawen, llon

l. evel ul laouenan e miz Mae mor llawen â’r gog

lise g. -où ysgol uwchradd (am dair blynedd o 15/16 oed)

lisenn b. -ed lleden y llaid, llythïen

list 2 ll. gorchm. lezel qv.

listenn b. -où rhest(e)r

l. ar sinerien rhest(e)r y llofnodwyr

listri ll. lestr qv. llestri

l. kegin llestri cegin

l. kleuz ha l. plad llestri dwf(w)n a llestri fflat/gwastad

l. Sakr llestri Cymun(deb)

gwalc’hiñ/skaotañ al l. golchi’r llestri

torchañ al l. sychu’r llestri

listrier g. -où dreser, seld

litenn b. glaw mân

litr(ad) g. -où litr, c. peint a thri chwarter, ychydig yn llai na chwart

liv g. -ioù lliw; inc

liv ar gaou ’zo gant/war an istor-se mae rhywbeth o’i le ar y stori yna, mae blas celwydd ar y stori yna, mae’r stori yna’n gwynto

l. ar gwad, el l. d’ar gwad lliw y gwaed, yr un lliw â’r gwaed, o liw’r gwaed

l. ar marv en e gerc’hen a golwg y bedd / a golwg drengaidd arno, yn wyn fel y galchen

a bep seurt l. o bob lliw, amryliw

n’eus l. ebet anezhañ ’does dim sôn amdano, ’does dim arlliw/argoel/golwg ohono

ne weli ket al liv anezhañ/outañ! ’weli di mo’i liw e! ’weli di ddim golwg ohono fe o gwb(w)l!

livadenn b. -où haenen denau

ul l. amann haenen denau o fenyn

livaj g. lliw. colur

livañ be. lliw(i)o, peint(i)o

l. e gwer/melen lliw(i)o’n wyrdd/felyn

l. gevier palu/rhaffo celwyddau

l. komzoù flour gwenieith(i)o, seboni

livastred ll. gwehilion (cymdeithas), poblach, ciwed, caridýms

live g. -où lefel, gwastad; safon

a-l. gant ub. yn gydradd â rhn, yr un safon â rhn

a-l. gant udb. yn gydwastad â rhth, yr un lefel â rhth

livenn-gein b. -où-kein asgwrn cefn

liver g. -ien peint(i)wr (tŷ, ayyb.)

l. gevier celwyddgi

livet abf livañ qv.

dont da vezañ l.-fall gwelwi, colli’i (l)liw

livour g. -ien arlunydd

livrin a. fermiliwn, coch(lyd)

ur fri l-kaer sivi Plougastell diwar gargañ e doull/gof trwyn fflamgoch syfi/mefus Plougastell wrth lanw’i fola / yfed gormod(d)

liz (da) adf. yn ôl, ys dywed, fel y dywed

l. d’ar mezeg loened yn ôl y milfeddyg, meddai’r milfeddyg

l. d’an holl yn ôl (a ddywed) pawb, medden nhw!

lized ll. lizenn b. lledenod

lizhenn b. niwlenn denau; cylch y lleuad; malltod (ar gig yn dechrau pydru)

lizher g. -où, lizhiri llythyr; les, prydles; cytundeb

l. digor ’zo ganit mae gen’ ti ryddid perffaith (i wneud fel y mynni), mae gen’ ti / ’da ti law rydd, mae gen’ ti / ’da ti dragwyddol heol/hewl

Lizheroù an Ebestel Epistolau’r Apostolion

douger lizheroù, paotr al lizhiri postman/ postmon

l.-badeziant tystysgrif bedydd

l.-feurm les, prydles

l.-kelc’h cylchlythyr

l.-marc'had mechnïaeth

l.-meur llythyr y pab

lizherenn b. -où llythyren

l. benn/dal llythyren flaen/gynta’

l. vras llythyren fras

lizherennoù llythrennau; gwyddor

l. stouet llythrennau italig

e roll al l. yn nhrefn yr wyddor

lizherenneg b. -où gwyddor, abiéc

deskiñ al l. dysgu’r wyddor/abiéc

lizherenner/lizherennour g. -ien cysodwr/cysodydd

llizhiri ll. lizher qv.

lizidant, lizidour a. llesg, difywyd; diog, pwd(w)r; didaro, di-hid, difater, esgeulus

loa b. -ioù llwy

lipat/lonkañ e l. (ffig.) mynd i’w hateb hi (ar laf.), mynd i’r gogoniant, croesi ffin amser, marw, darfod

l.-gafe llwy fach/goffi/de

l. goad llwy bren

l.-bod lletwad

l.-sil llwy hidlo, hidlen,llwy dyll og

l.-vañson trywel

l. vihan/-vadigoù llwy bwdin

l.-voued llwy gawl/ford/fwrdd

l.-zour lili'r dŵr

loaiad b. -où llwyaid, llond llwy

loaiek a. wrth ei ffyn baglau; afrosgo, trwsg(w)l, lletchwith, llibin (ar ei draed /thraed)

bizhier l. ffyn baglau

loakr a. tro, croes (am lyga(i)d); â llyga(i)d tro/croes, llygatgroes

loar b. -ioù lleuad, lloer

l. ar bichoned mis mêl

l. vras lleuad lawn

diskenn war al l. glanio ar y lleuad

hennezh en deus pareet al l. en e c’henoù ’dyw e ddim c(h)warter/ hanner call, ’dyw e ddim yn llawn llathen, ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn

heol/sked al l., ar sklaer-l., an heol-l. golau’r lleuad

ouzh sked al l. wrth olau’r lleuad/lloer, yng ngolau'r lleuad/lloer

ne guzh ket al l. en e c’henoù! ’dyw e ddim yn dwp! mae e yno i gyd! mae e’n gwybod beth yw beth!

pa vez al l. en he brasañ/mog, pa vez al l. war he c’hann, pa vez ar c’hann-l. pan fydd y lleuad yn llawn

l. vras, l.-gann, kann al l., ar c’hann-l. lleuad lawn

loarell b. -où lloeren

loargresk g. blaen/cynnydd lleuad, lleuad ar ei chynnydd

loar(i)ad g., loariadenn b. -où chwiw, chwilen, mympwy, ffansi

loar(i)adañ be. bod yn rhyfedd/(hyn)od; edrych ar yr och(o)r dywyll (i bethau)

loargann b. lleuad lawn

loariek a. lloerig

loch g., lochenn b. -où caban, sied; cwb; ciosg

loc’h1 b. -(i)où morllyn

loc’h2 g. symudiad

l.-diloc’h ’oa gant ar mor ’roedd y môr yn gyffro i gyd / yn aflonydd

bezañ dindan l.-diloc’h ar c’houmoù bod ar drugaredd y môr / y tonnau

loc'hañ be. symud, cyffro, ymysgwyd; mynd, cychwyn, ymadael

loc'henn b. -où trosol, bar haearn

lod g. -où dogn, cyfran, rhan, siâr; darn, tamaid; rhai, carfan

l. ... l. ... rhai ... eraill ...

l. a bemp bloaz yn agos i bum mlynedd, rhan o bum mlynedd

hennezh en deus bet e l. (a boan) er bed-mañ mae hwnna wedi cael ei gyfran/siâr o boenau/ofid(iau) yn y byd hwn / ar y ddaear hon

mont war e l. rhannu, mynd ar siâr

muioc’h evit e l. mwy na’i siâr/gyfran

tapout e/he l. cael ei gyfran/chyfran; (ffig.) cael pryd o dafod

lodañ be. rhannu, dosbarthu

lodenn b. -où darn, tamaid, cyfran, rhan, siâr

ne wele nemet ul l. vihan diouti ni welai ond cyfran/rhan fach/fechan ohoni

lodennañ be. gw. lodañ

lodenniñ be. rhannu’n dameidiau

Loeizig epg. bachigol < Loeiz Lew(syn) bachigol < Lewis

loen g. -ed llwd(w)n, anifail, creadur; ceffyl

l. bihan anifail/creadur bach; ebol

l. fall! l. vil! yr hen un gwael! yr hen un cas!

l. gouez anifail gwyllt, bwystfil

al l. lous-se! y mochyn yna! (am ddyn)

loened vrein! (ffig.) y cnafon! y taclau!

l.-kezeg ceffyl (yn gyffredinol); marc’h; caseg; ebol; eboles

l.-korn anifail corn(i)og

l.-porzh dofednod a chwningod a fegir i’w bwyta

l-samm/-stenn/-tenn ceffyl gwaith

l.-stlej ymlusgiad; ceffyl gwedd

l.-ti anifail anwes

ul l.-den bwystfil (o ddyn)

loeniñ be. gweithio'n galed; ymlâdd; cynddeiriogi, mynd yn gynddeiriog / benwan(walocs) / wyllt gacwn

l. e gorf gweithio ar ladd ei hunan, gweithio’n ddiarbed, slafo (ar laf.)

loenoniezh b. sŵoleg

loenoniour g. -ien sŵolegwr

loer b. -où, eier hosan.

loerezenn b. -où coes trowser

loeroù ll. pâr o (ho)sanau

war solioù/solennoù e l. yn nhraed ei sanau

l.-bragoù teits

loereier ll. (ho)sanau

log b. -où cwt, cut, caban, sied; cwb

logig b. caban bach, sied fach, cwtsh

el l. dindan an diri yn y cwtsh dan stâr/staer, yn y twll dan grisiau

logod torf. -enn* b. llygod ll. -en

diwar l. ne ve nemet l, diwar gazh kazh - diwar l. ne vez ket razh ‘hysbys y dengys y dyn o ba radd y bo’i wreiddyn’, cyw o frid

logod-dall torf. -enn-zall b. ystlumod ll. ystlum

logod-douar/-mors torf. -enn-zouar/-vors b. llygod y maes ll llygoden y maes, llygod yr ŷd ll. llygoden yr ŷd

logodenn b. -où llygoden

l. an urzhiataer llygoden y cyfrifiadur

ken sioul ma vefe bet klevet ul logodennig o skrabat beg he fri mor dawel fel y clywech chi bin bach yn cwympo

sioul evel ul l. er bleud / ma ve klevet ul l. o piltrotat mor dawel â llygoden (eglwys)

(va/ma) l.(ig)! cariad! sidan! fy nghariad/sidan bach/fach i ! (wrth blentyn)

logodennoù ll. (ar laf.) gwythiennau chwyddedig

logota be. llygota, dal(a)/hel(a) llygod

loj g. -où caban, cwt, cut; canolfan/loj y seiri rhyddion

lojad g. lojidi preswylydd; disgybl/myfyriwr preswyl

lojamant g. –où, lojamañchoù llety; fflat, (y)stafell(oedd), tŷ

lojañ be. lletya, aros; lletya, rhoi llety; llochesu (am anifeiliaid); clwydo (am adar)

lojeiz g. llety; fflat, (y)stafell(oedd), tŷ

loman g. -ed peilot, llywiwr

lomaniñ be. llywio

lomber g. -ioù ffenest(r) fach do, ffenest(r) llong, portwll; (yn gellweirus) llygad

ne wel ket ar vuhez dre ar memes l. ’dyw e/hi ddim yn gweld pethau yr un ffordd/peth/modd (â phawb arall), ’dyw e/hi ddim yn edrych ar fywyd yn yr un ffordd/modd (â ni), ’does ganddo/ ganddi mo’r un agwedd (meddwl) at fywyd

lomm g. -où llymaid, diferyn

lommig g. llymaid/diferyn bach, llond llygad deryn

London/Londrez e. lle Llundain

lonk g. -où dibyn

lonkad g., lonkadenn b. - dracht, llwnc(ad), llymaid, joch, diferyn

lonkañ be. llyncu; yfed, diota, tanco, potio, slotian; amsugno; credu; anghofio, methu dwyn i gof

l. anv ub. anghofio enw rhn

l. avel cael awyr iach; llyncu clêr (ffig.), dala slac yn dyn(n), diogïa, segura, gwagswmera, magu’r gath (ffig.)

l. e beadra / e sizun hala’i gyflog i gyd / gwario’r cwb(w)l (ar ddiod)

l. e gaoz anghofio yr hyn yr oedd ar hanner ei ddweud, colli llinyn ei frawddeg

l. gevier/kañvaled/kelien/silioù/prun/ lostoù leue (ffig.) credu celwyddau, llyncu popeth (ffig.), cael ei gamarwain/ chamarwain, cael ei dwyllo/thwyllo

prest da l. gevier parod i gredu popeth, hawdd ei dwyllo/thwyllo, hygoelus

l. udb. en toull kontrol llyncu rhth o chwith

l. soñjoù hel meddyliau, ymgolli yn ei feddyliau/meddyliau, myfyrio, meddylyd (ar laf.), synfyfyrio, cnoi cil (ffig.)

lonk-e-sizhun g. yfwr (mawr), tancwr, potiwr, slotiwr, un sy’n gwario’i gyflog ar yfwch / ar ddiod feddwol / ar beth yfed; meddwyn

lonker g. -ien yfwr, llymeitiwr, diotwr, tanc(i)wr, potiwr, slotiwr; meddwyn; claddwr bwyd, llowciwr, sglaffiwr

l.-e-sizun yfwr/tancwr o fri

lonkerezh g. alcoholiaeth, meddwdod

lonket abf lonkañ qv.

l. eo bet al liv gant ar paper mae’r papur wedi amsugno’r inc/paent

lontr(e)k a. bolrwth, barus, glwth, un am ei fol(a)/bol(a)

lont(r)egezh b. glythineb/glythni, trachwant (am fwyd)

lop g. - ergyd gas, clatsien, bonclust, clusten, cledren dyrnod, pelten, w(h)ad, wheret

lopañ be. bwrw, clatsio, cledro, curo, dyrnodio, ffusto, pwn(i)o, lardo, plamo, hemo

lor a. brwnt, budr, bawlyd; moch(ynn)aidd; araf, trwsgwl; dioglyd, pwd(w)r, araf ei feddwl/ meddwl

fri-l.! (y) mochyn bach! (wrth blentyn)

lorber g. -ien twyllwr

lorbiñ be. twyllo, denu (merched) drwy dwyll (am ddyn anllad)

lorc'h g., lorc'hentez b. balchder

bezañ l. ennañ/enni bod yn falch, ymfalchïo/ymhyfrydu

un tamm mat a l. ’oa ennañ/enni evit se ’roedd e/hi yn ymfalchïo/ ymhyfrydu’n fawr yn hynny, ’roedd e/hi yn falch iawn o hynny

lorc’hig gb. un balch/falch, person mawreddog

l. moan muioc’h a voged eget/evit a dan un swanc a dim yn y banc, pen punt a chynffon ddimai / cynffon ddimai a phen punt, un â thast siampên a phoced gwrw, steil pen stôl, steil a hirlwm

lorc'hus a. balch

ken l. hag ur paun mor falch â’r paun, cyn falched ag alarch ar lyn

lore torf. -enn b., gwez-lore torf. -enn-lore b. (coed) llawryf ll. llawryf(en)

l. e vuhez gw. buhez

loreañ be. addurno â dail llawryf; gwobrwyo

loreet abf loreañ qv.

l. eo bet an oberenn mae’r gwaith wedi ennill gwobr / wedi cael ei wobrwyo

lorgnañ be. pwn(i)o, ffusto, cledro, lardo, bwrw/curo’n ddidrugaredd

losk1 a. llosg

losk- bôn ffurfiau’r ferf leskiñ qv.

losker1g. -ien llosgwr

losker2 g. defnydd hylosg; peiriant

losket abf leskiñ qv.

lost g. -où cwt, cynffon; cefn (car, ); diwedd, pen, terfyn

l. an hañv diwedd yr haf

l. an iliz pen pella’/draw’r eglwys

fichañ/fistoulat e l. siglo’i gwt, ysgwyd ei gynffon

fichañ/fistoulat e l. d’ub. (ffig.) ymgreinio o flaen rhn, cynffonna ar rn, gorganmol /seboni rhn, llyfu/llyo tin rhn (ar laf.)

gant e l. en e c’harbedenn â’i gwt/ gynffon rhwng ei goesau

laka(a)t l. ar c’harr araok, stagañ ar gazeg / ar c’hezeg ouzh l. ar c’harr (ffig.) rhoi’r cart o flaen y ceffyl, gwneud pethau go chwith

l.-ger ôl-ddodiad

l.-ha-l. un ar ôl y llall, y naill yn dilyn y llall, un wrth gwt y llall, yn dilyn ei gilydd, yn ddilynol

l.-marc’h/-moc’h/-hoc’h/-louarn (bot.) rhawn y march

lostek/lostok a. â chwt/chynffon, cynffonnog; (ffig.) yn llawn cywilydd, â’i gwt/chwt rhwng ei goesau/choesau (ffig.), â’i gynffon/chynffon yn ei (g)afl (ffig.), wedi torri’i grib/chrib (ffig.), â’i ben/phen yn ei blu(f)/phlu(f); anghysurus o euog yr olwg

bezañ l. evel ul louarn bet tapet/ paket/kabestret gant ur yar, l. evel ur c’hazh fouetet cywilyddio fel ci wedi torri’i gwt/gynffon, bod â golwg euog arno/arni fel ci a’i gwt rhwng ei goesau / a’i gynffon rhwng ei afl, bod â chywilydd mawr arno/arni, teimlo’n ffŵl/hurt/wirion

lostenn b. -où sgert; pais; cwt, cynffon (dilledyn a rhes o bob(o)l/ceir ayyb.); cwt y fuwch (ffig. am un bob amser yn llusgo ar ôl eraill)

bepred e oa ar paotrig-se krog e l. e vamm ’roedd y crwt bach yna bob amser yn cydio/ gafael yn sgert ei fam

bezañ e l. e roched bod yn llewys ei grys

ha hi kuit - tro en he lostenn a bant â hi yn siglo’i chwt, ac i ffwrdd â hi gan ysgwyd ei chynffon

kaout l. verr bod yn eiddigeddus (am ferch)

lostennoù an arar cyrn yr aradr

ul l.-dindan pais

lostennad b. -où cwt, cynffon, rhes(aid) (o bob(o)l/ceir ayyb.

ul l. a girri-tan rhes(aid) hir o geir (un wrth gwt/gynffon y llall / trwyn wrth din)

lostenniñ/lostigellat/lostrugenniñ be. tin-droi, sefyll(i)an, oedi, loetran, gwagswmera

lostig an ti g. y cyw melyn olaf, tin y nyth

lost(ig)enniñ be. tin-droi

lostok a. gw. lostek

lotiri b. -où lot(e)ri, raffl

louarn g. lern cadno, llwynog

l. a-walc’h eo! mae’n ddigon o (hen) gadno! mae’n gyfrwys ei wala!

al l. a vev en e groc’hen hag a varv en e groc’hen, en e groc’hen l. e varvo, en e groc’hen al l. a varvo - nemet e gignat a reot ez beo yn y croen y ganed y blaidd y bydd farw, er i asyn fynd i deithio ni ddaw adre’ yn farch, ni cheir gan gadno/lwynog ond ei groen

al l. o prezek d’ar yer! un pert i ddysgu arall! (eironi)

bezañ l. bod yn gyfrwys

biskoazh l. n’eo bet paket e lost div wech en ur griped a losgodd ei fysedd a ochel y tân, bys fu mewn marwor unwaith nid â iddo eilwaith, ni thwyllir y call ond unwaith

evit pakañ l. pe c’had/gad sevel abredik a zo mat / ez eo ret sevel mintin-mat mae dau gynnig ar y bore, y bore piau hi, yn y bore y mae dal diwrnod / y mae’i dal hi; y cynta’ i’r efail gaiff bedoli, y cynta’ i’r felin gaiff falu, cyntaf ei og : cyntaf ei gryman

ober e l. gant ub. ceisio twyllo rhn

ul l. a zen / ul l. kozh (ffig.) hen gadno (o ddyn)

ul l. kozh hag eñ dare gwelet ur yar c’hoazh a gare nid hawdd tynnu cast oddi ar hen lwynog/geffyl, nid hawdd (yw) bwrw hen arfer, a fo yn natur dyn nis tynnir ohono, anodd i neidr anghofio sut i frathu, anodd diddyfnu yn hen

louarnez b. -ed cadnoes/cadnawes, llwynoges

louc'h g. ôl, argraff

louc’hoù bizied olion bysedd

loudour(ek) a. brwnt, budr, aflan, ffiaidd, aflednais, coch (ffig.)

loudourenn b. -ed slwt, slebog

loudouriach/loudouriaj g., loudouriezh b. baw, budreddi, bryntni, mochyndra, (y)sbwriel

loued g. llwyd(n)i

louedet abf louedñ qv. wedi llwydo; wedi britho

louediñ be. llwydo; segura, bod yn segur (am bob(o)l ac am arian), aros heb weithio; britho; tywyllu (am y dydd)

louet a. wedi llwydo; llwyd

louf g. / loufadenn b. -où cnec, pwpen, rhech(en) (dawel)

l. ar bleiz (ffwng) mwg y ddaear (cyffredin), cwd y mwg, coden fwg, mwglys, pwff (y) mwg, blodyn jam (ar laf.)

ne dalvez ket ul l. ki ’dyw e/hi ddim gwerth taten/ffeuen / botwm corn

loukenn b. -ed gwraig ddidoreth/ddiffaith/ddigyffro

loukes a. (y)smala, hurt, twp, gwirion, c(h)warter/hanner call (a dwl)

loukez g. loukizien un (y)smala/hurt/twp/ gwirion, hurtyn, twpsyn, un c(h)warter/ hanner call (a dwl)

lounezh b. lounezhi aren

loupard g. -ed llewpard

lourt a. trwm

lourtaat be. trymhau

lous1 a. brwnt, budr, bawlyd; llawn chwyn; aflan; aflednais

amzer l. tywydd brwnt/ffiaidd/slabog

bezañ erru lous e fri (ffig.) bod yn feddw

botez l.! (ffig.) yr ast!

kaout/tapout un distro l. gant ub. cael ei droi bant/ymaith / i ffwrdd yn ddi-ymdroi gan rn, cael derbyniad/croeso oeraidd gan rn

l.-brein/-gagn brwnt/budr/aflan iawn. ffiaidd, moch(ynn)aidd

lous2 adf dychrynllyd, ofnadwy; sobor, eithriadol

marc’had-mat-l. enbyd/dychrynllyd/ ofnadwy/sobor/eithriadol o rad, rhad iawn

lousaat be. gwneud yn fwy brwnt/budr/ aflan; mynd yn fwy brwnt/budr/aflan; trochi, d(if)wyno, baeddu, bryntu/ brwntu; llychwino, llygru

lousken/louston g. -ed mochyn o ddyn, person brwnt/budr/bawlyd/aflan; cythraul/diawl/satan o ddyn

loustoni b. -où baw, budreddi, mochyndra; carthion

louz g. -ed mochyn daear, broch; mochyn o ddyn, dyn brwnt/budr/bawlyd/aflan

ober e l. (am anifail) teilo, gwneud ei fusnes (ar laf.)

louzañ be. baeddu, trochi, d(if)wyno, bryntu/ brwntu; llychwino, llygru

louzaouenn b. -où (bot.) llysieuyn

l. fall! (ffig.)y cnaf! grwt y Gŵr Drwg!

l.-al-laezh llysiau’r llaeth, llysiau Crist, llaethlys

l.-al-laou tafod yr ehedydd, sbardun y marchog

l.-an-daoulagad/-ar-gwennilied/-ar-plac’h-koant dilwydd (felen), llygadlys, llym y llygad, llysiau’r clefyd melyn, llysiau’r wennol pesychlys

l.-an-daroued llygad Ebrill, aur bach y gwanwyn

l.-an-divilim/divulum wermwd wen, chwerwyn gwyn / yr ardd, llysiau’r fam, meddygon menyw, torm(w)yth

l.-an-draen beidiog lwyd, llysiau llwyd

l.-an-Dreinded llysieuyn y Drindod (trilliw), trilliw, caru’n ofer, fioled fraith/ddauwynebog/ drilliw, blodeuyn wyneb Mair, mam yng nghyfraith

l.-an-drougaviz/-ar-Groaz cas gan gythraul, briw’r march, y ferfaen/ ferfain, gyr y Gŵr Drwg

l.-an elaz clust yr asen/asyn, clustiau’r ddaear

l.-an-hañv lili’r dyffryn(noedd)/maes, clych Enid

l.-an-teil mwg y ddaear (cyffredin), cwd y mwg, coden fwg, mwglys, pwff (y) mwg, blodyn jam (ar laf.)

l.-an-tign cacamwci cyngaf mawr

l.-an-tro(u)c’h, l.-ar-pemp-roudenn llwynhidydd, dail llwyn y neidr, dalen gryman, llysiau’r ais, sawdl Crist, ceiliog a iâr, dail ceiliog

l.-ar-c’halvez milddail, llysiau’r gwaed/gwaedlyn/gwaedlif, gwilffrai

l.-ar-c’hazh mintys y gath

l.-ar-c’hi marchwellt, crafanc y Gŵr Drwg, glaswellt/triagl y cŵn, llygad y ci, gwenithwellt (rhedegog/ymdaenol), wits

l.-ar-c’homm llysiau’r creigiau/cribau/ pannwr

l.-ar-c’hwenn llysiau’r gwaed/pwdin

l.-ar-flemm llysiau’r blaidd, cwcwll /cwf(w)l y mynach, Adda ac Efa, esgid Mair

l- ar-gal/-ar-verr-alan/-ar-vrec’h/-ar-Werc’hez clafrllys leiaf, cramennog

l.-ar-vamm/-ar-mammoù/-mogerioù llysiau’r fam, wermod wen, ffenigl y cŵn, amranwen (cyffredin)

l.-ar-paz dail/llun troed yr ebol, carn yr ebol, Alan (Bach), dail baco, troed y tarw, pesychlys

l.-ar-skevent llysiau’r ysgyfaint, llaeth bron Mair, clust yr Iddew, clust Suddas, clustiau’r derw

l.- droug-ar-roue, l.-droug-sant-Kado gwenith y gog

louzaouer g. -ien llysieuydd; fferyllydd

l. chatal/kezeg milfeddyg

louzaouiñ be. trin clwyf neu afiechyd â llysiau

gwelloc’h eo en em ziwall eget l. gwell rhwystro’r clwy’ na’i wella

louzoù1 torf. louzaouenn b. llysiau ll. llysieuyn; chwyn ll. -nyn

l.-kegin llysiau (cegin)

l.-Sant-Jakez llysiau Iago, llysiau’r gringroen

louzoù2 g. louzeier moddion; meddyginiaeth

l. distan/sioulaat (medd.) tawelyddion

lovr a. gwahanglwyfus; gwan, llesg, difywyd, digyffro, llonydd, marwaidd;

un den l. un gwahanglwyfus, (claf o’r) gwahanglwyf

lovrgenneg g. -ien un lletchwith, person hunanymwybodol, rhn anesmwyth

lovrennek a. lletchwith, â dwy law chwith; hunanymwybodol, anesmwyth/ anghyfforddus (am berson)

lovrigenn b. -où y dwymyn doben, clwy’r pennau

lovrus a. heintus

lu a. chwerthinllyd, gwrthun, hurt

ober al l. (eus/gant ub.) gwawdio, gwatwar, cael/gwneud hwyl/sbort/sbri (am ben rhn)

luban a. gwenieithus, sebonllyd (ffig.)

lubaner g. -ien gwenieith(i)wr, sebonwr/ sebonyn (ffig.), crafwr (ffig.), llyfwr (ffig.), cynffonnwr

lubaniñ be. cyfareddu, hudo, swyno; gwenieith(i)o, seboni (ffig.), crafu (ffig.), llyo/llyfu (ffig.), cynffonna, ffalsio, cowtowio

luch a. llygatgroes, â llygad/llygaid tro/croes

luchadenn b. -où winc(ad)

ober luchadennoù an eil ouzh egile winc(i)o ar ei gilydd

luchañ be. bod â llygad tro/croes; edrych â llygad tro/croes; llygadu

lucher g. -ien un byr ei olwg

luc’had torf. -enn b. lluched

luc’haj g. -où iaith arbennig/neilltuol, jargon; iaith aflednais/anweddus

luc'hañ be. disgleirio, pefrio, fflachio, gloywi; sgleinio, rhoi/dodi sglein (ar); cwyro/rhwb(i)o/rhwto (celfi/dodrefn /moddion; (e)sgidiau; car)

l. e votoù rhoi sglein ar ei (e)sgidiau, glanhau/cwyro’i (e)sgidiau

l. ouzh ub. gwneud llygaid (cariadus) ar rn

luc'hed torf. -enn b. lluched ll. -en, mellt ll. -en, golau

skedus evel ul luc’hedenn yn llachar fel llucheden, yn ddisglair fel mellten

mont evel ul luc’hedenn mynd fel llucheden/mellten

luc'hediñ be. lluchedo/lluchedu, bwrw golau, melltennu

luc’heilañ be. llungopïo

luc’heilenn b. -où llungopi

luc’heilerez b. -ioù llungopïwr

luc’hskeudenn b. -où llun (camera), ffotograff

luc’hskeudenner g. -ien tynnwr lluniau (â chamera), ffotograffydd

luc’hskeudennerezh g. ffotograffiaeth

luc’hskeudenniñ be. tynnu llun (â chamera)

luc'hus a. disglair, golau, llachar

luc’hvanner1 g. -ioù sbot(olau); taflunydd

luc’hvanner2 g. -ien tafluniwr

ludik a. yn dwym/boeth, lodig, yn gofyn cymar (am anifail)

ur wiz l. hwch lodig, hwch yn gofyn baedd / yn llowdio

ludu g. -ioù lludu/lludw, llwch (o rth wedi’i losgi); gwrtaith cemegol

l. (evit) lazhañ amprevaned gwrtaith cemegol

goloet e benn a l. (ffig.) yn sachliain a lludw

Merc’her al L. Mercher y Lludw

mont e/da l. llosgi’n ddim/ulw, cael ei losgi/ (d)dinistrio’n llwyr

l.-griz ffosffad (i wrteithio’r ddaear)

Pipi l. (blasenw) coffi dwrllyd/gwan

plad(ig)-/pod-l. llest(e)r llwch

luduañ be. gwneud/troi yn lludw/llwch; gwrteith(i)o, gwasgar(u) gwrtaith cemegol; (ffig.)cramwythan, twymo’i hun(an) o flaen y tân; (ffig.) tin-droi, segura, llusgo’i draed/thread

ne chomas ket da l. ’arhosodd e/hi ddim i segura, ’oedodd e/hi ddim

ti-l. amlosgfa

ludueg b. -où llest(e)r llwch

ludu(enn)eg g. -ien un nad yw’n hoff o fynd ymhell o dre’, un yn byw a bod gartre’, un ynghlwm wrth goes y ford (ffig.), un nad yw’n mynd o olwg y mwg y simne/siwmle

ludu(enn)ek a. yn lludw/ll(u)wch i gyd

luduenn b. -ed un (d)didoreth/(d)didaro/ (d)difater/(d)di-hid, pwdren/pwdryn

hennezh a zo ul l.! mae hwnna’n bwdryn! mae’n well gan/gyda hwnna eistedd wrth y tân na mynd allan/mas i weithio!

Luduenn epb. Sinderela, Ulw-Ela

luduenniñ be. diogïa, gwagswmera, segura

lufed torf. -enn b. gw. luc'hed

lufr a. llyfn; disglair, gloyw, llachar, llathraidd, sgleiniog, a sglein arno/arni

reiñ l. d’udb. rhoi/dodi sglein ar rth, caboli rhth

lufrañ be. sgleinio, rhoi/dodi sglein (ar), gloywi, caboli; disgleirio

lufrant a. disglair, llachar

lufrus a. disglair, gloyw, llachar, llathraidd, sgleiniog, a sglein arno/arni

lugachenn b. niwlen, nudden

lugañ be. cloi, jam(i)o, mynd yn sownd; cymylu, mynd yn niwlog

lugell b. -où plwg a phwynt/soced trydan

ki al l. plwg trydan

kiez al l. pwynt/soced trydan

lugern g. disgleirdeb, goleuni, llewyrch

lugerniñ be. disgleirio, gloywi, goleuo, llewyrchu, tywynnu, pefrio; fflachio

lugernus a. disglair, gloyw, llachar, pefriol, llathraidd

luget abf lugañ qv.

l. eo an amzer mae hi wedi cymylu

lugud a. llipa, meddal; araf, hwyrfrydig, anfoddog; diog

lugudachoù ll. mân ddyletswyddau sy'n mynd â llawer o amser

lugud(enn)iñ be. diogïa, segura, sefyll(i)an, gwagswmera, tin-droi, ymdroi, oedi, loetran, llusgo’i draed/ thraed (ffig.)

arabat chom aze da l. ! paid/peidiwch ag aros yn y fan ’na i ddiogïa/segura

lugustr torf. pryfet

l.-gwenn lili ddŵr wen

l.-melen lili ddŵr felen, lili felen y dŵr

lugut a. araf, didoreth, dioglyd, lletchwith, trwsg(w)l (am berson); araf, yn gofyn llawer o amser (am waith)

luiañ gw. luc'hañ

Lukaz epg. Luc

lun g.: al lun dydd Llun

L. Fask Llun y Pasg

L. Gwenn, L. ar Pantekost Llungwyn

hiziv emañ/emaomp al lun dydd Llun yw hi heddi(w)

lunedenn (hirwel/dostaat) b. -où sbien-ddrych

ul l. greskiñ chwyddwydr

lunedoù ll. sbectol

ur re l. sbectol

lunedeier ll. sbectolau

luneder g. -ien optegydd, dyn llygaid

lunigell b. -où bathodyn

lunvezh g. dydd Llun (cyfan, ar ei hyd)

al l. y dydd Llun

ul l. ar ddydd Llun

lupr a. twym (am ast)

lur g. -ioù ffranc (hen arian Ffrainc); pwys, 16 owns, c. hanner cilo, 500 gram

l. ha l. a sav da somm o geiniog i geiniog â’r arian yn bunt

ul l. avaloù pwys o (a)falau

ul l. saoz/sterling punt

lure g. amharodrwydd, hwyrfrydigrwyddd; ofn, pryder; petruster

l. gantañ/ganti yn amharod, yn hwyrfrydig; yn ofnus/bryderus; yn betrusgar

kaout l. ofni, pryderu, bod yn ofnus/ bryderus; petruso, bod yn betrusgar/ amharod/hwyrfrydig

lureek a. diog, segur; esgeulus

lurell b. -où rhwymyn (medd.); tâp, incil (recordio)

luriad g. gwerth punt

hanter kant l. esañs gwerth hanner can punt o betrol

lus torf.-enn b. llus(i) duon bach ll., llus ll. -en

paskañ l. d’ub. gwneud i rn gredu anwiredd

lusa be. casglu/crynhoi llusi duon bach, hel llus

lusenn1 -où, llus b. llusen b. llus(i) duon bach

lusenn2 b. -où niwlen, tarth

lusk(ad) g., luskadenn b. -où cymhelliad, ysgogiad, (y)sbardunad, hwb; cyffrad, prociad, symbyliad; symud(iad); rhythm

luskañ be. suo; symud/ysgwyd/siglo yn ôl ac ymlaen; cychwyn, dechrau, cymell, ysgogi, (y)sbarduno, hybu, cyffroi, procio, symbylu, symud, gwthio; aflonyddu, anesmwytho

l. da ober udb. dechrau gwneud rhth, paratoi ar gyfer gwneud rhth, bod ar fin gwneud rhth; bod ag awydd / â chwant / â blys gwneud rhth

lusk-dilusk a. aflonydd, cynhyrfus; (yn symud) yn ôl ac ymlaen yn ddi-baid

luskell g. -où siglad; cyffro

luskellat be. siglo (cawell, ayyb.); suo/lwlio/lwlian (i gysgu)

ne vo ket ret l. ac’hanon fenozh ’fydda’ i fawr o dro yn mynd i gysgu heno, fe gysga’ i ar unwaith / fel y graig heno

luskellerez b. -ed suo-gân, hwiangerdd

lusker1 g. -ien ysgogwr, (y)sbardunwr, anogwr; arweinydd, cyflwynydd (cyngerdd ayyb.)

lusker2 g. -ioù taniwr (peiriant car), (y)sbardun

lusket abf luskañ qv.

l. eo an traoù mae pethau wedi dechrau/ cychwyn, maen nhw wedi dechrau arni

lustrugenn g./b. -ed (person) un (d)da i ddim / ddiwerth/(d)diffaith

lutig g. -où, gouloù-l. cannwyll; golau bach

lutun g. -ed corach

luziadell/luziadenn/luziasenn b. -où dryswch, cymysgwch; cymhlethdod; pos

luziañ be. drysu; cymysgu, cawl(i)o; cymhlethu; mynd yn glymau/ddryswch

arabat en em l. e kudenn(où) ar re all paid/ peidiwch ag ymyrryd ym mhroblem(au) pob(o)l eraill, cadw dy drwyn cadwch eich trwyn allan/mas o fusnes pob(o)l eraill

luziet abf luziañ qv. wedi'i (d)drysu, wedi'i gymysgu/chymysgu, cymhleth, wedi’i gymhlethu/chymhlethu; dyrys; wedi mynd yn glymau/ddryswch, wedi cafflo