T

’ta adfdeus ’ta! dere ’te! tyrd ’ta!

tabac’hat be.creu cynnwrf/helynt, codi terfysg/twrw, cynhyrfu’r dyfroedd

tabernakl g. -où tabernacl

tablez g. -ioù bwrdd gwyddbwyll

tabonenn b. taboned cleren lwyd, robin y gyrrwr

tabou g. -ioù tabŵ

taboulin gb. -où drwm, tabwrdd; tamborîn

n’eo ket gant an daboulin e vez paket ar c’had, n’eo ket gant taboulinoù eo mont da bakañ / e vez tapet kezeg foll/spontik nid â nerth braich ac ysgwydd y mae canu crwth, nid dyn cryf fedr ganu telyn; nid ag edau wlân y mae rhwymo tarw gwyllt, nid â gordd mae cnoco gwybedyn, nid â phladur mae hollti blewyn; nid â rhaw mae rhwyfo cwch; nid â morthwyl pren y mae gyrru hoelen

skeiñ war e daboulin (ffig.) chwythu’i (ut)gorn, canu’i gloch, brolio, ymffrostio

taboulinañ be. taro’r drwm, tabyrddu; (ffig.) cyhoeddi ar led, utganu (o bennau’r tai)

tabouliner g. -ien drwmwr, tabyrddwr; crïwr

taboulinig b. taboulinigoù tamborîn

tabut g. -où trafodaeth; dadl; cynnen, ffrae, cweryl, ymryson, ymrafael

klask t. ouzh ub. ceisio dechrau ffrae â rhn, ceisio codi ffrae/cynnen/bigít â rhn

tabutal be. trafod; dadlau; cynhennu, ffraeo, cweryla, ymryson; ceryddu, cymhennu, cystwyo, dwrdio, termo, rhoi stŵr / pryd o dafod (i)

tabuter g. -ien dadleuwr, cynhennwr, cecryn, un cecrus/ ffraellyd; corddwr (ffig.)

tach¹ g. -où hoelen

aet ’z eus un t. er rod a-dreñv mae hoelen wedi mynd mewn i’r olwyn ôl

chom da zastum an tachoù tin-droi, loetran, gwagswmera, oedi ar y ffordd, ymdroi

eeun evel un t. yn syth fel hoelen, mor syth â phocer

lakaat an t. d’ub. cau ceg rhn, rhoi taw ar rn, rhoi rhn yn ei le

me a rae tachoù ’rown i’n poeni/blino/ gofidio/pryderu/ofidus/ bryderus! ’rown i’n ofid i gyd! ’rown i’n llawn gofid!

serriñ an tachoù bod yr olaf mewn ras

sevel war e dach(où) (ffig.) torsythu, ymsythu, codi/cwnnu’i ben yn uchel, chwyddo (o falchder)

skeiñ tachoù gant ub. poeri gwawd ar rn, gwatwar rhn, taflu/tawlu ergydion cas at rn (mewn geiriau llym)

sonn war e dachoù cefnsyth, torsyth, unionsyth, fel pocer (o syth)

t.-krog hoelen i hongian dillad arni/ wrthi

t.-marc’h hoelen bedoli

t.-meud pin bawd

t.-tro sgriw(en)

tach² g. -où smotyn/sbotyn, brycheuyn

tachad g. -où darn, tamaid, rhan; safle, lle, man; maes, darn/llain o dir, cilcyn o ddaear; tipyn (o amser); ysbaid, ychydig o amser, cetyn (am amser)

t. labour tasg, tamaid/job o waith

abaoe un t. ers ychydig (o amser)

un t. ’zo ers amser, ers (tipyn o) amser, ers cetyn/tro; mae tipyn o amser, mae amser maith

un t. mat a eost cynhaeaf da

tachadoù … tachadoù all ar brydiau / weithiau … bryd arall

tachañ be. hoelio, sicrhau â hoelen/ shoelion

tachenn b. -où darn/llain/tamaid (diogel / go lew) o dir, maes, cae; tiriogaeth; libart; safle, lle, man; ffarm/fferm

t. ar foar cae’r ffair

t. ar politikerezh maes gwleidyddiaeth, y maes gwleidyddol

t. ar vellad, t.-fobal maes pêl-droed

t. gêr sgwâr y dre; marchnadfa

delc’her t. cadw/rhedeg ffarm/fferm

e kement t. buhez ym mhob agwedd ar fywyd

gounit t. ennill tir

gounit t. war ub. trechu rhn, bod yn drec’h na rhn

koll t. colli tir

un dachenn-c’hoari/sport maes chwarae

un dachenn-douar llain o dir, maes, cae, parc

un dachenn-emgann maes y gad

un dachenn-gamping/gampiñ maes gwersylla

un dachenn-vara toc(yn) o fara

un dachenn-ziaes lle/maes/pwnc/ testun anodd, talcen caled (a ffig.)

t.-barking/barkiñ maes parc(i)o

t.-gampiñ/garavanennoù maes/ gwersyll carafanau

t.-gampiñ/deltennoù maes/gwersyll pebyll

t.-nij maes awyr

un dachennig(-douar) cilcyn o ddaear, llain/darn o dir, plotyn (ar laf.)

tachennad b. -où darn helaeth o dir; tiriogaeth

tad g. -où tad

an t. y tad; y gwryw (am anifeiliaid ac adar); y gorau; .); ei dad/thad ayyb.

An T. Y Tad (offeiriad yn Eglwys Rufain)

alies eo bet An Tad Klerg hag an Tad Kalvez e Kembre bu’r Tad Klerg a’r Tad Kalvez yng Nghymru yn fynych

ar gwin zo mat - met ar sistr eo an t. mae(’r) gwin yn dda ond (y) seidr sydd orau

un t. orgraouer eo mae’n ben organydd, mae’n organydd heb ei ail

kouezhet* e dad e stank ar vilin-avel, kouezhet* e dad diwar ar maen koat

t.-kozh tad-cu, taid

t.-iou/-you hen hen dad-cu, gorhendaid

t.-kaer tad yng nghyfraith

tadoù(-kozh) teidiau; tadau, hen dadau, cyndadau, hynafiaid; cyndeidiau

feiz hon tadoù-kozh ffydd/cred/ crefydd ein hynafiaid

arsa t.-kozh! wel, yr hen frawd/ddyn!

t.-kuñv hen dad-cu, hendaid

t.-misioner cenhadwr gydag Eglwys Rufain

t.-moualc'h ceiliog mwyalch

t.-paeron tad bedydd

tadeg g. -ed tad-yng-nghyfraith

tadelezh b. tadolaeth

tadig/tata g. dad(i)/dat/tada, ’nhad (bach/annwyl)

taer a. ffyrnig, gwyllt ei dymer/thymer, naturus, tanllyd; penboeth; taer, brwd; cryf, grymus; awdurdodol

bezañ t. da ober udb. bod wrth ei fodd/bodd yn gwneud rhth

bezañ t. evel an tan bod mor danllyd â matsien; bod yn frwd/danbaid fel tân

bezañ t. war ub./udb. dwlu/gwirioni/ mopio ar rn/rth

delc’her/derc’hel t. war ub. pwyso’n daer ar rn, ymhŵedd â rhn

ur vouezh t. llais awdurdodol; llais yn llawn angerdd; llais ymbilgar

t.-ha-t. yn daer iawn; yn pwyso’n galed (ffig.); yn barhaus/ddi-baid/ddi-daw

taeraat be. ffyrnigo, colli’i dymer/thymer, colli’i limpyn

taerded b., taerder g. taerineb; eofndra; ffyrnigrwydd

taerijenn b. taerineb

taeriñ be. taeru, mynnu; tan(i)o, mynd yn benwan/grac/wynad/ynfyd/gynddeiriog/gacwn/holics, mynd o’i go’/cho’, cynddeiriogi, codi’i natur, colli’i dymer/ thymer, colli’i limpyn, gwylltio, ffyrnigo, fflamio

t. eneb ub. gwrthwynebu rhn yn chwyrn, dadlau’n ffyrnig â rhn, cynddeiriogi/ffyrnigo yn erbyn rhn

t. ouzh ub. mynd yn grac/wynad wrth rn, colli ei dymer/thymer â/at rn, mynd yn gynddeiriog / cynddeiriogi wrth rn

t. war ub. ymhŵedd â rhn, pwyso’n daer ar rn

taeroni b. tymer (ddrwg), natur (wyllt)

taf g. -où corcyn (potel)

tafañ be. dodi/rhoi corcyn mewn potel / ar botel

en em dafañ gorfwyta, bwyta gormod(d)

tag gb. tag(i)ad

mervel gant an t. marw drwy dagu

tagadenn b. -où ymosodiad

tagañ be. tagu, llindagu; ymosod (ar); taro, bwrw, gafael/cydio (yn) (am salwch); crogi; gwasgu

t. c’hoarzhin chwerthin ar hollti’i fola/bola, bron â marw wrth chwerthin, chwerthin ar ladd ei hun(an), ei (l)ladd ei hunan yn chwerthin, chwerthin ei hoch(o)r hi, g’lana’ chwerthin

t. gant ar sec’hed tagu (o eisiau diod), sychedu, bod â syched mawr

en em dagañ ei dagu/thagu’i hun(an); crogi’i hun(an); ymladd â’i gilydd, bod yng ngyddfau’i gilydd

tager g. -ien tagwr; ymosodwr

taget abf tagañ qv.wedi’i dagu/thagu

t. eo hounnezh gant ar warizi mae eiddigedd/ cenfigen yn ei lladd / yn lladd honna

t. int gant an dienez mae eu hangen/ tlodi yn llethol/affwysol

tagnous a. conanllyd, ceintachlyd, croes, cwynfanllyd, grwgnachlyd, gwenwynllyd, piwis

bezañ t. e-giz ur c’hi debret gant ar c’hwenn bod yn gwynfanllyd fel ci yn cael ei fwyta yn fyw gan chwain

hi zo t. hen gonen/geintachen/swnen yw hi

tagnouz g. -ien conyn, ceintachyn, achwynwr, swnyn

tagnouzal be. conan, ceintach(u), achwyn, cwyno, swnian, grwgnach; termo, dwrdio; cecru, pigo

paouez a dagnouzal! gad dy gonan/ geintachu/rwgnach! rho’r gorau i swnian! paid ag achwyn!

tagnouzell b. -ed conen, ceintachen

tagos(ek) a. byrdew

tagosenn b. -où boncyff, coeden/colfen wedi'i thocio, llwyn wedi’i docio

tagus a. sy’n tagu (am fwyd); ymosodol, di-droi’n-ôl (am bob(o)l)

tailh¹ a.: koad tailh manwydd, prysgwydd

tailh² b. -où golwg, graen; mesur, maint; treth; toriad; dogn

aze emañ an dailh! (ffig.) dyna’r anhawster/ gofid/broblem! fan ’na mae’r glo mân (ffig.)!

echu an dailh! mae’r gwaith ar ben!

kuit* a dailhoù

paeer tailhoù trethdalwr, talwr trethi

tailhañ be. trethu; mesur, dogni, tolio; torri, tocio

t. ’rez va/ma boued! ’rwyt ti’n tolio fy mwyd i! mae fy mwyd i’n cael ei ddogni gen’/’da ti! ’rwyt ti’n codi fy rhast(a)l i (ffig.)!

dav ’vez t. ar gwez rhaid tocio’r coed

ret ’vo t. an dour bydd rhaid tolio’r dŵr

tailhantad g. tailhantidi talwr trethi

tailhanter g. -ien dyn y dreth, casglwr trethi

tailhenn b. -où tafell, tocyn, sleisen

tailhoù¹ ll. trethi; talau/taloedd

paeer t. trethdalwr, talwr trethi

tailhoù² ll. clemau, ystumiau

tak- -tak (sŵn) tac-tac-toc; tic-toc tic-toc

takad¹ g. -où lle, llecyn, man, darn (o dir); stad; ergyd, clec; diferyn, llymaid, dafn/defnyn; stad; cruglwyth, llwyth tak, pentwr; clamp

ro un t. dezhañ! rho ergyd/gleren/glowten/ belten/bosen/wheret/swadan iddo! bwr e! trawa/hitia fo!

un t. den cawr/clobyn/cwlffyn/wompyn (o ddyn), clamp/clorwth o ddyn, dyn anferth/enfawr, dyn aruthrol o fawr

un t. greanterezh stad ddiwydiannol

un t. gwez llwyn o goed, celli

un t. kenwerzh stad fasnach

un t. tiez nevez stad o dai newydd

takadoù mein pentyrrau o gerrig

takad² adf gyda’r neg. dim tamaid, dim mymryn/bripsyn; dim llygedyn

n’a ket t. ebet ken ganin ’alla’ i ddim bwyta dim rhagor, ’does dim lle (gy)da fi / gen i i ddim tamaid/bripsyn arall/mwy

takadenn b. -où diferyn/llymaid bach

takadennoù glav a ra mae’n pigan glaw, mae’n pigo bwrw

takadenniñ be. perl(i)o

ken e veze gwelet ar c’hwezenn o t. war e dal hyd nes y gwelid y chwys yn perl(i)o ar ei dalcen

takenn b. -où diferyn, llymaid, dafn/defnyn; tamaid bach, mymryn, ychydig, bripsyn; llygedyn

t. ebet dim o gwb(w)l, dim yw dim, dim oll; dim diferyn

t. n’em eus ket kousket ’dwy’ i ddim wedi cysgu llygedyn/winc(ad)/ chwinciad

n’en deus t. ebet ’does ganddo / gydag e ddim ceiniog/dimai (goch y delyn)

ne glev ha ne wel t. mae’n gwb(w)l fyddar ac yn hollol ddall

ne welan t. ’alla’ i weld dim byd o gwb(w)l, ’wela’ i ddim llygedyn/smic

un dakenn c’hlav diferyn o law

t.-ha-t. bob yn ddiferyn, un diferyn ar ôl y llall, fesul diferyn

takennig b. diferyn/llymaid bach, llond llygad deryn (ffig.)

takenniñ be. disgyn bob yn ddiferyn / y naill ddiferyn ar ôl y llall / fesul diferyn, diferu

takon¹ g. -ed gleisiad, gwyniad

takon² g. -ou clwt, darn/tamaid o ddefnydd (i gywiro twll)

takonañ be. dodi/gwnio/gwnïo/rhoi clwt(yn)/patshyn (ar), clytio/clwto

taksi g. -où tacsi

tal g. -ioù talcen (corff + tŷ); pen (gwely); blaen, wyneb (adeilad, celficyn); blaen y gad; och(o)r (car); gwaelod (casgen, bwced)

t. an armel wyneb/blaen y cwpwrdd

t. an tan wrth / o flaen y tân

t. ar gwele pen y gwely

t. d’an templ gyferbyn â’r capel, yn wynebu’r

an ti a oa troet e dal war ar straed ’roedd y tŷ yn wynebu’r ffordd/heol/stryd

bezañ du e dal (ffig.) bod â chroen ei din e ar ei dalcen (ffig.), bod mewn hwyl wael / mewn tymer ddrwg

c’hwec’h t. ’zo war an diñsoù mae chwech och(o)r/wyneb i’r disiau

eus t. ar pont o bwys/ymyl y bont

mont da dal mynd i gyfeiriad, mynd tua / mynd tuag at

mont rak e dal mynd ar ei ben, mynd yn ei gyfer

war t. an ti ar flaen/wyneb y tŷ

t.-ha-t. och(o)r yn och(o)r, wrth/yn och(o)r/ymyl ei gilydd, yn gyfoch(o)rog

t.-ha-t. gant ar bwys, gerllaw, wrth/yn och(o)r/ymyl

t.-kichenn wrth/yn och(o)r/ymyl

t.-ouzh-t. gyferbyn â’i gilydd, wyneb yn wyneb, yn wynebu’i gilydd

talabao g. twrw, trwst, mwstwr, randibŵ, halibalŵ

talabarder g. -ien canwr/chwaraewr bombard

talañ be. rhoi wyneb/blaen; wynebu; gwrthwynebu

t. da/ouzh ub. gwrthwynebu rhn

t. ouzh udb. rhoi wyneb/blaen ar rth; wynebu rhth

talar¹ b. -où talar

gouzout a rae e oa gant e dalar ziwezhañ gwyddai ei fod yn dod i ben ei dalar/rawd

bezañ war e dalaroù, ober e dalaroù (ffig.) dod i ben y dalar (ffig.), dod i ben ei rawd, bod ar fin marw, bod ar ei wely angau

talar² g. -où taradr, ebill; tyllwr, dril

talareg g. -ed llymrïen

talarek a. treiddgar (am lygaid )

talbenn g. -où blaen, wyneb (adeilad); blaen y gad; enw (llyfr, siop, ayyb.)

talek a. â thalcen uchel

talfas g. -où wyneb mawr; cyweiriad

talfasañ/talfasat be. bwnglera, gwneud gwaith anniben, gwneud cawl(ach)/ móch/llanast/ smonach/stomp (o), cawl(i)o, potsian; segura, gwagswmera

talfasek a. diserch (yr olwg), sarrug, cilwgus, cuchiog

tali g. math o wymon

talier g. -où pedrain, crwper, pen ôl (ceffyl)

talig g. pen darn arian

bezañ tuig ha t. bod yn rhyfeddol/hynod o debyg i’w gilydd

tallask/tarlask torf. -enn b. trogod ll. trogen

talm b. ffon dafl; curiad (y gwaed)

t. calon curiad calon

un dalm gurun taran

talmañ/talmiñ be. lluchio carreg/cerrig â ffon dafl; bwrw, curo, taro; canu (cloch)

talmerenn b. -où rhedweli

talmeta be. teimlo, byseddu, cyffwrdd â; teimlo curiad y gwaed

talout gw. talvezout

talp(e)iñ be. bost(i)o, chwythu/ffrwydro ar agorail); trengi (am anifail)

taltous a. di-awch, di-fin, heb awch/fin, pŵl (am gyllell ayyb); fflat (am drwyn)

fri t. trwyn fflat

taltouz g. -ed bradwr; dyn anwar

talv(ez)out be. bod o werth; golygu; talu; talu'n ôl

t. a ra kalz din mae’n werth y byd i fi/mi, mae’n werthfawr iawn i fi/mi, mae’n golygu llawer i fi/mi

t. a ra dit deskiñ ober gant an urzhiataer mae’n werth i ti ddysgu defnyddio cyfrifiadur

dezhañ e talvezo muioc’h eget da zen all ebet bydd o fwy o werth iddo fe nag i neb arall

m’hen talvezo dezhañ/dezhi fe’i talaf yn ôl am hyn! fe gaiff e/hi dalu am hyn!

ne dalv(ez) ket ar boan 'dyw hi ddim gwerth y drafferth; ’dyw hi naws gwell, ’does dim diben

ne dalv(ez) ket dezhi goulenn ’dyw hi ddim gwerth iddi ofyn, ’does dim diben/gwerth iddi ofyn, ’dyw hi ddim tamaid gwell o ofyn, ’dyw hi damaid/naws gwell o ofyn, (ni) waeth iddi heb â gofyn

ne dalv(ez) ket dit magañ kasoni ’thâl hi ddim i ti fagu dig/casineb

ne dalv(ez) ket ur boton torret ’dyw e/hi ddim gwerth taten/ffeuen, mae’n gwb(w)l/ hollol ddiwerth, ’does dim gwerth iddo/iddi o gwb(w)l

ne dalv(ez) mann ebet / netra holl din ’dyw e/hi’n werth dim byd i fi/mi; ’dyw e/hi’n golygu dim (byd) o gwb(w)l i fi/mi; (ffig.) ’wn i ddim beth yw ei (h)ystyr, ’alla’ i mo’i (d)deall o gwb(w)l

ne dalvezont ket ar boued a zebront, ne dalvezont ket gwerzh o c’hroc’hen ’dŷn nhw ddim gwerth eu halen, ’dŷn nhw’n dda i ddim (am weithio)

pegement e talv(ez)? faint yw ei werth?

petra a dalv(ez) kement-se? beth yw gwerth hynny? pa werth sydd i hynny? beth dda hynny? beth olyga hynny? beth yw ystyr hynny?

talvoudegezh b. -ioù gwerth; diben; ystyr; defnyddioldeb

a dalvoudegezh vras o werth mawr, gwerthfawr; o ddiddordeb mawr; yn ddefnyddiol dros ben

talvoudus a. gwerthfawr; defnyddiol

t.-kenañ/-dreist eo mae’n werthfawr iawn, mae’n werth y byd; mae’n ddefnyddiol dros ben

tamall¹ be. beio, edliw, cyhuddo; erlyn

t. e gaou camgyhuddo; beio ar gam

t. flour rhoi siwgwr ar y bilsen (ffig.)

tamall² g. -où bai, edliwiad, cyhuddiad; erlyniad

tamaller g. -ien cyhuddwr; erlynydd

tambleat be. cnoi cil

tamm g. -où tamaid, darn; cyfran, dogn, siâr; tipyn, ychydig; gronyn (ffig.)

t. bara ebet dim tamaid o fara o gwb(w)l

t. ebet dim tamaid, dim o gwb(w)l

t. ha lomm a ziskenn brav gantañ mae’r bwyd a diod yn mynd i lawr yn bert gydag e

an t. hep al lomm a chom war ar galon evel plomm mae tamaid heb ddim llymaid yn aros fel plwm ar y stumog

n’ouzon t. ebet petra a c’hoarvez ’wn i ddim yn y byd / o gwb(w)l beth sy’n digwydd

t. ha t. e vez graet e vragoù da Yann,

a damm da damm e vo graet pep tra damaid a thamaid / bob yn damaid / bob yn dipyn / yn raddol / o dipyn i beth y gwneir pob peth, o ddydd i ddydd y mae cŵn bach yn magu dannedd, o flewyn i flewyn yr â’r pen yn foel, o lymaid i lymaid y darfu’r cawl; nid ar unwaith y gwnaed Llundain

amañ n’eus ger a damm? ’does dim sôn am damaid/fwyd yma

an t. hag al lomm a zalc’h an den en e blomm daw bola’n gefn, y ceffyl a bawr a bâr, rhaid i adar mân / rhaid i bob ceg gael bwyd

ha pep hini a la(va)re e damm a phawb â’i stori, a dywedai pawb ei bwt, ac adroddai pob un ei stori, a phawb yn dweud ei ddweud

hep t. na lomm/takenn/bannac’h/banne, foeltr t. na bannac’h heb fwyd na diod, heb damaid na llymaid

hi ’zo tagnous un t. mat! mae hi’n eitha’ hen gonen!

ma/va zamm(ig) buhez fy nhipyn bywyd

ma/va zamm ti fy nhŷ/mwthyn bach/bychan, fy nhipyn tŷ

mont da glask e damm mynd i chwilio am waith/gynhaliaeth, mynd i hel ei damaid

mont e mil damm mynd yn / torri’n / briwa’n deilchion/yfflon

n’am boa t. c’hoant kousket ebet ’doedd dim tamaid o chwant cysgu arna’ i o gwb(w)l

n’eo ket dedennet ganto - t. ebet ’does gydag e ddim diddordeb o gwb(w)l ynddyn nhw, ’does ganddo ddim gronyn o ddiddordeb ynddynt

torriñ/terriñ e mil damm briwa’n yfflon, torri’n deilchion / ddarnau mân / gyrbibion / dipiau

un t. bara tamaid o fara

un t. eus e vara tamaid o’i fara

un t. bihan tipyn bach, ychydig, bripsyn

un t. brezhoneg ychydig / gair neu ddau o Lydaweg,

un t. dindan e veud / he meud tamaid i aros pryd, tamaid o fwyd bys a bawd

un t. flaner hen dafod teg, tipyn o sebonyn, gwenieithiwr

un t. istor pwt o hanes

un t. hag ul lomm a zalc’h un den en e blomm daw bola’n gef(e)n

un t. hep al lomm d’an den a zo plomm mae bwyta heb yfed yn drwm fel plwm i ddyn

un t. brav a beadra byw(i)oliaeth dda

aesoc’h un t. mat yn haws o lawer, dipyn yn haws

un t. mat a hent tipyn o ffordd

un t. mat a zen gw. den

un t. mat koshoc’h egeti dipyn/lawer yn hŷn na hi

un t. eo ran gant ar merc’hed mae e dipyn yn hoff o’r merched, mae e’n fachan / mae o’n sgut am y merched

gra un t. torchad d’al listri rho sychad fach i’r llestri

ober un t. sell ouzh ar pennad rhoi cip bach ar yr erthygl

pep hini a ro e damm mae pawb yn rhoi ei gyfraniad

t.-diskuizh hoe; egwyl, toriad

t.-douar tipyn daear; llain (o dir)

war an t.-douar(-patatez)-mañ ar y tipyn daear ’ma, yn yr hen fyd ’ma, yn hyn o fyd

t.-ha-t. bob yn damaid/dipyn, yn raddol, o dipyn i beth

t.-ha-t. e vez graet e vragoù da Yann nid ar unwaith y gwnaed Llundain, nid ar redeg y mae aredig, gan bwyll y mae mynd ymhell, yn ara’ deg yr â gŵr ymhell, o bluen i bluen y pluir yr ŵydd; ychydig yn am(a)l a wna lawer

t.-machin teclyn, tipyn peth

t.-pe-damm mwy neu lai, bron iawn, o fewn dim

t.-pe-damm a oad ganti mwy neu lai / bron iawn yr un oed(ran) â hi, o fwen dim i fod yr un oed(ran) â hi

tammañ be. gwnio/gwnïo clwt (ar), cyweiro

tammet abf tammañ

t. ha didammet yn glytiau i gyd, â chlwt ar ben clwt

tammig g. --où, tammouigoù tamaid/darn bach, tipyn, ychydig, bripsyn, mymryn

va zammig buhez fy nhipyn bywyd, fy mywyd bach (di-nod)

en tammouigoù yn ddarnau mân, yn deilchion

tamolodiñ be. cwtsio, swatio; lapio/tynnu’n dynn amdano/amdani

tamouez g. -où rhidyll, gog(o)r, hidl

ne oa ket gwall stank e damouez ’doedd e ddim yn neilltuol o ddeallus

tamouezat be. rhidyllu, gogrwn/gogrynu, hidlo

tamponus a. gofidus, pryderus

tan g. -ioù tân

t. da zeviñ bro-Saoz digon o dân i losgi Llundain

t. ennañ/enni ar dân (+ ffig.), tanbaid (ffig.), brwd, yn llawn brwdfrydedd

kouezhañ/mont eus ar billig en t. cwympo o’r badell ffrïo i’r tân, dianc rhag y mwg a disgyn i’r tân, ffoi o un drwg at (ddrwg) arall, rhedeg o’r glaw dan ffrwd y pistyll

krog eo an t. e plouz e votoù / he botoù, redek a ra evel an t., redek a ra ken e strink an t. war e/he lerc’h mae brys/hast/taro/taraf rhyfedd(a’) arno/arni, mae’n mynd fel cath o dân / fel cath i gythraul

lazhañ/mougañ an t. diffodd y tân

ober t. cynnau tân

ober an t. diouzh ar c’heuneud torri’r got yn ôl y brethyn, llunio’r wad(da)n yn ôl y droed

t.-arvest/-artifis tân gwyllt

t.-foeltr/-kurun/-taran taranfollt, bollt

t.-foll/-red Jac y lantarn, cannwyll y gors

t.-gwall tân (damweiniol), tanchwa

t.-ha-kurun (siew/sioe) sain a goleuni

t.-ha-kurun! uffern dân!

tanailhañ be. arteithio, dolurio; llidio, troi’n llidus

tanañ be. cynnau, tan(i)o (pib, sigarét, ayyb.)

tanav/tano a. tenau, main (am bethau ac am lais); mân (am law); prin; gwan, tenau (am goffi, te); tenau, cul (am gorff dyn ac anifail); tenau, bach, heb fod yn niferus/llawer (am rif torf) clir (am saws heb ei dewychu); meddal (am ŵy/wy wedi’i led ferwi/ffrïo); cyfrwys; dauwynebog, rhagrithiol

t. ar peuriñ ganto mae hi’n fain/dynn arnyn nhw

t. e/he fri (ffig.) â thrwyn da/main; (ffig.) cyfrwys

t. e/he ler (ffig.) hawdd ei dwyllo/thwyllo, hygoelus

t. eo e gorf mae’r dolur rhydd arno

t. eo he gwad mae’i gwaed yn denau

t. evel un delienn tenau fel deilen

t. o feiz eu ffydd yn arwynebol

paper t. papur tenau

ur gwisgad erc’h t. haenen denau o eira

ur vouezh t. llais bach/gwan/main

ur vogedenn danav colofn denau o fwg

ur vrumenn danav niwlen denau

tanavaat be. teneuo (defnydd; planhigion; saws); prinhau, mynd yn brin(nach); gwanhau (am achos, ffydd)

tandelo! tan-foeltr! ebych. darro/daria/ drato siwd beth!! go dratia/fflamia! myn yffach/uffern i! myn asen/ asgwrn/ cebyst i!

tanet abf llidus; dolurus, poenus, ar dân (ffig.)

t. eo va divesker ouzhin mae fy nghoesau ar dân

tanflammañ be. fflam(i)o, llosgi’n fflamau

tanfoeltrañ be. lluchio’n egr, taflu/tawlu’n egnïol; briwa, chwalu; bwrw, taro; saethu (â dryll), tanio (ergyd)

Tangi epg. Tanguy (Ffrg)

tanijenn b. -où (medd.) llid

t. ar bouzelloù llid y coluddion

t. ar skevent llid yr ysgyfaint / y sgyfaint

t. ar skouarn, an danijenn skouarn y dwymyn doben/deupen, clwy’r pennau

t.-empenn meniñjit

tann torf. -enn b., gwez-tann ll. -enn-dann b.(coed) derw, deri ll. derwen

tantad(-tan) g. -où(-tan) tanllwyth; coelcerth

ur pezh t. tanllwyth o dân

tañva g., tañvadenn b. blas; rhagflas

tañvañ be. blasu, profi

taol¹ b. -ioù bord, bwrdd

An Daol Grenn gw. krenn

dresañ/staliañ an daol dodi/gosod y ford, hulio’r bwrdd

diac’hubiñ/distaliañ/sevel an daol clir(i)o’r ford/bwrdd

t.-gont cownter

t.-noz bord/bwrdd och(o)r gwely

an t.-sakr bwrdd y Cymun

t.-studi desg

t.-vaen cromlech

taol² g. -ioù cnoc, ergyd, clatsien; tric, cast; tro, cynnig, ymgais

aet eo e daol da gazh/gazeg gantañ, n’eo ket aet e daol da benn, ne oa ket bet kaset e daol da benn, c’hwitet eo war e daol, graet en doa t. gwenn mae e wedi methu, ’ddaeth e ddim i ben â hi, ’lwyddodd e ddim, methodd â chyrraedd y nod, methiant fu’i ymgais

an t. kentañ, ar c’hentañ t. y tro cynta’; y cynnig cynta’, yr ymgais cynta’/gynta’

n’emañ ket war e daol kentañ ’dyw e ddim yn ddierth/newydd i’r gwaith, mae e’n hen law arni/wrthi

bep t. bob tro/cynnig

d’an t. a greisteiz pan oedd/fydd hi’n taro canol dydd, ar drawiad hanner dydd

deut eo an t. da vat! mae wedi llwyddo! mae wedi dod i ben â hi! mae wedi cyrraedd y nod!

diwar hed t., er-maez a daol allan/mas o gyrraedd rhn, y tu hwnt i gyrraedd dyn

en t.-mañ y tro hwn

gwelloc’h un t. troad eget un t. teod, gwasoc’h un t. teod evit un t. kleze gwaeth nag ergyd â chleddyf yw ergyd â’r tafod, gall y tafod dorri pen, ‘y mae llach tafod yn torri esgyrn’

hed un t. eus ul lec’h bennak; war-hed t. da ul lec’h bennak o fewn ergyd carreg o rywle; o fewn ergyd carreg i rywle

pakañ un t. brav cael ergyd gas, cael tipyn o sioc

sec’hañ ar pod gant an t. kentañ yfed y cwb(w)l ar ei dalcen, yfed i’r gwaelod ar un waith/tro

un t.-bazh ergyd â ffon/phastwn

un t.-dant/-dent cnoad

tapout un t.-dant/-dent cael cnoad, cael ei gnoi/chnoi

un t. direizh/fall camwri, drygioni

un t. divalav tro blin/gwael

un t. fall/diroll/direizh camwri

un t.-gamm/-gwidre tric

un t.-ganaz/-yud/-lous twyll, brad, dichell; tric brwnt/cas, tro gwael

un t.-kuzh cynllwyn

un t.-lagad golwg, cip(olwg), pip

diwar an t.-lagad kentañ ar yr olwg gynta’

un t. nervennoù pwl â’r nerfau

un t.-penn ergyd â’r pen

un t. skañv pwn(i)ad ysgafn / pwt bach / tap bach

ur gwall daol ergyd galed/gas

war an t. yn ddisymwth; ar unwaith, yn syth (bin), yn union (syth); yn y fan (a’r lle)

marvet e oa e vamm war an t. bu farw ei fam yn ddisymwth; bu farw ei fam yn y fan a’r lle

lazhet eo bet war an t. fe’i lladdwyd ar unwaith / yn y fan (a’r lle)

pakañ/tapout ub. war an t. dal(a) rhn wrthi

a daolioù dorn hag a daolioù troad gan glatsio a chic(i)o, ag ergydion dwrn ac ergydion troed

sevel taolioù taflu/tawlu ergydion, estyn ergydion, pwn(i)o, clatsio, ffusto, wald(i)o, dyrnu, bwrw, curo; ymladd, cwffio

taolioù a oa savet etrezo aeth hi’n ymladd/gwffio/bwn(i)o/glatsio rhyngddyn nhw

t.-arnod/-esa prawf; ymgais; arbrawf

ober un t.-arnod/-esa rhoi cynnig arni; gwneud arbrawf, arbrofi

t.-bleuk pelten/peltad, posen, dyrnod, whad, wheret; cernod, clusten

t.-bluenn arddull (wrth (y)sgrifennu)

t.-bount hwb/hwp, hergwd, gwthiad, sgwt

t.-bourd difyrrwch, hwyl, jôc

t.-chañs lwc

t.-dispac’h/-freuz cynnwrf, terfysg

t.-distaol ysgytwad/lluchiad yn ôl ac ymlaen

bezañ t.-distaol gant ar mor, bezañ dindan t.-distaol ar c’houmoù bod ar drugaredd y môr / y tonnau

t.-dorn clatsien, clowten, dyrnod, pelten, posen, wheret, (ar gern rhn) bonclust, cernod, clusten

t.-droug pwl o salwch

t.-drouk/-lous/-vil tro gwael, tric brwnt/cas, hen dro dan din

t.-foet/-skourjez chwip(i)ad, fflangell

reiñ taolioù-foet/-skourjez chwip(i)o, fflangellu

t.-gwad gwaedlif, strôc

t.-gwenan haid o wenyn

t.-gwidre tric, cast

t.-ha-t. o bryd i’w gilydd, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, bob hyn a hyn

t.-heol llosg haul; trawiad haul

t.-ijin athrylith

t.-kaer camp, gorchest

t.-kont: en un t.-kont yn ddisymwth, yn sydyn

t.-kurun (clec/sŵn) taran, trwst

t.-kuzh cynllwyn

t.-lagad cip, cipolwg

diwar an t.-lagad kentañ ar yr olwg gynta

en un t.-lagad ar/mewn amrantiad, mewn chwinc(i)ad

t.-lonk dracht, llwnc(ad), joch, swig, llond ceg (o ddiod)

t.-micher campwaith, gorchestwaith

t.-mouezh acen, goslef

t.-ruz strocen dda; bargen wych

t.-sikour/-skoaz help llaw, ychydig o gymorth/help

t.-troad cic

t.-yud brad, twyll

en un t.-red ar garlam

en un t.-tarzh yn ddisymwth

reiñ un t.-sell rhoi cip(olwg)

reiñ un t.-skañv/-ilin/-peuk/-bleuk d’ub. rhoi pwt i rn

sutal an t.-kregiñ chwiban(i)ad cychwyn/ dechrau gêm/gornest

sutal an t.-diskregiñ chwiban(i)ad diwedd gêm/gornest

taolioù-kurun tyrfau, taranau, trwstau/trystau

ober taolioù-kurun tyrfo, taranu, trwsto

taol- bôn ffurfiau persl taoler/teuler/teure qv.

taolenn b. -où bwrdd; llechen; darlun/llun (ar wal); rhestr gynnwys; taflen; tabl

t. an eurioù/amzer amserlen

t. labour taflen waith

t.-vro tirlun

t.-wenn/zu bwrdd gwyn/du

taolenniñ be. darlunio, gwneud/tynnu llun; disgrifio; portreadu, adlewyrchu (ffig.)

t. a ra penaos e veve an dud d’ar mare-se mae’n darlunio/ tynnu llun o / disgrifio/dangos/portreadu sut yr oedd dynion/pob(o)l yn byw y pryd hynny, mae’n adlewyrchu bywyd y cyfnod

taoler be. gw. teuler/teurel taflu/tawlu, lluchio

ha ni da daoler hor pouez war div gador-vrec’h a ninnau’n ymollwng i ddwy gadair freichiau

taolet abf teuler/teurel qv.

t. ha distaolet cael ei (h)ysgwyd/siglo yn ôl ac ymlaen

en em daolet eo d’ar boeson/voeson mae wedi mynd i yfed yn drwm

taoliad b.-ioù bordaid, byrddaid, llond bord, llawn bwrdd

an daoliad kentañ y fordaid gynta’; yr eisteddiad cynta’

taolmouezhiañ be. acennu (ar lafar)

taolmouezhier g. ien tafleisiwr

taos g. -ioù treth

t. war ar g.-Werzh ouzhpennet (TGO) yn cynnwys treth ar werth (TAW)

taosañ/taoseiñ be. trethu

taouarc'h torf. -enn b. tywarch, mawn

taouarc’ha be. torri/casglu/crynhoi/hel mawn

taouarc’heg b. -i, -où mawnog

taoulet abf goraeddfed, cwsg ( am ffrwythau a llysiau); wedi’i dreulio (am frethyn)

tap g. -où tric, cast, tro gwael, tro doniol

tapadenn b. -où syndod, rhyfeddod, digwyddiad/ rhth annisgwyl, sioc, syrpreis; tric; cwt, briw, clwyf; plentyn llwyn a pherth, plentyn drwy’r berth

tapenn b. -où gw. takenn b. diferyn, llymaid

tapet abf tapout qv. wedi’i (d)dal(a), wedi cael ei (d)dal(a)

t. en deus e vrec’h mae e wedi anafu/brifo’i fraich, mae wedi cael dolur/loes/niwed i’w fraich

t. un tortad gantañ/ganti wedi’i dal hi, yn feddw mawr/gaib/caib/dwll/twll

ar voger he deus t. liw mae’r wal wedi cael cot o baent

bezañ t. cael ei (d)ala, cael ei faglu/ maglu

bezañ t. brav/propik cael ei (d)dala’n bert; bod mewn picil (pert)

bezañ bet t. genaoueg teimlo’n dwp/wirion/ ffŵl/hurt

ne vin ket t. ken! ’chaf i mo fy nal(a) eto / yr eilwaith!

tapioka g. tapioca

tapis g. -où carped

tapiseri b. tapiserioù tapestri

tapout be. cipio, cymryd; dal(a), cydio (yn; mewn), gafael (yn; mewn); cyrraedd; dod i ben â, llwyddo (i wneud); anafu, brifo, clwyfo, dolurio, niweidio

t. a ra aes a bep seurt kleveñjoù mae’n tueddu i gael pob math o salwch

t. an heol llosgi yn yr haul, cael llosg haul

t. e fall cael niwed/loes/dolur/drwg

t. e gant vloaz cyrraedd ei gant oed

t. hed e c’har / he gar ei baglu/ gwadnu/heglu/sgathru hi, cymryd y goes

t. krog (en) cydio/gafael/ymaflyd (yn), taclo

t. ub. dal(a) rhn

t. un dismegañs cael ei sarhau

t. un taol digant ub. cael bonclust/ clusten/cledren/clatsien/ posen/wheret gan rn.

t. ur banne/bannac’h kafe cael/yfed/ cymryd llymaid/ cwpanaid o goffi

tap al levrig-se din estyn y llyfryn / y llyfr bach yna i fi/mi

ne dape ket ganeomp sevel abred ’doeddem ni ddim yn dod i ben â chodi’n fore/gynnar

taraniñ be. taranu, tyrfo, trwsto; bloeddio

t. c’hoarzhin bloeddio chwerthin

taranoù ll. rhaeadr, sgwd

taravat be. rhwb(i)o, rhwto

tarasiñ be. d(if)wyno, trochi, brwntu

taraz g. perygl

e t. da goll e vuhez mewn perygl o golli’i fywyd

tarch gw. tach

tarchañ be.

tarchelad g. -où (medd. ) powltis, cataplasm

tarc’hwezañ be. petruso

tard¹ a. ag atal dweud arno/arni

tard² g. atal dweud; arhosiad; stop

hep t. heb aros/stop, yn ddiatal/ddi-baid/ddi-fwlch/ddi-stop

tardañ be. oedi; peidio, stop(i)o, rhoi’r gorau

t. d’ober udb. oedi rhag gwneud rhth; rhoi’r gorau i wneud rhth

taread g. -où ardal

targashañ be. cwrcatha

targazh g. targizhier cwrcyn; (ffig.) merchetwr

targos¹ g. -(i)où boncyff, bonyn coeden/colfen

targos² g. -ed dyn byrdew, stwcyn bach o ddyn

tarin g. -ed (aderyn) nico, peneuryn, teiliwr Llundain, eurbinc; person ab(a)l/cadwrus; dyn anodd (ymwneud ag e)

un t. a baotr bachgen cryf, dyn ab(a)l/ cyhyrog/braf; bachgen glân (yr olwg) / golygus

tarinenn b. tarinezed merch/menyw/gwraig/dynes ab(a)l/ gadwrus; merch siapus; clatsien, clegen, pishyn (ar laf.)

un darinenn a blac’h merch gadwrus; merch bert/ddel, clatsien, clegen, pishyn(ar laf.)

tarlipat be. gw. lipat

tarlonkañ be. bwldagu

tarras g. a thorf. -enn b. baw; llysnafedd

tarrasañ be. trochi, d(if)wyno, baeddu, brwntu

tartez torf. a g. -enn b. teisen, pastai

tartezenn b. tartez tarten, pastai

tartous/tartouz¹ a.

fri t. trwyn fflat

tartouz² g. -ed pryfedyn (mewn dillad )

tarv/taro g. tirvi, tero tarw; gwryw (anifail)

t. kaoutchoug tarw potel

tarzh g. -ioù ffrwydr(i)ad, tan(i)ad, tanchwa

danvez t. ffrwydryn

kerkent ha t.-an-deiz ar doriad y dydd, gyda’r wawr, yn y bore bach, yn blygeiniol, cyn codi cŵn Caer

t.-kov torllengig, torgest, cwlwm perfedd, hernia

tarzhad g. -où taran; trwst, twrw, randibŵ, halibalŵ

tarzhadenn b. -où, tarzhoù taran; clec; ffrwydr(i)ad, tan(i)ad, tanchwa

tarzhañ be. ffrwydro, chwalu, torri, ymrwygo; ymddangos yn sydyn; ceulo

t. a ra ar mor war ar c’herreg mae’r môr yn ffrwydro/chwalu ar y creigiau

t. da c’hoarzhin (ffrwydro) chwerthin dros y lle / ar ladd ei hunan, sgrechen/ bloeddio chwerthin, dechrau glana chwerthin

t. da ouela dechrau llefain ei chalon hi, dechrau beichio crio/wylo

deut eo ar voger da darzhañ mae’r wal wedi chwalu/rhoi/dymchwel(yd)

tarzhenn b. -ed, tarzhed lleden

tas g. -où dysgl, cwpan

tasad g. -où dysglaid, cwpanaid

taskagnat be. cnoi cil ;bod yn grintachlyd/gybyddlyd; bargeinio

taskagner g. -ien ceintachyn, crintachyn, cecryn, corddwr

tasmant g. -où, tasmañchoù bwgan, drychiolaeth, rhith, ysbryd

tastornat be. teimlo'i ffordd, ymbalfalu; (medd.) teimlo

tata/tadig g. dad/dat, tada, dadi

ta ta ta!, ta ra ta ta! ebych. twt! twt!, twt y baw!

tatouilhat be. mwngial/mwmian/mwmial; paldaruo, siarad dwli, malu awyr

tav¹/tao g. taw

laka(a)t an t. war ub. rhoi taw ar rn, cau ceg rhn (ffig.)

n’eus t. ebet ennañ/enni ’does dim taw arno/arni

tav²! tav 'ta! gorchm. 2. un tevel bydd dawel! taw! gad iddi nawr! dyna ddigon (nawr)! hisht!

tavañjer gb. -où ffedog, brat, piner, barclod

astennet eo he zavañjer, graet ez eus dezhi un davañjer nevez, prenet he deus un davañjer nevez mae o dan ei gofal / yn disgwyl (plentyn) / yn feichiog

bez’ ho po ma/va zavañjer da c’holeiñ ho kaou! acha bachyn! tynnwch y goes arall (ac fe ganiff y gloch)! siŵr o fod (eironig)!

reiñ e davañjer rhoi rhybudd/notis o’i ymddiswyddiad

tavañjerad gb. -où ffedogaid, llond ffedog

t. / un davañjerad ’zo ganti mae dan ei gofal, mae’n disgwyl (plentyn), mae’n feichiog

tavanteg g. tavanteien un anghenus, truan

tavantek a. anghenus, truenus

bezañ t. d’e voued awchu am ei fwyd, bod yn awchus am ei fwyd

tavarn b. -ioù tafarn, tŷ tafarn

tavarnour g. -ien tafarnwr

tavarnourez b. -ed gwraig y dafarn / y tŷ tafarn

tavedek a. tawedog, dywedwst

tavet abf tevel qv. wedi tawelu/tewi/distewi/ gostegu

t.-krenn/-mik wedi tewi’n llwyr, wedi llwyr ddistewi

te¹ rhage. syml. 2 un. ti

t. ivez tithau

komz/mont dre de ouzh/oc’h ub. galw ‘ti’ ar rn

te² rhage. ôl 2 un. di, ti

te. ivez tithau

te³ g. -où te

ur banne t. diferyn/llymaid o de, te

teal be. galw ‘ti’ (ar)

n’eo ket dereat dit t. ar re gozh ’dyw hi ddim yn weddus i ti alw ‘ti’ ar yr hen

tech g. -où tuedd; bai, gwendid; anian ddrwg/wael

techoù fall beiau, ffaeleddau, gwendidau, tueddiadau (gwael)

techoù mat rhinweddau

ur c’hristen en deus techoù hag ul loen sioù mae gan ddyn dueddiadau a chan anifail feiau/ffaeleddau, ’does dim un dyn nac anifail yn berffaith, heb ei fai heb ei eni (a choed ei grud heb eu plannu), mae rhyw fai ar bawb

techet (da) abf yn tueddu (at; i), bod â thuedd (i), bod yn dueddol (i)

t. d’ar boan benn tueddu i gael pen tost

t. eo da dapout a bep seurt kleñvejoù mae’n dueddol i ddal(a)/gael pob math o glefydau/ afiechydon

t. eo da zispennañ e nesañ mae ynddo duedd i ddifrïo’i gyd-ddyn/gymydog

bezañ t. d’ar boan benn tueddu i gael pen tost / cur pen

tec'h g. enciliad, ffo; dihangfa

e t, war dec’h. ar ffo

kemer an t. cil(i)o, dianc/diengyd, ffoi, rhedeg bant

hent an t. dihangfa, allanfa frys; ffordd ymwared

tec’had g. tec’hidi ffoadur

tec'hel/tec'het/tec'hout be. cil(i)o, ffoi, rhedeg bant / i ffwrdd / ymaith

gwelloc’h eo t. pell diwar o zro, gwell eo t. pell diouto gwell cil(i)o/diengyd yn bell o’u ffordd, gwell ei baglu/ gwadnu/heglu/sgathru hi’n bell oddi wrthyn nhw

ne dec’h ket diwar hon hent ’dyw e ddim yn gadal i ni fynd heibio

tec’hit diwar dro bant / (i) ffwrdd â chi! cerwch o’r ffordd! ewch o ’ma!

dor-dec’hout, hent-t. allanfa argyfwng, allanfa dân

tec’het abf tec’hel/tec’het/tec’hout qv.

t. int kuit evel konikled spontet gant ar chaseour maen nhw wedi dianc/ffoi fel cwningod wedi’u brawychu gan yr hel(i)wr

tec’hidi ll. tec’had qv.

tee-shirt g. crys-T

teil g. tail, tom/dom, gweryd, achles; (ffig.) adyn, cnaf, dihiryn; gwehilion cymdeithas

t. kêr sbwriel y dre’

t. kezeg/marc’h tail/dom ceffyl

t. kristen (ar laf.) baw dyn

t. saout dom da/gwartheg

an t.-se! y gwalch/llabwst yna!

hennezh a ra t. gant ar sort-se gwehilion cymdeithas / caridyms yw’r rheina yn ei olwg, mae’r math yna (o bob(o)l) yn atgas/ffiaidd yn ei olwg, mae e’n ffieiddio pob(o)l fel yna, ’does gydag e / ’does ganddo ddim golwg ar y siort yna o gwb(w)l

bezañ war an t. bod yn ei (d)dim, bod wedi colli’r cwb(w)l

d’ober / oc’h ober t. digonedd, faint (fyd) fynner, cyflawnder, llwyth(i), peth wmbredd

ar re-se o deus arc’hant d’ober t. maen nhw’n graig o arian, maen nhw’n werth eu miloedd, mae gan y rhai yna ddigon o arian i daflu/dawlu ar ôl cŵn

patatez oc’h ober t. digonedd/crugyn/ llwythi o datws

pesket d’ober t. digonedd/cyflawnder o bysgod

e-lec’h ez eus t. e-leizh ar porzh ez eus war an daol meur a dorzh yn y baw y mae’r arian, yn y baw y tyf yr eginyn

fuilhañ/ ledañ/stlabezañ/skignañ t. lledu/sgwaru tail/dom, teilo, gwrteithio, achlesu

laka(a)t ub. war an t. peri i rn fod yn ei ddim, dinistrio rhn (yn ariannol)

ober t. tomm aros yn hwyr yn ei (g)wely

unan a ra kalz a deil gant nebeut a golo (un) swanc a dim yn y banc, pen punt a chynffon ddimai

war an t. heb ddim, yn ei (d)dim

mervel war an t. marw yn ei (d)dim, marw heb geiniog ar ei (h)elw

stlepel war an t. lluchio/taflu/tawlu ar y domen / i’r sbwriel

t.-aod/-mor gwymon

teilañ be. teilo, lledu/sgwaru tail/dom, achlesu, gwrteith(i)o

teileg/teilog g. -ed un balch; ymffrostiwr, broliwr, un ymffrostgar/bostfawr

teilek a. yn llawn tail; balch, yn llawn gwynt (ffig.), mawreddog; ymffrostgar, bostfawr

teiñ/toiñ be. toi

teir rhif. b. tair

t.-ha-t. bob yn dair, fesul tair

teir gwech, dre/diwar deir gwech dair/tair gwaith, deirgwaith

diwar deir gwech e vez torret ar blanedenn gw. planedenn

kaoz a deir ne dalv netra nid cyfrinach ond rhwng dau, rhin deuddyn cyfrin yw - rhin/ rhwng tridyn cannyn a’i clyw

o zeir ill tair, y tair ohonyn nhw

teirgwern g. -ioù llong dri hwylbren

teirmentek g. tri dimensiwn

teirrodeg g. -où car/cerbyd tair olwyn

teirrodek a. â thair olwyn

teirsilabenn a. trisill

teirvet trefn. b. trydedd

teisal be. cic(i)o

tekenn b. -ed merch bert, pishyn, clatsien, clegen

teknik g. -où techneg

teknikel a. technegol

teknikour g. -ien technegwr/technegydd

teknologek a. technolegol

teknologiezh b. technoleg

t. (mod/doare/giz) all technoleg amgen

teknologour g. -ien technolegwr

tele g. teledu

un tele a-liv teledu lliw

telefon g. -où (tele)ffôn

telefoniñ be. ffon(i)o

t. da ub. ffon(i)o rhn

telegraf g. telegraff

telegramm g. -où teligram, brysneges

telenn b. -où telyn

t. geltiek telyn geltaidd

t. glasel telyn glasurol

seniñ/c’hoari gant/war an delenn canu’r delyn

telennour g. -ien telynor

telennourez b. -ed telynores

teleskop g. -où sbienddrych

teltenn b. -où pabell; pafiliwn

displegañ/sevel/stignañ e deltenn codi/cwnnu’i babell

templ g. -où teml; capel (Anghydffurfiol), Tŷ Cwrdd

temprañ be. tymheru, tempro/tempru; teil(i)o, lledu/sgwaru tail/dom, achlesu, gwrteith(i)o

temptadur/tentadur/ g. tentasion b. temtasiwn

temptañ be. temt(i)o

tempter g. -ien temt(i)wr

temz g. -(i)où tymer, anian, natur; temper (metal); achles, gwrtaith

t.-amzer hinsawdd

t.-boued perlysieuyn, sbeis, sesnin

t.-ludu/-sac’h gwrtaith cemegol

t.-spered anian, cymeriad, natur

temzañ be. teil(i)o, achlesu, gwrteithio, lledu/sgwaru tail/dom; ychwanegu perlysiau, sbeis(i)o; disgyblu, gwastrodi, cymhennu, cwrbo (plentyn); tymheru, tempro/tempru

tener a. tyner, addfwyn, teimladwy; brau, bregus; meddal; cariadus, cariadlon; mwyn(aidd) (am y tywydd)

ar piz a zo t. ouzh ar skorn ’dyw pys ddim yn gallu gwrthsefyll rhew

en oad t. mewn oedran tyner, yn nyddiau ieuenctid

ober selloù t. ouzh ub. llygadu rhn (yn gariadus), gwneud llygaid llo bach ar rn, edrych yn annwyl/gariadus ar rn

teneraat be. tyneru, dod/mynd yn fwy tyner, meddalu, dod yn fwy meddal

tenn¹ a. tynn, caled, anodd; serth

t. eo ar sav mae’r rhiw/tyle/rhipyn yn serth

tenn² adf yn dynn/galed/anodd; yn serth

e vefe bet t. dezho/dezhe krediñ fe fyddai wedi bod yn anodd iddyn nhw / gyda nhw / ganddyn nhw gredu

tenn³ g. -où ergyd (o ddryll/wn, o ganon)

aet ’oa an t. hebioù / er c’hleuz methiant fu’r ymgais

en un t. ar un tro/cynnig/ergyd; ar unwaith, yn y fan a’r lle

leuskel un t. war ub. saethu at rn, tan(i)o ergyd at rn

mervel evel un t. marw fel hoelen, cwympo’n farw gorn/gelain

ned afent ket di evit un t. ’elen/’aen nhw ddim yno am ffortiwn / dros eu crogi

redek kuit evel un t. rhedeg bant fel ergyd o ddryll/wn

t.-stouv/-stouf tynnwr corcyn

tennañ be. tynnu; tan(i)o (dryll/gwn), saethu

t. an dour diwar brad un all tynnu’r gwynt o hwyliau (rhn) arall

t. ar bilhed, t. ar blouzenn (verr), t. d’ar sort tynnu'r blewyn cwta

t. d’ub./udb. bod yn debyg i rn/rth, ymdebygu i rn/rth; ynglŷn â rhn/rhth, yn ymwneud â rhn/rth

hennezh a denn d’e dad mae’n tynnu ar ôl ei dad, mae’n debyg i’w dad

kement tra a denne dezhi pob peth ynglŷn â hi / yn ymwneud â hi, popeth a berthynai iddi

ur pred a denne d’ur banvez-eured pryd (o fwyd) fel gwledd briodas

t. d’ul lec’h bennak / war-du ul lec’h bennak agosáu / nesu / dod/mynd yn nes / tynnu at ryw le

t. e dog d’ub. codi’i het/gap i rn

t. dleoù mynd i ddyled, pentyrru dyledion

t. e boltred d’ub tynnu llun rhn

t. e spilhenn dod drwyddi (yn ddianaf/ ddihangol)

t. hep lakaat : berr e pad cadw : mi gei

t. kuit tynnu bant/ i ffwrdd / ymaith

t. tan war e gein tynnu’r tŷ / tynnu pawb / tynnu nyth picwns / tynnu nyth cacwn am ei ben

t. war ub. saeth rhn, saethu at rn

en em dennañ mynd, ei baglu/gwadnu/ heglu hi, cil(i)o, cymryd y goes, dianc, ffoi, diflannu; encilio; dod i ben â hi, ymdopi; dod/tynnu drwyddi, goroesi

en em dennañ kuit tynnu'n rhydd; tynnu'n ôl; mynd (bant); mynd i’w gragen/chragen

en em denn! bagla/gwadna hi! cer/dos o ’ma!

tenner g. -ien teclyn tynnu dannedd

t.-dent (o ran hwyl) deintydd

tenner-dent g. -ien-dent deintydd

tenor¹ g. cynnwys, swm a sylwedd; adroddiad, hanes

tenor² g. -ed tenor

teñsal be. ceryddu, cymhennu, cystwyo, dwrdio, termo, rhoi pryd o dafod (i), dweud y drefn (wrth), rhoi pregeth/stŵr (i)

tentañ be. temt(i)o

tentasion g. -où temtasiwn

teñv/tiñv g. -où sudd, nodd, sug; ynni, bywyd

teñval a. tywyll

t. e/he skouarn trwm ei glyw/chlyw

t. e zaoulagad / he daoulagad yn dywyll (ei olwg / golwg), yn ddall

arru eo t. (anezhi) mae hi wedi tywyllu, mae’n nos/dywyll, mae wedi nosi

dont da vezañ t. tywyllu; nosi

ken t. ha revr an diaoul, t.-du/-noz/-sac'h, t. e-giz ur c’hi du war ur vantell interamant tywyll iawn, tywyll fel y fagddu, tywyll fel bola buwch (ddu)

teñvalaat be. tywyllu; nosi

teñvalglev(et) a. trwm ei glyw(ed)/ chlyw(ed)

teñvalijenn b. tywyllwch

teñzor g. -ioù trysor

teñzorier g. -ien trysorydd

teo gw. tev

teod g. -où tafod

t. fall/binimus/milliget, un t.-naer/-kiger, un t. fall a zen/vaouez tafod drwg/cas/maleisus/melltigedig

t. flour tafod teg

t. kaer/mat siaradwr da/huawdl

bezañ berr e deod (da gaozeal) bod ag atal dweud arno

bezañ dindan t. an dud bod yn destun siarad

bezañ hir e deod siarad yn faith; bod yn siaradus

brudet eo evit e deod kaer mae e’n enwog am ei huodledd, mae’n adnabyddus fel siaradwr da/huawdl

derc’hel/prennañ war e deod (ffig.) brathu/cnoi’i dafod (ffig.)

hennezh en deus un t. mat! mae gan hwnna’r ddawn i siarad! mae hwnna’n gallu’i dweud hi! mae e’n siaradwr da!

hir e deod : berr e ouiziegezh hir ei dafod :byr ei wybod

lamprik eo e deod mae gydag e / ganddo fo dafod parod

mat e deod / he zeod da am siarad

n’eo ket evit e deod ’dyw e ddim yn gallu cnoi/dal/rheoli ei dafod, ’all e ddim bod yn dawel

n’eo ket stag he zeod diouzh an daou benn, ne chom ket he zeod stag ouzh he staon ’does dim taw arni, mae hi’n siarad fel pwll y môr, mae gyda/ganddi hi ddigon i’w ddweud

ret eo ober nav zro d’an t. araok komz rhaid cyfri’ hyd at ddeg cyn dweud dim, rhaid pwyllo cyn ateb, meddylia dy ymadrodd cyn ei draethu, meddwl ganwaith cyn dweud unwaith

treiñ e deod / he zeod e goullo siarad llawer a dweud fawr ddim, malu awyr

war beg ma/va zeod ar flaen fy nhafod

ar Gembreiz a zo teodoù aour en o genou! mae’r Cymry’n rhai da am siarad!

hag an teodoù da vont en-dro! a dyna ble bu siarad!

t.-bouc’h/-ejen (bot.) tafod bwch, tafod yr afr

t.-evn (bot.) gwlydd y perthi, llau'r perthi

t.-karv (bot.) tafod yr hydd

t.-ki (bot.) tafod y ci/bytheiad

t.-naer (bot.) tafod y neidr, dail pren y neidr

teodeg g. teodeien clebryn

teodek a. tafodrydd, siaradus

teoder g. gw. tevder

teodet abf â dawn siarad/dweud

un den t.-mat/-brav siaradwr da/ huawdl, un da am siarad

teoger g. -ien dewin, swynwr, rheib(i)wr; hypnotydd, un sy'n peri swyngwsg

teogiñ be. cyfareddu, hudo, swyno, llithio, rheib(i)o; hypnoteiddio, peri swyngwsg

teol¹ g. a thorf. (bot.) tafol

teol² torf. -enn b. llechi, teils

teoloji b. diwinyddiaeth

teolojian¹ a. diwinyddol

teolojian² g. -ed diwinydd

teorem g. -où theorem

teori g. teorioù, teorienn b. -où damcaniaeth, theori

ter(-du) g. tar

terapeut g. -ed therapydd

terapeutek a. therapiwtig

terk: bezañ e t. bod mewn cyflwr da

terkañ be. paratoi, ymbaratoi; gwisgo, taclu; stiffáu (dilledyn); cael ei (g)wala; rhoi coten/crasad/curfa/cweir/lardad (i); ceryddu, cymhennu, cwrbo, cystwyo, dwrdio, termo; clirio (i ddiben)

term a. achwyngar, blin, croes, conanllyd, ceintachlyd, grwgnachlyd, piwis

t. t. a ya da gozh, t. t. ha bev da viken hir y bydd edau fain gwraig eiddil; cyd gwichio’r fen hi a ddwg ei llwyth, yr olwyn a waedda a gaiff olew

termaji g. clown, siwglwr; cwac; ffŵl; syrcas

termal be. nadu, swnian, achwyn, cwyno, conan, ceintachu, grwgnach, cwynfan; chwythu, tynnu’n galed ar ei (h)anadl, ymladd am ei (h)anadl, anadlu'n drwm; petruso; gohirio

termen g. -(i)où terfyn, diwedd, pen draw, ffin; adeg, amser, pryd, tymp; ymadrodd, term

betek t. (e vuhez) hyd y diwedd, hyd ddiwedd (ei) oes

laka(a)t an t. d’ober udb. pennu’r amser i wneud rhth

pep tra en deus e dermen mae diwedd i bopeth, daw pob peth i ben, ’does dim (byd) yn para am byth

prenañ udb. e t. / war dermen prynu rhth ar hen gownt / ar goel / ar y llechen

tostaat a ra he zermen mae hi ar fin esgor

war hir dermen tymor hir, hirdymor

war verr dermen tymor byr, byrdymor

termen(i)où telerau, amodau

termenadurezh b. terminoleg

kreizenn dermenadurezh canolfan derminoleg

termeniñ be. diffinio

termer g. -ien achwynwr, conyn, ceintachyn, swnyn; un hyfol, un petrusgar

termometr g. -où thermomedr

termonukleel a. thermoniwclear

termostat g. thermostad

terriñ be. gw. torriñ

ter(r)ouer g. -où tir(iogaeth)

terrupl¹ a. dychrynllyd, ofnadwy; ab(a)l, cryf; aruthrol, anferth, enfawr, mawr iawn; pert (mawr a chryf ); pert, del, tlws

terrupl² adf (pwyslais) yn fawr iawn, yn ddirfawr/ ddifrifol/ddychrynllyd/enbyd/ ofnadwy/sobor (ffig.), yn arw, yn gynddeiriog

glac’haret eo t. mae’n drist ofnadwy/ dychrynllyd, mae’n enbyd/ofnadwy/ ddifrifol/ddychrynllyd/sobor o drist, mae wedi’i dristáu/thristáu’n fawr/ enbyd/arw

karet/karout t. caru’n angerddol, caru yn fawr iawn, dwlu/gwirioni/mopio (ar)

ters b. -où ffolen, boch (pen ôl)

tersad b. clatsien ar ei ben/phen ôl; coten ar ei ben/phen ôl, chwip din

tersata be. rhoi coten ar ei ben/phen ôl, rhoi chwip din

tersek a. tindrwm

terzhienn b. -où gwres (mawr); clefyd; twymyn

an derzhienn a zo ganti, emañ hi gant an derzhienn, t. he deus mae gwres (mawr) arni/ynddi

kaout t., bezañ gant an derzhienn, bezañ an derzhienn gantañ/warnañ/ ganti/warni bod â gwres mawr arno/ arni

an derzhienn bubuennek clwy’r traed a’r genau

an derzhienn difoid teiffoid

an derzhienn ruz y frech goch

an derzhienn velen y clefyd melyn

torret/diskennet eo an derzhienn mae’i (g)wres wedi disgyn/gostwng / wedi dod lawr

ur barr(ad) t., ur gaouad d. pwl o dwymyn

teskad g. -où casgliad (o weithiau llenyddol), detholiad

teskaniñ/teskaouañ/teskata be. lloffa

test g. -où tyst

ha ni a zo testoù war-se ac ’rydyn ni yn dystion i hynny

testament g. –où testament; ewyllys

T. Kozh Hen Destament

T. Nevez Testament Newydd

reiñ dre destamant gadael yn ei (h)ewyllys

testamentañ be. gadael mewn ewyllys

testamentour g. -ien ysgutor

testeni g. -où tystiolaeth; tystysgrif, diploma

t. a istim tysteb

t. faos, fals-t. camdystiolaeth

reiñ/dougen fals-t. dwyn camdystiolaeth, camdystiolaethu

lizher/skrid t. llythyr cymeradwyaeth

reiñ/ober/dougen t. rhoi tystiolaeth, bod yn dyst, tystiolaethu, tystio

un t. sonerezh en/he deus mae diploma mewn cerddoriaeth gydag e /gyda hi /ganddo fo/hi

war desteni o amezeg ar dystiolaeth eu cymydog

t.-eured tystysgrif priodas

t.-ganedigezh tystysgrif geni

t.-marv tystysgrif marwolaeth

testeniañ be. tystiolaethu

t. e gaou, fals-t. camdystiolaethu, dwyn camdystiolaeth

testenn b. -où testun; geiriad, geiriau (testun, dogfen ayyb.)

t. an emglev geiriad y cytundeb

tetanoz g. tetanws

tete g. (iaith plentyn) bow-wow; cnaf, adyn, dihiryn

teuc'h a. trwm, anodd ei dreulio (am fwyd); rhy dew, trafferthus o dew; cybyddlyd, crintachlyd, tynn, mên (ar laf.); wedi'i dreulio/threulio, ag ôl traul arno/arni, yn dangos ei (d)dannedd (ffig.am frethyn/wisg/bilyn)

tremen t. wedi’i dreulio/threulio’n dwll, wedi treulio’n denau

teuc'hal/teuc’hiñ be. peswch; gwasgu, pwyso (am fwyd ar stumog); treulio (am frethyn/wisg/bilyn)

teuc’het abf teuc'hal/teuc’hiñ wedi treulio

t. betek an neudenn wedi treulio’n denau, yn dangos ei (d)dannedd (ffig.)

teuk a. lletchwith, trwsgwl

teukañ be. bod yn lletchwith/trwsg(w)l (am gerddediad), baglu

teul g. -ioù dogfen; ffeil, coflen; papur swyddogol/cyfreithiol

teulioù melestradurel dogfennau gweinyddol

teuler/teurel be. taflu/tawlu, hyrddio, lluchio

t. ar bec’h war ub. rhoi’r baich/ cyfrifoldeb/bai ar rn

t. ar gaou war ub. taro/tawlu’r bai ar rn

t. d’an traoñ taflu/tawlu i lawr, bwrw/ taro i lawr /i’r llawr, llorio, diorseddu

t. d’ar blotoù lluchio i’r (bin) sbwriel, taflu/ tawlu ar ben y domen

t. dour arllwys/tywallt/taflu/tawlu dŵr; ysgeintio; colli deigryn (ffig.), gwneud dŵr, piso

t. d’ub bod yn debyg i rn, ymdebygu i rn

t. a ra kalz d’e dad, hennezh a daol d’e dad kenañ mae’n debyg iawn i’w dad

t. evezh ouzh ub./udb. cymryd/gwneud sylw o rn/rth, sylwi ar rn/rth

t. evezh war e gomzoù dewis/pwyso ei eiriau’n ofalus

t. a ra evezh war e gomzoù mae’n ofalus â’i/o’i eiriau

t. kont eus ub./udb cyfri’/cynnwys/ ystyried rhth/rhn

hep t. kont eus ar vugale heb gynnwys y plant

t. udb. war ub. priodoli rhth i rn, tadogi rhth ar rn

en em deuler/deurel da evañ/roulañ dechrau yfed llawer, mynd/ymroi i yfed, mynd i afael y ddiod

teulfilm g. -où ffilm ddogfen(nol)

teuliad g. -où ffeil, coflen

teuliadoù hiniennoù ffeiliau unigolion

teuliadoù kevredigezhioù hag embregerezhioù ffeiliau cymdeithasau a mentrau

teur g. -ioù bol(a) mawr

teurel be gw. teuler

teurennad g. -où boliaid, llond bola

teurennek a. boliog

teureug g. -ed draenog môr; trogen; cragen fylchog/Berffro

teurvezet abf teurvezout qv.

m’en dije t. ober tasai wedi dymuno gwneud

teurvezout be. bf ddiffygiol bodloni, bod yn fodlon, bod yn barod/hapus (i), gweld yn dda (i); cytuno (pan fyddai’n well ganddo/ganddi beidio) (i); dymuno

teuz¹a. tawdd

teuz² g. -ed, -ioù corrach, ellyll

teuzet abf teuziñ qv.

t. en deus e holl vadoù mae wedi bradu/afradu/gwastraffu’i eiddo i gyd, mae wedi hala’r cwb(w)l

teuziñ be. toddi; dadlaith; diflannu, mynd yn ddim

tev/teo a. tew; trwchus

dont da vezañ t. tewhau, tewychu, magu bloneg/pwysau

ur c’horf t. evel ur varikenn corff tew fel casgen

tevaat be. tewhau, tewychu, magu bloneg/ pwysau

tevder g. tewdra, trwch

tevel be. tewi; peidio (am law)

t. war udb. tewi (â sôn) am rth, peidio â sôn am rth; cadw rhth yn gyfrinach

gwelloc’h/furoc’h eo t. (war se)! taw piau hi! doeth pob tawgar!

laka(a)t ub. da devel rhoi taw ar rn., cau ceg rhn (ffig.)

ne oar ket t. ’dyw e/hi ddim yn gallu bod yn dawel, ’does dim taw arno/arni, ’all e/hi ddim dal/ffrwyno/rheoli ei dafod/thafod

tavit gant ho klabous! gadewch eich cleber! byddwch dawel/ddistaw!

tevenn g. -où, tevinier twyn tywod; clogwyn

tezenn b. -où traethawd (ar gyfer gradd), thesis; stori ddigri/ddoniol, jôc

tezh g. -ioù cadair (buwch); bron; teth

sav-t. (ar laf.) bra, bronglwm

ti g. -ez/-er tŷ; gorsaf

T. ar Gumunoù Tŷ’r Cyffredin

T. an Uhelidi Tŷ’r Arglwyddi

t. ar c’hirri(-boutin) gorsaf fysiau

t. ar meteo yr orsaf dywydd

an t. nesañ/kentañ/tostañ (y tŷ) drws nesa’

en t. nesañ/kentañ/tostañ (yn y tŷ) drws nesa’

e t. ub. yn nhŷ rhn, ar aelwyd rhn, yng nghartre’ rhn

mont eus t. e dad mynd oddi cartre’, ymadael â’i gartre’; mynd dros y nyth, gadael y nyth (ffig.)

na t. nag aoz / na loj na/dim bwyd na chysgod

ul lastez t., ur c’hozh t. twll o dŷ

un ti kaer neb a savo a gav buan e yalc’h goullo lleidr yw tŷ

t.-bank banc

t.-debriñ tŷ bwyta

t.-embann gwasg, cyhoeddwr

t.-gar, t. an hent-houarn gorsaf reilffordd

t.-gar ar c’hirri(-boutin) gorsaf fysiau

t.-laezh llaethdy

t.-plouz/-soul tŷ to cawn/gwellt

mont d’an t.-post a-raok ma vo serret mynd i ddala’r post (cyn iddo gau)

t.-skol ysgol(dy)

an t.-all y tŷ drws nesa’

tiad g. -où llond tŷ; teulu

un t. tud teulu niferus

tiadoù bras teuluoedd mawr/niferus

tieg g. tieien penteulu; ffarmwr/ffermwr

tiegezh g. -ioù teulu, preswylwyr tŷ; ffarm

tier/tiez ll. ti qv.

t. kostez tai allan/mas

kresk ’zo bet war an t. mae tai wedi codi (o ran pris)

priz an t. a zo war ziskenn, rabad ’zo war an t. mae pris tai yn gostwng

savet ez eus bet t. mae tai wedi’u codi/ cwnnu (wedu’u hadeiladu)

tifoid g. teiffoid

tigr g. -ed teigr

tik a. dwl, sgut

t. da labourat yn ddwl am weithio, yn byw i weithio

t. da c’hoari gant an urzhiataer yn ddwl am chwarae â’r cyfrfiadaur

t. gant al lenn yn ddwl/sgut am ddarllen, yn dwlu darllen, yn dotio/mopio ar ddarllen

t. gant ar c’hig-moc’h dwl/sgut am gig moch, yn dwlu ar gig moch

t. gant ub. yn ddwl am rn, wedi dwlu am/ar rn, wedi gwirioni/ffoli/hurt(i)o/ mopio ar rn, dros ei ben/ phen a’i glustiau/chlustiau mewn cariad â rhn

tik-tak g. tic-toc, tic(i)an/tipian

ober t.-t. tic(i)an/tipian

tiked g. -où, tikidi, tikejoù, tikiji ticed, tocyn; dot (ar y llythyren i )

tildenn b. tilde

tilh¹ ll. -enn b., gwez-tilh ll. -enn-dilh b. palalwyf ll. -en, pisgwydd ll. -en

tilh² ll. -enn b. cleren lwyd, trogen

timat adf yn gyflym, yn glou, yn rhwydd

timbr g. -où, timchoù stamp

laka(a)t an t. dodi/rhoi stamp (ar)

timbrañ be. stamp(i)o, dodi/rhoi stamp

tin g. teim

tinell b. -où ffreutur, pabell (ar gyfer gŵyl); bwyd, lluniaeth, bord (ffig.)

t. vat/gaer/vras bwyd da, bord dda (ffig.), gwledd

derc’hel/ober t. vat/gaer/vras bwyta’n dda, byw’n fras; gwledda; darparu’n ddibrin/ helaeth (am fwyd)

t. baour/dreut bord lom/wael, pantri llwm

ober t. baour/dreut byw’n fain/llwm/ gynnil, byw ar fin y gyllell, tolio bwyd

tintal be. canu, seinio, tincial (am gloch/ glychau)

tintañ be. (y)mhoelyd, dymchwelyd

tinter g. -ed asgell fraith, ji-binc

tinterezh g. cân/sŵn/sain(cloch/clychau)

tintin/tantin b. -ed bopa/bodo, modryb

e dintin hag e donton ei fodryb a’i ewythr/ ewyrth

tiñvet a. â'i frest/brest yn gaeth/dyn(n), byr ei (h)anadl

tirant g. -ed unben, gormeswr

-an tyrant unbenaethol; gormesol, gorthrymus

tirantel/tirantus a. unbenaethol; gormesol, gorthrymus

tired g. -où acen (mewn orgraff)

t.-begek/-lemm/-serr acen ddyrchafedig

t.-boud/-digor acen ddisgynedig

t.-kognek acen grom, to bach (orgraff)

tireoul g. petroliwm, creigolew

tiretenn b. -où drâr

t.-an-arc’hant til

tirvi ll. tarv/taro qv.

tisaverezh g. pensaernïaeth

tisavour g. -ien pensaer

titich g (iaith plentyn) pi-pi, dŵr (o’r bledren)

ober t. gwneud pi-pi, gwneud dŵr, piso (ar laf.)

titl/titr g. -où teitl, enw

titour b. -où gwybodaeth

titouroù a glaskent ’roedden nhw’n chwilio am wybodaeth, ’roedden nhw am gael manylion

reiñ titouroù faos camarwain, camhysbysu, rhoi gwybodaeth/ manylion/cyfarwyddiadau anghywir

titouriñ be. gwneud ymholiadau, ymchwilio, holi; ceisio gwybodaeth/ manylion; dynodi, argoeli, bod yn arwydd (o)

tizan g. -où te, trwyth (llysiau)

tizh gb. brys, hast, taro/taraf; cyflymdra; llif, cerrynt

t. ’zo gant an dour mae cerrynt yn y dŵr, mae llif yn yr afon

t. warnon a finnau ar frys, a finnau a thipyn o daro/daraf arna’ i

diwar dizh / gant t. / war dizh yn frysiog/gyflym/glou, ar frys

distreiñ war dizh dod yn ôl / mynd yn ôl / dychwelyd ar frys

hent t. ffordd ddeuol

mont dreist t. an trouz mynd yn gynt na sŵn

tren t. trên chwim(TGV Ffrg)

sankañ t. colbo arni, hedfan (ffig.am yrru’n gyflym), mynd fel cath i gythraul / fel y meil, chwyrnellu/chwyrlïo ar hyd y ffordd; cyflymu, mynd yn gynt

t.-ha-t. ar frys gwyllt, ar garlam, yn gyflym iawn

tizhout be. cyrraedd; dod i ben â, llwyddo i; ymestyn hyd at; bwrw, taro; brifo, clwyfo, niweidio; cael anaf/dolur/ niwed; dal(a), twyllo, chwarae tric ar; apelio at

t. ouzh bwrw/taro yn erbyn; dod i ben â, ymdopi â

t. ar pal cyrraedd y nod, llwyddo yn ei (h)amcanion; taro deuddeg (ffig.)

an hini a zalc’h a dizh (an hini a red a skuizh) araf a dygn a ennill y gamp, yn ara’ bach mae mynd ymhell, yn ara’ deg mae dal iâr (yn sydyn gynddeiriog mae dal ceiliog), nid ar redeg y mae aredig; dyfal donc a dyrr y garreg

me a yelo d’ho ti pa dizhin fe ddo(f) i acw pan ddo(f) i ben â hynny/gwneud, fe alwa(f)’ i pan ga(f )i amser

ne dizh ober netra ’dyw e ddim yn dod i ben â (gwneud) dim byd, ’dyw e ddim yn llwyddo i gyflawni dim

tizhog g. -ed eunuch

ur vouezh t. llais merchetaidd/main

tizhventer g. -ioù cloc cyflymdra

to g. to (gw. toenn)

mein-do/t.

toailh g. lliain sychu, tywel

toal b. -ioù lliain (bord)

t.-listri lliain( sychu) llestri

’toare (evit doare qv.) adf mae’n (edrych yn) debyg, yn ôl pob golwg; yn ôl y sôn, medden nhw

toaz g. -(i)où toes; cytew; croen, crwst(yn) (tarten/pastai)

t. a-wiskadoù croen/crwst(yn) haenog

t.-dent sebon dannedd, past dannedd

toazeg b. -où cymysgwr (bwyd); padell dylino

toaz(enn)ek a. toeslyd; gludiog

toc'hellañ/toc'hellat be. peswch; carthu/ clirio'r llwnc; rhochian, rhwncian

toc'hor a. musgrell, bregus, llesg, gwan(llyd); ar fin marw

tud t. pob(o)l fusgrell/fregus/lesg/wanllyd, gweiniaid

todi(en)/todilhon g. mwstwr, stŵr, trwst, twrw; ffwdan, ffws, helynt

toeik! toeik! ebych. hŵmlâ! (i alw geifr neu wartheg)

toenn b. -où to; ymchwydd, ton uchel

dindan an doenn-mañ yn y tŷ hwn, ar yr aelwyd hon, o dan y gronglwyd hon

un doenn c’hlaz to llechi

un doenn ruz to teils (cochion)

un doenn-soul to cawn/gwellt

toer g. -ien töwr

tog g. -où, -eier hat/het; to bach (orgraff), acen grom; condom

bez’ ho po ma/va zog da c’holeiñ ho kaou! acha bachyn (ar laf.)! tynnwch y goes arall (ac fe ganiff y gloch)! siŵr o fod (eironig)!

la(va)ret em boa etre va zog ha me dwedais wrthyf i fy hun(an) / o dan fy ana(d)l / yn fy nwrn

o verat un dra bennak emañ dindan e dog mae e/hwnna wrthi’n cynllwynio rhth

t.-lamp gorchudd lamp

t.-melon/melons het/hat fowler

beg/paotr-e-dog plisman/plismon

togañ be. dodi/gosod/rhoi het (am/ar ben rhn); dodi/gosod/rhoi gorchudd (dros); (am saig o fwyd) ychwanegu ar ben, coroni

t. ur voutizell / ur bern plouz rhoi pen ar y mwdwl

togn a. pŵl, di-awch, di-fin; byr a llydan, fflat (am drwyn); wedi torri’i flaen; caled, cas

t. eo dezhañ mae’n ergyd galed/gas iddo

toiñ be. toi, dodi/gosod to

tokarn g. -où helmet

tolead g. -où ardal; rhanbarth

tolpad g. -où torf, tyrfa; pentwr, llwyth, cruglwyth; cydgrynhoad, cynulliad

un t. mat a dud nifer/tyrfa dda o bob(o)l, cynulliad cryno/teilwng o bob(o)l

tolpañ be. casglu, cronni, crynhoi, cynnull; llwytho, pentyrru; tyrru

en em dolpañ ymgasglu, casglu at ei gilydd, casglu/crynhoi/tyrru ynghyd, ymgynnull, ymgrynhoi

tolzenn b. -où talp; crugyn, llwyth, pentwr

tomatez torf. -enn b. tomatos ll. tomaten

Tomaz epg. Tomos/Tomi/Twm

te ’zo evel sant-Tomaz (diwezhañ den a gredas)! hen Domos wyt ti!

tomm a. ac adf twym, poeth, cynnes

t. d’e benn / d’he fenn lled feddw, hanner meddw, wedi cael diferyn yn ormod(d)

t. eo anezhi mae’n dwym

t. eo bet! dyna gynnig! ’roedd e o fewn dim! ’roedd hi’n agos! cael a chael oedd hi! dyna ddihangfa! trwch blewyn / trwch adain gwybedyn oedd ynddi!

t. oa bet dezhañ bu’n agos iawn iddo, bu ond y dim iddo; cael a chael oedd hi iddo

na t. na yen heb fod yn dwym/boeth/ gynnes nac yn oer, claear, llugoer

war an t. ar y pryd, yn y fan a’r lle, ar unwaith, yn union, yn syth bin; yn fyrfyfyr, heb baratoi

t.-berv/-skaot/-mat berw(edig), chwilboeth

t.-grizias/-poazh/-ruz twym tân, tanbaid, tanboeth, crasboeth, chwilboeth

t.-gwenn eirias

t.-kenañ int ouzh an Iverzhoniz maen nhw’n meddwl y byd / mae nhw’n hoff iawn o’r Gwyddelod

tommañ be. twymo, cynhesu; gwresogi

t. d’ub. e beñsoù/feskennoù/lêr rhoi crasad i rn ar ei ben-ôl, rhoi chwip-din i rn

ober un tamm t. twymo; cael twymad; rhoi twymad

en em dommañ an eil ouzh egile hoffi’i gilydd, ymserchu yn ei gilydd

tommder g. -ioù gwres

tommdourenniñ be. maldodan, tolach, mwytho

tommerez b. gwresogydd

tommerezh g. system wresogi

t.-kreiz gwres canolog

tommet abf tommañ qv.

t.-mat eo dezhañ mae wedi cael diferyn yn ormod(d), mae’n feddw

tommheoliañ be. bolaheulo, torheulo

ton¹ g. -ioù tôn, alaw; nodyn; croeso; ffrwmp, rhodres, rhwysg, ffws, seans, seremoni

bezañ an t. hag an son / bezañ ar pardon gant ub. gwneud y siarad i gyd, mynnu’r sylw/llwyfan i gyd, bod yn geffyl blaen, rhedeg y siew

honnezh ’vat ’zo t. enni mae tipyn o feddwl/ffrwmp/wynt ynddi, mae tipyn o ‘siwd ych chi?’ yn perthyn iddi, mae hon’na’n fawreddog / yn credu’i bod hi’n rhywun (gwell na’i gilydd) mae’n dipyn o fadam, mae hi’n bwysig (yn ei golwg ei hunan), mae tipyn o gachu ceiliog ynddi (aflednais)

ober t. canu’i glodydd/chlodydd ei hun(-an), chwythu’i gorn/chorn ei hun(an), brolio, ymffrostio

ober/tresañ t. d’ub. canmol rhn (yn ei wyneb)

ober t. d’ar c’hi rhoi maldod/ mwythau i’r ci, anwesu/canmol/ maldodi/mwytho y ci

reiñ t. d’ub. rhoi croeso tywysogaidd i rn, derbyn rhn yn foneddigaidd; rhoi rhwydd hynt i rn, rhoi hewl glir i rn

reiñ an t. taro’r nodyn (i ganu); arwain y ffordd; rhoi esiampl

war an t. bras yn llawn rhwysg/ seremoni; heb ei ail, na ellid ei (g)well; yn ddiarbed, heb arbed dim; ardderchog, godidog (am bryd o fwyd ayyb.)

bevañ war an t. bras byw’n fras

to(u)n² g. -ed tiwna

tonell b. -où casgen; tunnell

tonenn b. -où crofen, crawen (cig moch), tonnen; tywarchen

to(u)neta be. pysgota tiwna

tonius a. hunanbwysig, mawreddog; crachlyd; rhodresgar, rhwysgfawr

tonkadur g. -ioù tynged, ffawd

tonkañ be. tynghedu; taro llaw wrth daro bargen

tonket abf tonkañ wedi'i dynghedu/ thynghedu, anochel, anorfod, na ellir/ellid ei osgoi

tonn b. -où ton anferth

tonton g. wncwl, ewythr/ewyrth

tor g. -ioù tor, bol(a)

torad g. -où, torajoù torra(i)d, torllwyth

torbilat be. clatsio/curo/dyrnu/ergydio/ cledro/ colb(i)o/ffust(i)o/pwn(i)o/ lardo/wald(i)o yn galed/ddidrugaredd/ ffyrnig

torch g. -où clwtyn llestri; clwtyn, cadach, dwster

torchañ be. sychu (yn lân); rhwbio'n sych; tynnu'r llwch, dwsto

torchenn b. -où clustog

torchouer g. -où lliain; dwster

torfed g. -où, torfejoù trosedd, camwedd

t. enep roue teyrnfradwr(i)aeth

ober un t. cyflawni trosedd/camwedd, troseddu, tramgwyddo, pechu

torfedour g. -ien troseddwr

torgenn b. -où, tergenn, terginier bryn, bryncyn, crug, cnwc

torkad g. -où clwstwr, twr; swp, sypyn; cudyn

tornaod, torraod g. -où clogwyn, craig

torpilat be. gw. torbilat

torr¹ a. toredig, wedi'i chwalu

torr² g. -où toriad, hollt; ysgariad

t.-dimeziñ torpriodas

t.-korf lladdfa, baich (corfforol)

t.-kraoñ torrwr cnau

t.-penn/-revr (am berson) poendod, bwrn, pla, pen tost (ffig.), cur pen (ffig.)

brasañ t.-p./-r. er bed y poendod/pla penna’ ar wyneb y ddaear

betek t.-penn hyd at syrffed

te ’zo un t.-penn/-reor! pebezh t.-penn ’vat! ’rwyt ti’n bla/fwrn/farnol! ’rwyt ti’n, ddigon o farn / boen(dod) / gur penn!

un t.-gouzoug/t.-divc’har eo an hent-se mae’r ffordd yna yn enbyd o beryglus/ddansierus

un t.-spered eo mae’n faich/fwrn ar enaid/ysbryd dyn, mae’n lladd ysbryd rhn

torrer-mein g. -ien-vein torrwr cerrig

torret abf torriñ qv.

t. gant ar skuizhder wedi blino’n lân/dwll/glwt, wedi llwyr ddiffygio, wedi ymlâdd

t. eo d’an avel / war an avel mae’r gwynt wedi gostegu/gostwng/tawelu

t. eo war e fulor/gounnar/imor mae e wedi tawelu (o ran ei dymer/natur)

bezañ t. eus e garg cael ei roi ar y clwt, cael ei ddiswyddo

hennezh a zo t. a veleg mae (e/hwnna) wedi cael ei ddadurddo (o fod yn offeriad)

torriñ be torri; tawelu; peidio; lleddfu

t. (an) anken diwallu’r angen; dileu’r angen

t. ar bizoù/bizeier torri’r dyweddïad

t. douar trin y tir, braenaru’r tir, amaethu

t. e benn/fenn gant udb. gofidio/ poeni/blino yn fawr am rth; alaru/ syrffedu ar rth

arabat dit t. da benn! paid â blino/ gofidio/pryderu/poeni (dy ben)

t. e dan oeri

t. e mil damm torri’n fân/ffaliwch/ gandryll/yfflon, briwa’n rhacs (jibidêrs)

t. e reor d’ub blino/poeni/plag(i)o/ poenydio rhn

t. e sec’hed dezhañ/dezhi torri ei syched

t. nerzh lleddfu, lliniaru, llarieiddio

torrod g. -où, torrojoù dibyn, clogwyn

tort¹ a. cwmanog, cefngrwm, gwargam, gwargamu, gwargrwm, â chrwmp, crwbi

tort² g. -où crwmach, crwmp(yn), cwman, crwb(i)

war e dort, en e dortoù yn ei gwman, yn crymu/cwmanu/crwmpo/gwarro, yn wargrwm

en e dortoù hag en e gluchoù yn ddau ddwb(w)l (a phlet)

tort³ g. -ed aderyn môr

t.-du aderyn-drycin Manaw

tortad g. -où llwyth (ar gefn rhn)

tortañ be. crymu, cwmanu, crwmpo, gwarro, gwargrymu; petruso; oedi, tin-droi

n’eus ket da dortañ yn ddibetrus, yn ddi-ddadl/-os, heb os (nac oni bai), ’does dim dadl/amheuaeth/dwywaith

tortez b. gwraig gwmanog/wargrwm/gefngrwm

tortig-kamm g. crwca cloff (cymeriad mewn rhigwm)

tortuilhad g. -où darn/tamaid/twmpyn/talp mawr

un t.-kig darn/tamaid/twmpyn/talp mawr o gig

tortuilhañ be. troi, cyfrodeddu, cordeddu; ymgordeddu; crychu (papur; defnydd )

torzh b. -ioù torth

kas an dorzh d’ar gêr talu’r pwyth / yr hen chwech yn ôl

torzell¹ b. -où twll y clo; chwydd (medd.); tyfiant (medd.); cloronen (bot.)

torzell² b. -ed, torzilli cranc

tosenn b. -où bryncyn, twmpath, crug

a-grap an dosenn ar y fron (daear)

tost¹ a. agos, clòs; tynn, cybyddlyd, crintachlyd

kerent t. perthnasau agos

ni ’zo kerent t. ’rŷm ni’n perthyn yn agos (i’n gilydd)

un den t. / gwall dost d’e dra, un den t. e groc’hen ouzh e gein un tynn/ cybyddlyd/crintachlyd, cybydd

t.-gagn tyn(n)/cybyddlyd iawn

tost² adf yn agos , yn dynn/glòs; (yn union) gerllaw, (reit) yn ymyl; bron, o fewn dim, o fewn trwch blewyn

t. da seulioù ub. yn dynn ar sodlau rhn

t. da noz bron yn nos

tostik da zaou viz yn agos i ddau fis, dau fis - bron iawn

t. ne dap ket - ha berr ne skoulm ket ’dyw bod o fewn dim yn dda i ddim, lawn cynddrwg (yw) methu o fodfedd ag o filltir, man a man yw bod bron â gwneud a bod heb wneud t. t. eo bet! dyna gynnig! ’roedd o fewn dim! ’roedd hi’n agos! cael a chael oedd hi! dyna ddihangfa! trwch blewyn / trwch adain gwybedyn oedd ynddi!

t. oa bet dezhañ/dezhi bu’n agos iawn iddo/ iddi

t. oa bet dezhañ! bu agos iawn iddo (gael ei ddal(a))! bu ond y dim iddo (ei chael hi) ! cael a chael oedd hi arno! fe gafodd ddihangfa ! dihangodd o drwch blewyn / o drwch adain gwybedyn!

derc’hel t. (en) cydio/dal(a)/gafael yn dynn (yn; mewn)

derc’hel t. (ouzh) cadw’n agos (at); gwylio, goruchwylio

n’eo ket prest na t. da vezañ ’dyw e/hi ddim yn barod nac yn agos at fod, mae ymhell o fod yn barod. ’dyw e ddim hanner parod

t.-ha-t., tostik-touch yn agos/glòs iawn i’w gilydd, yn agos-agos i’w gilydd / at ei gilydd, yn dynn yn ei gilydd

chom tostik-t. ouzh ub. aros/bod yn agos iawn i rn

t.-da-vat yn agos iawn, bron iawn, o fewn dim, o fewn trwch blewyn / asgell gwybedyn, ond y dim; mwy neu lai

war-dost da bron â, o fewn dim i, ond y dim i

tostaat be. agosáu, nesu, dynesu; mynd yn fwy cybyddlyd/tynn; cymharu

ne vo ket tu/tro da dostaat outañ/outi (w)arc’hoazh ’fydd dim modd ei (g)weld / ’fydd e/hi ddim ar gael ’fory (am berson)

tostadenn b. -où, tostenn b. -ed craben, crintachen, merch/menyw/gwraig/dynes gybyddlyd/dynn

to to!, ô to to! ebych. twt-twt! twt y baw!

touadenn b. -où rheg; llw

toubier b. -où lliain bord

touch¹ be. cyffwrdd (â), cwrdd (â); gyrru (gwartheg, ceffylau)

a-benn daou vloaz e touchin pae ar re gozh ymhen dwy flynedd fe fydda’ i yn cael/derbyn/cyrraedd fy mhensiwn

arabat t.! gwaherddir ei gyffwrdd/ chyffwrdd, paid/peidiwch/peidier â’i gyffwrdd/chyffwrdd, paid/peidiwch cwrdd ag e/hi!

en em douch cyffwrdd â’i gilydd

ne c’helled ket t. outo ni ellid cyffwrdd â nhw, ni ellid eu cyffwrdd

touch² g. cyffyrddiad; teimlad (defnydd)

touchant(ik) adf gw. tuchant(ik)

touchenn b. -où tap (casgen); matsien

toud¹ gw. tout

toud²(er) g. -ed gwdihŵ, tylluan

touell g. twyll

touellañ be. twyllo; cafflo; camarwain; hudo

toueller g. -ien twyllwr; cafflwr; llithiwr, hudwr

touellus a. twyllodrus, camarweiniol; hudolus

touesk: e-touesk* ardd. ymhlith, ymysg; i blith, i fysg

touet abf touiñ qv. tynghedig, ar lw, dan lw; penna’, o’r radd flaena’

enebourien douet gelynion anghymodlon/penna’; gwrthwynebwyr anghymodlon/digymrodedd

ur gaouiad t. celwyddgi rhonc / o’r radd flaena’ / mawr

ur geginerez douet cogyddes benigamp / o’r radd flaena’

ur mezvier t. meddwyn anadferadwy/mawr

touez g.

e-t. ymhlith, ymysg; i blith, i fysg

en un douez yn gymysg, yn un cymysgedd/ gymysgfa

t.(-ha)-t. drwy’r trwch, drwyddi draw, blith-draphlith, heb ddim trefn o gwb(w)l, yn gymysg i gyd, yn un gybolfa, yn sang-di-fang

toueziañ be. cymysgu

toueziet abf toueziañ qv.

ur c’haer a ‘roast beef ’ t. gant fritez ha saladenn tamaid o eid(i)on braf wedi’i rost(i)o yn gymysg â sglodion a letys

touf g. llwyd(n)i, malltod

blaz an t. blas llwyd(n)i

c'hwezh an t.. aroglau llwyd(n)i, gwynt/sawr trymaidd, tawch

toufad g. -où twff(yn)

toufañ be. llwydo

toufek a. cadwrus, cydnerth, corffol, mawr o gorffolaeth

touflez gb. -iou ffos, cwter

touforek a. trwchus; clòs, llethol, trymaidd (am y tywydd )

toufus adf yn drymaidd/glòs; ag aroglau llwydi, â gwynt/sawr llwydni

tougn a. gw. togn

touilh g. -ed morgi, ci môr, penci

touilhenn b. -où niwl(en)

touilhennek a. niwlog; llaith (am y tywydd)

touiñ be. tyngu rhegi; bod/mynd ar ei (l)lw; addo ar ei (l)lw, ymdynghedu

t. Doue evel ar Sarasin / an diaoul rhegi fel halier/tincer/trwper

m’hen tou! ar fy ngair/llw!

touk(enn) b. -où capan merch; penwisg Treger

toulbabañ/toulbapat be. ymbalfalu; llusgo’i draed/thraed; gwagswmera; ymboeni, ymlafnio

toulbennañ be. taflu/tawlu tin dros ben; cwympo dwmbwl-dambal

toull¹ a. twll, tyllog, rhidyllog; cau/cou, gwag; tila

t. eo ar billig tu pe du mae twll yn y ffrympan yn rhywle, mae’r badell ffrïo yn gollwng yn rhywle; (ffig.) mae rhyw ddrwg yn y caws, mae rhywbeth o’i le yn rhywle

t. eo da loer mae twll yn dy hosan

t. eo ho kodell mae twll yn eich poced

ar voutailh n’eo ket t. ’dyw’r botel ddim yn wag

bezañ t. e deod / he zeod bod â thuedd i ailadrodd pob peth a glyw, bod yn hen glecyn/glecen

bezañ t. e zaouarn / he daouarn bod yn halfawr, gwario/hala’r cwb(w)l

digarezioù t. esgusodion cloff/tila/ gwan/gwael

promesaoù t. addewidion gwag

un dant t. dant cau/cou/gwag/pwd(w)r

ur beg t. (anezhañ/anezhi) un na all gadw cyfrinach, clecyn/clecen, hen geg fawr (ffig.)

t.-didoull yn dyllau i gyd, yn rhidyll (mân)

toull² g. -où twll; cwtsh

t. al lapined twll cwningod

t. ar glav twll y glaw, y de; y de-orllewin

t. ar vigoudenn y de-orllewin

t. ardoù twmpyn/talp o faldod, person maldodus / llawn maldod / llawn seans / llawn ystumiau

chom e t. an nor / en t.-dor aros/sefyll yn y drws / ar ben (y) drws / ar garreg y drws / ar y trothwy

chom en e doull aros yn ei gwtsh

kouezhet en t. wedi cwympo/disgyn/ syrthio i’r trap

toulloù ’zo ennañ mae tyllau/bylchau ynddo, mae’n fylchog

n’emañ ket an toulloù er memes kostez mae dwy och(o)r i bob dalen/ stori

t.-alc’houez twll (y) clo

t.-bac'h carchar, cwb (ar lafar)

t.-bez bedd (y twll)

t.-boeson yfwr (alcohol), llymeitiwr, slotiwr, tancwr, meddwyn

t.-bouton rhwyllyn

t.-bragez balog, copis(h), drws y stab(a)l (ar laf.)

t.-chistr yfwr seidr (anniwall)

t.-digor agoriad, ceg

t.-didoull tyllog, rhwyllog, yn dyllau i gyd; yn rhidyll mân

t.-dor, t. an nor drws (y bwlch)

en t.-dor, e t. an nor yn y drws

t.-fri ffroen

t.-gaou twll anghywir (yn y llwnc)

(pebezh) t.-gevier! dyna gelwyddgi! y celwyddgi!

t.-gou(zou)g g. llwnc

t.-gwesped nyth gacwn

t.-gwin yfwr gwin (mawr), meddwyn

t.-karr bwlch, adwy (mewn perth o gylch cae)

t.-kov torllengig, torgest, cwlwm perfedd, hernia

t.-kuzh cuddfan, cwtsh (cwato)

t.-lorc’h rhn balch/ffroenuchel/ mawreddog, ffrwmpen (b.), ffrwmpyn (g), pothell/polleth (ffig.)

t.-mouzhig pwd, soriant, siambar sori

mont en t.-mouzhig. pwdu, mynd i siambar sori

t.-revr twll tin

un t.-don/-lonk/-kirin pwll diwaelod

un t.-kêr twll o dre(f)

kant-t., mil-zoull (bot.) dail y fendigaid

toullad g. -où llond twll; haid, criw, grŵp, trwp; nifer dda, llawer; nifer/tipyn go lew, cryn nifer

un t.(ig) devezhioù ychydig ddiwrnodau/ddyddiau

toullañ be. tyllu, torri/agor twll; palu; yngan gair: tap(i)o (casgen)

t. ar varil tap(i)o’r gasgen

t. he botez d’ur plac’h yaouank dod â merch ifanc o dan ei gofal

t. kaoz torri gair, dechrau sgwrsio, tynnu ple

t. ur bez agor/torri bedd

toullbac'hañ be. carcharu

toullbennig: ober t. cerdded ar ei (d)dwylo

touller g. -ien tyllwr; torrwr beddau/beddi

t.-bezioù torrwr beddau/beddi

t.-hent arloeswr

toullet abf toullañ qv.

t. an dour dezhañ/dezhi yn wlyb diferu/diferol, yn wlyb domen/stecs

t. he deus he botez (ffig.) mae wedi llyncu corryn/pry’ (ffig.)

toullgof g. torgest, torllengig, cwlwm perfedd, hernia

toullig g. toulloùigoù twll bach

araok t. an noz (ffig.) cyn yr hwyr, cyn iddi nosi

un t. ti twll bach o dŷ

toumpal be. twmpan, cerdded yn drwm/swnllyd

toumpi b. twmp, sŵn trwm

toupek a. barus, bolrwth

toupenn b. -où tasel

tour g. -ioù tŵr

t.-dour tŵr dŵr

t.-iliz tŵr eglwys

t.-tan goleudy

tourc'h g. -ed twrch; (ffig.) merchetwr

t.-paotr merch fachgennaidd, ffrwlen, rhampen, cadi hogiau, tomboi

tourc’ha be. gofyn baedd (am hwch)

tourc’hellat be. tyrchu, twrio/turio, creu anhrefn, cymysgu popeth blith-draphlith / yn s(i)ang-di-fang, chwilmenta(n), chwilota, jwlffa

tourell/touribell b. -où twred/twryn

tourist g. -ed ymwelydd, twrist

touristelezh b. diwydiant ymwelwyr, twristiaeth

tourlonkañ be. llyncu o chwith, llyncu dŵr ei (h)anadl, bwldagu; peswch

tourmantin g. tyrpant

eoul-t.oel/olew tyrpant

tourmant gb. -où poendod, poen (a blinder), pla (ffig.), peth poenus/blin/ arteithiol (ffig.); stor(o)m

hennezh ’zo un t.! mae e’n ddigon o boen! mae’n boen ac yn flinder, mae hwnna’n fwrn/ boendod! mae’n bla ar enaid/ysbryd dyn!

tourmantiñ be. poenydio, arteithio

tourni b. mwstwr, twrw, stŵr, randibŵ, cynhalath, dadwrdd, sŵn byddarol

tourtadenn b. -où ergyd/hwb/hwp â'r pen, peniad, twlcad/tolcad

tourtañ be. corn(i)o, taro â'r pen, gwthio â'r pen, tolcio; mynd ar ei ben/phen (i), bwrw/taro i mewn (i)

t. er c’hleuz mynd ar ei ben/phen i’r clawdd

en em dourtañ gwthio’i gilydd â’u pennau, ymladd â’i gilydd

tourtell b. -ed cranc coch (bwytadwy)

tourter g., tourterez b. -ioù tarw dur

tourz g. -ed hwrdd, maharen

Steredeg an T. yr Hwrdd, y Maharen

touseg/tousog g. -ed, tousigi llyffant

tousmac'h g. cynnwrf, helynt, mwstwr, stŵr, twrw, terfysg

tousmac'hus a. cynhyrfus; terfysglyd

tout¹ a. pob, holl

tout² adf i gyd, yn gyfan gwb(w)l, (yn) llwyr, cwb(w)l, yn gwb(w)/, (yn) hollol

sec’h t. cwb(w)l/hollol sych

tout³ rhage. pawb; popeth, y cwb(w)l

goude t. wedi'r cwb(w)l

toutek a. euog (yr olwg ), â chywilydd, yn cywilyddio; penisel

t. evel ur c’hi bihan bet skandalet gant e vestr mor euog â chi yn lladd defaid, mor euog â Phedr pan ganodd y ceiliog

toutou(ig) g. (iaith plentyn) gwely; cysgu bei

ober t. (iaith plentyn) cysgu bei

pis-toutou (bot.) dant y llew

touz¹ a. crop

blev t. gwallt crop / wedi’i dorri’n grop

touz² g. crop(ad); cneif(i)ad; tociad

touzañ be. cneif(i)o; torri (lawnt; gwallt); tocio; eillio

t. al letonenn torri’r borfa/lawnt

t. e vlev, ober un tamm t. d’e vlev torri’i wallt yn grop/fyr/gwta, rhoi cropad i’w wallt; cael crop

touzerez b. -ed torrwr (teclyn; peiriant), peiriant torri porfa/glaswellt; gwellaif

t. vlev teclyn torri gwallt

touzerezh g. cneif(i)ad, torrad

touzier b. -où lliain/llien bord

tra¹ g. (treigl. b.) -où, -ezoù peth; dim; busnes, mater; eiddo

t. (ebet) dim (yn y) byd, dim o gwb(w)l, dim yw dim; dim bripsyn/rhithyn

t. didalvez! y peth/llwd(w)n/creadur/ dyn di-ddim / da-i-ddim/diwerth! y pwdryn!

t. guzh(et) peth cuddiedig; dirgelwch

t. pe dra rhywbeth neu'i gilydd

t. Yann an hini eo busnes Yann / mater i Yann yw e, nid ein busnes ni yw e, ’does a wnelo’r mater ddim â ni/chi

an dra-mañ’n dra, y peth hwn/hyn a’r peth arall, hyn ac arall

an dra-se hwnna, hynny

bezañ en/war e dra bod yn eiddo iddo

dister dra peth diwerth/dibwys/tila

diwar an disterañ dra ar yr esgus lleia’, am y rheswm mwya’ tila

(ar) gwellañ t. y peth gorau

ha t. a ’wn i ddim beth

hep t. ebet, hep nep t. heb ddim yn y byd, heb ddimai/geiniog goch y delyn, heb ddim ar ei (h)elw

kalz t., kalz/meur a dra llawer (o beth/bethau)

n’eo ket kalz t. ’dyw e’n ddim byd, ’dyw e ddim (yn) llawer o beth

kaout t. meddu ar eiddo

kement/pep tra pob peth, popeth

ken sioul ha t. mor dawel a ’wn i ddim beth

kentañ t., ar gwellañ t. y peth cynta’/ gorau/pwysica’

nag un disterañ t. dim blewyn (ffig.)/ bripsyn/mymryn/rhithyn, dim o’r ychydig lleia’

ne reer t. gant netra dim o ddim ni ddaw, ni wneir dim o ddim, rhaid cael lliw cyn lliw(i)o/ llifo

nebeut a dra dim o beth, ychydig bach

reiñ t. evit t. rhoi llygad am lygad (a dant am ddant), talu’r pwyth / talu’r hen chwech yn ôl

un dra bennak rhywbeth

un dra vat peth da

un dra guzh peth cudd(iedig)/dirgel; cyfrinach

un dra zireizh en deus graet mae e wedi gwneud rhyw gamwri

daou dra dau beth

tra²! ebych. dim o gwb(w)l

tra ma cys. tra, cyhyd ag y

trabas g. -où anghydfod, cynnen, ffrae; anhawster, baich, gofid, helynt, trafferth

sevel a reas t. cododd anghydfod/ cynnen/ffrae

kemer an holl drabasoù war e gein / he c’hein cario’r holl ofidiau ar ei gef(e)n/chef(e)n, ysgwyddo’r holl anawsterau/feichiau

Mari an trabasoù Martha drafferthus

trabasat be. ymysgwyd, ymystwyrian; cynhennu, ffraeo; gofidio, blino; aflonyddu ar, tarfu ar, trafferthu; neidio a phrancio (wrth ddawnsio)

trabasus a. blin, gofidus, poenus

trabellat be. clebran; gwegian, simsanu

trabellek a. siaradus, yn llawn cleber; sigledig, simsan

trabidellañ be. gwegian, simsanu, honcian

traet g. -où eli, ennaint

traezh g. -ioù tywod; traeth (o dywod )

stank evel t. ar mor rif y tywod mân, mor am(a)l â gwybed ym mis Awst

t.-gwak/-lonker/-krenellek traeth byw

traezhenn b. -où traeth

traezoù torf. -enn b. pethau, gwrthrychau

an t. sakr y pethau cysegredig

trafik g. -où masnach

trafikañ be. masnachu

trainañ be. llusgo; tynnu; halio; oedi, sefyll(i)an, tindroi, loetran

trais¹ a. bradwrus, twyllodrus, ffals, gau

trais² g. brad

traisañ be. bradychu; gwneud cam (â), niweidio, gwneud niwed (i)

trajedienn b. -où trasiedi

tra-ken adf yn unig, dim mwy/rhagor

trakto(u)r g. -ien tractor

tram ardd. tuag at

tramor a. tramor

tramor adf dramor

trañch g. -ed bilwg; hof, hewer, chwynnogl

trañchat be. hofio, ceib(i)o

trañchenn be. -où tafell, sleisen

trankil a. tawel, digyffro

chom t.! bydd (yn) dawel!

trankilik adf gan bwyll bach, wrth ei bwysau/phwysau, yn hamddenol, yn ara’ bach/deg

trankilite : war e drankilite gan bwyll, wrth ei bwysau, yn hamddenol, yn ara’ bach/deg

transistor g. transistor

trañsport g. -où trafnidiaeth

Ministr an Trañsporchoù Gweinidog Trafnidiaeth

trantell¹ a. ansad, simsan; gwamal, di-ddal, chwit-chwat, mympwyol, oriog

ur fouet e drantell oferwr, un afradlon

trantell² b. -ed hoeden

traoñ¹ g. -ioù gwaelod, pen isa’/pella’; troed (mynydd, ayyb.); cwm, dyffryn; de (gydag enw gwlad ayyb.)

t. ha krec’h lan a lawr, y llofft a’r llawr, i fyny’r grisiau/staer ac i lawr; o’r top i’r gwaelod; i gyd, yn llwyr

dre grec’h ha t. dros fryn a dôl, dros bant a bryn

t. an iliz pen isa’/pella’/draw’r eglwys

t. ar bajenn godre/gwaelod y tudalen

notenn t. ar bajenn troednodyn

Amerika an t. de America

d’an t., war draoñ, ouzh t. i lawr, tuag i lawr; i lawr llawr; i’r gwaelod

d’an t.! i lawr â thi! i lawr ag e! i lawr â hi! i lawr â ni! i lawr â chi! i lawr â nhw!

ar c’hentañ Ministr d’an t.! i lawr â’r Prif Weinidog!

gwin d’an t.! i lawr â’r gwin! yfwch y gwin!

kas d’an t. bwrw/taro i lawr, tynnu i lawr, dymchwel, dinistrio; disodli, diorseddu; tanseilio; hala i lawr; llyncu

mont d’an t. mynd (tuag) i lawr

mont a ra d’an t.? (am fwyd) ydy e’n dda?

treiñ a ra an avel d’an t. mae’r gwynt yn troi tua’r de

en t. ar/yn y gwaelod; islaw; lawr llawr, lawr (y) grisiau; yn y de

pouez-t. ’zo gant an hent mae’r ffordd/hewl yn disgyn / yn mynd tuag i lawr

traoñ² a. gwaelod, is(el)a’

ar vuzell draoñ y wefus isa’

traonienn b. -où cwm, dyffryn, glyn, pant

t. skeud ar marv glyn cysgod angau

dre draonienn ha menez dros bant a bryn, dros fryn a dôl

n’eus t. na ve ur sav en he c’hichen nid oes (g)allt heb oriwaered

traoù ll. tra qv. pethau; materion; llestri

t. aod bwyd/pysgod glan môr

t. ar relijion pethau yn ymwneud â chrefydd, materion crefydd

t. dous pethau melys; diodydd melys

t. (dre) laezh bwyd llaeth

t. ha t. all hyn ac arall

t. lein llestri cinio

t. mat da zebriñ, t. lipous pethau da i’w bwyta, pethau blasus, danteithion

t. nevez ’zo ganti mae’n disgwyl (plentyn), mae’n feichiog, mae hi’n magu mân esgyrn(ffig.), mae ganddi gip yn y popty (ar laf.)

t. tanav diodydd

t. tev bwyd sylweddol

an t. gant an t. annez stal laoù popeth yn ei le a bydd tref(e)n ar bethau

cheñchet krenn an traoù mae pethau wedi newid yn llwyr, daeth tro ar fyd

debriñ e draoù gwastraffu/bradu/ afradu’i eiddo

lakat traoù tomm gwisgo dillad twym/cynnes

ne oa ket an t. war o zu mat / war o reizh / en o reizh ’doedd pethau ddim yn iawn

traouachoù ll. petheuach, manach bethau, trugareddau

trap(ed) g. -où trap, magl

trapañ be. curo (ŵy/wy, ayyb.); clebran

trapard g. -ed un byrdew, stocyn bach o ddyn

trawalc'h adf digon

t. en deus bet mae e wedi cael ei wala; mae e wedi cael digon (+ ffig.); mae hi wedi mynd i’r pen arno

t. (am eus bet)! t. da’m lêr! dyna ddigon! ’rwy’ wedi cael llond bol(a)! (ffig.)

t. (gant se)! dyna ddigon (am hynny)! rho’r gorau/rhowch y gorau iddi! bydd/byddwch dawel am hynna!

tre¹ a. cywir, taliaidd, agos i’w (l)le, propor

un den t. dyn cywir/taliaidd, gŵr agos i’w le / bonheddig, bonheddwr

tre² adf (yn) llwyr, cwb(w)l, yn gyfan gwb(w)l, yn hollol, (ar laf.) reit; iawn; yn iawn

t. betek ar fin hyd at y diwedd yn deg

t. da draoñ al liorzh hyd at ben pella’r ardd yn deg

t. e-kichen yn dynn yn ymyl / wrth och(o)r, yn union gerllaw, reit ar bwys

t.-ha-t. i gyd, yn llwyr, yn drylwyr, yn fanwl, yn grwn, yn gyfan gwb(w)l, yn hollol, trwyddo/ drwyddo draw

didalvez-t. cwb(w)l/hollol ddiwerth

disammet-t. cwb(w)l rydd, wedi cael rhyddhad llwyr

freuzet-t. wedi’i (d)dinistrio yn llwyr / yn gyfan gwb(w)l / i gyd

mat-t. da iawn

ne oa ket t. war e du (mat) ’doedd ei hwyl ddim yn rhy dda, ’doedd e ddim yn hollol iawn

ne oa ket c’hoazh noz t. ’doedd hi ddim yn gwb(w)l/hollol dywyll eto, ’doedd hi ddim wedi nosi’n llwyr eto

tre³ adf i mewn

mont t.; dont t. mynd i mewn; dod i mewn

tre⁴ adf yn gymwys, yn hollol, yn union, reit (ar laf.)

t. e-kichen yn dynn yn ymyl, reit ar bwys (ar laf.), yn agos iawn

n’eo ket t. ar memes brezhoneg ’dyw e ddim yn hollol yr un Llydaweg

n’emañ ket t. e-kreiz ’dyw e ddim yn gymwys/hollol/union yng nghanol y dre’/ddinas, ’dyw e ddim cweit/reit yng nghanol y dre’/ddinas (ar laf.)

t. war an uhel yn union ar y brig, ar y copa’n deg

tre⁵ g. trai

t. a zo mae’r môr ar drai; mae’r llanw allan/mas

unan na ra t. na lanv un nad oes berwi na rhost(i)o arno; un nad oes wybod ei dwym na’i oer

tre⁶ b. gw trev

treant g. -où tryfer

treantiñ be. tryferu; gwanu, trywanu

trebez g. -ioù trybedd

t. e c’houzoug pont/trybedd ei ysgwydd

t.-mor seren fôr

trec’h¹ a ac adf. trech; buddugoliaethus

t. eo din/warnon mae’n drech na fi/mi

bezañ t. da/war ub. bod yn drech na rhn, trechu/maeddu rhn, cael yr oruchafiaeth ar rn

da vreur n’eo ket t. din ’dyw dy frawd ddim yn drech/gryfach na fi/mi

piv a zo t.? pwy enillodd? pwy yw’r buddugol? pwy aeth â hi? pwy gariodd (y dydd)?

en em laka(a)t a ra t. d’an holl mae’n credu’i fod yn drech/well na phawb

trec’h² g. -ioù buddugoliaeth, goruchafiaeth

aet (eo) an t. gantañ mae wedi ennill / wedi cario(’r dydd)

ganimp/ganeomp e vo an t.! an t. a vo ganimp/ganeomp! fe orchfygwn ni!

pakañ an t. war ub. trechu/maeddu rhn, cael yr oruchafiaeth ar rn, ennill y fuddugoliaeth dros rn

trec'hiñ be. trechu, bod yn drech (na), maeddu, cael y gorau (ar), curo, concro, goresgyn; bod yn fuddugol, ennill, cario(’r dydd)

hennezh a drec’h ar boeson/voeson warnañ mae’r ddiod yn drech nag e

tredan g. trydan

tredanel a. trydanol

tredaner g. -ien trydanwr

trede g. trefn. trydydd g.; trydedd b.

trederenn/trederann b. -où traean

trefoedach/trefoedaj g. -où tafodiaith; bratiaith

trefu g. cyffro, cynnwrf, anesmwythyd, aflonyddwch, blinder, poendod

trefuet abf wedi’i gyffroi/chyffroi, wedi’i gynhyrfu/chynhyrfu, anniddig, anesmwyth, aflonydd

bezañ t. gant udb. gofidio am rth, bod yn ofid i gyd am rth, bod yn anesmwyth (ei feddwl/meddwl) ynglŷn â rhth

trefuiñ be. cyffroi, cynhyrfu, anesmwytho, aflonyddu (ar), blino, gofidio, poeni

tregas g. helynt, trafferth; gofid, blinder, poen

tregasiñ be. anesmwytho, blino, gofidio, poeni, pryderu

arabat t. ho penn! peidiwch â phoeni! peidiwch â blino (eich pen) / mwydro eich pen!

Treger, Bro Dreger b. Bro Dreger (talaith ac esgobaeth yng ngogledd Llydaw ) Tréguier (Ffrg)

Tregeriad g. Tregeriz brodor o Fro Dreger

tregerieg g. tafodiaith/iaith Bro Dreger

tregerniñ be. atseinio/datseinio, diasbedain; dirgrynu

tregont rhif. deg ar hugain

tregontvet trefn. degfed ar hugain

treid ll. troad qv.

bezañ aet e dreid er memes botez, bezañ strobet e dreid (ffig.) bod mewn helynt/picil/trafferth, bod mewn cawl/ twll (ffig.)

bezañ dindan/etre t. ub. bod o dan draed rhn, bod yn glwtyn llawr i rn, bod yn was bach / yn forwyn fach i rn (ffig.)

birviñ a ra war e dreid mae (e) ar waith i gyd, mae (e) ar bigau’r drain

e dreid war an tu dastum / war zastum ei draed yn troi mewn

e dreid war an tu skuilh / war skuilh ei draed yn troi mas/allan, traed chwarter i dri

ficher t. dyn traed, co cyrn (ar laf.)

war e dreid noazh yn droednoeth, heb ddim ar/am ei draed

treiñ/troiñ be. troi; cyfieithu; trosi

t. ar c’homzoù en oberoù troi’r geiriau yn weithredoedd

t. an toull-kil da ub. troi cef(e)n ar rn

t. ar gaoz, t. diwar ar gont newid y pwnc / y testun / yr ymadrodd, troi’r gath yn y badell (ffig.)

t. da fall troi’n ddrwg/ddiflas/gas, torri (am y tywydd )

t. e(n) troi/datblygu’n; cyfieithu i

t. fall, gwall dreiñ camgyfieithu

hennezh a dro diwarnon mae e’n troi oddi wrthyf / troi’i gefn arna’ i, mae hwnna’n f’osgoi

t. ha distreiñ, t.-distreiñ troi a throsi/ threiglo

t. penn-evit penn troi wyneb i waered

t. ar bed penn-evit-penn troi’r byd wyneb/ben i waered, chwyldroi’r byd

t. ub. diwar e hent dargyfeirio rhn

t. war e c’henoù troi wyneb i waered; dymchwel(yd), moelyd, troi drosodd

ne dro ket mat ’dyw e ddim yn gweithio’n dda/iawn (am beiriant, ayyb.); mae’n dawel, mae’n farwaidd (am fusnes)

n’ouzon ket war peseurt tu t. ’wn i ddim i ble mae troi, ’rwy’ i mewn cyfyng-gyngor

pa dro en e benn pan wêl yn dda, pan fydd yn teimlo fel gwneud, pan fydd yn ymglywed â hynny

rodig a dro a red bro y ci a gerddo a gaiff (asgwrn i’w bilo), y diwyd a lwydda, deuparth llwyddiant - diwydrwydd, egni a lwydd, ni cheir da heb lafur

unan a dro hag a zistro un chwit-chwat, un di-ddal, un fel ceiliog y gwynt, un anwadal/oriog/mympwyol/ annibynadwy

t.-distreiñ en e wele troi a throsi yn ei wely

treinell b. -où car llusg

treinellat be. llusgo; llusgo traed, oedi

treitour¹ a. annheyrngar, anffyddlon, bradwrus, twyllodrus; cas, creulon, bwystfilaidd, treisgar

evit d’ar mor bezañ t.- treitouroc’h eo ar merc’hed er i’r môr fod yn dwyllodrus - mwy twyllodrus fyth yw merched

ur plac’h t. merch dwyllodrus, gwraig anffyddlon

treitour² g. -ien bradwr

treitouriezh b. brad

treitouriñ be. cam-drin (anifeiliaid)

treizh g. -où croesiad, croesi (afon, môr), siwrnai (ar draws afon, llyn, môr); traul, treul(i)ad, treul(i)o (bwyd)

treizhad g. treizhidi, treizher g. -ien teithiwr (ar long), mordeithiwr

treizhañ be. croesi (afon,llyn, môr ); treul(i)o (bwyd )

trelatañ be. dymchwel(yd); taflu oddi ar ei (h)echel; gofidio, poeni, blino; drysu, hurt(i)o, mwydro; ffoli, gwirioni, dwlu, dotio, mopio, colli’i ben/phen (ffig.)

trelatet abf trelatañ qv. wedi drysu, wedi hurt(i)o, wedi colli arno/arni’i hun(an) yn lân; ar stop, wedi torri i lawr, wedi nogio (am beiriant)

trellañ/trelliñ be. dallu; camarwain, twyllo

t. brav ub. twyllo rhn yn bert/lân/llwyr, taflu/tawlu ll(u)wch i lygaid rhn

trellus a. llachar, disglair, digon i ddallu dyn/rhn

trema ardd. at, tuag at, i gyfeiriad

tremen¹ a. diwetha’, a aeth heibio

an noz t. neithiwr

ar goañv t. y gaea’ diwetha’

tremen² adf dros, mwy na

t. ezhomm gwir angen, angen affwysol/ dybryd/dychryn(llyd)/enbyd/ gwirioneddol

t. mall eo mae brys gwyllt, mae taro/ taraf mawr

t. pemp kant vloaz dros bum can mlwydd; dros bum can mlynedd

t. poent/pred eo mae’n hen bryd, mae’n hwyr glas; mae’n unfed awr ar ddeg

t.-skuizh/og wedi llwyr ymlâdd, wedi gor-flino; wedi hen alaru/syrffedu, wedi cael llond bol(a); wedi dod i ben ei dennyn/thennyn

t. sot yn ddwlach na’i (l)lun, yn ddwl bared, heb fod yn chwarter/hanner call, y tu hwnt o ddwl, dwp, hurt

dek eur t. eo mae hi wedi (troi) deg o’r gloch

tremen³ be. mynd; mynd heibio; darfod, marw; treulio (amser); digwydd; sefyll (arholiad)

t. a ra pep tra mae diwedd ar/i bopeth, ’does dim byd yn para am byth

t. da + enw neu a. edrych/ymddangos yn + enw neu a.

t. a raen da sod/sot fe fyddwn i’n edrych/ymddangos yn dwp/ffŵl/hurt/ bert (eironig)

t. diouzh an traoù e-giz m’emaint ymaddasu / addasu’i hun(an) i’r amgylchiadau

t. diouzh/eus an dud trafod/trin pob(o)l; rhyngu bodd y bob(o)l, gweithredu yn ôl dymuniad/ewyllys y bob(o)l, gweithredu i blesio’r bob(o)l

t. dirak an tele / ar skinwel / ar pell-wel ymddangos ar y teledu

t. dirak ar mikro darlledu ar y radio, siarad o flaen y meic

t. dirak va spered mynd drwy fy meddwl, dod i’r cof, ymddangos o flaen fy llygaid (ffig.)

t. e amzer treulio’i amser

t. e c’hoant boddio/diwallu/torri’i chwant

t. eus an dud ymwneud â’r bob(o)l, trin/trafod pob(o)l

Fañch an Ostiz a oar t. eus an dud mae Ffransis y Gwesteiwr yn gwybod siwd mae trin pob(o)l / sut i drafod pob(o)l

t. gant ar pezh a zo bodloni ar yr hyn sydd (ar gael), gwneud y gorau â beth sy’, ymdopi â’r hyn sydd ganddo/ ganddi

t. hep bod/mynd heb, ymdopi heb, hepgor; peidio (â)

t. hep mont peidio (â) mynd

t. lost al leue dre c’henoù ub. twyllo rhn yn lân/llwyr/bert, taflu/tawlu llwch/ lluwch i lygaid rhn

t. un arnodenn sefyll arholiad

ar pezh a dremen yr hyn sy’n digwydd, yr hyn a ddigwydd

ar vakañsoù a dremen buan bydd y gwyliau’n dod i ben yn gyflym

c’hoant ac’h eus da dremen ac’hanon da sot / evit ur sod? wyt ti’n ceisio dweud ’mod i’n dwp? wyt ti am ddweud mai/taw twpsyn/twpsen ydw’ i?

tremen⁴ g. -ioù mynd a dod, tramwy; trafnidiaeth; ymadawiad

el lec’h ma’z eus t. ez eus hent pe wenodenn lle mae ’na dramwy mae ffordd neu lwyb(y)r

t.-distremen mynd-a-dod

tremener g. -ien, tremeniad g. tremenidi tramwywr, fforddolyn, un yn mynd heibio

tremenet abf tremen qv. wedi mynd (heibio), wedi bod; wedi darfod, wedi marw (am bob(o)l)

t. eo mae wedi mynd/bod; mae wedi darfod/marw, mae wedi croesi ffin amser / wedi mynd i’r gogniant / wedi mynd o’i waith at ei wobr

t. ’oa an Ankou drezon aeth rhyw echryd/gryd lawr fy nghef(e)n

ar re dremenet yr ymadawedig, y meirw(on)

tremeniri b. trafnidiaeth, traffig; mynd-a-dod; prysurdeb

tremenvan: en/gant/war e dremenvan ar ei wely angau, ar fin marw

tremp g. -où gwrtaith, achles, gweryd, tail, dom

diwar an t. hag an amzer e kaver gwiniz da valañ yn ôl y gwrtaith / yr achles a’r tywydd y ceir gwenith i’w falu, yn ôl y llafur paratoi ynghŷd â’r tywydd y ceir cnydau ffyniannus

trempañ be. mwydo, dodi/gosod/rhoi yn wlych, trwytho; gwrteithio, teilo, achlesu, sgwaru dom

trempet abf trempañ qv.

t. evel bara soubenn wedi gwlychu / yn wlyb hyd y croen, yn wlyb diferu

tren/treñ g. -ioù trên

t. tizh trên chwim

trenk a. chwerw, sur, siarp (blas; geiriau), llym; wedi troi (am laeth )

komzoù t. geiriau llym/pigog/cas/ chwerw

trenkaat be. mynd yn fwy a mwy chwerw/ sur; mynd yn gas (am berthynas un â’i gyd-ddyn)

war drenkaat ez a an traoù kenetrezo/ kenetreze mae’n troi’n chwerw/ddrwg rhyngddyn nhw, mae hi’n gwaethygu/twymo/ poethi/cymylu/ tywyllu rhyngddyn nhw, mae pethau’n mynd o ddrwg i waeth rhyngddyn nhw

trenkañ be.. chwerwi, suro

amañ eo e trenkas ar soubenn fan hyn/yma yr aeth pethau’n chwerw

trenket abf trenkañ qv.

trepas g. -où coridor, tramwyfa; cyntedd

tres g. -où ôl, marc, nod; golwg, graen

t. ar skuizhder warnañ/warni a golwg flinedig arno/arni

t. fall ’zo warnañ/warni mae golwg wael arno/arni

t. un den prest da vervel ’zo warnañ/warni mae golwg angau / y bedd arno/arni

e t. ur vourc’hizez fel ladi, (yn ddirmygus) fel doli pen seld

hervez an t. a zo warnoc’h n’hoc’h ket eus ar vro-mañ yn ôl eich golwg/ gwedd ’dych chi ddim o’r wlad/ardal hon

tresadenn b. -où llun, darlun; amlinelliad

tresañ be. gwneud/tynnu llun, darlunio; gwneud amlinelliad (o)

t. da ub. bod yn debyg i rn, tynnu ar ôl rhn

t. ton da ub. clodfori/canmol rhn, canu clodydd rhn

treset abf tresañ qv.

bezañ t. da udb. bod wedi’i eni i rth, bod wedi’i ’stofi ar gyfer rhth

trest g. -où cae/parc mawr

treujenn b. -où boncyff; coesgyn; coes (ysgub, brws); clarinét (ar laf.)

t.-gaol bonyn bresychen

treus- rhagd traws-

treuskas be. trosglwyddo, traddodi

treuskrivadur g. -où trawsgrifiad, trawsgript; trawslythreniad

treuskrivañ be. trawsgrifio; traws-lythrennu

treust g. -où trawst

treustel b. -ioù trestl

treut a. main, tenau

t. eo ar peuriñ/vuhez ganto mae hi’n fain/ denau/dynn/llwm/dlawd arnyn nhw, maen nhw’n llwm/dlawd

t. ’vel ur gioc’h / ur vazh / an Ankou / un ecce homo / revr ur gegin e miz C’hwevreur / ur c’hi klañv tenau fel latsen/milgi/ (y)sgerbwd/(e)styllen / dwy lath o edau/ linyn, tenau fel pe bai’n bwyta gwellt ei wely

dont da vezañ t., dont da vezañ treutoc’h-t./-treut(añ) teneuo; cil(i)o/ torri/shifo (o ran pryd a gwedd)

ul labous t. (ffig.) aderyn brith (ffig. am ddyn)

un den bras ha t. un fel dwy lath i edau/linyn

treuz¹ a.

kemer un hent t. torri llwyb(y)r llygad/tarw, tynnu plet (ffig.)

treuz² g. -où lled; trwch; ffordd; traws;

t. un neudenn trwch blewyn

t. ur biz trwch bys

ar mor-se n’eus ket a dreuz dezhañ y môr yna : ’does dim modd mynd ar ei draws / ’does dim modd ei groesi

treuz- rhagd traws-

treuzañ/treuziñ be. croesi; mynd drwy; gwanu; treiddio (i)

treuz-didreuz a. igam-ogam

mont a ra gant an hent t.-d. mae’n mesur (lled) yr heol (ffig.), mae’n igamogamu

treuzdisplegañ be. camddehongli, camesbonio

treuzell b. -où pompren, pont droed

treuzelloù ll. cledrau

treuzenn b. -où croesfan

treuzer g. -ien teithiwr (ar long)

treuz-erc’h g. lili wen fach, eirlys, tlws yr eira

treuzet abf treuziñ qv.

t. on! ’rwy’n wlyb hyd y croen! ’rwy’n wlyb diferu/diferol, ’rwy’n wlyb domen/sopen/stecs!

treuzfurmiñ be. trawsffurfio

treuzgeot torf. -enn b. (bot.) glaswellt y cŵn, marchwellt

treuzigellañ be. igam-ogamu

treuzintent be. camddeall, camddehongli

treuzkas be. trosglwyddo

treuzkemer be. camgymryd, camddeall

treuzlonkañ be. llyncu o chwith

treuzoù ll. treuz qv. trothwy, carreg y drws; ffiniau, terfynau

t. ar prenestr sil ffenestr

chom war da d.! cadw dy drwyn mas! cadw di allan/mas ohoni! ’dyw e ddim byd i’w wneud â thi, ’does a wnelo fo ddim (byd) â thi! paid â busnesa(n)! cadw dy fys o’r brywes!

n’eus t. ebet war he dor! ’all hi ddim cau’i cheg!

treuzplantadenn b. -où traws-blaniad

treuzplantañ be. trawsblannu

treuzplueg b. -où clustog/gobennydd hir (led y gwely)

treuzus a. treiddiadwy, hydraidd

treuzvarchiñ be. (ffig.) rhoi ei droed ynddi

treuzwel(us) a. tryloyw

treuzwiskañ be. trawswisgo

trev/tre b. -ioù rhan o blwyf yn cynnwys capel anwes

trevad g. -où cnwd, cynhaea’

trevadenn b. -où trefedigaeth, gwladfa, gwladychfa

trevadenner g. -ien gwladychwr

trevadennerezh g. gwladychiaeth

trevadenniñ be. gwladychu

trevaliañ/trevariañ be. drysu, hurt(i)o, colli pwyll; cyffroi, cynhyrfu

trevaliet/trevariet abf cymysglyd, wedi drysu, wedi hurt(i)o, wedi colli'i bwyll/ phwyll; wedi cyffroi/cynhyrfu

t. eo he fenn mae hi wedi drysu; mae hi’n ofid i gyd, mae’n llawn gofid

trevell g. llafur, gwaith; trafferth, ffwdan

tri rhif. tri

t. devezh tridiau

t. ha t., a-drioù bob yn dri, fesul tri

ar pezh a oar t. ne chom ket pell en ti, kaoz a dri ne dalv netra, tra-guzh da dri neb a lavar - a-barzh nemeur an holl / un all her goar nid cyfrinach ond rhwng dau, rhin deuddyn cyfrin yw - rhin tridyn cannyn a’i clyw

bep tri miz bob tri mis, bob chwarter

e-lec’h ma vez t. e vez toull an ti, etre daou e ya mat - etre tri ne ya mui dedwydd deuddyn - nid tri, digon deuddyn - heb drydydd

t.-c’hard/-farzh tri chwarter

triad g. triawd

triakl g. triagl/triog

triakler g. -ien twyllwr, hocedwr, cwac

tric’hogn(ek)/tric'horn¹(ek) a. trichornel

tric’hogn/tric’horn² g. -ioù triongl

ur park a dri c’hogn/c’horn cae/parc trichornel

tridal be. cyffroi, cynhyrfu, bod yn gyffro i gyd, crynu (gan emosiwn )

tridoublañ be. treblu

trifarzh g. tri chwarter

trigementiñ be. treblu

triliv a. a g. trilliw; baner drilliw (Ffrainc)

trimiziad g. -où tymor (ysgol, coleg)

trimiziek a. chwarterol

triñchin/triñchon g. a thorf. -enn b. (bot.) suran, dail surion bach

t.-gad (bot.) suran y coed, bara a chaws y gwcw

trinkañ be. taro gwydrau (cyn yfed); llymeit(i)an, (cyd)yfed

trip(ig) b. trot fach ysgafn

kerzhout d’an dripig mynd ar drot

tripal be. neidio, sboncio, dawnsio (mewn tymer); trot(i)an, mynd ar drot

tripata be. trot(i)an, mynd ar drot

trist a. trist, digalon

t. eo pa soñjer mae’n drist/chwith meddwl

t. evel Doue Plouveur pa’n doa bet yod ed-du noz e bardon, t.-marv difrifol/sobor o drist

bezañ t. bod yn drist, teimlo’n drist

tristaat be. tristáu, digalonni

tristidigezh b. tristwch

trivet trefn. trydydd

trivliad g. -où cyffro, cynhyrfiad, gwefr, teimlad cyffrous, emosiwn

trivliañ be. cyffroi, cynhyrfu, crynu (gan emosiwn)

triwec'h rhif. deunaw

triwec'hvet trefn. deunawfed

trizek rhif. gb. tri ar ddeg g.; tair ar ddeg b.

trizekvet trefn. gb. trydydd ar ddeg g.; trydedd ar ddeg b.

trizroad(ek) a. teirtroed

tro¹ a. tro, wedi'i droi/throi, cordeddog; wedi suro, wedi troi/ceulo

tro² b. -ioù tro; cyfle; achos, amgylchiad, modd, dull; ffordd; camdra, camdro(ad); cyflwr (gram.)

t. a ra gant he c’haoz mae hi’n troi a threiglo wrth ddweud ei stori, mae hi’n crwydro/mynd i bobman wrth adrodd ei stori

t. amañ y ffordd hon/hyn/yma, yn y cyffiniau hyn/yma

pell ‘zo n’oc’h ket bet tro amañ mae yna amser (maith) oddi ar i chi fod y ffordd yma / yn y cyffiniau hyn

t. ebet ddim un waith (o gwb(w)l); erioed; byth (gyda’r neg.)

t. pe dro rywdro/rywbryd neu’i gilydd

ar c’hentañ t. y tro nesa’

bep t. bob tro, yn wastad

bep eil t., t.-ha-t. am/ar/bob yn ail

bezañ un tamm t. ennañ/enni gant udb. bod â thipyn o falchder yn rhth, bod yn eitha’ balch o rth

c’hoari/ober/tennañ un dro vil/ gamm/lous d’ub. chwarae tric brwnt/cas/gwael ar rn, gwneud tro gwael â rhn

diouzh ma vo an dro yn ôl fel y daw, mae’n dibynnu sut/siwd y bydd pethau

d’o zro yn eu tro

e t. an ugent eus ar miz-mañ tua’r ugeinfed o’r mis ’ma

e t. ma vin bev tra bydda’ i byw, cyhyd ag y bydda’ i (byw)

e t. penn kentañ ar c’hantved tua dechrau’r ganrif

gortoz an t. aros am / disgwyl y cyfle

goût a ouzon/ran an dro d’e ober ’rwy’n gwybod sut i’w wneud, fe wn i siwd i’w wneud

graet eo va zro ganin! mae hi ar ben / wedi canu / yn ddominô arna’ i!

kavout t. (gaer) cael cyfle (gwych)

ma kavan an dro os caf i’r cyfle

ke/kerz a-ziwar ma/va zro! cer/dos o dan draed! cer o’m ffordd i! dos oddi yma!

kemer t. eus udb. achub/dal(a) mantais ar rth, gwneud yn fawr o rth

kentañ t. y tro cynta’; y tro nesa’

klask e dro disgwyl/aros ei dro; disgwyl/aros ei gyfle

n’ouzon ket penaos e oa bet an dro ganto ’wn i ddim sut/siwd aeth/bu(odd) hi arnyn nhw

ober t. / an dro (da) mynd o gwmpas/ gylch

ober t. war ub. twyllo rhn

ober un tamm t. mynd am dro bach

oc’h ober e droioù / he zroioù kentañ yn rhedeg mewn (am gar)

pep hini d’e dro pob un yn ei dro

un dro wenn/c’houllo siwrnai ofer, tro seithug

t.-bellaat (gram.) cyflwr abladol

t.-bleg tro (mewn ffordd )

t.-g’helver (gram.) cyflwr cyfarchol

t.-c’henel (gram.) cyflwr genidol

t.-damall (gram.) cyflwr gwrthrychol

t.-distro chwit-chwat, di-ddal, anwadal, oriog, mympwyol

t.-dro, t.-war-dro o gwmpas, o gylch, o amgylch, oddeutu; cylchynol

an t.-war-droioù y cyffiniau, yr ardaloedd cylchynol

en t.-war-droioù yn y cyffiniau, yn yr ardaloedd cylchynol

t.-envel (gram.) cyflwr enwol

t.-gamm tro gwael, cast, tric

c’hoari un dro-gamm d’ub. gwneud t. gwael â rhn; chwarae tric ar rn

t.-heol (bot.) llygad llo mawr, llygad y dydd mawr

t.-lavar ymadrodd, priod-ddull

t.-ouesk tric consuriwr; tro cyflym/clou/chwim/sydyn, twyll

t.-spered agwedd meddwl, anian, natur, ffordd, tuedd, cymeriad

diaes eo kompren t.-spered ar seurt tud mae’n anodd deall (agwedd) meddwl / ffordd o feddwl rhai/pob(o)l fel yna

t.-distro chwit-chwat, di-ddal, gwamal, mympwyol, oriog

t.-vale tro, wâc/wacen (ar laf.)

t.-vrec'h breichled

t.-zañs dawns

troioù negeseuon

tro-war-droioù. cyffiniau; cyrion

tro³ (< e*-tro) ardd.

tro-mañ (< e*-tro ma) cys.

troad g. treid; daoudroad troed; carn (cyllell); coes (erfyn)

laka(a)t e droad er par rhoi’i droed lawr, dangos pwy yw’r meistr

t.-potin/boul troed glwb

t.-bleiz (bot.) gwyddfid

t.-ebeul (bot.) fioled, sanau’r gwcw/ gog, llysiau’r drindod

t.-gad (bot,) clust/troed yr ysgyfarnog / y sgwarnog, meillionen gedenog

t.-kog (bot.) blodau menyn

t.-leue (bot.) lili’r grog,

t.-marc’h (bot.) dail troed yr ebol

troadad g. troed dost/boenus

troadañ be. dodi/gosod/rhoi coes (ar frws/forthwyl/raw ayyb.)

t. gevier palu/rhaffu celwyddau

troadigell b. -où pedal

troadig-kamm g. sgots, esgil, cicston

troatad g. -où troedfedd

pa vez roet un t. d’ar c’hi atav e klask daou pe dri rhowch fodfedd i ddyn ac fe gymer(iff) e droedfedd/ lathen

troazh g. dŵr (o’r bledren), piso, troeth

troazhañ be. gwneud/gollwng dŵr, piso, colli deigryn (ffig.), troethi

troc’h¹ a. wedi’i sbaddu

troc'h² g. -(i)où toriad; trwch; cwt, briw, clwyf, archoll; awch, min; ffin; newid mawr; dawn, gallu; cwlffyn, cawr, clobyn (o ddyn)

digeriñ t. bwrw ati/iddi, dechrau/ cychwyn arni

kaout t. da ober udb. bod â’r ddawn/ gallu i wneud rhth

kiget eo an t. mae’r clwyf wedi cau

un t. den cwlffyn/cawr/clobyn o ddyn

un t. glaou kalet talcen o lo caled/ carreg

un t. kaoz gair (ffig.), pwt o sgwrs; cyfweliad

ober un t. kaoz gant ub. cael gair/ sgwrs â rhn, torri gair â rhn, sgwrsio/ siarad â rhn

troc’had g. -où toriad; trwch, haenen drwchus; talp, tamaid; tafell, tocyn trwchus

un t. mat a zen gw.den

un t. rev haenen o rew

troc'hañ be. torri, trychu; torri ar draws; (y)sbaddu

t. a-dreuz torri llwybr llygad/tarw, tynnu plet (ffig.)

t. a-jelkennoù tafellu, torri’n dafelli

t. (ar) foenn lladd gwair

t. betek ar bev torri i’r byw

t. blaz udb. mynd â blas rhth

t. dezhañ e speredoù, t. dezhañ neudenn e soñjoù torri ar draws rhediad ei feddwl

t. dre an hanter torri’n ddau (hanner), torri yn ei hanner, rhannu’n ddwy (ran)

t. d’ub. e zivskouarn merwino clustiau rhn

t. e gaoz/gomz da ub. torri/siarad ar draws rhn

t. e varv eillio

t. gant ur gontell/sizailh torri â chyllell/sisiwrn

t. kuit diflannu, ei baglu/heglu/gwadnu/ sgathru hi; cil(i)o, dianc, llithro bant, sleifio ymaith

evit t. berr(-ha-berr) (i dorri stori hir) yn fyr

troc'han(ig) b. -ed dryw (bach)

troc’her g. -ien torrwr, trychwr

t.-blev torrwr gwallt, barbwr

t.-buzhug amaethwr, ffarmwr/ffermwr

t.-lann torrwr eithin; (ffig.) gwerinwr, gwladwr

troc’het abf troc’hañ qv.

t. oa bet an tredan bu toriad yn y cyflenwad trydan

troc’holiañ be. dymchwel(yd),

troell¹ b. -où troell; cranc (mecanyddol), echel

troell² torf. (bot.) ladi wen, taglys, cwlwm y cythraul/coed/gwŷdd; ffelwm/ffelwn, ewinor, bystwn (medd.)

troer/troour g. -ien tröwr, cyfieithydd

t. douar amaethwr, ffarmwr/ffermwr

t.-biñsoù sgriw dreifer

t.-pladennoù chwaraewr recordiau

troet abf treiñ qv. wedi'i droi; wedi troi/ suro (am laeth); wedi'i gyfieithu; yn dueddol (i), yn tueddu (i); yn hoff (o), bod â diddordeb (yn; mewn)

t. da lonkañ kement gaou a vefe pasket dezhañ/dezhi hygredig, parod i lyncu pob celwydd

t. d’ar / ouzh ar c’hreisteiz yn wynebu’r de

t. e vez ar vugale gant ar c’hoarioù urzhiataer mae plant yn hoffi chwaraeon/gêmau cyfrifiadur(ol)

t. eo (an amzer) war ar glav mae hi wedi troi/dod i’r glaw, mae hi wedi troi’n law, mae hi wedi dechrau bwrw (glaw) / glawio

t. gant e vanne (yn) hoff o godi’r bys bach / o’i ddiod

t. hardi war ar boeson wedi mynd i afael y ddiod

t. mat eo mae mewn hwyl dda / hwyliau da

t. on gant ar yezhoù mae diddordeb gen i / gyda fi mewn ieithoedd

gwall-droet eo gant an trenioù mae diddordeb mawr gydag e / ganddo fo mewn trenau, mae’n ymddiddori’n fawr mewn trenau

an amzer a zo t. mat mae’r tywydd wedi gwella, mae hi wedi codi’n deg, mae wedi hinddanu/goleuo

n’eo ket t. da labouret ’does dim awydd/chwant/hwyl gweithio arno/arni, ’dyw e/hi ddim yn teimlo fel gweithio; ’dyw e/hi ddim wedi’i (g)eni/stofi i weithio

troetoc’h oa gant un tamm yar rostet eget gant ur plac’h yaouank displuet mwy deniadol/dymunol iddo oedd tamaid o gyw iâr wedi’i rost(i)o na merch ifanc hanner noeth/porcyn (ar laf.)

trofe g .tlws, cwpan, llawryf (ffig.), troffi

troiad b. -où tro; ymweliad; taith

mont da ober un droiad pesketa mynd i bysgota (am ychydig/dipyn/ getyn)

ober e droiad war an douar dod am dro ar y ddaear

troiata be. chwyrlïo; tin-droi

troidell b. ystryw, dyfais, dichell, twyll

troidellañ be. troelli, ymdroelli; troi a throsi/threiglo; chwyrlïo

troidellek a. troellog, igam-ogam; cyfrwys, dichellgar

troidigezh b. -ioù cyfieith(i)ad

troienn b.-où tro, taith, siwrnai; ymadrodd

un droienn adferb ymadrodd adferfol

troiñ be. gw. treiñ

trok g. -où, trokadenn b. -où trwcad, cyfnewid(iad)

ober un t. ti trwco/cyfnewid tŷ

trokañ be. trwco, cyfnewid, ffeirio

trolinenn b. -où amlinell

trompilh b. -où trwmped, utgorn

c’hoari/seniñ gant an drompilh canu’r trwmped

tromplañ be. twyllo, hocedu, cafflo; camarwain

en em dromplañ camgymryd, camsynied, gwneud camgymeriad/ camsyniad, methu

trompler be. -ien twyllwr, hocedwr, cafflwr

tromplet abf tromplañ qv.

t. out ’rwyt ti’n anghywir/methu

t. out bet gantañ fe gefaist/gest ti dy dwyllo ganddo, mae wedi dy dwyllo di

tromplus a. twyllodrus, camarweiniol

tron g. -ioù gorsedd

ober t. swancan/swanc(i)o, bod â thipyn o doriad/dorrad, torri cýt

ur bern t. a vez ganto mae tipyn o dwtsh/steil/swanc yn perthyn iddyn nhw, maen nhw’n swancan dipyn, mae tipyn o gachu ceiliog yn perthyn iddyn nhw (aflednais : ar laf.)

troñsad g. dyrnaid, bwnsiaid, sypyn, clwstwr, clwm, bwndel

troñsañ be. torchi, twco, troi lan / i fyny (am goes trowser)

troñset abf troñsañ qv.

t. ’oa e vañchoù gantañ ’roedd wedi torchi’i lewys

tropad g. -où torf, tyrfa, haid, criw

tropell g. -où diadell, haid ( o anifeiliaid)

trot g. trot, tuth

mont d’an trot mynd ar drot, mynd drot-drot, trot(i)an

kas ar gazeg d’an t. dodi/hala’r gaseg ar drot,(y)sbarduno’r gaseg

kas an traoù d’an trot berwi bwyd ar ormod o wres / yn rhy ffyrnig, berwi rhth yn grychion/ grychias

trotal/trotañ be. trot(i)an, tuthio; (ffig.) berwi’n grychion/grychias

troterez b. -ioù sgwter (tegan)

trouskenn b. -où crachen (ar glwyf); cramen, haenen

trouz gb. sŵn, stŵr, trwst, twrw; dadl frwd, ffrae, cynnen, cweryl; cerydd

t. brezel ’zo mae sôn am ryfel, maen nhw’n proffwydo y daw (hi’n) rhyfel

t. glav ’zo mae hi’n bygwth glaw

t. ruz ’zo etrezo mae yna ffrae enbyd/ gas rhyngddyn nhw, mae hi’n dân golau cols rhyngddyn nhw, maen nhw benben â’i gilydd

c’hwezhañ/sevel t. corddi (ffig.), cynhyrfu’r dyfroedd (ffig.), codi twrw

gwashoc’h an drouz evit ar gloaz, muioc’h a drouz eget a daolioù mwy o dwrw nag o daro, mwy y twrw na’r taro, mwy y braw na’r briw

klask t. ceisio codi cynnen, ceisio dechrau dadl/ffrae

ober t. gwneud sŵn, codi twrw; taranu, tyrfo/tyrfu

dihan/paouez d’ober t.! bydd (yn) dawel/ddistaw! gad dy sŵn/stŵr!

ober t. d’ub. rhoi stŵr i rn, ceryddu/ cymhennu/cystwyo/dwrdio/termo rhn

trouzal be. gwneud sŵn/stŵr, codi twrw; swnian; taranu (+ ffig.), tyrfo, trystio/ trwsto; murmur, hym(i)an; ceryddu, cymhennu, cystwyo, dwrdio, termo, rhoi pryd o dafod (i)

trouzus a. swnllyd, stwrllyd

trovan b. -où trofan

T. ar C’hrank Trofan Cancr

T. ar C’havr Trofan Capricorn

dindan an drovan isdrofannol

trovezh b. -ioù tro, gwaith

truant g. -ed cardotyn, truan

truantal be.cardota, begera; achwyn, conan, swnian

trubard¹ a. bradwrus; twyllodrus

trubard² g. -ed bradwr

t. eo d’e c’her gw. ger

trubarderezh g. brad

trubardiñ be. bradychu

trubuilh g. -où trafferth, helynt, helbul; digofaint, diflastod, trwbwl; adfyd, trallod, gofid, gorthrymder

kaout gwall-drubuilhoù goddef gorthrymderau

trubuilhañ be. aflonyddu (ar), poeni, blino, tarfu (ar), bod yn boen a blinder (i), trwblu

trubuilhet abf gofidus, pryderus, blinderog; trallodus

trubuilhus a. cythryblus, helbulus

truez b. trueni

kaout t. ouzh ub. cymryd trueni ar rn, bod yn flin am rn; tosturio/trugarhau wrth rn

truezus a. truenus, gresynus, alaethus; tosturiol

trugar b. hyfrydwch, mwynhad, pleser, cordial i’r galon (ffig.)

un drugar eo! mae’n fendith/iechyd/ nefoedd! mae’n (beth) amheuthun!

un drugar eo bezañ amañ mae’n falm i’r enaid i fod yma, mae’n fendith cael bod yma, mae’n hyfrydwch (pur) i fod yma

un drugar o gwelout! yn bleser/siew eu gweld!

trugarekaat be. diolch

da drugarekaat (a ran)! diolch i ti!

ho t. (a ran)! diolch i chi!

trugarez b. trugaredd, tosturi; diolch

t. dit/deoc’h diolch i ti/chi

a drugarez Doue drwy drugaredd (Duw)

trugarezus a. trugarog, tosturiol

truilhe(nne)k a. carpiog, rhacsog, yn rhacs

truilhenn b. -où cerpyn, rhecsyn/rhacsyn

truilhoù ll. carpiau, rhacs

trumm: a daol trumm adf yn ddisymwth, yn sydyn

tu g. -ioù tu, och(o)r; modd, ffordd; cyfeiriad; cyfle

t. ar c’hreisteiz / ar sud y de

t. enep/kontrol/gin tu/och(o)r chwith, cefn, verso

t. gwiridik/kizidik ub. man gwan rhn

t. pe du, t. bennak rywle neu’i gilydd

t. ’zo da nijal mae modd/mae’n bosib(l) hedfan

n’eus ket t. da vont ’does dim modd / ’dyw hi ddim yn bosib(l) / mae’n amhosib(l) mynd

a bep t. ar bob llaw, o boptu, ar bob och(o)r

a du ebet ar unrhyw gyfri’, am ffortiwn, am bris yn y byd, am unrhyw bris, dros fy nghrogi

an t. a-raok y tu blaen

an t. en/he deus mae’n gwybod siwd/ sut mae gwneud, mae’n ei medru hi, mae siâp arno

n’en deus t. da vann! does dim siâp arno i wneud dim! mae’n gwb(w)l/ hollol ddi-glem! (â’i ddwylo), mae dwy law chwith gydag e / ganddo fo

an t. gounit /kreñv / war-c’horre y trecha’, yr och(o)r fuddugol, y tîm buddugol

bezañ souezhet war an t. mat cael siom o’r och(o)r orau, bod wedi’i siomi ar yr och(o)r orau

d’an t. dehou/kleiz i’r (och(o)r) dde/ chwith

d’an t. dehoù da dremen da gentañ, (al) lañs d’an t. dehoù blaenoriaeth i’r dde

emañ war e du mat mae mewn hwyl dda / hwyliau da; mae e ar ben ei ddigon / yn ei seithfed nef / yn ei ogoniant / yn ei elfen / wrth ei fodd

n’eo/n’emañ ket war e du (mat) ’dyw e ddim mewn hwyl dda / mewn hwyliau da, mae mewn hwyl wael, ’dyw ei hwyl e ddim yn dda, mae’n ddi-hwyl

en t all/arall d’udb. yr och(o)r arall/ draw i rth, y tu draw/hwnt i rth; mwy na rhth

n’eus ket en t. all dezhañ ’does mo’i well, ’does dim curo arno, ’does neb yn yr un cae ag e (ffig.), ’does neb i gystadlu / i’w gymharu ag e, ’ddaw neb i’w ’sgidiau fe

en t. all d’ar mor dros y môr, dramor, yr och(o)r draw i’r môr

en t. all d’e walc’h mwy na’i wala/ ddigon

en t. all ma c’hell y tu hwnt i’w allu, mwy na’i allu

en t. dehou ar y dde

en t. hont d’udb y tu draw/hwnt i rth

en t. kleiz ar y chwith

en daou du (da) o boptu, y ddwy och(o)r (i)

eus peseurt t. e teu an avel? o ba gyfeiriad y mae’r gwynt (yn chwythu)? ym mha gyfer y mae’r gwynt?

gouzout an t. da ober an dra-mañ ’n-dra gwybod sut/siwd i wneud y peth a’r peth, bod â’r ddawn/gallu i wneud y peth a’r peth

kaout an t. gounid war ub. maeddu/ trechu rhn, cael y gorau/trecha’ ar rn

kaout an t. diouzh ub., kemer e du war ub. dod i ben â rhn, llwyddo i drin/drafod rhn; bod yn drech na rhn, cael y trecha’ ar rn

kavet ’m eus an t. ’rwy’ i wedi dod o hyd i ffordd; fe wn i sut/siwd; fe gefais/ ges i’r cyfle

kemer an traou war an t. mat edrych ar bethau ar yr och(o)r olau/orau

klask an t. chwilio am y cyfle / am gyfle, disgwyl (y) cyfle

koll an t. colli’r cyfle

mont en t. all mynd i’r och(o)r draw / i’r gogoniant, croesi (a ffig.), (ffig.) darfod, marw

nevez aet d’an t. all newydd fynd i’r och(o)r draw / i’r gogniant, newydd groesi, newydd ddarfod/farw

nevez aet d’an / en t. all da hanter kant vloaz newydd groesi’r hanner cant, newydd gael ei hanner cant (oed)

mont en e du / d’e du / diouzh e du mynd ar ei ffordd/hynt, mynd i’w ffordd ei hun

n’eus ket t. d’ober kement-se ’does dim modd / mae’n amhosib(l) / ’dyw hi ddim yn bosib(l) gwneud hynny

n’ou(zo)n ket war peseurt t. treiñ ’wn i ddim i ble mae troi, ’rydw mewn cyfyng gyngor

un den a sach d’e du un/dyn/person crafangus/trachwantus/barus/hunanol

un den daou du rhagrithiwr, un dauwynebog, un/rhn ‘â gwên deg a gwenwyn ’dani’

unan eus an t. all d’ar mor un o dramor, tramorwr

war an t. dehou ar y dde; i’r dde

war an t. fall ar yr och(o)r anghywir; ar yr och(o)r dywyll (i bethau)

gwelet an traoù war an t. fall gweld yr och(o)r dywyll/wael i bethau

war an t. kleiz ar y chwith; i’r chwith

war an t. mat ar yr och(o)r iawn; ar yr och(o)r orau; mewn hwyl dda / hwyliau da; yn ei seithfed nef, yn ei (g)ogoniant, wrth ei fodd/bodd

souezhet war an t. mat wedi synnu / cael sioc / cael siom ar yr och(o)r orau

war bep t. ar bob tu/llaw/och(o)r

t. a-dreñv tu ôl, (tu) cefn

t.-gin och(o)r chwith (dilledyn); cef(e)n (dalen, darn arian ayyb.)

t.-gin ur bajenn cef(e)n y ddalen

t.-hont : an t.-hont y tu hwnt, yr och(o)r draw; (ffig.) y byd a ddaw

an/en t.-hont da udb. y tu / yr och(o)r draw i rth; mwy na rhth

en t.-mañ yr och(o)r hon/yma, y tu yma

en t.-mañ d’e driwec’h vloaz heb fod yn ddeunaw (oed), cyn bod yn ddeunaw (oed)

war an t.-dastum â’i draed/thraed yn troi i mewn

war an t.-skuilh â thraed chwarter-i-dri, â’i draed/thraed yn troi allan/mas

se ’zo tuig ha talig man a man (a sianco) yw e, brawd mogi yw tagu

tuañ be. cuddio/cwato/celu nwyddau a ddygwyd; cyfeirio; dargyfeirio, troi draw, tynnu/troi sylw; tueddu, gogwyddo, ochri

t. gant ub. ochri gyda rhn

(an) tuberkuloz g. (y) darfodedigaeth, (y) dicléin, (y) diciâu, (y) pla gwyn

tuchant(ik) adf yn union, yn y man, cyn pen dim, chwap, toc

a-benn t.! tan toc!

tuchenn b. -où bryn, bryncyn; twmpath, crug

war beg an duchenn ar ben y bryn

un duchenn.-verien/velien twmpath morgrug

tud ll. den g. dynion ll.dyn; pob(o)l, gwerin; rhieni, tad a mam; teulu, tylwyth, perthnasau

t. a benn / a boell / a skiant pob(o)l ddeallus/ hirbenn/beniog/alluog, deallusion

t. a renk/zere (uhel) gwŷr mawr/ bonheddig, bonedd/boneddigion, pob(o)l bwysig

t. a renk/zere etre pob(o)l y dosbarth canol

t. a renk/zere izel pob(o)l y dosbarth gweithiol, y werin (bob(o)l), pob(o)l gyffredin

t. a-vostad torf/tyrfa (o bob(o)l), nifer/llawer o bob(o)l

t. a-ziwar ar maez gwŷr/pob(o)l y wlad

t. a-ziavaez bro dieithriad, pob(o)l ddieithr/ddierth, pob(o)l o bant

t. a-youl-vat pob(o)l o ewyllys da; gwirfoddolwyr

t. dister/vunut, t. ar bobl gwerinwyr, gwerin bob(o)l, pob(o)l gyffredin/ddi-nod

t. divadez pob(o)l heb eu bedyddio; pob(o)l ddigrefydd, anffyddwyr

t. eveltañ pob(o)l fel yntau/fe/fo

t. hep kar na par (na yar) pob(o)l heb gâr na chyfaill yn y byd, pob(o)l hollol amddifad

t. kêr gwŷr/pob(o)l y dre’

t. kozh hen bob(o)l

t. lipous pob(o)l yn byw’n fras / yn bwyta’n dda / yn hoff o wledda

t. vras pob(o)l fawr/bwysig, pob(o)l o bwys, pwysigion

an holl dud pawb

an dud a vor morwyr, llongwyr

an dud a iliz gwŷr a gwragedd yr eglwys; offeiriaid a lleianod

an dud fidel y ffyddloniaid (eglwysig)

an dud keizh-se y trueiniaid hynny

ma/va zud fy rhieni; fy nheulu; fy mhob(o)l

kuitaat ti e dud gadael cartre’, mynd dros y nyth, mynd o dŷ ei dad a’i fam

n’eo ket eus ma/va zud ’dyw e/hi ddim yn perthyn i fi/mi o gwb(w)l

ur bern/bobl(ad)/maread/pezhiad t., ur bobl / ur c’halz a dud, un toullad t., un tamm brav/mat a dud torf/tyrfa/ nifer (dda) /llawer/crugyn/ haid/llwythi (o bob(o)l)

ur bochad/frapad/guchennad/ takad/tolpad/vandennad t. twr o bob(o)l

tudoù (ker/kaezh) bob(o)l bach/ annwyl! gyfeillion annwyl!

t.-deu(e)t oedolion, pob(o)l mewn oed

t.-kar teulu, tylwyth, perthnasau

t.-kozh mam-gu a thad-cu

t.-kaer mam yng nghyfraith a thad yng nghyfraith

t.-nevez : an dud nevez y pâr ifanc, y priodfab a’r briodasferch, y pâr newydd briodi

tudchentil/tudjentil ll. gwŷr bonheddig, boneddigion

tudenn b. -où cymeriad (mewn nofel, drama, ffilm)

tudigoù ll. pob(o)l ddi-nod; poblach

tudoniezh b. ethnoleg, ethneg

tudoniour g. -ien ethnolegydd/ethnolegwr

tuellenn b. -où pibell, piben, tiwb(yn); tap

tuet abf tuañ qv. tueddol; awyddus; addas, atebol

t. da tueddu, bod â thuedd i, bod yn dueddol o; hoffi, bod yn hoff (o)

t. da blegañ parod i blygu, taeog

t.-mat dechau/dethau, llawdde; mewn hwyliau da

tuf¹a. brau

mein t. cerrig brau

tuf² adf mall

brein-t. pwd(w)r mall (am bren )

tuf³ g. poer; poerad

t.-koukoug poeri’r gwcw

tufadenn b. -où poerad

tufañ/tufat be. poeri

tulboz torf. -enn b. torbwt

tulipez torf. -enn b. blodau tiwlip

tumpañ be. (y)mhoelyd, dymchwel; llorio; lladd

tumpet abf tumpañ qv.

bezañ t. ganti marw

tumporell g. -où lori ddymchwel(yd)/ ymchwelyd/ymhoelyd/arllwys/godi

turbod torf. -enn b. torbwt

turc’hellat be. tyrchu

turc’heller g. -ien tyrchwr

turgn¹ a. cymen, taclus, twt; glân, glanwedd; smart

turgn² g. -où turn

turgnañ be. turnio

turgner g. –ien turniwr

turiadenn b. -où twriad/turiad, cloddiad; cloddfa

t.-c’hoz pridd y wadd

turiañ/turiat be. twrio/turio, tyrchu (am foch, ayyb.)

turier g. -ien twriwr/turiwr, tyrchwr

Turk¹ a. Tyrcaidd; Twrci

Turk² g. -ed Twrc

turkantin g. teim

turkez b. -(i)où pinsiwn, (ffig.) bys a bawd (wrth binsio/wasgu)

serret ’oa an durkez warnañ ’roedd e wedi’i gornelu

Turki g. Twrci

turumell b. -où bryncyn; twmpath; tomen gladdu, carnedd, crug

t.-verien/-velien twmpath morgrug

turzhunell b. -ed, -i turtur

tus/tuzh g. trot, tuth; cerddediad

mont d’an t. mynd ar drot; cilio, ffoi

kas ub. d’an t. erlid/cwrso rhn bant, rhoi cwrs i rn, hel rhn ymaith / i ffwrdd

reiñ e dus da ub. rhoi crasad/cot(en)/ cweir/curfa/lardad i rn

tusañ/tuzhañ be. trot(i)an, mynd ar drot, tuthio

tuta be. galw/crynhoi pob(o)l/dynion, recriwt(i)o