N
n' = na, ne (geir. neg. o flaen llaf.) nid; nad
n’en doa ket amzer ’doedd gydag e /ganddo fo ddim amser
n'eus hini ebet er burev 'does neb yn y swyddf na1 rhage. perth. neg. na
na2(d) geir. gorch. neg. na
n. gomz ket ken kreñv! paid â siarad mor uchel!
n. lazh ket! na ladd! paid â lladd!
na3(g)! ebych. dyna!
n. brav eo an amzer! (dy)na braf yw hi!
na4(g) cys. neg. na(c)
na(g) ... na(g) ... na(c) ... na(c) ..., nid ... na(c) ... , - ... na(c) ...
na fall na mat na drwg na da, heb fod yn ddrwg nac yn dda
n. kar n. par na châr na chyfaill
na5(g)? cys. a beth am?
n. ar match a-enep Gwengamp? a beth am y gêm yn erbyn Gwengamp?
nac’h1(añ) be.gwrthod; gomedd, gwarafun; ’cau/ nacáu, pallu; diarddel; gwadu
n. a ra mont (am beiriant) mae’n gwrthod/pallu dechrau/mynd, mae’n ’cau cychwyn, mae wedi nogio, mae ar stop
n. groñs/a-grenn gwrthod yn grwn/ lân/bendant/bendifaddau
n. ar wirionez gwadu’r gwirionedd
n. Jezuz gwadu Iesu
n. ober udb. gwrthod/pallu/’cau gwneud rhth
n. ouzh Doue ar pezh a oar ar Werc’hez/sent gwadu’r gwir a thyngu’r celwydd, tyngu du yn wyn, gwadu rhth hysbys i bawb
n. udb. ouzh ub. gwrthod rhth i rn
n. ur gouviadenn gwrthod gwahoddiad
ne c’hellan ket n. seurt traoù ouzhoc’h ’alla’ i ddim gwrthod hynny / pethau fel yna / pethau o’r fath i chi
an neb a nac’h war al laer a zo ken fall hag eñ mae’r sawl sy’n cynnal breichiau lleid(i)r lawn mor euog ag yntau
ger(ig)-n. negydd
nac’h2 g. gwrthodiad, nacâd; negydd, negyddol (gram.)
hep n. heb nacâd, heb ei (g)wrthod/ (g)warafun
ar stumm n. (gram.) y ffurf negyddol
nac’her g. -ien gwadwr
n.- Doue anghredadun, anffyddiwr
nac’het abf nac’h qv.
n. vo dit mont e-barzh/tre ’chei di ddim mynediad, ’chei di ddim mynd i mewn
nac’hus a. negyddol
un emzalc’h n. e-keñver forzh petra agwedd negyddol tuag at bob peth / tuag at ni waeth beth
nad geir. gorch. neg. (o flaen llaf.)
n. it ket re vuan! paid â mynd yn rhy gyflym/glou!
nadir g. isafbwynt
nadoz b. -ioù nodwydd; (cloc, tafol, ayyb.) bys
un n. d’ober stamm, n.-stamm gwäell
n.-aer gwas y neid(i)r
n.-avel ceiliog y gwynt
n.-vor cwmpawd
nadozenn b. -où bys cloc/wats
n. an eurioù bys yr awr, y bys bach/byr
n. ar munutoù bys y munudau, y bys mawr/hir
nadozioù torf. (bot.) mynawyd y bugail
naer b. -ed, -on neid(i)r, sarff
n. galet neid(i)r ddefaid/ddall
bezañ didrouz evel un n. bod mor dawel â llygoden (eglwys); ’d yw neid(i)r byth yn cyfarth
fritañ naered e-lec’h silioù da ub. taflu/tawlu ll(u)wch i lygaid rhn, twyllo rhn
gwevn evel un n. ystwyth fel neidr / fel llysywen, heini iawn
boued-an-n. g., louzaouenn-an-n. b. bot. pidyn/pig y gog, cala mwnci, lili’r Pasg
n.-gobra cobra
n-vro neid(i)r fraith
n.-wiber gwiber
naereta be. hel(a)/lladd nadredd
naet1 a. glân, difrycheulyd, dilychwin, gloyw; di-nam, dibechod; heb ei (l)lygru, pur, coeth
naet2 adf yn lân, yn bur; yn llwyr, yn gyfan gwb(w)l, yn hollol; yn blwmp ac yn blaen
n. a loustoni yn lân/rhydd o lygredd, heb ddim bryntni/budreddi, heb ei (l)lygru
n.-ha-pizh yn gymwys/gywir/union, ar ei ben (ffig.)
war-n. yn llwyr, yn gyfan gwb(w)l, i gyd
naetaat be. glanhau; puro (am y galon); goleuo (am yr awyr / y tywydd)
naetadurezh b. glendid, glanweithdra
e-lec’h ma vank an n. ne chom ket bev ar garantez lle na bo glendid/ glanweithdra ’fydd cariad ddim byw
naetoni b. glendid
naftalin g. naffthalin
nag1! ebych. (o flaen llaf.) (dy)na!
n. aes eo! (dy)na hawdd yw e/hi! am hawdd!
n. a drouz! (dy)na sŵn! am sŵn!
nag2 cys. (o flaen llaf.) na(c)
n. amañ n. ahont (nac) yma nac acw
n. aour n. arc’hant (nac) aur nac arian
nag3? cys. (o flaen llaf.) beth am?
nagenner g. -ien gwrthwynebwr
nagenniñ be. gwrthwynebu; gweld bai, codi/cwnnu crachen (ffig.)
nagont rhif. deg a phedwar ugain
Naïg epb. bachigol < Anna Nani, Nanno
naket adf (y)chwaith
namm g. -où nam; man gwan, gwendid; niwed; brycheuyn, smotyn/sbotyn; gwarthnod, stigma
nammañ be. niweidio, gwneud niwed i
nammet abf. â nam arno/arni; wedi’i niweidio; wedi’i (h)anffurfio; anab(a)l, methedig
ar re n. yr anab(a)l, y rhai anab(a)l/ methedig, y rhai a niweidiwyd/ anffurfiwyd
n. e spered â nam ar ei feddwl/ meddwl
nann! ebych. na!
(ha) dont a raio/ray? (nann) ne deuio/dey/raio/ray ket! (a) ddaw e/ hi? na (wnaiff) ’ddaw e/hi ddim!
la(va)r din ‘ya’ pe ‘nann’ d(y)wed ‘ie’ neu ‘nage’, ateb y naill ffordd neu’r llall
respont dre n. ateb yn nacaol, dweud ‘na!’
nañv : war va/ma n. wrth fy mhwysau, gan bwyll, yn hamddenol
mont da ober n.-n. (iaith plentyn) mynd i gysgu bei(-bei)
nao rhif. gw. nav
naogont rhif. deg a phedwar ugain
naon g. eisiau bwyd, gwylder
n.-bras/-du/-ki en/he deus mae gwylder dychrynllyd/enbyd/ofnadwy arno/arni, mae e/hi ar lwgu, mae o/hi ar ei gythlwng/chythlwng
an hini en deus n. ne sell ket ouzh ar pezh a zreb, biskoazh den gant n. bras tamm bara fall ne gavas i’r newynog mae crwstyn yn wledd, nid edrych newyn y tecaf, mae pob tamaid yn dderbyniol i un ar ei gythlwng, ’fydd dyn ar lwgu ddim yn codi/cwnnu’i drwyn ar ddim,’fydd dyn ar ei gythlwng ddim yn wfftio/gwrthod dim
mervel/kreviñ/mougañ/duañ a ra gant an n. mae’n marw/trengi/llwgu/ clemio o eisiau bwyd
n’em eus ket n. ’does dim chwant/ eisiau bwyd arna’ i
tremen gant e/he n. bod heb gael ei (g)wala / heb ei (d)diwallu / heb gael digon i’w fwyta; (ffig.) marw heb wireddu breuddwyd
Naoned: an Naoned e. lle Nantes (Ffrg.)
naoneg g. naoneien (dyn/un) newynog
naonegezh b. -ioù newyn
naonek a. newynog, yn llwgu, ar lwgu, ar ei gythlwng/chythlwng
bezañ n. da udb. chwennych rhth, dyheu/ysu am rth, marw o eisiau rhth (ffig.), bod ar hollti’i fola/bola o eisiau rhth (ffig.)
naoniañ be. newynu, gadael i lwgu, peidio â bwydo
naontek rhif. gb. pedwar ar bymtheg (g.), pedair ar bymtheg (b.)
n. ha pevar-ugent cant namyn un, naw deg (a) naw
n. kant ha tri-ugent mil naw cant a thrigain, mil naw cant chwe deg
naontekvet trefn. gb. pedwerydd ar bymtheg (g.); pedwaredd ar bymtheg (b.)
naou g. -eier goriwaered, goleddf, lleth(e)r, llechwedd, codiad/cwnnad (mewn ffordd), tyle, rhipyn
n.-dinaou twmpathog, lan a lawr, i fyny ac i waered, yn codi/cwnnu a disgyn (am dir, ffordd)
e-leiz a hentoù n.-dinaou a zo e Kembre mae llawer o ffyrdd lan a lawr yng Nghymru
war-n. ar y goriwaered, ar oleddf
naoz b. -ioù gwely (afon); cwrs (dŵr), cwter, sianel
n. ar vilin dŵr/ffrwd y felin
napalm g. napalm
naren adf (ateb neg.) na, nage, nac ydw, nac oes, nac oedd, ayyb; ddim o gwb(w)l
n’out ket klañv? n.! ’dwyt ti ddim yn sâl/dost? nac ydw! ddim o gwb(w)l!
nasionalist g. -ed cenedlaetholwr
nasionalizañ be. gwladoli
nask g. niskier llyffethair, hual, gefyn
bezañ en n. (ar laf.) bod yn briod
kas ub. d’e n. (ffig.) torri crib rhn (ffig.)
naskañ be. clymu; llyffetheirio, hualu, gefynnu; caethiwo; atal, rhwystro
natur b. natur, anian
dre n. o ran anian; yn reddfol
naturel a. naturiol, heb ei (l)lygru/newid gan ddyn
naturelañ be.
naturoniezh
naturour g. -ien naturiaethwr
naturouriezh
nav/nao rhif. naw
n. c’hant naontek ha pevar ugent naw cant pedwar ar bymtheg a phedwar ugain, naw cant naw deg a naw, mil namyn un
chomet e c’henoù / he genoù digor war n. eur aros yn gegrwth/gegagored
gra n. zro gant an teod ez kenou a-raok komz ystyria dy ymadrodd cyn ei draethu, meddwl ddwywaith cyn dweud/gwneud dim dim
treiñ ha distreiñ udb. war n. du edrych ar rth o sawl cyfeiriad, archwilio rhth yn fanwl
hon n. y naw ohonon ni
nav(v)edenn b. -où nawfed ran; nawfed ton
nav(v)et trefn. nawfed
navigal be. morio, hwylio
nay a. hurt, dwl, twp
sot-n. cwb(w)l hurt, dwl bared, mor dwp â llo/bwced/stên/sledj, twp iawn
Nazaread g. Nasaread
nazi1 a. natsïaidd
nazi2 g. nazied natsi
naziegezh g. natsïaeth
ne(d) geir. neg. ni(d)
ne vern! ebych. ’does dim gwahaniaeth/ ots! paid/peidiwch â phoeni! hitia/ hitiwch befo!
(an) neb rhage. y neb, y sawl, pwy bynnag; pawb
n. a c’houlenn en devezo y sawl a geisia a gaiff, mae pawb sy’n ceisio yn cael
n. a gemer hag a ro a gav mignoned e pep bro caiff y sawl sy’n barod i rannu ffrindiau ym mhob man
n. a gari y sawl a fynni, unrhyw un; pawb
n. a sko war an nor e vezo digoret dezhañ y sawl a gura wrth y drws fe agorir iddo, fe agorir i’r sawl fydd yn curo wrth y drws
n. a venn hennezh a c’hell gw. mennout
an n. ne oar eus a belec’h e teu ne c’hell ket gouzout da belec’h ez a ’all y sawl na ŵyr o ble y daw ddim gwybod i ble yr a / i ble mae’n mynd
(an) n. piv bennak pwy bynnag, y sawl, ’does dim gwahaniaeth pwy, ni waeth pwy
n.-mañ-n. rhywun neu’i gilydd
nebaon! ebych. yn siŵr ei wala! yn bendifaddau! (’does) dim peryg! 'does dim eisiau ofni/poeni! ’does dim gobaith! dim o gwb(w)l! dim ffiars o beryg’ (ar laf.)! byth tragwyddol!
dont a raio/ray n.! mae’n siŵr/saff o ddod!
kae di n.! cer yno’n ewn! cer/dos yno heb boeni/bryderu/ofni dim!
nebeud g. -où ychydig
n. a ra vad mae ychydig yn llesol; mae hanner torth yn well na dim
an n. am eus zo a-walc’h din mae’r ychydig sy gen i /(gy)da fi yn ddigon i fi/mi
diwar un n. ymhen ychydig, cyn bo hir, maes o law
nebeudad g. -où bripsyn, tamaid bach, yr ychydig lleia’; nifer fach/fechan; ychydig (o ran rhif)
nebeut adf ychydig
blaz ar re n. ’zo gant/war ar c’hig braidd/hytrach yn brin mae’r cig
evit ken n. (a dra) am gyn lleied (o beth)
re n. rhy fach, rhy ychydig
ken gwazh eo re ha re n. mae gormod(d) gynddrwg â rhy ychydig
war-bouez/-hed/-nes n. o fewn dim/ychydig, bron iawn
n.-ha-n. ychydig ar y tro, bob yn dipyn/damaid, fesul tipyn/tamaid, yn raddol; o ergyd i hwb
nebeutaat be. lleihau, mynd yn llai, gostwng (o ran nifer), prinhau
nebeutañ a. lleia’
an n. ar gwellañ gorau po leia’
da/d'an n. o leia’
pa soñjer (an) n. pan na fydd dyn yn disgwyl rhth, pan fydd dyn ymhell o fod yn disgwyl rhth
seul n… seul wellañ po leia’ ... gorau i gyd / gorau oll, gorau po leia’
nebeutoc'h a. llai
neblec'h adf unman
da n. i unman
e n. yn unman
nebreizh a. gw. nepreizh
nebtu a. gw. neptu
nec’h1 g. brig, blaen, top; llofft, i fyny'r grisiau
d'an n. tuag i lan, i fyny; lan (i'r) llofft, i fyny'r grisiau
en n. i fyny; lan lofft, i fyny’r grisiau; ar y brig/top
eus an n. d’an traon o’r llofft i’r llawr, o’r top i’r gwaelod
nec’h2 g., nec'hamant gb. gofid, pryder, trallod; aflonyddwch/anesmwythyd (meddwl), anniddigrwydd; of(o)n
n’eus ket da gaout n.’does dim achos i ofidio/bryderu/ofni, ’does dim eisiau blino/poeni
nec'het abf gofidus, pryderus, trallodus, aflonydd, anesmwyth, anniddig
n. evel sant Per goude/gant e bec’hed yn ’difaru’i (h)enaid, yn ’difaru’i galon/chalon, yn ’difaru gwallt ei ben/phen
bezañ n. poeni, blino, gofidio, pryderu, cael ei fenu/menu
n’on ket n. gant an dra-se ’dwy’ i ddim yn blino/gofidio/poeni/pryderu dim (taten) am hynny, ’dyw hynny’n menu dim arna’ i, ’dydw i ddim yn malio yr un ffeuen / yr un botwm corn am hynny, ’does dim ots o gwb(w)l ’da fi am hynny
na vezañ nec’hetoc’h gant udb. eget gant e votez kentañ heb boeni dim/ taten / botwm corn am rth
n.-krenn/-pizh/-marv yn ofid i gyd, yn llawn gofid
nec'hiñ be. gofidio, poeni, blino (ysbryd), anesmwytho, bod yn anesmwyth, pwyso ar feddwl/galon
nec'hus a. blinderus, gofidus, pryderus
ned geir. neg. ni(d); na(d)
Nedeleg g. Nadolig
N. laouen! Nadolig llawen!
an Tad N., Tad/Paotr-Kozh (an) N. Siôn Corn, Santa
etre deiz kentañ ar bloaz ha N. ec’h astenn an deiz paz ar c’hefeleg rhwng y Nadolig a’r Calan bydd y dydd yn ymestyn cam ceiliog
kelien da N. : skorn da Bask Nadolig gwyrdd : Pasg gwyn, Nadolig glas - Mai cas, haf hyd Nadolig : gaea’ hyd Ŵyl Ifan, haf hyd galan : gaea’ hyd Fai, un got yn y gaea’ : dwy got yn y gwanwyn
kraou N. preseb Nadolig
nederlandeg g. Iseldireg
nederlandek a. iseldiraidd, o’r Iseldiroedd, yn perthyn i’r / yn ymwneud â’r Iseldiroedd
nein g. nenfwd
neizh g. -ioù, -i nyth; (ffig.) cartre’ clyd/ diddos; lloches, cuddfan
lost an n. bach/tin y nyth, y cyw melyn olaf
sevel un n. adeiladu/gwneud nyth, nythu
un n. touseg (ffig.) twll o dŷ, hen dŷ anniddos
pa gavin un n. logod e skouarn ar c’hazh pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd Nadolig yn yr haf, pan fydd y moch yn hedfan
neizhi ar pokoù panylau, tyllau/ pantiau bach (ar wyneb y cnawd), bochdyllau
neizhioù logod (ffig.) crychau’r talcen
klask neizhioù chwilio am nythod, hel(a) nythod
klask neizhioù pig (ffig.) edrych i’r awyr/entrychion
klask vioù e neizhioù warlene chwilio am eira llynedd
neizheta, neizhiata, neizhiaoua be. chwilio am nythod, hel(a) nythod
neizheur, (en) neizhour adf neithiwr
neizhiad g. -où nythaid
neizhiañ be. nythu, adeiladu/gwneud nyth
neket: ha neket cys. ac nid
neketa? adf onid yw? onid e? yntê?
e-giz-se emañ ar c’hiz n.? dyna’r ffasiwn/arferiad onid e / yntê?
nektar g. neithdar
nemedenn b. -où eithriad
nemedennek a. eithriadol, anghyffredin, anarferol
nemedoc'h; nemedomp; nemedon; nemedout ardd. ffurf bers. 2 un. nemet
piv nemedon? pwy ond fi?
ne oa nemedout en doa respontet ti yn unig (a) atebodd, dim ond ti (a) atebodd
nemet ardd. namyn, ond, ac eithrio, oni bai, os na
n. gevier dim ond celwyddau, celwyddau yn unig - a dim byd arall
digor e vez ar stal bemdez n. d’ar Sul bydd y siop ar agor bob dydd ond / ac eithrio ar y Sul
div eur n. kard chwarter i ddau
dont a rin n. mervel a rafen bydda’ i’n dod os byw ac iach / os Duw a’i myn
kant euro n. pemp cant euro namyn pump
ned a da nep lec’h all nemet da Gafe ar Porzh ’fydd/’dyw e ddim yn mynd i unman arall ond i Gaffe’r Porthladd
Sant Divi ne(d) eve n. dour nid yfai Dewi Sant ddim ond dŵr
nemet e cys. oni, os na, oddi eithr
n. hag eñ e vefe klañv / n. klañv e vefe oni bai ei fod yn sâl/dost
ne fiñvin ket n. e teufe tud symuda’ i ddim oni / os na ddaw pob(o)l
nemet ma cys. onibai
nemetañ; nemeti; nemeto/nemete ardd. nemet
mab nemetañ da Gatell unig fab Katell
merc’h nemeti da Ber unig ferch Per
piv nemetañ? pwy ond fe/fo?
an ostaleri nemeti yr unig westy
nemetken adf yn unig
ur wech n. un waith yn unig, dim ond un waith
nemeur adf nemor ddim, dim llawer, fawr iawn
n. a dud ychydig (o bob(o)l), bach iawn (o bob(o)l), fawr neb, dim llawer (o bob(o)l)
a-barzh/a-benn n. ymhen ychydig, cyn pen dim, cyn pen fawr o dro, chwap, toc
ur Breizhad ar seurt n’eus ket n. Llydäwr na cheir llawer o’i debyg
nemorant g.: an nemorant y gweddill
nend geir bf. neg. ni gw. ne(d)
neñv g. -où nef; nen, awyr
an neñv y nef, nefol
neñvel a. nefol
neoazh adf ac/ond eto, eto i gyd, serch hynny, fodd bynnag, siwt
neolitek a. neolithig
neon g. neon
nep a. unrhyw
n. den all (dim) neb arall, dim unrhyw un arall
n. gwech dim un waith, dim un tro, o gwb(w)l, erioed
da n. lec’h i unman, i unlle
da n. mare eus ar bloaz ar unrhyw adeg o’r flwyddyn, (ni) waeth ar ba adeg o’r flwyddyn
muioc’h eget n. hini all yn fwy na neb arall / nag unrhyw un arall
nepell adf (nid) nepell
nepred/neptro adf (gyda berf neg.) byth, erioed
nepreizh a. diryw (gram.)
neptu(ek) a. amhleidiol, diduedd
nervenn b. -où nerf
an nervennoù y nerfau; nerfol
nervennek, nervus a. ofnus, nerfus
nerzh g. -(i)où nerth, egni, grym, cryfder; gwres (y tân, yr haul, y dydd)
n. an avel cryfder/grym y gwynt
n. an deizh gwres y dydd
n. an taol grym yr ergyd
n. dedennañ an douar grym/nerth disgyrchiant
n. e benn / he fenn, n.-penn nerth ei geg/cheg, nerth/bloedd ei ben/phen, ar dop ei (l)lais
a n. e gorf / he c’horf â’i holl nerth/ egni
redek a n. e gorf / he c’horf rhedeg nerth ei draed/thraed
a n.-korf/-brec’h, diwar holl n. an divrec’h â nerth braich ac ysgwydd, â holl nerth bôn braich, â nerth deng ewin
bezañ erru e penn e n. bod wedi dod i ben ei dennyn; bod wedi llwyr ymlâdd
bezañ war e n. bod wedi ymlâdd, bod wedi blino’n lân/dwll
dre n. drwy rym; drwy drais
mont dre n. defnyddio grym, defnyddio dulliau trais
en un(v)aniezh emañ an n. mewn undod y mae nerth
finesa a zo gwelloc’h eget/evit n., gwelloc’h (eo) ijin eget/evit n. gwell dyfeisgarwch na nerth/grym; oni bydd gryf bydd gyfrwys
laka(a)t e/hec’h holl n. defnyddio’i holl nerth, ymdrechu’n galed/ddiarbed
torret e n. dezhañ wedi colli’i nerth/ rym, wedi chwythu’i blwc; wedi diffygio/ymlâdd
n.-kalon dewrder; penderfyniad
kaout n.-kalon bod yn ddewr
n.-youl grym ewyllys/penderfyniad
(an) nerzhioù armet ll. (y) lluoedd arfog
nerzhañ be. atgyfnerthu, cryfhau; cefnogi, calonogi
nerzhus a. nerthol, egnïol, grymus, cryf
nes a. agos; cyfagos; agosa’
kar-n. perthynas agos
ar re-n. y rhai / y teulu / y perthnasau agos
nes adf yn agos
n.-ha-n. wrth och(o)r ei gilydd, yn ymyl ei gilydd, yn dynn wrth/yn ei gilydd
nesaat be. nesu, dynesu, agosáu
nesañ1 a. gradd eithaf nes qv. nesa’, agosa’
al lec’h n. da’m c’halon y lle agosa’ at fy nghalon
hon amezeg n. ein cymydog agosa’
nesañ2 g. câr; cymydog, cyd-ddyn
karantez evit an n. cariad at gyd-ddyn
nesoc’h a. ac adf gradd gymh. nes qv. nes
n. (eo) an ilin eget/evit an dorn nes (pen)elin nag arddwrn
n. eo d’e/d’he/da hanter-kant vloaz eget d’e/d’he/da zaou-ugent vloaz mae’n nes i’w hanner cant oed nag i ddeugain oed
netra g. dim; dim o beth, peth bach
n. a-bouez dim (byd) o bwys
n da baeañ evit mont tre/e-barzh mynediad am ddim / yn rhad
n. ebet dim byd, dim o gwb(w)l, dim yw dim, dim oll, affliw o ddim
n. ispisial dim byd arbennig/neilltuol
aet da n. wedi mynd yn ddim, wedi diflannu
evit n. am ddim, yn ddi-dâl, yn rhad
evit n. koulz la(va)ret am y nesa’ peth i ddim
diwar n. (allan/mas) o ddim
gant n. ne reer n./tra o ddim dim ni ddaw (fe wnewch chi beth o rth), ’wnewch chi ddim o ddim, rhaid cael lliw cyn llifo, anodd cynnau tân heb goed, anodd pobi heb flawd
kas da n. dileu, diddymu, dinistrio’n llwyr, chwalu’n ddim
kozh n.! yr hen beth da i ddim! y llwd(w)n diwerth! (wrth ddirmygu rhn)
ne la(va)r n. din, ne dalv n. din ’dyw’n golygu dim i fi/mi
ne ra n. din ’d yw e’n menu dim arna’ i, (ni) waeth gen i, ’dyw’n gwneud dim gwahaniaeth i fi/mi; ’does dim ots ’da fi
un den a n. dyn di-nod/distadl, neb o bwys
netraig g. -où dim o beth, peth bach dibwys
netraigoù manach bethau, manion, petheuach
neud g. -où edau, edefyn; llinyn
n. kevnid gwe’r cor
lezit anezhañ da zirouestlañ e n. e unan rhyngddo fe a’i gawl, fe wnaeth y cawl - gadewch iddo’i yfed, fe wnaeth ei wely rhaid iddo orwedd ynddo, gadewch iddo ddatrys ei broblem(au) ei hunan
n.-orjal gwifren, weiren
n.-orjal pik/dreinek gwifren/weiren bigog
neudenn b. -où edau, edefyn; weiren fain; diferyn
n. an istor llinyn/rhediad y stori
n. ar vuhez edau bywyd; llinyn bogail
alaouriñ an n. d’ub. (ffig.)seboni rhn er mwyn iddo gydsynio â chais (ffig.)
bezañ war an hevelep n. bod o’r un farn/feddwl, bod o’r un / bod o gyffelyb anian, bod â’r un daliadau/ diddordebau, bod ar yr un donfedd
hed an n. ar ei hyd, o’r naill ben i’r llall; (ffig.) rhonc, i’r carn, o’i ben/phen i’w draed/thraed, o’i gorun/chorun i’w sawdl
kembread hed an n. Cymro rhonc, Cymro i’r carn, Cymro hyd fêr ei esgyrn, Cymro o’i ben i’w draed, o’i gorun i’w sawdl
kerzhet/bale gant un n. eeun byw yn agos i’w (l)le, cerdded yn gymwys/ gywir, troedio’r llwybr cul
n’eus un n. eeun oc’h ober anezhañ mae e’n llawn celwyddau/twyll, mae’n gwb(w)l anonest, mae’n gelwydd(au) i gyd
ne gomprenan n. ebet ’alla’ i ddim gwneud pen na chwt/chynffon ohono/ ohoni
n’ouzon n. ebet ’wn i ddim o gwb(w)l
ne chom un n. sec’h warnon ’does dim pwythyn sych arna’ i, ’rwy’n wlyb hyd y croen, ’rwy’n wlyb diferu/stecs/ domen/
o nezañ he n. ziwezhañ emañ mae hi ar ben, mae ar ei gwely angau, mae’n dod i ben ei rhawd/thalar, mae ar fin marw
terriñ e n. marw, darfod
unan hag en deus un n. gamm en e wiadenn un sy’ â thro yn ei gwt/ gynffon
neudennañ be. dodi/rhoi edau drwy (grai) nodwydd
neudennek a. yn llawn gwythi (am gig); gludiog, llinynnog, edaf(enn)og (am laeth)
neudenniñ be. llifo/rhedeg yn denau (am hylif); dreflu; arllwys bob yn ddiferyn; addurno ag edafedd gloyw; rhoi weirenfain am gorcynpotel seid(i)r
neuennat be. arnofio, nofio ar wyneb y dŵr; bod yn anwadal/gyfnewidiol o ran pris/gwerth
neuer g. -ien nofiwr
neuerez b. -ed nofreg
neuennat be. arnofio
neuial/neuiñ be. nofio
n. evel ur c’hi plomm nofio fel bricen
n. evel ur pesk nofio fel pysgodyn
n. pe veuziñ un o ddau beth sydd/oedd i’w wneud, rhaid bwrw iddi neu fynd o dan y don
n. war va c’halon pwyso arna’ i, pwyso ar fy nghylla/stumog (am fwyd)
etre beuziñ ha n. emañ mae e/hi rhwng byw a marw, dim ond ei fod e / ei bod hi
poull-n. pwll nofio
neuñv g. nofio
bezañ troet d’an n. bod yn hoff o nofio
chom war n. aros ar wyneb y dŵr, arnofio; cadw’i ben/phen uwchlaw’r dŵr (a ffig.)
mont war n. nofio
neuñver g. -ien nofiwr
neuñvial/neuñviñ be. gw. neuial/neuiñ
neurit g. newritis
neurolog g., neurologiezh b. newroleg
neuroz g. newrosis
neutronenn b. neutron newtron
neuvial be. gw. neuñvial
neuz b. -ioù golwg, ffurf, siâp, osgo, graen
n. fall en deus / ’zo warnañ mae golwg wael arno
n. vat he deus / ’zo warni mae golwg dda arni
n. ur skolaerez he deus / ’zo warni mae golwg/graen athrawes arni
anavezout ub. diouzh e n. adnabod rhn oddi wrth ei osgo
ha n’eo ket ober an n.! ac nid esgus/ ffugio/smalio/cogio / cymryd arno / cymryd arni! ac nid hanner gwneud! heb ddim chwarae!
kaout un n. glac’haret bod â golwg drist/drallodus arno/arni
ober udb. diwar n. esgus/ffugio/ smalio/cogio gwneud rhth, hanner gwneud rhth, cymryd arno/arni wneud rhth
ober (an) n. (da) esgus, ffugio, cymryd arno/arni, cogio, smalio
n’en deus n. ebet da labourat ’does dim graen/golwg gwaith arno, ’does dim siâp gweithio arno fe, ’dyw e ddim wedi’i stofi i weithio
n.-korf ub. gwedd allanol rhn
neuze adf y pryd hynny/hwnnw yr adeg honno/hynny/yna; yna, wedyn; felly
abaoe/adalek/diwar n. ers / oddi ar hynny; ar ôl / wedi hynny
a-benn n. erbyn hynny
a-benn n. hag ac’hanen di en do harzhet meur a gi bydd llawer tro ar fyd erbyn hynny, bydd llawer o ddŵr wedi mynd o dan y bont erbyn hynny, bydd sawl un wedi torri cwt/cynffon ei gi cyn hynny
a-raok n. cyn hynny
betek n. tan hynny
da n. y pryd hynny/hwnnw, yr adeg hynny/honno/yna
diwar n. ers hynny, oddi ar hynny, o hynny ymlaen
ha n.? beth amdani? ac felly?
ha n.! felly! nawr ’te!
stourmomp atav - n. e vo tizhet ar pal! dal(i)wn ati i frwydro - yna fe gyrhaeddwn y nod / fe orchfygwn ni!
n.-souden chwap wedyn
nev b. –ioù caf(a)n (bwyd anifeiliaid); corff eglwys; coffor, sgiw
n.-doas padell (i ddodi toes bara i godi/gwnnu ynddi)
neved g. -où cysegr, seintwar, noddfa
neventi ll. newyddion
‘n. vat d’ar Vretoned’ newyddion da i’r Llydaw-wŷr
nevesaat be. adnewyddu
nevesañ a. gradd eithaf nevez qv.
ardivinkoù eus ar re n. offer o blith y rhai mwya’ newydd/cyfoes/modern
nevez1 a. newydd
avaloù-douar n. tato newydd
an dud-n. y pâr ifanc, y pâr newydd briodi, y priodfab a’r briod(as)ferch
paotr-n. priodfab
plac'h-n. priod(as)ferch
petra ’zo n.? beth yw’r newyddion? pa newydd sydd?
traoù n. ’zo ganti mae pethau newydd ganddi/gyda hi; (ffig.)mae’n feichiog/ disgwyl (plentyn), mae’n magu mân esgyrn (ffig.)
n.-flamm(-flimmin) newydd fflam/ sbon (danlli)
n.-amzer/-hañv gwanwyn
nevez2 adf newydd-
n. ’zo yn ddiweddar; ychydig yn ôl
n.-c'hanet/-vet newyddanedig
n.-deu(e)t newydd ddod/gyrraedd
n.-hal newydd fwrw llo
n.-intañvezet newydd golli’i gŵr
n.-souden chwap (wedyn), yn union (wedyn)
n.-bet/vet newydd fod
n.-bet/vet am eus ar bilhejoù/bilhiji ’rwy’ newydd gael y tocynnau
nevez3 g. ioù newydd(ion); lleuad newydd
an n. y lleuad ar ei chynnydd
war an n. gyda’r lleuad newydd
nevez4 torf. blagur, egin; haid
nevezamzer b. -ioù gwanwyn
nevezded b., nevezder g. newydd-deb, peth newydd
nevezenn b. où blaguryn; haid (am wenyn)
nevezenti b. -où newydd; newydd-deb; genedigaeth arfaethedig
nevezentioù an deiz (a hiziv) newyddion y dydd
neveziant g. -ed prentis, dysgwr, newyddian
neveziñ be. adnewyddu; ailadrodd; gofyn eilwaith, ailofyn; agor (am glwyf)
nevezinti ll. newyddion
nevezioù ll. nevez2 qv.
nevid g. -où marchnad
n. an dir y farchnad ddur
n. an tireoul y farchnad olew
nez torf. -enn b. nedd
an traoù gant an traoù - an nez gant al laou lle i bopeth a phopeth yn ei le, rhoi popeth yn ei le a bydd tref(e)n ar bethau
nezañ be. nyddu
n. e c’houzoug / he gouzoug da ub. rhoi tro yng nghorn gwddwg rhn
o n. ar sae, o n. e/he neudenn ziwezhañ, o n. e gevre / he c’hevre ar fin marw, ar ei (g)wely angau , yn nesu at y terfyn (ar farw)
karr-(da-)n., rod-n. troell
ni rhage. 1 ll. ni
ni zo o vont dioustu ’ryn ni’n mynd ar unwaith
nihilegezh b. nihili(sti)aeth
nihilour g. -ien nihilydd
nij g. hedfan(i)ad, ehediad,
diwar/war n. ar adain, yn hedfan/(e)hedeg; ar wib/frys/ruthr, yn frysiog; fel yr hed y frân
mont war n. hedfan, (e)hedeg, mynd ar adain
un nijig-Doue buwch goch gota
un taol-n. / ur bomm-n. hedfan(i)ad, ehediad, gwibiad
nijadenn b. -où hedfan(i)ad, ehediad
nijal be. hedfan, (e)hedeg
n.-dinijal hedfan/gwibio yn ôl ac ymlaen; (ffig.) cwrso/rhedeg yn ôl ac ymlaen
nijellat be. gwibio y fan hyn a’r fan ’co / yma a thraw / hwnt ac yma
nijer g. -ien hedfanwr, ehedwr
nijerez b. -ioù awyren
nijerezh g. taith ar/mewn awyren, hedfan(i)ad, ehed(i)ad
nijig: un nijig Doue g. buwch goch gota
nijva g. -où maes awyr(ennau)
nikel g. nicel
Nikolaz epg. Niclas
nikotin g. nicotîn
nikun rhage. neb, unrhyw un
gwelloc’h eget n. gwell na neb
kenkoulz ha n. cystal ag unrhyw un
nilon g. neilon
niñv g. galar, trallod; anabledd
niñval (da) be. galaru/hiraethu (ar ôl)
niskier ll. nask q.v.
nitrat g. nitrad
nitrik a. nitrig
nitrojen/nitrogen g. nitrojen/nitrogen
niver g. -ioù rhif; nifer, llawer
n. bihan nifer fach/fechan
un n. bras a dud nifer fawr/dda/ sylweddol o bob(o)l
an n. daou y rhif deuol (gram.)
niveradeg b. -où cyfrifiad
niverenn b. -où rhif, ffigwr; rhifyn (cylchgrawn ayyb.)
niverennoù kozh ôl-rifynnau
niverenniñ be. rhifo
niverez b. -ioù cyfrifiannell
niveridigezh b.: n. ar pennoù, n.-poblañs cyfrifiad
niveriñ be. rhifo
n. dre zegadoù rhifo bob yn ddeg
niveroniezh b. rhifyddeg
niverus a. niferus
nivlenn b. -où niwlen
niwkleel a. niwclear
niz g. -ien, -ed nai
nizez b. -ed nith
n. vihan nith fach
n.-vihan gor-nith
nizhat be. nithio
noashaat be. dadwisgo, dinoethi; tocio
noaz g. anaf, niwed, loes; cynnen, cweryl, ffrae, trwst, twrw
klask n. creu cynnen, codi twrw, corddi’r dyfroedd (ffig.)
ober n. ouzh ub. gwneud niwed i rn, anafu/niweidio rhn, peri loes i rn
noazh a. noeth; pur, heb ddim dŵr wedi’i ychwanegu ato (am win); wedi’i dynnu o’r wain (am gleddyf)
bezañ war an n. bod yn ei (d)dim, bod heb geiniog goch
laka(a)t ub. war an n. (ffig.) dinistrio rhn yn llwyr (o ran eiddo), peri/ gwneud i rn fod yn ei (d)dim, blingo/ porco rhn (ffig.)
en n. yn noeth
en e benn n. yn bennoeth, heb ddim ar ei ben
en/war e dreid n. yn droednoeth, heb ddim am/ar ei draed
laka(a)t (ub.) en n. dinoethi/dadwisgo (rhn)
war e galon n. ar ei gythlwng, yn llwgu, a’i stumog yn wag, heb ddim yn ei fola/gylla, heb fwyta dim; ar stumog wag, cyn iddo fwyta dim
en em laka(a)t en n. dadwisgo, diosg/ tynnu’i (d)dillad, tynnu oddi amdano/ amdani, ymddihatru, matryd (ar laf.)
ur vro n. gwlad noeth(lwm)
n.-bev/-dibitilh/-dibourc’h/-ganet/-glan/-glez/-grizilh/-puilh/-pourc’h/-putiran/-ran/-barbilh/-blouc’h noethlymun, cwb(w)l noeth, porcyn (ar laf.)
noazhded b. noethni
noazout be. anafu, niweidio, andwyo, gwneud niwed/drwg (i), rhoi/peri loes (i); ceryddu, cystwyo
noazus a. niweidiol, andwyol, dinistriol
nobl a. bonheddig, pendefigaidd, nobl, o dras fonheddig/uchel; drud
an n. / ar re n. y gwŷr bonheddig/ mawr, y boneddigion/byddigion, y pendefigion, yr uchelwyr
noblañs b. -où bonedd, pendefigaeth, tras uchel; plasty, castell
eus an n. o deulu bonedd, o linach/ dras uchelwrol
noblañsoù ll. gwŷr bonheddig/mawr, boneddigion/byddigion, pendefigion, uchelwyr
nodad b. -où torraid, nythaid
un n. bugale torrad/nythaid o blant
nodet abf nodiñ1 qv. hollt, a hollt / a chrac ynddo/ ynddi, wedi hollti/ crac(i)o
nodiñ be. hollti, crac(i)o; deor; agor, ymagor, ymddangos (am flagur, planhigion), blaguro, blodeuo; (ffig.) gwatwar, gwawdio, gwneud hwyl/sbort (am ben rhn), chwerthin (am ben rhn)
bezañ o nodiñ ober udb.(ffig.) bod ar fin gwneud rhth
Noe epg. Noa
kozh-N. mor hen ag Adda
noed g. -où caf(a)n (to)
nogig g. deryn (am ddyn), un/cymeriad direidus/cellweirus
noilh: ober noilh (da) anwesu, maldodi, tolach
noilhat be. maldodi, tolach, mwytho
Nol epg. bachigol Gwennole
nomad a. a g. -ed nomad
nominativ g. (gram.) enwol
nompas adf nid
n. gallout ober udb. bod heb allu gwneud rhth, bod yn analluog/anab(a)l i wneud rhth
evit n. koll amzer i beidio â cholli amser, i arbed (colli) amser
la(va)ret em boa dezhi n. mont dwedais wrthi am beidio (â) mynd
nondedistag! ebych. Arswyd y Byd! y Gallu Mawr! yn (enw’r) Tad!
Nonn epb. Non
Nonn(it)a epb. Nona
nor: treigl. trwynol < dor b. qv.
an nor y drws
nord g. gw. norzh
nordiñ be. newid/troi i gyfeiriad y gogledd (am y gwynt)
normal a. normal, naturiol, arferol
n. eo mae’n normal; mae’n (beth) naturiol/arferol
Norman g. -ed Norman, brodor o Normandi
Normandi b. Normandi
normant a. Normanaidd
norvegeg g. Norwyeg
Norvegia b. Norwy
Norvegiad g. Norvegidi Norwyad, brodor o Norwy
norzh g. gogledd
an avel n. gwynt y gogledd
en n. (da) i’r gogledd (o)
en n. d’Aberteifi emañ Llangrannog i’r gogledd o Aberteifi mae Llangrannog
koll an/e n. colli’i gyfeiriad; colli rheolaeth arno'i hun(an)
Steredennn an N.Seren y Gogledd
n.(-kard)-biz gogledd-ogledd-ddwyrain
n.(-kard)-gwalarn gogledd-ogledd-orllewin
norzhiñ be. troi i’r gogledd (am y gwynt)
nosaat be. nosi
notañ be. nodi, marc(i)o
notenn b. -où nodyn (cerdd; gwybodaeth o bwys yn gryno ar bapur), cofnod; bil; marc (am ddarn o waith ysgol/coleg)
n. traoñ ar bajenn troednodyn
notennoù nodau (cerdd); nodiadau
notennoù gwenn ha notennoù du nodau gwyn a nodau du
notennoù izel ha notennoù uhel nodau isel a nodau uchel
notennoù ar prezegenner/skrivagner nodiadau’r siaradwr/awdur
kaout notennoù mat er skol cael marciau da yn yr ysgol
notennañ/notenniñ be. nodi, gosod/rhoi marc (ar), marc(i)o; nodiannu
n. a ra ar memes tra mae’n rhygnu ar yr un peth o hyd, yr un hen gân/stori sy’ gydag e / gyda hi, yr un hen dôn gron sy ganddo/ganddi
noter g. -ien notari, cyfreithiwr
nouch1 a. hurt, twp, cwarter/hanner-call-a-dwl, ’nercall (ar laf.)
nouch2 g. hurtyn, twpsyn, lolyn, un c,warter/hanner-call-a-dwl, ’nercall
noucherezh g. dwli, ffwlbri, ffolineb, lol
noueañs g. ciwed
nouel g. -où carol Nadolig
nouenn b. olew trugaredd
nou(enn)iñ be. eneinio'r claf, gweinyddu’r eneiniad olaf
nouspegeit adf. ni wyddys pa hyd, ’wys am ba hyd
nouspegement adf. ni wyddys faint, ’wys faint; llawer
nouspet ardd. ni wyddys faint/sawl, ’wys faint/sawl, dyn/Duw a ŵyr faint/sawl; llawer
n. a dud ni wyddys faint o bob(o)l, ’wys faint o bob(o)l, ’wn i ddim faint o bob(o)l, dyn/Duw a ŵyr faint o bob(o)l, llawer/nifer o bob(o)l
n. gwech ni wyddys faint o weithiau, ’wys sawl gwaith, ’wn i ddim sawl gwaith, dyn/Duw a ŵyr sawl gwaith; lawer/sawl gwaith, nifer o weithiau
n. hini ni wyddys sawl un, ’wys sawl un, ’wn i ddim sawl un, dyn/Duw a ŵyr sawl un; sawl un
n’ou(zo)n-pelec’h adf be(th ych) chi’n galw’r lle ’na
n’ou(zo)n-petra rhage. be(th ych) chi’n galw, (y) peth ’na
n’ou(zo)n-piv rhage. be(th ych) chi’n galw, pwy ’na
novis g. -ed darpar offeiriad
noz b. -ioù nos
n. eo (anezhi) mae (hi)’n nos, mae (hi) wedi nosi/tywyllu
n. vat dit/deoc’h! nos da (i ti/chi)! antronoz da n./d’an n. nos drannoeth
bomm/mac’her noz hunllef
dec’h da/d’an n., en n. tremen(et) neithiwr
deu(e)t/erru/serret eo an n. mae (hi) wedi dod yn nos / wedi nosi
disul da/d’an n., disul diouzh an n. nos Sul (diwetha’/nesa’)
don’t da vezañ n. nosi
emberr da/d’an n. heno
en n.-mañ; evit an n. neithiwr; heno
erc’h a ray/raio en n.-mañ bydd hi’n bwrw eira heno
n’em eus kousket takenn en n.-mañ / evit an n. ’chysgais i ddim llygedyn neithiwr
ken na vo n. cyn iddi nosi; hyd nes iddi nosi, tan y nos
warc’hoazh da/d’an n., an/en n. a zeu nos yfory
bezañ ganet da Sadorn da/d’an n. heb fod ym mhen draw’r ffwrn, heb fod yn llawn llathen, heb fod yn hollol yr un fath â phob(o)l eraill
n. teñval / n.-du-dall anezhi a hithau’n dywyll fel bola buwch ddu; mae/’roedd hi’n dywyll iawn; mae/’roedd hi fel y fagddu
n.-deiz, deiz-ha-n. nos a dydd, (d)dydd a nos
n.-ha-n. nos ar ôl nos, un nos ar ôl y llall
n.-veilh gwylnos
n.-veure/-vintin nos/hwyr a bore
nozelenn b. -où botwm/botwn/bwtwn; swits; chwarren
nozelennañ be. botymu/bwtwno
nozik adf yn/wedi dechrau nosi
noziñ be. nosi
nozvezh b. -ioù noswaith, noson; gwylnos
n.-vat dit/deoc’h! nos da (i ti/chi)!
un n. war ar sizhun, un n. pemdez noson waith
nozvezhiad b. noswaith, noson
un n. rev noson o rew, noson rewllyd
un n. kanaouennoù-pobl noswaith/ noson o ganu gwerin
nozvezhiañ be. aros ar lawr drwy’r nos; gwylad; cadw gwylnos
n. gant ar gazeg aros drwy’r nos gyda’r gaseg, gwylad y gaseg
nozvezhier g. -ien gweithiwr nos; deryn (y) nos (ffig. am ddyn)
nudist g. -ed noethlymunwr
nukleel a. niwclear
ur greizenn n. atomfa niwclear
null a. diwerth, da i ddim; cwb(w)l/hollol dwp
n. on ganti ’does ’da fi / ’does gen i ddim amcan/clem, ’does ’da fi ddim llefeleth, ’does dim siâp arna’ i, ’rwy’n gwb(w)l ddi-glem, ’does gen i ddim obadïa
traoù n. pethau diwerth, sothach
nullañ be. diddymu; dirymu
n. an emvod diddymu’r cyfarfod
nullentez b. -ioù diddymdra