M

m’ talf. < me rhage. pers. 1af un. qv.

’m rhage. mewn. gwrthrychol a genidol ar ôl da a ra ’m, fy

da’m gwelet i’m gweld

ra’m miro! a’m gwaredo!

ma¹! ebych. o! hy! wel!

ma² rhage. bl. 1 un. fy

m. c’halon fy nghalon

m. fenn fy mhen

m. hini f’un i

m. re fy rhai i

m. selaouit! gwrandewch arna’ i!

m. zreid fy nhraed

ma³ cys. os; pe

ma⁴ geir. bf y; fel y

a-benn ma erruin erbyn y cyrhaedda’ i, erbyn i fi / imi gyrraedd

an den m. komzen anezhañ y dyn y soniwn amdano / y siaradwn amdano / y cyfeiriwn ato

den fall ma’z oc’h! y dyn drwg / yr hen beth gwael fel yr ych chi!

diod ma’z on! y twpsyn/dwpsen fel yr wy’! y ffŵl fel yr wy’!

el lec’h m. veven gwechall yn y lle ’rown i’n byw slawer dydd

er stad m’emañ yn y cyflwr y mae ynddo, yn y stad y mae ynddi

gwellañ m. c’hellen (g)orau y gallwn i

goulenn a ran ma teuint diouzhtu ’rwy’n gofyn ar iddyn nhw ddod ar unwaith

ar vugale baour a ouele m. oa ur rann-galon o c’hlevet ’roedd y plant druain yn llefain/crïo yn ddigon i dorri calon dyn / fel y’i bod yn dorcalonnus eu/i’w clywed nhw

skuizh m. oant yn flinedig fel yr oedden nhw, er mor flinedig oedden nhw

youc’h m. klevint gwaedda fel y clywan nhw

ma? geir. gof. ble?

mab g.mibien mab; bachgen

m. e dad eo Kadiou, hevelep tad

hevelep m., mab diouzh tad mae natur y cyw yn y cawl, cyw o frid yw e, mae gwaed y ceiliog yn y cyw, tebyg i ddyn/hwrdd y bydd ei lwd(w)n, fel y bydd y tad y bydd y plant - o dyfiant ac o dafod, pob rhyw a genhedla ei debyg, llathen o’r un brethyn yw e; anodd cael cyw da o ŵy/wy drwg

m. speredel disgybl, dilynwr, mab yn y ffydd

ar m. nemetañ yr unig fab

m.-(al-)lagad cannwyll y llygad

m.-va-lagad (ffig.) cannwyll fy llygad (ffig.)

m.-azen twpsyn, hurtyn, lembo; un annysgedig/anwybodus

m.-bihan ŵyr

m.-bihan ar c’hrafer kozh a ya atav da glask e voued, da dad re bizh mab re foran paourañ vezo ar m.-bihan a gasglo’r tad drwy gybydd-dra mab afradus a’i gwastraffa

m.-den dyn, bod dynol, meidrolyn

m.-kaer mab yng nghyfraith; llysfab

mabeg g. -ed mab-yng-nghyfraith; llysfab

mabig g.bachgen bach/annwyl

ar m. Jezuz y Baban Iesu

deus amañ ’ta m.! dere ’ma / tyrd yma ’ta ’machgen bach i!

mabour g. -ien meddyg plant

machin g.-où peiriant; (ffig.) poen(dod) / pen tost / cur pen (ffig.)

machinat be.cynllwynio; distrywio, strywa (ar laf.), dinistrio; poeni, plag(i)o, aflonyddu/ tarfu (ar)

mac’h¹ a. llethol, mwll, trymaidd (am y tywydd); gormesol

mac’h² g.torf/tyrfa luosog, gwasgfa (torf/ tyrfa); gormes

m.-ar/er-vac’h yn dynn yn/wrth ei gilydd; yn drwch, yn dyrfa/haid niferus

mac’hagn a. anabl, â nam corfforol, wedi'i (h)anffurfio; cloff

mac'hagnañ be.anafu, niweidio; anffurfio, llurgunio; rhwygo, llarpio; difrodi; cloffi

mac’hagner g. -ien niweidiwr; difrodwr; rheibiwr, treisiwr; llurguniwr

mac'hagnet abf mac’hagnañ qv. anabl, â nam corfforol, wedi'i (h)anffurfio, methedig

ar re / an dud vac’hagnet yr anabl, y methedig

mac'hañ be.gwasgu; damsang/damsiel, sathru, mathru; gormesu, gorthrymu, tra-arglwyddythiaethu

m. gant an treid damsang/sathru (o) dan draed

en em vac’hañ (am berson unigol) cwtsio, tynnu aelodau’r corff ato/ati; (am lawer) closio at ei gilydd

mac’hellat be.damsang

mac'her g. -ien gormeswr, gorthrymwr

mac’herezh g.gormes, gorthrwm, gorthrymder

mac’hom¹ a. rheibus, ysglyfaethus; barus, trachwantus, gwancus; gormesol, gorthrymus, tra-awdurdodol, unbenaethol

m. war e arc’hant cybyddlyd, tynn (â’i arian)

devezhioù m. dyddiau llethol/llafurus/gorbrysur/trwm/trymlwythog

mac’hom² g. -ed dyn rheibus/trachwantus; gormeswr, gorthrymwr; treisiwr

mac'homañ be.gormesu; gorthrymu; damsang; taro; lladd, llofruddio; gwneud moch/cawl/smonach (o)

mac'homer g. -ien gormeswr, gorthrymwr; rheibiwr, treisiwr

mac'homerezh g.gormes, gorthrwm; trais; rhaib; trachwant

mac’homet abf mac’homañ qv. wedi ymlâdd, wedi blino’n lân/dwll/glwt/ geg/(t)siwps, wedi’i (l)lethu’n lân/llwyr, blinedig iawn, wedi llwyr ddiffygio

mac'h(om)us a. gormesol, gorthrymus

mad g.-où da, daioni; caredigrwydd; budd, lles; llog (+ gw. madoù)

a ra vad bendithiol, buddiol, o fudd, llesol, o les

ar m. diwar ar m., ar m. diwar m. an arc’hant adlog, llog cyfansawdd

evit m. an holl er budd/lles pawb

gra m. hag e kavi m. - diouzh ma ri e kavi gwna dda(ioni) ac fe gei dda(ioni) -(yn ôl) fel y gwnei y cei

gra hiziv ar m. a c’helli - warc’hoazh marteze e varvi byth nac oeda hyd yfory yr hyn a elli wneuthur /ei wneud heddi’

kaout e zroug hag e vad gw. droug

karet m. ub. chwenych eiddo rhn

kemer/ober/tennañ e v. eus udb gwneud yn fawr o rth, manteisio ar rth, achub mantais ar rth

lavaret vad eus ub. dweud yn dda am rn, siarad yn garedig/dda am rn

ober vad d’ub. gwneud daioni/lles i rn, bod yn llesol i rn

pe da vad? peseurt vad diwar se? i beth? i ba ddiben? pa les/fantais/fudd fydd/fyddai hynny?

madam b. madam

ho(u)nnezh ’zo ur vadam mae hi/ honna’n dipyn o fadam

Madalen epb. Magdalen

leñvañ ’giz ur vadalen llefain dŵr y glaw, crïo ei hoch(o)r hi, wylo’n hidl

madek a. cyfoethog, cefnog, ariannog; nawddoglyd; rhy dda i ddim, ffug-santaidd, yn/sy’n esgus bod yn angel/angyles, neis-neis (ar laf.)

madelezh b. -(i)où daioni, caredigrwydd, ewyllys da, cymwynasgarwch; lles, budd, bendith

dre v. ub. drwy garedigrwydd rhn

kaout ar vadelezh da ober udb. bod garediced / bod mor garedig â gwneud rhth

madelezhus a. da, caredig, cymwynasgar, hael

anavezet/brudet ’oa evit ar m. ma oa ’roedd yn adnabyddus/enwog/nodedig am ei garedigrwydd/charedigrwydd

madig g.-où losinen, taffen, da-da, fferin; tamaid amheuthun, danteithyn

madik a. go lew, eitha’ da, purion

madober g.-où cymwynas, gweithred dda, tro da; yr hyn a wêl yn dda

lezet en e vadober wedi’i adael i wneud fel y gwêl yn dda / fel y mynno, wedi rhoi penrhyddid iddo

madoberour g. -ien cymwynaswr, un parod ei gymwynas, un yn gwneud daioni; noddwr

madoù ll. da, eiddo; bendithion gw. mad

m. a zeu m. a ya - karantez morse ne guita byrhoedlog yw cyfoeth - mae cariad yn para am byth, ‘cyfoeth nid yw ond oferedd...ond cariad pur sydd fel y dur yn para tra bo dau’

m. a zeu m. a ya - evel moged evel pep tra llysywen mewn dwrn yw arian

m. deut pront buan e tizilhont, m. trumm dastumet buan e vez dishilhet a ddaw/geir yn rhad a gerdd yn rhwydd, hawdd ei gael hawdd ei wario, ebrwydd gael ebrwydd golli

m. gwall-berc’hennet - biskoazh n’o deus bleuniet/prosperet, ar m. a zeu dre an hent fall a zo diaes-bras/-meurbet da ziwall ni lwydd eiddo un anonest, ceiniog annheilwng/ anonest aiff â dwy gyda hi, elw drwg fe dawdd yn ddi-rad

ar m. bras hag an enorioù deus a sent a ra diaoulioù mae cyfoeth mawr ac anrhydeddau yn gwneud diawliaid o saint / yn newid cymeriad dyn er gwaeth

gwell eo deskiñ m. bihan eget dastum m. dezhañ gwell dysg na golud

gwell eo karantez leiz an dorn ’vit na eo m. leiz ur forn mae llond dwrn o gariad yn well na llond tŷ o gyfoeth

kaout m. meddu/perchen ar lawer o eiddo, bod yn gyfoethog/gefnog

ur m. bras cyfoeth mawr/lawer

madre gw. baodre

madrigal g.-(i)où madrigal

mae g.Mai

miz m. mis Mai

Kala-M. calan-Mai

maen g.mein carreg, maen

m. a ruilh ne zastum ket a ginvi, m. ruilh m. ki ne zastumont ket a ginvi carreg / y maen a dreigla ni fwsogla, ni bydd fwsoglog maen a fynych symuder, ’dyw’r garreg sy’n twmlo’n tyfu dim mwsog

ken kalet hag ar m., kalet-m. cyn galeted â charreg, yn galed fel y garreg

lazhañ div voualc’h gant ur maen lladd dau aderyn ag un garreg/ergyd

ul leur vaen llawr cerrig

ur galon vaen calon (o) garreg, calon galed

m.-badez(iant) bedyddfaen

m.-ben(erezh) carreg nadd

m.-bez carreg fedd

m.-bolz maen clo

m.-bonn/-harz/-hent carreg filltir

m.-breton llechen leol (yn Llydaw)

m.-bunt/-skoilh maen tramgwydd

m.-diazez carreg sylfaen

m.-eñvor/-koun carreg goffa

m.-glas llechen (las)

m.-godell carreg hogi

m.-greun/-grouan/-gris gwenithfaen

m.-gurun callestr, fflint

m.-higolenn/-lemmañ/-goulazh carreg hogi

m.-hir maen hir

m.-houarn gwenithfaen coch

m.-jad jad

m.-kailhastr carreg dân

m.-korn conglfaen

m.-kouarz cwarts, carreg wen

m.-krampouezh maen (crasu), gradell

m.-kurun/luc’hed gwibfaen

m.-milin maen melin

m.-paris llechen fach

m.-pers lapis-laswli, maen llasar, glasfaen

m.-pignouer esgynfaen

m.-poeñs carreg bwmis, llosgfaen, maen llifo

m.-raz carreg galch

m.-sklent/-to llechen

m.-sol carreg sylfaen

m.-sukr siwgwr cnapau/lwmp

m.-tan callestr, fflint

m.-touch maen prawf; magned

m.-yalp iasbis/jasbis

maenek a. caregog

maenerezh g.gwaith maen

maer g.-ioù, -ed maer

ar m. kozh/bet yr hen faer, y cyn-faer

maerez b. -ed maeres

maeron(ez) b. -ed mam fedydd

maesaer/mêsaer g. -ien bugail; gwarchodwr, gwyliwr

maesañ/mêsañ be.bugeilio, gwarchod, gwylio (anifeiliaid, tŷ, gwlad)

maez g.-ioù, -eier maes, cae, dôl, parc

m. ar stourm maes y gad

a vaez bro o bant, o wlad arall, estron

tud a vaez bro pob(o)l o bant / ddieithr / ddierth dieithriaid; estroniaid

diwar ar m. o’r wlad

tud diwar ar m. gwŷr y wlad, pob(o)l o’r wlad

dont eus ar m. en ti dod mewn i’r tŷ (o faes / o’r tu faes)

labourioù ar m. gwaith mas/allan

mont er m. mynd mas/allan

mont war ar m. mynd (mas/allan) i’r wlad

mont war vaez mynd i wneud ei fusnes/busnes (ffig.), mynd i gaca/ gachu, mynd i ateb galwad natur, mynd i’r tŷ bach / i’r lle chwech

na mui na m. dim mwy na dim llai, cymwys, cywir, union

war ar m. yn y wlad

er-m. allan, mas, y tu fas

brav eo ar maezioù mae’r meysydd/ wlad yn hardd

maeziad¹ g.maezidi gwladwr, un o’r wlad

maeziad² g.-où llond/llawn maes/cae/ parc

ur m. gwinizh llond/llawn cae o wenith

maezioù ll. maez qv. meysydd, caeau, dolydd, perci

ar m. a oa en o splannañ ’roedd y meysydd ar eu hardda’/gorau / yn eu gogoniant

a-ziwar ar m., (d)eus diwar ar m. o’r wlad

mafia g.-où maffia

magadell/magadenn¹ b. -où plentyn sugno; hen ŵr yn ei ail blentyndod; (medd.) gwregys/rhwymyn (i fagu bys neu fraich)

magadenn² b. -ed cloben/cwlffen/ cymanfa (o ferch/wraig), merch ab(a)l/gadwrus, menyw mewn cas cadw da; gwraig yn llawn ei chroen/ chot, menyw yn fwy na llond cadair, paladres o ddynes

magadur g., magadurezh b. -ioù ymborth, bwyd, lluniaeth, porthiant; maeth

magajenn/magazenn b. -où siop, storws, warws

boued ha bod a gave ar jonniged er vagajenn câi’r Sionis lety a lluniaeth yn y warws

magañ be.magu, codi/cwnnu, brid(i)o; bwydo, porthi; meithrin

m. kasoni ouzh ub. magu dig yn erbyn rhn / tuag at rn, casáu rhn

en em vagañ ymborthi, ymgynnal

mager g. -ien magwr, brid(i)wr

tad m. tad maeth

magerez b. -ed mamaeth

magnetofon g.-où recordydd, peiriant recordio

magus a. maethlon

Mahometan a. Mohametanaidd, Moslemaidd

Mohametan g. -ed Mohametaniad, Moslem

mailh¹ a. ab(a)l, galluog, medrus; dechau

mailh² g. -ed un galluog/medrus; dyn enwog; meistr, pencampwr; arweinydd, oracl

bezañ ur m. war udb. bod yn feistr / yn bencampwr / yn arbenigwr / yn hen law ar rth

ur m. eo war an delenn mae’n delynor penigamp, mae’n ben telynor, mae’n feistr/athrylith ar y delyn

mailh³ g.baw, llaca, llacs, llaid, mwd; tail

mailh⁴ g.-où ffalancs, unrhyw un o esgyrn y bysedd; disg (yr asgwrn cef(e)n); dolen (mewn cadwyn); rhwyllyn (rhwyd)

Job en deus diblaset ur m. bennak e gwalezenn e gein mae Job wedi bwrw disg o’i le yn ei asgwrn cef(e)n

mailh⁵ g.-où gordd, morthwyl trwm

mailhañ be.colbo â gordd; d(if)wyno, trochi, baeddu, brwntu

mailhard g. -ed malard/malart/meilart, ceiliog hwyaden

mailhemus a. brwnt, budr, bawlyd

mailhennek a. llacsog, lleidiog, mwdlyd

mailhurenn b. -où cewyn, cadach (baban)

mailhurenniñ be.gwisgo/dodi/rhoi/taclu cewyn, rhwymo mewn cadachau, lapio mewn cawiau

mailhuroù ll. cewynnau, cadachau, cawiau

maiz g.indian corn

majed: ar Vajed ll. y Doethion

maji g.hud, swyn

majik a. hud

ur vazh vajik ffon hud, hudlath

majisian g. -ed dewin, dyn hysbys, swynwr

major a. llon (cerdd )

makadam g.tarmac

maketenn b. -où model (o ryw waith); patrwm; dymi (am lyf(y)r)

mal¹ a. a g. -ed gwryw

ar m. hag ar femelenn y gwryw a’r fenyw

ur m. bran ceiliog brân; (ffig.) meddwyn

ur m. gad bwch ysgyfarnog/sgwarnog

ur m. houad malard/malart/meilart, ceiliog hwyaden

ur m. sin ceiliog alarch

mal² b. -ioù ces; cist, coffor

mal³ b. -où ffon fagl

malan g.-où ysgub

malañ be.malu, briwa, chwalu, torri’n fân

m. gros malu’n fras; (ffig.) defnyddio iaith (anweddus)

m. komzoù clebran, sgwrsio, cael sgwrs/clonc

m. munut malu’n fân; byw’n gynnil/ ddarbodus, tolio, byw ar fin y gyllell, dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig. ac ar laf.)

an hini ’zo paour a rank m. munut rhaid i’r tlawd godi’r rhast(a)l / fyw ar fin y gyllell / fyw’n gynnil/ddarbodus

m. soñjoù cnoi cil (ffig.), myfyrio, hel meddyliau, meddylu/meddylyd

malaouenn b. -ed morlas, pysgodyn gwyn

malaria g.malaria

malchañs b. anffawd, anlwc

maler g. -ien malwr; gwas y felin

malerez b. -ioù, -ed malwr, peiriant malu; (ar laf.) ceg

maletenn b. -où sach, cwdyn, (y)sgrepan

maleur g.-ioù anffawd, anlwc

m. d’an hini ’zo ganet en ur gwall vro rak peurliesañ di en em denn gw. bro

maleürus a. anffodus, anlwcus; truenus, gwael

malgreuniñ be.silio, bwrw grawn

malgudenn b. -où blewyn amrant

maligorn g. -ed malw(od)en

malis g.malais, dichell

malisius a. maleisus, dichellgar

malizenn b. -où ces

malkenn b. -où cwmwl du/trwchus, cwmwl mawr isel

malkenniñ be.cymylu

malkon g. -ed; un â chlustiau mawr

malkus a. ag un glust/clust

mall g.brys; awch, awydd cryf, awch, ysfa

m. bras ’zo mae brys mawr, mae taro/ taraf enbyd

m. ’zo ganin 'rwy'n awchu/dyheu/ysu am

m.-m. / tremen-m. eo mae'n hen/llawn bryd, mae’n hwyr glas, mae brys o’r mwya’, mae gwylltu/taro/taraf dychrynllyd

kaout m. bod ag awydd/awch/ysfa (ar rn am rth ), bod â chwant (rhth ar rn), awchu (am), ysu (am)

mallozh gb. -ioù melltith; rheg, cabledd

mallozhdoueiñ be.melltithio; cablu

mallozher g. -ien cablwr

mallozhiñ be.melltithio, diawl(i)o

Malo(ù) epg. Malo

malouer g.-où malwr

maltorn a. â thraed anffurfiedig

maltouter g. -ien swyddog tollau

maltouterezh g.tollfa (ar ffiniau gwledydd)

malvenn b. -où, malvinier amrant, clawr y llygad; ymyl (llafn); cafn (to)

malzenn b. -où pluen/plufyn (eira); cudyn, tusw; cnepyn (o aur)

mamm b. -où mam

m. an diaoul gwas/gwachell y neidr

m.-baeron/-vaeron mam fedydd

m.-gaer mam yng nghyfraith

m.-gazeg caseg gyfeb

m.-gozh/-baour mam-gu, nain

m.-guñv, mammoù-kuñv hen fam-gu, hen nain

m.-skrid llawysgrif wreiddiol

m.-vro mamwlad

ur vamm-voualc’h mwyalchen fenyw

mammeg b. -ed croth; mam yng nghyfraith

mammenn b. -où ffynhonnell, tarddiad

m. (al) lagad cannwyll llygad

m. an droug gwraidd y drwg

man¹ g .mwsog(l); cen

man²: ober van esgus, cymryd arno/arni, cogio, smalio; cymryd/gwneud sylw

laka(a)t van ystyried

dre van gan esgus, yn cymryd arno/ arni, yn cogio, yn smalio

mañ(ig) g. sws

-mañ a. yma; hwn; hon; hyn

an den-m.’n-den rhywun neu’i gilydd, hwn a’r llal, hwn ac aralll

an dra-m.’n-dra rhywbeth neu’i gilydd, y peth hyn neu’r peth arall

manac'h g. menec'h mynach

pe me ’vezo m.! tasai Duw yn fy nharo i’n farw’n y fan! ’tawn i’n ateb y Farn! fo(d)lon marw!

manal gw. malan

manati g.-où mynachdy

Manav, Enez Vanaw b. Ynys Manaw

Manavad g.Manaviz Manawr

manaveg g.Manaweg

manavek a. Manaweg; Manewig

mañch g. -où, -eier llawes;

frank e v. digydwybod, heb fawr ddim cydwybod, digywilydd; â dwylo blewog (ffig.), heb allu cadw’i fachau iddo’i hun(an)

hirroc’h e vañch eget/evit e vrec’h (ffig.) â dwylo blewog (ffig.)

strizh e vañch (ffig.) pedantig, yn cadw i lythyren y ddeddf

mañchad g.-où cernod, dyrnod

an dorn m. y llaw chwith

mañchek a. lletchwith, llawchwith, â dwy law chwith, yn fodiau i gyd

mandore b. -où drwm bas; (ffig.) cloben/cwlffen/cymanfa (o fenyw)

mandos torf. -enn b. ysgubau ll. ysgub

mandrouilhat be.cnoi, mwmian, mwngial

maneañ be.trafod, trin

maneg b. -où maneg

reiñ manegoù d’ub. llwg(w)rwobrwyo rhn

maner g. -ioù plas/plasty, maenor/ maenol; castell

pa oa ar m. en e vrud pan oedd y plas yn ei ogoniant

manet abf menel qv.

maneur g.-où gwaith tŷ, jobyn (o gylch y tŷ)

maneuriñ be. trin, trafod, defnyddio

maneuroù ll. gwaith tŷ, jobsys (o gylch y tŷ); offer cadw tŷ

manifestadeg b. -où protest, gwrthdystiad

manifik a. ardderchog, campus, gwych, rhagorol

manikl g. -où gefyn

manikleiñ be. gefynnu, rhoi mewn gefynnau

mañjouer g.-où preseb, mansier

mank g. -où gwall, camgymeriad; diffyg; gwendid, nam

m. out! ’rwyt ti’n methu/anghywir! ’dwyt ti ddim yn iawn! ’rwyt ti ymhell ohoni!

hep m. heb wall; yn ddi-ffael

m.(-moul(l)añ/-moul(l)adur) cam-brint, diawl y wasg

mankard g. -ed person naill fraich/adain, un ag un fraich

manket abf mankout qv.

m. oc’h! ’rych chi’n methu/anghywir! ’dych chi ddim yn iawn! ’rych chi ymhell ohoni!

mankout be.bod yn brin (o), bod yn ddiffygiol (o), bod ag eisiau; colli, methu; peidio; bod â rheidrwydd (ar rn); bod â dyled (ar rn); camgymryd

m. an hent / an tren / an ofis / ar skol colli’r ffordd/tren/gwasanaeth/ ysgol

m. d’e c’her gw. ger

m. war e daol methu yn ei ymgais

honnezh a vank he c’halon dezhi a-greiz toud mae hi wedi colli’i hyder yn ddisymwth

me a vank din mont da Gemper mae eisiau mynd i G-Kemper arna’ i; mae’n rhaid i fi/mi fynd i G-Kemper; ’rwy’n gorfod mynd i G-Kemper

pa vanki da zebriñ e varvi pan fyddi di yn peidio bwyta fe fyddi di farw, pan ei di heb fwyd byddi’n marw

petra ’vankan deoc’h? beth/faint sydd arna’ i i chi?

ne vank netra ebet deomp ’dŷn ni ddim yn brin o ddim, ’does dim eisiau dim byd arnon ni

mann¹ g.manna

mann² g.-où basged; cawell

mann³ rhage. dim, dim tamaid

m. ebet dim byd, dim o gwb(w)l, dim yw dim, dim oll, affliw o ddim

ar wirionez ha m. ebet ’met ar wirionez gw. gwirionez

bremañ ne vez graet m. vat ebet ken nawr/bellach ni wneir dim byd da / dim byd o werth

evit m. am ddim, yn rhad (ac am ddim)

n’eo mat da vann ’d yw’n dda i ddim

n’en deus graet m. drouk ebet ’dyw e ddim wedi gwneud unrhyw ddrwg/ niwed

n’em eus klevet m. all ebet ’dwy’ i ddim wedi clywed dim byd arall/mwy/ pellach/ rhagor

ne ra m. ebet ’does dim gwahaniaeth/ ots, ’dyw e’n gwneud dim tamaid o wahaniaeth, (ni) waeth am hynny

ne ra m. nemet kousket ’dyw e/hi’n gwneud dim ond cysgu

n’eus m. dioutañ/diouti (gant an treut ec’h/ez eo) ’does dim ohono/ohoni (gan mor denau/fain yw e/hi)

man(n)ous¹ g.mochyn bach (am blentyn yn bwyta’n anniben)

manous² a. trwynol, yn siarad drwy'r trwyn

manouzat be.siarad drwy'r trwyn

manouzet abf llawn (am drwyn anwydog)

mañsard g.a thorf. -enn b. garet

mañsonat be.saernïo, mas(i)wna, gwneud gwaith maen, adeilad, codi, cwnnu

mañsoner g. -ien mas(i)wn, saer maen

o vañsonat e teuer da vezañ m. gwell nag athro yw arfer, arfer yw mam pob meistrolaeth, gorau arf : arfer, arfer yw’r unig athro

mañsonerezh g.gwaith maen

mantell b. -où mantilli, mentell mantell; cot fawr

m. ar siminal mantell simnai/sim(l)e; silff-ben-tân

ar vantell a zouge y got/gôt a wisgai/ oedd amdano/amdani / yn ei gylch / yn ei chylch

gwiskañ/lak(a)at e vantell gwisgo’i got/gôt, taclu’i got

m.-c'hlav cot/côt law

mantellet abf mantellañ mewn cot fawr, yn gwisgo cot fawr

mantrañ be.llethu; syfrdanu, hurt(i)o

mantret abf yn torri'i galon/chalon, wedi'i (l)lethu (o dan deimlad); syn, syfrdan, hurt

m. e galon / he c’halon drylliedig o galon, a’i galon/chalon yn torri

m. omp ’rŷm ni’n ofidus/flin/drist iawn, mae’n ofid/loes calon gennym, mae’n flin iawn gyda ni, mae’n dristwch mawr i ni

mantridigezh b. digalondid, anobaith, iselder ysbryd

mantrus a. torcalonnus, alaethus, truenus, blin

enkrezet on m. ’rwy’n enbyd/sobor o bryderus, ’rwy’n bryderus dros ben, ’rwy’n ofidus dychrynllyd/ofnadwy

mao gw. mav

maouez b. -ed menyw, gwraig, dynes

maout g.meot hwrdd, maharen; gwobr, llawryf; meistr; rhn anfoesgar/difaners; tarw dur

an hini ’oa aet ar m. gantañ/ganti y buddugol, yr enillydd

bez’ e oar ar re-se an doare da sachañ ar m. ganto maen nhw / mae’r rheina yn gwybod sut/siwd mae mynd â’r maen i’r wal / sut/siwd mae dod i ben â hi

bezañ m. war udb. bod yn feistr ar rth

bezañ aet ar m. gantañ/ganti ennill, bod yn fuddugol, mynd â hi, cario’r dydd

gant piv eo aet ar m.? pwy enillodd?/ pwy sydd wedi ennill? pwy oedd yn fuddugol? pwy aeth â hi? pwy gariodd (y dydd)?

hemañ ’zo deu(e)t da vezañ m. war ar brezhoneg mae e/hwn wedi dod yn feist(i)r ar y Llydaweg

hennezh ’zo ur m.! mae hwnna yn greadur anfoesgar/difaners!

kig m. cig gwedder/dafad/maharen

klask pemp troad d’ar m. hollti blew, bod yn orfeirniadol

ober penn m. pwdu, tynnu gwep, monni, sorri

touzañ ar m. barnu/beirniadu rhn

arabat deoc’h touzañ ar m. ken buan-se! peidiwch â bod mor barod i farnu/ feirniadu!

ur skoaz vaout ysgwydd (flaen) dafad

maoutig Eusa un o drigolion Ynys Eussa

m.-tarv/-tourc’h/-tourz hwrdd

penn-m. hwrdd, maharen

maoutenn b. croen dafad; hat/het o groen dafad; person didoreth, un diog/diffaith

maoutenniñ be.segura, gwagswmera, diogïa, dala’r slac yn dynn (ar laf.), magu’r gath (ffig.)

mar cys. os

m. kavi gwelloc’h os yw’n well gen’ ti

m. kerez os hoffi/caret ti

m. plij (ganez/ganit; ganeoc'h) os gweli'n dda, os byddi di mor garedig; os gwelwch yn dda, os byddwch chi mor garedig

mar g.amheuaeth, ansicrwydd; perygl

bezañ war var bod ar fin, bod mewn perygl (o)

bezañ war var (a) bod heb, bod mewn angen, bod yn brin (o)

bezañ war var a voued hag a vannac’h bod heb fwyd na diod, bod mewn angen bwyd a diod

chom war var petruso, bod mewn cyfyng gyngor, bod rhwng dau feddwl

gwell eo bezañ sur eget/evit bezañ war var siŵr sy’ siwra’, saff sy’ saffa’

hep m. heb os/amheuaeth, yn ddiamau/ddi-os, yn bendifaddau

hep m. na marteze heb os nac oni bai

n’eus m. ebet ’does dim os nac oni bai, ’does dim dwy waith (amdani), ’does dim amheuaeth o gwb(w)l

marblev torf. -enn b. manblu; manflew; gwallt sidanaidd

marbluñv torf. -enn b. manblu

m. erc’h plu eira mân

marboan b. poen marw

marbr g.-où marmor

marchosi g.-où stabl

ur bugel ganet en ur m. - daoust ha dont a rafe evit keloù-se da vezañ un ebeul? ’dyw plentyn a aned mewn stab(a)l ddim yn ei wneud yn ebol!

marc’h¹ g.mirc’hed, mirc’hi ceffyl; jac (codi car ayyb.)

ar m. kreñvañ a rank pukañ nid oes cryf heb wendid, mae’r calla’/gorau’n colli/methu weithiau, ceir gwall ar y calla’; nid yw’r call ond call weithiau, ffôl pawb ar brydiau, nid yw’r doeth ddoeth bob amser, rhaid troi’r drol cyn dod yn wir gartmon, mae pawb yn dysgu oddi wrth ei gamgymeriadau, ’does neb yn berffaith

a bep liv m. mat - a bep bro tud dereat megir ym mhob tir ddyn teg, mae drwg a da ym mhob man/lle/ gwlad

aet eo war gein ar m. / war varc’h (Amon/Hamon) mae’n genfigennus/ eiddigeddus ‘

hennezh en deus c’hoant da gaout / a glask kaout ar m. hag an arc’hant mae am gael y dorth a’r geiniog, mae e am gael y geiniog a’r geiniogwerth, mae e/hwnna am gael y gacen a’r arian/geiniog (a char y becer)

n’eo ket diouzh ar vent e vez prenet ar m. nid yn ôl ei faint y prynir ceffyl, nid wrth ei big y mae prynu cyffylog

m.-dor colfach

m.-kaoc’h ymffrostiwr, broliwr, un yn llawn gwynt (ffig.)

ur m.-avel ceiliog y gwynt

ur m.(-labour) gweithiwr caled/ diarbed

ur m. glas war ar mor tamaid o lesni ar awyr lwyd

war varc’h ar gef(e)n ceffyl

mont war varc’h mynd ar gef(e)n ceffyl, marchocáu, brochgáu

war varc’h-houarn ar gef(e)n beic

war gein ar m. ouzh ub. yn eiddigeddus/genfigennus o rn (y mae’n ei amau o ennill serch ei wraig)

m.-ambilh/-blein ceffyl blaen

m. an abil crwt y Gŵr Drwg, bachgen drygionus

m.-antier/-kalloc’h/-tarv march, stalwyn

m.-dibr ceffyl marchogaeth/brochgáu

m.-kleür ceffyl cwm(p)ni

m.-mor morfarch

m.-mul mul

m.-raden cricsyn, cricedyn, pryf tân

m.-red ceffyl rasys

m.-yod trybedd

marc’h² g.mirc'hi/mirc'hed/mirc'hien/ mirc'hier march, stalwyn

troad/pav-m. (bot.) carn yr ebol

marc’h³ g.-où ffrâm/fframyn, prop, îsl; echel

m.-bez/-kañv elor

m.-du inji(a)n stêm/ager

m.-houarn/-treut beic

m.-tan beic modur, moto-beic

marc’ha be.gofyn/mofyn march, eisiau stalwyn (am gaseg), marcha

marc’had g.-où marchnad, marced; cytundeb, gair, bargen

m. kuzh marchnad gudd/ddu

m. nav bloaz ’zo, abaoe m. nav bloaz ers oesoedd (byd) / amser maith / oes pys / hydoedd

ar gwellañ m. y rhata’, y fargen orau

ar m. Kumun y Farchnad Gyffredin

delc’her e varc’had cadw at ei gytundeb, cadw’i air (wedi taro bargen)

dre varc’had, diouzh m. yn ôl telerau’r cytundeb

gwelloc’h m. rhatach, gwell bargen

(ken) koulz m. cystal bargen/pris

meur a varc’had nav bloaz a vo ret gortoz a-benn ma vo gwelet se bydd rhaid disgwyl yn hir iawn / am amser maith cyn y gwelir hynny, bydd llawer tro ar fyd / bydd llawer o ddŵr wedi mynd o dan y bont cyn y daw hynny i fod

ober m. taro bargen, dod i gytundeb (masnachol)

terriñ e varc’had torri’i gytundeb/air (wedi taro bargen)

war ar m. yn y fargen, ar ben hynny, yn ychwanegol

m.-mat(-lous/-vil), a-stok-varc’had rhad (iawn), tsiep iawn (ar laf.)

marc’hadmataat be.gostwng (am bris)

marc’hadmatañ a. gradd eithaf marc’hadmat qv. rhata’

marc’hadmatoc’h a. gradd gymh. marc’hadmat rhatach

marc'hadour g. -ien gwerthwr, masnachwr, marchnatwr, marsiandwr

m. dre vras cyfanwerthwr

m.-kezeg gwerthwr ceffylau

m.-red trafael(i)wr

marc'hadourezh g.-ioù marsiandïaeth, nwyddau

marc'hallac'h g.-ioù marchnad (lle), marced (lle), marchnadfa

marc’hañ be.esgyn/mynd ar gefn ceffyl, marchogaeth, brochgáu; parlysu, sythu, stiffáu; bod â chric; dadleoli, bwrw o’i le (am asgwrn)

m. un nor dodi/gosod/rhoi drws ar ei (gol)fachau

Marc'harid epb. Mererid, Marged/ Margiad

m. ar gerc’heiz crëyr, crychydd

m. ar yalc’h pelican; crëyr, crychydd

m. goûg hir crëyr, crychydd; storc, ciconia, chwibon

m.-koant gwenci, bronwen

marc'hata be. bargeinio; petruso

hep m., hep chom da varc’hata heb betruso, heb feddwl ddwywaith, yn ddibetrus; ar unwaith, yn ddiymdroi

marc'heg g.marc'heien marchog

marc'heger g. -ien marchog(wr)

marc'hegezh/marc'hekaat be.mynd ar gef(e)n ceffyl, marchogaeth, brochgáu

marc’het abf marc’hañ qv.

m. ’oa ma gouzoug ’roedd cric yn fy ngwddw(g)/ngwddf

me ’oa m. ma skoaz ’roedd f’ysgwydd wedi’i bwrw o’i lle

mardos a. llacsog, lleidiog, bawlyd

mardoziñ be.d(if)wyno, trochi, bryntu

mare g.-où adeg, cyfnod; pryd, tymor, achlysur; llanw

m. an arnodennoù adeg yr arholiadau

m. ar sivi tymor y syfi/mefus

a vare da vare, bep ar/ur m., ur wech ar m. / dre vare bob yn hyn a hyn, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, o bryd i’w gilydd, yn achlysurol, ar adegau

bezañ war-lerc’h ar m. o pesketa nid ar drai y mae pysgota, bod wedi canu arno/arni, bod ddiwrnod ar ôl y ffair (ffig.), bod ar ei hôl hi, chwil(i)o am eira llynedd

da be vare? pe da vare? pryd?

da bep m. bob amser, ar bob achlysur

da vare an Nedeleg adeg y Nadolig

da vareoù ’zo ar (rai) adegau, ar brydiau

d’ar m.-’mañ yr adeg yma/hon, ar hyn o bryd, heddiw, y dyddiau hyn, nawr

d'ar m.-se y pryd hynny/hwnnw

n’emañ ket ar mare nid dyma’r amser/adeg, nid nawr yw’r amser/adeg

ur m. ’zo bet fe fu amser/adeg/cyfnod

m.-bloaz tymor (o’r flwyddyn)

mareoù-bloaz tymhorau’r flwyddyn

ar m.-beure godro’r bore

ar m.-noz godro’r nos

m.-lanv ’zo mae’r llanw i mewn

ar pezh a zeu gant ar m.-lanv gant ar mare a dre er-maez a yelo bydd yr hyn a ddaw mewn gyda’r llanw yn mynd allan/mas gyda’r trai

m.-tre / m. a dre ’zo mae’r môr ar drai, mae’r llanw allan/mas

mareou-loar gweddau’r lleuad

m.-m., a-vare-da-vare o bryd i’w gilydd, nawr ac yn y man

maread g.crugyn, torf, tyrfa; haid, llwyth; cyfnod; godrad

m. a draoù a c’heller deskiñ gellir dysgu llawer/wmbreth o bethau

ur m. bezhin llwyth o wymon

mareaj b. -où dalfa/helfa (o bysgod neu o wymon)

marellañ be. britho

marellet abf brith, brych, wedi brychu, â smotiau

marevezh g.-ioù cyfnod, adeg

margodenn b. -où pyped

Mari epb. Mari, Mair

M. Robin: paotred M. Robin plismyn, heddweision

ar Werc’hez Vari y Forwyn Fair

ober he m. bragoù gwisgo’r tr(o)wser/ trowsus (am wraig yn rheoli’i gŵr)

ur Vari/M.-beg-araok/-bil-(he-)beg/-bil-(he-)-genoù/-glakenn/-latenn/-stlakenn-straplapenn (anezhi) hen glebren/ glecen/lapen, hen geg fawr (ffig.)

ur V.-flav gwraig anniben/flêr, merch ddi- dref(e)n/anhrefnus/ddidoreth

ur V.-froterez tylinwraig; gwraig yn ailosod esgyrn

ur V.-gontrol Siani-tynnu’n-groes

ur V.-vastrouilhen slwt, slebog

ur v.-vorgan môr-forwyn/morforwyn

ur v.-voudenn putain

Marianna epb. Marian

marichal g. -ed gof

marilh g.-où cofrestr

marilhañ be.cofrestru

marilher g. -ien cofrestrydd

markiz g. -ien ardalydd

markol g.clamp, clobyn, whompyn

ur m. den cawr/clamp/clobyn o ddyn

marksour¹ a. marcsaidd

marksour² g.-ien marcsydd

marlank g. -ed gwyniad y môr

marlonk¹ a. gwancus, rheibus, barus, bolrwth

marlonk² g. -ed bolgi, un gwancus/ bolrwth, un am ei fola, un yn hel ei fol

debriñ evel yr m. bwyta fel ceffyl, bwyta’n wancus, claddu/llowcio bwyd, cythru/sglaffio bwyta

marmouz g. -ien mwnci; (ffig. am blentyn bach drwg) cnaf/cenau bach

m. meur gorila

m. fall! (wrth blentyn) y mwnci bach drwg!

kurius evel ur m. busnesgar iawn

marmouzañ/marmouzat be.dynwared; esgus, cymryd arno/arni, ffugio, cogio, smalio; gwneud rhth rywsut-rywfodd/ rwsh-rash; gwneud cawl(ach)/llanast/ moch/smonach/stomp o rth

marmouzer g. -ien dynwaredwr, ffugiwr

marnaon g.gwylder mawr, eisiau bwyd yn enbyd

marnaon(i)añ be.llwgu, amddifadu o fwyd

marnaon(i)et abf ar lwgu, â gwylder ofnadwy arno/arni, ag eisiau bwyd yn enbyd arno/arni, yn cwympo/clemio/ marw/trengi o eisiau bwyd (+ ffig.), ar ei gythlwng/chythlwng

maro gw. marv

marr b. mirri hof, hewer, chwynnogl

marrat be.hofio, ceibo

marse adf efallai

Mars(e)ilh e.lle Marseille (Ffrg)

marskaoñ b. marskiñvier elor

marsoñj g.-où brith/rhith gof

Marta epb. Martha

marteze adf efallai

gant martezeoù ne vager ket al leueoù oni heuir ni fedir, rhaid corddi cyn ceir menyn, ymhob llafur y mae elw; drwy ei cheg mae’r iâr yn dodwy

martezeadenn b. -où damcaniaeth

martolod g. -ed morwr, llongwr

m. dour dous morwr/llongwr tir sych

m. paper llongwr/morwr gwael, llongwr drama

mont da vartolod mynd yn llongwr, mynd i’r môr

ar c’hizhier-mañ vo ret ober martoloded ganto bydd yn rhaid boddi’r cathod hyn

ar vartoloded o deus lakaet o dilhad da sec’hiñ (ffig.) mae cesig gwynion ar y môr

martr g. -ed bele/belau

marv¹/maro a. ac adf marw; marwaidd, tawel (am fusnes; bywyd lle); wedi diffodd; cwsg, dideimlad, diffrwyth (am aelodau’r corff); trymaidd, mwll (am y tywydd)

m. eo an tan mae’r tân wedi diffodd

m. eo ma/va gar gleiz ouzhin mae fy nghoes chwith yn gwsg / wedi mynd i gysgu / yn ddiffrwyth, ’does dim teimlad yn fy nghoes chwith

amzer varv a ra mae hi / mae’r tywydd yn drymaidd/fwll

an hini m. yr ymadawedig

ar re varv, an dud varv y meirw, yr ymadawedig

ent m. / ez varv yn farw

n’eo ket m. mil den (ffig.)! ’does neb wedi’i ladd (ffig.)! ’dyw hi ddim yn ddiwedd y byd! fe allasai fod yn waeth!

va mamm a oa m. he zad ez yaouank bu farw tad fy mam yn ifanc

ur c’horf m. corff, celain, corpws

m.-mik/mort marw gelain/geg, cyn farwed â hoelen

kouezhañ m.-mik cwympo’n farw gelain, cwympo’n farw fel hoelen

marv/maro² g.-(i)où marwolaeth, angau

bezañ disliv/glas evel ar m. bod fel corff o welw, bod yn wyn fel corff

bezañ klañv d’ar m. bod ar ei (g)wely angau, bod â salwch angheuol arno/ arni

bezañ liv ar m. en e gerc’henn / war e zremm / war e gig bod â golwg angau /golwg drengaidd / golwg y bedd arno

en/gant/war e varv emañ mae e ar ben, mae ar ei wely angau

kaout kas ar m. ouzh ub. casáu rhn â chas perffaith

klask e varw peryglu/mentro’i fywyd

lakat ul loen d’ar m. rhoi/dodi creadur i gysgu

ober ar m. bihan esgus ei fod/bod wedi llewygu

plegañ d’ar m. a ranker ni ffy neb rhag angau, rhag angau ni thycia ffoi, mae mor fynych yn y farchnad groen yr oen â chroen y ddafad, nid edrych angau pwy deca’i dalcen

sioul evel ar m., sioul-m. yn dawel fel y bedd

m.-amzer hydref, cwymp(ad) y dail

m.-bihan llewyg, haint

m.-heol diffyg ar yr haul

m.-loar diffyg ar y lleuad

m.-mik/-mort marw gelain, mor farw â hoelen

marvadenn b. -où ewach, llipryn, person difywyd/gwan/llegach/llesg/swrth

marvailh g.-où stori, chwedl; hanesyn; clonc; rhyfeddod

ur m. eo gwelet ac’hanout amañ mae’n ddigon o ryfeddod / mae’n wyrth dy weld yma

marvailhadenn b. -où sgwrs, clonc

marvailhat be.sgwrsio, cael sgwrs/clonc; chwedleua, adrodd chwedlau; synnu, rhyfeddu

marvailher g. -ien cyfarwydd, adroddwr storïau, storïwr; sgwrsiwr; siaradwr da/huawdl

marvasenn b. -où mymi

marvel a. marwol, angheuol

marvet abf mervel qv.

m. eo en un taol bu farw’n ddisymwth, bu farw fel hoelen

marvlev torf. -enn b. manblu

marvskaon b. -ioù elor

marz g.-(i)où ymyl, border

marzapan g. marsipan

marzenn b. -où corn, croen caled

marzh g. -ioù rhyfeddod

Marzhin epg. Myrddin

marzhus a. rhyfeddol

masikod g. -ed bachgen/crwt yr allor

maskl g. -où mwgwd

masklañ be. mygydu

mastarenn b. -où brycheuyn, blot(yn), smotyn/sbotyn, staen

mastariñ be. d(if)wyno, trochi, baeddu, brwntu, staen(i)o

mastik g. pwti

mastin g. -ed gafaelgi; bwystfil o ddyn, dyn creulon; clicied

mastoid g -où asgwrn bôn y clust, mastoid

mastok a. trwm, trymaidd, llafurus

mastokin g. -ed llabwst, delff, hwlcyn

mat¹ a. da; iawn; buddiol, llesol, call; bucheddol; gweddus, taliaidd, syber; caredig; iach; braf, nobl

m. ar stal! popeth yn dda/iawn!

m. e jeu/gerz, m. ar bed/jeu gantañ mae’n dda ei fyd, mae bywyd yn braf iddo

m. eo evidon(-me) mae’n dda/iawn i fi/mi; mae’n dygymod â fi/mi; mae’n fy ateb/nharo i (ffig.); mae’n gyfleus/ iawn i fi/mi

m. eo - un eston / ur souezh! m.-eston eo! mae’n dda - yn ddigon o ryfeddod / yn syndod! mae’n rhyfedd(ol)/syndod/ hynod o dda!

m. eo laezh dous - m. eo laezh trenk - ha m. da bep hini goût chom en e renk mae’n iawn i bawb wybod ei le / sylweddoli ei safle

m. war al labour da / yn dda am weithio

ur paotr m. war al labour bachgen da am weithio, gweithiwr da

a berzh vat yn garedig

kemer udb. a berzh vat cymryd/ derbyn rhth (a ddywedir) yn garedig

a galon vat, a c’hrad vat o galon, yn llawen; yn wirfoddol

bezañ m. bod o ddaioni/fudd/les/ fantais, bod yn dda/fuddiol/llesol/ fanteisiol

bloavezh m. dit/deoc’h blwyddyn newydd dda i ti/chi

da vat o ddifri; am byth

bezañ da vat gant udb. bod o ddifri’ gyda rhth / wrth rth

dont da vat llwyddo; gwella (am y tywydd)

dont d’ar gêr da vat dod adre’ am byth

echu da vat ar ben am byth, wedi cwpla/dibennu/gorffen yn iawn/llwyr

evit m. am byth, hyd dragwyddoldeb

gouzout da vat gwybod yn iawn/siŵr, gwybod yn sic(i)r / i sicrwydd

(ha n’eo) m. da netra/vann, n’eo m. da ober un tenn pour (ffig.) / da silañ yod (ffig.) da i ddim, diwerth

klañv da vat gwirioneddol dost/sâl/ wael

lous da vat brwnt/budr iawn

mont m. d’ub. gweddu i rn, ateb/taro rhn

ha n’eo ket m. nad yw’n dda; nad yw’n addas/ateb/gweddu/taro, anaddas

na m. na fall diddrwg-di-dda, heb fod yn dda nac yn ddrwg; canolig

n’eo ket m. pa c’heller ober gwelloc’h nid da lle gellir gwell

ur gaouad m. a gleñved pwl cas/ gwael o afiechyd

ur yalc’had m. celc go dda, swm go lew / go sylweddol

un dra vat bennak rhywbeth da, rhyw ddaioni

un tamm m. tamaid diogel / eitha’ mawr, tipyn go lew

un tamm m. brasoc’h, brasoc’h un tamm m. dipyn yn fwy, yn llawer mwy, yn fwy o lawer, yn sylweddol fwy, hewlad yn fwy

un tech / ur si m. rhinwedd, rhagoriaeth

ur galon vat a zen dyn a chanddo galon fawr/garedig

ur pennad m. a hent tipyn (go lew) o ffordd/siwrnai/bellter

ur pennad m. ’zo mae yna ysbaid go dda / dipyn go lew (o amser) / amser maith oddi ar hynny; amser maith yn ôl

m.-divat ansic(i)r, heb fod yn gwb(w)l ddiogel/saff, braidd/hytrach yn beryglus; ansefydlog, cyfnewidiol, di-ddal

m.-dreist arbennig/neilltuol (o dda), da dros ben, ardderchog, rhagorol, gwych, campus, penigamp

m.-eston syndod/hynod/rhyfeddol/ sob(o)r o dda

m.-kenañ/-tre, pase-m. da iawn

mat² adf yn dda, yn iawn, yn burion

m.! iawn! o’r gorau! felly! wel!

m. da ober ar seurt labour yn iawn/ burion/atebol i wneud y gwaith yna

m. da vann yn dda i ddim

m. da zebriñ bwytadwy, iawn i’w fwyta

m. e jeu/gerz (mae) yn dda ei fyd / yn dda arno

m. eo bevañ pell - bevañ m. a zo gwell da yw byw yn hen - gwell yw byw yn dda

m. pe get boed dda neu ddrwg, yn dda neu’n ddrwg; yn iawn/gywir neu beidio; yn gam neu’n gymwys

debret m. wedi bwyta’n dda; wedi’i fwyta/ bwyta’n llwyr

gouzout m. gwybod yn iawn/dda, gwybod yn sic(i)r / i sicrwydd; gwybod yn iawn sut (i), gallu’n iawn

gwelet m. e oa gant an holl ’roedd yn dderbyniol gan bawb; ’roedd pawb yn meddwl y byd ohono/ohoni

ha m. pell ’zo! a dyna ddigon! a dyna ben ar y mater! ac mae’n iawn fel ’na!

kavout m. hoffi

ne gavan ket m. ’dwy’ i ddim yn hoffi / yn hoff o

n’am boa ket lavaret m. ma ger ’down i ddim wedi cwpla/dibennu/ gorffen siarad yn iawn, prin / o’r braidd fy mod wedi cwpla/dibennu/ gorffen siarad

ne da ket m. an traoù! ’dyw pethau ddim / ’dyw hi ddim yn dda (yno)!

n’eo ket stummet m. ’does dim golwg dda arno/arni

n’on ket m. ouzh ar riv ’dwy’ ddim yn dda am ddiodde’r oerfel, ’rwy’n un sy’n teimlo’r oerfel, ’rwy’n un sythlyd (iawn)

n’out ket m.! ’dwyt ti ddim yn dy iawn bwyll/bethau! ’dwyt ti ddim yn gall!

n’ouzon ket re vat ’dwy’ i ddim yn rhy/berffaith siŵr, ’wn i ddim yn iawn

pa lavaran m. a bod yn (fanwl) gywir, a dweud y gwir

serr m. an nor! cae’r drws yn dynn/ iawn!

diwezhat-m. yn ddiweddar/hwyr iawn

tomm-m. twym/cynnes iawn

mat³! ebych. iawn! o'r gorau!

mataat be. achub mantais. manteisio; elwa

en em vataad (eus) achub mantais (ar), gwneud yn fawr (o), elwa /manteisio (ar)

matalas(enn)/mataras(enn) b. -où matras

match g. -où gêm, gornest

ur m. mell-droad gêm bêl-droed

ur m. a-rampo gêm/gornest gyfartal

matematik g . -où mathemateg

kelenn a ra ar matematikoù mae’n dysgu mathemateg, athro mathemateg yw e / athrawes fathemateg yw hi,

matematik(el) a. mathemategol

matematikour g. -ien mathemategydd

materi g. sylwedd, mater, deunydd

marerialist¹ a. materyddol

materialist² g . -ed materolwr

materiel a. materol

matezh b. mitizhien morwyn

m. nevez da di pa deuio kement ha teir a labouro! glân yr ysguba ysgub newydd! wythnos gwas newydd yw hi! gorau gwaith : wythnos gwas newydd, gwyn/ hardd pob newydd (llwyd pob hen)! popeth newydd dedwydd da!

m.(-karr) prop cart

m.-rod jac i godi/gwnnu car

m.-vrec’h sling

Matilda epb. Mallt

mav/mao a. llon, llawen, calonnog, ysbrydol; siriol, serchus; bywiog; brwysg, hapus (o dan ddylanwad y ddiod)

c’hoarzhin m. chwerthin yn galonnog/iach

mavaat be. llonni, sirioli

mavigamm g. gwynegon (y glun), siatic, clunwst

mazaouer g. -ien fandal

mazaouiñ be. fandaleiddio briwa, difetha, dinistrio; gwastraffu, bradu; treisio

Mazheaz epg. Mathias

Mazhe(v/w) epg. Mathew

mazout g. olew, oel

ar m. du y llanw du

mazoutet abf yn drwch o olew, yn olew i gyd, wedi’i (g)orchuddio ag olew

evned/laboused m. adar yn drwch o olew / yn olew i gyd / wedi’u gorchuddio ag olew

me rhage.1 un. fi, mi; i

mechal ys gwn i, tybed

mechañs/michañs gw. emichañs

mechant a. drwg, cas, milain, ysgeler

mec’hi; mec’hieg; mec’hiek gw. mic’hi; mic’hieg; mic’hiek

medalenn b. -où medal

meder g. -ien medelwr

mederez b. -ed cynaeafwr (peiriant)

mederezh g. cynhaeaf

medesin/medisin g. -ed meddyg

war e studi m. emañ mae’n astudio i fod yn feddyg

m.-loened milfeddyg

media g. -où cyfrwng

ar mediaoù y cyfryngau

mediñ be. medi, cynaeafu

medisinerezh g. -ioù meddygaeth

megin b. -où megin

meilh¹ b. -où melin

ar veilh malañ kafe y felin malu coffi, y felin goffi

meilh² g. -ed/-i hyrddyn (pysgodyn môr)

meilh-dorn g. -où-dorn dwrn

meilher g. -ien melinydd

mein. ll maen qv. + cerrig mewn ffrwythau

taol evezh: ar paper hag ar vein e c’haller lakaat forzh petra war o c’hein paid â chredu pob peth a ddarlleni (ar garreg nac ar bapur)

treiñ m.ar stêr d’o sec’hañ (a-benn ma teu glav) iro bloneg(en), iro hwch â bloneg, bwrw heli yn y môr, cludo heli i’r môr, bwrw dŵr i Hafren, cario dŵr dros afon, gwneud gwaith ofer/di-fudd

kas ub. da dreiñ m. da sec’hañ hala rhn i’r diawl/cythraul, hel rhn i grafu’i fol (ag ewinedd ei draed) (ffig.)

Marevezh/Amzer/Oadvezh ar M./ Vein Oes y Cerrig

m.-sklent/-to llechi

meinata be. taflu/tawlu/lluchio/peltan/ pelto cerrig (at), llabyddio

meinek a. caregog

meiteri b. -ioù tyddyn, lle bach (ffarm fach)

meiz g. crebwyll, deall, deallusrwydd, dirnadaeth, amgyffrediad

dreist da’m meiz e oa ar c’hoari bremañ ’roedd pethau y tu hwnt i’m deall/dirnadaeth i nawr

teuler m. (ouzh) rhoi sylw (i)

meizañ be. canfod, gweld, sylwi, sylweddoli, deall, cael ar ddeall, amgyffred, dirnad

mekanik g. -où peiriant

m. da c’horo, m. goro peiriant godro

m.-da-gannañ, m.-kannañ peiriant golchi

m.-da-wriat, m. gwriat peiriant gwnio/gwnïo

m. d’ober stamm peiriant gwau

m.-skaotañ/gwalc’hiñ al listri peiriant golchi llestri

mekanikat be.mecaneiddio

mekanikel a. mecanyddol

mekanisian g. -ien peiriannydd, mecanydd

mel¹ g. (ffig.) mêl; gweniaith, sebon (ffig.)

bezañ sukr ha m. bod yn fêl i gyd (ffig.)

reiñ m. (da) gwenieith(i)o, seboni (ffig.)

m.-munuzer pwti

mel² g. mêr; nodd; sudd

betek m. e eskern hyd at fêr ei esgyrn

m.-penn, m. ar penn ymennydd

m.-askorn mêr yr asgwrn/esgyrn

mela be. mela

melar a. mwynol (dŵr); â’r plisgyn heb ei ffurfio’n iawn (am ŵy/wy)

melchon g. a thorf. -enn b. meillion ll. -en

ur velchonenn beder meillionen pedair deilen

kuitaat ar m. evit mont war ar brug gwerthu hawddfyd i brynu adfyd, gadael lle da a mynd i le gwael

melc'hwed torf. -enn b. malwod ll. malw(od)en

m.-krogennek/-klorek/-podek malwod â chragen

melc’hwedenniñ be. diogïa, segura, sefyll(i)an, gwagswmera, tin-droi; llusgo

melc’hweta be. crynhoi/hel malwod

melegan a. a g. penfelyn, pen golau, un o bryd golau

meleganez a. a b. penfelen

melen a. melyn

an derzhienn velen y clefyd melyn

ar re velen y rhai melyn eu croen

dont da vezañ m. melynu

melenaat be.melynu

melenard g. -ed dyn croenfelyn

melendu a. melynddu

meleneg¹ g. -ed llinos werdd

meleneg² g. -ed, -eien un penfelyn

melenek a. penfelyn, o bryd golau

meleniñ be. melynu

melenruz a. melyngoch, oren

melen-vi g. -où-vi melyn ŵy/wy

melenwenn a. melynwyn, melyn bach golau/gwan

melestradur g. -ioù

melestradurel a. gweinyddol

melestradurezh b. -ioù gweinyddiaeth

m. ar c’horn llywodraeth leol

m.-kreiz llywodraeth ganol

melestrer/melestrour g. -ien gweinyddwr

melestriñ be.gweinyddu, llywodraethu, rheoli

melezour g. -ioù drych

melezouriñ be. adlewyrchu

melin b. gw. milin

meliner g. gw. miliner

melkoni b. iselder ysbryd, tristwch parhaus

ar velkoni y falen/felan

melkonius a. isel ei (h)ysbryd, trist, prudd, digalon

unan m. un yn y falen/felan

mell¹ b. -où pêl fawr

m.-droad pêl-droed

mell²(ad) g. -où (rhwng bann. ac e.) clamp, anferth

ur m. (pezh) levr llyfr anferth, clamp o lyfr

ur m. (pezh) den cawr/clamp/clobyn/ cwlffyn/whompyn/paladr (o ddyn)

mell³ g. -où gordd, morthwyl trwm

mell⁴ g. -où cymal

m.-ar-c'hil gwegil

m.-chadenn/-kein asgwrn cef(e)n

m.-divell dwmbwl-dambal, pendra-mwnwgl

melon/meloñs g. -où melon

melvenn b. -ed iâr fach yr haf, pili-pala, glöyn byw

m.-noz gwyfyn

membri yn saff/siŵr ei wala, bid siŵr, yn sic(i)r/siŵr ddigon

memes¹ a. un (o flaen a. neu rage.)

m. tal yr un modd/fel

m. tra eto i gyd, serch hynny

m. tra Doue evel e dad yn gymwys/ gywir/union fel ei dad, yr un boerad/ ffunud â’i dad

ar m. ger yr un gair

ar m. hini yr un un

ar m. tra yr un peth

ar m. tud yr un bob(o)l

war ar m. tro (ar) yr un pryd, o dan ’r un

memes² hyd yn oed

memor gb. -ioù cof; atgof

m. ar bobl cof gwerin / y werin

e m. ub. yng nhog rhn / er cof am rn

mempr g. -où aelod (o’r corff); asen (llong)

men? ble?

m. emañ? ble mae e/hi?

da ven? i ble?

ne vern m. ’does dim gwahaniaeth ble, (ni) waeth ble

menaj g. -où ffarm/fferm; gwaith tŷ; cartre’

bezañ war ar m., ober ar m. (bod wrthi’n) gwneud y gwaith tŷ, glanhau’r tŷ

derc’hel m. rhedeg ffarm/fferm, ffarmo/ ffermio

menajer g. -ien ffarmwr

menajiñ be.cadw tŷ; rhedeg ffarm/fferm; gofalu am, carco, edrych ar ôl (creaduriaid)

m. amanenn gwneud menyn

menec'h ll. manac'h qv.

meneg g. -où sôn; cyfeiriad; dyfyniad

degemeret eo bet gant ar m. ‘mat-tre’ llwyddodd gydag anrhydedd

menegiñ be.crybwyll, cyfeirio (at), sôn (am); dyfynnu

menel be. aros, dal(a), para, cadw; bod ar ôl (am fwyd ayyb.)

m. kousket cysgu (o hyd), para/dal i gysgu

m. e-skourr bod (wedi’i adael) ar ei hanner (am waith)

gwelloc’h eo kof da foeltrañ evit traoù mat da venel gwell yw hollti bola na gadael bwyd da i fradu / i wastraffu / i fynd yn ofer

menez g. -ioù mynydd

M. Kalvar Bryn Calfaria, Mynydd Calfarî

m.-tan llosgfynydd

meneziek a. mynyddig

mengleuz b. -ioù gwaith mwyn; gwaith glo, glofa; chwarel

mengleuzier g. -ien cloddiwr, mwyngloddiwr, mwynwr, gweithiwr mewn gwaith mwyn; glöwr, colier; chwarelwr

mengleuziñ be. cloddio (mewn gwaith mwyn; mewn gwaith glo ; mewn chwarel); mwyn-gloddio

menhir ll. maen-hir qv.

menk g. -où mainc garreg

menn g. -ed, où myn; oen

m.-gavr myn gaf(a)r

mennad g. -où bwriad; penderfyniad; cais (petisiwn); mesur (seneddol)

mennet abf mennout qv.

bezañ m. da (+ be.) rhoi ei fryd/bryd ar (+ be.); bod wedi penderfynu (+ be.)

tud m. da vont betek penn pob(o)l (yn) benderfynol o ddal ati hyd y diwedd / yr eitha’

mennout be.dymuno, ewyllysio; gofyn; mynnu; rhoi; bwriadu; bod ar fin, bod bron (â), bod o fewn dim (i); meddwl, credu

an hini a venn hennezh a c’hell ceffyl cryf/da yw ewyllys, lle bo ewyllys bydd gallu, nid baich lle bo ewyllys

me a venn din mont ’rydw i am fynd

mennozh g. -ioù meddwl, syniad

bezañ en e vennozh ober udb. bod yn ei fwriad i wneud rhth, bwriadu gwneud rhth

distreiñ diwar e vennozh newid ei feddwl, rhoi’r gorau i’w fwriad/syniad

dont a-benn eus e vennozh, seveniñ e vennozh cyflawni’i fwriad, dwyn ei fwriad i ben, mynd â’r maen i’r wal

ober e vennozh / he m. ober udb. penderfynu gwneud rhth

meno g. barn, meddwl, tyb

d'am m., war va m. yn fy marn/nhyb/ meddwl i

war he m. n’eus ket gwelloc’h egeti yn ei barn/golwg hi ’does mo’i gwell i’w chael, mae hi’n meddwl ei bod yn well na phawb

ment¹ bg. -où maint, mesur; taldra

a vent gant yr un faint â

a vent vat o faint diogel/sylweddol, yn eitha’ mawr

deuet d'e vent wedi dod i'w lawn dwf; wedi dod i'w oed

n’eo ket deut d’e vent c’hoazh ’dyw e ddim wedi cwpla/gorffen/dibennu tyfu eto, mae’n dal i dyfu

en o m. yn eu llawn dwf

tud en o m. oedolion

gant ar vent a venti (ha netra ken) mentet e vi â’r mesur y mesuri y cei dithau dy fesur

m.-ha-m. yr un faint (â’i gilydd); yr un daldra, cyn daled â’i gilydd

ment² torf. -enn b. mint(ys)

mentad b. mesur(iad); mesur (cerdd); rhythm

mentader g. -ioù metronom

mentadur g. -ioù rhythm

mentañ be. mesur (drwy gymharu; drwy gyfri’)

mentek a. mawr; tal

mentel b. -ioù tafol

menter¹ g. -ien mesurwr

menter² g. -ioù mesurydd; metronom

mentoniezh b. geometreg

meot ll. maout qv.

merañ be . gweinyddu, rheoli, rhedeg (ffarm/fferm, busnes, menter)

kuzul m. cyngor gweinyddu/rheoli

merat be.tylino, cymysgu (toes; sment ayyb.); ymarfer, defnyddio (iaith, ayyb.)

merata be.tylino, rhwb(i), rhwto (rhan o’r corff)

merataer g. -ien tylinwr

merc'h b. -ed merch, croten, geneth, lodes, sgennes, rhoces, hogan/hogen

m. he mamm eo Katell (nemet ar vamm a larfe gaou!) fel y fam felly y ferch (meddwl am hyn cyn rhoi dy serch), llathen o’r un brethyn yw hi, cyw o frid yw hi, mae natur y cyw yn y cawl, fel y bo’r hwch y bo’r perchyll, tebyg i ddyn y bydd ei lwdn, pob rhyw a genhedla ei debyg, fel y bo’r fam y bydd y plant - o dyfiant ac o dafod, beth ddywed y frân fawr fe ddywed y frân fach

m. nemeti da Ber unig ferch Per

ar verc’h nemeti yr unig ferc’h

m. vihan merch fach

ar verc’h nevez y briodasferch

dibaot ar verc’h a zo mudez anam(a)l (y ceir) merch sy’n fud, tri pheth anodd ei gael : dŵr sych, tân gwlyb a gwraig dawgar; gorau gwraig : gwraig heb dafod

ur verc’h a red er c’horolloù, al loen anavezet er foarioù ne gavont ket kalz a chañsenn menyw/gwraig o hyd ar ben ’r hewl - ’fydd dim byd yn cael ei wneud yn ’tŷ

ur verc’h avelet/skañv he fenn, ur verc’h gant he fenn avelet/skañv merch benchwiban/ysgafala

m.-kuñv gor-wyres

m.-vihan wyres

merc’heg b. -ed merch yng nghyfraith

Merc'her g.: ar Merc'her (d)dydd Mercher (diwetha’/nesa’)

M. al Ludu, m. Meur dydd Mercher Lludw

d’ar m., da Verc’her (ar) ddydd Mercher, (fel rheol) bob dydd Mercher

merc'heta be. mercheta, cwrso merched, hel merched

merc’hetaer g. -ien merchetwr

merc'hodenn b. -ed dol(i)

merdead g. merdeidi morwr, llongwr

merdeadurezh b. morwriaeth; llynges

m. genwerzh llynges fasnach

m. vrezel llynges ryfel

merdeiñ be. mordwyo, morio, hwylio

merenn b. -où cinio ganol dydd; te prynhawn

bezañ gant e verenn bod wrth ei ginio/de, cael/bwyta ei ginio/de

m.-vihan/-enderv te prynhawn

merennañ be. ciniawa, cael cinio (ganol dydd); cael te prynhawn

merer/merour g. -ien goruchwyliwr, stiward; gweinyddwr, rheolwr, cyfarwyddwr; tenant (ffarm/fferm), ffarmwr/ffermwr

mererezh g. gweinyddiaeth, goruchwyliaeth, rheolaeth

meret abf merat qv.

hennezh ’zo bet m. e bleud tanav (ffig.) mae e/ hwnna’n fachgen bore (ffig.), mae e’n graff/ddeallus, mae eitha’ ben arno fe

hennezh ne oa ket bet m. gant ar bleud tanavañ (ffig.) ’dyw/’doedd e ddim yn un o’r rhai mwya’ deallus

mereuri/merouri b. -où ffarm fach, tyddyn

merfeti g. gofid, pryder

kemer m. gant gofidio/pryderu/poeni am

mergl g. rhwd

merglañ be. rhydu/rhwdu

chom da verglañ aros yn segur, segura

merglenn b. -où haenen o rwd

merglet abf merglañ qv. wedi rhwdu/ rhydu; yn llawn brychni haul, yn frychni haul i gyd

merien torf. -enn b. morgrug ll. -yn

ur grugell(ad)-/un duchenn-/un durumell-/ur vo(u)denn-verien twmpath morgrug

bervet a verien yn ferw/fyw o forgrug

merit g. -où haeddiant

meritout be. haeddu

merk g. -où nod, arwydd, marc; dogfen hawlfraint, dogfen gyfreithiol; (enw’r) gwneuthurwr; misglwyf

petore eo merk da wetur? pa gar sy’ ’da/gen’ ti? beth yw dy gar di?

merkañ be. nodi, marc(i)o; dangos, dynodi

merlank g. -ed gwyniad, gwyniedyn, morwyniad

merlus g. -ed cegddu

merser g. -ien brethynnwr, dilledydd; trafael(i)wr

un diskuizh m. cysgad/cyntun ar ei draed / yn ei sefyll

mervel be. marw, cau’i (l)lygaid; mynd yn ddiffrwyth (am aelodau’r corff); diffodd

m. diwar gozhni marw o henaint

m. a-daol trumm / evel un tenn marw yn ddisymwth / fel hoelen

m. evel ur mouch-avel marw fel cannwyll yn diffodd

dav/ret eo m. evit bezañ meulet (ha dimeziñ evit bezañ malet/dispennet) a fynno glod bid farw (a fynno anghlod prioded), yn ei arch – parch (yn ei oes – loes), rhaid marw cyn cael dy ganmol

gwell ve ganin m. mil gwech evit koll ma/va enor ur wech (rak ma/va enor pa ve kollet - evit e glask n’hen c’havin ket) gwell angau na chywilydd

o pourchas m. / war-nes m. emañ mae ar fin marw, mae e ar ben, mae’n tynnu tua’r terfyn, mae ar ei wely angau

mervent¹ g. de-orllewin

mervent² g. marwoldeb

merzher g. -ien merthyr

merzherenti/merzherinti b. -où merthyrdod; cosb

merzheriañ be. merthyru; poenydio

merzout be. canfod, sylwi (ar); deall, dirnad, amgyffred; synhwyro, teimlo, clywed

mes cys. ond

mesa¹ be. bugeilio

mesa² be. casglu/crynhoi/hel(a) mes

mesaer g. -ien bugail

mesk g. -où cymysgedd, cymysgfa; annibendod; anhrefn

hennezh a zo m. ennañ mae hwnna wrth rth o hyd, ’dyw e ddim yn gallu bod yn llonydd

m.-ha-m., m.-divesk, m.-ha.-mell, m.-mailh yn sang-di-fang, blith draphlith, drwy’r trwch, yn gymysg i gyd, yn gymysg â’i gilydd

Kembraeg ha Saozneg m.-ha-m. Cymraeg a Saesneg yn gymysg / drwy’r trwch, Cymraeg cerrig calch, Cymraeg siprys/bratiog/siandi-gaff (ar laf.)

meskach g. gw. meskaj

meskailh g. -où, -ez cymysgwch, cymysgaeth, cybolfa

meskailhañ be. cymysgu (drwy’r trwch / drwyddi draw)

meskaj/meskach g. -où cymysgedd

ur m. Kembraeg ha Saozneg Cymraeg a Saesneg yn gymysg / drwy’r trwch, Cymraeg cerrig calch, Cymraeg siprys/bratiog/siandi-gaff (ar laf.)

meskañ be. cymysgu; troi; cymhlethu; cawl(i)o, gwneud cawl(ach)

m. an douar troi’r tir; trin y tir

m. e de troi ei de

m. en e wele troi a threiglo/throsi yn ei wely

mesket abf meskañ qv. cymysglyd, cymhleth, dyrys

m. a-walch eo neudenn(où) an afer-se mae’r holl fusnes/fater yna yn gymhleth / yn ddyrys ei wala

meskl torf. -enn b. cregyn gleision

meskla be. casglu/crynhoi/hel(a) cregyn gleision

meskont g. -où camgyfrif

’mestal tald < memes tal qv.

mestaol g. -ioù camwedd, drwg/drygioni, niwed

mestr g. -où, mistri meistr; capten; pen; meistr tir; rheolwr; athro; pencampwr; awdurdod; perchennog; pelen fach (mewn gêm fowliau)

m. an ti pen y tŷ

m. kaozeer pen siaradwr, areithiwr da/huawdl/penigamp

bezañ m. bod yn feistr/benn, bod wrth y llyw, llywodraethu, rheoli

n’on ket re vestr war ar boeson ’dwy’ i ddim yn rhy gyfarwydd â’r ddiod

bezañ/chom m. warnor ffrwyno’i deimladau/ theimladau, cadw’i deimladau/theimladau o dan reolaeth

bezañ m. d’e imor rheoli/ffrwyno’i dymer

dont da vezañ m. war udb. dod yn feistr/bencampwr/arbenigwr ar rth, meistroli rhth; trechu rhth

n’emañ ket ar m. er gêr - neuze emañ kêr gwaremm hag al labour war zaou-hanter llon llygod lle ni bo cath, llon fydd y llygod pryd na bo’r gath gartre’, pan na bo’r gath gartre’ caiff y llygod le i chwarae

nompas bezañ m. ken (war) colli pob rheolaeth (ar)

peb ki ’zo m. en e di, Fañch Kouer / Yann Gouer ’zo m. war e laou mae pob ceiliog yn frenin ar ei domen ei hunan, brenin pob llyffant ar ei domen ei hun, hy’ pob un yn ei dŷ; castell pawb ei dŷ

ur m. eo war e vicher mae’n feistr ar ei waith

ur m. eo war e zanvez mae’n feistr/awdurdod ar ei bwnc/faes, mae’n arbenigwr yn/ar ei bwnc/faes

m.-micherour pen-gweithiwr, gaffer, fforman

m.-skol athro (mewn ysgol gynradd), ysgolfeistr, sgwlyn

ur m.-toueller pen twyllwr, twyllwr heb ei ail

mestrez b. -ed meistres; athrawes; cariad, wejen (ar laf.); dyweddi b.

m.-skol athrawes (mewn ysgol gynradd)

mestroni b. awdurdod

dindan/edan m. o dan awdurdod

mestroniañ be.meistroli, darostwng, trechu, gorchfygu, dofi, gwastrodi, rheoli, cael o dan reolaeth, bod â disgyblaeth (ar)

mestroniezh b. gradd Meistr (addysg); goruchafiaeth

met cys. ond

metafor g, / metaforennn b. -où metaffor

metal g. -ioù metel

metalek a. metelig

metalouriezh/metalerezh g. metaleg

metod g. -où method

Metodist a. a g. -ed Methodist

metr g. -où metr

metrad. -où (hyd/mesur) metr

metrek a. metrig

metro g.-ioù tren tanddaear(ol), metro

meud g.-où bawd

c’hoari meudig / biz m. bodio, bawd/ ffawd heglu

debriñ un tamm dindan e viz-m. / e veud / he biz-m. / he meud bwyta tamaid i aros pryd;ur bwyta pryd bys a bawd

kouezhet e veud(ig) / he m.(ig) en e zorn / he dorn wedi cael siom/ail, wedi’i siomi

meudad g. -où bripsyn, mymryn, pinsied, ychydig bach; drwg yn y bawd/fawd

meudata be.tylino â’r bawd, ffurfio/llunio â’r bawd; bodio, teimlo (â’r bysedd)

meudek a. â bodiau mawr; lletchwith, trwsg(w)l, llibin; â dwy law chwith (ffig.), yn fodiau i gyd; anniben, sgaprwth (am waith rhn)

meulet abf meuliñ qv.

di(g)n/dellezek da vezañ m. clodwiw, yn haeddu clod

meuleudi b. -où mawl, moliant, clod, canmoliaeth

m. dit! llongyfarchiadau/ llongyfarchion (i ti)!

reiñ m. d’ub. rhoi mawl/moliant/clod/ canmoliaeth i rn, moli/clodfori/canmol/ llongyfarch rhn

meulgan g. -où mawlgan

meuliñ be. moli, canmol, canu clod(ydd)

m. dreist-muzul canmol i’r cymylau, gorganmol

meur¹ a. (cyfyngedig ei ddefnydd) mawr, mawreddog

un den meur rhn o bwys, rhn enwog; arwr

hent-m.priffordd

iliz-veur eglwys gadeiriol, cadeirlan

skol-veur prifysgol

meur² (a) rhage. llawer (i)

m. a dra sawl peth, llawer o bethau

meur a dro/wech sawl gwaith/tro, droeon, lawer gwaith/tro, laweroedd o weithiau, yn am(a)l/ fynych

meur a (gant) warlene a zo abaoe bu llawer tro ar fyd oddi ar hynny, mae llawer o ddŵr wedi mynd o dan y bont oddi ar hynny, mae yna lawer o flynyddoedd ers hynny

m. a hini sawl un, llawer

e meur a c’hiz/zoare mewn sawl ffordd, mewn llawer dull (a modd)

meür a. aeddfed

meüraat be. aeddfedu

meurbet adf iawn; eithriadol, aruthrol; yn fawr iawn, lawer iawn

bras m. mawr iawn, enfawr, anferth(ol), aruthrol (fawr), eithriadol fawr

meurded b. mawredd, gogoniant

meurdezus a. urddasol, gogoneddus

meuriad g. -où llwyth (o bob(o)l ), tylwyth, clan

meüriñ be. aeddfedu

Meurlarjez¹ g. dydd Mawrth Ynyd; y tridiau cyn y Grawys; ymblesera mewn gwledydd Catholig rhwng nos Ystwyll a’r Grawys

M. e toull an nor - Pask e-tal an tan mae pob mis o’r flwyddyn yn melltithio Chwefror teg, Chwefror teg yn difetha’r un ar ddeg / a wna i’r un mis ar ddeg arall fod ddim gwerth eu rhegi

gwell eo un tamm bemdez eget re da Veurlarjez gwell yw tamaid bob yn dipyn na gloddest awr a newyn blwyddyn; gormod(edd) yw tad prinder

me garje me garje e vije bemdez m. (- an eost teir gwech ar bloaz ha Gouel- Mikael bep seiz vloaz) ‘o! na byddai’n haf o hyd!’, o! na byddai’n wynfyd bob dydd!

ober m. ymblesera

meurlarjez² g.-où (mewn dirmyg) bwgan/clown (ffig.)wedi gwisgo’n chwerthinllyd/ (y)smala/anniben

Meurzh¹ g.: ar Meurzh dydd Mawrth (diwetha’/nesa’)

ar M. Ened, an Ened, m. al Lard dydd Mawrth Ynyd

da Veurzh ar ddydd Mawrth (fel rheol), bob dydd Mawrth

Meurzh²: miz Meurzh g. mis Mawrth

c’hoario m. pezh a garo - ur c’hostez eus ar c’hleuz a dommo ni phery/saif eira mis Mawrth fwy nag ymenyn ar dwym dorth, gwynt mis Mawrth a haul boreau wna’r forwyn wen yn forwyn winau

meutad g. -où modfedd, 2.54 cm.; tamaid bach, bripsyn, mymryn

ur m. holen bripsyn o halen

meuz g. -ioù saig, cwrs (mewn pryd o fwyd)

ur meuz lipig / blazet mat bwyd/cwrs/ pryd amheuthun/blasus dros ben

roll-(ar-)meuzioù bwydlen

mevel g. -ien, -ioù gwas, gwasanaethwr

m. ar gouarnamant gwas sifil

m. bras/kozh gwas mawr

m. nevez ha pa deuio kement ha tri e labouro glân yr ysguba ysgub newydd; wythnos gwas newydd yw hi! gwyn/hardd pob newydd (llwyd pob hen)! popeth newydd dedwydd da! gorau gwaith - wythnos gwas newydd!

ni a zo m. n’eo ket mest(r) (verum carum factum est) ’rŷm ni’n gwybod ein lle!

mez¹ torf. -enn b. mes ll. -en; chwarennau ll. chwaren

mez² g. medd

mezañ b.tylino, cymysgu (toes)

mezeg g. -ed meddyg

m.-dent deintydd

m.-loened milfeddyg

mezegiezh b. meddygaeth

mezevelliñ be.dallu; byddaru; bwrw'n segur (ffig.), hurt(i)o, syfrdanu, synnu’n fawr, cyfareddu

mezh¹ adf cywilyddus; enbyd, dychrynllyd, ofnadwy

didalvez-m. eo hennezh mae hwnna’n gwb(w)l ddiwerth, mae e’n gywilyddus o ddiffaith, ’does dim gwaith yn ei groen

divalav-m. hyll ofnadwy, dychrynllyd/ enbyd/sob(o)r o salw

mezh² b. cywilydd, gwarth, gwaradwydd

m. an dud gwehilion cymdeithas

m. / ar vezh eo dit! rhag dy gywilydd di! rhag cywilydd i ti! mae’n gywilydd arnat ti!

m. ruz am eus! mae cywilydd mawr arna’ i

bezañ savet m. dezhañ/dezhi, kaout m., kiañ ouzh ar vezh cywilyddio, bod â chywilydd arno/arni

fontañ/poazhañ/rostañ/teuziñ gant ar vezh (ffig.) marw o gywilydd (ffig.)

gant ar vezh! ur vezh eo! rhag cywilydd! mae’n gywilydd(us)/ warth(us) o beth! mae’n waradwyddus! rhag cywilydd i ti/chi/iddo fe / iddi hi / iddyn nhw!

gwerzhet eo bet ar vezh gantañ/ganti / gwerzhet en/he deus ar vezh abaoe pell ’zo bod yn gwb(w)l ddigywilydd ers tro byd, bod wedi anghofio beth yw cywilydd(io) ers amser

me a yafe en ur vuoc’h da goach gant ar vezh! fe fûm i bron (â) marw o gywilydd! ’rown i’n dymuno i’r llawr fy llyncu (gymaint fy nghywilydd)!

n’eo ket m. e/he (g)welet / n’eo ket m. gwelet anezhañ/anezhi! mae’n werth/bleser/siew ei (g)weld! mae e/hi’n edrych yn ardderchog!

n’ho peus ket m.? / n’hoc’h eus ket a vezh? ’does dim cywilydd arnoch chi / ’does arnoch chi ddim cywilydd?

ober m. d’ub., sevel m. gant ub. codi/ cwnnu/hala cywilydd/gas ar rn

rankout a rez gwerzhañ da vezh da brenañ hardiegezh rhaid i ti fagu croen caled

ur c’horfad/reoriad/saead m. cywilydd dychrynllyd

mezhek a. â chywilydd arno/arni, yn llawn cywilydd

mezhekaat be.cywilyddio, dod â chywilydd/gwarth/gwaradwydd (ar), gwaradwyddo

mezher g.-où brethyn

mezheven: miz mezheven g. mis Mehefin

mezhus a. cywilyddus, gwarthus, gwaradwyddus; gwael, ffiaidd

mezv/mezo a. meddw, chwil

m.-kollet/-dall/-mat/-mik(-dall)/-dotu/-du (-dall)/-poch, m.-dall-put meddw gaib/caib/dwll/twll/mawr, chwil ulw (bitsh)

un den m. a zo vil met ur plac’h vezv a zo dic’hailh mae dyn meddw yn ffiaidd ond mae merch feddw wedi’i difetha / yn golledig

penn-m. meddwyn

mezvadeg b. -où gloddest, cyfeddach

mezvadenn b. -où meddwad

mezvamant b. pendro, madrondod

mezventi b. meddwdod, brwysgedd

ar vezventi a lazh muioc’h a dud evit ar brezel mae meddwdod / mae’r ddiod yn lladd mwy o bob(o)l nag a wna’r rhyfel

mezvez¹ a. (b. yn unig) meddw

ur vaouez vezv gwraig/merch feddw

mezvez² b. -ed gwraig/merch feddw

mezvier g. -ien meddwyn

ur m. touet/divezhet meddwyn mawr

ur m. ne dorro ket e bleg anodd i feddwyn dorri’i arferiad

mezviñ be. meddwi

mezvus a. meddwol

mi g. mi (nodyn cerdd)

miaou g., miaouadenn b. mew(i)an

miaoual be. mew(i)an

mibien ll. mab qv.

unan eus brudetañ m. Breizh eo Laenneg un o feibion enwoca’ Llydaw yw Laenneg

m.-gaer meibion yng nghyfraith

mibiliezh b. plentynrwydd; dim o beth; petheuach, manion, manach bethau

mibin a. ysgafn/ysgawn, gosgeiddig, ystwyth, heini, sionc, chwim(wth), gwisgi, bywiog, hoyw; byrlymus

m. a droad ysgafndroed, chwimwth, sionc

an dour m. er gwazhioù sklintin y dŵr byrlymus yn y nentydd stwrllyd

un teod m. tafod parod; tafod byrlymus

michenn(-vara) b. -où coben (fara)

micher b. -ioù gwaith, galwedigaeth, crefft, swydd

deskiñ ar vicher bwrw prentisiaeth

gouzout/goût a oar diouzh e vicher, ur mailh eo war e vicher mae’n fedrus yn ei waith, mae’n feistr ar ei waith, mae’n ei medru hi

paotr e gant micher, Yann(ig) mil m. / Yann a vil vicher (ha hini vat ebet / a varvas gant an naon) Sioni pob gwaith, Siôn pob swydd

pep hini e vicher (ha ne daio al laezh gant ar c’hizhier) pawb â’i waith (a bydd tref(e)n ar bethau); gwaith pawb - gwaith neb

un den a vicher arbenigwr, gweithiwr poffesiynol, un wrth ei grefft

un diaoulez a vicher gwaith caled y diawl/cythraul, swydd anodd ar y naw

ur vicher denn gwaith anodd/caled/ llafurus/trwm

war betore/beseurt m. emaout? beth yw dy waith di?

micherour g. -ien gweithiwr

diouzh e labour ar m. wrth ei ffrwythau yr adnabyddir dyn, wrth ei waith mae ’nabod dyn, adwaenir gweithiwr wrth ei waith

micherourez b. -ed gwraig yn gweithio mewn ffatri

michodeiñ be. aeddfedu; goraeddfedu; mynd yn gwsg (am ffrwythau); mudferwi

michot a. aeddfed; goraeddfed, cwsg (am ffrwythau)

mic’hi g. snoben (wrth drwyn plentyn), cannwyll (ffig.)

mic’hieg g. (yn ddirmygus) bachgen bach brwnt ei drwyn

mic’hiek a. snobllyd, â thrwyn brwnt

migañ be. llewygu, cael haint; marw; diffodd; tewi, peidio (am sgwrs)

m. ar gouloù diffodd y golau

o fardañ m. bron cael haint, ymron â llewygu; bod ar fin marw

mign g. -ed plentyn wedi’i ddwlfagu/ faldodi

mignañ be. dwlfagu, maldodi

mignon g. -ed cyfaill, ffrind, partner/ pantner (yn iaith y glöwr)

m. bleiz bugel diek cyfaill blaidd bugail diog

an hini en deus c’hoant da gaout ur m. mat : pas mont alies d’e welet, pa ho pezo m. mat n’it ket re stank d’hen gwelet na fynych dramwyo lle bo mwyaf dy groeso, ni bydd hybarch dyn lle y mynych gyrcho, ni bydd hybarch rhy gynefin, cynefindra a fag ddirmyg; câr dy gymydog ond cadw dy glawdd, câr dy gymydog ond na rodd iddo dy gledd na’th arian

nep en deus arc’hant hag a ro en deus mignoned e pep bro, pa root - m. a viot (- den fall avat pa c’houlennot) cyfoeth a ychwanega lawer o gyfeillion, pob un a gar lle ceir arian; cod wag : bedd cyfeillion; cyfaill cywir yn ing y’i gwelir, mae adfyd yn profi cyfeillion, ceir digon(edd) o ffrindiau mewn amser o hawddfyd - ond un o ugain mewn amser o adfyd, cyfaill tes ni wna fawr o les

re vignon d’al largentez ’zigor an nor d’ar baourentez gormod(edd) yw tad prinder; yng ngenau’r sach y mae cynilo

re vignon d’ar werenn rhy hoff o godi’r bys bach, rhy hoff o’i ddiod /lymaid

ur m. mat ’zo gwelloc’h eget kar gwell cyfaill da na châr, mae cyfaill da yn well na brawd

ur m. re flour peurvuiañ kentañ treitour cyfaill twym : gelyn twym, ffrind gorau : gelyn penna’; gwaeth cyfaill gau na’r gelyn creulona’

ar re-se ’zo mignoned vras pell ’zo mae’r rheina yn gyfeillion agos ers tro byd, mae’r rheiny yn ffrindiau mawr/mynwesol ers amser maith, maen nhw’n llawiau ers oesoedd/ hydoedd

ur m.-kalon cyfaill/ffrind mynwesol

mignonez b. -ed cyfeilles, ffrind (b.), partneres/pantneres; cariadferch

mignoniaj/mignoniezh b. cyfeillgarwch

migorn g. cartilag, madruddyn

mik¹ a. difywyd, llonydd, disymud, tawel

ar mor ’zo m. mae’r môr yn llonydd/ dawel

ur c’housk m. cwsg esmwyth/tawel

mik² adf yn llwyr, yn gwb(w)l, yn hollol, yn union; yn dawel/drwm (am gysgu)

foll-m. hercall, hanner call a dwl, dwl bared, cwb(w)l hurt, hurt bost, wedi colli arno/arni’i hun(an) yn lân

e di a zo war bord an hent m. mae’i dŷ ar ben y ffordd yn hollol, mae’i dŷ reit ar ben yr hewl

mik³: na grik na m. dim bw na ba/be, dim gair/smic/sŵn (o gwb(w)l)

Mikael epg. Mihangel

mikro g. gw. mikrofon

mikrob torf. -enn b. microbau ll. microb

mikrofilm g. -où microffilm

mikrofon g. -où m(e)icroffon

mikrokosm g. -où microcosm

mikron g. -où micron

mikroskop g. -où microsgop

mikroskopel a. microscopig

miksomatoz g. micsomatosis

mil¹ adf iawn, dros ben; yn fawr, (l)lawer

m. bell ’zo ers amser maith, ers llawer o amser, ers oesoedd (byd); amser maith yn ôl, yn bell bell yn ôl

m. gozh hen iawn

m. laouen llawen iawn, hapus dros ben

m.-rekouret eo bet gant e dud mae’i rieni wedi bod yn gef(e)n mawr iddo, bu’i deulu o/yn gymorth aruthrol iddo, cafodd lawer iawn o gymorth gan ei rieni, cafodd ei achub (o drybini enbyd) gan ei deulu

ezhomm en devez da vezañ m.-bedet da zebriñ bydd gofyn/rhaid ei gymell a’i gymell / ei gymell sawl gwaith i fwyta

mil² rhif. a rhage g.mil; (ffig.) cant a mil, llawer iawn

(ur) m. a dud mil o ddynion/bob(o)l

daou vil den dwy fil o ddynion/bob(o)l

m. birviken james byth tragwyddol, byth bythoedd

m. boan poenau mawr; llawer o boen/ boendod, tipyn o anhawster/drafferth

gant m. boan â thipyn o anhawster/ drafferth, nid ar chwarae bach

m. bok cusanau fil, llawer o swsys

m. bres brys/hast mawr/enbyd, taro mawr, taraf gwyllt, gwylltu difrifol/dychrynllyd

m. micher m. vizer carreg a dreigla ni fwsogla

m. damm darnau mân

terriñ/torriñ e m. damm briwa’n yfflon / ddarnau mân, torri’n chwilfriw/gyrbibion/dipiau mân, chwalu’n deilchion/ysgyrion; rhwygo’n rhacs jibidêrs

bezañ e sell ober m. ha graet kazh bwriadu gwneud pethau mawr ond heb ddod i ben â gwneud dim / heb lwyddo i wneud dim

kaout m. chañs cael llawer iawn o lwc

m.-doullet yn dyllau i gyd; yn rhidyll

m.-hent-dall gw. milendall

ur c’hoari-m.-damm jig-so

miliad g.-où casgliad o fil

miliadoù a rederien miloedd o redwyr

milc’hwid g. -ed bronfraith

mildelienn b. -où (bot.) milddail

milendall g.-où drysni, drysle, labrinth

milfler/milflaer g. (bot.) milddail

milgin b. -où llawes

milgoul(ou)m torf. -enn b. (bot.) berw’r ieir (torf.), canclwm (torf.)

miliad g. -où mil

miliard g. -où biliwn, milfiliwn

milieroù: dre vilieroù, a-vilieroù wrth/yn eu miloedd, yn filoedd ar filoedd

miligramm g.-où miligram

milimetr g. -où milimetr/milimedr

milin b. -où melin

pep hini a dro hag ar vilin a dro llawer o waith a wna llawer o ddwylo

m.-avel melin wynt

m.-baper melin/ffatri bapur

m.-dour/zour melin ddŵr

m.-dredan canolfan cynhyrchu trydan

miliner g. -ien melinydd

kemer ur wenodenn m. tynnu plet (I.), torri llwybr llygad/tarw, mynd y ffordd fyrra’

milion rhif. g. -où miliwn

milionour g. -ien miliwnydd

milionvet trefn. miliynfed

milligañ be. melltithio, collfarnu, damnio

milliget abf melltigedig,

un teod m. tafod drwg/gwenwynllyd

milliour a. blysiog, chwantus (am lygaid)

milour g. -ioù drych

milskoul(ou)m g. (bot.) canclwm, berw’r ieir

miltamm g. -où jig-so

miltir g. -ioù milltir

milved g. -ioù milflwydd(iant), mil o flynyddoedd

milvedenn b. -où milfed ran

milvet trefn. milfed

milvezeg g. milvezeien milfeddyg

milvloaz g. milflwydd(iant)

milzin a. anodd ei blesio/phlesio (ynglŷn â bwyd), misi; main, tenau, gwanllyd yr olwg; meddal (am ffrwythau)

milzinañ be.meddalu, tyneru

milzoull g.(bot.) dail y Fendigaid, llysiau Ioan

mimoza g. -ed, -où (bot.) mimosa

min¹ g. -où wyneb; golwg; genau; safn

m. fall en deus mae golwg wael arno

m. fall/fallakr en deus mae golwg ddrwg/fileinig/ysgeler arno

ober m. kousket esgus/smalio cysgu, cymryd arno/arni ei fod/bod yn cysgu

ober minoù tynnu gwep; gwneud clemau/(y)stumiau

min² g. -(i)où gwaith mwyn, mw(y)nglawdd; gwaith/pwll glo, glofa; ffrwydryn

’minabl gw. ’minapl

minañ be. mwyngloddio; cloddio (am lo); gosod ffrwydron

minaoued gb. -où mynawyd

honnezh ’zo evel ur m./vinaoued en ur sac’h ’all honna ddim cadw cyfrinach dros ei chrogi

’minapl adf arbennig, neilltuol, rhyfedd(ol), hynod, eithriadol; i’w ryfeddu, dros ben, y tu hwnt

brav m. rhyfedd(ol) o hardd, prydferth i’w ryfeddu, hardd dros ben, y tu hwnt o bert, arbennig/neilltuol o brydferth

’m. eo kreñv mae’n syndod/rhyfeddol/ ddychrynllyd o gryf, mae’n gryf dros ben, mae’n gryf i’w ryfeddu

minc'hoarzh g.-où gwên

minc'hoarzhin be.gwenu

mindrailherez b. -ioù peiriant saethu

mindreuz a. mingam

minell b. -où pedol ar sawdl esgid; modrwy (am drwyn mochyn)

miner g. -ien mwynwr, mwyngloddiwr; glöwr, colier; ffrwydrwr (milit.)

mingamm a. mingam

mingl a. claear

minic'hi b. -où lloches, noddfa

minikasetenn b. -où casét (sain)

ministr g. gweinidog (seneddol)

M. an Deskadurezh y Gweinidog Addysg

M. an (Aferioù) Diabarzh y Gweinidog Gwladol, yr Ysgrifennydd dros Faterion Cartref

M. an Diavaez Gweinidog Materion Allanol/Tramor

M. ar Yalc'h Canghellor y Trysorlys

Kentañ m. Prifweinidog

ministrañ be.gweinyddu

ministrerezh g. gweinyddiaeth

minor¹ a. bach; llai; is; (cerdd) lleiaf

minor² g. -ed un o dan oed; amddifad; unig fab; aer/etifedd cyfoethog

m.-rik plentyn cwb(w)l amddifad

minoraj g. plentyndod

minorelezh b. -où lleiafrif (ethnig)

minorezel a. lleiafrifol, yn perthyn i'r lleiafrifoedd

mino(u)rez b. -ed unig ferch

miñs¹ a. wedi’i friwa/chwalu/malu’n fân

kaol m. bresych wedi’u chwalu’n fân

miñs² g. mins, briwgig

miñsañ be. briwa

mintin g.-ioù bore

m. mat, abred diouzh ar m. yn fore iawn

sevel m. mat codi/cwnnu’n fore/ gynnar iawn / yn blygeiniol / yn y bore bach / cyn cŵn Caer

betek ar m. tan y bore

da vintin, diouzh ar m., er m. yn y bore

dec’h vintin bore ddoe

dilun vintin bore llun

ken m. se mor fore/gynnar â hynny

warc'hoazh vintin bore fory

m.-goulou/-c’houlou, da vintin-gouloù/-c’houloù gyda’r wawr, ar doriad y dydd, gyda thoriad y wawr, yn y bore bach, yn oriau mân y bore, yn blygeiniol, cyn codi cŵn Caer

mintinoc’h adf. yn fwy bore/cynnar (yn y bore)

mintinvezh g. -ioù (un) bore (cyfan / ar ei hyd)

ur m. hañv bore o haf

mintr g. -où meitr

minvig g. bywyn

m. bara bywyn bara

mioc’h a. wedi’i hanner/(l)led grasu, heb ei bobi/phobi’n llwyr

bara m. bara toeslyd

miod¹ a. wedi’i dorri/friwa/chwalu’n ddarnau (am fara mewn cawl, ayyb.)

miod² g. cawl/llaeth a thameidiau o fara ynddo

mir a. cadw; wedi’i biclo; wedi’i rewi (am fwyd)

avaloù m. afalau cadw

boued m. bwyd cadw

kig m. cig tun

mirakl g. -où gwyrth

miraklus a. gwyrthiol

mirc'hed, mirc'hi ll. marc'h qv.

mirdi g. -où amgueddfa

mirer/mirour g. -ien gwarchodwr/ gwarcheidwad, ceidwad, gofalydd; ceidwadwr (gwleid.)

mirerezh g. cadwraeth; ceidwadaeth

miret/mirout be. cadw, diogelu, gwarchod, amddiffyn; atal, gwarafun, rhwystro; gwylio; ymatal, ymwrthod

m. ouzh ub. d’ober udb. atal/ rhwystro rhn rhag gwneud rhth, gwarafun i rn wneud rhth

mir outañ d’ober an dra-se atal/rhwystra/cadw fe/fo rhag gwneud hynny, gofala/gwylia na wnaiff e/o (mo) hynny

ha n’eus ket tu da virout outañ anochel, anorfod, nad oes modd ei osgoi

ne c’hellan ket m. a soñjal ni allaf lai na meddwl, ’alla’ i ddim peidio (â) meddwl

mirr g. myrr

mirzin gw. milgin

misal g. -ioù llyfr offeren

misi g. balm (i’r enaid), bendith, boddhad, pleser

kaout m. bod wrth ei fodd/bodd, yn ei (h)elfen, cael balm (i’r enaid)/bendith/ boddhad/pleser

ur m. he c’hlevet atav yn bleser ei chlywed bob amser

mision g. -où cenhadaeth

misioner g. -ien cenhadwr

mister g. -ioù dirgelwch; drama firagl

misterius a. dirgel, cudd(iedig); anesboniadwy, annirnad, rhyfedd(ol), hynod

mistr a. pert, del, tlws, golygus; lluniaidd, main; gosgeiddig; cymen, taclus, twt; coeth (am eiriau)

mistri ll. mestr qv.

mitizhien ll. matezh qv.

mitologek a. mytholegol, chwedlonol

mitologiezh g. mytholeg, chwedloniaeth

mitoniñ be.mudferwi

miz g. -ioù mis

m. meurzh a c’hloaz : m. ebrel a lazh Mawrth a ladd Ebrill a fling

ar m. Mari mis mai

bep tri m. bob tri mis, bob chwarter/ cwarter

mizioù ll. misoedd; misglwyf

mizer b. -ioù trallod, gofid, helynt, helbul, trybini, cyni

m. zu gofid/trallod affwysol

m. he deus gantañ mae hi’n cael amser galed/caled gydag e/o, mae’n cael llaw drwm/drom gydag e/o, mae hi’n gweld myrdd gydag e/o

emañ er vizer mae mewn gofid/helynt/ helbul/trallod

er vizer emaint o vevañ, o fritañ m. emaint mae hi’n galed/gyfyng/fain arnyn nhw, maen nhw’n llwm/dlawd iawn, maen nhw’n diodde’/godde’ caledi

miziek a. misol

mizoù ll. costau, treuliau

m.-kas costau cludiant

en e vizoù e-unan ar ei draul/gost ei hunan

hep m., kuit a vizoù yn ddi-dâl, yn rhad, heb ddim i’w dalu

mizvezh g.-où mis (cyfan / ar ei hyd)

moaien b. modd

moal a. moel

moan a. main, tenau; cul

m. e veg â bochau/wyneb pant(i)og/curedig, ag wyneb main

bale/charre m. gant ub.ufuddhau/ plygu i rn yn ddirwgnach

bezañ erru m. e revr dech rau ofni, mynd yn ofnus, dechrau crynu yn ei ’sgidiau

lorc’hig m. - muioc’h a voged eget a dan gw. moged

ober kof(ig) m., ober bouzellenn voan byw’n fain, byw ar fin y gyllell, byw ar ei gythlwng/chythlwng, codi’r rhast(a)l

un den hir ha m. evel ar wallamzer dyn fel dwy lath o edau

un hent m. heol gul

ur voger voan wal denau, wal heb fod yn drwchus

ur vouezh voan llais main

moanaat b. teneuo, colli tir (ffig.); culhau

m. a ra ar yalc’h mae’r pwrs/waled yn ysgafnhau/ysgawnu, mae’r boced yn gwacáu, mae’r arian yn prinhau

moanard g. -ed dyn main/tenau

moarvat adf. yn siŵr, bid siŵr, g(w)lei (ar laf.)

moc'h ll. pemoc'h qv. moch (ac yn ffig. am ddynion anifeilaidd)

deuet eo ar m. bihan d’ar gêr ganti! mae hi mewn hwyl dda / hwyliau da

n’emañ ket ar m. /moc’higoù er gêr gantañ (aet int war ar gwinizh du) ’dyw e ddim mewn hwyliau da, mae’i hwyl e’n wael, mae croen ei din e ar ei dalcen (ar laf.)

pa vez ar m. er gêr gantañ pan fydd e mewn hwyliau da

m.-gouez ll. pemoc'h-gouez qv.

moc’hañ, moc’hachiñ, moc’hellat be. cawl(i)o, gwneud cawl(ach)/móch

moc’hedigoù ll. moc’hig g. chwain-môr ll. chwannen fôr

mod g. -où dull, ffasiwn, ffordd, modd; modd (cerdd.)

m. kozh hen ddull, hen ffasiwn

m. nevez ffasiwn newydd

dilhad m. nevez dillad ffasiynol/cyfoes, dillad ffasiwn newydd

geriadurioù m. nevez geiriaduron dull diweddara’

m. ’meus klevet yn ôl a glywais i

m. pe vod rywfodd / ryw ffordd / rywsut neu’i gilydd

m.-all/arall fel arall, yn wahanol; neu (fel arall), onid e; ar wahân i hynny, ac eithrio hynny, oni bai am hynny

(e-)m.-se felly, fel yna

er m.-mañ fel hyn

hervez m. ar vro yn ôl arferiad y fro / yr ardal; yn ôl dull y wlad

moder¹ a. cymedrol

moder²(asion) g. cymedroldeb

pa vez mat ar fest - m. a zo onest cymedroldeb ymhob peth

modern a. cyfoes, modern

modernaat be. moderneiddio, adnewyddu

moereb b. -ed, -ezed modryb

m.-kozh hen fodryb

mog g. anterth, gogoniant, man gorau

emañ al loar en he m. mae’r lleuad yn llawn

moged g. -où mwg; ager, anwedd

m. a ya em sac’h (n’on ket evit e nac’h)! mae’n codi fy ngwrychyn/ natur/nhymer i! mae’n fy hala i’n benwan (walocs) / gandryll/ynfyd!

lorc’hig moan - muioc’h a voged eget a dan swanc a dim yn y banc

ober/teurel m. gollwng mwg, mygu

mogedek a. yn llawn mwg, myglyd

mogedenn b. mwgyn

(n’ez) po ket ur vogedenn? ’chymeri di ddim mwgyn/sigarét?

m. douar (bot.) mwg y ddaear, cod/ pwff y mwg

mogedet abf wedi'i fygu

mogediñ be.mygu, gollwng mwg, mygdarthu; anweddu, cymylu (ag anwedd)

moger b. -ioù wal, mur

mogidell b. -où niwl, tarth

mogn a. anabl, â braich ddiffrwyth; naill fraich, unfraich, ag un fraich

moien gw. moaien

moj g. -où trwyn (mochyn), swch

mojenn b. -où chwedl

mojennel a. chwedlonol

mokasin g.-où mocasin

molekul torf. -enn b. molecylau ll. moleciwl

momed g.-où eiliad, ysbaid fer

momeder g.-ioù pendil; (ffig.) calon

mon g. baw (dyn), cachu

mondian g. -ed gŵr cyfoethog/cefnog/ ariannog iawn

monedonea g. mynd-a-dod

moneiz g. arian; newid mân; newid (am arian)

fals voneiz arian ffug

n’hoc’h eus ket rentet ma/va m. din ’dych chi ddim wedi rhoi (fy) newid i fi/mi

m.-paper arian papur

ur pezh m. darn arian

monk(l)us a. yn siarad yn drwynol, yn siarad trwy’i drwyn/thrwyn

moñs a. naill fraich, unfraich, (ag) un fraich; lletchwith, llibin, trwsg(w)l; anab(a)l

moñsad g.-où bripsyn, pinsiad, tipyn bach, ychydig iawn

moñselin g. mwslin

moñson b. -où gorcharfan, cig y dannedd

mont be. mynd

m. a-dizh/d’an daoulamm/d’ar pimperlamm/d’ar red mynd ar frys/garlam/wib, mynd yn gyflym/glou, carlamu, hedfan (ffig.), rhuthro, mynd fel cath i gythrau / fel y meil (ar laf.)

m. a-lamm llamu

m. a ra kalz liv gantañ mae’n defnyddio llawer o baent/inc

m. a ruz/a-stlej mynd/llusgo ar ei ben-ôl , llusgo

m. bihan curo'n wyllt, carlamu (am y galon)

m. da mynd i; mynd yn, datblygu'n, troi'n; tynnu am (am amser)

m. da baour mynd yn dlawd/llwm

m. da binvidik ymgyfoethogi

m. da deir eur tynnu am dri o’r gloch

m. da fall gwaethygu, mynd yn ddrwg, pydru, madru, mallu

m. da gelenner/vartolod/veleg mynd yn athro/forwr/offeiriad

m. da get/netra mynd/berwi/toddi yn ddim, diflannu

m. da goll mynd ar goll

m. da gozh heneiddio, mynd yn hen

m. da gred / e kred evit ub. mynd yn feichiau dros rn

m. da ub. e brezhoneg cyfarch rhn yn Llydaweg, (dechrau) siarad â rhn yn Llydaweg

m. d'an nec'h mynd lan / i fyny

m. d'an traoñ mynd (i) lawr / tuag i lawr

m. a ra d’an traoñ? siwd mae e’n mynd lawr? ’ydy e/hi’n dda? (am rywbeth i’w fwyta)

m. d'ar gêr mynd adre’, mynd tua thre’

m. diaes e benn / he fenn anesmwytho, blino, gofidio, poeni, pryderu, mynd yn anesmwyth/anniddig/ofidus/bryderus

m. dezhi mynd ati, bwrw/ymroi iddi

m. a ra dezhi dizamant ’does dim gwaith a saif o’i flaen/blaen, ’does dim of(o)n gwaith arno/arni

m. digant/diouzh gadael, ymadael â

m. digant / mont (kuit) diouzh e wreg ymadael â’i wraig

m. dirak ar varnerien mynd o flaen ei (g)well (sic.), ymddangos ger bron y fainc

m. diwar an arroudenn m. re bell/lark ganti mynd yn rhy bell; mynd dros ben llestri; gor-ddweud; gorliwio; gor-wneud

m. diwar/a-ziwar wel diflannu, mynd o'r golwg

m. dre gaer d’ub. siarad yn garedig â rhn, trin rhn yn dyner/garedig

m. dre guzh/laer/sil mynd/llithro yn ddirgel / yn llechwraidd / yn ddiarwybod i neb, sleifio

m. dre nerzh defnyddio trais

m. + da traethiadol + e. mynd yn

m. da gelenner mynd yn athro

m. d’ub./d’udb. ymosod ar rn/rth; mynd i’r afael â rhn/rhth; trafod, trin rhn/rhth

m. e. datblygu'n, mynd yn, troi'n; siarad, defnyddio

m. e. troi i’r (ac enw iaith); torri’n

m. e mil damm torri’n ddarnau (mân) / yn yfflon / yn chwilfriw, briwa’n gandryll, chwalu’n deilchion

ret vo dit m. e galleg bydd (yn) rhaid i ti siarad/ddefnyddio Ffrangeg, rhaid i ti droi i’r Ffrangeg

m. e kounnar/fulor/belbi mynd yn gacwn/gaclwm/gynddeiriog/benwan (walocs)/ynfyd/wallgo’, cynddeiriogi, colli’i dymer/thymer, colli’i limpyn

m. (tre) e-barzh, m. tre mynd i mewn

m. en-dro mynd yn ôl, dychwel(yd); mynd/gweithio (am beiriant, cloc, ayyb.)

m. en hent mynd ar ei ffordd/hynt, cychwyn ar ei daith, dechrau ar ei siwrnai

m. en tu all mynd i’r och(o)r draw; (ffig.) cael haint, llewygu

m. er maez mynd mas/allan

m. er maez eus ar park mynd yn rhy bell (ffig.); mynd dros ben llestri; gor-ddweud; gorliwio; gor-wneud

m. gant ub. mynd gyda rhn; cael ei gymryd/chymryd gan rn, cael ei (l)ladrata gan rn

m. gant e hent mynd rhagddo, prysuro ymlaen, mynd ar ei ffordd/hynt/siwrnai

m. gwelloc’h-gwell / gwelloc’h-gwellañ / gwell-ouzh-gwell / war wellaat gwella

m. skuizh (gant) alaru (ar), blino (ar), diflasu (ar)

m. pell mynd ymhell / yn bell, para’n hir

m. pell ganti mynd yn bell; byw’n hen/hir

m. re bell ganti, m. re bell eus ar park mynd braidd yn bell (ffig.); mynd dros ben llestri, bod yn eithafol; gor-ddweud, gorliwio, ymestyn pethau

m. tre gw. m. (tre) e-barzh

m. war-(a)raok mynd/cerdded/camu ymlaen

m. war e barlochoù/grabanoù mynd ar ei bedwar / ar ei draed a’i ddwylo, cripad/ cripian

m. war + be. yn -aat mynd yn + gradd gymh. a., mynd yn fwyfwy / yn fwy a mwy + gradd gysefin a.

m. war ledanaat lledu, llydanu, mynd yn lletach

m. war washaat gwaethygu, mynd yn waeth / ar ei (g)waeth; mynd yn fwyfwy drwg/gwael, mynd yn fwy a mwy drwg/gwael, gwaelu (wrth gyfeirio at iechyd neu bryd a gwedd yn unig)

m. war wellaat gwella

m. war draoñ gostwng, dod i lawr (am bris/gost)

m. war-gil/-giz/-souz mynd tuag yn ôl, mynd ’wysg/llwr’ ei gefn/chefn; camu’n ôl; cilio'n ôl

m. war gomz/gaoz/c’her ub. siarad/torri ar draws rhn

m. war grec'h codi/cwnnu, mynd lan / i fyny (am bris/gost)

m. war gresk cynyddu, mynd ar gynnydd; tyfu

m. war sevel mynd lan / i fyny, codi/cwnnu, dringo, esgyn

m. war vaez gw. maez

m. war ziminu mynd yn llai, cilio (o ran pryd a gwedd)

m. war ziskenn mynd (tuag) i lawr, disgyn

ar c’hentañ m. ar c’hentañ dont cynta’ i gyd yr aiff dyn cynta’ i gyd y daw e yn ei ôl / tua thre’ / adre’

ar c’hentañ m. ’vo ar gwellañ gorau po gynted/gynta’y bydd dyn yn mynd

bezañ etre m. ha dont bod/cloffi rhwng dau feddwl, bod mewn cyfyng-gyngor / mewn penbleth

n’eus m. ebet ganin ar beure-mañ ’does dim mynd/cic o gwb(w)l yno’ i y bore ’ma

penaos ez a ar bed / an traoù ganez/ ganit? sut mae hi arnat ti? siwd wyt ti?

un tiked / ur bilhed mont hebken tocyn/ticed unffordd

un tiked / ur bilhed m.-dont tocyn/ ticed mynd-a-dod /dwyffordd / yn ôl ac ymlaen

montr g. -où wats

Montroulez e.lle Morlaix (Ffrg)

monumant g. -où, monumañchoù cofgolofn, garreg goffa, maen coffa

mor g.-ioù môr

ar m. Atlantel, m. Iwerzhon Môr Iwerydd

M. Breizh Môr Udd

ar m. Habask/-Peoc’hus y Môr Tawel

ar m. Kreizdouarel y Môr Canoldir

ar m. a zo droug ennañ mae’r môr yn arw/wyllt/gynddeiriog

ar m. a zo o tont araok mae’r môr yn dod i fewn/mewn

ar m. bras/don y cefnfor, y môr mawr, yr eigion

d’ar m. e ya ar pesk(ed), e-lec’h emañ ar m. emañ ar pesked i’r pant/môr y rhed y dŵr, i’r pant y rhed y cerrig

diskenn a ra ar m., tre a ra ar m. mae’r môr ar drai

ur m. a dud môr/torf/tyrfa o bob(o)l

m.-bihan gwlff, geneufor; bae

M.-Bihan Brest Bae Brest

M-Bihan Gwened Bae Gwened

morad g. -où llanw; llawer (o), llond gwlad (o) (ffig.)

moraer g. -ien morwr, llongwr

morailh g. -où bollt (drws), clo

laka(a)t dindan vorailh dodi/rhoi o dan glo

morailhañ be. bollt(i)o (drws), cloi

morañ be.lansio, gwthio i'r môr (am fad/ gwch/long); rhoi yn y môr, gollwng i’r môr; morio, hwylio

moranv g. moranoioù llysenw, glasenw, blasenw

morbig b. -ed pioden fôr, twm pib, llymarchog

morboull g. -où morllyn

morbreizhañ be. herwhela (ar y môr)

morbreizher g. -ien môr-leidr

morc’hast b. morc’histi morgi

morc'hed g. -où edifeirwch, blinder, gofid

kregiñ a reas m. ennañ/enniñ, savet ez eus m. dezhañ/dezhi dechreuodd ddifaru’i ((h)enaid), ’roedd/teimlai yn edifar/flin iawn

n’hoc’h eus ket m. da gaout ’does dim eisiau i chi deimlo’n edifar/flin

morc'hedus a. blinderus, gofidus, aflonydd; edifar; gofalus, cydwybodol

morc’histi ll. morc’hast qv.

morc’hwen torf. morc’hwanenn b. chwain môr ll. chwannen fôr b.

mordo: bezañ war vordo bod mewn cyfyng-gyngor, bod rhwng dau feddwl

mordoenn b. -où cyntun

mored g. -où cysgadrwydd, chwant cysgu, syrthni; blinder, llesgedd, diffyg egni

moredadenn b. -où cwsg ysgafn, cyntun, rhwng cwsg a dihun / ac effro

morediñ be. cael cwsg/cysgad/cyntun, cysgu ar ei drwyn (ffig.), hepian cysgu, bod rhwng cwsg a dihun / ac effro

morenn b. -où niwl trwchus, niwlen/ nudden drwchus (ar y môr); pwl o iselder ysbryd, pwl o’r falen

morennet abf < morenniñ niwlog iawn, wedi’i (g)orchuddio a niwlen/nudden drwchus

morenniñ be. dod/mynd yn niwlog iawn

morfin g. morffin

morfologek a. morffolegol

morfologiezh b. morffoleg

morgad torf. -enn b. ystifflog

Morgad e.lle Morgat (Ffrg)

morgan g. -ed môr-ddyn

morganez b. -ed morforwyn

morgaoul/morglaour torf. -enn b. slefrod môr ll. slefren fôr

morgazh g. -ed octopws

morgevnid torf. -enn b. corynnod y traeth ll. corryn y traeth

morgizhier ll. morgazh qv.

morgousk a. hanner cwsg, rhwng cwsg a dihun / ac effro, yn hepian cysgu

morgousket be. pendwmpian, hanner cysgu, hepian cysgu

morhoc'h g. -ed llamhidydd

morian¹ a. (y) dyn croenddu, yn perthyn i’r dyn du, croenddu

morian² g. -ed dyn croenddu; gwennol ddu

moriñ be. cymylu, copri, clafychu am y glaw

morlaer g. -on môr-leidr

morlean b. -ed honos, brenhinbysg

morlenn b. -où morllyn, angorfa

morlivañ be. gwelwi, colli’i (l)liw (am berson)

morlivet abf gwelw, wedi colli’i (l)liw (am berson)

morlouan g. -ed gwyniad y môr

morlusenn b. -où niwlen/nudden fôr

mormonad g. mormoniz mormon

mors a. araf, swrth, cysglyd, marwaidd, difywyd, digyffro

mors g. -(i)où clamp (feis)

morse adf (gyda’r neg.) byth (yn y pres.)

morskoul g. -ed mulfran wen

mort adf yn galed; yn dynn; i’r eithaf

dalc’homp m.! daliwn ein gafael yn dynn! daliwn yn ddigyfaddawd/gadarn! daliwn ati hyd yr eitha’/ hyd eithaf ein gallu

skeiñ m. bwrw/curo/taro’n galed

stardañ m. gafael/gwasgu yn dynn moru torf. -enn b. penfras

morueta be. pysgota penfras

morvaout g. -ed bilidowcar, morfran mulfran

morvil g. -ed morfil

morvleiz g. -i morgi, siarc; penci

morvran b. morvrini bilidowcar, morfran, mulfran

morwreg b. morwragez morforwyn

morzañ be. mynd i gysgu (ffig.), mynd yn ddiffrwyth, cyffio, fferru, sythu, parlysu, stiffhau (am aelodau'r corff)

morzet abf morzañ qv. wedi mynd i gysgu (ffig.), wedi mynd yn ddiffrwyth (dros dro), wedi cyffio/ferru/sythu, wedi’i barlysu/ pharlysu (am aelodau’r corff); llonydd, disymud; didaro, difater, di-hid

m. e zivhar wedi colli ffrwyth ei goesau, heb ddim teimlad yn ei goesau

ar boan a zered d’an daoulamm - da vont kuit e vez m. ha kamm fe ddaw poen ar garlam - bydd yn araf yn ymadael

me zo m. ma izili ouzhin mae f’aelodau wedi mynd yn ddiffrwyth / wedi cyffio / wedi sythu / wedi fferru / wedi stiffhau

morzhed b. -où, divvorzhed morddwyd

m.-hoc’h ham

m.-yar coes ffowlyn / cyw iâr

morzhol g. -ioù morthwyl

morzholat/morzholiañ be. morthwylio

morzigell b. -ed llygoden y maes / yr ŷd

moskeenn b. -où mosg

mot a., motet abf wedi'i barlysu/pharlysu, wedi mynd yn ddiffrwyth (am aelodau’r corff); llonydd, disymud, difywyd, stond

moualc'h b. mouilc'hi mwyalchen

diskoachañ ur voualc’h war he neizh (ffig.) dal(a) rhn wrthi, darganfod cyfrinach rhn

lazhañ div voualc’h gant ur maen lladd dau aderyn ag un garreg/ergyd

ur vamm voualc’h gw. mamm

m.-arc’hant glas y dorlan

mouar torf. -enn b. mwyar ll. -en

mouara be. mwyara

mouch(ig) g. -où pabwyr; anadl(iad) ola’, marw(olaeth); awel(yn), ffiws (ffrwydrolyn); mwgwd am lygaid, bwmbwrdd

m. ar gwenaner rhwyd/feil/gorchudd gwenynwr

m. buhez anadl einioes

keit ha ma vo ur m. buhez ennañ/ enni tra bo anadl/bywyd ynddo/ynddi diwezhañ m. e vuhez ei ana(d)l ola’

betek ar m. diwezhañ hyd ei farw/marw, hyd ei fedd/bedd, ar hyd ei (h)oes

c’hoari m.-ig-dall chwarae mwgwd yr ieir / mwgwd y dall / bwmbwrdd / mam-gu ddall

m.-avel awel, gwth/cwthwm o wynt

n’eus m.-avel ebet ’does dim awelyn / dim awel o wynt / dim awel o gwb(w)l

m.-goulou cannwyll

mervel evel ur m.-goulou diffodd fel (golau) cannwyll (am farw)

mouchañ be. mygydu, rhwymo'r llygaid i'w dallu, dallu â mwgwd; gorchuddio, cuddio

m. ar prenestr/frenestr cau/tynnu’r llenni

mouchit mat ho kole bihan pe a-hend-all ho-po poan gantañ gwae’r tŷ lle na chlywer llais cerydd, gellir plygu’r gangen ond rhaid torri’r goeden, a arbedo’i wialen a ddifwyna’i fachgen, hyffordda blentyn ar ben y ffordd

mouched g. -où awel(yn)

ur m. erc’h pluen/plufyn eira

mouchenn¹ b. -où torth fach gron o fara, coben

mouchenn² b. -où pabwyr; toddyn, ffiws (ffrwydrolyn)

mouchet abf mouchañ qv.

ma/va zi eo a vo m. gant an ti nevez fy nhŷ i gaiff ei guddio gan y tŷ newydd

mouchig-dall g. mwgwd am y llygaid, rhwymyn i ddallu'r llygaid

c'hoari m.-d. chwarae cwato, chwarae lica-loci

mouchouer g. -où n(e)isied, hances (boced), cadach poced, macyn, ffunen boced, necloth; crafat, necloth; siôl fach

moudenn b. -où, mouded twmpath; tywarchen, mawn

m.-verienn twmpath morgrug

moue g. -où mwng

leuskel o brid ganto war o m. rhoi perffaith ryddid iddyn nhw, rhoi hewl glir iddyn nhw, rhoi penrhyddid iddyn nhw

mouest a. llaith; gwlyb; niwlog

mouezh¹ b. -ioù llais; pleidlais

m. an dud llais y bob(o)l/wlad/werin, barn y bob(o)l, y farn gyhoeddus

m. ar c’heleier cân/sain y clychau

m. ar goustiañs llais cydwybod

m. ar mor sŵn y môr

a vouezh izel yn dawel (am siarad, canu ayyb.)

a vouezh uhel yn uchel (am siarad, canu ayyb.)

ar vouezh a lavar mae si/sôn ar led, maen nhw’n dweud, mae si ym mrig y morwydd

en ur vouezh ag un llais, yn unfrydol; yn unsain

deu(e)t eo e vouezh gros gantañ mae ei lais wedi torri

dindan e vouezh o dan ei ana(d)l

klask mouezhioù canfasio

n’eus m. ebet dezho da vont ’does dim sôn gyda nhw / ganddyn nhw am fynd, ’does dim argoel mynd arnyn nhw

pa oa roet un tamm m. din pan ges i gyfle i ddweud gair

sevel e vouezh codi/cwnnu’i lais, datgan ei farn, dweud ei ddweud

sevel e vouezh ouzh ub./udb. gwrthwynebu rhn/rhth, gwneud safiad/protest yn erbyn rhn/rhth, codi/cwnnu’i lais yn erbyn rhn/ rhth

ur vouezh kilhog ’zo gantañ mae’i lais yn dechrau torri

mouezh² g. gwynt/sawr cas, aroglau drwg, drewdod

mouezhañ be. gwynto, arogleuo, sawru, bod â gwynt (cas) / ag aroglau (drwg) arno/arni, drewi

mouezhel a. lleisiol

mouezhiadeg b. -où etholiad

moezhiadenn b. -où pleidlais

mouezhiañ be. pleidleisio, bwrw pleidlais

mouezhus a. drewllyd

mougadenn b. -où mogfa/mygfa; diffyg (ar y lleuad / yr haul)

m. al loar diffyg ar y lleuad

m. an heol diffyg ar yr haul

mougañ be. mogi/mygu; diffodd; tewi (am lais/sgwrs/siarad); dihoeni, marw (am le/wlad)

prest on da vougañ gant ar sec’hed ’rwy’ i bron â thagu (o syched), mae ’ngheg i’n grimp

te a lakao ac’hanon da vougañ dre c’hoarzhin re fe wnei di i fi fogi/dagu drwy chwerthin gormod(d)

mouget abf mougañ qv.

m. oa ar gaoz tawodd/peidiodd y siarad/sgwrs, daeth taw ar y siarad/sgwrs, bu tawelwch

mougus a. myglyd, mwll, trymaidd, yn ddigon i fogi dyn; myglyd (am lais)

moui torf. -enn b. cleren lwyd, robin y gyrrwr

mouilc'hi ll. moualc'h qv.

dallañ m. ceisio cyflawni rhth yn y tywyllwch

mouk¹ a. myglyd, mwll, trymaidd, yn ddigon i fogi dyn (am y tywydd); myglyd (am lais/sŵn)

amzer vouk a ra, m. eo an amzer mae’n fwll/drymaidd

mouk² a. tywyll (am liw); porffor

ruz-m. coch tywyll

moulbennek a. pwdlyd, sarrug (yr olwg), â chroen ei din/thin ar ei dalcen/thalcen (ar laf.)

moulbenniñ be. tynnu gwep, cuchio, crychu’i dalcen/thalcen

moull¹ a. argraffedig

paper m. papur â phrint arno

skritur m. print

moull² g. -où mo(w)ld; cysodiad

bara m. bara tun, torth o fara (a graswyd/bobwyd mewn tun)

moulladenn b. -où argraffiad

moulladur g. -ioù argraffiad, print; argraffu

ar c’hentañ m. yr argraffiad cynta’

an eil m. yr ail argraffiad

paeañ ar m. talu am yr argraffu

moullañ be. llunio; argraffu

moullañ g. argraffu

mouller g. -ien argraffydd (person)

moullerez b. -ioù argraffydd, peiriant argraffu

moullerezh¹ b. -ioù gwasg

moullerezh² g. argraffwaith

moumoun g. -ed plentyn wedi'i faldodi/ dolach/ddwlfagu/ddifetha/strywa; ffefryn (o blith plant)

moumounañ be. maldodi, mwytho, tolach, dwlfagu, difetha, strywa (plentyn, anifail anwes)

moumounig g. -où ffefryn (o blith plant)

mouni arian (ar lafar)

ha m. bras da douch ac arian mawr i’w ennill/gael

mourrenn b. -où, mourroù mwstas; whisger (cath); teimlyr, ceisyriau

bezan hir e vourrennoù edrych yn ddiflas/ddiserch

c’hoarzhin dindan e vourr(enn)où chwerthin o dan ei anadl/ddannedd, chwerthin rhyngddo fe a fe’i hun(an)

lipat e vourr(enn)où llyo’i wefusau, llyfu’i weflau (wrth fwynhau’i fwyd)

ober mourrennoù tynnu gwep/wyneb, gwneud clemau/siapsau/(y)stumiau

mous g. -ed crwt, prentis; gwas bach ar long

m. pri labrwr

mousc'hoarzh g. -où gwên

mousc'hoarzhin be. gwenu

mouskan g. siant

mouskanañ be. hymian, canu'n dawel, mwmian canu, llafar-ganu

mousklenniñ be. gwneud clemau/ siapsau/ystumiau, tynnu gwep/wyneb, cuchio, crychu’i dalcen/thalcen

mouskomz be. sibrwd, sisial; mwmian

mouster b. -ioù mynachdy

moustik g. -ed mosgito

moustik torf. -enn b. mosgitos ll. mosgito

moustr g. -où gormes, trais; hunllef; bwgan

moustrañ be .heidio; pwyso ar, gwasgu; gormesu, llethu; sathru

m. war e galon/spered ffrwyno’i deimladau, cadw’i deimladau o dan reolaeth; pwyso/gwasgu ar ei gydwybod

m. war e imor ffrwyno/rheoli’i dymer

moustrer g. -ien gormeswr

moustrerig-noz g. hunllef

moustrerezh g. gormes

moustrus a. gormesol, gorthrymus

mouzh¹: mont e m pwdu, mynd i’w / idd ’i gwd/chwd, monni, sorri, mynd i siambar sorri

mouzh² a. pwdlyd

ober penn m., mont da doull-mouzh(ig) / e toull-mouzh(ig) / da gêr-vouzhig, ober penn-m. pwdu, mynd i’w / idd ’i gwd/chwd, monni, sorri, mynd i siambar sorri

mouzhañ/mouzhat be. pwdu, mynd i’w / idd ’i gwd/chwd, monni, sorri, mynd i siambar sorri

mud g. -ed mudan

mudañ be.mynd yn fud; esgus/ffugio/ smalio bod yn fud, hala rhn / peri i rn fynd yn fud

muderezh g. mudandod

mudez b. -ed merch fud

mudurun b. -où colyn drws

mui mwy, mwyach, bellach

m. pe vui mwy neu lai

m.-ouzh-m. , muioc’h-m. yn fwy a mwy, yn fwyfwy

muiañ a mwya’

m.-karet anwyla’; anwylyd, cariad, wejen b. (ar laf.), sboner (ar laf.) g.

ar m. ar gwellañ gorau po fwya’, mwya’ i gyd gorau i gyd

ar m. (niver) y mwyafrif

ar m. ma c’heller cymaint ag a ellir; cynifer ag a ellir

dalc’hmat ar re sotañ a c’hlabous ar m. (eus an dra-mañ eus an dra-hont hep gouzout petra a lavaront), ar rod fallañ a wigour ar m. mwya’u twrw / mwyaf trwst llestri gweigion

muioc'h a. gradd eithaf ac adf mwy, rhagor, ychwaneg

m. a voged eget a dan mwy o fwg nag o dân, llawer o fwg ac ychydig o dân, mwy o dwrw nag o daro

m. didorr llai blinderus

m. eget/evit mwy na; dros

m. eget/evit biskoazh mwy nag erioed

m. pe vihanoc’h/nebeutoc’h mwy neu lai

na m. na nebeutoc’h dim mwy na dim llai

seul vuioc’h seul welloc’h gorau po fwya’, mwya’ i gyd gorau i gyd / gorau oll

m.-mui, m.-m. mwy a mwy, mwyfwy

m.-mui a zo o teskiñ kembraeg mae nifer y dysgwyr Cymraeg ar gynnydd, mae mwy a mwy yn dysgu Cymraeg

m.-mui a dud mwy a mwy o bob(o)l, nifer gynyddol/cynyddol o bob(o)l

mul g. -ed mul

mulgen g. -ed un penstiff/(y)styfnig; un pwdlyd

mulgenn b. -ed un benstiff/(y)styfnig; un bwdlyd

mulgenniñ be. pwdu, sorri, monni, llyncu mul

mulgul g. -ioù culfor, swnt

munsun b. -où gorcharfan, cig y dannedd

muntr g. -où llofruddiaeth

ober ur m. cyflawni llofruddiaeth, llofruddio, lladd

muntrañ be. llofruddio, lladd

muntrer g. -ien llofrudd

munud g. -où manylyn

dre/diouzh ar m. yn fanwl

munudig g. teim gwyllt

m.-bras teim

munut¹ a. mân, bach iawn, bitw (bach); ifanc/ieuanc iawn

an dud / ar bob(o)l vunut y bob(o)l ddistadl, y dynion di-nod/cyffredin, y werin (bob(o)l)

munut² adf yn fân

troc’hañ m. torri/briwa/chwalu/malu’n fân

munut³ g. -où, munutenn b. -où munud/muned

munuzer g. -ien saer, asiedydd

munuzerezh g. gwaith saer (coed)

mur b. -ioù mur, rhagfur

mus(et)a be. gwynto, sawro/sawru, ffroeni

musk g. mwsg

muskadig g. mwsgade, mwsgadig, gwin gwyn o Lydaw

mut a. mud

m.-pesk cwb(w)l fud

muturniañ be.anffurfio, anafu, niweidio

muz g. -ioù cwt, sied (ieir); cawell (adar, pysgod)

muzell b. -où gwefus; safn, genau, trwyn (anifail)

alies e teu e anv war vuzelloù an dud bydd pob(o)l yn sôn yn fynych amdano, bydd yn destun siarad yn am(a)l

muzevañ be. sip(i)an

muzik g. -où cerddoriaeth

muzikal/muzikel a. cerddorol

muzisian g. -ed cerddor

muzul g. -ioù mesur

hep m. heb fesur, difesur, anfesuradwy

gant ar m. a roit d’ar re all e vo roet deoc’h â’r mesur y mesurwch y mesurur i chithau, fel y rhoddwch (i eraill) y cewch

kemer ur m., ober muzulioù mesur

roiñ/reiñ da bep hini hervez e vuzul rhoi i bob un yn ôl ei haeddiant

roiñ/reiñ m. d’e chenoù / d’he genoù aros/sefyll yn gegrwth

muzuliañ be. mesur

muzulier¹ g. -ien mesurwr/mesurydd (person)

muzulier² g. -ioù mesurydd (teclyn)

muzulman¹ a. moslem/mwslim

muzulman² g. muzulmiz moslem/ mwslim