M
m’ talf. < me rhage. pers. 1af un. qv.
’m rhage. mewn. gwrthrychol a genidol ar ôl da a ra ’m, fy
da’m gwelet i’m gweld
ra’m miro! a’m gwaredo!
ma1! ebych. o! hy! wel!
ma2 rhage. bl. 1 un. fy
m. c’halon fy nghalon
m. fenn fy mhen
m. hini f’un i
m. re fy rhai i
m. selaouit! gwrandewch arna’ i!
m. zreid fy nhraed
ma3 cys. os; pe
ma4 geir. bf y; fel y
a-benn ma erruin erbyn y cyrhaedda’ i, erbyn i fi / imi gyrraedd
an den m. komzen anezhañ y dyn y soniwn amdano / y siaradwn amdano / y cyfeiriwn ato
den fall ma’z oc’h! y dyn drwg / yr hen beth gwael fel yr ych chi!
diod ma’z on! y twpsyn/dwpsen fel yr wy’! y ffŵl fel yr wy’!
el lec’h m. veven gwechall yn y lle ’rown i’n byw slawer dydd
er stad m’emañ yn y cyflwr y mae ynddo, yn y stad y mae ynddi
gwellañ m. c’hellen (g)orau y gallwn i
goulenn a ran ma teuint diouzhtu ’rwy’n gofyn ar iddyn nhw ddod ar unwaith
ar vugale baour a ouele m. oa ur rann-galon o c’hlevet ’roedd y plant druain yn llefain/crïo yn ddigon i dorri calon dyn / fel y’i bod yn dorcalonnus eu/i’w clywed nhw
skuizh m. oant yn flinedig fel yr oedden nhw, er mor flinedig oedden nhw
youc’h m. klevint gwaedda fel y clywan nhw
ma? geir. gof. ble?
mab g.mibien mab; bachgen
m. e dad eo Kadiou, hevelep tad
hevelep m., mab diouzh tad mae natur y cyw yn y cawl, cyw o frid yw e, mae gwaed y ceiliog yn y cyw, tebyg i ddyn/hwrdd y bydd ei lwd(w)n, fel y bydd y tad y bydd y plant - o dyfiant ac o dafod, pob rhyw a genhedla ei debyg, llathen o’r un brethyn yw e; anodd cael cyw da o ŵy/wy drwg
m. speredel disgybl, dilynwr, mab yn y ffydd
ar m. nemetañ yr unig fab
m.-(al-)lagad cannwyll y llygad
m.-va-lagad (ffig.) cannwyll fy llygad (ffig.)
m.-azen twpsyn, hurtyn, lembo; un annysgedig/anwybodus
m.-bihan ŵyr
m.-bihan ar c’hrafer kozh a ya atav da glask e voued, da dad re bizh mab re foran paourañ vezo ar m.-bihan a gasglo’r tad drwy gybydd-dra mab afradus a’i gwastraffa
m.-den dyn, bod dynol, meidrolyn
m.-kaer mab yng nghyfraith; llysfab
mabeg g. -ed mab-yng-nghyfraith; llysfab
mabig g.bachgen bach/annwyl
ar m. Jezuz y Baban Iesu
deus amañ ’ta m.! dere ’ma / tyrd yma ’ta ’machgen bach i!
mabour g. -ien meddyg plant
machin g.-où peiriant; (ffig.) poen(dod) / pen tost / cur pen (ffig.)
machinat be.cynllwynio; distrywio, strywa (ar laf.), dinistrio; poeni, plag(i)o, aflonyddu/ tarfu (ar)
mac’h1 a. llethol, mwll, trymaidd (am y tywydd); gormesol
mac’h2 g.torf/tyrfa luosog, gwasgfa (torf/ tyrfa); gormes
m.-ar/er-vac’h yn dynn yn/wrth ei gilydd; yn drwch, yn dyrfa/haid niferus
mac’hagn a. anabl, â nam corfforol, wedi'i (h)anffurfio; cloff
mac'hagnañ be.anafu, niweidio; anffurfio, llurgunio; rhwygo, llarpio; difrodi; cloffi
mac’hagner g. -ien niweidiwr; difrodwr; rheibiwr, treisiwr; llurguniwr
mac'hagnet abf mac’hagnañ qv. anabl, â nam corfforol, wedi'i (h)anffurfio, methedig
ar re / an dud vac’hagnet yr anabl, y methedig
mac'hañ be.gwasgu; damsang/damsiel, sathru, mathru; gormesu, gorthrymu, tra-arglwyddythiaethu
m. gant an treid damsang/sathru (o) dan draed
en em vac’hañ (am berson unigol) cwtsio, tynnu aelodau’r corff ato/ati; (am lawer) closio at ei gilydd
mac’hellat be.damsang
mac'her g. -ien gormeswr, gorthrymwr
mac’herezh g.gormes, gorthrwm, gorthrymder
mac’hom1 a. rheibus, ysglyfaethus; barus, trachwantus, gwancus; gormesol, gorthrymus, tra-awdurdodol, unbenaethol
m. war e arc’hant cybyddlyd, tynn (â’i arian)
devezhioù m. dyddiau llethol/llafurus/gorbrysur/trwm/trymlwythog
mac’hom2 g. -ed dyn rheibus/trachwantus; gormeswr, gorthrymwr; treisiwr
mac'homañ be.gormesu; gorthrymu; damsang; taro; lladd, llofruddio; gwneud moch/cawl/smonach (o)
mac'homer g. -ien gormeswr, gorthrymwr; rheibiwr, treisiwr
mac'homerezh g.gormes, gorthrwm; trais; rhaib; trachwant
mac’homet abf mac’homañ qv. wedi ymlâdd, wedi blino’n lân/dwll/glwt/ geg/(t)siwps, wedi’i (l)lethu’n lân/llwyr, blinedig iawn, wedi llwyr ddiffygio
mac'h(om)us a. gormesol, gorthrymus
mad g.-où da, daioni; caredigrwydd; budd, lles; llog (+ gw. madoù)
a ra vad bendithiol, buddiol, o fudd, llesol, o les
ar m. diwar ar m., ar m. diwar m. an arc’hant adlog, llog cyfansawdd
evit m. an holl er budd/lles pawb
gra m. hag e kavi m. - diouzh ma ri e kavi gwna dda(ioni) ac fe gei dda(ioni) -(yn ôl) fel y gwnei y cei
gra hiziv ar m. a c’helli - warc’hoazh marteze e varvi byth nac oeda hyd yfory yr hyn a elli wneuthur /ei wneud heddi’
kaout e zroug hag e vad gw. droug
karet m. ub. chwenych eiddo rhn
kemer/ober/tennañ e v. eus udb gwneud yn fawr o rth, manteisio ar rth, achub mantais ar rth
lavaret vad eus ub. dweud yn dda am rn, siarad yn garedig/dda am rn
ober vad d’ub. gwneud daioni/lles i rn, bod yn llesol i rn
pe da vad? peseurt vad diwar se? i beth? i ba ddiben? pa les/fantais/fudd fydd/fyddai hynny?
madam b. madam
ho(u)nnezh ’zo ur vadam mae hi/ honna’n dipyn o fadam
Madalen epb. Magdalen
leñvañ ’giz ur vadalen llefain dŵr y glaw, crïo ei hoch(o)r hi, wylo’n hidl
madek a. cyfoethog, cefnog, ariannog; nawddoglyd; rhy dda i ddim, ffug-santaidd, yn/sy’n esgus bod yn angel/angyles, neis-neis (ar laf.)
madelezh b. -(i)où daioni, caredigrwydd, ewyllys da, cymwynasgarwch; lles, budd, bendith
dre v. ub. drwy garedigrwydd rhn
kaout ar vadelezh da ober udb. bod garediced / bod mor garedig â gwneud rhth
madelezhus a. da, caredig, cymwynasgar, hael
anavezet/brudet ’oa evit ar m. ma oa ’roedd yn adnabyddus/enwog/nodedig am ei garedigrwydd/charedigrwydd
madig g.-où losinen, taffen, da-da, fferin; tamaid amheuthun, danteithyn
madik a. go lew, eitha’ da, purion
madober g.-où cymwynas, gweithred dda, tro da; yr hyn a wêl yn dda
lezet en e vadober wedi’i adael i wneud fel y gwêl yn dda / fel y mynno, wedi rhoi penrhyddid iddo
madoberour g. -ien cymwynaswr, un parod ei gymwynas, un yn gwneud daioni; noddwr
madoù ll. da, eiddo; bendithion gw. mad
m. a zeu m. a ya - karantez morse ne guita byrhoedlog yw cyfoeth - mae cariad yn para am byth, ‘cyfoeth nid yw ond oferedd...ond cariad pur sydd fel y dur yn para tra bo dau’
m. a zeu m. a ya - evel moged evel pep tra llysywen mewn dwrn yw arian
m. deut pront buan e tizilhont, m. trumm dastumet buan e vez dishilhet a ddaw/geir yn rhad a gerdd yn rhwydd, hawdd ei gael hawdd ei wario, ebrwydd gael ebrwydd golli
m. gwall-berc’hennet - biskoazh n’o deus bleuniet/prosperet, ar m. a zeu dre an hent fall a zo diaes-bras/-meurbet da ziwall ni lwydd eiddo un anonest, ceiniog annheilwng/ anonest aiff â dwy gyda hi, elw drwg fe dawdd yn ddi-rad
ar m. bras hag an enorioù deus a sent a ra diaoulioù mae cyfoeth mawr ac anrhydeddau yn gwneud diawliaid o saint / yn newid cymeriad dyn er gwaeth
gwell eo deskiñ m. bihan eget dastum m. dezhañ gwell dysg na golud
gwell eo karantez leiz an dorn ’vit na eo m. leiz ur forn mae llond dwrn o gariad yn well na llond tŷ o gyfoeth
kaout m. meddu/perchen ar lawer o eiddo, bod yn gyfoethog/gefnog
ur m. bras cyfoeth mawr/lawer
madre gw. baodre
madrigal g.-(i)où madrigal
mae g.Mai
miz m. mis Mai
Kala-M. calan-Mai
maen g.mein carreg, maen
m. a ruilh ne zastum ket a ginvi, m. ruilh m. ki ne zastumont ket a ginvi carreg / y maen a dreigla ni fwsogla, ni bydd fwsoglog maen a fynych symuder, ’dyw’r garreg sy’n twmlo’n tyfu dim mwsog
ken kalet hag ar m., kalet-m. cyn galeted â charreg, yn galed fel y garreg
lazhañ div voualc’h gant ur maen lladd dau aderyn ag un garreg/ergyd
ul leur vaen llawr cerrig
ur galon vaen calon (o) garreg, calon galed
m.-badez(iant) bedyddfaen
m.-ben(erezh) carreg nadd
m.-bez carreg fedd
m.-bolz maen clo
m.-bonn/-harz/-hent carreg filltir
m.-breton llechen leol (yn Llydaw)
m.-bunt/-skoilh maen tramgwydd
m.-diazez carreg sylfaen
m.-eñvor/-koun carreg goffa
m.-glas llechen (las)
m.-godell carreg hogi
m.-greun/-grouan/-gris gwenithfaen
m.-gurun callestr, fflint
m.-higolenn/-lemmañ/-goulazh carreg hogi
m.-hir maen hir
m.-houarn gwenithfaen coch
m.-jad jad
m.-kailhastr carreg dân
m.-korn conglfaen
m.-kouarz cwarts, carreg wen
m.-krampouezh maen (crasu), gradell
m.-kurun/luc’hed gwibfaen
m.-milin maen melin
m.-paris llechen fach
m.-pers lapis-laswli, maen llasar, glasfaen
m.-pignouer esgynfaen
m.-poeñs carreg bwmis, llosgfaen, maen llifo
m.-raz carreg galch
m.-sklent/-to llechen
m.-sol carreg sylfaen
m.-sukr siwgwr cnapau/lwmp
m.-tan callestr, fflint
m.-touch maen prawf; magned
m.-yalp iasbis/jasbis
maenek a. caregog
maenerezh g.gwaith maen
maer g.-ioù, -ed maer
ar m. kozh/bet yr hen faer, y cyn-faer
maerez b. -ed maeres
maeron(ez) b. -ed mam fedydd
maesaer/mêsaer g. -ien bugail; gwarchodwr, gwyliwr
maesañ/mêsañ be.bugeilio, gwarchod, gwylio (anifeiliaid, tŷ, gwlad)
maez g.-ioù, -eier maes, cae, dôl, parc
m. ar stourm maes y gad
a vaez bro o bant, o wlad arall, estron
tud a vaez bro pob(o)l o bant / ddieithr / ddierth dieithriaid; estroniaid
diwar ar m. o’r wlad
tud diwar ar m. gwŷr y wlad, pob(o)l o’r wlad
dont eus ar m. en ti dod mewn i’r tŷ (o faes / o’r tu faes)
labourioù ar m. gwaith mas/allan
mont er m. mynd mas/allan
mont war ar m. mynd (mas/allan) i’r wlad
mont war vaez mynd i wneud ei fusnes/busnes (ffig.), mynd i gaca/ gachu, mynd i ateb galwad natur, mynd i’r tŷ bach / i’r lle chwech
na mui na m. dim mwy na dim llai, cymwys, cywir, union
war ar m. yn y wlad
er-m. allan, mas, y tu fas
brav eo ar maezioù mae’r meysydd/ wlad yn hardd
maeziad1 g.maezidi gwladwr, un o’r wlad
maeziad2 g.-où llond/llawn maes/cae/ parc
ur m. gwinizh llond/llawn cae o wenith
maezioù ll. maez qv. meysydd, caeau, dolydd, perci
ar m. a oa en o splannañ ’roedd y meysydd ar eu hardda’/gorau / yn eu gogoniant
a-ziwar ar m., (d)eus diwar ar m. o’r wlad
mafia g.-où maffia
magadell/magadenn1 b. -où plentyn sugno; hen ŵr yn ei ail blentyndod; (medd.) gwregys/rhwymyn (i fagu bys neu fraich)
magadenn2 b. -ed cloben/cwlffen/ cymanfa (o ferch/wraig), merch ab(a)l/gadwrus, menyw mewn cas cadw da; gwraig yn llawn ei chroen/ chot, menyw yn fwy na llond cadair, paladres o ddynes
magadur g., magadurezh b. -ioù ymborth, bwyd, lluniaeth, porthiant; maeth
magajenn/magazenn b. -où siop, storws, warws
boued ha bod a gave ar jonniged er vagajenn câi’r Sionis lety a lluniaeth yn y warws
magañ be.magu, codi/cwnnu, brid(i)o; bwydo, porthi; meithrin
m. kasoni ouzh ub. magu dig yn erbyn rhn / tuag at rn, casáu rhn
en em vagañ ymborthi, ymgynnal
mager g. -ien magwr, brid(i)wr
tad m. tad maeth
magerez b. -ed mamaeth
magnetofon g.-où recordydd, peiriant recordio
magus a. maethlon
Mahometan a. Mohametanaidd, Moslemaidd
Mohametan g. -ed Mohametaniad, Moslem
mailh1 a. ab(a)l, galluog, medrus; dechau
mailh2 g. -ed un galluog/medrus; dyn enwog; meistr, pencampwr; arweinydd, oracl
bezañ ur m. war udb. bod yn feistr / yn bencampwr / yn arbenigwr / yn hen law ar rth
ur m. eo war an delenn mae’n delynor penigamp, mae’n ben telynor, mae’n feistr/athrylith ar y delyn
mailh3 g.baw, llaca, llacs, llaid, mwd; tail
mailh4 g.-où ffalancs, unrhyw un o esgyrn y bysedd; disg (yr asgwrn cef(e)n); dolen (mewn cadwyn); rhwyllyn (rhwyd)
Job en deus diblaset ur m. bennak e gwalezenn e gein mae Job wedi bwrw disg o’i le yn ei asgwrn cef(e)n
mailh5 g.-où gordd, morthwyl trwm
mailhañ be.colbo â gordd; d(if)wyno, trochi, baeddu, brwntu
mailhard g. -ed malard/malart/meilart, ceiliog hwyaden
mailhemus a. brwnt, budr, bawlyd
mailhennek a. llacsog, lleidiog, mwdlyd
mailhurenn b. -où cewyn, cadach (baban)
mailhurenniñ be.gwisgo/dodi/rhoi/taclu cewyn, rhwymo mewn cadachau, lapio mewn cawiau
mailhuroù ll. cewynnau, cadachau, cawiau
maiz g.indian corn
majed: ar Vajed ll. y Doethion
maji g.hud, swyn
majik a. hud
ur vazh vajik ffon hud, hudlath
majisian g. -ed dewin, dyn hysbys, swynwr
major a. llon (cerdd )
makadam g.tarmac
maketenn b. -où model (o ryw waith); patrwm; dymi (am lyf(y)r)
mal1 a. a g. -ed gwryw
ar m. hag ar femelenn y gwryw a’r fenyw
ur m. bran ceiliog brân; (ffig.) meddwyn
ur m. gad bwch ysgyfarnog/sgwarnog
ur m. houad malard/malart/meilart, ceiliog hwyaden
ur m. sin ceiliog alarch
mal2 b. -ioù ces; cist, coffor
mal3 b. -où ffon fagl
malan g.-où ysgub
malañ be.malu, briwa, chwalu, torri’n fân
m. gros malu’n fras; (ffig.) defnyddio iaith (anweddus)
m. komzoù clebran, sgwrsio, cael sgwrs/clonc
m. munut malu’n fân; byw’n gynnil/ ddarbodus, tolio, byw ar fin y gyllell, dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig. ac ar laf.)
an hini ’zo paour a rank m. munut rhaid i’r tlawd godi’r rhast(a)l / fyw ar fin y gyllell / fyw’n gynnil/ddarbodus
m. soñjoù cnoi cil (ffig.), myfyrio, hel meddyliau, meddylu/meddylyd
malaouenn b. -ed morlas, pysgodyn gwyn
malaria g.malaria
malchañs b. anffawd, anlwc
maler g. -ien malwr; gwas y felin
malerez b. -ioù, -ed malwr, peiriant malu; (ar laf.) ceg
maletenn b. -où sach, cwdyn, (y)sgrepan
maleur g.-ioù anffawd, anlwc
m. d’an hini ’zo ganet en ur gwall vro rak peurliesañ di en em denn gw. bro
maleürus a. anffodus, anlwcus; truenus, gwael
malgreuniñ be.silio, bwrw grawn
malgudenn b. -où blewyn amrant
maligorn g. -ed malw(od)en
malis g.malais, dichell
malisius a. maleisus, dichellgar
malizenn b. -où ces
malkenn b. -où cwmwl du/trwchus, cwmwl mawr isel
malkenniñ be.cymylu
malkon g. -ed; un â chlustiau mawr
malkus a. ag un glust/clust
mall g.brys; awch, awydd cryf, awch, ysfa
m. bras ’zo mae brys mawr, mae taro/ taraf enbyd
m. ’zo ganin 'rwy'n awchu/dyheu/ysu am
m.-m. / tremen-m. eo mae'n hen/llawn bryd, mae’n hwyr glas, mae brys o’r mwya’, mae gwylltu/taro/taraf dychrynllyd
kaout m. bod ag awydd/awch/ysfa (ar rn am rth ), bod â chwant (rhth ar rn), awchu (am), ysu (am)
mallozh gb. -ioù melltith; rheg, cabledd
mallozhdoueiñ be.melltithio; cablu
mallozher g. -ien cablwr
mallozhiñ be.melltithio, diawl(i)o
Malo(ù) epg. Malo
malouer g.-où malwr
maltorn a. â thraed anffurfiedig
maltouter g. -ien swyddog tollau
maltouterezh g.tollfa (ar ffiniau gwledydd)
malvenn b. -où, malvinier amrant, clawr y llygad; ymyl (llafn); cafn (to)
malzenn b. -où pluen/plufyn (eira); cudyn, tusw; cnepyn (o aur)
mamm b. -où mam
m. an diaoul gwas/gwachell y neidr
m.-baeron/-vaeron mam fedydd
m.-gaer mam yng nghyfraith
m.-gazeg caseg gyfeb
m.-gozh/-baour mam-gu, nain
m.-guñv, mammoù-kuñv hen fam-gu, hen nain
m.-skrid llawysgrif wreiddiol
m.-vro mamwlad
ur vamm-voualc’h mwyalchen fenyw
mammeg b. -ed croth; mam yng nghyfraith
mammenn b. -où ffynhonnell, tarddiad
m. (al) lagad cannwyll llygad
m. an droug gwraidd y drwg
man1 g .mwsog(l); cen
man2: ober van esgus, cymryd arno/arni, cogio, smalio; cymryd/gwneud sylw
laka(a)t van ystyried
dre van gan esgus, yn cymryd arno/ arni, yn cogio, yn smalio
mañ(ig) g. sws
-mañ a. yma; hwn; hon; hyn
an den-m.’n-den rhywun neu’i gilydd, hwn a’r llal, hwn ac aralll
an dra-m.’n-dra rhywbeth neu’i gilydd, y peth hyn neu’r peth arall
manac'h g. menec'h mynach
pe me ’vezo m.! tasai Duw yn fy nharo i’n farw’n y fan! ’tawn i’n ateb y Farn! fo(d)lon marw!
manal gw. malan
manati g.-où mynachdy
Manav, Enez Vanaw b. Ynys Manaw
Manavad g.Manaviz Manawr
manaveg g.Manaweg
manavek a. Manaweg; Manewig
mañch g. -où, -eier llawes;
frank e v. digydwybod, heb fawr ddim cydwybod, digywilydd; â dwylo blewog (ffig.), heb allu cadw’i fachau iddo’i hun(an)
hirroc’h e vañch eget/evit e vrec’h (ffig.) â dwylo blewog (ffig.)
strizh e vañch (ffig.) pedantig, yn cadw i lythyren y ddeddf
mañchad g.-où cernod, dyrnod
an dorn m. y llaw chwith
mañchek a. lletchwith, llawchwith, â dwy law chwith, yn fodiau i gyd
mandore b. -où drwm bas; (ffig.) cloben/cwlffen/cymanfa (o fenyw)
mandos torf. -enn b. ysgubau ll. ysgub
mandrouilhat be.cnoi, mwmian, mwngial
maneañ be.trafod, trin
maneg b. -où maneg
reiñ manegoù d’ub. llwg(w)rwobrwyo rhn
maner g. -ioù plas/plasty, maenor/ maenol; castell
pa oa ar m. en e vrud pan oedd y plas yn ei ogoniant
manet abf menel qv.
maneur g.-où gwaith tŷ, jobyn (o gylch y tŷ)
maneuriñ be. trin, trafod, defnyddio
maneuroù ll. gwaith tŷ, jobsys (o gylch y tŷ); offer cadw tŷ
manifestadeg b. -où protest, gwrthdystiad
manifik a. ardderchog, campus, gwych, rhagorol
manikl g. -où gefyn
manikleiñ be. gefynnu, rhoi mewn gefynnau
mañjouer g.-où preseb, mansier
mank g. -où gwall, camgymeriad; diffyg; gwendid, nam
m. out! ’rwyt ti’n methu/anghywir! ’dwyt ti ddim yn iawn! ’rwyt ti ymhell ohoni!
hep m. heb wall; yn ddi-ffael
m.(-moul(l)añ/-moul(l)adur) cam-brint, diawl y wasg
mankard g. -ed person naill fraich/adain, un ag un fraich
manket abf mankout qv.
m. oc’h! ’rych chi’n methu/anghywir! ’dych chi ddim yn iawn! ’rych chi ymhell ohoni!
mankout be.bod yn brin (o), bod yn ddiffygiol (o), bod ag eisiau; colli, methu; peidio; bod â rheidrwydd (ar rn); bod â dyled (ar rn); camgymryd
m. an hent / an tren / an ofis / ar skol colli’r ffordd/tren/gwasanaeth/ ysgol
m. d’e c’her gw. ger
m. war e daol methu yn ei ymgais
honnezh a vank he c’halon dezhi a-greiz toud mae hi wedi colli’i hyder yn ddisymwth
me a vank din mont da Gemper mae eisiau mynd i G-Kemper arna’ i; mae’n rhaid i fi/mi fynd i G-Kemper; ’rwy’n gorfod mynd i G-Kemper
pa vanki da zebriñ e varvi pan fyddi di yn peidio bwyta fe fyddi di farw, pan ei di heb fwyd byddi’n marw
petra ’vankan deoc’h? beth/faint sydd arna’ i i chi?
ne vank netra ebet deomp ’dŷn ni ddim yn brin o ddim, ’does dim eisiau dim byd arnon ni
mann1 g.manna
mann2 g.-où basged; cawell
mann3 rhage. dim, dim tamaid
m. ebet dim byd, dim o gwb(w)l, dim yw dim, dim oll, affliw o ddim
ar wirionez ha m. ebet ’met ar wirionez gw. gwirionez
bremañ ne vez graet m. vat ebet ken nawr/bellach ni wneir dim byd da / dim byd o werth
evit m. am ddim, yn rhad (ac am ddim)
n’eo mat da vann ’d yw’n dda i ddim
n’en deus graet m. drouk ebet ’dyw e ddim wedi gwneud unrhyw ddrwg/ niwed
n’em eus klevet m. all ebet ’dwy’ i ddim wedi clywed dim byd arall/mwy/ pellach/ rhagor
ne ra m. ebet ’does dim gwahaniaeth/ ots, ’dyw e’n gwneud dim tamaid o wahaniaeth, (ni) waeth am hynny
ne ra m. nemet kousket ’dyw e/hi’n gwneud dim ond cysgu
n’eus m. dioutañ/diouti (gant an treut ec’h/ez eo) ’does dim ohono/ohoni (gan mor denau/fain yw e/hi)
man(n)ous1 g.mochyn bach (am blentyn yn bwyta’n anniben)
manous2 a. trwynol, yn siarad drwy'r trwyn
manouzat be.siarad drwy'r trwyn
manouzet abf llawn (am drwyn anwydog)
mañsard g.a thorf. -enn b. garet
mañsonat be.saernïo, mas(i)wna, gwneud gwaith maen, adeilad, codi, cwnnu
mañsoner g. -ien mas(i)wn, saer maen
o vañsonat e teuer da vezañ m. gwell nag athro yw arfer, arfer yw mam pob meistrolaeth, gorau arf : arfer, arfer yw’r unig athro
mañsonerezh g.gwaith maen
mantell b. -où mantilli, mentell mantell; cot fawr
m. ar siminal mantell simnai/sim(l)e; silff-ben-tân
ar vantell a zouge y got/gôt a wisgai/ oedd amdano/amdani / yn ei gylch / yn ei chylch
gwiskañ/lak(a)at e vantell gwisgo’i got/gôt, taclu’i got
m.-c'hlav cot/côt law
mantellet abf mantellañ mewn cot fawr, yn gwisgo cot fawr
mantrañ be.llethu; syfrdanu, hurt(i)o
mantret abf yn torri'i galon/chalon, wedi'i (l)lethu (o dan deimlad); syn, syfrdan, hurt
m. e galon / he c’halon drylliedig o galon, a’i galon/chalon yn torri
m. omp ’rŷm ni’n ofidus/flin/drist iawn, mae’n ofid/loes calon gennym, mae’n flin iawn gyda ni, mae’n dristwch mawr i ni
mantridigezh b. digalondid, anobaith, iselder ysbryd
mantrus a. torcalonnus, alaethus, truenus, blin
enkrezet on m. ’rwy’n enbyd/sobor o bryderus, ’rwy’n bryderus dros ben, ’rwy’n ofidus dychrynllyd/ofnadwy
mao gw. mav
maouez b. -ed menyw, gwraig, dynes
maout g.meot hwrdd, maharen; gwobr, llawryf; meistr; rhn anfoesgar/difaners; tarw dur
an hini ’oa aet ar m. gantañ/ganti y buddugol, yr enillydd
bez’ e oar ar re-se an doare da sachañ ar m. ganto maen nhw / mae’r rheina yn gwybod sut/siwd mae mynd â’r maen i’r wal / sut/siwd mae dod i ben â hi
bezañ m. war udb. bod yn feistr ar rth
bezañ aet ar m. gantañ/ganti ennill, bod yn fuddugol, mynd â hi, cario’r dydd
gant piv eo aet ar m.? pwy enillodd?/ pwy sydd wedi ennill? pwy oedd yn fuddugol? pwy aeth â hi? pwy gariodd (y dydd)?
hemañ ’zo deu(e)t da vezañ m. war ar brezhoneg mae e/hwn wedi dod yn feist(i)r ar y Llydaweg
hennezh ’zo ur m.! mae hwnna yn greadur anfoesgar/difaners!
kig m. cig gwedder/dafad/maharen
klask pemp troad d’ar m. hollti blew, bod yn orfeirniadol
ober penn m. pwdu, tynnu gwep, monni, sorri
touzañ ar m. barnu/beirniadu rhn
arabat deoc’h touzañ ar m. ken buan-se! peidiwch â bod mor barod i farnu/ feirniadu!
ur skoaz vaout ysgwydd (flaen) dafad
maoutig Eusa un o drigolion Ynys Eussa
m.-tarv/-tourc’h/-tourz hwrdd
penn-m. hwrdd, maharen
maoutenn b. croen dafad; hat/het o groen dafad; person didoreth, un diog/diffaith
maoutenniñ be.segura, gwagswmera, diogïa, dala’r slac yn dynn (ar laf.), magu’r gath (ffig.)
mar cys. os
m. kavi gwelloc’h os yw’n well gen’ ti
m. kerez os hoffi/caret ti
m. plij (ganez/ganit; ganeoc'h) os gweli'n dda, os byddi di mor garedig; os gwelwch yn dda, os byddwch chi mor garedig
mar g.amheuaeth, ansicrwydd; perygl
bezañ war var bod ar fin, bod mewn perygl (o)
bezañ war var (a) bod heb, bod mewn angen, bod yn brin (o)
bezañ war var a voued hag a vannac’h bod heb fwyd na diod, bod mewn angen bwyd a diod
chom war var petruso, bod mewn cyfyng gyngor, bod rhwng dau feddwl
gwell eo bezañ sur eget/evit bezañ war var siŵr sy’ siwra’, saff sy’ saffa’
hep m. heb os/amheuaeth, yn ddiamau/ddi-os, yn bendifaddau
hep m. na marteze heb os nac oni bai
n’eus m. ebet ’does dim os nac oni bai, ’does dim dwy waith (amdani), ’does dim amheuaeth o gwb(w)l
marblev torf. -enn b. manblu; manflew; gwallt sidanaidd
marbluñv torf. -enn b. manblu
m. erc’h plu eira mân
marboan b. poen marw
marbr g.-où marmor
marchosi g.-où stabl
ur bugel ganet en ur m. - daoust ha dont a rafe evit keloù-se da vezañ un ebeul? ’dyw plentyn a aned mewn stab(a)l ddim yn ei wneud yn ebol!
marc’h1 g.mirc’hed, mirc’hi ceffyl; jac (codi car ayyb.)
ar m. kreñvañ a rank pukañ nid oes cryf heb wendid, mae’r calla’/gorau’n colli/methu weithiau, ceir gwall ar y calla’; nid yw’r call ond call weithiau, ffôl pawb ar brydiau, nid yw’r doeth ddoeth bob amser, rhaid troi’r drol cyn dod yn wir gartmon, mae pawb yn dysgu oddi wrth ei gamgymeriadau, ’does neb yn berffaith
a bep liv m. mat - a bep bro tud dereat megir ym mhob tir ddyn teg, mae drwg a da ym mhob man/lle/ gwlad
aet eo war gein ar m. / war varc’h (Amon/Hamon) mae’n genfigennus/ eiddigeddus ‘
hennezh en deus c’hoant da gaout / a glask kaout ar m. hag an arc’hant mae am gael y dorth a’r geiniog, mae e am gael y geiniog a’r geiniogwerth, mae e/hwnna am gael y gacen a’r arian/geiniog (a char y becer)
n’eo ket diouzh ar vent e vez prenet ar m. nid yn ôl ei faint y prynir ceffyl, nid wrth ei big y mae prynu cyffylog
m.-dor colfach
m.-kaoc’h ymffrostiwr, broliwr, un yn llawn gwynt (ffig.)
ur m.-avel ceiliog y gwynt
ur m.(-labour) gweithiwr caled/ diarbed
ur m. glas war ar mor tamaid o lesni ar awyr lwyd
war varc’h ar gef(e)n ceffyl
mont war varc’h mynd ar gef(e)n ceffyl, marchocáu, brochgáu
war varc’h-houarn ar gef(e)n beic
war gein ar m. ouzh ub. yn eiddigeddus/genfigennus o rn (y mae’n ei amau o ennill serch ei wraig)
m.-ambilh/-blein ceffyl blaen
m. an abil crwt y Gŵr Drwg, bachgen drygionus
m.-antier/-kalloc’h/-tarv march, stalwyn
m.-dibr ceffyl marchogaeth/brochgáu
m.-kleür ceffyl cwm(p)ni
m.-mor morfarch
m.-mul mul
m.-raden cricsyn, cricedyn, pryf tân
m.-red ceffyl rasys
m.-yod trybedd
marc’h2 g.mirc'hi/mirc'hed/mirc'hien/ mirc'hier march, stalwyn
troad/pav-m. (bot.) carn yr ebol
marc’h3 g.-où ffrâm/fframyn, prop, îsl; echel
m.-bez/-kañv elor
m.-du inji(a)n stêm/ager
m.-houarn/-treut beic
m.-tan beic modur, moto-beic
marc’ha be.gofyn/mofyn march, eisiau stalwyn (am gaseg), marcha
marc’had g.-où marchnad, marced; cytundeb, gair, bargen
m. kuzh marchnad gudd/ddu
m. nav bloaz ’zo, abaoe m. nav bloaz ers oesoedd (byd) / amser maith / oes pys / hydoedd
ar gwellañ m. y rhata’, y fargen orau
ar m. Kumun y Farchnad Gyffredin
delc’her e varc’had cadw at ei gytundeb, cadw’i air (wedi taro bargen)
dre varc’had, diouzh m. yn ôl telerau’r cytundeb
gwelloc’h m. rhatach, gwell bargen
(ken) koulz m. cystal bargen/pris
meur a varc’had nav bloaz a vo ret gortoz a-benn ma vo gwelet se bydd rhaid disgwyl yn hir iawn / am amser maith cyn y gwelir hynny, bydd llawer tro ar fyd / bydd llawer o ddŵr wedi mynd o dan y bont cyn y daw hynny i fod
ober m. taro bargen, dod i gytundeb (masnachol)
terriñ e varc’had torri’i gytundeb/air (wedi taro bargen)
war ar m. yn y fargen, ar ben hynny, yn ychwanegol
m.-mat(-lous/-vil), a-stok-varc’had rhad (iawn), tsiep iawn (ar laf.)
marc’hadmataat be.gostwng (am bris)
marc’hadmatañ a. gradd eithaf marc’hadmat qv. rhata’
marc’hadmatoc’h a. gradd gymh. marc’hadmat rhatach
marc'hadour g. -ien gwerthwr, masnachwr, marchnatwr, marsiandwr
m. dre vras cyfanwerthwr
m.-kezeg gwerthwr ceffylau
m.-red trafael(i)wr
marc'hadourezh g.-ioù marsiandïaeth, nwyddau
marc'hallac'h g.-ioù marchnad (lle), marced (lle), marchnadfa
marc’hañ be.esgyn/mynd ar gefn ceffyl, marchogaeth, brochgáu; parlysu, sythu, stiffáu; bod â chric; dadleoli, bwrw o’i le (am asgwrn)
m. un nor dodi/gosod/rhoi drws ar ei (gol)fachau
Marc'harid epb. Mererid, Marged/ Margiad
m. ar gerc’heiz crëyr, crychydd
m. ar yalc’h pelican; crëyr, crychydd
m. goûg hir crëyr, crychydd; storc, ciconia, chwibon
m.-koant gwenci, bronwen
marc'hata be. bargeinio; petruso
hep m., hep chom da varc’hata heb betruso, heb feddwl ddwywaith, yn ddibetrus; ar unwaith, yn ddiymdroi
marc'heg g.marc'heien marchog
marc'heger g. -ien marchog(wr)
marc'hegezh/marc'hekaat be.mynd ar gef(e)n ceffyl, marchogaeth, brochgáu
marc’het abf marc’hañ qv.
m. ’oa ma gouzoug ’roedd cric yn fy ngwddw(g)/ngwddf
me ’oa m. ma skoaz ’roedd f’ysgwydd wedi’i bwrw o’i lle
mardos a. llacsog, lleidiog, bawlyd
mardoziñ be.d(if)wyno, trochi, bryntu
mare g.-où adeg, cyfnod; pryd, tymor, achlysur; llanw
m. an arnodennoù adeg yr arholiadau
m. ar sivi tymor y syfi/mefus
a vare da vare, bep ar/ur m., ur wech ar m. / dre vare bob yn hyn a hyn, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, o bryd i’w gilydd, yn achlysurol, ar adegau
bezañ war-lerc’h ar m. o pesketa nid ar drai y mae pysgota, bod wedi canu arno/arni, bod ddiwrnod ar ôl y ffair (ffig.), bod ar ei hôl hi, chwil(i)o am eira llynedd
da be vare? pe da vare? pryd?
da bep m. bob amser, ar bob achlysur
da vare an Nedeleg adeg y Nadolig
da vareoù ’zo ar (rai) adegau, ar brydiau
d’ar m.-’mañ yr adeg yma/hon, ar hyn o bryd, heddiw, y dyddiau hyn, nawr
d'ar m.-se y pryd hynny/hwnnw
n’emañ ket ar mare nid dyma’r amser/adeg, nid nawr yw’r amser/adeg
ur m. ’zo bet fe fu amser/adeg/cyfnod
m.-bloaz tymor (o’r flwyddyn)
mareoù-bloaz tymhorau’r flwyddyn
ar m.-beure godro’r bore
ar m.-noz godro’r nos
m.-lanv ’zo mae’r llanw i mewn
ar pezh a zeu gant ar m.-lanv gant ar mare a dre er-maez a yelo bydd yr hyn a ddaw mewn gyda’r llanw yn mynd allan/mas gyda’r trai
m.-tre / m. a dre ’zo mae’r môr ar drai, mae’r llanw allan/mas
mareou-loar gweddau’r lleuad
m.-m., a-vare-da-vare o bryd i’w gilydd, nawr ac yn y man
maread g.crugyn, torf, tyrfa; haid, llwyth; cyfnod; godrad
m. a draoù a c’heller deskiñ gellir dysgu llawer/wmbreth o bethau
ur m. bezhin llwyth o wymon
mareaj b. -où dalfa/helfa (o bysgod neu o wymon)
marellañ be. britho
marellet abf brith, brych, wedi brychu, â smotiau
marevezh g.-ioù cyfnod, adeg
margodenn b. -où pyped
Mari epb. Mari, Mair
M. Robin: paotred M. Robin plismyn, heddweision
ar Werc’hez Vari y Forwyn Fair
ober he m. bragoù gwisgo’r tr(o)wser/ trowsus (am wraig yn rheoli’i gŵr)
ur Vari/M.-beg-araok/-bil-(he-)beg/-bil-(he-)-genoù/-glakenn/-latenn/-stlakenn-straplapenn (anezhi) hen glebren/ glecen/lapen, hen geg fawr (ffig.)
ur V.-flav gwraig anniben/flêr, merch ddi- dref(e)n/anhrefnus/ddidoreth
ur V.-froterez tylinwraig; gwraig yn ailosod esgyrn
ur V.-gontrol Siani-tynnu’n-groes
ur V.-vastrouilhen slwt, slebog
ur v.-vorgan môr-forwyn/morforwyn
ur v.-voudenn putain
Marianna epb. Marian
marichal g. -ed gof
marilh g.-où cofrestr
marilhañ be.cofrestru
marilher g. -ien cofrestrydd
markiz g. -ien ardalydd
markol g.clamp, clobyn, whompyn
ur m. den cawr/clamp/clobyn o ddyn
marksour1 a. marcsaidd
marksour2 g.-ien marcsydd
marlank g. -ed gwyniad y môr
marlonk1 a. gwancus, rheibus, barus, bolrwth
marlonk2 g. -ed bolgi, un gwancus/ bolrwth, un am ei fola, un yn hel ei fol
debriñ evel yr m. bwyta fel ceffyl, bwyta’n wancus, claddu/llowcio bwyd, cythru/sglaffio bwyta
marmouz g. -ien mwnci; (ffig. am blentyn bach drwg) cnaf/cenau bach
m. meur gorila
m. fall! (wrth blentyn) y mwnci bach drwg!
kurius evel ur m. busnesgar iawn
marmouzañ/marmouzat be.dynwared; esgus, cymryd arno/arni, ffugio, cogio, smalio; gwneud rhth rywsut-rywfodd/ rwsh-rash; gwneud cawl(ach)/llanast/ moch/smonach/stomp o rth
marmouzer g. -ien dynwaredwr, ffugiwr
marnaon g.gwylder mawr, eisiau bwyd yn enbyd
marnaon(i)añ be.llwgu, amddifadu o fwyd
marnaon(i)et abf ar lwgu, â gwylder ofnadwy arno/arni, ag eisiau bwyd yn enbyd arno/arni, yn cwympo/clemio/ marw/trengi o eisiau bwyd (+ ffig.), ar ei gythlwng/chythlwng
maro gw. marv
marr b. mirri hof, hewer, chwynnogl
marrat be.hofio, ceibo
marse adf efallai
Mars(e)ilh e.lle Marseille (Ffrg)
marskaoñ b. marskiñvier elor
marsoñj g.-où brith/rhith gof
Marta epb. Martha
marteze adf efallai
gant martezeoù ne vager ket al leueoù oni heuir ni fedir, rhaid corddi cyn ceir menyn, ymhob llafur y mae elw; drwy ei cheg mae’r iâr yn dodwy
martezeadenn b. -où damcaniaeth
martolod g. -ed morwr, llongwr
m. dour dous morwr/llongwr tir sych
m. paper llongwr/morwr gwael, llongwr drama
mont da vartolod mynd yn llongwr, mynd i’r môr
ar c’hizhier-mañ vo ret ober martoloded ganto bydd yn rhaid boddi’r cathod hyn
ar vartoloded o deus lakaet o dilhad da sec’hiñ (ffig.) mae cesig gwynion ar y môr
martr g. -ed bele/belau
marv1/maro a. ac adf marw; marwaidd, tawel (am fusnes; bywyd lle); wedi diffodd; cwsg, dideimlad, diffrwyth (am aelodau’r corff); trymaidd, mwll (am y tywydd)
m. eo an tan mae’r tân wedi diffodd
m. eo ma/va gar gleiz ouzhin mae fy nghoes chwith yn gwsg / wedi mynd i gysgu / yn ddiffrwyth, ’does dim teimlad yn fy nghoes chwith
amzer varv a ra mae hi / mae’r tywydd yn drymaidd/fwll
an hini m. yr ymadawedig
ar re varv, an dud varv y meirw, yr ymadawedig
ent m. / ez varv yn farw
n’eo ket m. mil den (ffig.)! ’does neb wedi’i ladd (ffig.)! ’dyw hi ddim yn ddiwedd y byd! fe allasai fod yn waeth!
va mamm a oa m. he zad ez yaouank bu farw tad fy mam yn ifanc
ur c’horf m. corff, celain, corpws
m.-mik/mort marw gelain/geg, cyn farwed â hoelen
kouezhañ m.-mik cwympo’n farw gelain, cwympo’n farw fel hoelen
marv/maro2 g.-(i)où marwolaeth, angau
bezañ disliv/glas evel ar m. bod fel corff o welw, bod yn wyn fel corff
bezañ klañv d’ar m. bod ar ei (g)wely angau, bod â salwch angheuol arno/ arni
bezañ liv ar m. en e gerc’henn / war e zremm / war e gig bod â golwg angau /golwg drengaidd / golwg y bedd arno
en/gant/war e varv emañ mae e ar ben, mae ar ei wely angau
kaout kas ar m. ouzh ub. casáu rhn â chas perffaith
klask e varw peryglu/mentro’i fywyd
lakat ul loen d’ar m. rhoi/dodi creadur i gysgu
ober ar m. bihan esgus ei fod/bod wedi llewygu
plegañ d’ar m. a ranker ni ffy neb rhag angau, rhag angau ni thycia ffoi, mae mor fynych yn y farchnad groen yr oen â chroen y ddafad, nid edrych angau pwy deca’i dalcen
sioul evel ar m., sioul-m. yn dawel fel y bedd
m.-amzer hydref, cwymp(ad) y dail
m.-bihan llewyg, haint
m.-heol diffyg ar yr haul
m.-loar diffyg ar y lleuad
m.-mik/-mort marw gelain, mor farw â hoelen
marvadenn b. -où ewach, llipryn, person difywyd/gwan/llegach/llesg/swrth
marvailh g.-où stori, chwedl; hanesyn; clonc; rhyfeddod
ur m. eo gwelet ac’hanout amañ mae’n ddigon o ryfeddod / mae’n wyrth dy weld yma
marvailhadenn b. -où sgwrs, clonc
marvailhat be.sgwrsio, cael sgwrs/clonc; chwedleua, adrodd chwedlau; synnu, rhyfeddu
marvailher g. -ien cyfarwydd, adroddwr storïau, storïwr; sgwrsiwr; siaradwr da/huawdl
marvasenn b. -où mymi
marvel a. marwol, angheuol
marvet abf mervel qv.
m. eo en un taol bu farw’n ddisymwth, bu farw fel hoelen
marvlev torf. -enn b. manblu
marvskaon b. -ioù elor
marz g.-(i)où ymyl, border
marzapan g. marsipan
marzenn b. -où corn, croen caled
marzh g. -ioù rhyfeddod
Marzhin epg. Myrddin
marzhus a. rhyfeddol
masikod g. -ed bachgen/crwt yr allor
maskl g. -où mwgwd
masklañ be. mygydu
mastarenn b. -où brycheuyn, blot(yn), smotyn/sbotyn, staen
mastariñ be. d(if)wyno, trochi, baeddu, brwntu, staen(i)o
mastik g. pwti
mastin g. -ed gafaelgi; bwystfil o ddyn, dyn creulon; clicied
mastoid g -où asgwrn bôn y clust, mastoid
mastok a. trwm, trymaidd, llafurus
mastokin g. -ed llabwst, delff, hwlcyn
mat1 a. da; iawn; buddiol, llesol, call; bucheddol; gweddus, taliaidd, syber; caredig; iach; braf, nobl
m. ar stal! popeth yn dda/iawn!
m. e jeu/gerz, m. ar bed/jeu gantañ mae’n dda ei fyd, mae bywyd yn braf iddo
m. eo evidon(-me) mae’n dda/iawn i fi/mi; mae’n dygymod â fi/mi; mae’n fy ateb/nharo i (ffig.); mae’n gyfleus/ iawn i fi/mi
m. eo - un eston / ur souezh! m.-eston eo! mae’n dda - yn ddigon o ryfeddod / yn syndod! mae’n rhyfedd(ol)/syndod/ hynod o dda!
m. eo laezh dous - m. eo laezh trenk - ha m. da bep hini goût chom en e renk mae’n iawn i bawb wybod ei le / sylweddoli ei safle
m. war al labour da / yn dda am weithio
ur paotr m. war al labour bachgen da am weithio, gweithiwr da
a berzh vat yn garedig
kemer udb. a berzh vat cymryd/ derbyn rhth (a ddywedir) yn garedig
a galon vat, a c’hrad vat o galon, yn llawen; yn wirfoddol
bezañ m. bod o ddaioni/fudd/les/ fantais, bod yn dda/fuddiol/llesol/ fanteisiol
bloavezh m. dit/deoc’h blwyddyn newydd dda i ti/chi
da vat o ddifri; am byth
bezañ da vat gant udb. bod o ddifri’ gyda rhth / wrth rth
dont da vat llwyddo; gwella (am y tywydd)
dont d’ar gêr da vat dod adre’ am byth
echu da vat ar ben am byth, wedi cwpla/dibennu/gorffen yn iawn/llwyr
evit m. am byth, hyd dragwyddoldeb
gouzout da vat gwybod yn iawn/siŵr, gwybod yn sic(i)r / i sicrwydd
(ha n’eo) m. da netra/vann, n’eo m. da ober un tenn pour (ffig.) / da silañ yod (ffig.) da i ddim, diwerth
klañv da vat gwirioneddol dost/sâl/ wael
lous da vat brwnt/budr iawn
mont m. d’ub. gweddu i rn, ateb/taro rhn
ha n’eo ket m. nad yw’n dda; nad yw’n addas/ateb/gweddu/taro, anaddas
na m. na fall diddrwg-di-dda, heb fod yn dda nac yn ddrwg; canolig
n’eo ket m. pa c’heller ober gwelloc’h nid da lle gellir gwell
ur gaouad m. a gleñved pwl cas/ gwael o afiechyd
ur yalc’had m. celc go dda, swm go lew / go sylweddol
un dra vat bennak rhywbeth da, rhyw ddaioni
un tamm m. tamaid diogel / eitha’ mawr, tipyn go lew
un tamm m. brasoc’h, brasoc’h un tamm m. dipyn yn fwy, yn llawer mwy, yn fwy o lawer, yn sylweddol fwy, hewlad yn fwy
un tech / ur si m. rhinwedd, rhagoriaeth
ur galon vat a zen dyn a chanddo galon fawr/garedig
ur pennad m. a hent tipyn (go lew) o ffordd/siwrnai/bellter
ur pennad m. ’zo mae yna ysbaid go dda / dipyn go lew (o amser) / amser maith oddi ar hynny; amser maith yn ôl
m.-divat ansic(i)r, heb fod yn gwb(w)l ddiogel/saff, braidd/hytrach yn beryglus; ansefydlog, cyfnewidiol, di-ddal
m.-dreist arbennig/neilltuol (o dda), da dros ben, ardderchog, rhagorol, gwych, campus, penigamp
m.-eston syndod/hynod/rhyfeddol/ sob(o)r o dda
m.-kenañ/-tre, pase-m. da iawn
mat2 adf yn dda, yn iawn, yn burion
m.! iawn! o’r gorau! felly! wel!
m. da ober ar seurt labour yn iawn/ burion/atebol i wneud y gwaith yna
m. da vann yn dda i ddim
m. da zebriñ bwytadwy, iawn i’w fwyta
m. e jeu/gerz (mae) yn dda ei fyd / yn dda arno
m. eo bevañ pell - bevañ m. a zo gwell da yw byw yn hen - gwell yw byw yn dda
m. pe get boed dda neu ddrwg, yn dda neu’n ddrwg; yn iawn/gywir neu beidio; yn gam neu’n gymwys
debret m. wedi bwyta’n dda; wedi’i fwyta/ bwyta’n llwyr
gouzout m. gwybod yn iawn/dda, gwybod yn sic(i)r / i sicrwydd; gwybod yn iawn sut (i), gallu’n iawn
gwelet m. e oa gant an holl ’roedd yn dderbyniol gan bawb; ’roedd pawb yn meddwl y byd ohono/ohoni
ha m. pell ’zo! a dyna ddigon! a dyna ben ar y mater! ac mae’n iawn fel ’na!
kavout m. hoffi
ne gavan ket m. ’dwy’ i ddim yn hoffi / yn hoff o
n’am boa ket lavaret m. ma ger ’down i ddim wedi cwpla/dibennu/ gorffen siarad yn iawn, prin / o’r braidd fy mod wedi cwpla/dibennu/ gorffen siarad
ne da ket m. an traoù! ’dyw pethau ddim / ’dyw hi ddim yn dda (yno)!
n’eo ket stummet m. ’does dim golwg dda arno/arni
n’on ket m. ouzh ar riv ’dwy’ ddim yn dda am ddiodde’r oerfel, ’rwy’n un sy’n teimlo’r oerfel, ’rwy’n un sythlyd (iawn)
n’out ket m.! ’dwyt ti ddim yn dy iawn bwyll/bethau! ’dwyt ti ddim yn gall!
n’ouzon ket re vat ’dwy’ i ddim yn rhy/berffaith siŵr, ’wn i ddim yn iawn
pa lavaran m. a bod yn (fanwl) gywir, a dweud y gwir
serr m. an nor! cae’r drws yn dynn/ iawn!
diwezhat-m. yn ddiweddar/hwyr iawn
tomm-m. twym/cynnes iawn
mat3! ebych. iawn! o'r gorau!
mataat be. achub mantais. manteisio; elwa
en em vataad (eus) achub mantais (ar), gwneud yn fawr (o), elwa /manteisio (ar)
matalas(enn)/mataras(enn) b. -où matras
match g. -où gêm, gornest
ur m. mell-droad gêm bêl-droed
ur m. a-rampo gêm/gornest gyfartal
matematik g . -où mathemateg
kelenn a ra ar matematikoù mae’n dysgu mathemateg, athro mathemateg yw e / athrawes fathemateg yw hi,
matematik(el) a. mathemategol
matematikour g. -ien mathemategydd
materi g. sylwedd, mater, deunydd
marerialist1 a. materyddol
materialist2 g . -ed materolwr
materiel a. materol
matezh b. mitizhien morwyn
m. nevez da di pa deuio kement ha teir a labouro! glân yr ysguba ysgub newydd! wythnos gwas newydd yw hi! gorau gwaith : wythnos gwas newydd, gwyn/ hardd pob newydd (llwyd pob hen)! popeth newydd dedwydd da!
m.(-karr) prop cart
m.-rod jac i godi/gwnnu car
m.-vrec’h sling
Matilda epb. Mallt
mav/mao a. llon, llawen, calonnog, ysbrydol; siriol, serchus; bywiog; brwysg, hapus (o dan ddylanwad y ddiod)
c’hoarzhin m. chwerthin yn galonnog/iach
mavaat be. llonni, sirioli
mavigamm g. gwynegon (y glun), siatic, clunwst
mazaouer g. -ien fandal
mazaouiñ be. fandaleiddio briwa, difetha, dinistrio; gwastraffu, bradu; treisio
Mazheaz epg. Mathias
Mazhe(v/w) epg. Mathew
mazout g. olew, oel
ar m. du y llanw du
mazoutet abf yn drwch o olew, yn olew i gyd, wedi’i (g)orchuddio ag olew
evned/laboused m. adar yn drwch o olew / yn olew i gyd / wedi’u gorchuddio ag olew
me rhage.1 un. fi, mi; i
mechal ys gwn i, tybed
mechañs/michañs gw. emichañs
mechant a. drwg, cas, milain, ysgeler
mec’hi; mec’hieg; mec’hiek gw. mic’hi; mic’hieg; mic’hiek
medalenn b. -où medal
meder g. -ien medelwr
mederez b. -ed cynaeafwr (peiriant)
mederezh g. cynhaeaf
medesin/medisin g. -ed meddyg
war e studi m. emañ mae’n astudio i fod yn feddyg
m.-loened milfeddyg
media g. -où cyfrwng
ar mediaoù y cyfryngau
mediñ be. medi, cynaeafu
medisinerezh g. -ioù meddygaeth
megin b. -où megin
meilh1 b. -où melin
ar veilh malañ kafe y felin malu coffi, y felin goffi
meilh2 g. -ed/-i hyrddyn (pysgodyn môr)
meilh-dorn g. -où-dorn dwrn
meilher g. -ien melinydd
mein. ll maen qv. + cerrig mewn ffrwythau
taol evezh: ar paper hag ar vein e c’haller lakaat forzh petra war o c’hein paid â chredu pob peth a ddarlleni (ar garreg nac ar bapur)
treiñ m.ar stêr d’o sec’hañ (a-benn ma teu glav) iro bloneg(en), iro hwch â bloneg, bwrw heli yn y môr, cludo heli i’r môr, bwrw dŵr i Hafren, cario dŵr dros afon, gwneud gwaith ofer/di-fudd
kas ub. da dreiñ m. da sec’hañ hala rhn i’r diawl/cythraul, hel rhn i grafu’i fol (ag ewinedd ei draed) (ffig.)
Marevezh/Amzer/Oadvezh ar M./ Vein Oes y Cerrig
m.-sklent/-to llechi
meinata be. taflu/tawlu/lluchio/peltan/ pelto cerrig (at), llabyddio
meinek a. caregog
meiteri b. -ioù tyddyn, lle bach (ffarm fach)
meiz g. crebwyll, deall, deallusrwydd, dirnadaeth, amgyffrediad
dreist da’m meiz e oa ar c’hoari bremañ ’roedd pethau y tu hwnt i’m deall/dirnadaeth i nawr
teuler m. (ouzh) rhoi sylw (i)
meizañ be. canfod, gweld, sylwi, sylweddoli, deall, cael ar ddeall, amgyffred, dirnad
mekanik g. -où peiriant
m. da c’horo, m. goro peiriant godro
m.-da-gannañ, m.-kannañ peiriant golchi
m.-da-wriat, m. gwriat peiriant gwnio/gwnïo
m. d’ober stamm peiriant gwau
m.-skaotañ/gwalc’hiñ al listri peiriant golchi llestri
mekanikat be.mecaneiddio
mekanikel a. mecanyddol
mekanisian g. -ien peiriannydd, mecanydd
mel1 g. (ffig.) mêl; gweniaith, sebon (ffig.)
bezañ sukr ha m. bod yn fêl i gyd (ffig.)
reiñ m. (da) gwenieith(i)o, seboni (ffig.)
m.-munuzer pwti
mel2 g. mêr; nodd; sudd
betek m. e eskern hyd at fêr ei esgyrn
m.-penn, m. ar penn ymennydd
m.-askorn mêr yr asgwrn/esgyrn
mela be. mela
melar a. mwynol (dŵr); â’r plisgyn heb ei ffurfio’n iawn (am ŵy/wy)
melchon g. a thorf. -enn b. meillion ll. -en
ur velchonenn beder meillionen pedair deilen
kuitaat ar m. evit mont war ar brug gwerthu hawddfyd i brynu adfyd, gadael lle da a mynd i le gwael
melc'hwed torf. -enn b. malwod ll. malw(od)en
m.-krogennek/-klorek/-podek malwod â chragen
melc’hwedenniñ be. diogïa, segura, sefyll(i)an, gwagswmera, tin-droi; llusgo
melc’hweta be. crynhoi/hel malwod
melegan a. a g. penfelyn, pen golau, un o bryd golau
meleganez a. a b. penfelen
melen a. melyn
an derzhienn velen y clefyd melyn
ar re velen y rhai melyn eu croen
dont da vezañ m. melynu
melenaat be.melynu
melenard g. -ed dyn croenfelyn
melendu a. melynddu
meleneg1 g. -ed llinos werdd
meleneg2 g. -ed, -eien un penfelyn
melenek a. penfelyn, o bryd golau
meleniñ be. melynu
melenruz a. melyngoch, oren
melen-vi g. -où-vi melyn ŵy/wy
melenwenn a. melynwyn, melyn bach golau/gwan
melestradur g. -ioù
melestradurel a. gweinyddol
melestradurezh b. -ioù gweinyddiaeth
m. ar c’horn llywodraeth leol
m.-kreiz llywodraeth ganol
melestrer/melestrour g. -ien gweinyddwr
melestriñ be.gweinyddu, llywodraethu, rheoli
melezour g. -ioù drych
melezouriñ be. adlewyrchu
melin b. gw. milin
meliner g. gw. miliner
melkoni b. iselder ysbryd, tristwch parhaus
ar velkoni y falen/felan
melkonius a. isel ei (h)ysbryd, trist, prudd, digalon
unan m. un yn y falen/felan
mell1 b. -où pêl fawr
m.-droad pêl-droed
mell2(ad) g. -où (rhwng bann. ac e.) clamp, anferth
ur m. (pezh) levr llyfr anferth, clamp o lyfr
ur m. (pezh) den cawr/clamp/clobyn/ cwlffyn/whompyn/paladr (o ddyn)
mell3 g. -où gordd, morthwyl trwm
mell4 g. -où cymal
m.-ar-c'hil gwegil
m.-chadenn/-kein asgwrn cef(e)n
m.-divell dwmbwl-dambal, pendra-mwnwgl
melon/meloñs g. -où melon
melvenn b. -ed iâr fach yr haf, pili-pala, glöyn byw
m.-noz gwyfyn
membri yn saff/siŵr ei wala, bid siŵr, yn sic(i)r/siŵr ddigon
memes1 a. un (o flaen a. neu rage.)
m. tal yr un modd/fel
m. tra eto i gyd, serch hynny
m. tra Doue evel e dad yn gymwys/ gywir/union fel ei dad, yr un boerad/ ffunud â’i dad
ar m. ger yr un gair
ar m. hini yr un un
ar m. tra yr un peth
ar m. tud yr un bob(o)l
war ar m. tro (ar) yr un pryd, o dan ’r un
memes2 hyd yn oed
memor gb. -ioù cof; atgof
m. ar bobl cof gwerin / y werin
e m. ub. yng nhog rhn / er cof am rn
mempr g. -où aelod (o’r corff); asen (llong)
men? ble?
m. emañ? ble mae e/hi?
da ven? i ble?
ne vern m. ’does dim gwahaniaeth ble, (ni) waeth ble
menaj g. -où ffarm/fferm; gwaith tŷ; cartre’
bezañ war ar m., ober ar m. (bod wrthi’n) gwneud y gwaith tŷ, glanhau’r tŷ
derc’hel m. rhedeg ffarm/fferm, ffarmo/ ffermio
menajer g. -ien ffarmwr
menajiñ be.cadw tŷ; rhedeg ffarm/fferm; gofalu am, carco, edrych ar ôl (creaduriaid)
m. amanenn gwneud menyn
menec'h ll. manac'h qv.
meneg g. -où sôn; cyfeiriad; dyfyniad
degemeret eo bet gant ar m. ‘mat-tre’ llwyddodd gydag anrhydedd
menegiñ be.crybwyll, cyfeirio (at), sôn (am); dyfynnu
menel be. aros, dal(a), para, cadw; bod ar ôl (am fwyd ayyb.)
m. kousket cysgu (o hyd), para/dal i gysgu
m. e-skourr bod (wedi’i adael) ar ei hanner (am waith)
gwelloc’h eo kof da foeltrañ evit traoù mat da venel gwell yw hollti bola na gadael bwyd da i fradu / i wastraffu / i fynd yn ofer
menez g. -ioù mynydd
M. Kalvar Bryn Calfaria, Mynydd Calfarî
m.-tan llosgfynydd
meneziek a. mynyddig
mengleuz b. -ioù gwaith mwyn; gwaith glo, glofa; chwarel
mengleuzier g. -ien cloddiwr, mwyngloddiwr, mwynwr, gweithiwr mewn gwaith mwyn; glöwr, colier; chwarelwr
mengleuziñ be. cloddio (mewn gwaith mwyn; mewn gwaith glo ; mewn chwarel); mwyn-gloddio
menhir ll. maen-hir qv.
menk g. -où mainc garreg
menn g. -ed, où myn; oen
m.-gavr myn gaf(a)r
mennad g. -où bwriad; penderfyniad; cais (petisiwn); mesur (seneddol)
mennet abf mennout qv.
bezañ m. da (+ be.) rhoi ei fryd/bryd ar (+ be.); bod wedi penderfynu (+ be.)
tud m. da vont betek penn pob(o)l (yn) benderfynol o ddal ati hyd y diwedd / yr eitha’
mennout be.dymuno, ewyllysio; gofyn; mynnu; rhoi; bwriadu; bod ar fin, bod bron (â), bod o fewn dim (i); meddwl, credu
an hini a venn hennezh a c’hell ceffyl cryf/da yw ewyllys, lle bo ewyllys bydd gallu, nid baich lle bo ewyllys
me a venn din mont ’rydw i am fynd
mennozh g. -ioù meddwl, syniad
bezañ en e vennozh ober udb. bod yn ei fwriad i wneud rhth, bwriadu gwneud rhth
distreiñ diwar e vennozh newid ei feddwl, rhoi’r gorau i’w fwriad/syniad
dont a-benn eus e vennozh, seveniñ e vennozh cyflawni’i fwriad, dwyn ei fwriad i ben, mynd â’r maen i’r wal
ober e vennozh / he m. ober udb. penderfynu gwneud rhth
meno g. barn, meddwl, tyb
d'am m., war va m. yn fy marn/nhyb/ meddwl i
war he m. n’eus ket gwelloc’h egeti yn ei barn/golwg hi ’does mo’i gwell i’w chael, mae hi’n meddwl ei bod yn well na phawb
ment1 bg. -où maint, mesur; taldra
a vent gant yr un faint â
a vent vat o faint diogel/sylweddol, yn eitha’ mawr
deuet d'e vent wedi dod i'w lawn dwf; wedi dod i'w oed
n’eo ket deut d’e vent c’hoazh ’dyw e ddim wedi cwpla/gorffen/dibennu tyfu eto, mae’n dal i dyfu
en o m. yn eu llawn dwf
tud en o m. oedolion
gant ar vent a venti (ha netra ken) mentet e vi â’r mesur y mesuri y cei dithau dy fesur
m.-ha-m. yr un faint (â’i gilydd); yr un daldra, cyn daled â’i gilydd
ment2 torf. -enn b. mint(ys)
mentad b. mesur(iad); mesur (cerdd); rhythm
mentader g. -ioù metronom
mentadur g. -ioù rhythm
mentañ be. mesur (drwy gymharu; drwy gyfri’)
mentek a. mawr; tal
mentel b. -ioù tafol
menter1 g. -ien mesurwr
menter2 g. -ioù mesurydd; metronom
mentoniezh b. geometreg
meot ll. maout qv.
merañ be . gweinyddu, rheoli, rhedeg (ffarm/fferm, busnes, menter)
kuzul m. cyngor gweinyddu/rheoli
merat be.tylino, cymysgu (toes; sment ayyb.); ymarfer, defnyddio (iaith, ayyb.)
merata be.tylino, rhwb(i), rhwto (rhan o’r corff)
merataer g. -ien tylinwr
merc'h b. -ed merch, croten, geneth, lodes, sgennes, rhoces, hogan/hogen
m. he mamm eo Katell (nemet ar vamm a larfe gaou!) fel y fam felly y ferch (meddwl am hyn cyn rhoi dy serch), llathen o’r un brethyn yw hi, cyw o frid yw hi, mae natur y cyw yn y cawl, fel y bo’r hwch y bo’r perchyll, tebyg i ddyn y bydd ei lwdn, pob rhyw a genhedla ei debyg, fel y bo’r fam y bydd y plant - o dyfiant ac o dafod, beth ddywed y frân fawr fe ddywed y frân fach
m. nemeti da Ber unig ferch Per
ar verc’h nemeti yr unig ferc’h
m. vihan merch fach
ar verc’h nevez y briodasferch
dibaot ar verc’h a zo mudez anam(a)l (y ceir) merch sy’n fud, tri pheth anodd ei gael : dŵr sych, tân gwlyb a gwraig dawgar; gorau gwraig : gwraig heb dafod
ur verc’h a red er c’horolloù, al loen anavezet er foarioù ne gavont ket kalz a chañsenn menyw/gwraig o hyd ar ben ’r hewl - ’fydd dim byd yn cael ei wneud yn ’tŷ
ur verc’h avelet/skañv he fenn, ur verc’h gant he fenn avelet/skañv merch benchwiban/ysgafala
m.-kuñv gor-wyres
m.-vihan wyres
merc’heg b. -ed merch yng nghyfraith
Merc'her g.: ar Merc'her (d)dydd Mercher (diwetha’/nesa’)
M. al Ludu, m. Meur dydd Mercher Lludw
d’ar m., da Verc’her (ar) ddydd Mercher, (fel rheol) bob dydd Mercher
merc'heta be. mercheta, cwrso merched, hel merched
merc’hetaer g. -ien merchetwr
merc'hodenn b. -ed dol(i)
merdead g. merdeidi morwr, llongwr
merdeadurezh b. morwriaeth; llynges
m. genwerzh llynges fasnach
m. vrezel llynges ryfel
merdeiñ be. mordwyo, morio, hwylio
merenn b. -où cinio ganol dydd; te prynhawn
bezañ gant e verenn bod wrth ei ginio/de, cael/bwyta ei ginio/de
m.-vihan/-enderv te prynhawn
merennañ be. ciniawa, cael cinio (ganol dydd); cael te prynhawn
merer/merour g. -ien goruchwyliwr, stiward; gweinyddwr, rheolwr, cyfarwyddwr; tenant (ffarm/fferm), ffarmwr/ffermwr
mererezh g. gweinyddiaeth, goruchwyliaeth, rheolaeth
meret abf merat qv.
hennezh ’zo bet m. e bleud tanav (ffig.) mae e/ hwnna’n fachgen bore (ffig.), mae e’n graff/ddeallus, mae eitha’ ben arno fe
hennezh ne oa ket bet m. gant ar bleud tanavañ (ffig.) ’dyw/’doedd e ddim yn un o’r rhai mwya’ deallus
mereuri/merouri b. -où ffarm fach, tyddyn
merfeti g. gofid, pryder
kemer m. gant gofidio/pryderu/poeni am
mergl g. rhwd
merglañ be. rhydu/rhwdu
chom da verglañ aros yn segur, segura
merglenn b. -où haenen o rwd
merglet abf merglañ qv. wedi rhwdu/ rhydu; yn llawn brychni haul, yn frychni haul i gyd
merien torf. -enn b. morgrug ll. -yn
ur grugell(ad)-/un duchenn-/un durumell-/ur vo(u)denn-verien twmpath morgrug
bervet a verien yn ferw/fyw o forgrug
merit g. -où haeddiant
meritout be. haeddu
merk g. -où nod, arwydd, marc; dogfen hawlfraint, dogfen gyfreithiol; (enw’r) gwneuthurwr; misglwyf
petore eo merk da wetur? pa gar sy’ ’da/gen’ ti? beth yw dy gar di?
merkañ be. nodi, marc(i)o; dangos, dynodi
merlank g. -ed gwyniad, gwyniedyn, morwyniad
merlus g. -ed cegddu
merser g. -ien brethynnwr, dilledydd; trafael(i)wr
un diskuizh m. cysgad/cyntun ar ei draed / yn ei sefyll
mervel be. marw, cau’i (l)lygaid; mynd yn ddiffrwyth (am aelodau’r corff); diffodd
m. diwar gozhni marw o henaint
m. a-daol trumm / evel un tenn marw yn ddisymwth / fel hoelen
m. evel ur mouch-avel marw fel cannwyll yn diffodd
dav/ret eo m. evit bezañ meulet (ha dimeziñ evit bezañ malet/dispennet) a fynno glod bid farw (a fynno anghlod prioded), yn ei arch – parch (yn ei oes – loes), rhaid marw cyn cael dy ganmol
gwell ve ganin m. mil gwech evit koll ma/va enor ur wech (rak ma/va enor pa ve kollet - evit e glask n’hen c’havin ket) gwell angau na chywilydd
o pourchas m. / war-nes m. emañ mae ar fin marw, mae e ar ben, mae’n tynnu tua’r terfyn, mae ar ei wely angau
mervent1 g. de-orllewin
mervent2 g. marwoldeb
merzher g. -ien merthyr
merzherenti/merzherinti b. -où merthyrdod; cosb
merzheriañ be. merthyru; poenydio
merzout be. canfod, sylwi (ar); deall, dirnad, amgyffred; synhwyro, teimlo, clywed
mes cys. ond
mesa1 be. bugeilio
mesa2 be. casglu/crynhoi/hel(a) mes
mesaer g. -ien bugail
mesk g. -où cymysgedd, cymysgfa; annibendod; anhrefn
hennezh a zo m. ennañ mae hwnna wrth rth o hyd, ’dyw e ddim yn gallu bod yn llonydd
m.-ha-m., m.-divesk, m.-ha.-mell, m.-mailh yn sang-di-fang, blith draphlith, drwy’r trwch, yn gymysg i gyd, yn gymysg â’i gilydd
Kembraeg ha Saozneg m.-ha-m. Cymraeg a Saesneg yn gymysg / drwy’r trwch, Cymraeg cerrig calch, Cymraeg siprys/bratiog/siandi-gaff (ar laf.)
meskach g. gw. meskaj
meskailh g. -où, -ez cymysgwch, cymysgaeth, cybolfa
meskailhañ be. cymysgu (drwy’r trwch / drwyddi draw)
meskaj/meskach g. -où cymysgedd
ur m. Kembraeg ha Saozneg Cymraeg a Saesneg yn gymysg / drwy’r trwch, Cymraeg cerrig calch, Cymraeg siprys/bratiog/siandi-gaff (ar laf.)
meskañ be. cymysgu; troi; cymhlethu; cawl(i)o, gwneud cawl(ach)
m. an douar troi’r tir; trin y tir
m. e de troi ei de
m. en e wele troi a threiglo/throsi yn ei wely
mesket abf meskañ qv. cymysglyd, cymhleth, dyrys
m. a-walch eo neudenn(où) an afer-se mae’r holl fusnes/fater yna yn gymhleth / yn ddyrys ei wala
meskl torf. -enn b. cregyn gleision
meskla be. casglu/crynhoi/hel(a) cregyn gleision
meskont g. -où camgyfrif
’mestal tald < memes tal qv.
mestaol g. -ioù camwedd, drwg/drygioni, niwed
mestr g. -où, mistri meistr; capten; pen; meistr tir; rheolwr; athro; pencampwr; awdurdod; perchennog; pelen fach (mewn gêm fowliau)
m. an ti pen y tŷ
m. kaozeer pen siaradwr, areithiwr da/huawdl/penigamp
bezañ m. bod yn feistr/benn, bod wrth y llyw, llywodraethu, rheoli
n’on ket re vestr war ar boeson ’dwy’ i ddim yn rhy gyfarwydd â’r ddiod
bezañ/chom m. warnor ffrwyno’i deimladau/ theimladau, cadw’i deimladau/theimladau o dan reolaeth
bezañ m. d’e imor rheoli/ffrwyno’i dymer
dont da vezañ m. war udb. dod yn feistr/bencampwr/arbenigwr ar rth, meistroli rhth; trechu rhth
n’emañ ket ar m. er gêr - neuze emañ kêr gwaremm hag al labour war zaou-hanter llon llygod lle ni bo cath, llon fydd y llygod pryd na bo’r gath gartre’, pan na bo’r gath gartre’ caiff y llygod le i chwarae
nompas bezañ m. ken (war) colli pob rheolaeth (ar)
peb ki ’zo m. en e di, Fañch Kouer / Yann Gouer ’zo m. war e laou mae pob ceiliog yn frenin ar ei domen ei hunan, brenin pob llyffant ar ei domen ei hun, hy’ pob un yn ei dŷ; castell pawb ei dŷ
ur m. eo war e vicher mae’n feistr ar ei waith
ur m. eo war e zanvez mae’n feistr/awdurdod ar ei bwnc/faes, mae’n arbenigwr yn/ar ei bwnc/faes
m.-micherour pen-gweithiwr, gaffer, fforman
m.-skol athro (mewn ysgol gynradd), ysgolfeistr, sgwlyn
ur m.-toueller pen twyllwr, twyllwr heb ei ail
mestrez b. -ed meistres; athrawes; cariad, wejen (ar laf.); dyweddi b.
m.-skol athrawes (mewn ysgol gynradd)
mestroni b. awdurdod
dindan/edan m. o dan awdurdod
mestroniañ be.meistroli, darostwng, trechu, gorchfygu, dofi, gwastrodi, rheoli, cael o dan reolaeth, bod â disgyblaeth (ar)
mestroniezh b. gradd Meistr (addysg); goruchafiaeth
met cys. ond
metafor g, / metaforennn b. -où metaffor
metal g. -ioù metel
metalek a. metelig
metalouriezh/metalerezh g. metaleg
metod g. -où method
Metodist a. a g. -ed Methodist
metr g. -où metr
metrad. -où (hyd/mesur) metr
metrek a. metrig
metro g.-ioù tren tanddaear(ol), metro
meud g.-où bawd
c’hoari meudig / biz m. bodio, bawd/ ffawd heglu
debriñ un tamm dindan e viz-m. / e veud / he biz-m. / he meud bwyta tamaid i aros pryd;ur bwyta pryd bys a bawd
kouezhet e veud(ig) / he m.(ig) en e zorn / he dorn wedi cael siom/ail, wedi’i siomi
meudad g. -où bripsyn, mymryn, pinsied, ychydig bach; drwg yn y bawd/fawd
meudata be.tylino â’r bawd, ffurfio/llunio â’r bawd; bodio, teimlo (â’r bysedd)
meudek a. â bodiau mawr; lletchwith, trwsg(w)l, llibin; â dwy law chwith (ffig.), yn fodiau i gyd; anniben, sgaprwth (am waith rhn)
meulet abf meuliñ qv.
di(g)n/dellezek da vezañ m. clodwiw, yn haeddu clod
meuleudi b. -où mawl, moliant, clod, canmoliaeth
m. dit! llongyfarchiadau/ llongyfarchion (i ti)!
reiñ m. d’ub. rhoi mawl/moliant/clod/ canmoliaeth i rn, moli/clodfori/canmol/ llongyfarch rhn
meulgan g. -où mawlgan
meuliñ be. moli, canmol, canu clod(ydd)
m. dreist-muzul canmol i’r cymylau, gorganmol
meur1 a. (cyfyngedig ei ddefnydd) mawr, mawreddog
un den meur rhn o bwys, rhn enwog; arwr
hent-m.priffordd
iliz-veur eglwys gadeiriol, cadeirlan
skol-veur prifysgol
meur2 (a) rhage. llawer (i)
m. a dra sawl peth, llawer o bethau
meur a dro/wech sawl gwaith/tro, droeon, lawer gwaith/tro, laweroedd o weithiau, yn am(a)l/ fynych
meur a (gant) warlene a zo abaoe bu llawer tro ar fyd oddi ar hynny, mae llawer o ddŵr wedi mynd o dan y bont oddi ar hynny, mae yna lawer o flynyddoedd ers hynny
m. a hini sawl un, llawer
e meur a c’hiz/zoare mewn sawl ffordd, mewn llawer dull (a modd)
meür a. aeddfed
meüraat be. aeddfedu
meurbet adf iawn; eithriadol, aruthrol; yn fawr iawn, lawer iawn
bras m. mawr iawn, enfawr, anferth(ol), aruthrol (fawr), eithriadol fawr
meurded b. mawredd, gogoniant
meurdezus a. urddasol, gogoneddus
meuriad g. -où llwyth (o bob(o)l ), tylwyth, clan
meüriñ be. aeddfedu
Meurlarjez1 g. dydd Mawrth Ynyd; y tridiau cyn y Grawys; ymblesera mewn gwledydd Catholig rhwng nos Ystwyll a’r Grawys
M. e toull an nor - Pask e-tal an tan mae pob mis o’r flwyddyn yn melltithio Chwefror teg, Chwefror teg yn difetha’r un ar ddeg / a wna i’r un mis ar ddeg arall fod ddim gwerth eu rhegi
gwell eo un tamm bemdez eget re da Veurlarjez gwell yw tamaid bob yn dipyn na gloddest awr a newyn blwyddyn; gormod(edd) yw tad prinder
me garje me garje e vije bemdez m. (- an eost teir gwech ar bloaz ha Gouel- Mikael bep seiz vloaz) ‘o! na byddai’n haf o hyd!’, o! na byddai’n wynfyd bob dydd!
ober m. ymblesera
meurlarjez2 g.-où (mewn dirmyg) bwgan/clown (ffig.)wedi gwisgo’n chwerthinllyd/ (y)smala/anniben
Meurzh1 g.: ar Meurzh dydd Mawrth (diwetha’/nesa’)
ar M. Ened, an Ened, m. al Lard dydd Mawrth Ynyd
da Veurzh ar ddydd Mawrth (fel rheol), bob dydd Mawrth
Meurzh2: miz Meurzh g. mis Mawrth
c’hoario m. pezh a garo - ur c’hostez eus ar c’hleuz a dommo ni phery/saif eira mis Mawrth fwy nag ymenyn ar dwym dorth, gwynt mis Mawrth a haul boreau wna’r forwyn wen yn forwyn winau
meutad g. -où modfedd, 2.54 cm.; tamaid bach, bripsyn, mymryn
ur m. holen bripsyn o halen
meuz g. -ioù saig, cwrs (mewn pryd o fwyd)
ur meuz lipig / blazet mat bwyd/cwrs/ pryd amheuthun/blasus dros ben
mevel g. -ien, -ioù gwas, gwasanaethwr
m. ar gouarnamant gwas sifil
m. bras/kozh gwas mawr
m. nevez ha pa deuio kement ha tri e labouro glân yr ysguba ysgub newydd; wythnos gwas newydd yw hi! gwyn/hardd pob newydd (llwyd pob hen)! popeth newydd dedwydd da! gorau gwaith - wythnos gwas newydd!
ni a zo m. n’eo ket mest(r) (verum carum factum est) ’rŷm ni’n gwybod ein lle!
mez1 torf. -enn b. mes ll. -en; chwarennau ll. chwaren
mez2 g. medd
mezañ b.tylino, cymysgu (toes)
mezeg g. -ed meddyg
m.-dent deintydd
m.-loened milfeddyg
mezegiezh b. meddygaeth
mezevelliñ be.dallu; byddaru; bwrw'n segur (ffig.), hurt(i)o, syfrdanu, synnu’n fawr, cyfareddu
mezh1 adf cywilyddus; enbyd, dychrynllyd, ofnadwy
didalvez-m. eo hennezh mae hwnna’n gwb(w)l ddiwerth, mae e’n gywilyddus o ddiffaith, ’does dim gwaith yn ei groen
divalav-m. hyll ofnadwy, dychrynllyd/ enbyd/sob(o)r o salw
mezh2 b. cywilydd, gwarth, gwaradwydd
m. an dud gwehilion cymdeithas
m. / ar vezh eo dit! rhag dy gywilydd di! rhag cywilydd i ti! mae’n gywilydd arnat ti!
m. ruz am eus! mae cywilydd mawr arna’ i
bezañ savet m. dezhañ/dezhi, kaout m., kiañ ouzh ar vezh cywilyddio, bod â chywilydd arno/arni
fontañ/poazhañ/rostañ/teuziñ gant ar vezh (ffig.) marw o gywilydd (ffig.)
gant ar vezh! ur vezh eo! rhag cywilydd! mae’n gywilydd(us)/ warth(us) o beth! mae’n waradwyddus! rhag cywilydd i ti/chi/iddo fe / iddi hi / iddyn nhw!
gwerzhet eo bet ar vezh gantañ/ganti / gwerzhet en/he deus ar vezh abaoe pell ’zo bod yn gwb(w)l ddigywilydd ers tro byd, bod wedi anghofio beth yw cywilydd(io) ers amser
me a yafe en ur vuoc’h da goach gant ar vezh! fe fûm i bron (â) marw o gywilydd! ’rown i’n dymuno i’r llawr fy llyncu (gymaint fy nghywilydd)!
n’eo ket m. e/he (g)welet / n’eo ket m. gwelet anezhañ/anezhi! mae’n werth/bleser/siew ei (g)weld! mae e/hi’n edrych yn ardderchog!
n’ho peus ket m.? / n’hoc’h eus ket a vezh? ’does dim cywilydd arnoch chi / ’does arnoch chi ddim cywilydd?
ober m. d’ub., sevel m. gant ub. codi/ cwnnu/hala cywilydd/gas ar rn
rankout a rez gwerzhañ da vezh da brenañ hardiegezh rhaid i ti fagu croen caled
ur c’horfad/reoriad/saead m. cywilydd dychrynllyd
mezhek a. â chywilydd arno/arni, yn llawn cywilydd
mezhekaat be.cywilyddio, dod â chywilydd/gwarth/gwaradwydd (ar), gwaradwyddo
mezher g.-où brethyn
mezheven: miz mezheven g. mis Mehefin
mezhus a. cywilyddus, gwarthus, gwaradwyddus; gwael, ffiaidd
mezv/mezo a. meddw, chwil
m.-kollet/-dall/-mat/-mik(-dall)/-dotu/-du (-dall)/-poch, m.-dall-put meddw gaib/caib/dwll/twll/mawr, chwil ulw (bitsh)
un den m. a zo vil met ur plac’h vezv a zo dic’hailh mae dyn meddw yn ffiaidd ond mae merch feddw wedi’i difetha / yn golledig
penn-m. meddwyn
mezvadeg b. -où gloddest, cyfeddach
mezvadenn b. -où meddwad
mezvamant b. pendro, madrondod
mezventi b. meddwdod, brwysgedd
ar vezventi a lazh muioc’h a dud evit ar brezel mae meddwdod / mae’r ddiod yn lladd mwy o bob(o)l nag a wna’r rhyfel
mezvez1 a. (b. yn unig) meddw
ur vaouez vezv gwraig/merch feddw
mezvez2 b. -ed gwraig/merch feddw
mezvier g. -ien meddwyn
ur m. touet/divezhet meddwyn mawr
ur m. ne dorro ket e bleg anodd i feddwyn dorri’i arferiad
mezviñ be. meddwi
mezvus a. meddwol
mi g. mi (nodyn cerdd)
miaou g., miaouadenn b. mew(i)an
miaoual be. mew(i)an
mibien ll. mab qv.
unan eus brudetañ m. Breizh eo Laenneg un o feibion enwoca’ Llydaw yw Laenneg
m.-gaer meibion yng nghyfraith
mibiliezh b. plentynrwydd; dim o beth; petheuach, manion, manach bethau
mibin a. ysgafn/ysgawn, gosgeiddig, ystwyth, heini, sionc, chwim(wth), gwisgi, bywiog, hoyw; byrlymus
m. a droad ysgafndroed, chwimwth, sionc
an dour m. er gwazhioù sklintin y dŵr byrlymus yn y nentydd stwrllyd
un teod m. tafod parod; tafod byrlymus
michenn(-vara) b. -où coben (fara)
micher b. -ioù gwaith, galwedigaeth, crefft, swydd
deskiñ ar vicher bwrw prentisiaeth
gouzout/goût a oar diouzh e vicher, ur mailh eo war e vicher mae’n fedrus yn ei waith, mae’n feistr ar ei waith, mae’n ei medru hi
paotr e gant micher, Yann(ig) mil m. / Yann a vil vicher (ha hini vat ebet / a varvas gant an naon) Sioni pob gwaith, Siôn pob swydd
pep hini e vicher (ha ne daio al laezh gant ar c’hizhier) pawb â’i waith (a bydd tref(e)n ar bethau); gwaith pawb - gwaith neb
un den a vicher arbenigwr, gweithiwr poffesiynol, un wrth ei grefft
un diaoulez a vicher gwaith caled y diawl/cythraul, swydd anodd ar y naw
ur vicher denn gwaith anodd/caled/ llafurus/trwm
war betore/beseurt m. emaout? beth yw dy waith di?
micherour g. -ien gweithiwr
diouzh e labour ar m. wrth ei ffrwythau yr adnabyddir dyn, wrth ei waith mae ’nabod dyn, adwaenir gweithiwr wrth ei waith
micherourez b. -ed gwraig yn gweithio mewn ffatri
michodeiñ be. aeddfedu; goraeddfedu; mynd yn gwsg (am ffrwythau); mudferwi
michot a. aeddfed; goraeddfed, cwsg (am ffrwythau)
mic’hi g. snoben (wrth drwyn plentyn), cannwyll (ffig.)
mic’hieg g. (yn ddirmygus) bachgen bach brwnt ei drwyn
mic’hiek a. snobllyd, â thrwyn brwnt
migañ be. llewygu, cael haint; marw; diffodd; tewi, peidio (am sgwrs)
m. ar gouloù diffodd y golau
o fardañ m. bron cael haint, ymron â llewygu; bod ar fin marw
mign g. -ed plentyn wedi’i ddwlfagu/ faldodi
mignañ be. dwlfagu, maldodi
mignon g. -ed cyfaill, ffrind, partner/ pantner (yn iaith y glöwr)
m. bleiz bugel diek cyfaill blaidd bugail diog
an hini en deus c’hoant da gaout ur m. mat : pas mont alies d’e welet, pa ho pezo m. mat n’it ket re stank d’hen gwelet na fynych dramwyo lle bo mwyaf dy groeso, ni bydd hybarch dyn lle y mynych gyrcho, ni bydd hybarch rhy gynefin, cynefindra a fag ddirmyg; câr dy gymydog ond cadw dy glawdd, câr dy gymydog ond na rodd iddo dy gledd na’th arian
nep en deus arc’hant hag a ro en deus mignoned e pep bro, pa root - m. a viot (- den fall avat pa c’houlennot) cyfoeth a ychwanega lawer o gyfeillion, pob un a gar lle ceir arian; cod wag : bedd cyfeillion; cyfaill cywir yn ing y’i gwelir, mae adfyd yn profi cyfeillion, ceir digon(edd) o ffrindiau mewn amser o hawddfyd - ond un o ugain mewn amser o adfyd, cyfaill tes ni wna fawr o les
re vignon d’al largentez ’zigor an nor d’ar baourentez gormod(edd) yw tad prinder; yng ngenau’r sach y mae cynilo
re vignon d’ar werenn rhy hoff o godi’r bys bach, rhy hoff o’i ddiod /lymaid
ur m. mat ’zo gwelloc’h eget kar gwell cyfaill da na châr, mae cyfaill da yn well na brawd
ur m. re flour peurvuiañ kentañ treitour cyfaill twym : gelyn twym, ffrind gorau : gelyn penna’; gwaeth cyfaill gau na’r gelyn creulona’
ar re-se ’zo mignoned vras pell ’zo mae’r rheina yn gyfeillion agos ers tro byd, mae’r rheiny yn ffrindiau mawr/mynwesol ers amser maith, maen nhw’n llawiau ers oesoedd/ hydoedd
ur m.-kalon cyfaill/ffrind mynwesol
mignonez b. -ed cyfeilles, ffrind (b.), partneres/pantneres; cariadferch
mignoniaj/mignoniezh b. cyfeillgarwch
migorn g. cartilag, madruddyn
mik1 a. difywyd, llonydd, disymud, tawel
ar mor ’zo m. mae’r môr yn llonydd/ dawel
ur c’housk m. cwsg esmwyth/tawel
mik2 adf yn llwyr, yn gwb(w)l, yn hollol, yn union; yn dawel/drwm (am gysgu)
foll-m. hercall, hanner call a dwl, dwl bared, cwb(w)l hurt, hurt bost, wedi colli arno/arni’i hun(an) yn lân
e di a zo war bord an hent m. mae’i dŷ ar ben y ffordd yn hollol, mae’i dŷ reit ar ben yr hewl
mik3: na grik na m. dim bw na ba/be, dim gair/smic/sŵn (o gwb(w)l)
Mikael epg. Mihangel
mikro g. gw. mikrofon
mikrob torf. -enn b. microbau ll. microb
mikrofilm g. -où microffilm
mikrofon g. -où m(e)icroffon
mikrokosm g. -où microcosm
mikron g. -où micron
mikroskop g. -où microsgop
mikroskopel a. microscopig
miksomatoz g. micsomatosis
mil1 adf iawn, dros ben; yn fawr, (l)lawer
m. bell ’zo ers amser maith, ers llawer o amser, ers oesoedd (byd); amser maith yn ôl, yn bell bell yn ôl
m. gozh hen iawn
m. laouen llawen iawn, hapus dros ben
m.-rekouret eo bet gant e dud mae’i rieni wedi bod yn gef(e)n mawr iddo, bu’i deulu o/yn gymorth aruthrol iddo, cafodd lawer iawn o gymorth gan ei rieni, cafodd ei achub (o drybini enbyd) gan ei deulu
ezhomm en devez da vezañ m.-bedet da zebriñ bydd gofyn/rhaid ei gymell a’i gymell / ei gymell sawl gwaith i fwyta
mil2 rhif. a rhage g.mil; (ffig.) cant a mil, llawer iawn
(ur) m. a dud mil o ddynion/bob(o)l
daou vil den dwy fil o ddynion/bob(o)l
m. birviken james byth tragwyddol, byth bythoedd
m. boan poenau mawr; llawer o boen/ boendod, tipyn o anhawster/drafferth
gant m. boan â thipyn o anhawster/ drafferth, nid ar chwarae bach
m. bok cusanau fil, llawer o swsys
m. bres brys/hast mawr/enbyd, taro mawr, taraf gwyllt, gwylltu difrifol/dychrynllyd
m. micher m. vizer carreg a dreigla ni fwsogla
m. damm darnau mân
terriñ/torriñ e m. damm briwa’n yfflon / ddarnau mân, torri’n chwilfriw/gyrbibion/dipiau mân, chwalu’n deilchion/ysgyrion; rhwygo’n rhacs jibidêrs
bezañ e sell ober m. ha graet kazh bwriadu gwneud pethau mawr ond heb ddod i ben â gwneud dim / heb lwyddo i wneud dim
kaout m. chañs cael llawer iawn o lwc
m.-doullet yn dyllau i gyd; yn rhidyll
m.-hent-dall gw. milendall
ur c’hoari-m.-damm jig-so
miliad g.-où casgliad o fil
miliadoù a rederien miloedd o redwyr
milc’hwid g. -ed bronfraith
mildelienn b. -où (bot.) milddail
milendall g.-où drysni, drysle, labrinth
milfler/milflaer g. (bot.) milddail
milgin b. -où llawes
milgoul(ou)m torf. -enn b. (bot.) berw’r ieir (torf.), canclwm (torf.)
miliad g. -où mil
miliard g. -où biliwn, milfiliwn
milieroù: dre vilieroù, a-vilieroù wrth/yn eu miloedd, yn filoedd ar filoedd
miligramm g.-où miligram
milimetr g. -où milimetr/milimedr
milin b. -où melin
pep hini a dro hag ar vilin a dro llawer o waith a wna llawer o ddwylo
m.-avel melin wynt
m.-baper melin/ffatri bapur
m.-dour/zour melin ddŵr
m.-dredan canolfan cynhyrchu trydan
miliner g. -ien melinydd
kemer ur wenodenn m. tynnu plet (I.), torri llwybr llygad/tarw, mynd y ffordd fyrra’
milion rhif. g. -où miliwn
milionour g. -ien miliwnydd
milionvet trefn. miliynfed
milligañ be. melltithio, collfarnu, damnio
milliget abf melltigedig,
un teod m. tafod drwg/gwenwynllyd
milliour a. blysiog, chwantus (am lygaid)
milour g. -ioù drych
milskoul(ou)m g. (bot.) canclwm, berw’r ieir
miltamm g. -où jig-so
miltir g. -ioù milltir
milved g. -ioù milflwydd(iant), mil o flynyddoedd
milvedenn b. -où milfed ran
milvet trefn. milfed
milvezeg g. milvezeien milfeddyg
milvloaz g. milflwydd(iant)
milzin a. anodd ei blesio/phlesio (ynglŷn â bwyd), misi; main, tenau, gwanllyd yr olwg; meddal (am ffrwythau)
milzinañ be.meddalu, tyneru
milzoull g.(bot.) dail y Fendigaid, llysiau Ioan
mimoza g. -ed, -où (bot.) mimosa
min1 g. -où wyneb; golwg; genau; safn
m. fall en deus mae golwg wael arno
m. fall/fallakr en deus mae golwg ddrwg/fileinig/ysgeler arno
ober m. kousket esgus/smalio cysgu, cymryd arno/arni ei fod/bod yn cysgu
ober minoù tynnu gwep; gwneud clemau/(y)stumiau
min2 g. -(i)où gwaith mwyn, mw(y)nglawdd; gwaith/pwll glo, glofa; ffrwydryn
’minabl gw. ’minapl
minañ be. mwyngloddio; cloddio (am lo); gosod ffrwydron
minaoued gb. -où mynawyd
honnezh ’zo evel ur m./vinaoued en ur sac’h ’all honna ddim cadw cyfrinach dros ei chrogi
’minapl adf arbennig, neilltuol, rhyfedd(ol), hynod, eithriadol; i’w ryfeddu, dros ben, y tu hwnt
brav m. rhyfedd(ol) o hardd, prydferth i’w ryfeddu, hardd dros ben, y tu hwnt o bert, arbennig/neilltuol o brydferth
’m. eo kreñv mae’n syndod/rhyfeddol/ ddychrynllyd o gryf, mae’n gryf dros ben, mae’n gryf i’w ryfeddu
minc'hoarzh g.-où gwên
minc'hoarzhin be.gwenu
mindrailherez b. -ioù peiriant saethu
mindreuz a. mingam
minell b. -où pedol ar sawdl esgid; modrwy (am drwyn mochyn)
miner g. -ien mwynwr, mwyngloddiwr; glöwr, colier; ffrwydrwr (milit.)
mingamm a. mingam
mingl a. claear
minic'hi b. -où lloches, noddfa
minikasetenn b. -où casét (sain)
ministr g. gweinidog (seneddol)
M. an Deskadurezh y Gweinidog Addysg
M. an (Aferioù) Diabarzh y Gweinidog Gwladol, yr Ysgrifennydd dros Faterion Cartref
M. an Diavaez Gweinidog Materion Allanol/Tramor
M. ar Yalc'h Canghellor y Trysorlys
Kentañ m. Prifweinidog
ministrañ be.gweinyddu
ministrerezh g. gweinyddiaeth
minor1 a. bach; llai; is; (cerdd) lleiaf
minor2 g. -ed un o dan oed; amddifad; unig fab; aer/etifedd cyfoethog
m.-rik plentyn cwb(w)l amddifad
minoraj g. plentyndod
minorelezh b. -où lleiafrif (ethnig)
minorezel a. lleiafrifol, yn perthyn i'r lleiafrifoedd
mino(u)rez b. -ed unig ferch
miñs1 a. wedi’i friwa/chwalu/malu’n fân
kaol m. bresych wedi’u chwalu’n fân
miñs2 g. mins, briwgig
miñsañ be. briwa
mintin g.-ioù bore
m. mat, abred diouzh ar m. yn fore iawn
sevel m. mat codi/cwnnu’n fore/ gynnar iawn / yn blygeiniol / yn y bore bach / cyn cŵn Caer
betek ar m. tan y bore
da vintin, diouzh ar m., er m. yn y bore
dilun vintin bore llun
ken m. se mor fore/gynnar â hynny
warc'hoazh vintin bore fory
m.-goulou/-c’houlou, da vintin-gouloù/-c’houloù gyda’r wawr, ar doriad y dydd, gyda thoriad y wawr, yn y bore bach, yn oriau mân y bore, yn blygeiniol, cyn codi cŵn Caer
mintinoc’h adf. yn fwy bore/cynnar (yn y bore)
mintinvezh g. -ioù (un) bore (cyfan / ar ei hyd)
ur m. hañv bore o haf
mintr g. -où meitr
minvig g. bywyn
m. bara bywyn bara
mioc’h a. wedi’i hanner/(l)led grasu, heb ei bobi/phobi’n llwyr
bara m. bara toeslyd
miod1 a. wedi’i dorri/friwa/chwalu’n ddarnau (am fara mewn cawl, ayyb.)
miod2 g. cawl/llaeth a thameidiau o fara ynddo
mir a. cadw; wedi’i biclo; wedi’i rewi (am fwyd)
avaloù m. afalau cadw
boued m. bwyd cadw
kig m. cig tun
mirakl g. -où gwyrth
miraklus a. gwyrthiol
mirc'hed, mirc'hi ll. marc'h qv.
mirdi g. -où amgueddfa
mirer/mirour g. -ien gwarchodwr/ gwarcheidwad, ceidwad, gofalydd; ceidwadwr (gwleid.)
mirerezh g. cadwraeth; ceidwadaeth
miret/mirout be. cadw, diogelu, gwarchod, amddiffyn; atal, gwarafun, rhwystro; gwylio; ymatal, ymwrthod
m. ouzh ub. d’ober udb. atal/ rhwystro rhn rhag gwneud rhth, gwarafun i rn wneud rhth
mir outañ d’ober an dra-se atal/rhwystra/cadw fe/fo rhag gwneud hynny, gofala/gwylia na wnaiff e/o (mo) hynny
ha n’eus ket tu da virout outañ anochel, anorfod, nad oes modd ei osgoi
ne c’hellan ket m. a soñjal ni allaf lai na meddwl, ’alla’ i ddim peidio (â) meddwl
mirr g. myrr
mirzin gw. milgin
misal g. -ioù llyfr offeren
misi g. balm (i’r enaid), bendith, boddhad, pleser
kaout m. bod wrth ei fodd/bodd, yn ei (h)elfen, cael balm (i’r enaid)/bendith/ boddhad/pleser
ur m. he c’hlevet atav yn bleser ei chlywed bob amser
mision g. -où cenhadaeth
misioner g. -ien cenhadwr
mister g. -ioù dirgelwch; drama firagl
misterius a. dirgel, cudd(iedig); anesboniadwy, annirnad, rhyfedd(ol), hynod
mistr a. pert, del, tlws, golygus; lluniaidd, main; gosgeiddig; cymen, taclus, twt; coeth (am eiriau)
mistri ll. mestr qv.
mitizhien ll. matezh qv.
mitologek a. mytholegol, chwedlonol
mitologiezh g. mytholeg, chwedloniaeth
mitoniñ be.mudferwi
miz g. -ioù mis
m. meurzh a c’hloaz : m. ebrel a lazh Mawrth a ladd Ebrill a fling
ar m. Mari mis mai
bep tri m. bob tri mis, bob chwarter/ cwarter
mizioù ll. misoedd; misglwyf
mizer b. -ioù trallod, gofid, helynt, helbul, trybini, cyni
m. zu gofid/trallod affwysol
m. he deus gantañ mae hi’n cael amser galed/caled gydag e/o, mae’n cael llaw drwm/drom gydag e/o, mae hi’n gweld myrdd gydag e/o
emañ er vizer mae mewn gofid/helynt/ helbul/trallod
er vizer emaint o vevañ, o fritañ m. emaint mae hi’n galed/gyfyng/fain arnyn nhw, maen nhw’n llwm/dlawd iawn, maen nhw’n diodde’/godde’ caledi
miziek a. misol
mizoù ll. costau, treuliau
m.-kas costau cludiant
en e vizoù e-unan ar ei draul/gost ei hunan
hep m., kuit a vizoù yn ddi-dâl, yn rhad, heb ddim i’w dalu
mizvezh g.-où mis (cyfan / ar ei hyd)
moaien b. modd
moal a. moel
moan a. main, tenau; cul
m. e veg â bochau/wyneb pant(i)og/curedig, ag wyneb main
bale/charre m. gant ub.ufuddhau/ plygu i rn yn ddirwgnach
bezañ erru m. e revr dech rau ofni, mynd yn ofnus, dechrau crynu yn ei ’sgidiau
lorc’hig m. - muioc’h a voged eget a dan gw. moged
ober kof(ig) m., ober bouzellenn voan byw’n fain, byw ar fin y gyllell, byw ar ei gythlwng/chythlwng, codi’r rhast(a)l
un den hir ha m. evel ar wallamzer dyn fel dwy lath o edau
un hent m. heol gul
ur voger voan wal denau, wal heb fod yn drwchus
ur vouezh voan llais main
moanaat b. teneuo, colli tir (ffig.); culhau
m. a ra ar yalc’h mae’r pwrs/waled yn ysgafnhau/ysgawnu, mae’r boced yn gwacáu, mae’r arian yn prinhau
moanard g. -ed dyn main/tenau
moarvat adf. yn siŵr, bid siŵr, g(w)lei (ar laf.)
moc'h ll. pemoc'h qv. moch (ac yn ffig. am ddynion anifeilaidd)
deuet eo ar m. bihan d’ar gêr ganti! mae hi mewn hwyl dda / hwyliau da
n’emañ ket ar m. /moc’higoù er gêr gantañ (aet int war ar gwinizh du) ’dyw e ddim mewn hwyliau da, mae’i hwyl e’n wael, mae croen ei din e ar ei dalcen (ar laf.)
pa vez ar m. er gêr gantañ pan fydd e mewn hwyliau da
m.-gouez ll. pemoc'h-gouez qv.
moc’hañ, moc’hachiñ, moc’hellat be. cawl(i)o, gwneud cawl(ach)/móch
moc’hedigoù ll. moc’hig g. chwain-môr ll. chwannen fôr
mod g. -où dull, ffasiwn, ffordd, modd; modd (cerdd.)
m. kozh hen ddull, hen ffasiwn
m. nevez ffasiwn newydd
dilhad m. nevez dillad ffasiynol/cyfoes, dillad ffasiwn newydd
geriadurioù m. nevez geiriaduron dull diweddara’
m. ’meus klevet yn ôl a glywais i
m. pe vod rywfodd / ryw ffordd / rywsut neu’i gilydd
m.-all/arall fel arall, yn wahanol; neu (fel arall), onid e; ar wahân i hynny, ac eithrio hynny, oni bai am hynny
(e-)m.-se felly, fel yna
er m.-mañ fel hyn
hervez m. ar vro yn ôl arferiad y fro / yr ardal; yn ôl dull y wlad
moder1 a. cymedrol
moder2(asion) g. cymedroldeb
pa vez mat ar fest - m. a zo onest cymedroldeb ymhob peth
modern a. cyfoes, modern
modernaat be. moderneiddio, adnewyddu
moereb b. -ed, -ezed modryb
m.-kozh hen fodryb
mog g. anterth, gogoniant, man gorau
emañ al loar en he m. mae’r lleuad yn llawn
moged g. -où mwg; ager, anwedd
m. a ya em sac’h (n’on ket evit e nac’h)! mae’n codi fy ngwrychyn/ natur/nhymer i! mae’n fy hala i’n benwan (walocs) / gandryll/ynfyd!
lorc’hig moan - muioc’h a voged eget a dan swanc a dim yn y banc
ober/teurel m. gollwng mwg, mygu
mogedek a. yn llawn mwg, myglyd
mogedenn b. mwgyn
(n’ez) po ket ur vogedenn? ’chymeri di ddim mwgyn/sigarét?
m. douar (bot.) mwg y ddaear, cod/ pwff y mwg
mogedet abf wedi'i fygu
mogediñ be.mygu, gollwng mwg, mygdarthu; anweddu, cymylu (ag anwedd)
moger b. -ioù wal, mur
mogidell b. -où niwl, tarth
mogn a. anabl, â braich ddiffrwyth; naill fraich, unfraich, ag un fraich
moien gw. moaien
moj g. -où trwyn (mochyn), swch
mojenn b. -où chwedl
mojennel a. chwedlonol
mokasin g.-où mocasin
molekul torf. -enn b. molecylau ll. moleciwl
momed g.-où eiliad, ysbaid fer
momeder g.-ioù pendil; (ffig.) calon
mon g. baw (dyn), cachu
mondian g. -ed gŵr cyfoethog/cefnog/ ariannog iawn
monedonea g. mynd-a-dod
moneiz g. arian; newid mân; newid (am arian)
fals voneiz arian ffug
n’hoc’h eus ket rentet ma/va m. din ’dych chi ddim wedi rhoi (fy) newid i fi/mi
m.-paper arian papur
ur pezh m. darn arian
monk(l)us a. yn siarad yn drwynol, yn siarad trwy’i drwyn/thrwyn
moñs a. naill fraich, unfraich, (ag) un fraich; lletchwith, llibin, trwsg(w)l; anab(a)l
moñsad g.-où bripsyn, pinsiad, tipyn bach, ychydig iawn
moñselin g. mwslin
moñson b. -où gorcharfan, cig y dannedd
mont be. mynd
m. a-dizh/d’an daoulamm/d’ar pimperlamm/d’ar red mynd ar frys/garlam/wib, mynd yn gyflym/glou, carlamu, hedfan (ffig.), rhuthro, mynd fel cath i gythrau / fel y meil (ar laf.)
m. a-lamm llamu
m. a ra kalz liv gantañ mae’n defnyddio llawer o baent/inc
m. a ruz/a-stlej mynd/llusgo ar ei ben-ôl , llusgo
m. bihan curo'n wyllt, carlamu (am y galon)
m. da mynd i; mynd yn, datblygu'n, troi'n; tynnu am (am amser)
m. da baour mynd yn dlawd/llwm
m. da binvidik ymgyfoethogi
m. da deir eur tynnu am dri o’r gloch
m. da fall gwaethygu, mynd yn ddrwg, pydru, madru, mallu
m. da gelenner/vartolod/veleg mynd yn athro/forwr/offeiriad
m. da get/netra mynd/berwi/toddi yn ddim, diflannu
m. da goll mynd ar goll
m. da gozh heneiddio, mynd yn hen
m. da gred / e kred evit ub. mynd yn feichiau dros rn
m. da ub. e brezhoneg cyfarch rhn yn Llydaweg, (dechrau) siarad â rhn yn Llydaweg
m. d'an nec'h mynd lan / i fyny
m. d'an traoñ mynd (i) lawr / tuag i lawr
m. a ra d’an traoñ? siwd mae e’n mynd lawr? ’ydy e/hi’n dda? (am rywbeth i’w fwyta)
m. d'ar gêr mynd adre’, mynd tua thre’
m. diaes e benn / he fenn anesmwytho, blino, gofidio, poeni, pryderu, mynd yn anesmwyth/anniddig/ofidus/bryderus
m. dezhi mynd ati, bwrw/ymroi iddi
m. a ra dezhi dizamant ’does dim gwaith a saif o’i flaen/blaen, ’does dim of(o)n gwaith arno/arni
m. digant/diouzh gadael, ymadael â
m. digant / mont (kuit) diouzh e wreg ymadael â’i wraig
m. dirak ar varnerien mynd o flaen ei (g)well (sic.), ymddangos ger bron y fainc
m. diwar an arroudenn m. re bell/lark ganti mynd yn rhy bell; mynd dros ben llestri; gor-ddweud; gorliwio; gor-wneud
m. diwar/a-ziwar wel diflannu, mynd o'r golwg
m. dre gaer d’ub. siarad yn garedig â rhn, trin rhn yn dyner/garedig
m. dre guzh/laer/sil mynd/llithro yn ddirgel / yn llechwraidd / yn ddiarwybod i neb, sleifio
m. dre nerzh defnyddio trais
m. + da traethiadol + e. mynd yn
m. da gelenner mynd yn athro
m. d’ub./d’udb. ymosod ar rn/rth; mynd i’r afael â rhn/rhth; trafod, trin rhn/rhth
m. e. datblygu'n, mynd yn, troi'n; siarad, defnyddio
m. e. troi i’r (ac enw iaith); torri’n
m. e mil damm torri’n ddarnau (mân) / yn yfflon / yn chwilfriw, briwa’n gandryll, chwalu’n deilchion
ret vo dit m. e galleg bydd (yn) rhaid i ti siarad/ddefnyddio Ffrangeg, rhaid i ti droi i’r Ffrangeg
m. e kounnar/fulor/belbi mynd yn gacwn/gaclwm/gynddeiriog/benwan (walocs)/ynfyd/wallgo’, cynddeiriogi, colli’i dymer/thymer, colli’i limpyn
m. (tre) e-barzh, m. tre mynd i mewn
m. en-dro mynd yn ôl, dychwel(yd); mynd/gweithio (am beiriant, cloc, ayyb.)
m. en hent mynd ar ei ffordd/hynt, cychwyn ar ei daith, dechrau ar ei siwrnai
m. en tu all mynd i’r och(o)r draw; (ffig.) cael haint, llewygu
m. er maez mynd mas/allan
m. er maez eus ar park mynd yn rhy bell (ffig.); mynd dros ben llestri; gor-ddweud; gorliwio; gor-wneud
m. gant ub. mynd gyda rhn; cael ei gymryd/chymryd gan rn, cael ei (l)ladrata gan rn
m. gant e hent mynd rhagddo, prysuro ymlaen, mynd ar ei ffordd/hynt/siwrnai
m. gwelloc’h-gwell / gwelloc’h-gwellañ / gwell-ouzh-gwell / war wellaat gwella
m. skuizh (gant) alaru (ar), blino (ar), diflasu (ar)
m. pell mynd ymhell / yn bell, para’n hir
m. pell ganti mynd yn bell; byw’n hen/hir
m. re bell ganti, m. re bell eus ar park mynd braidd yn bell (ffig.); mynd dros ben llestri, bod yn eithafol; gor-ddweud, gorliwio, ymestyn pethau
m. tre gw. m. (tre) e-barzh
m. war-(a)raok mynd/cerdded/camu ymlaen
m. war e barlochoù/grabanoù mynd ar ei bedwar / ar ei draed a’i ddwylo, cripad/ cripian
m. war + be. yn -aat mynd yn + gradd gymh. a., mynd yn fwyfwy / yn fwy a mwy + gradd gysefin a.
m. war ledanaat lledu, llydanu, mynd yn lletach
m. war washaat gwaethygu, mynd yn waeth / ar ei (g)waeth; mynd yn fwyfwy drwg/gwael, mynd yn fwy a mwy drwg/gwael, gwaelu (wrth gyfeirio at iechyd neu bryd a gwedd yn unig)
m. war wellaat gwella
m. war draoñ gostwng, dod i lawr (am bris/gost)
m. war-gil/-giz/-souz mynd tuag yn ôl, mynd ’wysg/llwr’ ei gefn/chefn; camu’n ôl; cilio'n ôl
m. war gomz/gaoz/c’her ub. siarad/torri ar draws rhn
m. war grec'h codi/cwnnu, mynd lan / i fyny (am bris/gost)
m. war gresk cynyddu, mynd ar gynnydd; tyfu
m. war sevel mynd lan / i fyny, codi/cwnnu, dringo, esgyn
m. war vaez gw. maez
m. war ziminu mynd yn llai, cilio (o ran pryd a gwedd)
m. war ziskenn mynd (tuag) i lawr, disgyn
ar c’hentañ m. ar c’hentañ dont cynta’ i gyd yr aiff dyn cynta’ i gyd y daw e yn ei ôl / tua thre’ / adre’
ar c’hentañ m. ’vo ar gwellañ gorau po gynted/gynta’y bydd dyn yn mynd
bezañ etre m. ha dont bod/cloffi rhwng dau feddwl, bod mewn cyfyng-gyngor / mewn penbleth
n’eus m. ebet ganin ar beure-mañ ’does dim mynd/cic o gwb(w)l yno’ i y bore ’ma
penaos ez a ar bed / an traoù ganez/ ganit? sut mae hi arnat ti? siwd wyt ti?
un tiked / ur bilhed mont hebken tocyn/ticed unffordd
un tiked / ur bilhed m.-dont tocyn/ ticed mynd-a-dod /dwyffordd / yn ôl ac ymlaen
montr g. -où wats
Montroulez e.lle Morlaix (Ffrg)
monumant g. -où, monumañchoù cofgolofn, garreg goffa, maen coffa
mor g.-ioù môr
ar m. Atlantel, m. Iwerzhon Môr Iwerydd
M. Breizh Môr Udd
ar m. Habask/-Peoc’hus y Môr Tawel
ar m. Kreizdouarel y Môr Canoldir
ar m. a zo droug ennañ mae’r môr yn arw/wyllt/gynddeiriog
ar m. a zo o tont araok mae’r môr yn dod i fewn/mewn
ar m. bras/don y cefnfor, y môr mawr, yr eigion
d’ar m. e ya ar pesk(ed), e-lec’h emañ ar m. emañ ar pesked i’r pant/môr y rhed y dŵr, i’r pant y rhed y cerrig
diskenn a ra ar m., tre a ra ar m. mae’r môr ar drai
ur m. a dud môr/torf/tyrfa o bob(o)l
m.-bihan gwlff, geneufor; bae
M.-Bihan Brest Bae Brest
M-Bihan Gwened Bae Gwened
morad g. -où llanw; llawer (o), llond gwlad (o) (ffig.)
moraer g. -ien morwr, llongwr
morailh g. -où bollt (drws), clo
laka(a)t dindan vorailh dodi/rhoi o dan glo
morailhañ be. bollt(i)o (drws), cloi
morañ be.lansio, gwthio i'r môr (am fad/ gwch/long); rhoi yn y môr, gollwng i’r môr; morio, hwylio
moranv g. moranoioù llysenw, glasenw, blasenw
morbig b. -ed pioden fôr, twm pib, llymarchog
morboull g. -où morllyn
morbreizhañ be. herwhela (ar y môr)
morbreizher g. -ien môr-leidr
morc’hast b. morc’histi morgi
morc'hed g. -où edifeirwch, blinder, gofid
kregiñ a reas m. ennañ/enniñ, savet ez eus m. dezhañ/dezhi dechreuodd ddifaru’i ((h)enaid), ’roedd/teimlai yn edifar/flin iawn
n’hoc’h eus ket m. da gaout ’does dim eisiau i chi deimlo’n edifar/flin
morc'hedus a. blinderus, gofidus, aflonydd; edifar; gofalus, cydwybodol
morc’histi ll. morc’hast qv.
morc’hwen torf. morc’hwanenn b. chwain môr ll. chwannen fôr b.
mordo: bezañ war vordo bod mewn cyfyng-gyngor, bod rhwng dau feddwl
mordoenn b. -où cyntun
mored g. -où cysgadrwydd, chwant cysgu, syrthni; blinder, llesgedd, diffyg egni
moredadenn b. -où cwsg ysgafn, cyntun, rhwng cwsg a dihun / ac effro
morediñ be. cael cwsg/cysgad/cyntun, cysgu ar ei drwyn (ffig.), hepian cysgu, bod rhwng cwsg a dihun / ac effro
morenn b. -où niwl trwchus, niwlen/ nudden drwchus (ar y môr); pwl o iselder ysbryd, pwl o’r falen
morennet abf < morenniñ niwlog iawn, wedi’i (g)orchuddio a niwlen/nudden drwchus
morenniñ be. dod/mynd yn niwlog iawn
morfin g. morffin
morfologek a. morffolegol
morfologiezh b. morffoleg
morgad torf. -enn b. ystifflog
Morgad e.lle Morgat (Ffrg)
morgan g. -ed môr-ddyn
morganez b. -ed morforwyn
morgaoul/morglaour torf. -enn b. slefrod môr ll. slefren fôr
morgazh g. -ed octopws
morgevnid torf. -enn b. corynnod y traeth ll. corryn y traeth
morgizhier ll. morgazh qv.
morgousk a. hanner cwsg, rhwng cwsg a dihun / ac effro, yn hepian cysgu
morgousket be. pendwmpian, hanner cysgu, hepian cysgu
morhoc'h g. -ed llamhidydd
morian1 a. (y) dyn croenddu, yn perthyn i’r dyn du, croenddu
morian2 g. -ed dyn croenddu; gwennol ddu
moriñ be. cymylu, copri, clafychu am y glaw
morlaer g. -on môr-leidr
morlean b. -ed honos, brenhinbysg
morlenn b. -où morllyn, angorfa
morlivañ be. gwelwi, colli’i (l)liw (am berson)
morlivet abf gwelw, wedi colli’i (l)liw (am berson)
morlouan g. -ed gwyniad y môr
morlusenn b. -où niwlen/nudden fôr
mormonad g. mormoniz mormon
mors a. araf, swrth, cysglyd, marwaidd, difywyd, digyffro
mors g. -(i)où clamp (feis)
morse adf (gyda’r neg.) byth (yn y pres.)
morskoul g. -ed mulfran wen
mort adf yn galed; yn dynn; i’r eithaf
dalc’homp m.! daliwn ein gafael yn dynn! daliwn yn ddigyfaddawd/gadarn! daliwn ati hyd yr eitha’/ hyd eithaf ein gallu
skeiñ m. bwrw/curo/taro’n galed
stardañ m. gafael/gwasgu yn dynn moru torf. -enn b. penfras
morueta be. pysgota penfras
morvaout g. -ed bilidowcar, morfran mulfran
morvil g. -ed morfil
morvleiz g. -i morgi, siarc; penci
morvran b. morvrini bilidowcar, morfran, mulfran
morwreg b. morwragez morforwyn
morzañ be. mynd i gysgu (ffig.), mynd yn ddiffrwyth, cyffio, fferru, sythu, parlysu, stiffhau (am aelodau'r corff)
morzet abf morzañ qv. wedi mynd i gysgu (ffig.), wedi mynd yn ddiffrwyth (dros dro), wedi cyffio/ferru/sythu, wedi’i barlysu/ pharlysu (am aelodau’r corff); llonydd, disymud; didaro, difater, di-hid
m. e zivhar wedi colli ffrwyth ei goesau, heb ddim teimlad yn ei goesau
ar boan a zered d’an daoulamm - da vont kuit e vez m. ha kamm fe ddaw poen ar garlam - bydd yn araf yn ymadael
me zo m. ma izili ouzhin mae f’aelodau wedi mynd yn ddiffrwyth / wedi cyffio / wedi sythu / wedi fferru / wedi stiffhau
morzhed b. -où, divvorzhed morddwyd
m.-hoc’h ham
m.-yar coes ffowlyn / cyw iâr
morzhol g. -ioù morthwyl
morzholat/morzholiañ be. morthwylio
morzigell b. -ed llygoden y maes / yr ŷd
moskeenn b. -où mosg
mot a., motet abf wedi'i barlysu/pharlysu, wedi mynd yn ddiffrwyth (am aelodau’r corff); llonydd, disymud, difywyd, stond
moualc'h b. mouilc'hi mwyalchen
diskoachañ ur voualc’h war he neizh (ffig.) dal(a) rhn wrthi, darganfod cyfrinach rhn
lazhañ div voualc’h gant ur maen lladd dau aderyn ag un garreg/ergyd
ur vamm voualc’h gw. mamm
m.-arc’hant glas y dorlan
mouar torf. -enn b. mwyar ll. -en
mouara be. mwyara
mouch(ig) g. -où pabwyr; anadl(iad) ola’, marw(olaeth); awel(yn), ffiws (ffrwydrolyn); mwgwd am lygaid, bwmbwrdd
m. ar gwenaner rhwyd/feil/gorchudd gwenynwr
m. buhez anadl einioes
keit ha ma vo ur m. buhez ennañ/ enni tra bo anadl/bywyd ynddo/ynddi diwezhañ m. e vuhez ei ana(d)l ola’
betek ar m. diwezhañ hyd ei farw/marw, hyd ei fedd/bedd, ar hyd ei (h)oes
c’hoari m.-ig-dall chwarae mwgwd yr ieir / mwgwd y dall / bwmbwrdd / mam-gu ddall
m.-avel awel, gwth/cwthwm o wynt
n’eus m.-avel ebet ’does dim awelyn / dim awel o wynt / dim awel o gwb(w)l
m.-goulou cannwyll
mervel evel ur m.-goulou diffodd fel (golau) cannwyll (am farw)
mouchañ be. mygydu, rhwymo'r llygaid i'w dallu, dallu â mwgwd; gorchuddio, cuddio
m. ar prenestr/frenestr cau/tynnu’r llenni
mouchit mat ho kole bihan pe a-hend-all ho-po poan gantañ gwae’r tŷ lle na chlywer llais cerydd, gellir plygu’r gangen ond rhaid torri’r goeden, a arbedo’i wialen a ddifwyna’i fachgen, hyffordda blentyn ar ben y ffordd
mouched g. -où awel(yn)
ur m. erc’h pluen/plufyn eira
mouchenn1 b. -où torth fach gron o fara, coben
mouchenn2 b. -où pabwyr; toddyn, ffiws (ffrwydrolyn)
mouchet abf mouchañ qv.
ma/va zi eo a vo m. gant an ti nevez fy nhŷ i gaiff ei guddio gan y tŷ newydd
mouchig-dall g. mwgwd am y llygaid, rhwymyn i ddallu'r llygaid
c'hoari m.-d. chwarae cwato, chwarae lica-loci
mouchouer g. -où n(e)isied, hances (boced), cadach poced, macyn, ffunen boced, necloth; crafat, necloth; siôl fach
moudenn b. -où, mouded twmpath; tywarchen, mawn
m.-verienn twmpath morgrug
moue g. -où mwng
leuskel o brid ganto war o m. rhoi perffaith ryddid iddyn nhw, rhoi hewl glir iddyn nhw, rhoi penrhyddid iddyn nhw
mouest a. llaith; gwlyb; niwlog
mouezh1 b. -ioù llais; pleidlais
m. an dud llais y bob(o)l/wlad/werin, barn y bob(o)l, y farn gyhoeddus
m. ar c’heleier cân/sain y clychau
m. ar goustiañs llais cydwybod
m. ar mor sŵn y môr
a vouezh izel yn dawel (am siarad, canu ayyb.)
a vouezh uhel yn uchel (am siarad, canu ayyb.)
ar vouezh a lavar mae si/sôn ar led, maen nhw’n dweud, mae si ym mrig y morwydd
en ur vouezh ag un llais, yn unfrydol; yn unsain
deu(e)t eo e vouezh gros gantañ mae ei lais wedi torri
dindan e vouezh o dan ei ana(d)l
klask mouezhioù canfasio
n’eus m. ebet dezho da vont ’does dim sôn gyda nhw / ganddyn nhw am fynd, ’does dim argoel mynd arnyn nhw
pa oa roet un tamm m. din pan ges i gyfle i ddweud gair
sevel e vouezh codi/cwnnu’i lais, datgan ei farn, dweud ei ddweud
sevel e vouezh ouzh ub./udb. gwrthwynebu rhn/rhth, gwneud safiad/protest yn erbyn rhn/rhth, codi/cwnnu’i lais yn erbyn rhn/ rhth
ur vouezh kilhog ’zo gantañ mae’i lais yn dechrau torri
mouezh2 g. gwynt/sawr cas, aroglau drwg, drewdod
mouezhañ be. gwynto, arogleuo, sawru, bod â gwynt (cas) / ag aroglau (drwg) arno/arni, drewi
mouezhel a. lleisiol
mouezhiadeg b. -où etholiad
moezhiadenn b. -où pleidlais
mouezhiañ be. pleidleisio, bwrw pleidlais
mouezhus a. drewllyd
mougadenn b. -où mogfa/mygfa; diffyg (ar y lleuad / yr haul)
m. al loar diffyg ar y lleuad
m. an heol diffyg ar yr haul
mougañ be. mogi/mygu; diffodd; tewi (am lais/sgwrs/siarad); dihoeni, marw (am le/wlad)
prest on da vougañ gant ar sec’hed ’rwy’ i bron â thagu (o syched), mae ’ngheg i’n grimp
te a lakao ac’hanon da vougañ dre c’hoarzhin re fe wnei di i fi fogi/dagu drwy chwerthin gormod(d)
mouget abf mougañ qv.
m. oa ar gaoz tawodd/peidiodd y siarad/sgwrs, daeth taw ar y siarad/sgwrs, bu tawelwch
mougus a. myglyd, mwll, trymaidd, yn ddigon i fogi dyn; myglyd (am lais)
moui torf. -enn b. cleren lwyd, robin y gyrrwr
mouilc'hi ll. moualc'h qv.
dallañ m. ceisio cyflawni rhth yn y tywyllwch
mouk1 a. myglyd, mwll, trymaidd, yn ddigon i fogi dyn (am y tywydd); myglyd (am lais/sŵn)
amzer vouk a ra, m. eo an amzer mae’n fwll/drymaidd
mouk2 a. tywyll (am liw); porffor
ruz-m. coch tywyll
moulbennek a. pwdlyd, sarrug (yr olwg), â chroen ei din/thin ar ei dalcen/thalcen (ar laf.)
moulbenniñ be. tynnu gwep, cuchio, crychu’i dalcen/thalcen
moull1 a. argraffedig
paper m. papur â phrint arno
skritur m. print
moull2 g. -où mo(w)ld; cysodiad
bara m. bara tun, torth o fara (a graswyd/bobwyd mewn tun)
moulladenn b. -où argraffiad
moulladur g. -ioù argraffiad, print; argraffu
ar c’hentañ m. yr argraffiad cynta’
an eil m. yr ail argraffiad
paeañ ar m. talu am yr argraffu
moullañ be. llunio; argraffu
moullañ g. argraffu
mouller g. -ien argraffydd (person)
moullerez b. -ioù argraffydd, peiriant argraffu
moullerezh1 b. -ioù gwasg
moullerezh2 g. argraffwaith
moumoun g. -ed plentyn wedi'i faldodi/ dolach/ddwlfagu/ddifetha/strywa; ffefryn (o blith plant)
moumounañ be. maldodi, mwytho, tolach, dwlfagu, difetha, strywa (plentyn, anifail anwes)
moumounig g. -où ffefryn (o blith plant)
mouni arian (ar lafar)
ha m. bras da douch ac arian mawr i’w ennill/gael
mourrenn b. -où, mourroù mwstas; whisger (cath); teimlyr, ceisyriau
bezan hir e vourrennoù edrych yn ddiflas/ddiserch
c’hoarzhin dindan e vourr(enn)où chwerthin o dan ei anadl/ddannedd, chwerthin rhyngddo fe a fe’i hun(an)
lipat e vourr(enn)où llyo’i wefusau, llyfu’i weflau (wrth fwynhau’i fwyd)
ober mourrennoù tynnu gwep/wyneb, gwneud clemau/siapsau/(y)stumiau
mous g. -ed crwt, prentis; gwas bach ar long
m. pri labrwr
mousc'hoarzh g. -où gwên
mousc'hoarzhin be. gwenu
mouskan g. siant
mouskanañ be. hymian, canu'n dawel, mwmian canu, llafar-ganu
mousklenniñ be. gwneud clemau/ siapsau/ystumiau, tynnu gwep/wyneb, cuchio, crychu’i dalcen/thalcen
mouskomz be. sibrwd, sisial; mwmian
mouster b. -ioù mynachdy
moustik g. -ed mosgito
moustik torf. -enn b. mosgitos ll. mosgito
moustr g. -où gormes, trais; hunllef; bwgan
moustrañ be .heidio; pwyso ar, gwasgu; gormesu, llethu; sathru
m. war e galon/spered ffrwyno’i deimladau, cadw’i deimladau o dan reolaeth; pwyso/gwasgu ar ei gydwybod
m. war e imor ffrwyno/rheoli’i dymer
moustrer g. -ien gormeswr
moustrerig-noz g. hunllef
moustrerezh g. gormes
moustrus a. gormesol, gorthrymus
mouzh1: mont e m pwdu, mynd i’w / idd ’i gwd/chwd, monni, sorri, mynd i siambar sorri
mouzh2 a. pwdlyd
ober penn m., mont da doull-mouzh(ig) / e toull-mouzh(ig) / da gêr-vouzhig, ober penn-m. pwdu, mynd i’w / idd ’i gwd/chwd, monni, sorri, mynd i siambar sorri
mouzhañ/mouzhat be. pwdu, mynd i’w / idd ’i gwd/chwd, monni, sorri, mynd i siambar sorri
mud g. -ed mudan
mudañ be.mynd yn fud; esgus/ffugio/ smalio bod yn fud, hala rhn / peri i rn fynd yn fud
muderezh g. mudandod
mudez b. -ed merch fud
mudurun b. -où colyn drws
mui mwy, mwyach, bellach
m. pe vui mwy neu lai
m.-ouzh-m. , muioc’h-m. yn fwy a mwy, yn fwyfwy
muiañ a mwya’
m.-karet anwyla’; anwylyd, cariad, wejen b. (ar laf.), sboner (ar laf.) g.
ar m. ar gwellañ gorau po fwya’, mwya’ i gyd gorau i gyd
ar m. (niver) y mwyafrif
ar m. ma c’heller cymaint ag a ellir; cynifer ag a ellir
dalc’hmat ar re sotañ a c’hlabous ar m. (eus an dra-mañ eus an dra-hont hep gouzout petra a lavaront), ar rod fallañ a wigour ar m. mwya’u twrw / mwyaf trwst llestri gweigion
muioc'h a. gradd eithaf ac adf mwy, rhagor, ychwaneg
m. a voged eget a dan mwy o fwg nag o dân, llawer o fwg ac ychydig o dân, mwy o dwrw nag o daro
m. didorr llai blinderus
m. eget/evit mwy na; dros
m. eget/evit biskoazh mwy nag erioed
m. pe vihanoc’h/nebeutoc’h mwy neu lai
na m. na nebeutoc’h dim mwy na dim llai
seul vuioc’h seul welloc’h gorau po fwya’, mwya’ i gyd gorau i gyd / gorau oll
m.-mui, m.-m. mwy a mwy, mwyfwy
m.-mui a zo o teskiñ kembraeg mae nifer y dysgwyr Cymraeg ar gynnydd, mae mwy a mwy yn dysgu Cymraeg
m.-mui a dud mwy a mwy o bob(o)l, nifer gynyddol/cynyddol o bob(o)l
mul g. -ed mul
mulgen g. -ed un penstiff/(y)styfnig; un pwdlyd
mulgenn b. -ed un benstiff/(y)styfnig; un bwdlyd
mulgenniñ be. pwdu, sorri, monni, llyncu mul
mulgul g. -ioù culfor, swnt
munsun b. -où gorcharfan, cig y dannedd
muntr g. -où llofruddiaeth
ober ur m. cyflawni llofruddiaeth, llofruddio, lladd
muntrañ be. llofruddio, lladd
muntrer g. -ien llofrudd
munud g. -où manylyn
dre/diouzh ar m. yn fanwl
munudig g. teim gwyllt
m.-bras teim
munut1 a. mân, bach iawn, bitw (bach); ifanc/ieuanc iawn
an dud / ar bob(o)l vunut y bob(o)l ddistadl, y dynion di-nod/cyffredin, y werin (bob(o)l)
munut2 adf yn fân
troc’hañ m. torri/briwa/chwalu/malu’n fân
munut3 g. -où, munutenn b. -où munud/muned
munuzer g. -ien saer, asiedydd
munuzerezh g. gwaith saer (coed)
mur b. -ioù mur, rhagfur
mus(et)a be. gwynto, sawro/sawru, ffroeni
musk g. mwsg
muskadig g. mwsgade, mwsgadig, gwin gwyn o Lydaw
mut a. mud
m.-pesk cwb(w)l fud
muturniañ be.anffurfio, anafu, niweidio
muz g. -ioù cwt, sied (ieir); cawell (adar, pysgod)
muzell b. -où gwefus; safn, genau, trwyn (anifail)
alies e teu e anv war vuzelloù an dud bydd pob(o)l yn sôn yn fynych amdano, bydd yn destun siarad yn am(a)l
muzevañ be. sip(i)an
muzik g. -où cerddoriaeth
muzikal/muzikel a. cerddorol
muzisian g. -ed cerddor
muzul g. -ioù mesur
hep m. heb fesur, difesur, anfesuradwy
gant ar m. a roit d’ar re all e vo roet deoc’h â’r mesur y mesurwch y mesurur i chithau, fel y rhoddwch (i eraill) y cewch
kemer ur m., ober muzulioù mesur
roiñ/reiñ da bep hini hervez e vuzul rhoi i bob un yn ôl ei haeddiant
roiñ/reiñ m. d’e chenoù / d’he genoù aros/sefyll yn gegrwth
muzuliañ be. mesur
muzulier1 g. -ien mesurwr/mesurydd (person)
muzulier2 g. -ioù mesurydd (teclyn)
muzulman1 a. moslem/mwslim
muzulman2 g. muzulmiz moslem/ mwslim