T
’ta adfdeus ’ta! dere ’te! tyrd ’ta!
tabac’hat be.creu cynnwrf/helynt, codi terfysg/twrw, cynhyrfu’r dyfroedd
tabernakl g. -où tabernacl
tablez g. -ioù bwrdd gwyddbwyll
tabonenn b. taboned cleren lwyd, robin y gyrrwr
tabou g. -ioù tabŵ
taboulin gb. -où drwm, tabwrdd; tamborîn
n’eo ket gant an daboulin e vez paket ar c’had, n’eo ket gant taboulinoù eo mont da bakañ / e vez tapet kezeg foll/spontik nid â nerth braich ac ysgwydd y mae canu crwth, nid dyn cryf fedr ganu telyn; nid ag edau wlân y mae rhwymo tarw gwyllt, nid â gordd mae cnoco gwybedyn, nid â phladur mae hollti blewyn; nid â rhaw mae rhwyfo cwch; nid â morthwyl pren y mae gyrru hoelen
skeiñ war e daboulin (ffig.) chwythu’i (ut)gorn, canu’i gloch, brolio, ymffrostio
taboulinañ be. taro’r drwm, tabyrddu; (ffig.) cyhoeddi ar led, utganu (o bennau’r tai)
tabouliner g. -ien drwmwr, tabyrddwr; crïwr
taboulinig b. taboulinigoù tamborîn
tabut g. -où trafodaeth; dadl; cynnen, ffrae, cweryl, ymryson, ymrafael
klask t. ouzh ub. ceisio dechrau ffrae â rhn, ceisio codi ffrae/cynnen/bigít â rhn
tabutal be. trafod; dadlau; cynhennu, ffraeo, cweryla, ymryson; ceryddu, cymhennu, cystwyo, dwrdio, termo, rhoi stŵr / pryd o dafod (i)
tabuter g. -ien dadleuwr, cynhennwr, cecryn, un cecrus/ ffraellyd; corddwr (ffig.)
tach1 g. -où hoelen
aet ’z eus un t. er rod a-dreñv mae hoelen wedi mynd mewn i’r olwyn ôl
chom da zastum an tachoù tin-droi, loetran, gwagswmera, oedi ar y ffordd, ymdroi
eeun evel un t. yn syth fel hoelen, mor syth â phocer
lakaat an t. d’ub. cau ceg rhn, rhoi taw ar rn, rhoi rhn yn ei le
me a rae tachoù ’rown i’n poeni/blino/ gofidio/pryderu/ofidus/ bryderus! ’rown i’n ofid i gyd! ’rown i’n llawn gofid!
serriñ an tachoù bod yr olaf mewn ras
sevel war e dach(où) (ffig.) torsythu, ymsythu, codi/cwnnu’i ben yn uchel, chwyddo (o falchder)
skeiñ tachoù gant ub. poeri gwawd ar rn, gwatwar rhn, taflu/tawlu ergydion cas at rn (mewn geiriau llym)
sonn war e dachoù cefnsyth, torsyth, unionsyth, fel pocer (o syth)
t.-krog hoelen i hongian dillad arni/ wrthi
t.-marc’h hoelen bedoli
t.-meud pin bawd
t.-tro sgriw(en)
tach2 g. -où smotyn/sbotyn, brycheuyn
tachad g. -où darn, tamaid, rhan; safle, lle, man; maes, darn/llain o dir, cilcyn o ddaear; tipyn (o amser); ysbaid, ychydig o amser, cetyn (am amser)
t. labour tasg, tamaid/job o waith
abaoe un t. ers ychydig (o amser)
un t. ’zo ers amser, ers (tipyn o) amser, ers cetyn/tro; mae tipyn o amser, mae amser maith
un t. mat a eost cynhaeaf da
tachadoù … tachadoù all ar brydiau / weithiau … bryd arall
tachañ be. hoelio, sicrhau â hoelen/ shoelion
tachenn b. -où darn/llain/tamaid (diogel / go lew) o dir, maes, cae; tiriogaeth; libart; safle, lle, man; ffarm/fferm
t. ar foar cae’r ffair
t. ar politikerezh maes gwleidyddiaeth, y maes gwleidyddol
t. ar vellad, t.-fobal maes pêl-droed
t. gêr sgwâr y dre; marchnadfa
delc’her t. cadw/rhedeg ffarm/fferm
e kement t. buhez ym mhob agwedd ar fywyd
gounit t. ennill tir
gounit t. war ub. trechu rhn, bod yn drec’h na rhn
koll t. colli tir
un dachenn-c’hoari/sport maes chwarae
un dachenn-douar llain o dir, maes, cae, parc
un dachenn-emgann maes y gad
un dachenn-gamping/gampiñ maes gwersylla
un dachenn-vara toc(yn) o fara
un dachenn-ziaes lle/maes/pwnc/ testun anodd, talcen caled (a ffig.)
t.-barking/barkiñ maes parc(i)o
t.-gampiñ/garavanennoù maes/ gwersyll carafanau
t.-gampiñ/deltennoù maes/gwersyll pebyll
t.-nij maes awyr
un dachennig(-douar) cilcyn o ddaear, llain/darn o dir, plotyn (ar laf.)
tachennad b. -où darn helaeth o dir; tiriogaeth
tad g. -où tad
an t. y tad; y gwryw (am anifeiliaid ac adar); y gorau; .); ei dad/thad ayyb.
An T. Y Tad (offeiriad yn Eglwys Rufain)
alies eo bet An Tad Klerg hag an Tad Kalvez e Kembre bu’r Tad Klerg a’r Tad Kalvez yng Nghymru yn fynych
ar gwin zo mat - met ar sistr eo an t. mae(’r) gwin yn dda ond (y) seidr sydd orau
un t. orgraouer eo mae’n ben organydd, mae’n organydd heb ei ail
kouezhet* e dad e stank ar vilin-avel, kouezhet* e dad diwar ar maen koat
t.-kozh tad-cu, taid
t.-iou/-you hen hen dad-cu, gorhendaid
t.-kaer tad yng nghyfraith
tadoù(-kozh) teidiau; tadau, hen dadau, cyndadau, hynafiaid; cyndeidiau
feiz hon tadoù-kozh ffydd/cred/ crefydd ein hynafiaid
arsa t.-kozh! wel, yr hen frawd/ddyn!
t.-kuñv hen dad-cu, hendaid
t.-misioner cenhadwr gydag Eglwys Rufain
t.-moualc'h ceiliog mwyalch
t.-paeron tad bedydd
tadeg g. -ed tad-yng-nghyfraith
tadelezh b. tadolaeth
tadig/tata g. dad(i)/dat/tada, ’nhad (bach/annwyl)
taer a. ffyrnig, gwyllt ei dymer/thymer, naturus, tanllyd; penboeth; taer, brwd; cryf, grymus; awdurdodol
bezañ t. da ober udb. bod wrth ei fodd/bodd yn gwneud rhth
bezañ t. evel an tan bod mor danllyd â matsien; bod yn frwd/danbaid fel tân
bezañ t. war ub./udb. dwlu/gwirioni/ mopio ar rn/rth
delc’her/derc’hel t. war ub. pwyso’n daer ar rn, ymhŵedd â rhn
ur vouezh t. llais awdurdodol; llais yn llawn angerdd; llais ymbilgar
t.-ha-t. yn daer iawn; yn pwyso’n galed (ffig.); yn barhaus/ddi-baid/ddi-daw
taeraat be. ffyrnigo, colli’i dymer/thymer, colli’i limpyn
taerded b., taerder g. taerineb; eofndra; ffyrnigrwydd
taerijenn b. taerineb
taeriñ be. taeru, mynnu; tan(i)o, mynd yn benwan/grac/wynad/ynfyd/gynddeiriog/gacwn/holics, mynd o’i go’/cho’, cynddeiriogi, codi’i natur, colli’i dymer/ thymer, colli’i limpyn, gwylltio, ffyrnigo, fflamio
t. eneb ub. gwrthwynebu rhn yn chwyrn, dadlau’n ffyrnig â rhn, cynddeiriogi/ffyrnigo yn erbyn rhn
t. ouzh ub. mynd yn grac/wynad wrth rn, colli ei dymer/thymer â/at rn, mynd yn gynddeiriog / cynddeiriogi wrth rn
t. war ub. ymhŵedd â rhn, pwyso’n daer ar rn
taeroni b. tymer (ddrwg), natur (wyllt)
taf g. -où corcyn (potel)
tafañ be. dodi/rhoi corcyn mewn potel / ar botel
en em dafañ gorfwyta, bwyta gormod(d)
tag gb. tag(i)ad
mervel gant an t. marw drwy dagu
tagadenn b. -où ymosodiad
tagañ be. tagu, llindagu; ymosod (ar); taro, bwrw, gafael/cydio (yn) (am salwch); crogi; gwasgu
t. c’hoarzhin chwerthin ar hollti’i fola/bola, bron â marw wrth chwerthin, chwerthin ar ladd ei hun(an), ei (l)ladd ei hunan yn chwerthin, chwerthin ei hoch(o)r hi, g’lana’ chwerthin
t. gant ar sec’hed tagu (o eisiau diod), sychedu, bod â syched mawr
en em dagañ ei dagu/thagu’i hun(an); crogi’i hun(an); ymladd â’i gilydd, bod yng ngyddfau’i gilydd
tager g. -ien tagwr; ymosodwr
taget abf tagañ qv.wedi’i dagu/thagu
t. eo hounnezh gant ar warizi mae eiddigedd/ cenfigen yn ei lladd / yn lladd honna
t. int gant an dienez mae eu hangen/ tlodi yn llethol/affwysol
tagnous a. conanllyd, ceintachlyd, croes, cwynfanllyd, grwgnachlyd, gwenwynllyd, piwis
bezañ t. e-giz ur c’hi debret gant ar c’hwenn bod yn gwynfanllyd fel ci yn cael ei fwyta yn fyw gan chwain
hi zo t. hen gonen/geintachen/swnen yw hi
tagnouz g. -ien conyn, ceintachyn, achwynwr, swnyn
tagnouzal be. conan, ceintach(u), achwyn, cwyno, swnian, grwgnach; termo, dwrdio; cecru, pigo
paouez a dagnouzal! gad dy gonan/ geintachu/rwgnach! rho’r gorau i swnian! paid ag achwyn!
tagnouzell b. -ed conen, ceintachen
tagos(ek) a. byrdew
tagosenn b. -où boncyff, coeden/colfen wedi'i thocio, llwyn wedi’i docio
tagus a. sy’n tagu (am fwyd); ymosodol, di-droi’n-ôl (am bob(o)l)
tailh1 a.: koad tailh manwydd, prysgwydd
tailh2 b. -où golwg, graen; mesur, maint; treth; toriad; dogn
aze emañ an dailh! (ffig.) dyna’r anhawster/ gofid/broblem! fan ’na mae’r glo mân (ffig.)!
echu an dailh! mae’r gwaith ar ben!
kuit* a dailhoù
paeer tailhoù trethdalwr, talwr trethi
tailhañ be. trethu; mesur, dogni, tolio; torri, tocio
t. ’rez va/ma boued! ’rwyt ti’n tolio fy mwyd i! mae fy mwyd i’n cael ei ddogni gen’/’da ti! ’rwyt ti’n codi fy rhast(a)l i (ffig.)!
dav ’vez t. ar gwez rhaid tocio’r coed
ret ’vo t. an dour bydd rhaid tolio’r dŵr
tailhantad g. tailhantidi talwr trethi
tailhanter g. -ien dyn y dreth, casglwr trethi
tailhenn b. -où tafell, tocyn, sleisen
tailhoù1 ll. trethi; talau/taloedd
paeer t. trethdalwr, talwr trethi
tailhoù2 ll. clemau, ystumiau
tak- -tak (sŵn) tac-tac-toc; tic-toc tic-toc
takad1 g. -où lle, llecyn, man, darn (o dir); stad; ergyd, clec; diferyn, llymaid, dafn/defnyn; stad; cruglwyth, llwyth tak, pentwr; clamp
ro un t. dezhañ! rho ergyd/gleren/glowten/ belten/bosen/wheret/swadan iddo! bwr e! trawa/hitia fo!
un t. den cawr/clobyn/cwlffyn/wompyn (o ddyn), clamp/clorwth o ddyn, dyn anferth/enfawr, dyn aruthrol o fawr
un t. greanterezh stad ddiwydiannol
un t. gwez llwyn o goed, celli
un t. kenwerzh stad fasnach
un t. tiez nevez stad o dai newydd
takadoù mein pentyrrau o gerrig
takad2 adf gyda’r neg. dim tamaid, dim mymryn/bripsyn; dim llygedyn
n’a ket t. ebet ken ganin ’alla’ i ddim bwyta dim rhagor, ’does dim lle (gy)da fi / gen i i ddim tamaid/bripsyn arall/mwy
takadenn b. -où diferyn/llymaid bach
takadennoù glav a ra mae’n pigan glaw, mae’n pigo bwrw
takadenniñ be. perl(i)o
ken e veze gwelet ar c’hwezenn o t. war e dal hyd nes y gwelid y chwys yn perl(i)o ar ei dalcen
takenn b. -où diferyn, llymaid, dafn/defnyn; tamaid bach, mymryn, ychydig, bripsyn; llygedyn
t. ebet dim o gwb(w)l, dim yw dim, dim oll; dim diferyn
t. n’em eus ket kousket ’dwy’ i ddim wedi cysgu llygedyn/winc(ad)/ chwinciad
n’en deus t. ebet ’does ganddo / gydag e ddim ceiniog/dimai (goch y delyn)
ne glev ha ne wel t. mae’n gwb(w)l fyddar ac yn hollol ddall
ne welan t. ’alla’ i weld dim byd o gwb(w)l, ’wela’ i ddim llygedyn/smic
un dakenn c’hlav diferyn o law
t.-ha-t. bob yn ddiferyn, un diferyn ar ôl y llall, fesul diferyn
takennig b. diferyn/llymaid bach, llond llygad deryn (ffig.)
takenniñ be. disgyn bob yn ddiferyn / y naill ddiferyn ar ôl y llall / fesul diferyn, diferu
takon1 g. -ed gleisiad, gwyniad
takon2 g. -ou clwt, darn/tamaid o ddefnydd (i gywiro twll)
takonañ be. dodi/gwnio/gwnïo/rhoi clwt(yn)/patshyn (ar), clytio/clwto
taksi g. -où tacsi
tal g. -ioù talcen (corff + tŷ); pen (gwely); blaen, wyneb (adeilad, celficyn); blaen y gad; och(o)r (car); gwaelod (casgen, bwced)
t. an armel wyneb/blaen y cwpwrdd
t. an tan wrth / o flaen y tân
t. ar gwele pen y gwely
t. d’an templ gyferbyn â’r capel, yn wynebu’r
an ti a oa troet e dal war ar straed ’roedd y tŷ yn wynebu’r ffordd/heol/stryd
bezañ du e dal (ffig.) bod â chroen ei din e ar ei dalcen (ffig.), bod mewn hwyl wael / mewn tymer ddrwg
c’hwec’h t. ’zo war an diñsoù mae chwech och(o)r/wyneb i’r disiau
eus t. ar pont o bwys/ymyl y bont
mont da dal mynd i gyfeiriad, mynd tua / mynd tuag at
mont rak e dal mynd ar ei ben, mynd yn ei gyfer
war t. an ti ar flaen/wyneb y tŷ
t.-ha-t. och(o)r yn och(o)r, wrth/yn och(o)r/ymyl ei gilydd, yn gyfoch(o)rog
t.-ha-t. gant ar bwys, gerllaw, wrth/yn och(o)r/ymyl
t.-kichenn wrth/yn och(o)r/ymyl
t.-ouzh-t. gyferbyn â’i gilydd, wyneb yn wyneb, yn wynebu’i gilydd
talabao g. twrw, trwst, mwstwr, randibŵ, halibalŵ
talabarder g. -ien canwr/chwaraewr bombard
talañ be. rhoi wyneb/blaen; wynebu; gwrthwynebu
t. da/ouzh ub. gwrthwynebu rhn
t. ouzh udb. rhoi wyneb/blaen ar rth; wynebu rhth
talar1 b. -où talar
gouzout a rae e oa gant e dalar ziwezhañ gwyddai ei fod yn dod i ben ei dalar/rawd
bezañ war e dalaroù, ober e dalaroù (ffig.) dod i ben y dalar (ffig.), dod i ben ei rawd, bod ar fin marw, bod ar ei wely angau
talar2 g. -où taradr, ebill; tyllwr, dril
talareg g. -ed llymrïen
talarek a. treiddgar (am lygaid )
talbenn g. -où blaen, wyneb (adeilad); blaen y gad; enw (llyfr, siop, ayyb.)
talek a. â thalcen uchel
talfas g. -où wyneb mawr; cyweiriad
talfasañ/talfasat be. bwnglera, gwneud gwaith anniben, gwneud cawl(ach)/ móch/llanast/ smonach/stomp (o), cawl(i)o, potsian; segura, gwagswmera
talfasek a. diserch (yr olwg), sarrug, cilwgus, cuchiog
tali g. math o wymon
talier g. -où pedrain, crwper, pen ôl (ceffyl)
talig g. pen darn arian
bezañ tuig ha t. bod yn rhyfeddol/hynod o debyg i’w gilydd
tallask/tarlask torf. -enn b. trogod ll. trogen
talm b. ffon dafl; curiad (y gwaed)
t. calon curiad calon
un dalm gurun taran
talmañ/talmiñ be. lluchio carreg/cerrig â ffon dafl; bwrw, curo, taro; canu (cloch)
talmerenn b. -où rhedweli
talmeta be. teimlo, byseddu, cyffwrdd â; teimlo curiad y gwaed
talout gw. talvezout
talp(e)iñ be. bost(i)o, chwythu/ffrwydro ar agorail); trengi (am anifail)
taltous a. di-awch, di-fin, heb awch/fin, pŵl (am gyllell ayyb); fflat (am drwyn)
fri t. trwyn fflat
taltouz g. -ed bradwr; dyn anwar
talv(ez)out be. bod o werth; golygu; talu; talu'n ôl
t. a ra kalz din mae’n werth y byd i fi/mi, mae’n werthfawr iawn i fi/mi, mae’n golygu llawer i fi/mi
t. a ra dit deskiñ ober gant an urzhiataer mae’n werth i ti ddysgu defnyddio cyfrifiadur
dezhañ e talvezo muioc’h eget da zen all ebet bydd o fwy o werth iddo fe nag i neb arall
m’hen talvezo dezhañ/dezhi fe’i talaf yn ôl am hyn! fe gaiff e/hi dalu am hyn!
ne dalv(ez) ket ar boan 'dyw hi ddim gwerth y drafferth; ’dyw hi naws gwell, ’does dim diben
ne dalv(ez) ket dezhi goulenn ’dyw hi ddim gwerth iddi ofyn, ’does dim diben/gwerth iddi ofyn, ’dyw hi ddim tamaid gwell o ofyn, ’dyw hi damaid/naws gwell o ofyn, (ni) waeth iddi heb â gofyn
ne dalv(ez) ket dit magañ kasoni ’thâl hi ddim i ti fagu dig/casineb
ne dalv(ez) ket ur boton torret ’dyw e/hi ddim gwerth taten/ffeuen, mae’n gwb(w)l/ hollol ddiwerth, ’does dim gwerth iddo/iddi o gwb(w)l
ne dalv(ez) mann ebet / netra holl din ’dyw e/hi’n werth dim byd i fi/mi; ’dyw e/hi’n golygu dim (byd) o gwb(w)l i fi/mi; (ffig.) ’wn i ddim beth yw ei (h)ystyr, ’alla’ i mo’i (d)deall o gwb(w)l
ne dalvezont ket ar boued a zebront, ne dalvezont ket gwerzh o c’hroc’hen ’dŷn nhw ddim gwerth eu halen, ’dŷn nhw’n dda i ddim (am weithio)
pegement e talv(ez)? faint yw ei werth?
petra a dalv(ez) kement-se? beth yw gwerth hynny? pa werth sydd i hynny? beth dda hynny? beth olyga hynny? beth yw ystyr hynny?
talvoudegezh b. -ioù gwerth; diben; ystyr; defnyddioldeb
a dalvoudegezh vras o werth mawr, gwerthfawr; o ddiddordeb mawr; yn ddefnyddiol dros ben
talvoudus a. gwerthfawr; defnyddiol
t.-kenañ/-dreist eo mae’n werthfawr iawn, mae’n werth y byd; mae’n ddefnyddiol dros ben
tamall1 be. beio, edliw, cyhuddo; erlyn
t. e gaou camgyhuddo; beio ar gam
t. flour rhoi siwgwr ar y bilsen (ffig.)
tamall2 g. -où bai, edliwiad, cyhuddiad; erlyniad
tamaller g. -ien cyhuddwr; erlynydd
tambleat be. cnoi cil
tamm g. -où tamaid, darn; cyfran, dogn, siâr; tipyn, ychydig; gronyn (ffig.)
t. bara ebet dim tamaid o fara o gwb(w)l
t. ebet dim tamaid, dim o gwb(w)l
t. ha lomm a ziskenn brav gantañ mae’r bwyd a diod yn mynd i lawr yn bert gydag e
an t. hep al lomm a chom war ar galon evel plomm mae tamaid heb ddim llymaid yn aros fel plwm ar y stumog
n’ouzon t. ebet petra a c’hoarvez ’wn i ddim yn y byd / o gwb(w)l beth sy’n digwydd
t. ha t. e vez graet e vragoù da Yann,
a damm da damm e vo graet pep tra damaid a thamaid / bob yn damaid / bob yn dipyn / yn raddol / o dipyn i beth y gwneir pob peth, o ddydd i ddydd y mae cŵn bach yn magu dannedd, o flewyn i flewyn yr â’r pen yn foel, o lymaid i lymaid y darfu’r cawl; nid ar unwaith y gwnaed Llundain
amañ n’eus ger a damm? ’does dim sôn am damaid/fwyd yma
an t. hag al lomm a zalc’h an den en e blomm daw bola’n gefn, y ceffyl a bawr a bâr, rhaid i adar mân / rhaid i bob ceg gael bwyd
ha pep hini a la(va)re e damm a phawb â’i stori, a dywedai pawb ei bwt, ac adroddai pob un ei stori, a phawb yn dweud ei ddweud
hep t. na lomm/takenn/bannac’h/banne, foeltr t. na bannac’h heb fwyd na diod, heb damaid na llymaid
hi ’zo tagnous un t. mat! mae hi’n eitha’ hen gonen!
ma/va zamm(ig) buhez fy nhipyn bywyd
ma/va zamm ti fy nhŷ/mwthyn bach/bychan, fy nhipyn tŷ
mont da glask e damm mynd i chwilio am waith/gynhaliaeth, mynd i hel ei damaid
mont e mil damm mynd yn / torri’n / briwa’n deilchion/yfflon
n’am boa t. c’hoant kousket ebet ’doedd dim tamaid o chwant cysgu arna’ i o gwb(w)l
n’eo ket dedennet ganto - t. ebet ’does gydag e ddim diddordeb o gwb(w)l ynddyn nhw, ’does ganddo ddim gronyn o ddiddordeb ynddynt
torriñ/terriñ e mil damm briwa’n yfflon, torri’n deilchion / ddarnau mân / gyrbibion / dipiau
un t. bara tamaid o fara
un t. eus e vara tamaid o’i fara
un t. bihan tipyn bach, ychydig, bripsyn
un t. brezhoneg ychydig / gair neu ddau o Lydaweg,
un t. dindan e veud / he meud tamaid i aros pryd, tamaid o fwyd bys a bawd
un t. flaner hen dafod teg, tipyn o sebonyn, gwenieithiwr
un t. istor pwt o hanes
un t. hag ul lomm a zalc’h un den en e blomm daw bola’n gef(e)n
un t. hep al lomm d’an den a zo plomm mae bwyta heb yfed yn drwm fel plwm i ddyn
un t. brav a beadra byw(i)oliaeth dda
aesoc’h un t. mat yn haws o lawer, dipyn yn haws
un t. mat a hent tipyn o ffordd
un t. mat a zen gw. den
un t. mat koshoc’h egeti dipyn/lawer yn hŷn na hi
un t. eo ran gant ar merc’hed mae e dipyn yn hoff o’r merched, mae e’n fachan / mae o’n sgut am y merched
gra un t. torchad d’al listri rho sychad fach i’r llestri
ober un t. sell ouzh ar pennad rhoi cip bach ar yr erthygl
pep hini a ro e damm mae pawb yn rhoi ei gyfraniad
t.-diskuizh hoe; egwyl, toriad
t.-douar tipyn daear; llain (o dir)
war an t.-douar(-patatez)-mañ ar y tipyn daear ’ma, yn yr hen fyd ’ma, yn hyn o fyd
t.-ha-t. bob yn damaid/dipyn, yn raddol, o dipyn i beth
t.-ha-t. e vez graet e vragoù da Yann nid ar unwaith y gwnaed Llundain, nid ar redeg y mae aredig, gan bwyll y mae mynd ymhell, yn ara’ deg yr â gŵr ymhell, o bluen i bluen y pluir yr ŵydd; ychydig yn am(a)l a wna lawer
t.-machin teclyn, tipyn peth
t.-pe-damm mwy neu lai, bron iawn, o fewn dim
t.-pe-damm a oad ganti mwy neu lai / bron iawn yr un oed(ran) â hi, o fwen dim i fod yr un oed(ran) â hi
tammañ be. gwnio/gwnïo clwt (ar), cyweiro
tammet abf tammañ
t. ha didammet yn glytiau i gyd, â chlwt ar ben clwt
tammig g. --où, tammouigoù tamaid/darn bach, tipyn, ychydig, bripsyn, mymryn
va zammig buhez fy nhipyn bywyd, fy mywyd bach (di-nod)
en tammouigoù yn ddarnau mân, yn deilchion
tamolodiñ be. cwtsio, swatio; lapio/tynnu’n dynn amdano/amdani
tamouez g. -où rhidyll, gog(o)r, hidl
ne oa ket gwall stank e damouez ’doedd e ddim yn neilltuol o ddeallus
tamouezat be. rhidyllu, gogrwn/gogrynu, hidlo
tamponus a. gofidus, pryderus
tan g. -ioù tân
t. da zeviñ bro-Saoz digon o dân i losgi Llundain
t. ennañ/enni ar dân (+ ffig.), tanbaid (ffig.), brwd, yn llawn brwdfrydedd
kouezhañ/mont eus ar billig en t. cwympo o’r badell ffrïo i’r tân, dianc rhag y mwg a disgyn i’r tân, ffoi o un drwg at (ddrwg) arall, rhedeg o’r glaw dan ffrwd y pistyll
krog eo an t. e plouz e votoù / he botoù, redek a ra evel an t., redek a ra ken e strink an t. war e/he lerc’h mae brys/hast/taro/taraf rhyfedd(a’) arno/arni, mae’n mynd fel cath o dân / fel cath i gythraul
lazhañ/mougañ an t. diffodd y tân
ober t. cynnau tân
ober an t. diouzh ar c’heuneud torri’r got yn ôl y brethyn, llunio’r wad(da)n yn ôl y droed
t.-arvest/-artifis tân gwyllt
t.-foeltr/-kurun/-taran taranfollt, bollt
t.-foll/-red Jac y lantarn, cannwyll y gors
t.-gwall tân (damweiniol), tanchwa
t.-ha-kurun (siew/sioe) sain a goleuni
t.-ha-kurun! uffern dân!
tanailhañ be. arteithio, dolurio; llidio, troi’n llidus
tanañ be. cynnau, tan(i)o (pib, sigarét, ayyb.)
tanav/tano a. tenau, main (am bethau ac am lais); mân (am law); prin; gwan, tenau (am goffi, te); tenau, cul (am gorff dyn ac anifail); tenau, bach, heb fod yn niferus/llawer (am rif torf) clir (am saws heb ei dewychu); meddal (am ŵy/wy wedi’i led ferwi/ffrïo); cyfrwys; dauwynebog, rhagrithiol
t. ar peuriñ ganto mae hi’n fain/dynn arnyn nhw
t. e/he fri (ffig.) â thrwyn da/main; (ffig.) cyfrwys
t. e/he ler (ffig.) hawdd ei dwyllo/thwyllo, hygoelus
t. eo e gorf mae’r dolur rhydd arno
t. eo he gwad mae’i gwaed yn denau
t. evel un delienn tenau fel deilen
t. o feiz eu ffydd yn arwynebol
paper t. papur tenau
ur gwisgad erc’h t. haenen denau o eira
ur vouezh t. llais bach/gwan/main
ur vogedenn danav colofn denau o fwg
ur vrumenn danav niwlen denau
tanavaat be. teneuo (defnydd; planhigion; saws); prinhau, mynd yn brin(nach); gwanhau (am achos, ffydd)
tandelo! tan-foeltr! ebych. darro/daria/ drato siwd beth!! go dratia/fflamia! myn yffach/uffern i! myn asen/ asgwrn/ cebyst i!
tanet abf llidus; dolurus, poenus, ar dân (ffig.)
t. eo va divesker ouzhin mae fy nghoesau ar dân
tanflammañ be. fflam(i)o, llosgi’n fflamau
tanfoeltrañ be. lluchio’n egr, taflu/tawlu’n egnïol; briwa, chwalu; bwrw, taro; saethu (â dryll), tanio (ergyd)
Tangi epg. Tanguy (Ffrg)
tanijenn b. -où (medd.) llid
t. ar bouzelloù llid y coluddion
t. ar skevent llid yr ysgyfaint / y sgyfaint
t. ar skouarn, an danijenn skouarn y dwymyn doben/deupen, clwy’r pennau
t.-empenn meniñjit
tann torf. -enn b., gwez-tann ll. -enn-dann b.(coed) derw, deri ll. derwen
tantad(-tan) g. -où(-tan) tanllwyth; coelcerth
ur pezh t. tanllwyth o dân
tañva g., tañvadenn b. blas; rhagflas
tañvañ be. blasu, profi
taol1 b. -ioù bord, bwrdd
An Daol Grenn gw. krenn
dresañ/staliañ an daol dodi/gosod y ford, hulio’r bwrdd
diac’hubiñ/distaliañ/sevel an daol clir(i)o’r ford/bwrdd
t.-gont cownter
t.-noz bord/bwrdd och(o)r gwely
an t.-sakr bwrdd y Cymun
t.-studi desg
t.-vaen cromlech
taol2 g. -ioù cnoc, ergyd, clatsien; tric, cast; tro, cynnig, ymgais
aet eo e daol da gazh/gazeg gantañ, n’eo ket aet e daol da benn, ne oa ket bet kaset e daol da benn, c’hwitet eo war e daol, graet en doa t. gwenn mae e wedi methu, ’ddaeth e ddim i ben â hi, ’lwyddodd e ddim, methodd â chyrraedd y nod, methiant fu’i ymgais
an t. kentañ, ar c’hentañ t. y tro cynta’; y cynnig cynta’, yr ymgais cynta’/gynta’
n’emañ ket war e daol kentañ ’dyw e ddim yn ddierth/newydd i’r gwaith, mae e’n hen law arni/wrthi
bep t. bob tro/cynnig
d’an t. a greisteiz pan oedd/fydd hi’n taro canol dydd, ar drawiad hanner dydd
deut eo an t. da vat! mae wedi llwyddo! mae wedi dod i ben â hi! mae wedi cyrraedd y nod!
diwar hed t., er-maez a daol allan/mas o gyrraedd rhn, y tu hwnt i gyrraedd dyn
en t.-mañ y tro hwn
gwelloc’h un t. troad eget un t. teod, gwasoc’h un t. teod evit un t. kleze gwaeth nag ergyd â chleddyf yw ergyd â’r tafod, gall y tafod dorri pen, ‘y mae llach tafod yn torri esgyrn’
hed un t. eus ul lec’h bennak; war-hed t. da ul lec’h bennak o fewn ergyd carreg o rywle; o fewn ergyd carreg i rywle
pakañ un t. brav cael ergyd gas, cael tipyn o sioc
sec’hañ ar pod gant an t. kentañ yfed y cwb(w)l ar ei dalcen, yfed i’r gwaelod ar un waith/tro
un t.-bazh ergyd â ffon/phastwn
un t.-dant/-dent cnoad
tapout un t.-dant/-dent cael cnoad, cael ei gnoi/chnoi
un t. direizh/fall camwri, drygioni
un t. divalav tro blin/gwael
un t. fall/diroll/direizh camwri
un t.-gamm/-gwidre tric
un t.-ganaz/-yud/-lous twyll, brad, dichell; tric brwnt/cas, tro gwael
un t.-kuzh cynllwyn
un t.-lagad golwg, cip(olwg), pip
diwar an t.-lagad kentañ ar yr olwg gynta’
un t. nervennoù pwl â’r nerfau
un t.-penn ergyd â’r pen
un t. skañv pwn(i)ad ysgafn / pwt bach / tap bach
ur gwall daol ergyd galed/gas
war an t. yn ddisymwth; ar unwaith, yn syth (bin), yn union (syth); yn y fan (a’r lle)
marvet e oa e vamm war an t. bu farw ei fam yn ddisymwth; bu farw ei fam yn y fan a’r lle
lazhet eo bet war an t. fe’i lladdwyd ar unwaith / yn y fan (a’r lle)
pakañ/tapout ub. war an t. dal(a) rhn wrthi
a daolioù dorn hag a daolioù troad gan glatsio a chic(i)o, ag ergydion dwrn ac ergydion troed
sevel taolioù taflu/tawlu ergydion, estyn ergydion, pwn(i)o, clatsio, ffusto, wald(i)o, dyrnu, bwrw, curo; ymladd, cwffio
taolioù a oa savet etrezo aeth hi’n ymladd/gwffio/bwn(i)o/glatsio rhyngddyn nhw
t.-arnod/-esa prawf; ymgais; arbrawf
ober un t.-arnod/-esa rhoi cynnig arni; gwneud arbrawf, arbrofi
t.-bleuk pelten/peltad, posen, dyrnod, whad, wheret; cernod, clusten
t.-bluenn arddull (wrth (y)sgrifennu)
t.-bount hwb/hwp, hergwd, gwthiad, sgwt
t.-bourd difyrrwch, hwyl, jôc
t.-chañs lwc
t.-dispac’h/-freuz cynnwrf, terfysg
t.-distaol ysgytwad/lluchiad yn ôl ac ymlaen
bezañ t.-distaol gant ar mor, bezañ dindan t.-distaol ar c’houmoù bod ar drugaredd y môr / y tonnau
t.-dorn clatsien, clowten, dyrnod, pelten, posen, wheret, (ar gern rhn) bonclust, cernod, clusten
t.-droug pwl o salwch
t.-drouk/-lous/-vil tro gwael, tric brwnt/cas, hen dro dan din
t.-foet/-skourjez chwip(i)ad, fflangell
reiñ taolioù-foet/-skourjez chwip(i)o, fflangellu
t.-gwad gwaedlif, strôc
t.-gwenan haid o wenyn
t.-gwidre tric, cast
t.-ha-t. o bryd i’w gilydd, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, bob hyn a hyn
t.-heol llosg haul; trawiad haul
t.-ijin athrylith
t.-kaer camp, gorchest
t.-kont: en un t.-kont yn ddisymwth, yn sydyn
t.-kurun (clec/sŵn) taran, trwst
t.-kuzh cynllwyn
t.-lagad cip, cipolwg
diwar an t.-lagad kentañ ar yr olwg gynta
en un t.-lagad ar/mewn amrantiad, mewn chwinc(i)ad
t.-lonk dracht, llwnc(ad), joch, swig, llond ceg (o ddiod)
t.-micher campwaith, gorchestwaith
t.-mouezh acen, goslef
t.-ruz strocen dda; bargen wych
t.-sikour/-skoaz help llaw, ychydig o gymorth/help
t.-troad cic
t.-yud brad, twyll
en un t.-red ar garlam
en un t.-tarzh yn ddisymwth
reiñ un t.-sell rhoi cip(olwg)
reiñ un t.-skañv/-ilin/-peuk/-bleuk d’ub. rhoi pwt i rn
sutal an t.-kregiñ chwiban(i)ad cychwyn/ dechrau gêm/gornest
sutal an t.-diskregiñ chwiban(i)ad diwedd gêm/gornest
taolioù-kurun tyrfau, taranau, trwstau/trystau
ober taolioù-kurun tyrfo, taranu, trwsto
taol- bôn ffurfiau persl taoler/teuler/teure qv.
taolenn b. -où bwrdd; llechen; darlun/llun (ar wal); rhestr gynnwys; taflen; tabl
t. an eurioù/amzer amserlen
t. labour taflen waith
t.-vro tirlun
t.-wenn/zu bwrdd gwyn/du
taolenniñ be. darlunio, gwneud/tynnu llun; disgrifio; portreadu, adlewyrchu (ffig.)
t. a ra penaos e veve an dud d’ar mare-se mae’n darlunio/ tynnu llun o / disgrifio/dangos/portreadu sut yr oedd dynion/pob(o)l yn byw y pryd hynny, mae’n adlewyrchu bywyd y cyfnod
taoler be. gw. teuler/teurel taflu/tawlu, lluchio
ha ni da daoler hor pouez war div gador-vrec’h a ninnau’n ymollwng i ddwy gadair freichiau
taolet abf teuler/teurel qv.
t. ha distaolet cael ei (h)ysgwyd/siglo yn ôl ac ymlaen
en em daolet eo d’ar boeson/voeson mae wedi mynd i yfed yn drwm
taoliad b.-ioù bordaid, byrddaid, llond bord, llawn bwrdd
an daoliad kentañ y fordaid gynta’; yr eisteddiad cynta’
taolmouezhiañ be. acennu (ar lafar)
taolmouezhier g. ien tafleisiwr
taos g. -ioù treth
t. war ar g.-Werzh ouzhpennet (TGO) yn cynnwys treth ar werth (TAW)
taosañ/taoseiñ be. trethu
taouarc'h torf. -enn b. tywarch, mawn
taouarc’ha be. torri/casglu/crynhoi/hel mawn
taouarc’heg b. -i, -où mawnog
taoulet abf goraeddfed, cwsg ( am ffrwythau a llysiau); wedi’i dreulio (am frethyn)
tap g. -où tric, cast, tro gwael, tro doniol
tapadenn b. -où syndod, rhyfeddod, digwyddiad/ rhth annisgwyl, sioc, syrpreis; tric; cwt, briw, clwyf; plentyn llwyn a pherth, plentyn drwy’r berth
tapenn b. -où gw. takenn b. diferyn, llymaid
tapet abf tapout qv. wedi’i (d)dal(a), wedi cael ei (d)dal(a)
t. en deus e vrec’h mae e wedi anafu/brifo’i fraich, mae wedi cael dolur/loes/niwed i’w fraich
t. un tortad gantañ/ganti wedi’i dal hi, yn feddw mawr/gaib/caib/dwll/twll
ar voger he deus t. liw mae’r wal wedi cael cot o baent
bezañ t. cael ei (d)ala, cael ei faglu/ maglu
bezañ t. brav/propik cael ei (d)dala’n bert; bod mewn picil (pert)
bezañ bet t. genaoueg teimlo’n dwp/wirion/ ffŵl/hurt
ne vin ket t. ken! ’chaf i mo fy nal(a) eto / yr eilwaith!
tapioka g. tapioca
tapis g. -où carped
tapiseri b. tapiserioù tapestri
tapout be. cipio, cymryd; dal(a), cydio (yn; mewn), gafael (yn; mewn); cyrraedd; dod i ben â, llwyddo (i wneud); anafu, brifo, clwyfo, dolurio, niweidio
t. a ra aes a bep seurt kleveñjoù mae’n tueddu i gael pob math o salwch
t. an heol llosgi yn yr haul, cael llosg haul
t. e fall cael niwed/loes/dolur/drwg
t. e gant vloaz cyrraedd ei gant oed
t. hed e c’har / he gar ei baglu/ gwadnu/heglu/sgathru hi, cymryd y goes
t. krog (en) cydio/gafael/ymaflyd (yn), taclo
t. ub. dal(a) rhn
t. un dismegañs cael ei sarhau
t. un taol digant ub. cael bonclust/ clusten/cledren/clatsien/ posen/wheret gan rn.
t. ur banne/bannac’h kafe cael/yfed/ cymryd llymaid/ cwpanaid o goffi
tap al levrig-se din estyn y llyfryn / y llyfr bach yna i fi/mi
ne dape ket ganeomp sevel abred ’doeddem ni ddim yn dod i ben â chodi’n fore/gynnar
taraniñ be. taranu, tyrfo, trwsto; bloeddio
t. c’hoarzhin bloeddio chwerthin
taranoù ll. rhaeadr, sgwd
taravat be. rhwb(i)o, rhwto
tarasiñ be. d(if)wyno, trochi, brwntu
taraz g. perygl
e t. da goll e vuhez mewn perygl o golli’i fywyd
tarch gw. tach
tarchañ be.
tarchelad g. -où (medd. ) powltis, cataplasm
tarc’hwezañ be. petruso
tard1 a. ag atal dweud arno/arni
tard2 g. atal dweud; arhosiad; stop
hep t. heb aros/stop, yn ddiatal/ddi-baid/ddi-fwlch/ddi-stop
tardañ be. oedi; peidio, stop(i)o, rhoi’r gorau
t. d’ober udb. oedi rhag gwneud rhth; rhoi’r gorau i wneud rhth
taread g. -où ardal
targashañ be. cwrcatha
targazh g. targizhier cwrcyn; (ffig.) merchetwr
targos1 g. -(i)où boncyff, bonyn coeden/colfen
targos2 g. -ed dyn byrdew, stwcyn bach o ddyn
tarin g. -ed (aderyn) nico, peneuryn, teiliwr Llundain, eurbinc; person ab(a)l/cadwrus; dyn anodd (ymwneud ag e)
un t. a baotr bachgen cryf, dyn ab(a)l/ cyhyrog/braf; bachgen glân (yr olwg) / golygus
tarinenn b. tarinezed merch/menyw/gwraig/dynes ab(a)l/ gadwrus; merch siapus; clatsien, clegen, pishyn (ar laf.)
un darinenn a blac’h merch gadwrus; merch bert/ddel, clatsien, clegen, pishyn(ar laf.)
tarlipat be. gw. lipat
tarlonkañ be. bwldagu
tarras g. a thorf. -enn b. baw; llysnafedd
tarrasañ be. trochi, d(if)wyno, baeddu, brwntu
tartez torf. a g. -enn b. teisen, pastai
tartezenn b. tartez tarten, pastai
tartous/tartouz1 a.
fri t. trwyn fflat
tartouz2 g. -ed pryfedyn (mewn dillad )
tarv/taro g. tirvi, tero tarw; gwryw (anifail)
t. kaoutchoug tarw potel
tarzh g. -ioù ffrwydr(i)ad, tan(i)ad, tanchwa
danvez t. ffrwydryn
kerkent ha t.-an-deiz ar doriad y dydd, gyda’r wawr, yn y bore bach, yn blygeiniol, cyn codi cŵn Caer
t.-kov torllengig, torgest, cwlwm perfedd, hernia
tarzhad g. -où taran; trwst, twrw, randibŵ, halibalŵ
tarzhadenn b. -où, tarzhoù taran; clec; ffrwydr(i)ad, tan(i)ad, tanchwa
tarzhañ be. ffrwydro, chwalu, torri, ymrwygo; ymddangos yn sydyn; ceulo
t. a ra ar mor war ar c’herreg mae’r môr yn ffrwydro/chwalu ar y creigiau
t. da c’hoarzhin (ffrwydro) chwerthin dros y lle / ar ladd ei hunan, sgrechen/ bloeddio chwerthin, dechrau glana chwerthin
t. da ouela dechrau llefain ei chalon hi, dechrau beichio crio/wylo
deut eo ar voger da darzhañ mae’r wal wedi chwalu/rhoi/dymchwel(yd)
tarzhenn b. -ed, tarzhed lleden
tas g. -où dysgl, cwpan
tasad g. -où dysglaid, cwpanaid
taskagnat be. cnoi cil ;bod yn grintachlyd/gybyddlyd; bargeinio
taskagner g. -ien ceintachyn, crintachyn, cecryn, corddwr
tasmant g. -où, tasmañchoù bwgan, drychiolaeth, rhith, ysbryd
tastornat be. teimlo'i ffordd, ymbalfalu; (medd.) teimlo
tata/tadig g. dad/dat, tada, dadi
ta ta ta!, ta ra ta ta! ebych. twt! twt!, twt y baw!
tatouilhat be. mwngial/mwmian/mwmial; paldaruo, siarad dwli, malu awyr
tav1/tao g. taw
laka(a)t an t. war ub. rhoi taw ar rn, cau ceg rhn (ffig.)
n’eus t. ebet ennañ/enni ’does dim taw arno/arni
tav2! tav 'ta! gorchm. 2. un tevel bydd dawel! taw! gad iddi nawr! dyna ddigon (nawr)! hisht!
tavañjer gb. -où ffedog, brat, piner, barclod
astennet eo he zavañjer, graet ez eus dezhi un davañjer nevez, prenet he deus un davañjer nevez mae o dan ei gofal / yn disgwyl (plentyn) / yn feichiog
bez’ ho po ma/va zavañjer da c’holeiñ ho kaou! acha bachyn! tynnwch y goes arall (ac fe ganiff y gloch)! siŵr o fod (eironig)!
reiñ e davañjer rhoi rhybudd/notis o’i ymddiswyddiad
tavañjerad gb. -où ffedogaid, llond ffedog
t. / un davañjerad ’zo ganti mae dan ei gofal, mae’n disgwyl (plentyn), mae’n feichiog
tavanteg g. tavanteien un anghenus, truan
tavantek a. anghenus, truenus
bezañ t. d’e voued awchu am ei fwyd, bod yn awchus am ei fwyd
tavarn b. -ioù tafarn, tŷ tafarn
tavarnour g. -ien tafarnwr
tavarnourez b. -ed gwraig y dafarn / y tŷ tafarn
tavedek a. tawedog, dywedwst
tavet abf tevel qv. wedi tawelu/tewi/distewi/ gostegu
t.-krenn/-mik wedi tewi’n llwyr, wedi llwyr ddistewi
te1 rhage. syml. 2 un. ti
t. ivez tithau
komz/mont dre de ouzh/oc’h ub. galw ‘ti’ ar rn
te2 rhage. ôl 2 un. di, ti
te. ivez tithau
te3 g. -où te
ur banne t. diferyn/llymaid o de, te
teal be. galw ‘ti’ (ar)
n’eo ket dereat dit t. ar re gozh ’dyw hi ddim yn weddus i ti alw ‘ti’ ar yr hen
tech g. -où tuedd; bai, gwendid; anian ddrwg/wael
techoù fall beiau, ffaeleddau, gwendidau, tueddiadau (gwael)
techoù mat rhinweddau
ur c’hristen en deus techoù hag ul loen sioù mae gan ddyn dueddiadau a chan anifail feiau/ffaeleddau, ’does dim un dyn nac anifail yn berffaith, heb ei fai heb ei eni (a choed ei grud heb eu plannu), mae rhyw fai ar bawb
techet (da) abf yn tueddu (at; i), bod â thuedd (i), bod yn dueddol (i)
t. d’ar boan benn tueddu i gael pen tost
t. eo da dapout a bep seurt kleñvejoù mae’n dueddol i ddal(a)/gael pob math o glefydau/ afiechydon
t. eo da zispennañ e nesañ mae ynddo duedd i ddifrïo’i gyd-ddyn/gymydog
bezañ t. d’ar boan benn tueddu i gael pen tost / cur pen
tec'h g. enciliad, ffo; dihangfa
e t, war dec’h. ar ffo
kemer an t. cil(i)o, dianc/diengyd, ffoi, rhedeg bant
hent an t. dihangfa, allanfa frys; ffordd ymwared
tec’had g. tec’hidi ffoadur
tec'hel/tec'het/tec'hout be. cil(i)o, ffoi, rhedeg bant / i ffwrdd / ymaith
gwelloc’h eo t. pell diwar o zro, gwell eo t. pell diouto gwell cil(i)o/diengyd yn bell o’u ffordd, gwell ei baglu/ gwadnu/heglu/sgathru hi’n bell oddi wrthyn nhw
ne dec’h ket diwar hon hent ’dyw e ddim yn gadal i ni fynd heibio
tec’hit diwar dro bant / (i) ffwrdd â chi! cerwch o’r ffordd! ewch o ’ma!
dor-dec’hout, hent-t. allanfa argyfwng, allanfa dân
tec’het abf tec’hel/tec’het/tec’hout qv.
t. int kuit evel konikled spontet gant ar chaseour maen nhw wedi dianc/ffoi fel cwningod wedi’u brawychu gan yr hel(i)wr
tec’hidi ll. tec’had qv.
tee-shirt g. crys-T
teil g. tail, tom/dom, gweryd, achles; (ffig.) adyn, cnaf, dihiryn; gwehilion cymdeithas
t. kêr sbwriel y dre’
t. kezeg/marc’h tail/dom ceffyl
t. kristen (ar laf.) baw dyn
t. saout dom da/gwartheg
an t.-se! y gwalch/llabwst yna!
hennezh a ra t. gant ar sort-se gwehilion cymdeithas / caridyms yw’r rheina yn ei olwg, mae’r math yna (o bob(o)l) yn atgas/ffiaidd yn ei olwg, mae e’n ffieiddio pob(o)l fel yna, ’does gydag e / ’does ganddo ddim golwg ar y siort yna o gwb(w)l
bezañ war an t. bod yn ei (d)dim, bod wedi colli’r cwb(w)l
d’ober / oc’h ober t. digonedd, faint (fyd) fynner, cyflawnder, llwyth(i), peth wmbredd
ar re-se o deus arc’hant d’ober t. maen nhw’n graig o arian, maen nhw’n werth eu miloedd, mae gan y rhai yna ddigon o arian i daflu/dawlu ar ôl cŵn
patatez oc’h ober t. digonedd/crugyn/ llwythi o datws
pesket d’ober t. digonedd/cyflawnder o bysgod
e-lec’h ez eus t. e-leizh ar porzh ez eus war an daol meur a dorzh yn y baw y mae’r arian, yn y baw y tyf yr eginyn
fuilhañ/ ledañ/stlabezañ/skignañ t. lledu/sgwaru tail/dom, teilo, gwrteithio, achlesu
laka(a)t ub. war an t. peri i rn fod yn ei ddim, dinistrio rhn (yn ariannol)
ober t. tomm aros yn hwyr yn ei (g)wely
unan a ra kalz a deil gant nebeut a golo (un) swanc a dim yn y banc, pen punt a chynffon ddimai
war an t. heb ddim, yn ei (d)dim
mervel war an t. marw yn ei (d)dim, marw heb geiniog ar ei (h)elw
stlepel war an t. lluchio/taflu/tawlu ar y domen / i’r sbwriel
t.-aod/-mor gwymon
teilañ be. teilo, lledu/sgwaru tail/dom, achlesu, gwrteith(i)o
teileg/teilog g. -ed un balch; ymffrostiwr, broliwr, un ymffrostgar/bostfawr
teilek a. yn llawn tail; balch, yn llawn gwynt (ffig.), mawreddog; ymffrostgar, bostfawr
teiñ/toiñ be. toi
teir rhif. b. tair
t.-ha-t. bob yn dair, fesul tair
teir gwech, dre/diwar deir gwech dair/tair gwaith, deirgwaith
diwar deir gwech e vez torret ar blanedenn gw. planedenn
kaoz a deir ne dalv netra nid cyfrinach ond rhwng dau, rhin deuddyn cyfrin yw - rhin/ rhwng tridyn cannyn a’i clyw
o zeir ill tair, y tair ohonyn nhw
teirgwern g. -ioù llong dri hwylbren
teirmentek g. tri dimensiwn
teirrodeg g. -où car/cerbyd tair olwyn
teirrodek a. â thair olwyn
teirsilabenn a. trisill
teirvet trefn. b. trydedd
teisal be. cic(i)o
tekenn b. -ed merch bert, pishyn, clatsien, clegen
teknik g. -où techneg
teknikel a. technegol
teknikour g. -ien technegwr/technegydd
teknologek a. technolegol
teknologiezh b. technoleg
t. (mod/doare/giz) all technoleg amgen
teknologour g. -ien technolegwr
tele g. teledu
un tele a-liv teledu lliw
telefon g. -où (tele)ffôn
telefoniñ be. ffon(i)o
t. da ub. ffon(i)o rhn
telegraf g. telegraff
telegramm g. -où teligram, brysneges
telenn b. -où telyn
t. geltiek telyn geltaidd
t. glasel telyn glasurol
seniñ/c’hoari gant/war an delenn canu’r delyn
telennour g. -ien telynor
telennourez b. -ed telynores
teleskop g. -où sbienddrych
teltenn b. -où pabell; pafiliwn
displegañ/sevel/stignañ e deltenn codi/cwnnu’i babell
templ g. -où teml; capel (Anghydffurfiol), Tŷ Cwrdd
temprañ be. tymheru, tempro/tempru; teil(i)o, lledu/sgwaru tail/dom, achlesu, gwrteith(i)o
temptadur/tentadur/ g. tentasion b. temtasiwn
temptañ be. temt(i)o
tempter g. -ien temt(i)wr
temz g. -(i)où tymer, anian, natur; temper (metal); achles, gwrtaith
t.-amzer hinsawdd
t.-boued perlysieuyn, sbeis, sesnin
t.-ludu/-sac’h gwrtaith cemegol
t.-spered anian, cymeriad, natur
temzañ be. teil(i)o, achlesu, gwrteithio, lledu/sgwaru tail/dom; ychwanegu perlysiau, sbeis(i)o; disgyblu, gwastrodi, cymhennu, cwrbo (plentyn); tymheru, tempro/tempru
tener a. tyner, addfwyn, teimladwy; brau, bregus; meddal; cariadus, cariadlon; mwyn(aidd) (am y tywydd)
ar piz a zo t. ouzh ar skorn ’dyw pys ddim yn gallu gwrthsefyll rhew
en oad t. mewn oedran tyner, yn nyddiau ieuenctid
ober selloù t. ouzh ub. llygadu rhn (yn gariadus), gwneud llygaid llo bach ar rn, edrych yn annwyl/gariadus ar rn
teneraat be. tyneru, dod/mynd yn fwy tyner, meddalu, dod yn fwy meddal
tenn1 a. tynn, caled, anodd; serth
t. eo ar sav mae’r rhiw/tyle/rhipyn yn serth
tenn2 adf yn dynn/galed/anodd; yn serth
e vefe bet t. dezho/dezhe krediñ fe fyddai wedi bod yn anodd iddyn nhw / gyda nhw / ganddyn nhw gredu
tenn3 g. -où ergyd (o ddryll/wn, o ganon)
aet ’oa an t. hebioù / er c’hleuz methiant fu’r ymgais
en un t. ar un tro/cynnig/ergyd; ar unwaith, yn y fan a’r lle
leuskel un t. war ub. saethu at rn, tan(i)o ergyd at rn
mervel evel un t. marw fel hoelen, cwympo’n farw gorn/gelain
ned afent ket di evit un t. ’elen/’aen nhw ddim yno am ffortiwn / dros eu crogi
redek kuit evel un t. rhedeg bant fel ergyd o ddryll/wn
t.-stouv/-stouf tynnwr corcyn
tennañ be. tynnu; tan(i)o (dryll/gwn), saethu
t. an dour diwar brad un all tynnu’r gwynt o hwyliau (rhn) arall
t. ar bilhed, t. ar blouzenn (verr), t. d’ar sort tynnu'r blewyn cwta
t. d’ub./udb. bod yn debyg i rn/rth, ymdebygu i rn/rth; ynglŷn â rhn/rhth, yn ymwneud â rhn/rth
hennezh a denn d’e dad mae’n tynnu ar ôl ei dad, mae’n debyg i’w dad
kement tra a denne dezhi pob peth ynglŷn â hi / yn ymwneud â hi, popeth a berthynai iddi
ur pred a denne d’ur banvez-eured pryd (o fwyd) fel gwledd briodas
t. d’ul lec’h bennak / war-du ul lec’h bennak agosáu / nesu / dod/mynd yn nes / tynnu at ryw le
t. e dog d’ub. codi’i het/gap i rn
t. dleoù mynd i ddyled, pentyrru dyledion
t. e boltred d’ub tynnu llun rhn
t. e spilhenn dod drwyddi (yn ddianaf/ ddihangol)
t. hep lakaat : berr e pad cadw : mi gei
t. kuit tynnu bant/ i ffwrdd / ymaith
t. tan war e gein tynnu’r tŷ / tynnu pawb / tynnu nyth picwns / tynnu nyth cacwn am ei ben
t. war ub. saeth rhn, saethu at rn
en em dennañ mynd, ei baglu/gwadnu/ heglu hi, cil(i)o, cymryd y goes, dianc, ffoi, diflannu; encilio; dod i ben â hi, ymdopi; dod/tynnu drwyddi, goroesi
en em dennañ kuit tynnu'n rhydd; tynnu'n ôl; mynd (bant); mynd i’w gragen/chragen
en em denn! bagla/gwadna hi! cer/dos o ’ma!
tenner g. -ien teclyn tynnu dannedd
t.-dent (o ran hwyl) deintydd
tenner-dent g. -ien-dent deintydd
tenor1 g. cynnwys, swm a sylwedd; adroddiad, hanes
tenor2 g. -ed tenor
teñsal be. ceryddu, cymhennu, cystwyo, dwrdio, termo, rhoi pryd o dafod (i), dweud y drefn (wrth), rhoi pregeth/stŵr (i)
tentañ be. temt(i)o
tentasion g. -où temtasiwn
teñv/tiñv g. -où sudd, nodd, sug; ynni, bywyd
teñval a. tywyll
t. e/he skouarn trwm ei glyw/chlyw
t. e zaoulagad / he daoulagad yn dywyll (ei olwg / golwg), yn ddall
arru eo t. (anezhi) mae hi wedi tywyllu, mae’n nos/dywyll, mae wedi nosi
dont da vezañ t. tywyllu; nosi
ken t. ha revr an diaoul, t.-du/-noz/-sac'h, t. e-giz ur c’hi du war ur vantell interamant tywyll iawn, tywyll fel y fagddu, tywyll fel bola buwch (ddu)
teñvalaat be. tywyllu; nosi
teñvalglev(et) a. trwm ei glyw(ed)/ chlyw(ed)
teñvalijenn b. tywyllwch
teñzor g. -ioù trysor
teñzorier g. -ien trysorydd
teo gw. tev
teod g. -où tafod
t. fall/binimus/milliget, un t.-naer/-kiger, un t. fall a zen/vaouez tafod drwg/cas/maleisus/melltigedig
t. flour tafod teg
t. kaer/mat siaradwr da/huawdl
bezañ berr e deod (da gaozeal) bod ag atal dweud arno
bezañ dindan t. an dud bod yn destun siarad
bezañ hir e deod siarad yn faith; bod yn siaradus
brudet eo evit e deod kaer mae e’n enwog am ei huodledd, mae’n adnabyddus fel siaradwr da/huawdl
derc’hel/prennañ war e deod (ffig.) brathu/cnoi’i dafod (ffig.)
hennezh en deus un t. mat! mae gan hwnna’r ddawn i siarad! mae hwnna’n gallu’i dweud hi! mae e’n siaradwr da!
hir e deod : berr e ouiziegezh hir ei dafod :byr ei wybod
lamprik eo e deod mae gydag e / ganddo fo dafod parod
mat e deod / he zeod da am siarad
n’eo ket evit e deod ’dyw e ddim yn gallu cnoi/dal/rheoli ei dafod, ’all e ddim bod yn dawel
n’eo ket stag he zeod diouzh an daou benn, ne chom ket he zeod stag ouzh he staon ’does dim taw arni, mae hi’n siarad fel pwll y môr, mae gyda/ganddi hi ddigon i’w ddweud
ret eo ober nav zro d’an t. araok komz rhaid cyfri’ hyd at ddeg cyn dweud dim, rhaid pwyllo cyn ateb, meddylia dy ymadrodd cyn ei draethu, meddwl ganwaith cyn dweud unwaith
treiñ e deod / he zeod e goullo siarad llawer a dweud fawr ddim, malu awyr
war beg ma/va zeod ar flaen fy nhafod
ar Gembreiz a zo teodoù aour en o genou! mae’r Cymry’n rhai da am siarad!
hag an teodoù da vont en-dro! a dyna ble bu siarad!
t.-bouc’h/-ejen (bot.) tafod bwch, tafod yr afr
t.-evn (bot.) gwlydd y perthi, llau'r perthi
t.-karv (bot.) tafod yr hydd
t.-ki (bot.) tafod y ci/bytheiad
t.-naer (bot.) tafod y neidr, dail pren y neidr
teodeg g. teodeien clebryn
teodek a. tafodrydd, siaradus
teoder g. gw. tevder
teodet abf â dawn siarad/dweud
un den t.-mat/-brav siaradwr da/ huawdl, un da am siarad
teoger g. -ien dewin, swynwr, rheib(i)wr; hypnotydd, un sy'n peri swyngwsg
teogiñ be. cyfareddu, hudo, swyno, llithio, rheib(i)o; hypnoteiddio, peri swyngwsg
teol1 g. a thorf. (bot.) tafol
teol2 torf. -enn b. llechi, teils
teoloji b. diwinyddiaeth
teolojian1 a. diwinyddol
teolojian2 g. -ed diwinydd
teorem g. -où theorem
teori g. teorioù, teorienn b. -où damcaniaeth, theori
ter(-du) g. tar
terapeut g. -ed therapydd
terapeutek a. therapiwtig
terk: bezañ e t. bod mewn cyflwr da
terkañ be. paratoi, ymbaratoi; gwisgo, taclu; stiffáu (dilledyn); cael ei (g)wala; rhoi coten/crasad/curfa/cweir/lardad (i); ceryddu, cymhennu, cwrbo, cystwyo, dwrdio, termo; clirio (i ddiben)
term a. achwyngar, blin, croes, conanllyd, ceintachlyd, grwgnachlyd, piwis
t. t. a ya da gozh, t. t. ha bev da viken hir y bydd edau fain gwraig eiddil; cyd gwichio’r fen hi a ddwg ei llwyth, yr olwyn a waedda a gaiff olew
termaji g. clown, siwglwr; cwac; ffŵl; syrcas
termal be. nadu, swnian, achwyn, cwyno, conan, ceintachu, grwgnach, cwynfan; chwythu, tynnu’n galed ar ei (h)anadl, ymladd am ei (h)anadl, anadlu'n drwm; petruso; gohirio
termen g. -(i)où terfyn, diwedd, pen draw, ffin; adeg, amser, pryd, tymp; ymadrodd, term
betek t. (e vuhez) hyd y diwedd, hyd ddiwedd (ei) oes
laka(a)t an t. d’ober udb. pennu’r amser i wneud rhth
pep tra en deus e dermen mae diwedd i bopeth, daw pob peth i ben, ’does dim (byd) yn para am byth
prenañ udb. e t. / war dermen prynu rhth ar hen gownt / ar goel / ar y llechen
tostaat a ra he zermen mae hi ar fin esgor
war hir dermen tymor hir, hirdymor
war verr dermen tymor byr, byrdymor
termen(i)où telerau, amodau
termenadurezh b. terminoleg
kreizenn dermenadurezh canolfan derminoleg
termeniñ be. diffinio
termer g. -ien achwynwr, conyn, ceintachyn, swnyn; un hyfol, un petrusgar
termometr g. -où thermomedr
termonukleel a. thermoniwclear
termostat g. thermostad
terriñ be. gw. torriñ
ter(r)ouer g. -où tir(iogaeth)
terrupl1 a. dychrynllyd, ofnadwy; ab(a)l, cryf; aruthrol, anferth, enfawr, mawr iawn; pert (mawr a chryf ); pert, del, tlws
terrupl2 adf (pwyslais) yn fawr iawn, yn ddirfawr/ ddifrifol/ddychrynllyd/enbyd/ ofnadwy/sobor (ffig.), yn arw, yn gynddeiriog
glac’haret eo t. mae’n drist ofnadwy/ dychrynllyd, mae’n enbyd/ofnadwy/ ddifrifol/ddychrynllyd/sobor o drist, mae wedi’i dristáu/thristáu’n fawr/ enbyd/arw
karet/karout t. caru’n angerddol, caru yn fawr iawn, dwlu/gwirioni/mopio (ar)
ters b. -où ffolen, boch (pen ôl)
tersad b. clatsien ar ei ben/phen ôl; coten ar ei ben/phen ôl, chwip din
tersata be. rhoi coten ar ei ben/phen ôl, rhoi chwip din
tersek a. tindrwm
terzhienn b. -où gwres (mawr); clefyd; twymyn
an derzhienn a zo ganti, emañ hi gant an derzhienn, t. he deus mae gwres (mawr) arni/ynddi
kaout t., bezañ gant an derzhienn, bezañ an derzhienn gantañ/warnañ/ ganti/warni bod â gwres mawr arno/ arni
an derzhienn bubuennek clwy’r traed a’r genau
an derzhienn difoid teiffoid
an derzhienn ruz y frech goch
an derzhienn velen y clefyd melyn
torret/diskennet eo an derzhienn mae’i (g)wres wedi disgyn/gostwng / wedi dod lawr
ur barr(ad) t., ur gaouad d. pwl o dwymyn
teskad g. -où casgliad (o weithiau llenyddol), detholiad
teskaniñ/teskaouañ/teskata be. lloffa
test g. -où tyst
ha ni a zo testoù war-se ac ’rydyn ni yn dystion i hynny
testament g. –où testament; ewyllys
T. Kozh Hen Destament
T. Nevez Testament Newydd
reiñ dre destamant gadael yn ei (h)ewyllys
testamentañ be. gadael mewn ewyllys
testamentour g. -ien ysgutor
testeni g. -où tystiolaeth; tystysgrif, diploma
t. a istim tysteb
t. faos, fals-t. camdystiolaeth
reiñ/dougen fals-t. dwyn camdystiolaeth, camdystiolaethu
lizher/skrid t. llythyr cymeradwyaeth
reiñ/ober/dougen t. rhoi tystiolaeth, bod yn dyst, tystiolaethu, tystio
un t. sonerezh en/he deus mae diploma mewn cerddoriaeth gydag e /gyda hi /ganddo fo/hi
war desteni o amezeg ar dystiolaeth eu cymydog
t.-eured tystysgrif priodas
t.-ganedigezh tystysgrif geni
t.-marv tystysgrif marwolaeth
testeniañ be. tystiolaethu
t. e gaou, fals-t. camdystiolaethu, dwyn camdystiolaeth
testenn b. -où testun; geiriad, geiriau (testun, dogfen ayyb.)
t. an emglev geiriad y cytundeb
tetanoz g. tetanws
tete g. (iaith plentyn) bow-wow; cnaf, adyn, dihiryn
teuc'h a. trwm, anodd ei dreulio (am fwyd); rhy dew, trafferthus o dew; cybyddlyd, crintachlyd, tynn, mên (ar laf.); wedi'i dreulio/threulio, ag ôl traul arno/arni, yn dangos ei (d)dannedd (ffig.am frethyn/wisg/bilyn)
tremen t. wedi’i dreulio/threulio’n dwll, wedi treulio’n denau
teuc'hal/teuc’hiñ be. peswch; gwasgu, pwyso (am fwyd ar stumog); treulio (am frethyn/wisg/bilyn)
teuc’het abf teuc'hal/teuc’hiñ wedi treulio
t. betek an neudenn wedi treulio’n denau, yn dangos ei (d)dannedd (ffig.)
teuk a. lletchwith, trwsgwl
teukañ be. bod yn lletchwith/trwsg(w)l (am gerddediad), baglu
teul g. -ioù dogfen; ffeil, coflen; papur swyddogol/cyfreithiol
teulioù melestradurel dogfennau gweinyddol
teuler/teurel be. taflu/tawlu, hyrddio, lluchio
t. ar bec’h war ub. rhoi’r baich/ cyfrifoldeb/bai ar rn
t. ar gaou war ub. taro/tawlu’r bai ar rn
t. d’an traoñ taflu/tawlu i lawr, bwrw/ taro i lawr /i’r llawr, llorio, diorseddu
t. d’ar blotoù lluchio i’r (bin) sbwriel, taflu/ tawlu ar ben y domen
t. dour arllwys/tywallt/taflu/tawlu dŵr; ysgeintio; colli deigryn (ffig.), gwneud dŵr, piso
t. d’ub bod yn debyg i rn, ymdebygu i rn
t. a ra kalz d’e dad, hennezh a daol d’e dad kenañ mae’n debyg iawn i’w dad
t. evezh ouzh ub./udb. cymryd/gwneud sylw o rn/rth, sylwi ar rn/rth
t. evezh war e gomzoù dewis/pwyso ei eiriau’n ofalus
t. a ra evezh war e gomzoù mae’n ofalus â’i/o’i eiriau
t. kont eus ub./udb cyfri’/cynnwys/ ystyried rhth/rhn
hep t. kont eus ar vugale heb gynnwys y plant
t. udb. war ub. priodoli rhth i rn, tadogi rhth ar rn
en em deuler/deurel da evañ/roulañ dechrau yfed llawer, mynd/ymroi i yfed, mynd i afael y ddiod
teulfilm g. -où ffilm ddogfen(nol)
teuliad g. -où ffeil, coflen
teuliadoù hiniennoù ffeiliau unigolion
teuliadoù kevredigezhioù hag embregerezhioù ffeiliau cymdeithasau a mentrau
teur g. -ioù bol(a) mawr
teurel be gw. teuler
teurennad g. -où boliaid, llond bola
teurennek a. boliog
teureug g. -ed draenog môr; trogen; cragen fylchog/Berffro
teurvezet abf teurvezout qv.
m’en dije t. ober tasai wedi dymuno gwneud
teurvezout be. bf ddiffygiol bodloni, bod yn fodlon, bod yn barod/hapus (i), gweld yn dda (i); cytuno (pan fyddai’n well ganddo/ganddi beidio) (i); dymuno
teuz1a. tawdd
teuz2 g. -ed, -ioù corrach, ellyll
teuzet abf teuziñ qv.
t. en deus e holl vadoù mae wedi bradu/afradu/gwastraffu’i eiddo i gyd, mae wedi hala’r cwb(w)l
teuziñ be. toddi; dadlaith; diflannu, mynd yn ddim
tev/teo a. tew; trwchus
dont da vezañ t. tewhau, tewychu, magu bloneg/pwysau
ur c’horf t. evel ur varikenn corff tew fel casgen
tevaat be. tewhau, tewychu, magu bloneg/ pwysau
tevder g. tewdra, trwch
tevel be. tewi; peidio (am law)
t. war udb. tewi (â sôn) am rth, peidio â sôn am rth; cadw rhth yn gyfrinach
gwelloc’h/furoc’h eo t. (war se)! taw piau hi! doeth pob tawgar!
laka(a)t ub. da devel rhoi taw ar rn., cau ceg rhn (ffig.)
ne oar ket t. ’dyw e/hi ddim yn gallu bod yn dawel, ’does dim taw arno/arni, ’all e/hi ddim dal/ffrwyno/rheoli ei dafod/thafod
tavit gant ho klabous! gadewch eich cleber! byddwch dawel/ddistaw!
tevenn g. -où, tevinier twyn tywod; clogwyn
tezenn b. -où traethawd (ar gyfer gradd), thesis; stori ddigri/ddoniol, jôc
tezh g. -ioù cadair (buwch); bron; teth
sav-t. (ar laf.) bra, bronglwm
ti g. -ez/-er tŷ; gorsaf
T. ar Gumunoù Tŷ’r Cyffredin
T. an Uhelidi Tŷ’r Arglwyddi
t. ar c’hirri(-boutin) gorsaf fysiau
t. ar meteo yr orsaf dywydd
an t. nesañ/kentañ/tostañ (y tŷ) drws nesa’
en t. nesañ/kentañ/tostañ (yn y tŷ) drws nesa’
e t. ub. yn nhŷ rhn, ar aelwyd rhn, yng nghartre’ rhn
mont eus t. e dad mynd oddi cartre’, ymadael â’i gartre’; mynd dros y nyth, gadael y nyth (ffig.)
na t. nag aoz / na loj na/dim bwyd na chysgod
ul lastez t., ur c’hozh t. twll o dŷ
un ti kaer neb a savo a gav buan e yalc’h goullo lleidr yw tŷ
t.-bank banc
t.-debriñ tŷ bwyta
t.-embann gwasg, cyhoeddwr
t.-gar, t. an hent-houarn gorsaf reilffordd
t.-gar ar c’hirri(-boutin) gorsaf fysiau
t.-laezh llaethdy
t.-plouz/-soul tŷ to cawn/gwellt
mont d’an t.-post a-raok ma vo serret mynd i ddala’r post (cyn iddo gau)
t.-skol ysgol(dy)
an t.-all y tŷ drws nesa’
tiad g. -où llond tŷ; teulu
un t. tud teulu niferus
tiadoù bras teuluoedd mawr/niferus
tieg g. tieien penteulu; ffarmwr/ffermwr
tiegezh g. -ioù teulu, preswylwyr tŷ; ffarm
tier/tiez ll. ti qv.
t. kostez tai allan/mas
kresk ’zo bet war an t. mae tai wedi codi (o ran pris)
priz an t. a zo war ziskenn, rabad ’zo war an t. mae pris tai yn gostwng
savet ez eus bet t. mae tai wedi’u codi/ cwnnu (wedu’u hadeiladu)
tifoid g. teiffoid
tigr g. -ed teigr
tik a. dwl, sgut
t. da labourat yn ddwl am weithio, yn byw i weithio
t. da c’hoari gant an urzhiataer yn ddwl am chwarae â’r cyfrfiadaur
t. gant al lenn yn ddwl/sgut am ddarllen, yn dwlu darllen, yn dotio/mopio ar ddarllen
t. gant ar c’hig-moc’h dwl/sgut am gig moch, yn dwlu ar gig moch
t. gant ub. yn ddwl am rn, wedi dwlu am/ar rn, wedi gwirioni/ffoli/hurt(i)o/ mopio ar rn, dros ei ben/ phen a’i glustiau/chlustiau mewn cariad â rhn
tik-tak g. tic-toc, tic(i)an/tipian
ober t.-t. tic(i)an/tipian
tiked g. -où, tikidi, tikejoù, tikiji ticed, tocyn; dot (ar y llythyren i )
tildenn b. tilde
tilh1 ll. -enn b., gwez-tilh ll. -enn-dilh b. palalwyf ll. -en, pisgwydd ll. -en
tilh2 ll. -enn b. cleren lwyd, trogen
timat adf yn gyflym, yn glou, yn rhwydd
timbr g. -où, timchoù stamp
laka(a)t an t. dodi/rhoi stamp (ar)
timbrañ be. stamp(i)o, dodi/rhoi stamp
tin g. teim
tinell b. -où ffreutur, pabell (ar gyfer gŵyl); bwyd, lluniaeth, bord (ffig.)
t. vat/gaer/vras bwyd da, bord dda (ffig.), gwledd
derc’hel/ober t. vat/gaer/vras bwyta’n dda, byw’n fras; gwledda; darparu’n ddibrin/ helaeth (am fwyd)
t. baour/dreut bord lom/wael, pantri llwm
ober t. baour/dreut byw’n fain/llwm/ gynnil, byw ar fin y gyllell, tolio bwyd
tintal be. canu, seinio, tincial (am gloch/ glychau)
tintañ be. (y)mhoelyd, dymchwelyd
tinter g. -ed asgell fraith, ji-binc
tinterezh g. cân/sŵn/sain(cloch/clychau)
tintin/tantin b. -ed bopa/bodo, modryb
e dintin hag e donton ei fodryb a’i ewythr/ ewyrth
tiñvet a. â'i frest/brest yn gaeth/dyn(n), byr ei (h)anadl
tirant g. -ed unben, gormeswr
-an tyrant unbenaethol; gormesol, gorthrymus
tirantel/tirantus a. unbenaethol; gormesol, gorthrymus
tired g. -où acen (mewn orgraff)
t.-begek/-lemm/-serr acen ddyrchafedig
t.-boud/-digor acen ddisgynedig
t.-kognek acen grom, to bach (orgraff)
tireoul g. petroliwm, creigolew
tiretenn b. -où drâr
t.-an-arc’hant til
tirvi ll. tarv/taro qv.
tisaverezh g. pensaernïaeth
tisavour g. -ien pensaer
titich g (iaith plentyn) pi-pi, dŵr (o’r bledren)
ober t. gwneud pi-pi, gwneud dŵr, piso (ar laf.)
titl/titr g. -où teitl, enw
titour b. -où gwybodaeth
titouroù a glaskent ’roedden nhw’n chwilio am wybodaeth, ’roedden nhw am gael manylion
reiñ titouroù faos camarwain, camhysbysu, rhoi gwybodaeth/ manylion/cyfarwyddiadau anghywir
titouriñ be. gwneud ymholiadau, ymchwilio, holi; ceisio gwybodaeth/ manylion; dynodi, argoeli, bod yn arwydd (o)
tizan g. -où te, trwyth (llysiau)
tizh gb. brys, hast, taro/taraf; cyflymdra; llif, cerrynt
t. ’zo gant an dour mae cerrynt yn y dŵr, mae llif yn yr afon
t. warnon a finnau ar frys, a finnau a thipyn o daro/daraf arna’ i
diwar dizh / gant t. / war dizh yn frysiog/gyflym/glou, ar frys
distreiñ war dizh dod yn ôl / mynd yn ôl / dychwelyd ar frys
hent t. ffordd ddeuol
mont dreist t. an trouz mynd yn gynt na sŵn
tren t. trên chwim(TGV Ffrg)
sankañ t. colbo arni, hedfan (ffig.am yrru’n gyflym), mynd fel cath i gythraul / fel y meil, chwyrnellu/chwyrlïo ar hyd y ffordd; cyflymu, mynd yn gynt
t.-ha-t. ar frys gwyllt, ar garlam, yn gyflym iawn
tizhout be. cyrraedd; dod i ben â, llwyddo i; ymestyn hyd at; bwrw, taro; brifo, clwyfo, niweidio; cael anaf/dolur/ niwed; dal(a), twyllo, chwarae tric ar; apelio at
t. ouzh bwrw/taro yn erbyn; dod i ben â, ymdopi â
t. ar pal cyrraedd y nod, llwyddo yn ei (h)amcanion; taro deuddeg (ffig.)
an hini a zalc’h a dizh (an hini a red a skuizh) araf a dygn a ennill y gamp, yn ara’ bach mae mynd ymhell, yn ara’ deg mae dal iâr (yn sydyn gynddeiriog mae dal ceiliog), nid ar redeg y mae aredig; dyfal donc a dyrr y garreg
me a yelo d’ho ti pa dizhin fe ddo(f) i acw pan ddo(f) i ben â hynny/gwneud, fe alwa(f)’ i pan ga(f )i amser
ne dizh ober netra ’dyw e ddim yn dod i ben â (gwneud) dim byd, ’dyw e ddim yn llwyddo i gyflawni dim
tizhog g. -ed eunuch
ur vouezh t. llais merchetaidd/main
tizhventer g. -ioù cloc cyflymdra
to g. to (gw. toenn)
mein-do/t.
toailh g. lliain sychu, tywel
toal b. -ioù lliain (bord)
t.-listri lliain( sychu) llestri
’toare (evit doare qv.) adf mae’n (edrych yn) debyg, yn ôl pob golwg; yn ôl y sôn, medden nhw
toaz g. -(i)où toes; cytew; croen, crwst(yn) (tarten/pastai)
t. a-wiskadoù croen/crwst(yn) haenog
t.-dent sebon dannedd, past dannedd
toazeg b. -où cymysgwr (bwyd); padell dylino
toaz(enn)ek a. toeslyd; gludiog
toc'hellañ/toc'hellat be. peswch; carthu/ clirio'r llwnc; rhochian, rhwncian
toc'hor a. musgrell, bregus, llesg, gwan(llyd); ar fin marw
tud t. pob(o)l fusgrell/fregus/lesg/wanllyd, gweiniaid
todi(en)/todilhon g. mwstwr, stŵr, trwst, twrw; ffwdan, ffws, helynt
toeik! toeik! ebych. hŵmlâ! (i alw geifr neu wartheg)
toenn b. -où to; ymchwydd, ton uchel
dindan an doenn-mañ yn y tŷ hwn, ar yr aelwyd hon, o dan y gronglwyd hon
un doenn c’hlaz to llechi
un doenn ruz to teils (cochion)
un doenn-soul to cawn/gwellt
toer g. -ien töwr
tog g. -où, -eier hat/het; to bach (orgraff), acen grom; condom
bez’ ho po ma/va zog da c’holeiñ ho kaou! acha bachyn (ar laf.)! tynnwch y goes arall (ac fe ganiff y gloch)! siŵr o fod (eironig)!
la(va)ret em boa etre va zog ha me dwedais wrthyf i fy hun(an) / o dan fy ana(d)l / yn fy nwrn
o verat un dra bennak emañ dindan e dog mae e/hwnna wrthi’n cynllwynio rhth
t.-lamp gorchudd lamp
t.-melon/melons het/hat fowler
beg/paotr-e-dog plisman/plismon
togañ be. dodi/gosod/rhoi het (am/ar ben rhn); dodi/gosod/rhoi gorchudd (dros); (am saig o fwyd) ychwanegu ar ben, coroni
t. ur voutizell / ur bern plouz rhoi pen ar y mwdwl
togn a. pŵl, di-awch, di-fin; byr a llydan, fflat (am drwyn); wedi torri’i flaen; caled, cas
t. eo dezhañ mae’n ergyd galed/gas iddo
toiñ be. toi, dodi/gosod to
tokarn g. -où helmet
tolead g. -où ardal; rhanbarth
tolpad g. -où torf, tyrfa; pentwr, llwyth, cruglwyth; cydgrynhoad, cynulliad
un t. mat a dud nifer/tyrfa dda o bob(o)l, cynulliad cryno/teilwng o bob(o)l
tolpañ be. casglu, cronni, crynhoi, cynnull; llwytho, pentyrru; tyrru
en em dolpañ ymgasglu, casglu at ei gilydd, casglu/crynhoi/tyrru ynghyd, ymgynnull, ymgrynhoi
tolzenn b. -où talp; crugyn, llwyth, pentwr
tomatez torf. -enn b. tomatos ll. tomaten
Tomaz epg. Tomos/Tomi/Twm
te ’zo evel sant-Tomaz (diwezhañ den a gredas)! hen Domos wyt ti!
tomm a. ac adf twym, poeth, cynnes
t. d’e benn / d’he fenn lled feddw, hanner meddw, wedi cael diferyn yn ormod(d)
t. eo anezhi mae’n dwym
t. eo bet! dyna gynnig! ’roedd e o fewn dim! ’roedd hi’n agos! cael a chael oedd hi! dyna ddihangfa! trwch blewyn / trwch adain gwybedyn oedd ynddi!
t. oa bet dezhañ bu’n agos iawn iddo, bu ond y dim iddo; cael a chael oedd hi iddo
na t. na yen heb fod yn dwym/boeth/ gynnes nac yn oer, claear, llugoer
war an t. ar y pryd, yn y fan a’r lle, ar unwaith, yn union, yn syth bin; yn fyrfyfyr, heb baratoi
t.-berv/-skaot/-mat berw(edig), chwilboeth
t.-grizias/-poazh/-ruz twym tân, tanbaid, tanboeth, crasboeth, chwilboeth
t.-gwenn eirias
t.-kenañ int ouzh an Iverzhoniz maen nhw’n meddwl y byd / mae nhw’n hoff iawn o’r Gwyddelod
tommañ be. twymo, cynhesu; gwresogi
t. d’ub. e beñsoù/feskennoù/lêr rhoi crasad i rn ar ei ben-ôl, rhoi chwip-din i rn
ober un tamm t. twymo; cael twymad; rhoi twymad
en em dommañ an eil ouzh egile hoffi’i gilydd, ymserchu yn ei gilydd
tommder g. -ioù gwres
tommdourenniñ be. maldodan, tolach, mwytho
tommerez b. gwresogydd
tommerezh g. system wresogi
t.-kreiz gwres canolog
tommet abf tommañ qv.
t.-mat eo dezhañ mae wedi cael diferyn yn ormod(d), mae’n feddw
tommheoliañ be. bolaheulo, torheulo
ton1 g. -ioù tôn, alaw; nodyn; croeso; ffrwmp, rhodres, rhwysg, ffws, seans, seremoni
bezañ an t. hag an son / bezañ ar pardon gant ub. gwneud y siarad i gyd, mynnu’r sylw/llwyfan i gyd, bod yn geffyl blaen, rhedeg y siew
honnezh ’vat ’zo t. enni mae tipyn o feddwl/ffrwmp/wynt ynddi, mae tipyn o ‘siwd ych chi?’ yn perthyn iddi, mae hon’na’n fawreddog / yn credu’i bod hi’n rhywun (gwell na’i gilydd) mae’n dipyn o fadam, mae hi’n bwysig (yn ei golwg ei hunan), mae tipyn o gachu ceiliog ynddi (aflednais)
ober t. canu’i glodydd/chlodydd ei hun(-an), chwythu’i gorn/chorn ei hun(an), brolio, ymffrostio
ober/tresañ t. d’ub. canmol rhn (yn ei wyneb)
ober t. d’ar c’hi rhoi maldod/ mwythau i’r ci, anwesu/canmol/ maldodi/mwytho y ci
reiñ t. d’ub. rhoi croeso tywysogaidd i rn, derbyn rhn yn foneddigaidd; rhoi rhwydd hynt i rn, rhoi hewl glir i rn
reiñ an t. taro’r nodyn (i ganu); arwain y ffordd; rhoi esiampl
war an t. bras yn llawn rhwysg/ seremoni; heb ei ail, na ellid ei (g)well; yn ddiarbed, heb arbed dim; ardderchog, godidog (am bryd o fwyd ayyb.)
bevañ war an t. bras byw’n fras
to(u)n2 g. -ed tiwna
tonell b. -où casgen; tunnell
tonenn b. -où crofen, crawen (cig moch), tonnen; tywarchen
to(u)neta be. pysgota tiwna
tonius a. hunanbwysig, mawreddog; crachlyd; rhodresgar, rhwysgfawr
tonkadur g. -ioù tynged, ffawd
tonkañ be. tynghedu; taro llaw wrth daro bargen
tonket abf tonkañ wedi'i dynghedu/ thynghedu, anochel, anorfod, na ellir/ellid ei osgoi
tonn b. -où ton anferth
tonton g. wncwl, ewythr/ewyrth
tor g. -ioù tor, bol(a)
torad g. -où, torajoù torra(i)d, torllwyth
torbilat be. clatsio/curo/dyrnu/ergydio/ cledro/ colb(i)o/ffust(i)o/pwn(i)o/ lardo/wald(i)o yn galed/ddidrugaredd/ ffyrnig
torch g. -où clwtyn llestri; clwtyn, cadach, dwster
torchañ be. sychu (yn lân); rhwbio'n sych; tynnu'r llwch, dwsto
torchenn b. -où clustog
torchouer g. -où lliain; dwster
torfed g. -où, torfejoù trosedd, camwedd
t. enep roue teyrnfradwr(i)aeth
ober un t. cyflawni trosedd/camwedd, troseddu, tramgwyddo, pechu
torfedour g. -ien troseddwr
torgenn b. -où, tergenn, terginier bryn, bryncyn, crug, cnwc
torkad g. -où clwstwr, twr; swp, sypyn; cudyn
tornaod, torraod g. -où clogwyn, craig
torpilat be. gw. torbilat
torr1 a. toredig, wedi'i chwalu
torr2 g. -où toriad, hollt; ysgariad
t.-dimeziñ torpriodas
t.-korf lladdfa, baich (corfforol)
t.-kraoñ torrwr cnau
t.-penn/-revr (am berson) poendod, bwrn, pla, pen tost (ffig.), cur pen (ffig.)
brasañ t.-p./-r. er bed y poendod/pla penna’ ar wyneb y ddaear
betek t.-penn hyd at syrffed
te ’zo un t.-penn/-reor! pebezh t.-penn ’vat! ’rwyt ti’n bla/fwrn/farnol! ’rwyt ti’n, ddigon o farn / boen(dod) / gur penn!
un t.-gouzoug/t.-divc’har eo an hent-se mae’r ffordd yna yn enbyd o beryglus/ddansierus
un t.-spered eo mae’n faich/fwrn ar enaid/ysbryd dyn, mae’n lladd ysbryd rhn
torrer-mein g. -ien-vein torrwr cerrig
torret abf torriñ qv.
t. gant ar skuizhder wedi blino’n lân/dwll/glwt, wedi llwyr ddiffygio, wedi ymlâdd
t. eo d’an avel / war an avel mae’r gwynt wedi gostegu/gostwng/tawelu
t. eo war e fulor/gounnar/imor mae e wedi tawelu (o ran ei dymer/natur)
bezañ t. eus e garg cael ei roi ar y clwt, cael ei ddiswyddo
hennezh a zo t. a veleg mae (e/hwnna) wedi cael ei ddadurddo (o fod yn offeriad)
torriñ be torri; tawelu; peidio; lleddfu
t. (an) anken diwallu’r angen; dileu’r angen
t. ar bizoù/bizeier torri’r dyweddïad
t. douar trin y tir, braenaru’r tir, amaethu
t. e benn/fenn gant udb. gofidio/ poeni/blino yn fawr am rth; alaru/ syrffedu ar rth
arabat dit t. da benn! paid â blino/ gofidio/pryderu/poeni (dy ben)
t. e dan oeri
t. e mil damm torri’n fân/ffaliwch/ gandryll/yfflon, briwa’n rhacs (jibidêrs)
t. e reor d’ub blino/poeni/plag(i)o/ poenydio rhn
t. e sec’hed dezhañ/dezhi torri ei syched
t. nerzh lleddfu, lliniaru, llarieiddio
torrod g. -où, torrojoù dibyn, clogwyn
tort1 a. cwmanog, cefngrwm, gwargam, gwargamu, gwargrwm, â chrwmp, crwbi
tort2 g. -où crwmach, crwmp(yn), cwman, crwb(i)
war e dort, en e dortoù yn ei gwman, yn crymu/cwmanu/crwmpo/gwarro, yn wargrwm
en e dortoù hag en e gluchoù yn ddau ddwb(w)l (a phlet)
tort3 g. -ed aderyn môr
t.-du aderyn-drycin Manaw
tortad g. -où llwyth (ar gefn rhn)
tortañ be. crymu, cwmanu, crwmpo, gwarro, gwargrymu; petruso; oedi, tin-droi
n’eus ket da dortañ yn ddibetrus, yn ddi-ddadl/-os, heb os (nac oni bai), ’does dim dadl/amheuaeth/dwywaith
tortez b. gwraig gwmanog/wargrwm/gefngrwm
tortig-kamm g. crwca cloff (cymeriad mewn rhigwm)
tortuilhad g. -où darn/tamaid/twmpyn/talp mawr
un t.-kig darn/tamaid/twmpyn/talp mawr o gig
tortuilhañ be. troi, cyfrodeddu, cordeddu; ymgordeddu; crychu (papur; defnydd )
torzh b. -ioù torth
kas an dorzh d’ar gêr talu’r pwyth / yr hen chwech yn ôl
torzell1 b. -où twll y clo; chwydd (medd.); tyfiant (medd.); cloronen (bot.)
torzell2 b. -ed, torzilli cranc
tosenn b. -où bryncyn, twmpath, crug
a-grap an dosenn ar y fron (daear)
tost1 a. agos, clòs; tynn, cybyddlyd, crintachlyd
kerent t. perthnasau agos
ni ’zo kerent t. ’rŷm ni’n perthyn yn agos (i’n gilydd)
un den t. / gwall dost d’e dra, un den t. e groc’hen ouzh e gein un tynn/ cybyddlyd/crintachlyd, cybydd
t.-gagn tyn(n)/cybyddlyd iawn
tost2 adf yn agos , yn dynn/glòs; (yn union) gerllaw, (reit) yn ymyl; bron, o fewn dim, o fewn trwch blewyn
t. da seulioù ub. yn dynn ar sodlau rhn
t. da noz bron yn nos
tostik da zaou viz yn agos i ddau fis, dau fis - bron iawn
t. ne dap ket - ha berr ne skoulm ket ’dyw bod o fewn dim yn dda i ddim, lawn cynddrwg (yw) methu o fodfedd ag o filltir, man a man yw bod bron â gwneud a bod heb wneud t. t. eo bet! dyna gynnig! ’roedd o fewn dim! ’roedd hi’n agos! cael a chael oedd hi! dyna ddihangfa! trwch blewyn / trwch adain gwybedyn oedd ynddi!
t. oa bet dezhañ/dezhi bu’n agos iawn iddo/ iddi
t. oa bet dezhañ! bu agos iawn iddo (gael ei ddal(a))! bu ond y dim iddo (ei chael hi) ! cael a chael oedd hi arno! fe gafodd ddihangfa ! dihangodd o drwch blewyn / o drwch adain gwybedyn!
derc’hel t. (en) cydio/dal(a)/gafael yn dynn (yn; mewn)
derc’hel t. (ouzh) cadw’n agos (at); gwylio, goruchwylio
n’eo ket prest na t. da vezañ ’dyw e/hi ddim yn barod nac yn agos at fod, mae ymhell o fod yn barod. ’dyw e ddim hanner parod
t.-ha-t., tostik-touch yn agos/glòs iawn i’w gilydd, yn agos-agos i’w gilydd / at ei gilydd, yn dynn yn ei gilydd
chom tostik-t. ouzh ub. aros/bod yn agos iawn i rn
t.-da-vat yn agos iawn, bron iawn, o fewn dim, o fewn trwch blewyn / asgell gwybedyn, ond y dim; mwy neu lai
war-dost da bron â, o fewn dim i, ond y dim i
tostaat be. agosáu, nesu, dynesu; mynd yn fwy cybyddlyd/tynn; cymharu
ne vo ket tu/tro da dostaat outañ/outi (w)arc’hoazh ’fydd dim modd ei (g)weld / ’fydd e/hi ddim ar gael ’fory (am berson)
tostadenn b. -où, tostenn b. -ed craben, crintachen, merch/menyw/gwraig/dynes gybyddlyd/dynn
to to!, ô to to! ebych. twt-twt! twt y baw!
touadenn b. -où rheg; llw
toubier b. -où lliain bord
touch1 be. cyffwrdd (â), cwrdd (â); gyrru (gwartheg, ceffylau)
a-benn daou vloaz e touchin pae ar re gozh ymhen dwy flynedd fe fydda’ i yn cael/derbyn/cyrraedd fy mhensiwn
arabat t.! gwaherddir ei gyffwrdd/ chyffwrdd, paid/peidiwch/peidier â’i gyffwrdd/chyffwrdd, paid/peidiwch cwrdd ag e/hi!
en em douch cyffwrdd â’i gilydd
ne c’helled ket t. outo ni ellid cyffwrdd â nhw, ni ellid eu cyffwrdd
touch2 g. cyffyrddiad; teimlad (defnydd)
touchant(ik) adf gw. tuchant(ik)
touchenn b. -où tap (casgen); matsien
toud1 gw. tout
toud2(er) g. -ed gwdihŵ, tylluan
touell g. twyll
touellañ be. twyllo; cafflo; camarwain; hudo
toueller g. -ien twyllwr; cafflwr; llithiwr, hudwr
touellus a. twyllodrus, camarweiniol; hudolus
touesk: e-touesk* ardd. ymhlith, ymysg; i blith, i fysg
touet abf touiñ qv. tynghedig, ar lw, dan lw; penna’, o’r radd flaena’
enebourien douet gelynion anghymodlon/penna’; gwrthwynebwyr anghymodlon/digymrodedd
ur gaouiad t. celwyddgi rhonc / o’r radd flaena’ / mawr
ur geginerez douet cogyddes benigamp / o’r radd flaena’
ur mezvier t. meddwyn anadferadwy/mawr
touez g.
e-t. ymhlith, ymysg; i blith, i fysg
en un douez yn gymysg, yn un cymysgedd/ gymysgfa
t.(-ha)-t. drwy’r trwch, drwyddi draw, blith-draphlith, heb ddim trefn o gwb(w)l, yn gymysg i gyd, yn un gybolfa, yn sang-di-fang
toueziañ be. cymysgu
toueziet abf toueziañ qv.
ur c’haer a ‘roast beef ’ t. gant fritez ha saladenn tamaid o eid(i)on braf wedi’i rost(i)o yn gymysg â sglodion a letys
touf g. llwyd(n)i, malltod
blaz an t. blas llwyd(n)i
c'hwezh an t.. aroglau llwyd(n)i, gwynt/sawr trymaidd, tawch
toufad g. -où twff(yn)
toufañ be. llwydo
toufek a. cadwrus, cydnerth, corffol, mawr o gorffolaeth
touflez gb. -iou ffos, cwter
touforek a. trwchus; clòs, llethol, trymaidd (am y tywydd )
toufus adf yn drymaidd/glòs; ag aroglau llwydi, â gwynt/sawr llwydni
tougn a. gw. togn
touilh g. -ed morgi, ci môr, penci
touilhenn b. -où niwl(en)
touilhennek a. niwlog; llaith (am y tywydd)
touiñ be. tyngu rhegi; bod/mynd ar ei (l)lw; addo ar ei (l)lw, ymdynghedu
t. Doue evel ar Sarasin / an diaoul rhegi fel halier/tincer/trwper
m’hen tou! ar fy ngair/llw!
touk(enn) b. -où capan merch; penwisg Treger
toulbabañ/toulbapat be. ymbalfalu; llusgo’i draed/thraed; gwagswmera; ymboeni, ymlafnio
toulbennañ be. taflu/tawlu tin dros ben; cwympo dwmbwl-dambal
toull1 a. twll, tyllog, rhidyllog; cau/cou, gwag; tila
t. eo ar billig tu pe du mae twll yn y ffrympan yn rhywle, mae’r badell ffrïo yn gollwng yn rhywle; (ffig.) mae rhyw ddrwg yn y caws, mae rhywbeth o’i le yn rhywle
t. eo da loer mae twll yn dy hosan
t. eo ho kodell mae twll yn eich poced
ar voutailh n’eo ket t. ’dyw’r botel ddim yn wag
bezañ t. e deod / he zeod bod â thuedd i ailadrodd pob peth a glyw, bod yn hen glecyn/glecen
bezañ t. e zaouarn / he daouarn bod yn halfawr, gwario/hala’r cwb(w)l
digarezioù t. esgusodion cloff/tila/ gwan/gwael
promesaoù t. addewidion gwag
un dant t. dant cau/cou/gwag/pwd(w)r
ur beg t. (anezhañ/anezhi) un na all gadw cyfrinach, clecyn/clecen, hen geg fawr (ffig.)
t.-didoull yn dyllau i gyd, yn rhidyll (mân)
toull2 g. -où twll; cwtsh
t. al lapined twll cwningod
t. ar glav twll y glaw, y de; y de-orllewin
t. ar vigoudenn y de-orllewin
t. ardoù twmpyn/talp o faldod, person maldodus / llawn maldod / llawn seans / llawn ystumiau
chom e t. an nor / en t.-dor aros/sefyll yn y drws / ar ben (y) drws / ar garreg y drws / ar y trothwy
chom en e doull aros yn ei gwtsh
kouezhet en t. wedi cwympo/disgyn/ syrthio i’r trap
toulloù ’zo ennañ mae tyllau/bylchau ynddo, mae’n fylchog
n’emañ ket an toulloù er memes kostez mae dwy och(o)r i bob dalen/ stori
t.-alc’houez twll (y) clo
t.-bac'h carchar, cwb (ar lafar)
t.-bez bedd (y twll)
t.-boeson yfwr (alcohol), llymeitiwr, slotiwr, tancwr, meddwyn
t.-bouton rhwyllyn
t.-bragez balog, copis(h), drws y stab(a)l (ar laf.)
t.-chistr yfwr seidr (anniwall)
t.-digor agoriad, ceg
t.-didoull tyllog, rhwyllog, yn dyllau i gyd; yn rhidyll mân
t.-dor, t. an nor drws (y bwlch)
en t.-dor, e t. an nor yn y drws
t.-fri ffroen
t.-gaou twll anghywir (yn y llwnc)
(pebezh) t.-gevier! dyna gelwyddgi! y celwyddgi!
t.-gou(zou)g g. llwnc
t.-gwesped nyth gacwn
t.-gwin yfwr gwin (mawr), meddwyn
t.-karr bwlch, adwy (mewn perth o gylch cae)
t.-kov torllengig, torgest, cwlwm perfedd, hernia
t.-kuzh cuddfan, cwtsh (cwato)
t.-lorc’h rhn balch/ffroenuchel/ mawreddog, ffrwmpen (b.), ffrwmpyn (g), pothell/polleth (ffig.)
t.-mouzhig pwd, soriant, siambar sori
mont en t.-mouzhig. pwdu, mynd i siambar sori
t.-revr twll tin
un t.-don/-lonk/-kirin pwll diwaelod
un t.-kêr twll o dre(f)
kant-t., mil-zoull (bot.) dail y fendigaid
toullad g. -où llond twll; haid, criw, grŵp, trwp; nifer dda, llawer; nifer/tipyn go lew, cryn nifer
un t.(ig) devezhioù ychydig ddiwrnodau/ddyddiau
toullañ be. tyllu, torri/agor twll; palu; yngan gair: tap(i)o (casgen)
t. ar varil tap(i)o’r gasgen
t. he botez d’ur plac’h yaouank dod â merch ifanc o dan ei gofal
t. kaoz torri gair, dechrau sgwrsio, tynnu ple
t. ur bez agor/torri bedd
toullbac'hañ be. carcharu
toullbennig: ober t. cerdded ar ei (d)dwylo
touller g. -ien tyllwr; torrwr beddau/beddi
t.-bezioù torrwr beddau/beddi
t.-hent arloeswr
toullet abf toullañ qv.
t. an dour dezhañ/dezhi yn wlyb diferu/diferol, yn wlyb domen/stecs
t. he deus he botez (ffig.) mae wedi llyncu corryn/pry’ (ffig.)
toullgof g. torgest, torllengig, cwlwm perfedd, hernia
toullig g. toulloùigoù twll bach
araok t. an noz (ffig.) cyn yr hwyr, cyn iddi nosi
un t. ti twll bach o dŷ
toumpal be. twmpan, cerdded yn drwm/swnllyd
toumpi b. twmp, sŵn trwm
toupek a. barus, bolrwth
toupenn b. -où tasel
tour g. -ioù tŵr
t.-dour tŵr dŵr
t.-iliz tŵr eglwys
t.-tan goleudy
tourc'h g. -ed twrch; (ffig.) merchetwr
t.-paotr merch fachgennaidd, ffrwlen, rhampen, cadi hogiau, tomboi
tourc’ha be. gofyn baedd (am hwch)
tourc’hellat be. tyrchu, twrio/turio, creu anhrefn, cymysgu popeth blith-draphlith / yn s(i)ang-di-fang, chwilmenta(n), chwilota, jwlffa
tourell/touribell b. -où twred/twryn
tourist g. -ed ymwelydd, twrist
touristelezh b. diwydiant ymwelwyr, twristiaeth
tourlonkañ be. llyncu o chwith, llyncu dŵr ei (h)anadl, bwldagu; peswch
tourmantin g. tyrpant
eoul-t.oel/olew tyrpant
tourmant gb. -où poendod, poen (a blinder), pla (ffig.), peth poenus/blin/ arteithiol (ffig.); stor(o)m
hennezh ’zo un t.! mae e’n ddigon o boen! mae’n boen ac yn flinder, mae hwnna’n fwrn/ boendod! mae’n bla ar enaid/ysbryd dyn!
tourmantiñ be. poenydio, arteithio
tourni b. mwstwr, twrw, stŵr, randibŵ, cynhalath, dadwrdd, sŵn byddarol
tourtadenn b. -où ergyd/hwb/hwp â'r pen, peniad, twlcad/tolcad
tourtañ be. corn(i)o, taro â'r pen, gwthio â'r pen, tolcio; mynd ar ei ben/phen (i), bwrw/taro i mewn (i)
t. er c’hleuz mynd ar ei ben/phen i’r clawdd
en em dourtañ gwthio’i gilydd â’u pennau, ymladd â’i gilydd
tourtell b. -ed cranc coch (bwytadwy)
tourter g., tourterez b. -ioù tarw dur
tourz g. -ed hwrdd, maharen
Steredeg an T. yr Hwrdd, y Maharen
touseg/tousog g. -ed, tousigi llyffant
tousmac'h g. cynnwrf, helynt, mwstwr, stŵr, twrw, terfysg
tousmac'hus a. cynhyrfus; terfysglyd
tout1 a. pob, holl
tout2 adf i gyd, yn gyfan gwb(w)l, (yn) llwyr, cwb(w)l, yn gwb(w)/, (yn) hollol
sec’h t. cwb(w)l/hollol sych
tout3 rhage. pawb; popeth, y cwb(w)l
goude t. wedi'r cwb(w)l
toutek a. euog (yr olwg ), â chywilydd, yn cywilyddio; penisel
t. evel ur c’hi bihan bet skandalet gant e vestr mor euog â chi yn lladd defaid, mor euog â Phedr pan ganodd y ceiliog
toutou(ig) g. (iaith plentyn) gwely; cysgu bei
ober t. (iaith plentyn) cysgu bei
pis-toutou (bot.) dant y llew
touz1 a. crop
blev t. gwallt crop / wedi’i dorri’n grop
touz2 g. crop(ad); cneif(i)ad; tociad
touzañ be. cneif(i)o; torri (lawnt; gwallt); tocio; eillio
t. al letonenn torri’r borfa/lawnt
t. e vlev, ober un tamm t. d’e vlev torri’i wallt yn grop/fyr/gwta, rhoi cropad i’w wallt; cael crop
touzerez b. -ed torrwr (teclyn; peiriant), peiriant torri porfa/glaswellt; gwellaif
t. vlev teclyn torri gwallt
touzerezh g. cneif(i)ad, torrad
touzier b. -où lliain/llien bord
tra1 g. (treigl. b.) -où, -ezoù peth; dim; busnes, mater; eiddo
t. (ebet) dim (yn y) byd, dim o gwb(w)l, dim yw dim; dim bripsyn/rhithyn
t. didalvez! y peth/llwd(w)n/creadur/ dyn di-ddim / da-i-ddim/diwerth! y pwdryn!
t. guzh(et) peth cuddiedig; dirgelwch
t. pe dra rhywbeth neu'i gilydd
t. Yann an hini eo busnes Yann / mater i Yann yw e, nid ein busnes ni yw e, ’does a wnelo’r mater ddim â ni/chi
an dra-mañ’n dra, y peth hwn/hyn a’r peth arall, hyn ac arall
an dra-se hwnna, hynny
bezañ en/war e dra bod yn eiddo iddo
dister dra peth diwerth/dibwys/tila
diwar an disterañ dra ar yr esgus lleia’, am y rheswm mwya’ tila
(ar) gwellañ t. y peth gorau
ha t. a ’wn i ddim beth
hep t. ebet, hep nep t. heb ddim yn y byd, heb ddimai/geiniog goch y delyn, heb ddim ar ei (h)elw
kalz t., kalz/meur a dra llawer (o beth/bethau)
n’eo ket kalz t. ’dyw e’n ddim byd, ’dyw e ddim (yn) llawer o beth
kaout t. meddu ar eiddo
kement/pep tra pob peth, popeth
ken sioul ha t. mor dawel a ’wn i ddim beth
kentañ t., ar gwellañ t. y peth cynta’/ gorau/pwysica’
nag un disterañ t. dim blewyn (ffig.)/ bripsyn/mymryn/rhithyn, dim o’r ychydig lleia’
ne reer t. gant netra dim o ddim ni ddaw, ni wneir dim o ddim, rhaid cael lliw cyn lliw(i)o/ llifo
nebeut a dra dim o beth, ychydig bach
reiñ t. evit t. rhoi llygad am lygad (a dant am ddant), talu’r pwyth / talu’r hen chwech yn ôl
un dra bennak rhywbeth
un dra vat peth da
un dra guzh peth cudd(iedig)/dirgel; cyfrinach
un dra zireizh en deus graet mae e wedi gwneud rhyw gamwri
daou dra dau beth
tra2! ebych. dim o gwb(w)l
tra ma cys. tra, cyhyd ag y
trabas g. -où anghydfod, cynnen, ffrae; anhawster, baich, gofid, helynt, trafferth
sevel a reas t. cododd anghydfod/ cynnen/ffrae
kemer an holl drabasoù war e gein / he c’hein cario’r holl ofidiau ar ei gef(e)n/chef(e)n, ysgwyddo’r holl anawsterau/feichiau
Mari an trabasoù Martha drafferthus
trabasat be. ymysgwyd, ymystwyrian; cynhennu, ffraeo; gofidio, blino; aflonyddu ar, tarfu ar, trafferthu; neidio a phrancio (wrth ddawnsio)
trabasus a. blin, gofidus, poenus
trabellat be. clebran; gwegian, simsanu
trabellek a. siaradus, yn llawn cleber; sigledig, simsan
trabidellañ be. gwegian, simsanu, honcian
traet g. -où eli, ennaint
traezh g. -ioù tywod; traeth (o dywod )
stank evel t. ar mor rif y tywod mân, mor am(a)l â gwybed ym mis Awst
t.-gwak/-lonker/-krenellek traeth byw
traezhenn b. -où traeth
traezoù torf. -enn b. pethau, gwrthrychau
an t. sakr y pethau cysegredig
trafik g. -où masnach
trafikañ be. masnachu
trainañ be. llusgo; tynnu; halio; oedi, sefyll(i)an, tindroi, loetran
trais1 a. bradwrus, twyllodrus, ffals, gau
trais2 g. brad
traisañ be. bradychu; gwneud cam (â), niweidio, gwneud niwed (i)
trajedienn b. -où trasiedi
tra-ken adf yn unig, dim mwy/rhagor
trakto(u)r g. -ien tractor
tram ardd. tuag at
tramor a. tramor
tramor adf dramor
trañch g. -ed bilwg; hof, hewer, chwynnogl
trañchat be. hofio, ceib(i)o
trañchenn be. -où tafell, sleisen
trankil a. tawel, digyffro
chom t.! bydd (yn) dawel!
trankilik adf gan bwyll bach, wrth ei bwysau/phwysau, yn hamddenol, yn ara’ bach/deg
trankilite : war e drankilite gan bwyll, wrth ei bwysau, yn hamddenol, yn ara’ bach/deg
transistor g. transistor
trañsport g. -où trafnidiaeth
Ministr an Trañsporchoù Gweinidog Trafnidiaeth
trantell1 a. ansad, simsan; gwamal, di-ddal, chwit-chwat, mympwyol, oriog
ur fouet e drantell oferwr, un afradlon
trantell2 b. -ed hoeden
traoñ1 g. -ioù gwaelod, pen isa’/pella’; troed (mynydd, ayyb.); cwm, dyffryn; de (gydag enw gwlad ayyb.)
t. ha krec’h lan a lawr, y llofft a’r llawr, i fyny’r grisiau/staer ac i lawr; o’r top i’r gwaelod; i gyd, yn llwyr
dre grec’h ha t. dros fryn a dôl, dros bant a bryn
t. an iliz pen isa’/pella’/draw’r eglwys
t. ar bajenn godre/gwaelod y tudalen
notenn t. ar bajenn troednodyn
Amerika an t. de America
d’an t., war draoñ, ouzh t. i lawr, tuag i lawr; i lawr llawr; i’r gwaelod
d’an t.! i lawr â thi! i lawr ag e! i lawr â hi! i lawr â ni! i lawr â chi! i lawr â nhw!
ar c’hentañ Ministr d’an t.! i lawr â’r Prif Weinidog!
gwin d’an t.! i lawr â’r gwin! yfwch y gwin!
kas d’an t. bwrw/taro i lawr, tynnu i lawr, dymchwel, dinistrio; disodli, diorseddu; tanseilio; hala i lawr; llyncu
mont d’an t. mynd (tuag) i lawr
mont a ra d’an t.? (am fwyd) ydy e’n dda?
treiñ a ra an avel d’an t. mae’r gwynt yn troi tua’r de
en t. ar/yn y gwaelod; islaw; lawr llawr, lawr (y) grisiau; yn y de
pouez-t. ’zo gant an hent mae’r ffordd/hewl yn disgyn / yn mynd tuag i lawr
traoñ2 a. gwaelod, is(el)a’
ar vuzell draoñ y wefus isa’
traonienn b. -où cwm, dyffryn, glyn, pant
t. skeud ar marv glyn cysgod angau
dre draonienn ha menez dros bant a bryn, dros fryn a dôl
n’eus t. na ve ur sav en he c’hichen nid oes (g)allt heb oriwaered
traoù ll. tra qv. pethau; materion; llestri
t. aod bwyd/pysgod glan môr
t. ar relijion pethau yn ymwneud â chrefydd, materion crefydd
t. dous pethau melys; diodydd melys
t. (dre) laezh bwyd llaeth
t. ha t. all hyn ac arall
t. lein llestri cinio
t. mat da zebriñ, t. lipous pethau da i’w bwyta, pethau blasus, danteithion
t. nevez ’zo ganti mae’n disgwyl (plentyn), mae’n feichiog, mae hi’n magu mân esgyrn(ffig.), mae ganddi gip yn y popty (ar laf.)
t. tanav diodydd
t. tev bwyd sylweddol
an t. gant an t. annez stal laoù popeth yn ei le a bydd tref(e)n ar bethau
cheñchet krenn an traoù mae pethau wedi newid yn llwyr, daeth tro ar fyd
debriñ e draoù gwastraffu/bradu/ afradu’i eiddo
lakat traoù tomm gwisgo dillad twym/cynnes
ne oa ket an t. war o zu mat / war o reizh / en o reizh ’doedd pethau ddim yn iawn
traouachoù ll. petheuach, manach bethau, trugareddau
trap(ed) g. -où trap, magl
trapañ be. curo (ŵy/wy, ayyb.); clebran
trapard g. -ed un byrdew, stocyn bach o ddyn
trawalc'h adf digon
t. en deus bet mae e wedi cael ei wala; mae e wedi cael digon (+ ffig.); mae hi wedi mynd i’r pen arno
t. (am eus bet)! t. da’m lêr! dyna ddigon! ’rwy’ wedi cael llond bol(a)! (ffig.)
t. (gant se)! dyna ddigon (am hynny)! rho’r gorau/rhowch y gorau iddi! bydd/byddwch dawel am hynna!
tre1 a. cywir, taliaidd, agos i’w (l)le, propor
un den t. dyn cywir/taliaidd, gŵr agos i’w le / bonheddig, bonheddwr
tre2 adf (yn) llwyr, cwb(w)l, yn gyfan gwb(w)l, yn hollol, (ar laf.) reit; iawn; yn iawn
t. betek ar fin hyd at y diwedd yn deg
t. da draoñ al liorzh hyd at ben pella’r ardd yn deg
t. e-kichen yn dynn yn ymyl / wrth och(o)r, yn union gerllaw, reit ar bwys
t.-ha-t. i gyd, yn llwyr, yn drylwyr, yn fanwl, yn grwn, yn gyfan gwb(w)l, yn hollol, trwyddo/ drwyddo draw
didalvez-t. cwb(w)l/hollol ddiwerth
disammet-t. cwb(w)l rydd, wedi cael rhyddhad llwyr
freuzet-t. wedi’i (d)dinistrio yn llwyr / yn gyfan gwb(w)l / i gyd
mat-t. da iawn
ne oa ket t. war e du (mat) ’doedd ei hwyl ddim yn rhy dda, ’doedd e ddim yn hollol iawn
ne oa ket c’hoazh noz t. ’doedd hi ddim yn gwb(w)l/hollol dywyll eto, ’doedd hi ddim wedi nosi’n llwyr eto
tre3 adf i mewn
mont t.; dont t. mynd i mewn; dod i mewn
tre4 adf yn gymwys, yn hollol, yn union, reit (ar laf.)
t. e-kichen yn dynn yn ymyl, reit ar bwys (ar laf.), yn agos iawn
n’eo ket t. ar memes brezhoneg ’dyw e ddim yn hollol yr un Llydaweg
n’emañ ket t. e-kreiz ’dyw e ddim yn gymwys/hollol/union yng nghanol y dre’/ddinas, ’dyw e ddim cweit/reit yng nghanol y dre’/ddinas (ar laf.)
t. war an uhel yn union ar y brig, ar y copa’n deg
tre5 g. trai
t. a zo mae’r môr ar drai; mae’r llanw allan/mas
unan na ra t. na lanv un nad oes berwi na rhost(i)o arno; un nad oes wybod ei dwym na’i oer
tre6 b. gw trev
treant g. -où tryfer
treantiñ be. tryferu; gwanu, trywanu
trebez g. -ioù trybedd
t. e c’houzoug pont/trybedd ei ysgwydd
t.-mor seren fôr
trec’h1 a ac adf. trech; buddugoliaethus
t. eo din/warnon mae’n drech na fi/mi
bezañ t. da/war ub. bod yn drech na rhn, trechu/maeddu rhn, cael yr oruchafiaeth ar rn
da vreur n’eo ket t. din ’dyw dy frawd ddim yn drech/gryfach na fi/mi
piv a zo t.? pwy enillodd? pwy yw’r buddugol? pwy aeth â hi? pwy gariodd (y dydd)?
en em laka(a)t a ra t. d’an holl mae’n credu’i fod yn drech/well na phawb
trec’h2 g. -ioù buddugoliaeth, goruchafiaeth
aet (eo) an t. gantañ mae wedi ennill / wedi cario(’r dydd)
ganimp/ganeomp e vo an t.! an t. a vo ganimp/ganeomp! fe orchfygwn ni!
pakañ an t. war ub. trechu/maeddu rhn, cael yr oruchafiaeth ar rn, ennill y fuddugoliaeth dros rn
trec'hiñ be. trechu, bod yn drech (na), maeddu, cael y gorau (ar), curo, concro, goresgyn; bod yn fuddugol, ennill, cario(’r dydd)
hennezh a drec’h ar boeson/voeson warnañ mae’r ddiod yn drech nag e
tredan g. trydan
tredanel a. trydanol
tredaner g. -ien trydanwr
trede g. trefn. trydydd g.; trydedd b.
trederenn/trederann b. -où traean
trefoedach/trefoedaj g. -où tafodiaith; bratiaith
trefu g. cyffro, cynnwrf, anesmwythyd, aflonyddwch, blinder, poendod
trefuet abf wedi’i gyffroi/chyffroi, wedi’i gynhyrfu/chynhyrfu, anniddig, anesmwyth, aflonydd
bezañ t. gant udb. gofidio am rth, bod yn ofid i gyd am rth, bod yn anesmwyth (ei feddwl/meddwl) ynglŷn â rhth
trefuiñ be. cyffroi, cynhyrfu, anesmwytho, aflonyddu (ar), blino, gofidio, poeni
tregas g. helynt, trafferth; gofid, blinder, poen
tregasiñ be. anesmwytho, blino, gofidio, poeni, pryderu
arabat t. ho penn! peidiwch â phoeni! peidiwch â blino (eich pen) / mwydro eich pen!
Treger, Bro Dreger b. Bro Dreger (talaith ac esgobaeth yng ngogledd Llydaw ) Tréguier (Ffrg)
Tregeriad g. Tregeriz brodor o Fro Dreger
tregerieg g. tafodiaith/iaith Bro Dreger
tregerniñ be. atseinio/datseinio, diasbedain; dirgrynu
tregont rhif. deg ar hugain
tregontvet trefn. degfed ar hugain
treid ll. troad qv.
bezañ aet e dreid er memes botez, bezañ strobet e dreid (ffig.) bod mewn helynt/picil/trafferth, bod mewn cawl/ twll (ffig.)
bezañ dindan/etre t. ub. bod o dan draed rhn, bod yn glwtyn llawr i rn, bod yn was bach / yn forwyn fach i rn (ffig.)
birviñ a ra war e dreid mae (e) ar waith i gyd, mae (e) ar bigau’r drain
e dreid war an tu dastum / war zastum ei draed yn troi mewn
e dreid war an tu skuilh / war skuilh ei draed yn troi mas/allan, traed chwarter i dri
ficher t. dyn traed, co cyrn (ar laf.)
war e dreid noazh yn droednoeth, heb ddim ar/am ei draed
treiñ/troiñ be. troi; cyfieithu; trosi
t. ar c’homzoù en oberoù troi’r geiriau yn weithredoedd
t. an toull-kil da ub. troi cef(e)n ar rn
t. ar gaoz, t. diwar ar gont newid y pwnc / y testun / yr ymadrodd, troi’r gath yn y badell (ffig.)
t. da fall troi’n ddrwg/ddiflas/gas, torri (am y tywydd )
t. e(n) troi/datblygu’n; cyfieithu i
t. fall, gwall dreiñ camgyfieithu
hennezh a dro diwarnon mae e’n troi oddi wrthyf / troi’i gefn arna’ i, mae hwnna’n f’osgoi
t. ha distreiñ, t.-distreiñ troi a throsi/ threiglo
t. penn-evit penn troi wyneb i waered
t. ar bed penn-evit-penn troi’r byd wyneb/ben i waered, chwyldroi’r byd
t. ub. diwar e hent dargyfeirio rhn
t. war e c’henoù troi wyneb i waered; dymchwel(yd), moelyd, troi drosodd
ne dro ket mat ’dyw e ddim yn gweithio’n dda/iawn (am beiriant, ayyb.); mae’n dawel, mae’n farwaidd (am fusnes)
n’ouzon ket war peseurt tu t. ’wn i ddim i ble mae troi, ’rwy’ i mewn cyfyng-gyngor
pa dro en e benn pan wêl yn dda, pan fydd yn teimlo fel gwneud, pan fydd yn ymglywed â hynny
rodig a dro a red bro y ci a gerddo a gaiff (asgwrn i’w bilo), y diwyd a lwydda, deuparth llwyddiant - diwydrwydd, egni a lwydd, ni cheir da heb lafur
unan a dro hag a zistro un chwit-chwat, un di-ddal, un fel ceiliog y gwynt, un anwadal/oriog/mympwyol/ annibynadwy
t.-distreiñ en e wele troi a throsi yn ei wely
treinell b. -où car llusg
treinellat be. llusgo; llusgo traed, oedi
treitour1 a. annheyrngar, anffyddlon, bradwrus, twyllodrus; cas, creulon, bwystfilaidd, treisgar
evit d’ar mor bezañ t.- treitouroc’h eo ar merc’hed er i’r môr fod yn dwyllodrus - mwy twyllodrus fyth yw merched
ur plac’h t. merch dwyllodrus, gwraig anffyddlon
treitour2 g. -ien bradwr
treitouriezh b. brad
treitouriñ be. cam-drin (anifeiliaid)
treizh g. -où croesiad, croesi (afon, môr), siwrnai (ar draws afon, llyn, môr); traul, treul(i)ad, treul(i)o (bwyd)
treizhad g. treizhidi, treizher g. -ien teithiwr (ar long), mordeithiwr
treizhañ be. croesi (afon,llyn, môr ); treul(i)o (bwyd )
trelatañ be. dymchwel(yd); taflu oddi ar ei (h)echel; gofidio, poeni, blino; drysu, hurt(i)o, mwydro; ffoli, gwirioni, dwlu, dotio, mopio, colli’i ben/phen (ffig.)
trelatet abf trelatañ qv. wedi drysu, wedi hurt(i)o, wedi colli arno/arni’i hun(an) yn lân; ar stop, wedi torri i lawr, wedi nogio (am beiriant)
trellañ/trelliñ be. dallu; camarwain, twyllo
t. brav ub. twyllo rhn yn bert/lân/llwyr, taflu/tawlu ll(u)wch i lygaid rhn
trellus a. llachar, disglair, digon i ddallu dyn/rhn
trema ardd. at, tuag at, i gyfeiriad
tremen1 a. diwetha’, a aeth heibio
an noz t. neithiwr
ar goañv t. y gaea’ diwetha’
tremen2 adf dros, mwy na
t. ezhomm gwir angen, angen affwysol/ dybryd/dychryn(llyd)/enbyd/ gwirioneddol
t. mall eo mae brys gwyllt, mae taro/ taraf mawr
t. pemp kant vloaz dros bum can mlwydd; dros bum can mlynedd
t. poent/pred eo mae’n hen bryd, mae’n hwyr glas; mae’n unfed awr ar ddeg
t.-skuizh/og wedi llwyr ymlâdd, wedi gor-flino; wedi hen alaru/syrffedu, wedi cael llond bol(a); wedi dod i ben ei dennyn/thennyn
t. sot yn ddwlach na’i (l)lun, yn ddwl bared, heb fod yn chwarter/hanner call, y tu hwnt o ddwl, dwp, hurt
dek eur t. eo mae hi wedi (troi) deg o’r gloch
tremen3 be. mynd; mynd heibio; darfod, marw; treulio (amser); digwydd; sefyll (arholiad)
t. a ra pep tra mae diwedd ar/i bopeth, ’does dim byd yn para am byth
t. da + enw neu a. edrych/ymddangos yn + enw neu a.
t. a raen da sod/sot fe fyddwn i’n edrych/ymddangos yn dwp/ffŵl/hurt/ bert (eironig)
t. diouzh an traoù e-giz m’emaint ymaddasu / addasu’i hun(an) i’r amgylchiadau
t. diouzh/eus an dud trafod/trin pob(o)l; rhyngu bodd y bob(o)l, gweithredu yn ôl dymuniad/ewyllys y bob(o)l, gweithredu i blesio’r bob(o)l
t. dirak an tele / ar skinwel / ar pell-wel ymddangos ar y teledu
t. dirak ar mikro darlledu ar y radio, siarad o flaen y meic
t. dirak va spered mynd drwy fy meddwl, dod i’r cof, ymddangos o flaen fy llygaid (ffig.)
t. e amzer treulio’i amser
t. e c’hoant boddio/diwallu/torri’i chwant
t. eus an dud ymwneud â’r bob(o)l, trin/trafod pob(o)l
Fañch an Ostiz a oar t. eus an dud mae Ffransis y Gwesteiwr yn gwybod siwd mae trin pob(o)l / sut i drafod pob(o)l
t. gant ar pezh a zo bodloni ar yr hyn sydd (ar gael), gwneud y gorau â beth sy’, ymdopi â’r hyn sydd ganddo/ ganddi
t. hep bod/mynd heb, ymdopi heb, hepgor; peidio (â)
t. hep mont peidio (â) mynd
t. lost al leue dre c’henoù ub. twyllo rhn yn lân/llwyr/bert, taflu/tawlu llwch/ lluwch i lygaid rhn
t. un arnodenn sefyll arholiad
ar pezh a dremen yr hyn sy’n digwydd, yr hyn a ddigwydd
ar vakañsoù a dremen buan bydd y gwyliau’n dod i ben yn gyflym
c’hoant ac’h eus da dremen ac’hanon da sot / evit ur sod? wyt ti’n ceisio dweud ’mod i’n dwp? wyt ti am ddweud mai/taw twpsyn/twpsen ydw’ i?
tremen4 g. -ioù mynd a dod, tramwy; trafnidiaeth; ymadawiad
el lec’h ma’z eus t. ez eus hent pe wenodenn lle mae ’na dramwy mae ffordd neu lwyb(y)r
t.-distremen mynd-a-dod
tremener g. -ien, tremeniad g. tremenidi tramwywr, fforddolyn, un yn mynd heibio
tremenet abf tremen qv. wedi mynd (heibio), wedi bod; wedi darfod, wedi marw (am bob(o)l)
t. eo mae wedi mynd/bod; mae wedi darfod/marw, mae wedi croesi ffin amser / wedi mynd i’r gogniant / wedi mynd o’i waith at ei wobr
t. ’oa an Ankou drezon aeth rhyw echryd/gryd lawr fy nghef(e)n
ar re dremenet yr ymadawedig, y meirw(on)
tremeniri b. trafnidiaeth, traffig; mynd-a-dod; prysurdeb
tremenvan: en/gant/war e dremenvan ar ei wely angau, ar fin marw
tremp g. -où gwrtaith, achles, gweryd, tail, dom
diwar an t. hag an amzer e kaver gwiniz da valañ yn ôl y gwrtaith / yr achles a’r tywydd y ceir gwenith i’w falu, yn ôl y llafur paratoi ynghŷd â’r tywydd y ceir cnydau ffyniannus
trempañ be. mwydo, dodi/gosod/rhoi yn wlych, trwytho; gwrteithio, teilo, achlesu, sgwaru dom
trempet abf trempañ qv.
t. evel bara soubenn wedi gwlychu / yn wlyb hyd y croen, yn wlyb diferu
tren/treñ g. -ioù trên
t. tizh trên chwim
trenk a. chwerw, sur, siarp (blas; geiriau), llym; wedi troi (am laeth )
komzoù t. geiriau llym/pigog/cas/ chwerw
trenkaat be. mynd yn fwy a mwy chwerw/ sur; mynd yn gas (am berthynas un â’i gyd-ddyn)
war drenkaat ez a an traoù kenetrezo/ kenetreze mae’n troi’n chwerw/ddrwg rhyngddyn nhw, mae hi’n gwaethygu/twymo/ poethi/cymylu/ tywyllu rhyngddyn nhw, mae pethau’n mynd o ddrwg i waeth rhyngddyn nhw
trenkañ be.. chwerwi, suro
amañ eo e trenkas ar soubenn fan hyn/yma yr aeth pethau’n chwerw
trenket abf trenkañ qv.
trepas g. -où coridor, tramwyfa; cyntedd
tres g. -où ôl, marc, nod; golwg, graen
t. ar skuizhder warnañ/warni a golwg flinedig arno/arni
t. fall ’zo warnañ/warni mae golwg wael arno/arni
t. un den prest da vervel ’zo warnañ/warni mae golwg angau / y bedd arno/arni
e t. ur vourc’hizez fel ladi, (yn ddirmygus) fel doli pen seld
hervez an t. a zo warnoc’h n’hoc’h ket eus ar vro-mañ yn ôl eich golwg/ gwedd ’dych chi ddim o’r wlad/ardal hon
tresadenn b. -où llun, darlun; amlinelliad
tresañ be. gwneud/tynnu llun, darlunio; gwneud amlinelliad (o)
t. da ub. bod yn debyg i rn, tynnu ar ôl rhn
t. ton da ub. clodfori/canmol rhn, canu clodydd rhn
treset abf tresañ qv.
bezañ t. da udb. bod wedi’i eni i rth, bod wedi’i ’stofi ar gyfer rhth
trest g. -où cae/parc mawr
treujenn b. -où boncyff; coesgyn; coes (ysgub, brws); clarinét (ar laf.)
t.-gaol bonyn bresychen
treus- rhagd traws-
treuskas be. trosglwyddo, traddodi
treuskrivadur g. -où trawsgrifiad, trawsgript; trawslythreniad
treuskrivañ be. trawsgrifio; traws-lythrennu
treust g. -où trawst
treustel b. -ioù trestl
treut a. main, tenau
t. eo ar peuriñ/vuhez ganto mae hi’n fain/ denau/dynn/llwm/dlawd arnyn nhw, maen nhw’n llwm/dlawd
t. ’vel ur gioc’h / ur vazh / an Ankou / un ecce homo / revr ur gegin e miz C’hwevreur / ur c’hi klañv tenau fel latsen/milgi/ (y)sgerbwd/(e)styllen / dwy lath o edau/ linyn, tenau fel pe bai’n bwyta gwellt ei wely
dont da vezañ t., dont da vezañ treutoc’h-t./-treut(añ) teneuo; cil(i)o/ torri/shifo (o ran pryd a gwedd)
ul labous t. (ffig.) aderyn brith (ffig. am ddyn)
un den bras ha t. un fel dwy lath i edau/linyn
treuz1 a.
kemer un hent t. torri llwyb(y)r llygad/tarw, tynnu plet (ffig.)
treuz2 g. -où lled; trwch; ffordd; traws;
t. un neudenn trwch blewyn
t. ur biz trwch bys
ar mor-se n’eus ket a dreuz dezhañ y môr yna : ’does dim modd mynd ar ei draws / ’does dim modd ei groesi
treuz- rhagd traws-
treuzañ/treuziñ be. croesi; mynd drwy; gwanu; treiddio (i)
treuz-didreuz a. igam-ogam
mont a ra gant an hent t.-d. mae’n mesur (lled) yr heol (ffig.), mae’n igamogamu
treuzdisplegañ be. camddehongli, camesbonio
treuzell b. -où pompren, pont droed
treuzelloù ll. cledrau
treuzenn b. -où croesfan
treuzer g. -ien teithiwr (ar long)
treuz-erc’h g. lili wen fach, eirlys, tlws yr eira
treuzet abf treuziñ qv.
t. on! ’rwy’n wlyb hyd y croen! ’rwy’n wlyb diferu/diferol, ’rwy’n wlyb domen/sopen/stecs!
treuzfurmiñ be. trawsffurfio
treuzgeot torf. -enn b. (bot.) glaswellt y cŵn, marchwellt
treuzigellañ be. igam-ogamu
treuzintent be. camddeall, camddehongli
treuzkas be. trosglwyddo
treuzkemer be. camgymryd, camddeall
treuzlonkañ be. llyncu o chwith
treuzoù ll. treuz qv. trothwy, carreg y drws; ffiniau, terfynau
t. ar prenestr sil ffenestr
chom war da d.! cadw dy drwyn mas! cadw di allan/mas ohoni! ’dyw e ddim byd i’w wneud â thi, ’does a wnelo fo ddim (byd) â thi! paid â busnesa(n)! cadw dy fys o’r brywes!
n’eus t. ebet war he dor! ’all hi ddim cau’i cheg!
treuzplantadenn b. -où traws-blaniad
treuzplantañ be. trawsblannu
treuzplueg b. -où clustog/gobennydd hir (led y gwely)
treuzus a. treiddiadwy, hydraidd
treuzvarchiñ be. (ffig.) rhoi ei droed ynddi
treuzwel(us) a. tryloyw
treuzwiskañ be. trawswisgo
trev/tre b. -ioù rhan o blwyf yn cynnwys capel anwes
trevad g. -où cnwd, cynhaea’
trevadenn b. -où trefedigaeth, gwladfa, gwladychfa
trevadenner g. -ien gwladychwr
trevadennerezh g. gwladychiaeth
trevadenniñ be. gwladychu
trevaliañ/trevariañ be. drysu, hurt(i)o, colli pwyll; cyffroi, cynhyrfu
trevaliet/trevariet abf cymysglyd, wedi drysu, wedi hurt(i)o, wedi colli'i bwyll/ phwyll; wedi cyffroi/cynhyrfu
t. eo he fenn mae hi wedi drysu; mae hi’n ofid i gyd, mae’n llawn gofid
trevell g. llafur, gwaith; trafferth, ffwdan
tri rhif. tri
t. devezh tridiau
t. ha t., a-drioù bob yn dri, fesul tri
ar pezh a oar t. ne chom ket pell en ti, kaoz a dri ne dalv netra, tra-guzh da dri neb a lavar - a-barzh nemeur an holl / un all her goar nid cyfrinach ond rhwng dau, rhin deuddyn cyfrin yw - rhin tridyn cannyn a’i clyw
bep tri miz bob tri mis, bob chwarter
e-lec’h ma vez t. e vez toull an ti, etre daou e ya mat - etre tri ne ya mui dedwydd deuddyn - nid tri, digon deuddyn - heb drydydd
t.-c’hard/-farzh tri chwarter
triad g. triawd
triakl g. triagl/triog
triakler g. -ien twyllwr, hocedwr, cwac
tric’hogn(ek)/tric'horn1(ek) a. trichornel
tric’hogn/tric’horn2 g. -ioù triongl
ur park a dri c’hogn/c’horn cae/parc trichornel
tridal be. cyffroi, cynhyrfu, bod yn gyffro i gyd, crynu (gan emosiwn )
tridoublañ be. treblu
trifarzh g. tri chwarter
trigementiñ be. treblu
triliv a. a g. trilliw; baner drilliw (Ffrainc)
trimiziad g. -où tymor (ysgol, coleg)
trimiziek a. chwarterol
triñchin/triñchon g. a thorf. -enn b. (bot.) suran, dail surion bach
t.-gad (bot.) suran y coed, bara a chaws y gwcw
trinkañ be. taro gwydrau (cyn yfed); llymeit(i)an, (cyd)yfed
trip(ig) b. trot fach ysgafn
kerzhout d’an dripig mynd ar drot
tripal be. neidio, sboncio, dawnsio (mewn tymer); trot(i)an, mynd ar drot
tripata be. trot(i)an, mynd ar drot
trist a. trist, digalon
t. eo pa soñjer mae’n drist/chwith meddwl
t. evel Doue Plouveur pa’n doa bet yod ed-du noz e bardon, t.-marv difrifol/sobor o drist
bezañ t. bod yn drist, teimlo’n drist
tristaat be. tristáu, digalonni
tristidigezh b. tristwch
trivet trefn. trydydd
trivliad g. -où cyffro, cynhyrfiad, gwefr, teimlad cyffrous, emosiwn
trivliañ be. cyffroi, cynhyrfu, crynu (gan emosiwn)
triwec'h rhif. deunaw
triwec'hvet trefn. deunawfed
trizek rhif. gb. tri ar ddeg g.; tair ar ddeg b.
trizekvet trefn. gb. trydydd ar ddeg g.; trydedd ar ddeg b.
trizroad(ek) a. teirtroed
tro1 a. tro, wedi'i droi/throi, cordeddog; wedi suro, wedi troi/ceulo
tro2 b. -ioù tro; cyfle; achos, amgylchiad, modd, dull; ffordd; camdra, camdro(ad); cyflwr (gram.)
t. a ra gant he c’haoz mae hi’n troi a threiglo wrth ddweud ei stori, mae hi’n crwydro/mynd i bobman wrth adrodd ei stori
t. amañ y ffordd hon/hyn/yma, yn y cyffiniau hyn/yma
pell ‘zo n’oc’h ket bet tro amañ mae yna amser (maith) oddi ar i chi fod y ffordd yma / yn y cyffiniau hyn
t. ebet ddim un waith (o gwb(w)l); erioed; byth (gyda’r neg.)
t. pe dro rywdro/rywbryd neu’i gilydd
ar c’hentañ t. y tro nesa’
bep t. bob tro, yn wastad
bep eil t., t.-ha-t. am/ar/bob yn ail
bezañ un tamm t. ennañ/enni gant udb. bod â thipyn o falchder yn rhth, bod yn eitha’ balch o rth
c’hoari/ober/tennañ un dro vil/ gamm/lous d’ub. chwarae tric brwnt/cas/gwael ar rn, gwneud tro gwael â rhn
diouzh ma vo an dro yn ôl fel y daw, mae’n dibynnu sut/siwd y bydd pethau
d’o zro yn eu tro
e t. an ugent eus ar miz-mañ tua’r ugeinfed o’r mis ’ma
e t. ma vin bev tra bydda’ i byw, cyhyd ag y bydda’ i (byw)
e t. penn kentañ ar c’hantved tua dechrau’r ganrif
gortoz an t. aros am / disgwyl y cyfle
goût a ouzon/ran an dro d’e ober ’rwy’n gwybod sut i’w wneud, fe wn i siwd i’w wneud
graet eo va zro ganin! mae hi ar ben / wedi canu / yn ddominô arna’ i!
kavout t. (gaer) cael cyfle (gwych)
ma kavan an dro os caf i’r cyfle
ke/kerz a-ziwar ma/va zro! cer/dos o dan draed! cer o’m ffordd i! dos oddi yma!
kemer t. eus udb. achub/dal(a) mantais ar rth, gwneud yn fawr o rth
kentañ t. y tro cynta’; y tro nesa’
klask e dro disgwyl/aros ei dro; disgwyl/aros ei gyfle
n’ouzon ket penaos e oa bet an dro ganto ’wn i ddim sut/siwd aeth/bu(odd) hi arnyn nhw
ober t. / an dro (da) mynd o gwmpas/ gylch
ober t. war ub. twyllo rhn
ober un tamm t. mynd am dro bach
oc’h ober e droioù / he zroioù kentañ yn rhedeg mewn (am gar)
pep hini d’e dro pob un yn ei dro
un dro wenn/c’houllo siwrnai ofer, tro seithug
t.-bellaat (gram.) cyflwr abladol
t.-bleg tro (mewn ffordd )
t.-g’helver (gram.) cyflwr cyfarchol
t.-c’henel (gram.) cyflwr genidol
t.-damall (gram.) cyflwr gwrthrychol
t.-distro chwit-chwat, di-ddal, anwadal, oriog, mympwyol
t.-dro, t.-war-dro o gwmpas, o gylch, o amgylch, oddeutu; cylchynol
an t.-war-droioù y cyffiniau, yr ardaloedd cylchynol
en t.-war-droioù yn y cyffiniau, yn yr ardaloedd cylchynol
t.-envel (gram.) cyflwr enwol
t.-gamm tro gwael, cast, tric
c’hoari un dro-gamm d’ub. gwneud t. gwael â rhn; chwarae tric ar rn
t.-heol (bot.) llygad llo mawr, llygad y dydd mawr
t.-lavar ymadrodd, priod-ddull
t.-ouesk tric consuriwr; tro cyflym/clou/chwim/sydyn, twyll
t.-spered agwedd meddwl, anian, natur, ffordd, tuedd, cymeriad
diaes eo kompren t.-spered ar seurt tud mae’n anodd deall (agwedd) meddwl / ffordd o feddwl rhai/pob(o)l fel yna
t.-distro chwit-chwat, di-ddal, gwamal, mympwyol, oriog
t.-vale tro, wâc/wacen (ar laf.)
t.-vrec'h breichled
t.-zañs dawns
troioù negeseuon
tro-war-droioù. cyffiniau; cyrion
tro3 (< e*-tro) ardd.
tro-mañ (< e*-tro ma) cys.
troad g. treid; daoudroad troed; carn (cyllell); coes (erfyn)
laka(a)t e droad er par rhoi’i droed lawr, dangos pwy yw’r meistr
t.-potin/boul troed glwb
t.-bleiz (bot.) gwyddfid
t.-ebeul (bot.) fioled, sanau’r gwcw/ gog, llysiau’r drindod
t.-gad (bot,) clust/troed yr ysgyfarnog / y sgwarnog, meillionen gedenog
t.-kog (bot.) blodau menyn
t.-leue (bot.) lili’r grog,
t.-marc’h (bot.) dail troed yr ebol
troadad g. troed dost/boenus
troadañ be. dodi/gosod/rhoi coes (ar frws/forthwyl/raw ayyb.)
t. gevier palu/rhaffu celwyddau
troadigell b. -où pedal
troadig-kamm g. sgots, esgil, cicston
troatad g. -où troedfedd
pa vez roet un t. d’ar c’hi atav e klask daou pe dri rhowch fodfedd i ddyn ac fe gymer(iff) e droedfedd/ lathen
troazh g. dŵr (o’r bledren), piso, troeth
troazhañ be. gwneud/gollwng dŵr, piso, colli deigryn (ffig.), troethi
troc’h1 a. wedi’i sbaddu
troc'h2 g. -(i)où toriad; trwch; cwt, briw, clwyf, archoll; awch, min; ffin; newid mawr; dawn, gallu; cwlffyn, cawr, clobyn (o ddyn)
digeriñ t. bwrw ati/iddi, dechrau/ cychwyn arni
kaout t. da ober udb. bod â’r ddawn/ gallu i wneud rhth
kiget eo an t. mae’r clwyf wedi cau
un t. den cwlffyn/cawr/clobyn o ddyn
un t. glaou kalet talcen o lo caled/ carreg
un t. kaoz gair (ffig.), pwt o sgwrs; cyfweliad
ober un t. kaoz gant ub. cael gair/ sgwrs â rhn, torri gair â rhn, sgwrsio/ siarad â rhn
troc’had g. -où toriad; trwch, haenen drwchus; talp, tamaid; tafell, tocyn trwchus
un t. mat a zen gw.den
un t. rev haenen o rew
troc'hañ be. torri, trychu; torri ar draws; (y)sbaddu
t. a-dreuz torri llwybr llygad/tarw, tynnu plet (ffig.)
t. a-jelkennoù tafellu, torri’n dafelli
t. (ar) foenn lladd gwair
t. betek ar bev torri i’r byw
t. blaz udb. mynd â blas rhth
t. dezhañ e speredoù, t. dezhañ neudenn e soñjoù torri ar draws rhediad ei feddwl
t. dre an hanter torri’n ddau (hanner), torri yn ei hanner, rhannu’n ddwy (ran)
t. d’ub. e zivskouarn merwino clustiau rhn
t. e gaoz/gomz da ub. torri/siarad ar draws rhn
t. e varv eillio
t. gant ur gontell/sizailh torri â chyllell/sisiwrn
t. kuit diflannu, ei baglu/heglu/gwadnu/ sgathru hi; cil(i)o, dianc, llithro bant, sleifio ymaith
evit t. berr(-ha-berr) (i dorri stori hir) yn fyr
troc'han(ig) b. -ed dryw (bach)
troc’her g. -ien torrwr, trychwr
t.-blev torrwr gwallt, barbwr
t.-buzhug amaethwr, ffarmwr/ffermwr
t.-lann torrwr eithin; (ffig.) gwerinwr, gwladwr
troc’het abf troc’hañ qv.
t. oa bet an tredan bu toriad yn y cyflenwad trydan
troc’holiañ be. dymchwel(yd),
troell1 b. -où troell; cranc (mecanyddol), echel
troell2 torf. (bot.) ladi wen, taglys, cwlwm y cythraul/coed/gwŷdd; ffelwm/ffelwn, ewinor, bystwn (medd.)
troer/troour g. -ien tröwr, cyfieithydd
t. douar amaethwr, ffarmwr/ffermwr
t.-biñsoù sgriw dreifer
t.-pladennoù chwaraewr recordiau
troet abf treiñ qv. wedi'i droi; wedi troi/ suro (am laeth); wedi'i gyfieithu; yn dueddol (i), yn tueddu (i); yn hoff (o), bod â diddordeb (yn; mewn)
t. da lonkañ kement gaou a vefe pasket dezhañ/dezhi hygredig, parod i lyncu pob celwydd
t. d’ar / ouzh ar c’hreisteiz yn wynebu’r de
t. e vez ar vugale gant ar c’hoarioù urzhiataer mae plant yn hoffi chwaraeon/gêmau cyfrifiadur(ol)
t. eo (an amzer) war ar glav mae hi wedi troi/dod i’r glaw, mae hi wedi troi’n law, mae hi wedi dechrau bwrw (glaw) / glawio
t. gant e vanne (yn) hoff o godi’r bys bach / o’i ddiod
t. hardi war ar boeson wedi mynd i afael y ddiod
t. mat eo mae mewn hwyl dda / hwyliau da
t. on gant ar yezhoù mae diddordeb gen i / gyda fi mewn ieithoedd
gwall-droet eo gant an trenioù mae diddordeb mawr gydag e / ganddo fo mewn trenau, mae’n ymddiddori’n fawr mewn trenau
an amzer a zo t. mat mae’r tywydd wedi gwella, mae hi wedi codi’n deg, mae wedi hinddanu/goleuo
n’eo ket t. da labouret ’does dim awydd/chwant/hwyl gweithio arno/arni, ’dyw e/hi ddim yn teimlo fel gweithio; ’dyw e/hi ddim wedi’i (g)eni/stofi i weithio
troetoc’h oa gant un tamm yar rostet eget gant ur plac’h yaouank displuet mwy deniadol/dymunol iddo oedd tamaid o gyw iâr wedi’i rost(i)o na merch ifanc hanner noeth/porcyn (ar laf.)
trofe g .tlws, cwpan, llawryf (ffig.), troffi
troiad b. -où tro; ymweliad; taith
mont da ober un droiad pesketa mynd i bysgota (am ychydig/dipyn/ getyn)
ober e droiad war an douar dod am dro ar y ddaear
troiata be. chwyrlïo; tin-droi
troidell b. ystryw, dyfais, dichell, twyll
troidellañ be. troelli, ymdroelli; troi a throsi/threiglo; chwyrlïo
troidellek a. troellog, igam-ogam; cyfrwys, dichellgar
troidigezh b. -ioù cyfieith(i)ad
troienn b.-où tro, taith, siwrnai; ymadrodd
un droienn adferb ymadrodd adferfol
troiñ be. gw. treiñ
trok g. -où, trokadenn b. -où trwcad, cyfnewid(iad)
ober un t. ti trwco/cyfnewid tŷ
trokañ be. trwco, cyfnewid, ffeirio
trolinenn b. -où amlinell
trompilh b. -où trwmped, utgorn
c’hoari/seniñ gant an drompilh canu’r trwmped
tromplañ be. twyllo, hocedu, cafflo; camarwain
en em dromplañ camgymryd, camsynied, gwneud camgymeriad/ camsyniad, methu
trompler be. -ien twyllwr, hocedwr, cafflwr
tromplet abf tromplañ qv.
t. out ’rwyt ti’n anghywir/methu
t. out bet gantañ fe gefaist/gest ti dy dwyllo ganddo, mae wedi dy dwyllo di
tromplus a. twyllodrus, camarweiniol
tron g. -ioù gorsedd
ober t. swancan/swanc(i)o, bod â thipyn o doriad/dorrad, torri cýt
ur bern t. a vez ganto mae tipyn o dwtsh/steil/swanc yn perthyn iddyn nhw, maen nhw’n swancan dipyn, mae tipyn o gachu ceiliog yn perthyn iddyn nhw (aflednais : ar laf.)
troñsad g. dyrnaid, bwnsiaid, sypyn, clwstwr, clwm, bwndel
troñsañ be. torchi, twco, troi lan / i fyny (am goes trowser)
troñset abf troñsañ qv.
t. ’oa e vañchoù gantañ ’roedd wedi torchi’i lewys
tropad g. -où torf, tyrfa, haid, criw
tropell g. -où diadell, haid ( o anifeiliaid)
trot g. trot, tuth
mont d’an trot mynd ar drot, mynd drot-drot, trot(i)an
kas ar gazeg d’an t. dodi/hala’r gaseg ar drot,(y)sbarduno’r gaseg
kas an traoù d’an trot berwi bwyd ar ormod o wres / yn rhy ffyrnig, berwi rhth yn grychion/ grychias
trotal/trotañ be. trot(i)an, tuthio; (ffig.) berwi’n grychion/grychias
troterez b. -ioù sgwter (tegan)
trouskenn b. -où crachen (ar glwyf); cramen, haenen
trouz gb. sŵn, stŵr, trwst, twrw; dadl frwd, ffrae, cynnen, cweryl; cerydd
t. brezel ’zo mae sôn am ryfel, maen nhw’n proffwydo y daw (hi’n) rhyfel
t. glav ’zo mae hi’n bygwth glaw
t. ruz ’zo etrezo mae yna ffrae enbyd/ gas rhyngddyn nhw, mae hi’n dân golau cols rhyngddyn nhw, maen nhw benben â’i gilydd
c’hwezhañ/sevel t. corddi (ffig.), cynhyrfu’r dyfroedd (ffig.), codi twrw
gwashoc’h an drouz evit ar gloaz, muioc’h a drouz eget a daolioù mwy o dwrw nag o daro, mwy y twrw na’r taro, mwy y braw na’r briw
klask t. ceisio codi cynnen, ceisio dechrau dadl/ffrae
ober t. gwneud sŵn, codi twrw; taranu, tyrfo/tyrfu
dihan/paouez d’ober t.! bydd (yn) dawel/ddistaw! gad dy sŵn/stŵr!
ober t. d’ub. rhoi stŵr i rn, ceryddu/ cymhennu/cystwyo/dwrdio/termo rhn
trouzal be. gwneud sŵn/stŵr, codi twrw; swnian; taranu (+ ffig.), tyrfo, trystio/ trwsto; murmur, hym(i)an; ceryddu, cymhennu, cystwyo, dwrdio, termo, rhoi pryd o dafod (i)
trouzus a. swnllyd, stwrllyd
trovan b. -où trofan
T. ar C’hrank Trofan Cancr
T. ar C’havr Trofan Capricorn
dindan an drovan isdrofannol
trovezh b. -ioù tro, gwaith
truant g. -ed cardotyn, truan
truantal be.cardota, begera; achwyn, conan, swnian
trubard1 a. bradwrus; twyllodrus
trubard2 g. -ed bradwr
t. eo d’e c’her gw. ger
trubarderezh g. brad
trubardiñ be. bradychu
trubuilh g. -où trafferth, helynt, helbul; digofaint, diflastod, trwbwl; adfyd, trallod, gofid, gorthrymder
kaout gwall-drubuilhoù goddef gorthrymderau
trubuilhañ be. aflonyddu (ar), poeni, blino, tarfu (ar), bod yn boen a blinder (i), trwblu
trubuilhet abf gofidus, pryderus, blinderog; trallodus
trubuilhus a. cythryblus, helbulus
truez b. trueni
kaout t. ouzh ub. cymryd trueni ar rn, bod yn flin am rn; tosturio/trugarhau wrth rn
truezus a. truenus, gresynus, alaethus; tosturiol
trugar b. hyfrydwch, mwynhad, pleser, cordial i’r galon (ffig.)
un drugar eo! mae’n fendith/iechyd/ nefoedd! mae’n (beth) amheuthun!
un drugar eo bezañ amañ mae’n falm i’r enaid i fod yma, mae’n fendith cael bod yma, mae’n hyfrydwch (pur) i fod yma
un drugar o gwelout! yn bleser/siew eu gweld!
trugarekaat be. diolch
da drugarekaat (a ran)! diolch i ti!
ho t. (a ran)! diolch i chi!
trugarez b. trugaredd, tosturi; diolch
t. dit/deoc’h diolch i ti/chi
a drugarez Doue drwy drugaredd (Duw)
trugarezus a. trugarog, tosturiol
truilhe(nne)k a. carpiog, rhacsog, yn rhacs
truilhenn b. -où cerpyn, rhecsyn/rhacsyn
truilhoù ll. carpiau, rhacs
trumm: a daol trumm adf yn ddisymwth, yn sydyn
tu g. -ioù tu, och(o)r; modd, ffordd; cyfeiriad; cyfle
t. ar c’hreisteiz / ar sud y de
t. enep/kontrol/gin tu/och(o)r chwith, cefn, verso
t. gwiridik/kizidik ub. man gwan rhn
t. pe du, t. bennak rywle neu’i gilydd
t. ’zo da nijal mae modd/mae’n bosib(l) hedfan
n’eus ket t. da vont ’does dim modd / ’dyw hi ddim yn bosib(l) / mae’n amhosib(l) mynd
a bep t. ar bob llaw, o boptu, ar bob och(o)r
a du ebet ar unrhyw gyfri’, am ffortiwn, am bris yn y byd, am unrhyw bris, dros fy nghrogi
an t. a-raok y tu blaen
an t. en/he deus mae’n gwybod siwd/ sut mae gwneud, mae’n ei medru hi, mae siâp arno
n’en deus t. da vann! does dim siâp arno i wneud dim! mae’n gwb(w)l/ hollol ddi-glem! (â’i ddwylo), mae dwy law chwith gydag e / ganddo fo
an t. gounit /kreñv / war-c’horre y trecha’, yr och(o)r fuddugol, y tîm buddugol
bezañ souezhet war an t. mat cael siom o’r och(o)r orau, bod wedi’i siomi ar yr och(o)r orau
d’an t. dehou/kleiz i’r (och(o)r) dde/ chwith
d’an t. dehoù da dremen da gentañ, (al) lañs d’an t. dehoù blaenoriaeth i’r dde
emañ war e du mat mae mewn hwyl dda / hwyliau da; mae e ar ben ei ddigon / yn ei seithfed nef / yn ei ogoniant / yn ei elfen / wrth ei fodd
n’eo/n’emañ ket war e du (mat) ’dyw e ddim mewn hwyl dda / mewn hwyliau da, mae mewn hwyl wael, ’dyw ei hwyl e ddim yn dda, mae’n ddi-hwyl
en t all/arall d’udb. yr och(o)r arall/ draw i rth, y tu draw/hwnt i rth; mwy na rhth
n’eus ket en t. all dezhañ ’does mo’i well, ’does dim curo arno, ’does neb yn yr un cae ag e (ffig.), ’does neb i gystadlu / i’w gymharu ag e, ’ddaw neb i’w ’sgidiau fe
en t. all d’ar mor dros y môr, dramor, yr och(o)r draw i’r môr
en t. all d’e walc’h mwy na’i wala/ ddigon
en t. all ma c’hell y tu hwnt i’w allu, mwy na’i allu
en t. dehou ar y dde
en t. hont d’udb y tu draw/hwnt i rth
en t. kleiz ar y chwith
en daou du (da) o boptu, y ddwy och(o)r (i)
eus peseurt t. e teu an avel? o ba gyfeiriad y mae’r gwynt (yn chwythu)? ym mha gyfer y mae’r gwynt?
gouzout an t. da ober an dra-mañ ’n-dra gwybod sut/siwd i wneud y peth a’r peth, bod â’r ddawn/gallu i wneud y peth a’r peth
kaout an t. gounid war ub. maeddu/ trechu rhn, cael y gorau/trecha’ ar rn
kaout an t. diouzh ub., kemer e du war ub. dod i ben â rhn, llwyddo i drin/drafod rhn; bod yn drech na rhn, cael y trecha’ ar rn
kavet ’m eus an t. ’rwy’ i wedi dod o hyd i ffordd; fe wn i sut/siwd; fe gefais/ ges i’r cyfle
kemer an traou war an t. mat edrych ar bethau ar yr och(o)r olau/orau
klask an t. chwilio am y cyfle / am gyfle, disgwyl (y) cyfle
koll an t. colli’r cyfle
mont en t. all mynd i’r och(o)r draw / i’r gogoniant, croesi (a ffig.), (ffig.) darfod, marw
nevez aet d’an t. all newydd fynd i’r och(o)r draw / i’r gogniant, newydd groesi, newydd ddarfod/farw
nevez aet d’an / en t. all da hanter kant vloaz newydd groesi’r hanner cant, newydd gael ei hanner cant (oed)
mont en e du / d’e du / diouzh e du mynd ar ei ffordd/hynt, mynd i’w ffordd ei hun
n’eus ket t. d’ober kement-se ’does dim modd / mae’n amhosib(l) / ’dyw hi ddim yn bosib(l) gwneud hynny
n’ou(zo)n ket war peseurt t. treiñ ’wn i ddim i ble mae troi, ’rydw mewn cyfyng gyngor
un den a sach d’e du un/dyn/person crafangus/trachwantus/barus/hunanol
un den daou du rhagrithiwr, un dauwynebog, un/rhn ‘â gwên deg a gwenwyn ’dani’
unan eus an t. all d’ar mor un o dramor, tramorwr
war an t. dehou ar y dde; i’r dde
war an t. fall ar yr och(o)r anghywir; ar yr och(o)r dywyll (i bethau)
gwelet an traoù war an t. fall gweld yr och(o)r dywyll/wael i bethau
war an t. kleiz ar y chwith; i’r chwith
war an t. mat ar yr och(o)r iawn; ar yr och(o)r orau; mewn hwyl dda / hwyliau da; yn ei seithfed nef, yn ei (g)ogoniant, wrth ei fodd/bodd
souezhet war an t. mat wedi synnu / cael sioc / cael siom ar yr och(o)r orau
war bep t. ar bob tu/llaw/och(o)r
t. a-dreñv tu ôl, (tu) cefn
t.-gin och(o)r chwith (dilledyn); cef(e)n (dalen, darn arian ayyb.)
t.-gin ur bajenn cef(e)n y ddalen
t.-hont : an t.-hont y tu hwnt, yr och(o)r draw; (ffig.) y byd a ddaw
an/en t.-hont da udb. y tu / yr och(o)r draw i rth; mwy na rhth
en t.-mañ yr och(o)r hon/yma, y tu yma
en t.-mañ d’e driwec’h vloaz heb fod yn ddeunaw (oed), cyn bod yn ddeunaw (oed)
war an t.-dastum â’i draed/thraed yn troi i mewn
war an t.-skuilh â thraed chwarter-i-dri, â’i draed/thraed yn troi allan/mas
se ’zo tuig ha talig man a man (a sianco) yw e, brawd mogi yw tagu
tuañ be. cuddio/cwato/celu nwyddau a ddygwyd; cyfeirio; dargyfeirio, troi draw, tynnu/troi sylw; tueddu, gogwyddo, ochri
t. gant ub. ochri gyda rhn
(an) tuberkuloz g. (y) darfodedigaeth, (y) dicléin, (y) diciâu, (y) pla gwyn
tuchant(ik) adf yn union, yn y man, cyn pen dim, chwap, toc
a-benn t.! tan toc!
tuchenn b. -où bryn, bryncyn; twmpath, crug
war beg an duchenn ar ben y bryn
un duchenn.-verien/velien twmpath morgrug
tud ll. den g. dynion ll.dyn; pob(o)l, gwerin; rhieni, tad a mam; teulu, tylwyth, perthnasau
t. a benn / a boell / a skiant pob(o)l ddeallus/ hirbenn/beniog/alluog, deallusion
t. a renk/zere (uhel) gwŷr mawr/ bonheddig, bonedd/boneddigion, pob(o)l bwysig
t. a renk/zere etre pob(o)l y dosbarth canol
t. a renk/zere izel pob(o)l y dosbarth gweithiol, y werin (bob(o)l), pob(o)l gyffredin
t. a-vostad torf/tyrfa (o bob(o)l), nifer/llawer o bob(o)l
t. a-ziwar ar maez gwŷr/pob(o)l y wlad
t. a-ziavaez bro dieithriad, pob(o)l ddieithr/ddierth, pob(o)l o bant
t. a-youl-vat pob(o)l o ewyllys da; gwirfoddolwyr
t. dister/vunut, t. ar bobl gwerinwyr, gwerin bob(o)l, pob(o)l gyffredin/ddi-nod
t. divadez pob(o)l heb eu bedyddio; pob(o)l ddigrefydd, anffyddwyr
t. eveltañ pob(o)l fel yntau/fe/fo
t. hep kar na par (na yar) pob(o)l heb gâr na chyfaill yn y byd, pob(o)l hollol amddifad
t. kêr gwŷr/pob(o)l y dre’
t. kozh hen bob(o)l
t. lipous pob(o)l yn byw’n fras / yn bwyta’n dda / yn hoff o wledda
t. vras pob(o)l fawr/bwysig, pob(o)l o bwys, pwysigion
an holl dud pawb
an dud a vor morwyr, llongwyr
an dud a iliz gwŷr a gwragedd yr eglwys; offeiriaid a lleianod
an dud fidel y ffyddloniaid (eglwysig)
an dud keizh-se y trueiniaid hynny
ma/va zud fy rhieni; fy nheulu; fy mhob(o)l
kuitaat ti e dud gadael cartre’, mynd dros y nyth, mynd o dŷ ei dad a’i fam
n’eo ket eus ma/va zud ’dyw e/hi ddim yn perthyn i fi/mi o gwb(w)l
ur bern/bobl(ad)/maread/pezhiad t., ur bobl / ur c’halz a dud, un toullad t., un tamm brav/mat a dud torf/tyrfa/ nifer (dda) /llawer/crugyn/ haid/llwythi (o bob(o)l)
ur bochad/frapad/guchennad/ takad/tolpad/vandennad t. twr o bob(o)l
tudoù (ker/kaezh) bob(o)l bach/ annwyl! gyfeillion annwyl!
t.-deu(e)t oedolion, pob(o)l mewn oed
t.-kar teulu, tylwyth, perthnasau
t.-kozh mam-gu a thad-cu
t.-kaer mam yng nghyfraith a thad yng nghyfraith
t.-nevez : an dud nevez y pâr ifanc, y priodfab a’r briodasferch, y pâr newydd briodi
tudchentil/tudjentil ll. gwŷr bonheddig, boneddigion
tudenn b. -où cymeriad (mewn nofel, drama, ffilm)
tudigoù ll. pob(o)l ddi-nod; poblach
tudoniezh b. ethnoleg, ethneg
tudoniour g. -ien ethnolegydd/ethnolegwr
tuellenn b. -où pibell, piben, tiwb(yn); tap
tuet abf tuañ qv. tueddol; awyddus; addas, atebol
t. da tueddu, bod â thuedd i, bod yn dueddol o; hoffi, bod yn hoff (o)
t. da blegañ parod i blygu, taeog
t.-mat dechau/dethau, llawdde; mewn hwyliau da
tuf1a. brau
mein t. cerrig brau
tuf2 adf mall
brein-t. pwd(w)r mall (am bren )
tuf3 g. poer; poerad
t.-koukoug poeri’r gwcw
tufadenn b. -où poerad
tufañ/tufat be. poeri
tulboz torf. -enn b. torbwt
tulipez torf. -enn b. blodau tiwlip
tumpañ be. (y)mhoelyd, dymchwel; llorio; lladd
tumpet abf tumpañ qv.
bezañ t. ganti marw
tumporell g. -où lori ddymchwel(yd)/ ymchwelyd/ymhoelyd/arllwys/godi
turbod torf. -enn b. torbwt
turc’hellat be. tyrchu
turc’heller g. -ien tyrchwr
turgn1 a. cymen, taclus, twt; glân, glanwedd; smart
turgn2 g. -où turn
turgnañ be. turnio
turgner g. –ien turniwr
turiadenn b. -où twriad/turiad, cloddiad; cloddfa
t.-c’hoz pridd y wadd
turiañ/turiat be. twrio/turio, tyrchu (am foch, ayyb.)
turier g. -ien twriwr/turiwr, tyrchwr
Turk1 a. Tyrcaidd; Twrci
Turk2 g. -ed Twrc
turkantin g. teim
turkez b. -(i)où pinsiwn, (ffig.) bys a bawd (wrth binsio/wasgu)
serret ’oa an durkez warnañ ’roedd e wedi’i gornelu
Turki g. Twrci
turumell b. -où bryncyn; twmpath; tomen gladdu, carnedd, crug
t.-verien/-velien twmpath morgrug
turzhunell b. -ed, -i turtur
tus/tuzh g. trot, tuth; cerddediad
mont d’an t. mynd ar drot; cilio, ffoi
kas ub. d’an t. erlid/cwrso rhn bant, rhoi cwrs i rn, hel rhn ymaith / i ffwrdd
reiñ e dus da ub. rhoi crasad/cot(en)/ cweir/curfa/lardad i rn
tusañ/tuzhañ be. trot(i)an, mynd ar drot, tuthio
tuta be. galw/crynhoi pob(o)l/dynion, recriwt(i)o