W

war ardd. ar, ar ben, ar warthaf ; ar fin; wrth; yn ôl

w. a glevan/welan yn ôl a glywa’/ wela’ i

w. a lavarit yn ôl a ddwedwch chi, yn ôl yr hyn ’r(yd)ych chi’n ei ddweud

w. a lavarer medden nhw, yn ôl pob/y sôn

w. an ampl braidd yn fawr, dipyn/ hytrach yn ormod(d)

w. an deiz yn (ystod) y dydd, liw dydd

w. an diwezhad(où) ar y diwedd; yn hwyr/ddiweddar

w. an taol ar unwaith, yn syth, yn union

w. an tomm ar y pryd, yn y fan a'r lle, ar unwaith; yn fyrfyfyr

w. an tu dehou ar y (llaw) dde

w. an tu enep wyneb/ben i waered, pen ucha’ isa’; o chwith

treiñ ar bed w. an tu enep troi’r byd ben/wyneb i waered, chwyldroi’r byd

w. an tu kleiz ar y (llaw) chwith

w. an tu mat ar yr och(o)r iawn; mewn hwyl dda / hwyliau da

bezañ souezet w. an tu mat cael siom o’r och(o)r orau, bod wedi’i siomi ar yr och(o)r orau

w. an uhel yn uchel, yn yr uchelderau/ ucheldiroedd, i fyny, fry

w. ar pemdez/sizhun yn ystod yr wythnos (waith)

w. ar pourmen/bale ar ger(dd)ed

bezañ w. ar pourmen/bale bod ar ger’ed, cerdded, mynd am dro

w. ar studi emañ myfyriwr/ myfyrwraig yw (e/hi)

w. bav ar ei draed/thraed; ar dir y byw, yn fyw

w. bemp mil a studierien n’eus ket ur mil a gembraegerien o blith pum mil o fyfyrwyr ’does dim mil yn Gymry Cymraeg

w. dle/dermen ar hen gownt, ar goel, (ffig.), heb dalu (i lawr),

w. doull an nor yn y drws, ar ben/ garreg y drws

w. droad ar droed

mont w. droad mynd ar droed, cerdded

birvi a ra w. e dreid mae e ar bigau’r drain, mae ar waith i gyd

w. e dreid noazh yn droednoeth, heb ddim ar ei draed

w. e c’henou ar ei wyneb; ben/wyneb i waered, ben ucha’ isa’

laka(a)t udb. war e c’henoù rhoi rhth ben/wyneb i waered, rhoi rhth ben ucha’ isa’, ymhoelyd rhth

treiñ ar bed w. e c’henoù troi’r byd ben/wyneb i waered, chwyldroi’r byd

war e giz / he c’hiz yn ei (h)ôl, tuag yn ôl

mont war e giz / he c’hiz camu’n ôl, mynd yn ei (h)ôl / tuag yn ôl

w. e gozhni / he c’hozhni yn ei henaint

rankout a rae poaniañ w. e gozhni da c’hounit e vara bu’n rhaid iddo weithio ar ladd ei hunan yn ei henaint i ennill ei fywoliaeth

w. e wele ar ei wely; yn ei wely

w. e zilhad peizant bigouter yn ei ddillad gwerinwr o fro F-Bigouden

w. gaout (tuag) at, i gyfeiriad

w. gaoz ub. ar draws rhn (siarad)

mont w. gaoz ub. torri/siarad ar draws rhn

mont w. ar gaoz torri ar draws y sgwrs; ymuno yn y drafodaeth/ sgwrs ple

w. goust ub. ar draul/gost rhn

w. greiz an deiz gef(e)n/liw dydd golau, yng ngolau (d)dydd

w. gresk ar gynnydd

w. hanter-hent (ar) hanner ffordd

w. he eor/chadenn wrth angor

w. hed ar hyd

w. hed un taol klevout/klevet/ sutell o fewn clyw

w. e hed ar ei hyd, i gyd, o’r dechrau i’r diwedd; led y pen ar agor, yn agored led y pen (am ddrws)

leuskel an nor hag ar prenestroù digor w. o hed gadael y drws a’r ffenestri ar agor led y pen / yn agored led y pen

w. ho kraf/kwri emaoc’h? (wrthi) yn gwnio/gwnïo ’rych chi?

w. ho labour oc’h/emaoc’h? wrth eich gwaith ’rych chi?

w. ma/va feiz! ar f’enaid/f’encos i!

w. neuñv yn nofio

w. nij ar adain, yn hedfan/(e)hedeg

bezañ/dont/mont w. nij hedfan, (e)hedeg

w. o loeroù yn nhraed eu sanau

w. un devezh pemdez ar ddiwrnod gwaith, yn ystod yr wythnos

w. un dro yr un pryd, (o) dan 'r un; ar y pryd, yn y fan a'r lle, ar unwaith; yn fyrfyfyr

mat ha fall eo w. un dro mae’n beth da ac yn beth drwg yr un pryd, mae’n dda ar y naill law / mewn un ffordd ac yn ddrwg ar y llaw arall / mewn ffordd arall; mae rhywbeth i’w ddweud dros ac yn erbyn hynny

w. vaez : mont w. vaez mynd i weithio’r corff / i gachu / i wneud ei fusnes (ffig.)

w. vale yn cerdded, ar droed

mont w. vale cerdded, mynd ar droed

w. var mewn cyfyng-gyngor/ penbleth, rhwng dau feddwl, yn betrusgar, heb wybod beth i’w wneud

w. var a udb. yn brin o rth

w. var a voued hag a vannac’h heb fwyd na diod

w. varv e dud ar farwolaeth ei rieni, pan fu farw ei rieni

w. veur a c’hard-lev am sawl cilomedr, am (lawer o) filltiroedd

w. vor ar fôr, ar y môr

w. vor ha w. zouar ar fôr a thir, ar dir a môr

w. ziskenn yn disgyn, yn mynd (tuag) i lawr

bezañ war ub.bod ar ben rhn; bod ar warthaf rhn

kaout tri bloaz w. ub. bod dair blynedd yn hŷn na rhn

gwaskañ w. he daeroù atal ei dagrau

klask a zo w. e levr mae yna chwilio am ei lyf(y)r; mae mynd ar ei lyf(y)r, mae galw am ei lyf(y)r, mae’i lyf(y)r yn gwerthu’n dda

me zo bet o klask warnoc’h! ’rydw’ i wedi bod yn chwilio amdanoch!

lakaat an tan w. udb. rhoi rhywbeth ar dân

mat w. al labour da / yn dda am weithio

mont w. ledanaat mynd ar led, ymledu, mynd yn fwyfwy llydan / yn fwy a mwy llydan, mynd yn lletach

sachañ w. ar gordenn tynnu wrth y rhaff

 

war-benn adf ar y brig; ar yr wyneb

war-benn ardd. ar ben; ar wyneb

w.-b. an dour ar wyneb y dŵr

mont w.-b. hent d’ub mynd i gwrdd/ gyfarfod â rhn

war-bign adf yn codi, yn esgyn, yn dringo

war-blaen adf ar/yn ei hyd; yn llorwedd

un oferenn w.-blaen isel offeren

war-bouez adf wrth ei bwysau/ phwysau, gan bwyll

w.-b.! distawrwydd! tawelwch! gosteg!

war-bouez ardd. drwy, wrth; (â holl) nerth; ar bwys, drwy gymorth, â; gerfydd; ar; namyn, ond, ac eithrio, ar wahân i, heblaw; o fewn; ar fin

w.-b. e benn nerth/bloedd ei geg/ben

w.-b. daou pe dri ac eithrio dau neu dri, ar wahân i ddau neu dri

w.-b. ma/va daouarn â’m dwylo

w.-b. e skouarn gerfydd ei glust

w.-b. labourat start drwy/wrth weithio’n galed/ddygn

w.-b. nebeut o fewn ychydig/dim, o fewn trwch blewyn, bron iawn, mwy neu lai; ac eithrio ychydig, ar wahân i ychydig

w.-b. netra/mann o fewn dim

w.-b. un digarez bennak ar ryw esgus neu’i gilydd

kas ar marc’h w.-b. al lerenn gyrru’r march/ceffyl drwy/wrth ei chwipio

kerzhet w.-b. ur vazh cerdded ar bwys ei ffon

ne glevan seurt ebet w.-b. ar mor o c’hoarzhin ’chlywa’ i ddim byd heblaw’r môr yn chwerthin

war-c’hed/war-ged adf ar wyliadwraeth

bezañ w.-c’h bod ar wyliadwraeth

bezañ war-g. da laerezh disgwyl ei gyfle/chyfle i ladrata / i ddwyn / i ddwgyd

war-c'hed ardd. yn disgwyl, yn aros (am)

w.-c’h. edon anezhañ ’ro(edd)wn i’n ei ddisgwyl, ’ro(edd)wn i’n aros amdano

bezañ w.-c’h (eus) udb. disgwyl rhth (neu’i gilydd); bod ar wyliadwraeth am rth

bezañ w.-c’h. da + be. disgwyl + be.

warc'hoazh adf (y)fory

w., an deiz goude w., hag an deiz (all) goude (y)fory, a thrennydd a thradwy

w. e tarzho c’hoazh an deiz, w. e vo kaer an deiz ’dyw’r byd ddim ar ben; ’dyw ’dyw ’fory ddim wedi’i gyffwrdd; daw hindda wedi drycin, ‘fe ddaw eto haul ar fryn (- nid ydyw hyn ond cawod / - os na ddaw’r egin fe ddaw’r chwyn)’, fe aiff y stor(o)m hon heibio eto, er cymaint y ddrycin daw eto sychin, cadw frigyn ir yn dy galon a daw’r adar i ganu eto; ’does dim gallt heb oriwaered

(amzer ’zo) w. e vo deiz (mae digon o amser) mae (y)fory heb ei gyffwrdd

w. ’benn/penn bloaz, w. a-benn ur bloaz blwyddyn i (y)fory (yn y dyf.)

w. ’zo (ur) bloaz blwyddyn i (y)fory (yn y gorff.)

w. da/d’an noz nos (y)fory

w. vintin/beure bore (y)fory

keit hag ac’hanen da w. hir/maith iawn

ken(avo) w.! (hwyl) tan (y)fory!

war-c'horre adf ar yr wyneb; drosto/drosti; ar y brig

an tu w.-c’h y trecha’, y buddugol, yr och(o)r fuddugol, y blaid fuddugol

war-c'horre ardd. ar wyneb; ar (ben); dros; uwchben, uwchlaw

w.-c’h. an dour ar wyneb y dŵr

war-draoñ adf (ar/tuag) i lawr, i waered, ar oriwaered

mont w.-d. mynd (tuag) i lawr, mynd i waered, disgyn

war-dreñv, war-a-dreñv adf (tuag) yn ôl, yn wysg ei gef(e)/chef(e)n

war-dro adf o gwmpas/gylch, oddeutu; yn y cyffiniau; ar gyfyl y lle, yn agos (i’r lle)

arabat mont w.-d.! paid/peidwch (â) mynd ar gyfyl y lle / yn agos (i’r lle)!

n’emañ ket w.-d. ’dyw e ddim yma / yn agos / yn y cyffiniau

war-dro ardd. tua, oddeutu, rhyw, yn agos i; yng nghyffiniau, ar bwys, gerllaw, yn ymyl, yn agos i; ar gyfyl (gyda bf neg.)

w.-d. du-mañ yn agos i’n tŷ ni

n’eo ket bet w.-d. du-mañ ’dyw e ddim wedi bod yn agos i’n tŷ ni / wedi bod ar gyfyl ein tŷ ni / wedi tywyllu ein tŷ ni

bet e oa ar medisin war e dro bu’r meddyg yn ei weld / yn edrych amdano

ober w.-d. ub. gofalu am rn, edrych ar ôl rhn, carco rhn

w.-d. teir eur tua thri o’r gloch, marce/oddeutu tri o’r gloch

war-du ardd. tua, (tuag) at, i gyfeiriad

w.-d. ennon; w.-d. ennout; ayyb. (tuag) ataf (i); (tuag) atat (ti); ayyb.

war-eeun/eün adf yn syth ymlaen, yn union

war-elum/-enaou adf ar gynn, wedi’i gynnau/chynnau, wedi’i (g)oleuo

war-enep a. gwrthwyneb(ol); gwrth-wynebus; gwrthbleidiol

war-gil yn ôl

war-giz yn ôl

w. va c'hiz; w. da giz; ayyb. yn fy ôl; yn dy ôl; ayyb.

war-goust ardd. ar draul, ar gost/ gorn/gef(e)n (ffig.)

bevañ w.-g. ar stad byw ar gost/ gorn/gef(e)n y wlad

w.-grec’h adf (ar) i fyny, lan, fry

mont w.-g. mynd i fyny / lan, dringo

war-hed ardd. hyd, pellter (diouzh o) o fewn

w.-h. div eurvezh o fewn dwy awr

w.-h. kant lur sterling bron can punt

w.-h. nebeud (a dra) o fewn ychydig, o fewn dim

w. e h. ar ei hyd, i gyd, o’r dechrau i’r diwedd; led y pen ar agor, yn agored led y pen

leuskel an nor hag ar prenestroù digor w. o h. gadael y drws a’r ffenestri led y pen ar agor / yn agored led y pen

w.-h.-gwel d’ub. o fewn golwg i rn

w.-h.-taol/tenn o fewn ergyd carreg

war-laez adf ar y brig/top; lan, i fyny; lan (y) llofft/staer, i fyny'r grisiau

war-lein ardd. ar ben, ar gopa

warlene adf y llynedd

abaoe meur a w. ers llawer/sawl blwyddyn, ers llawer dydd, ers cryn dipyn (o amser)

abaoe ez eus (bet) meur a (gant) w. bu llawer/sawl tro ar fyd ers hynny

war-lerc’h¹ a. canlynol, dilynol

an deiz w.-l. drannoeth, y diwrnod canlynol/dilynol

war-lerc'h² adf wedyn, ar ôl hynny; yn hwyr/, yn ddiweddar, ar ei hôl hi

w.-l emañ an hañv mae’r haf yn hwyr/hir yn dod, mae’r haf ar ei hôl hi

an orolaj a zo w.-l. mae’r cloc ar ei hôl hi

ar c’heuz a zeu w.-l. rhy hwyr codi pais (wedi piso)

ar peb gwellañ ’zo w.-l. mae’r gorau eto i ddod

paket/tapet oc’h w.-l.! mae hi wedi canu/chwech arnoch chi (ffig.)!

deus w. ma/va l.! dere/tyrd ar fy ôl (i)! dilyn fi!

goulenn ’zo w. e l. mae yna holi amdano / yn ei gylch; maen nhw’n chwilio amdano

war-lerc’h³ ardd. ar ôl

stlepel/teuler/teurel an trebez w.-l. ar billig, t. / ar boned war-lerc’h an tog rhoi’r ffid(i)l yn y to, rhoi’r gorau iddi (mewn anobaith)

warlerc'hiet abf ar ôl, araf, heb dyfu, heb ddatblygu

warnañ ardd. gw. rhediad war

foei w.! wfft iddo!

hemañ ’zo fistoul w. mae ar waith i gyd

warnezhañ; warnezhi; warnezho/warnezhe ardd. gw. rhediad war

warni; warno/warne; warnoc'h; warnomp; warnon; warnout ardd. gw. rhediad war

feson an dour a zo warni mae graen glaw arni

me ’oa arru bec’h warnon ’rown i wedi dechrau poeni/pryderu, ’rown i wedi mynd i ofidio/bryderu

te ’vat ’zo pres warnout! ond/wel mae brys/gwylltu/hast/taro/taraf arnat ti!

war-nes adf ar fin, bron, ymron â

warn-ugent : unan/daou/tri, ayyb. warn-ugent rhif. un/dau/tri, ayyb. ar hugain

war-raok! ebych. ymlaen (â ni/chi/nhw)! bant â’r cart! rhagom!

mont w.-r. mynd yn ei flaen/blaen, mynd rhagddo/rhagddi

kae w.-r. bepred! cer/dos yn dy flaen! dal ati!

war-red adf dan redeg; ar garlam

war-sav adf ar ei draed/thraed, wedi codi; ar lawr (heb fynd i’r gwely neu wedi codi ohono) ; yn codi (am hewl/ffordd)

kerkent ha seizh eur emaomp w.-s.gyda’i bod hi’n saith o’r gloch ’rŷm ni ar ein traed / wedi codi

war-sav! ebych. ar eich/ein traed!, codwch/codwn!

war-skuilh adf â thraed chwarter i dri, â’r troed yn troi allan/mas

war-souz adf. (tuag) yn ôl, llwr’/’wysg ei gefn/chefn, at/ar yn ôl

war-vale adf ar droed, yn cerdded

hanter w.-v. hanter w.-red (yn) hanner cerdded hanner rhedeg

war-var ardd. ar fin, ar, bron, ymron â, mewn perygl o, bod o fewn dim (i)

w.-v. e vuhez ar boen bywyd / ei fywyd

war-vete ardd. tua, oddeutu

w.-v nebeud o fewn ychydig/dim

war-wel adf yn y golwg; i’r golwg

bezañ w.-w. bod yn y golwg

n’emañ ket w.-w. c’hoazh ’dyw e/hi ddim yn y golwg eto

war-zastum adf â’r traed yn troi mewn

war-zigarez ardd. ar yr esgus

w.-z. e oa re fall an amzer ar yr esgus bod y tywydd yn rhy wael

war-zinaou adf ar oleddf, ar groes, ar oriwaered

war-zu ardd. gw. war-du

well-wazh adf ar gyfartaledd, mwy neu lai

wi! ebych. w!

wignavaou g. bwrlesg, ffârs