R
r’ geir. bf gw. ra1
ra1 geir. bf (yn cyflwyno dymuniad)
r, c’hallfe/c’hellfe distreiñ! o! na allai ddod yn ôl / ddychwelyd!
r. vezo/vo ar sklerijenn! bydded goleuni!
r. vin dall / r. vin d’an diaoul d’am lonkañ (ma n’eo ket gwir)! (mae’n wir ei wala) tasai Duw’n fy nharo i’n farw yn y fan! / ’tawn i’n ateb y Farn / ’dawn i byth o’r fan! / ’fo(d)lon marw! (ar laf.), ar fy marw!
ra zeufe a-raok an noz! o! na ddeuai/ddelai cyn (y) nos!gobeithio y daw e/hi cyn iddi nosi!
Doue r. viro! na ato Duw! (Duw) a’n gwaredo/helpo!
meulet r. vezo! clod/diolch iddo!
Doue r’ho pennigo! bendith (Duw) arnoch chi!
ra2 (ffurf dreigl. < gra) bf 3 un. pres. myn. ober
mont a r. mae’n mynd
mont a r. (mat)? siwd mae’r hwyl? sut hwyl (sy’)? siwd mae’n mynd/palu/ ceib(i)o (ar laf.)?
ne r. ket forzh din, ne r. netra din ’dyw e’n gwneud (gwahaniaeth) dim i fi/mi, ’dyw e’n men(n)u dim arna’ i; ’does dim gwahaniaeth/ots ’da fi / gen i, (ni) waeth gen i
rabat g. gostyngiad; ad-daliad
r. labour gostyngiad yn yr oriau gwaith, cwtogi’r (oriau) gwaith
r. ’zo war an tiez mae gostyngiad’ cwymp(ad) ym mhris (y) tai, mae pris (y) tai wedi gostwng/cwympo/disgyn
mont war r. prinhau, lleihau (o ran nifer), gostwng
n’eus r. ebet war he zeod ’does dim diffyg/pall/taw ar ei thafod
rabatiñ be. gostwng/cwympo (pris); ad-dalu, rhoi ad-daliad; lleihau
r. d’ub. tawelu rhn (mewn tymer)
rabez torf. -enn b. (bot.) rêp, bresych yr ŷd
rabin1 g. -ed rabi (offeiriad Iddewig)
rabin2 b. -où lôn (goed), rhodfa, llwyb(y)r a choed o’i boptu; ysbaid
dre r. weithiau
rabinad b. -où llawn lôn goed
a-rabinadoù mewn mannau; yn achlysurol, o bryd i’w gilydd
rabot g. -où/rabochoù plaen/plân; stŵr, trwst, twrw, mwstwr, halibalŵ, randibŵ
rabotoù offer, tŵls
pakañ e rabotoù pac(i)o’i bethau, hel ei bac; ei gwadnu/heglu hi, ei hel hi oddi yno; (ffig.) croesi (ffin amser), mynd i’r gogniant (ffig.), dod i ddiwedd ei rawd, marw, darfod
rabotañ be. plaenio, plamo, llyfnu/llyfnhau; gwneud/codi/creu stŵr
rac’h a., adf a rhage. gw. razh1,2,3
rac’hañ be. gw. razhañ
radar g. radar
radell b. -où rafft
raden torf. -enn b. rhedyn torf. -en b.
emañ an aour ganti war ar r. mae hi’n graig o arian, mae digon(edd) o fodd gyda hi, mae hi’n gyfoethog/gefnog iawn
diwan/poulzañ/sevel evel r. e miz Mae tyfu fel madarch, tyfu’n gyflym; tyfu’n drwch
stank evel ar r. yn drwch fel rhedyn
r.-derw llawredynen/marchredyn y derw / y fagwyr, hedyn y derw / y fagwyr
r. dour tafod yr hydd / y carw
radena be. casglu/crynhoi/hel rhedyn
radenek a. yn drwch o redyn, rhedynog, yn llawn rhedyn / yn llawn o redyn
radi g. -où, radi torf. -enn b. radys ll. -en
radiateur g. -ioù rheiddiadur
radikal1 a. radical, rhyddfrydol
radikal2 g. -ed radicalydd, rhyddfrydwr
radikalism g. radicaliaeth
radio g. radio, set radio; peiriant pelydr X
r.-kasetenn radio-casét
R. Breizh-Izel Radio Gorllewin Llydaw
R. Kreiz-Breizh Radio Canolbarth Llydaw
radiografiezh b. radiograffeg
radiografiour g. -ien radiograffwr
radiologiezh b. radioleg
radiologour g. -ien radiolegwr
radioaktiv(el) a. trybelydrol, radioactif
radiom g. radiwm
radiuz g. radius
radom g. -où radom
rae1 (ffurf dreigl. < grae) bf 3 un. amherff. ober qv.
rae2 gb. -ed cath fôr
raer g. -ien gwerthwr (anifeiliaid)
r.-moc’h/-saout gwerthwr moch/ gwartheg
rafe (ffurf dreigl. < grafe) bf 3 un. pres. dibyn. ober
rafia torf. a g. raffia
rafin a. coeth, pur
rag g. achos (gyda perag mewn rhai ymadroddion arbennig)
ar r. hag ar perag yr achos a’r rheswm (pam)
goulenn ar r. hag ar perag holi a holi/chroesholi/stilio
hep r. na perag heb achos na rheswm
rag- rhagd ar ddechrau a., adf ac e.
ragach g. -où clegar; clochdar; cleber; stŵr, trwst
ragachat be. clegar; clochdar; clebran, brawlan, baldorddi, brygawthan
ragacher g. -ien clebryn, clebrwr, brawlwr, ceg fawr (ffig.)
ragain1 g. adladd
ragain2 g. -ed person croes/cynhenllyd/ blin/annifyr/piwis/gwrthnysig, anodd (ei drin)
ragainat be. atgyfnerthu, cael adferiad/ atgyfnerthiad, cael ei gef(e)n ato / ei chef(e)n ati; adfywio
raganv g. -ioù rhagenw; enw bedydd
r.-amresis(at) rhagenwolyn
r.-diabarzh rhagenw mewnol
r.-diskouez(añ) rhagenw dangosol
r.-goulenn(ata) rhagenw gofynnol
r.-gour/-person rhagenw personol
r.-perc'hennañ rhagenw meddiannol/ blaen
r.-pouezañ rhagenw ôl
r.-ren rhagenw goddrychol
r.-renadenn rhagenw gwrthrychol
r.-stagañ rhagenw perthynol
ragaoz bg. rhagbaratoad, cynllun
ragaozañ be. rhagbaratoi, cynllunio, gwneud/paratoi/llunio rhag blaen / ymlaen llaw
rag-eeun/eün adf yn syth ymlaen; yn union/syth, ar unwaith; yn uniongyrchol
rag-eeun/eün da ardd. gyferbyn â, o flaen, yn wynebu
ragell g.,b. -ed clebryn g; clebren b.
ragellat be. clebran, baldorddi, brawlan, brygawthan, parablu, preblan
rag-enep adf gyferbyn
rag-enep da ardd. gyferbyn â, o flaen, yn wynebu
ragenez b. raginizi rhagynys
ragevezh g. rhagofal, gofal ymlaen llaw
r. Doue rhagluniaeth
ragistor g. cynhanes, hanes y cynfyd
ragistorel a. cyn hanes, cynhanesyddol
ragistorour g. -ien arbenigwr ar y cynfyd
ragoberiet a. wedi’i (g)wneud ymlaen llaw
un ti r. tŷ wedi’i baratoi/wneud yn rhannau rhagblaen
ragout g. stiw, cawl trwchus, lobscows
r. bevin cawl cig eid(i)on
r. plaen/seurezed cawl llysiau (heb gig)
rahouenn b. -où rhychwant, 9 modfedd
raio/ray (ffurf dreigl. < graio/gray) bf 3 un. dyf. ober qv.
raje (ffurf dreigl. < graje) bf 3 un. amherff. dib. ober qv.
rak1 ardd. rhag; rhag of(o)n; o flaen, gerbron
aon en deus r. e skeud mae of(o)n ei gysgod arno
rak2 cys. oherwydd, oblegid, o achos
r. aon am eus da vezañ klañv oherwydd mae arna’ i ofn bod yn sâl, o achos bod arna’ i ofn y bydda’ i’n sâl
r. feson c’hlav a ra oherwydd ei bod hi’n bygwth glaw, oherwydd bod graen glaw arni
r.-se felly, o ganlyniad (i hynny), o’r herwydd, oherwydd/oblegid hynny, o achos hynny
rak ma cys. oherwydd, oblegid, o achos
prenet en doa ur wetur nevez r. m’edo deuet da vezañ kozh eben fe brynodd gar newydd oherwydd bod y llall wedi mynd yn hen
rak na cys. rhag of(o)n y, rhag of(o)n) i
r. na gouezhfes rhag ofn y syrthi, rhag (of(o)n) i ti gwympo
diwall mat rak na gollfes an hent bydd yn ofalus/garcus iawn rhag (of(o)n) i ti golli dy ffordd
rakal be. berwi (am y môr); clegar
rakc’hoari g. -où rhagarweiniad, preliwd,
rakdant g. rakdent dant blaen
rakdiviz g. -où rhagymadrodd; cyflwyniad
rakger g. -ioù rhagddodiad
rakig g. -ed sofliar
rakjediñ be. amcangyfri’, cyfri’ ymlaen llaw
rakkambr b. -où/-eier cyntedd
rakkeltiek a. cyn-Geltaidd
rakkemenn be. rhaghysbysu
rakkemenn g. -où rhaghysbysiad
rakkristen a. cyn-Gristnogol
raklañ be. crafu, plicio (llysiau); clir(i)o, carthu (llwnc)
raklavar g. -où rhagair, rhagymadrodd
rakl(ou)er g. -où crafwr, (y)sgrafell
raklun g. -ioù cynllun
rakpae g. -où blaendal
rakprenañ be. tanysgrifio (ar gyfer argraffu llyfr), prynu ymlaen llaw / rhag blaen, rhagbrynu
rakprener g. -ien tanysgrifiwr (i lyf(y)r), prynwr ymlaen llaw / rhag blaen, rhagbrynwr
rakreder g. -ien rhagredegydd
rak-se cys. oherwydd/oblegid hynny; felly
raksell g. rhagolwg
rakskouer b. -ioù patrwm
rakskrid g. -où, rakskrijoù rhagair; rhagymadrodd, rhaglith
raksoñj g. -où rhagdeimlad; rhagdybiaeth
raksoñjal be. rhagdybied/rhagdybio
rakstal b. -ioù blaen siop
raktal1 a. plaen, di-flewyn-ar-dafod, didderbyn wyneb
raktal2 adf ar unwaith, yn union, yn syth, yn ddi-oed, chwap; (yn blwmp ac) yn blaen, yn ddibetrus, yn ddi-flewyn-ar-dafod, yn ddidderbyn-wyneb
r. goude yn union/syth wedyn, chwap wedyn
raktal ma cys. cyn gynted ag y, gydag y; man y
raktres g. -où cynllun/patrwm; braslun ymlaen llaw
raktresañ be. gwneud/llunio/tynnu cynllun, cynllunio, llunio rhag blaen / ymlaen llaw
raktreser/raktresour g. -ien cynllunydd, lluniwr
rakvarn b. -ioù rhagfarn
rakwel g. rhagolwg, cipolwg ymlaen llaw
rakwelet be. rhagweld; darogan
ral1 a. ac adf anghyffredin, anarferol, eithriadol
r. a wech yn anam(a)l/anfynych, unwaith yn y pedwar amser
r. a wech e vez gwelet ganeomp anam(a)l/anfynych/prin/ yn denau iawn y byddwn ni yn ei weld e / yn ei gweld hi, bach/ychydig iawn y byddwn ni yn ei weld arno (fe) / arni (hi)
ur r. a zen dyn anghyffredin/eithriadol/ unigryw /ar ei ben ei hun(an) (ffig. ar laf.), cymeriad hynod
aes-r. eithriadol hawdd
mat-r. eithriadol dda, anghyffredin/ hynod/neilltuol o dda
ral2 g. peth anghyffredin/anarferol/prin/ eithriadol, eithriad
ramas(al) be. casglu, crynhoi
rambreal be. delwi, (ffig.) breuddwydio (ar ddi-hun / liw dydd); synfyfyrio, crwydro'n feddyliol, gwlana, pencawna; babanu, simsanu, sorddanu/swrddanu, ffwndro, mwydro, gwirioni
rambreer g. -ien breuddwydiwr g. -ed
ramgloud g. -ed bolgi, bwytäwr mawr/ anniwall
ramgloudiñ be. bod yn anniwall
ramp a. llithrig; wedi'i (h)iro; (ffig.) cyfnewidiol, anwadal; â thraed hwyaden / chwarter-i-dri
rampadenn b. -où llithr(i)ad; taith/siwrnai fach/fer
rampañ/rampout be. llithro; cerdded â thraed chwarter-i-dri / â thraed hwyaden, cerdded â'r penliniau'n troi allan/mas; sefyll â’i draed/thraed ar led (i gadw cydbwysedd); mynd bag(a)l-di-bowt; camu dros; gwthio (wrth chwarae â chleddyf)
r. e c’henoù / he genoù bod yn gegrwth, agor ei geg/cheg yn syn
taol evezh na rampfes, taol pled e rampfes! gofala na lithri di!
ramparzh g. -ioù rhagfur, gwrthglawdd
rampo adf cyfartal (mewn gêm)
r. omp ’rŷn ni’n gyfartal
rampono g. ffŵl, clown
rampus a. llithrig
ramskoaz g. -ioù golwyth porc, cytled borc
ramz g. -ed cawr; clobyn/cwlffyn (o ddyn)
ramzel a. anferth(ol), enfawr, aruthrol fawr, cawraidd
ran1 b. -ed broga, llyffant melyn
en e/he r.(ig) yn noethlymun, yn gwb(w)l noeth, yn borcyn (ar laf.)
ma/va r.ig! ’nghariad bach/fach i! ’nghalon i! (wrth blentyn)
ober e r. cael hwyl/mwynhad/pleser, mwynhau’i hunan; gwneud ei ffortiwn
ran2: bezañ r. gant ub./udb. dwlu/ffoli/ gwirioni/mopio ar rn/rth, bod yn ddwl/sgut am rn/rth
un tammig eo r. gant ar merc’hed mae braidd yn hoff o’r merched, mae’n fachgen/foi am y merched, mae’n dipyn o ferchetwr
ran3 adf iawn, dros ben
fuloret-r.blin iawn, crac iawn
noazh-r. cwbl noeth
paour-r. tlawd iawn
sot-r. dwl iawn
ran4 ffurf dreigledig < gran bf.1af un. pres. myn. ober qv.
ran forzh/foutre gant se ’dwy’ i’n poeni dim am hynny, ’dyw hynny ddim yn menu dim arna’ i
(ar) randonenn b. (yr) un hen gân/stori
randoner g. -ien hen ddyn ffwndrus, un yn sorddanu, sorddanwr
randoniñ be. siarad dwli/lol/rwtsh, whilia dwli, baldorddi, paldaruo, rwdlan; ffwndro, mwydro, simsanu, sorddanu/ swrddanu; glafoerio
randonus a. (poenus o ) anniddorol/ hirwyntog/blinderus
raneal be. siarad/clebran am betheuach / am fanach bethau / am bethach mân, siarad yn wag, malu awyr, cyboli
ranell1 a. chwilfrydig, busnesgar
ranell2 g. busnesyn
te ’zo ur r.! ur r. out! ’rwyt ti’n fusnesyn!
ranellat be. busnesa(n), gwthio/hwpo’i drwyn/thrwyn ym musnes rhn arall
ranellerezh b. chwilfrydedd
rañjenn b. -où ffrwyn; (ffig.) cadwyn
rañjennañ be. ffrwyno; cadwyno; llyffetheirio
rankles a. anniwall, bolrwth, trachwantus
naon r. gwanc anniwall (am fwyd), gwylder enbyd
ranklez g. -ed bolgi, glwth, un am ei fol(a), bwytäwr anniwall/trachwantus, un bolrwth
rankout be. gorfod, bod o dan orfodaeth, bod â rheidrwydd; bod â dyletswydd; bod yn hanfodol; bod â (dyled) arno/arni
r. a ra din mont, me a rank (din) mont, mont a rankan mae’n rhaid i fi/mi fynd, ’rwy’n gorfod mynd, mae rheidrwydd/gorfodaeth arna’ i fynd
r. d’ub. ober udb. bod yn rheidrwydd ar rn i wneud rhth, bod yn rhaid / yn hanfodol i rn wneud rhth, bod rhn yn gorfod gwneud rhth
eizh den a ranker evit ober al labour-se mae angen/eisiau wyth dyn i gyflawni’r gwaith yna / i wneud y gwaith yna, mae gofyn/rhaid cael wyth dyn ar gyfer y gwaith yna
ha pa rankin hyd yn oed os bydd rhaid i fi/mi
labourat a rankomp ober mae gofyn/rhaid i ni weithio
me a rank digas sikour dezhañ mae’n rhaid i fi/mi gael cymorth iddo
petra/pegement a rankan dit? beth/ faint sy’ arna’ i i ti?
tri vi a ranko mont er wastell / a ranko bezañ lak(a)et er wastell mae eisiau/gofyn rhoi tri ŵy/wy yn y deisen
rann b. -où rhan, cyfran, darn, tamaid; adran, dosbarth; rhaniad, hollt; ceg (ar laf.)
ober e/he r. eus ub./udb. meddiannu rhn/rhth
ober ur r. en udb. hollti rhth
ober ur r. en e vlev / he blev gwneud rhaniad yn ei (g)wallt
rannad b. -où sector; rhan; cylchran
rannadus a. rhanadwy
rannañ be. rhannu; gwahanu; hollti; dweud/yngan, torri (calon; gair)
r. ger (gyda’r neg.) dweud/torri/yngan gair
chom hep r. ger/grik peidio â dweud / peidio ag yngan gair/dim
r. kalon ub. torri calon rhn
r. udb gant ub. rhannu rhth â rhn
bezañ brav r. fav gant ub. bod yn hawdd ymwneud/cytuno â rhn
Gouel Yann a rann ar bloaz e daou damm mae Gŵyl Ifan yn rhannu’r flwyddyn yn ddwy
en em r. ymrannu
rannbarzh g. -ioù rhanbarth
ranndi b. -ioù fflat
ur r. rez-douar fflat llawr gwaelod
rannenn b. -où rhan/cyfran fach/fechan
rannet abf rannañ qv.
r. e galon / he c’halon ei galon/chalon yn torri/friw, yn ddrylliedig o galon
ranngalon b. torcalon, gofid/loes calon
ur r. eo! mae’n ddigon i dorri calon dyn! mae'n dorcalonnus!
rannig b. -où geiryn
ur r.-estlammiñ geiryn ebychol
ur r. goulenn geiryn gofynnol
ur r.-verb geiryn berf
rannvro b. -ioù ardal; rhanbarth, talaith
Kuzul-R. B Cyngor Rhanbarthol Llydaw
rannvroel a. rhanbarthol
rannvroelour g. -ien rhanbarthwr
rannyezh b. -où tafodiaith, iaith
r. Leon tafodiaith/iaith Leon
r. kontelezh Penfro tafodiaith/iaith Sir Benfro
rannyezhel a. tafodieithol
rannyezhouriezh b. tafodieitheg
ranous a. trwynol; ceintachlyd, conanllyd; diserch, sarrug
ranouziñ be. siarad drwy'r trwyn; conan, ceintach(u), swnian
rañv b. -où rhaw
rañvad b. -où rhofiad, rhawaid, llond rhaw
rañvat be. rhofio; clir(i)o; cipio, crafangu; dwyn/dwgyd, lladrata, mynd â, cymryd (heb ganiatâd)
raoskl torf. -enn b. cyrs ll. corsen, cawn ll. -en
raouliañ be. bod yn gryg(lyd); mynd yn gryg(lyd), crygu
raouliet a. cryg(lyd), bloesg, garw (am lais/leferydd)
rapariñ be. atgyweirio, cyweirio, trwsio, helpu
rask1 b. -où (y)sgrafell
rask2 g., raskadenn b. craf(i)ad; methiant (prawf, arholiad)
ur r. amann craf(i)ad / haenen denau o fenyn
raskañ be. crafu, (y)sgrafellu, rhygnu; pil(i)o, plicio; lledu, llyfnu, llyfnhau; dileu; methu (prawf, arholiad); clegar; clebran
n’ez-peus/teus ket ezhomm da r. an amann war da vara evel-se! ’does dim eisiau i ti grafu/dolio’r menyn ar dy fara fel yna!
rasker g. -ien crafwr; clebryn/clebrwr
raspaotr g. -ed rhampen, tomboi
rastell b. -où, restell/rastilli rhast(a)l, cribyn; rhaca; rac; erial; (ar laf.) rhes (o ddannedd)
r. ar skinwel erial y teledu
r. doull! yr hen geg fawr! (ffig.)
dav ’vo sevel ar r. bydd yn rhaid codi’r rhast(a)l, bydd yn rhaid bwyta llai
bezañ uhel ar r. e ti ub. bod yn fain arnyn nhw yn nhŷ rhn
goude ar r. e teu ar forc’h, unan o tastum gant ar r.- un all o vannañ gant ar forc’h - ez a an traoù e malamant, madoù dastumet gant ar r. a yelo kuit gant an avel a gasglo’r tad drwy gybydd-dra mab afradus a’i gwastraffa
klozit an dra-se e-barzh ho r. ! cadwch hwnna o dan eich hat/het! dim gair (am hwnna) wrth neb! peidiwch â dweud wrth y garreg! peidiwch ag yngan gair wrth neb!
rastellat be. cribin(i)o, rhacanu; crafangu; cymryd meddiant llwyr; cribo’n fân (ffig.); siarad heb allu ynganu'r ‘r’
rasteller g. -ien cribiniwr, rhacanwr, (ffig.) crafangwr, un yn ymgyfoethogi (yn fynych ar draul cyd-ddyn)
rastilli ll. rastell qv.
rat b. meddwl, myfyrdod; bwriad
gant r. vat yn fwriadol
hep r. heb feddwl, yn anfwriadol
hep r. den ebet heb yn wybod i neb
heb r. d’ub. heb yn wybod i rn, yn ddiarwybod i rn
ratous a. di-awch, di-fin; di-ddant; crop (am wallt); gwan(llyd); clafychlyd
ratouz g. -ed ewach, llynghyryn o ddyn, llipryn, dyn gwan(llyd)
ratozh b. -ioù bwriad
a-r. bwriadol
ratre b. cyflwr da
e r. mewn cyflwr da, yn gymen
bezañ e r. bod yn barod
bezañ e r. vat bod mewn cyflwr da; bod yn eitha’ meddw, bod yn feddw gaib/caib/dwll/twll/mawr / yn chwil ulw
derc’hel udb. e r. cadw rhth yn daclus/ drefnus, cadw rhth mewn cyflwr da / mewn tref(e)n
laka(a)t udb. e r. dodi/rhoi rhth yn barod / mewn trefn / yn gymen / fel y dylai fod
ratreañ be atgyweirio, trwsio, cweiro (ar laf.), helpu (ar laf.)
raval g. gostyngiad (mewn pris), ad-daliad
ravanell b. -où llusgrwyd
ravanelliñ be. pysgota â llusgrwyd
ravokiñ be. dileu
raz1 a. crop, byr iawn; llyfn (am lawnt); llawn
ur muzul r. mesur llawn
raz2 adf yn grop, yn fyr iawn; hyd y fyl / hyd yr ymyl
troc’het r. wedi’i dorri’n grop
leun-r. llawn hyd y fyl / hyd yr ymyl
raz3 g. calch
gwennañ gant r. gwyngalchu
r.-bev/kriz calch brwd/poeth
raz4 g. distryw (mewn ymadroddion arbennig)
kas ub. da r. dinistrio rhn
mont da r. mynd i ddistryw
raz5 g. -ioù culfor (â cherrynt peryglus)
(Beg) ar Raz Le Point du Raz Ffr.
ne dremenas den ar Raz n’en dije aon pe c’hloaz ’chroesodd neb mo’r Culfor heb gael braw neu niwed
razailh g. cyfarth(i)ad ffyrnig
razailhat be. cyfarth yn ffyrnig
razañ1 be. gwyngalchu
razañ2; razin; razo/raze; razoc'h; razomp; razon; razout ardd. rak qv.
razek a. calchog, a chalch ynddo/ynddi
razet abf wedi ei (g)wyngalchu
razh1 a. crop; cyfartal
razh2 adf. cwb(w)l, hollol
razh3 rhagenwolyn y cwb(w)l, yr oll, popeth; gwala
debret ’meus ma/va r. ’rwy’ i wedi bwyta fy ngwala
e-pad r. an amzer-se ar hyd / gydol yr amser yna, drwy’r amser yna i gyd
gwerzhet eo bet r. an traoù mae’r cwb(w)l wedi’i werthu, mae popeth wedi’i werthu, mae’r pethau i gyd wedi’u gwerthu
ne c’haller ket gouzout r. an traoù ni ellir gwybod / ’does dim modd gwybod popeth / y cwb(w)l
rac’h yn gyfartal; i gyd, holl
r. an dud pawb (yn ddiwahân), pob un (yn ddieithriad), y bob(o)l i gyd, yr holl bob(o)l, pob enaid byw, pob copa walltog
r. ar vugale y plant i gyd, pob plentyn, pob un o’r plant
gant r. ar glaou a zo e douar Kembre gyda’r holl lo sydd yn naear Cymru
kentañ r. / da gentañ r. ar y dechrau’n deg, i ddechrau (i gyd), yn y cychwyn cynta’
r.-ha-r. yn gyfartal
razh4 gb. -ed llygoden Ffrengig/ffyrnig/ fawr
r.-dour llygoden ddŵr
r.-Indez mochyn cwta/Gini
r.-koad gwiwer
razhañ be. blingo/pluo (ffig.), porco (ar laf.); glanhau (gardd, cae), chwynnu; codi/cwnnu (braster/saim oddi ar wyneb cawl; hufen oddi ar wyneb llaeth); tynnu (o’r gwraidd), dadwreiddio (clawdd), dileu; disodli
re1 adf rhy; (g)ormod(d); yn ormod(d)
r. bar (da) yn rhy debyg (i), yn gywir/ gymwys/union yr un fath (â), yr un ffunud (â)
r. bell/hir rhy bell; rhy hir; gormod(d) o amser
r. bell ’zo emañ oc’h ober se mae wedi bod wrthi’n rhy hir (yn gwneud hynny), mae’n gwneud hynny ers gormod(d) o amser
r. vras amzer gormod(d) o amser
r. wir eo mae’n wir ei wala, mae’n ddigon/ eitha’ gwir, mae’n berffaith/hollol wir, mae’n efengyl wir
r. ziwezhat skeiñ war ar vorzhed pa vez laosket ar bramm da redek rhy hwyr codi pais (wedi piso), rhy hwyr (e)difaru wedi i’r ffag(a)l gynn(a)u, cyn i’r defaid fynd allan o’r gorlan mae cau; nid oes am y peth a aeth heibio ond tewi â sôn a gadael iddo, rhy hwyr galw (d)doe yn ôl
r. zouget eo da lipat e werenn mae’n rhy hoff / yn or-hoff o godi/gwnnu’i fys bach
mont r. bell ganti (ffig.) mynd yn rhy bell(ffig.)
mont r. vuan (ganti) mynd yn rhy gyflym /glou; goryrru
n’eo/n’emañ ket r. war e du (mat) ’dyw e ddim yn rhy hwylus, ’does dim gormod(d) o hwyl arno, ’dyw ei hwyl e ddim yn rhy dda
skuizhet e oa bet e spered gant ar r. studiañ ’roedd (e) wedi ymlâdd yn feddyliol drwy orweithio / drwy astudio gormod(d)
karet/karout r. caru ormod(d), caru’n ormodol, bod yn or-hoff (o), ymserchu ormod(d) (yn)
labourat r. gorweithio, gweithio gormod(d), gweithio’n rhy galed
n’ouzon ket r. ’wn i ddim yn iawn, ’dwy’ i ddim yn gwb(w)l/hollol siŵr
un disterig/tammig re tamaid/tipyn bach yn ormod(d)
re2 g. gormod(d), gormodedd
r. a amzer gormod(d) o amser
r. a dud gormod(d) o bob(o)l
r. a netra ne dalv(ez) mann, e tra ebet r. ne dalv ket gormod(d) o ddim nid yw dda, nid da rhy [gormod(d)] o ddim, fe ellir bwyta gormod(d) o fêl, gormod(d) o bwdin dagiff/dagith gi
r. a zo mae ’na ormod(d)/ormodedd
r. a zo r. digon yw digon; digon sy’ ddigon a gormod sy’ flin (- gofid yw rhagor na elli ei drin)
r. holl a udb. llawer gormod(d) o rth
an hini a ra r. a ra nebeutoc’h / a ra r. nebeud goude-se, na biskoazh den na eure r. na rafe r. nebeud goude edau/llinyn rhy dynn a dorr, po dynnaf y tennyn cyntaf y tyr edau/llinyn rhy dynn a dorr, po dynnaf y tennyn cyntaf
dek lur a r. deg punt yn ormod(d); deg pwys/ c. pum cilo yn ormod(d)
etre r. ha r. nebeud emañ ar muzul mat/just, etre r. ha r. nebeud e tlefemp kaout ar pezh a zo ret/reizh, ken gwazh eo r. ha r. nebeud mae gormod(d) gynddrwg â rhy fach/ ychydig, nid gwell gormod(d) na rhy fach/ychydig; rhwng gormod(d) a rhy ychydig fe ddylem ni gael yr hyn sy’n angenrheidiol/iawn, cymedroldeb ym mhob peth
goulenn r. digant ub. gofyn gormod(d) gan rn
hennezh a zo r. din mae e’n drech na fi/mi
mont gant r. a dizh mynd yn rhy gyflym/glou; goryrru
re3 rhage. ll. rhai
r. all eraill
ar r. all y lleill
r.(où) all ’zo (yn enwedig wedi colli cariad) mae yna eraill; mae cystal coed yn yr allt ag a dorrwyd, mae cystal pysgod yn y môr ag a ddaliwyd, nid hi/fe yw’r unig boblen sy’ ar y traeth
ar r. y rhai, y sawl
ar r. a garo y rhai a garai/hoffai, y sawl a fynno, pwy bynnag fo’n dymuno, pawb a garai/hoffai
ar r. baour y tlodion, y (rhai) tlawd
ar r. binvidik y cyfoethogion, y (rhai) cyfoethog
ar r. glañv y cleifion
ar r. gozh yr hen rai; yr hen bob(o)l, yr henoed
ar r. nammet yr anab(a)l
ar r. varw y meirw(on)
ar re vogn/voñs y rhai ag un fraich / â braich ddiffrwyth
ar r. vouzar y byddariaid, y (rhai) byddar
ar re vut ha bouzar y mud a byddar
ar r. vras y rhai mawr; y rhai tal; yr oedolion
ar r. yaouank yr ifainc/ifanc, y (rhai) ifainc /ifanc/ieuanc
ar r. zu y rhai du(on), y bob(o)l groenddu
ma/va r. fy rhai i; fy rhieni; fy nheulu; fy nhylwyth/mherthnasau
ar r.-holl pawb
ar r.-hont y rhai acw/yna
ar r.-mañ y rhain
ar r.-se y rhai hynny/yna, y rheiny/ rheini, y cyfryw rai
ur r. (bennak(et)) / ur r. pe r. rhywrai (neu’i gilydd)
re4 g. -où pâr; siwt; set
daou r. votoù dau bâr o (e)sgidiau
daouzek r. deuddeg pâr
tri r. dud tri phâr/chwpwl (am bob(o)l)
ur r. gartoù pac/pecyn o gardiau (chwarae)
ur re vanegoù (un) pâr o fenig
ur r. votoù (un) pâr o (e)sgidiau
ur r. zomino set o ddominos/ddominôs
ur r. zilhad siwt o ddillad
reaktadur g. -ioù adwaith (cem.)
reaktiñ be. adweithio (cem.)
reaktor g. -ioù adweithydd (teclyn)
real1 a. tywysogaidd, brenhinol
ul linadenn r. saets
un daol r. (ffig.) gwledd, pryd sylweddol
real2 g. -ioù, -ed chwarter ffranc (hen arian Ffrainc)
ugent r. 5 ffranc
realist a. realistig
realist g. -ed realydd
reas (ffurf dreigl. < greas) bf 3 un. gorff. perff. ober qv.
rebarbiñ (ouzh) be. cic(i)o yn erbyn y tresi, gwrthwynebu’n chwyrn brwydro’n ffyrnig (yn erbyn)
rebech1 be. dannod, edliw; ceryddu, cymhennu, cystwyo, termo; cyhuddo, beio
ma/va c’houstiañs ne r. netra din war gement-se mae fy nghydwybod yn dawel ynghylch hynny
ne rebechomp netra deoc’h ’dŷn ni ddim yn dannod/edliw dim i chi; ’dŷn ni ddim yn eich beio chi o gwb(w)l
rebech2 g. -où danodiad, edliwiad; cerydd, cymhennad, termad; bai
gwiskañ/kinklañ brav ur r. rhoi siwgwr ar y bilsen (ffig.)
n’oa ket a r. d’ober na da don na da jestroù ’doedd dim bai i’w gael ar oslef nac ystum
rebechoù koustiañs / ar goustiañs pangau cydwybod
reboblañ be. gorboblogi
reboursiñ be. chwydu, cyfogi, taflu i fyny
rechetiñ be. chwydu, cyfogi, taflu i fyny
rec’hell ll. roc’hell qv.
rec’hier ll. roc’h qv.
rec’hiñ be.achosi/peri/gwneud/rhoi loes
red1 bf 3. un. pres. myn. redek rhed, mae’n / bydd yn / ’roedd yn rhedeg
red2 g. -où rhed; llif (dŵr), rhediad; rhedeg
r. an dour ffordd/hynt/llif/rhediad y dŵr
d’ar/war r. dan/ar redeg, ar garlam/ras/ wib, nerth ei draed/thraed
mont d’ar r.-tenn mynd ar garlam gwyllt / ar ras wyllt / ar wib, mynd fel cath i gythraul / fel ergyd o ddryll/ fel y gwynt / fel y meil
ne dalv ket mont d’ar r. (- gwelloc’h eo mont abred) nid a red a gaiff y budd, nid ar redeg y mae aredig, trwy bwyll mae dirwyn y bellen, ara’ deg mae dal iâr (yn sydyn gynddeiriog mae dal ceiliog); mwya’r brys mwya’r rhwystr
r.-gwad cylchrediad y gwaed
r.-e/ha-r. dolur rhydd
r.(-kof/-korf) dolur rhydd
ur r.-avel awel o wynt, drafft
red3 g. rhaid, rheidrwydd
dre r. o raid/reidrwydd, o anghenraid/ angenrheidrwydd; o dan orfodaeth
diouzh r. o dan orfodaeth; yn anorfod; yn ôl y galw / y gofyn / yr angen
diwar r. o raid/reidrwydd
n’eus r. nemet un dra (r.-holl) un rhaid sydd
ne dalv mont d’ar r. - gwelloc’h eo mont a-bred gwell mynd yn gynnar na rhuthro
ouzh ar r. n’eus ket a remed pan fo rhaid - mae rhaid; angen a yrr wrach/hen i drotian/redeg/duthio, angen yw mam pob celfyddyd/dyfais, trech angen na dewis
pa vez r. pan fydd rhaid, a bod rhaid
a-red a. heintus
ur barrad-kleñved-r. ton o glefyd/ salwch heintus
redadeg b. -où ras (i nifer)
ur r. girzhier ras glwydi
ur r. kezeg ras geffylau
redadenn b. -où ras
en ur r. ar ras/garlam/wib; dan redeg
redek be. rhedeg; llifo; mynychu; crwydro; cynyddu, ennill, lledu (am blanhigion)
r. ar foarioù mynychu’r ffeiriau
r. bro crwydro’r wlad; mynd ar y sbri
r. d’ar mor da dec’hout araok ar glav rhedeg o’r glaw dan ffrwd y pistyll
r. evel an tan / evel an avel / evel un tenn / ken e strink an tan war e/he lerc’h / ken na findaone / evel unan difelc’het rhedeg fel cath i gythraul / fel y gwynt / fel y meil / fel mellten / fel milgi / fel fflam(i)au / fel ergyd o wn, rhedeg nerth ei draed/thraed
r. evel un dremedal rhedeg fel milgi
r. mor hwylio’r moroedd
leuskel ub. / leuskel ul loen da r. rhoi digon o raff i rn / i greadur, rhoi penrhyddid i rn
r.-diredek rhedeg/cwrso/gwibio yn ôl ac ymlaen, rhedeg a rasan/raso; cylchredeg (am waed)
reder g. -ien rhedwr; cranc nofiol
bez’ e oa miliadoù a rederien o redek evit’roedd miloedd o redwyr yn rhedeg er mwyn y Llydaweg
r.-bro crwydryn ar brezhoneg, tramp/trempyn; teithiwr profiadol
r.-merc’hed merchetwr, un yn cwrso merched
rederez1 b. -ed rhedwraig; merch yn cwrso/hel dynion, hwren, hoeden; putain
r.-(an-)tiez menyw yn mynd ar hyd tai, gwraig yn hel tai
(ar) rederez2 b. (y) dolur rhydd
redi g. -où gorfodaeth, rhaid/rheidrwydd
dre r. o dan orfodaeth, o raid/reidrwydd
hep nep r. heb unrhyw orfodaeth/ reidrwydd
redioù ar vuhez pemdeziek cyfreidiau/ hanfodion bywyd beunyddiol, pethau sy’n rhaid wrthyn nhw i fyw (o ddydd i ddydd)
rediañ be. gorfodi
rediet abf rediañ qv. wedi(i) (g)orfodi; gorfodol
redommañ be. gordwymo
reer (ffurf dreigl. < greer) bf amhers. pres. ober qv.
referendom g. -où refferendwm
refiziañs b. gorhyder
kaout r. bod yn orhyderus, bod â gormod(d) o hyder; ymddiried gormod(d) / yn ormodol
refiziout be. ymddiried gormod(d) / yn ormodol
refuz1(iñ) be. gwrthod, nacáu
refuz2 g. gwrthodiad, nacâd
reg g. -où rhych
regalis g. (bot.) gwylys, perwraidd, llaethwyg; licris, sbanish
madigoù r. losin licris
regargañ gorlwytho; gorlanw/gorlenwi
r. e gof / he c’hof gorfwyta
regasal be. cynhennu, cecru, cweryla, cwympo mas, ffraeo, dadlau, pled(i)o (pengamrwydd), cega, coithan/toithan (ar laf.)
regenn(ad) b. -où rheng, rhes, rhestr; rhaniad (yn y gwallt)
en ur r. yn (un) rhes/llinell, mewn trefn, un wrth gwt/gynffon y llall; un wrth och(o)r y llall, och(o)r yn och(o)r, yn och(o)r ei gilydd
ur r. leoù-touet rhaffaid o regfeydd
regez ll. -enn b marwor ll. -yn; cols ll. -yn
regiñ be. rhwygo, rhacsan/rhacso
r. an aer/dour rhwygo’r awyr/dŵr, chwyrnellu drwy’r awyr/dŵr
r. e nesañ difrïo/difenwi/dilorni/diarhebu/ pardduo ei gyd-ddyn/gymydog
rego(r)fad g. -où gormod o fwyd (yn y cylla); diffyg traul
reier ll. roc'h qv.
reimplij g. gorddefnydd
reiñ/roiñ be. rho(dd)i; gwneud, peri
r. an tro/tu d’ub. d’ober udb. rhoi’r cyfle/modd i rn i wneud rhth, galluogi rhn i wneud rhth
r. bod/repu d’ub. rhoi lloches/llety i rn, llochesu/lletya rhn
r. bron d’ar bal gorffwys / cael hoe ar ganol gwaith; dala’r slac yn dynn (ar laf.)
r. c’hwezh vat perarogli
r. d’ub. da grediñ udb. gwneud/peri i rn gredu udb., argyhoeddi rhn o rth
r. d’ub. da gompren rhoi rhn ar ddeall, gwneud i rn ddeall
r. d’ub. da c'houzout hysbysu rhn, rhoi gwybod i rn
r. en-dro rhoi'n ôl, dychwelyd, adfer
r. lorc’h/mel/pour d’ub. seboni rhn, gorganmol rhn yn ei wyneb / i’w wyneb, cowtowio i rn
r. peoc’h (da) rhoi/gadael llonydd (i); bod yn dawel
unan mat da r. un da am roi, un hael
diouzh a reot e kavot y llaw a rydd a gynnull
en em r. ei r(h)oi’i hun(an), ymroi, ei gysegru/chysegru’i hun(an)
reishaat be. cywiro; tawelu, dofi (creadur); gostegu, tawelu (am y môr)
reishañ a. gradd eithaf qv. gorau, rheitiaf
ar r. tra da ober y peth gorau i’w wneud
reishoc’h a. gradd gymh. reizh qv. gwell, rheitiach; yn fwy dof, yn haws ei drin/thrin (am anifail)
reizh1 a. cywir, iawn, cymwys, union, cyfiawn, egwyddorol, propor, purion, teg; addas, gweddus, priodol; normal; da, call, ufudd (am blant); diniwed, tawel, dof, ufudd (am anifail)
r. evel un dañvad mor ddiniwed/ dawel/ddof/ufudd ag oen
ar ger r. y gair iawn/addas/priodol, yr union air
bezañ r. war udb. bod yn alluog/ wybodus yn/mewn rhth, bod yn olau/ oleuedig ar rth
chom r.! bydd dawel! aros yn llonydd! bydd yn blentyn da! callia! bihafia (dy hunan)!
e lec’h r. ei le priodol/iawn, ei briod le
lak(a)at r. er bleiz dofi’r blaidd / un gwyllt
n’eo ket r.! ’dyw e/hi ddim yn iawn/ deg! chwarae teg!
un dra ’zo ha n’eo ket r. mae rhywbeth o’i le; mae rhyw ddrwg yn y caws
r.-mat cwb(w)l/hollol/perffaith deg; cwb(w)l/hollol/perffaith iawn/gywir
reizh2 b. -où cyfiawnder, tegwch; moesoldeb; rhyw; cenedl (gram.); trefn
r. al lezioù protocol
an dek gourc’hemenn eus ar r. y Deg Gorchymyn, y Dengair Deddf
r. ur ger cenedl gair
ar r. c’hourel cenedl wryw(aidd)
ar r. venel cenedl fenyw(aidd)
en/war o r. yn eu tref(e)n; yn iawn; o dan reolaeth, fel y dylen nhw fod
laka(a)t traoù en/war o reizh dodi/ rhoi/gosod pethau mewn tref(e)n, dodi/ rhoi/gosod tref(e)n ar bethau
laka(a)t ar stamm war e r. codi’r pwythau yn eu hôl (am wau)
ne oa ket an traoù en/war o r. ’doedd pethau ddim yn iawn / ddim yn eu tref(e)n / ddim yn eistedd yn esmwyth (ffig.) / ’roedd rhywbeth o’i le
pep tra ’zo en e r. mae popeth mewn tref(e)n / o dan reolaeth / fel y dylai fod
laka(a)t r. en traoù dodi/gosod/rhoi tref(e)n ar bethau
laka(a)t r. er gazeg dofi’r gaseg, torri’r gaseg mewn
pep tra ’zo en e r. mae popeth mewn tref(e)n / yn ei le / yn iawn
un dra r. peth egwyddorol, mater o egwyddor
ur c’helenner-meur war ar r. Athro yn y gyfraith
reizhoù ll. rheolau; sacramentau; offer
r. kegin offer cegin
reizhoù ar vuhez kristen rheolau’r bywyd Cristnogol
reizhadenn b. -où cywiriad
reizhañ be. dodi/gosod/rhoi mewn tref(e)n / yn iawn / fel y dylai fod, dodi/gosod/ rhoi tref(e)n (ar), trefnu; cywiro; cymhwyso; unioni; dofi; disgyblu; cyfarwyddo, ymgyfarwyddo; meistroli; rheoli; paratoi
reizhded b. trefn, cyfiawnder, tegwch, priodoldeb, iawn
reizher g. -ien cywirwr
r. amprouennoù cywirwr/darllenwr proflenni
reizhiad b. -où cyfundrefn; rhwydwaith
ar r. politikel y gyfundrefn boliticaidd
reizhskrivadur g. -ioù orgraff
rejetiñ be. chwydu, cyfogi, taflu i fyny
rejimant gb. -où catrawd
reked1 b. -où cais; dymuniad, deisyfiad, ymbiliad
pa vez r. eus un dra e vez bepred ker pan fydd galw am rth bydd bob amser yn ddrud
reked2 gb. cas, ffieidd-dod
ober udb gant r. gwneud rhth â chas perffaith / yn groes (i’r ) graen / yn erbyn ei (h)ewyllys / yn anfoddog
reketiñ1 be. gwneud cais (am), gofyn (am), deisyf(u), ceisio; dymuno
r. bloavezh mat d’an holl dymuno blwyddyn newydd dda i bawb
reketiñ2 be. ffieiddio
rekin a. chwith, anghywir; gwrthwyneb; croes, piwis, mewn hwyl wael
an tu r. yr och(o)r chwith/anghywir (dilledyn,defnydd), (tu) cef(e)n (dilledyn, defnydd, darn arian, medal ayyb.)
aet eo an afer en tu r. mae’r fusnes wedi mynd o chwith / wedi mynd i’r gwellt
rekipe g. -où rysáit
rekis1 a. angenrheidiol, hanfodol, gofynnol
rekis2 adf yn rheolaidd/gyson; yn angenrheidiol/ hanfodol/ofynnol, yn rhaid
r.-tre cwb(w)l/hollol angenrheidiol/ hanfodol/ofynnol
rekiz g. angen, anghenraid, rhaid, rheidrwydd, galw, gofyn; cyfyngder
diouzh r. yn ôl y rhaid/galw/gofyn, yn ôl yr angen
rekomandiñ be. cofrestru (llythyr, parsel)
rekour1/rikour g. cymorth, help; gwasanaeth
rekour2(iñ)/rikour(iñ) be. cynorthwyo, helpu, bod o gymorth / o wasanaeth mawr, bod yn gef(e)n; cynnal; achub/arbed (o drybini)
rekouret/rikouret abf rekour(iñ)/ rikour(iñ) qv.
r. kalz e vez gant e dud caiff lawer o gymorth gan ei deulu, mae’i deulu’n gef(e)n mawr iddo
rektor g. -ed, -ien canghellor, pennaeth sefydliad addysg uwch
r. akademiezh Roazhon Prifathro Prifysgol Roazhon
relegenn b. -où (y)sgerbwd; (ffig.)hen ŵr/ wraig yn ddim ond croen ac esgyrn
relegoù ll. esgyrn, gweddillion (corff); creiriau; adfeilion
r. an abati adfeilion yr abaty
n’eus nemet r. anezhañ, kastiz eo evel ur r. mae e fel (y)sgerbwd (o denau), mae e’n drengaidd o denau, dim ond croen ac esgyrn yw e, ’does dim byd ohono (ond croen ac esgyrn)
relijiel/relijius a. crefyddol
relijion b. -où crefydd
relijiuz g. -ed un mewn urddau’r eglwys Babyddol
remed g. -où, remejoù meddyginiaeth; (ffig.) ateb
kavout ar r. d’e gudennoù cael yr ateb i’w anawsterau/broblemau
remejoù a-wechall meddyginiaethau slawer dydd, hen feddyginiaethau
remerkañ/remerkout be. canfod, gweld, sylwi (ar)
remm g. gwynegon, cryd cymalau
bezañ dalc’het gant ar r. bod yng ngafael y gwynegon, bod yn gaeth i’r gwynegon
bezañ tizhet gant ar r. goddef o’r gwynegon, dioddef gan gryd cymalau
remzi g. -où rhawd, bywyd (ar ei hyd), oes; cenhedlaeth
remziad g. -où cenhedlaeth; llinach; amser, cwrs (salwch)
a r. da r. o genhedlaeth i genhedlaeth
ar r. da zont y genhedlaeth nesa’
ar r. kent y genhedlaeth flaenorol
ren1 be. llywodraethu, rheoli, goruchwylio, teyrnasu; arwain, tywys; byw (bywyd); bod, bodoli; goroesi; mynd heibio
r. ar gazeg arwain/tywys y gaseg
r. e varc’h-houarn gwthio’i feic
r. e vuhez byw ei fywyd
r. ur vuhez diroll byw bywyd afradlon/ ofer/anfoesol/gwyllt
bodad/strollad r. bwrdd rheolwyr/ llywodraethwyr
en amzer ’zo o r. yn y byd / yn yr oes sydd ohoni, yn y cyfnod ’r(yd)yn ni’n byw ynddo
en em r. ymddwyn
evit ur prantad e oa ar peoc’h o r. er vro-se am gyfnod ’roedd heddwch yn teyrnasu yn y fro/wlad yna
me ’zo o r. ma/va dek vloaz ha pevar ugent ’rwy’n mynd ar fy neg a phedwar ugain (oed), ’rwy’n tynnu am fy neg a phedwar ugain
ren2 g. goruchwyliaeth, teyrnasiad; arweiniad
renabl g. -(i)où llechrest(e)r, rhest(e)r (stoc; eiddo); cofrest(e)r (ysgol)
renabliñ be. gwneud llechrestr/rhestr (o eiddo neu stoc)
renad g. -où goruchwyliaeth, rheolaeth, llywodraeth(iad); trefn, cyfundrefn
renadenn b. -où gwrthrych (gram.)
r. dieeun gwrthrych anuniongyrchol
r. eeun gwrthrych uniongyrchol
renadur g. -ioù arweiniad, arweinyddiaeth, llywodraeth(iad)
rendael b. -où dadl; anghydfod, cynnen, ffrae, cweryl
rendaeler g. -ien dadleuwr; cynhennwr, gŵr/un cynhenllyd
rendaeliñ be. dadlau; cynhennu, ffraeo, cweryla
r. ouzh ub. gwrthwynebu rhn
en em r. anghytuno, cynhennu, ffraeo, cweryla, cwympo mas
renead g. -ed bradwr
rener g. -ien llywodraethwr, rheolwr, goruchwyliwr, pennaeth, cyfarwyddwr; prifathro; arweinydd; goddrych (gram.)
renerez b. -ed llywodraethwraig, rheolwraig, goruchwylwraig, pennaeth (b), cyfarwyddwraig; prifathrawes; arweinyddes
renerezh g. -ioù rheolaeth; llywyddiaeth; goruchwyliaeth; cyfarwyddyd; arweiniad/arweinyddiaeth
reneveziñ be. adnewyddu; adfer
renk b. -où gradd, dosbarth, safle, statws; rhes, rheng, rhest(e)r; tref(e)n, dilyniant
d’ar pinvidig d’en em pinvidikaat ha d’ar paour da chom en o r. boed i’r cyfoethog ymgyfoethogi ac i’r tlawd aros yn eu rheng (meddylfryd y tlawd a’r cyfoethog slawer dydd)
dimeziñ dindan e/he renk priodi yn is na’i stad/safle
diouzh/dre r. mewn tref(e)n; yn rhes; y naill ar ôl y llall, un wrth gwt/gynffon y llall; yn ddilynol
div wech diouzh/dre r. ddwywaith yn ddilynol/olynol
laka(a)t diouzh/dre o r. trefnu, (eu) rhoi mewn tref(e)n / yn eu tref(e)n; dosbarthu; graddio, graddoli
e r. ar re baourañ yn nosbarth/safle/ rheng y rhai tlota’
e r. ar re binvidikañ yn nosbarth/safle/ rheng y rhai cyfoethoca’
erru/arru on e r. ar gozh ’rydw i wedi dod i oed(ran) pensiwn, ’rydw i wedi cyrraedd rhengoedd yr henoed
erru/arru eo an dud e r. al loened mae dynion/pob(o)l wedi mynd fel anifeiliaid / wedi ymostwng i lefel anifeiliaid
he r. dleet d’ar / evit ar yezh ei statws dyledus i’r iaith
mont war ar r. ymuno â rhestr yr ymgeiswyr (ar gyfer etholiad neu swydd)
n’en d(ev)o ket ken a r. da gaozeal ’fydd ganddo ddim lle/hawl mwyach i siarad, ’fydd ganddo ddim llais bellach (ffig.)
ober un tamm r. d’an traoù rhoi tipyn o dref(e)n ar bethau
ober un tamm r. d’an ti cymoni/ cymhennu tipyn ar y tŷ, tacluso/twtio ychydig ar y tŷ
peb hini e r. laezh dous ha laezh trenk mae i bawb ei le, rhaid i ddyn gofio’i le
tud a r. (uhel) boneddigion, gwŷr mawr/bonheddig; pob(o)l o bwys
war ar r. ar y rhest(e)r
an Tad Yann-Vari Perrot oa war ar r. da vezañ lazhet’roedd y Tad Yann-Vari Perrot ar y rhest(e)r i gael ei ladd
piv ’zo war ar r.? pwy sy ar y rhest(e)r? pwy sy’n sefyll? (mewn etholiad) pwy yw’r ymgeiswyr? (am unrhyw swydd)
renkad b. -où rhes, rhesaid; dosbarth; degawd
r. ar vicherourien y dosbarth gweithiol
ar r. etre y dosbarth canol
div r. dent dwy res o ddannedd
renkañ be. trefnu, rhoi mewn tref(e)n / yn eu tref(e)n, dosbarthu, graddio, graddoli; rhoi i gadw, cadw; atgyweirio, cyweirio, trwsio
en em r. mat a raent ’roe(dde)n nhw’n deall ei gilydd i’r dim, ’roe(dde)n nhw’n cytuno â’i gilydd yn dda
renkell b. -où ffeil (i gadw gwybodaeth)
renkennad b. -où rhes, rhesaid
ur r. tiez rhes(aid) o dai
renket abf renkañ qv.
r.-mat cymen, taclus, trefnus, mewn tref(e)n
rentañ be. rhoi'n ôl, dychwelyd; adfer
r. servich/servij bod o wasanaeth
prest da r. servich/servij parod i fod o wasanaeth/gymorth, parod ei gymwynas/chymwynas, cymwynasgar
en em r. ild(i)o; plygu, ymddarostwng, ymostwng
(ur) r.-kont adroddiad, hanes; cofnodion
reo g. gw. rev
reol b. -ioù rheol, egwyddor
reolenn b. -où rheol, egwyddor; pren mesur, llathen/ffon fesur, riwl(er)
reolennoù tremen rheolau’r ffordd fawr
reoliek a. rheolaidd, cyson
reor1 g. gw. revr
reor2 (ffurf dreigl. < greor) bf amhers. dyf. ober qv.
reoù rhage. ll. rhai
repoz1 g. gorffwys, seibiant, saib, hoe
hep r. heb orffwys, heb ddim gorffwys/ seibiant/saib/hoe, yn ddi-baid/ddi-stop
un devezh r. diwrnod o orffwys, diwrnod gorffwys
repoz2(iñ) be. gorffwys, cael gorffwys/ hoe/seibiant/saib; gorwedd (mewn bedd)
repoz3 bf 3ydd un. pres. myn. repoz2(iñ)
amañ e r. henn-ha-henn yma y gorwedd hwn-a-hwn
repu g. lloches, noddfa, cysgod
r. d’an divroidi lloches i’r ffoaduriaid
klask r. chwilio am loches/noddfa/ gysgod
ti-r. evit merc’hed lloches i ferched
ti-r. evit peorien lloches i dlodion
repuad g. repuidi ffoadur
republik b. -où gweriniaeth, gwerin-lywodraeth
republikan1 a. gweriniaethol
republikan2 g. -ed gweriniaethwr
repuiñ be. rhoi lloches (i), llochesu
en em r. ymlochesu
resev be. derbyn, cael
brasoc’h eürusted a vez o reiñ eget o resev ceir mwy o bleser o roi nag o dderbyn
resever g. -ien derbynnydd; casglwr (rhent, treth)
resis1 a. cywir, cymwys, union, diamwys, pendant, perffaith
resis2 adf. yn gywir/gymwys/union/ ddiamwys/bendant/berffaith
resisaat be. manylu (ymhellach), egluro/ esbonio’n fanylach, bod yn fwy manwl
resisadenn b. -où eglurhad/esboniad manwl
resisadurioù ll. manylion
evit kaout r. : pellgomz pe skrivañ da ... i gael manylion : ffonier neu (y)sgrifenner at …
resisañ be. manylu, egluro/esbonio’n fanwl; bod yn fanwl gywir
resisted b. cywirdeb, manylder
respet g. parch
r. deoc'h gyda phob parch i chi, heb ddim amarch i chi
respetiñ be. parchu
respont1 be. ateb, bod yn atebol (am)
r. d’ub ateb rhn
evel rener ar skol en defe da r. evit kement bugel er skol fel prifathro’r ysgol ’roedd yn atebol am bob plentyn yn yr ysgol
respont2 g. -où, respoñchoù ateb
r. a-benn ateb parod
rest g. -où gweddill, yr hyn sydd ar ôl
ar r. eus e vuhez gweddill ei fywyd/oes
bezañ e r. ub. bod mewn dyled (ariannol) i rn, bod ag arno/arni ddyled (ariannol) i rn
hag ar r. ac yn y blaen, ac ati
restach/restaj g. -où bwyd sy'n weddill (heb ei lanw, heb ei godi)
restachoù gweddillion (bwyd), bwyd sy’ dros ben / sy’n weddill, sbarion
r. mat ’zo mat da gaout os yw’r bwyd sy’ dros ben yn dda - mae’n dda dros ben ei gael, mae sbarion/gweddillion da yn dda eu cael
restañ be. cynilo
restaol1/resteuler/resteurel be. rhoi’n ôl, dychwelyd; gwrthod
restaol2 g. -où dychweliad
restell ll. rastell q.v.
restenn b. -où basged/pasged fawr
ret a. angenrheidiol; anhepgor(ol), gofynnol, hanfodol; gorfodol
r. eo terriñ ar graoñenn evit kaout ar vouedenn, r. eo gouzañv da gaout skiant labourat tenn da gaout arc’hant rhaid torri’r masglyn/plisgyn cyn cael y cnewyllyn, drwy chwys dy dalcen y bwytëi fara, rhaid corddi cyn cael menyn; yr iâr a eisteddo ni thewycha; y ci a gysgo a newyna - y ci a gerddo/gerddiff/aiff a gaiff (asgwrn i’w bilo), gwell i’r ci a grwydro/gerddo nag i’r ci a eisteddo/orweddo; egni a lwydd, deuparth llwyddiant : diwydrwydd, ni cheir da heb lafur, y diwyd a lwydda, diwyd a leinw ag ŷd ei (y)sguboriau; dim poen : dim elw
r. ’vez neuiñ pe veuziñ rhaid nofio neu foddi
r.-holl/-mat/-groñs/a-grenn cwb(w)l/ hollol angenrheidiol/anhepgor(ol)/ hanfodol/orfodol/ofynnol
un dra r. rheidrwydd, gorfodaeth, peth gorfodol/gofynnol, rhywbeth hanfodol/ angenrheidiol/anhepgorol
un dra ret eo din mae’n rhaid/ hanfodol/orfodol i fi/mi, mae’n rheidrwydd arna’ i, ’rwy’n gorfod
retañ a. gradd eithaf ret qv.
an dra r., ar pezh r. y rheidrwydd penna’, y peth mwya’ angenrheidiol/ hanfodol
reter g. dwyrain
ar r. Kreiz y Dwyrain Canol
ar r. Nesañ/Tost y Dwyrain Agos
ar r. Pellañ y Dwyrain Pell
ar r.-gevred/-c’hevred y dwyrain- dde-ddwyrain
retread g. reteriz dwyreiniwr, un o’r dwyrain; Asiad
reteriñ be. troi i’r dwyrain (am gyfeiriad y gwynt)
retorik g. rhethreg
retorn1 g. dychweliad
retorn2(iñ) be. dychwelyd, rhoi yn ôl
r. al levrioù dychwelyd y llyfrau
retred b. -où, retrejoù encil (cref.); pensiwn
war e/he r. ar ei bensiwn/phensiwn, wedi ymddeol
retredad g. retredidi pensiynwr, un ar ei bensiwn
retreidi ll. retredad pensiynwyr
ar r. y pensiynwyr, yr henoed
reudiñ be. stiffhau; tynhau; cymhwyso’i hunan, talsythu, ymsythu, ymunioni; atgyfnerthu, cryfhau
r. e skouarn moeli’i glustiau, clustfeinio
reujad g. gw. reuziad
reun torf. -enn b. rhawn
reunig g. -ed morlo
reustl g. -où gw. rouestl
reut a. anhyblyg, stiff, wedi cyffio; anodd, caled, tyn(n); awdurdodol; cymwys, union, syth, unionsyth; marw; cryf; iach
r. e jiletenn warnañ ei wasgod yn dynn amdano
r. eo he divesker mae ei choesau’n stiff
r. evel ur pres/vazh yn syth fel pocer
bwyd r. bwyd iach
divrec’h r. pâr o freichiau cryf(ion)
ur banne hini r. diferyn/llymaid o beth cryf / o ddiod gadarn
ur vicher r. gwaith/jobyn anodd/caled
reut adf. yn anhyblyg/stiff; yn unionsyth; yn awdurdodol; yn gwta/swta/arw/siarp; yn blwmp ac yn blaen, heb bilo wyau (ffig.)
anez-se e oan r. pell ’zo oni bai am hynny fe fuaswn i’n gorff/farw ers tro byd, oni bai am hynny fe fuaswn i wedi hen farw
komz r. siarad yn arw/siarp
respont r. ateb yn gwta/swta
reutaat be. stiffhau; tynhau; cymhwyso’i hunan, talsythu, ymsythu, ymunioni; atgyfnerthu, cryfhau
reutañ a. gradd eithaf reut qv.
ar r. gwaz er barrez y dyn cryfa’ yn y plwy(f)
reuz g. -ioù caledi, trueni; ffwdan, ffws; cythrwf(w)l, helbul, helynt, trafferth, anhawster, gofid; drama; stŵr, twrw, halibalŵ, randibŵ, reiat; trychineb; gweithgarwch, prysurdeb
(freuz ha) r. ’zo eno mae’n gythryblus/ helbulus yno, mae ’na gythrwf(w)l/ helynt yno
ar r. bras y Chwyldro (Ffrengig)
c’hoari/ober e/he r. creu helynt/ trafferth, codi stŵr/twrw/reiat, chwarae’r diawl/cythraul; bod yn rhemp
d’ur mare ma oa an naonegezh oc’h ober he r. e-touez an dud mewn cyfnod pan oedd newyn yn rhemp ymhlith y bob(o)l
e r. yn dwym (am greadur)
kaout r. gant ub. cael helynt/trafferth gyda rhn
leun a r. hag a freuz helbulus
nag a r.! pebezh r.! dyna ffwdan/ffws! dyna helbul/helynt/drafferth! dyna ofid! dyna ddrama/halibalŵ/randibŵ!
ober e r. bod yn rhemp
an naon ivez a rae e r. ’roedd prinder bwyd / ’roedd newyn hefyd yn rhemp
ur gazeg en r. marc’h caseg yn gofyn/ mofyn march/stalwyn, caseg yn marcha/marchio, caseg farchus/ wynedd/wyner
ur giez en r. ki gast dwym/boeth, gast yn cwna
reuzeudig g. reuzeudien truan
reuzeudik a. truan, truenus, anhapus, trist; dramatig
r. evel
r.-du iâ du
r.-gwenn llwydrew, barrug
rev2 g. anghhydfod, cynnen, ffrae, cweryl
klask r. ouzh ub. ceisio cynhennu â rhn, ceisio codi cynnen/dadl â rhn, ceisio tynnu ffrae â rhn, ceisio cynhennu â rhn, tynnu rhn am ei ben/phen
rev3 b. rhyw
an div r. y ddau ryw
darempredoù r. cyfathrach rywiol
revec’hiañ be. gorlwytho
revel a. rhywiol
(ar) Reverand g. (y) Parchedig
ar R.-bras, an Tad-R.-Meurbet yr Hybarch
reverzhi gb. -où llanw uchel, llanw mawr
reveulzi b. -où chwyldro, cyffro, terfysg; dymchweliad
reviñ be. rhewi
revolver g. -(i)où dryll
revr/reor g. -ioù pen ôl, tin; och(o)r/tu isaf, gwaelod (och(o)r allan/fas teclyn)
r. ar gastelodenn gwaelod (och(o)r allan/fas) y sosban
r. aonik babi/bapa losin, cachgi
r. ar pod o dan y tegell/sosban, gwaelod y tegell/sosban (yr och(o)r fas / y tu allan)
bezañ kras e r. bod yn dynn/gybyddlyd
bezañ leun e r. bod yn feddw / wedi’i dal hi
bezañ moan e r. bod yn ofnus, bod ag of(o)n arno
erru ’oa moan e r. ’roedd yn crynu yn ei (e)sgidiau, ’roedd llond bola/twll o of(o)n arno, ’roedd yn cael cathau bach (ffig.)
bezañ skuizh e r. / he r. gant ub./udb. bod wedi (a)laru ar rn/rth
c’hwezhañ an tan en o r. cynnau tân oddi tanynt
hennezh ’vo ket pinvidik peogwir eo frankoch e r. eget e c’henoù ’ddaw hwnna byth yn gyfoethog gan ei fod yn gwario/hala mwy nag y mae’n ei ennill
kouezhañ war e/he r. cwympo ar ei ben/phen ôl
leun e/he r. yn feddw gaib/caib/dwll/ twll/mawr
terriñ/torriñ e r. d’ub. diflasu/blino/ poeni/plag(i)o/poenydio rhn
ur r. aonik llwfrddyn, llwfrgi
ur foeltr e r. bachgen mentrus, uffach o foi (ar laf.)
war gab e r. (yn eistedd) ar ei ben ôl / ar ei din
r.-lor seguryn, oferwr; un araf
revr(i)ad/reor(i)ad g. chwip din, cot(en) ar ei ben/phen ôl; (ffig .)llond bola (o annwyd / o ddiod feddwol / o of(o)n)
ur (pezh) r. a oa gantañ/ganti ’roedd wedi yfed llond bola, ’roedd yn feddw gaib/caib/dwll/ twll
ur r. aon llond bola/twll o of(o)n
ur r. droug oa ennañ ’roedd e mewn tymer wyllt, ’roedd yn benwan (walocs), ’roedd wedi colli’i limpyn yn llwyr
rez1 a. clir, diamwys, union; hawdd; heb glymau ynddo (am bren)
rez2 adf yn fanwl, yn llwyr, yn iawn, i’r llythyren, i lythyren y ddeddf
heuliañ r. ar gourc’hemennoù cadw’r / dilyn y gorchmynion yn llwyr / i’r llythyren
rez3 g. -ioù gwastad, lefel
r.-ha-r. yn gydwastad / yn gyfartal (â’i gilydd) yr un safon/lefel (â’i gilydd)
setu m’emaomp r.-ha-r.dyma ni’n gyfartal
rez4 b. -(i)où rhes
div r. dent dwy res o ddannedd
laka(a)t traoù en/war o r. rhoi pethau yn eu trefn / mewn trefn
ober ur r. d’ub. ceryddu/cymhennu/ cystwyo/termo rhn, dweud y drefn wrth rn, rhoi pryd o dafod i rn (ffig.), rhoi pregeth (ffig.)/termad i rn
r.-an-douar y llawr gwaelod
rez5 (ffurf dreigl. < grez) bf 2 un. pres. myn. ober qv.
rezin ll. -enn b. grawnwin ll. -en, grêps ll. -en (ar laf.)
rezon b. -(i)où rheswm
r. hoc’h eus! ’r(yd)ych chi’n iawn! ’r(yd)ych chi yn llygad eich lle!
rezonapl a. rhesymol
rezonaplik adf. yn symol, gweddol, go lew
ri (ffurf dreigl. < gri) bf 2 un. dyf. myn. ober qv.
rial gw. real
ribardell/ribardenn b. -où stori ddoniol/ ddigri, jôc; stori celwydd golau, stori asgwrn pen llo
ribin gb. -où ale, ffordd gul, llwybr cul, tramwyfa gul, gwli/gyli, gidel
r.-diribin yn codi a disgyn, yn mynd lan a lawr (am ffordd), ‘swits bac’ yn y ffordd
klask e/he ribinoù ei baglu/gwadnu/ heglu hi, dodi/rhoi’i draed/thraed yn y tir, cilio, ffoi
ur wiz kozh az a atav dre ar memes r. anodd torri hen arferiad, anodd tynnu cast o hengeffyl/gaseg
ribinad gb. tipyn o ffordd, pellter
ribitailh gb. haid (o blant)
ur r. bugale haid o blant
ribl g. -où ymyl, och(o)r (ffordd, afon, môr, dibyn ayyb.), glan
war r. an hent ar/wrth ymyl/och(o)r y ffordd
r.-ha-r. yn ymyl/och(o)r ei gilydd, och(o)r yn och(o)r
riblenn b. -où ymyl; hem; pafin, palmant
war r. ar prenestr ar sil y ffenest(r)
r.-straed pafin, palmant
riblennad b. -où llawn pafin/palmant; rhes(aid)
ur r. gwez-haleg rhes(aid) o goed helyg
ur r. leou-touet rhaffaid/rhes(aid) o lwon/regfeydd
ribler g. -ien herwr, gwylliad, ysbeiliwr; gloddestwr
riboder g. -ien diotwr, llymeitiwr, potiwr, slotiwr, yfwr (mawr), tancwr; merchetwr
ribodat be. corddi
ribot g. -où buddai; (anweddus) (pod) r. fylfa; merch sy’n cwrso/hel dynion
genaouek evel ur r. mor dwp â bwced/ stên/sledj/llo
riboul g. -où ale, ffordd gul, llwyb(y)r cul; llwyb(y)r tanddaearol; pwmp; gwâl, twll; twnel; (ffig.) ceg, llwnc; (ffig.) gwely
n’eo ket evit stankañ he r. ’all hi ddim cnoi/dal ei thafod, ’all hi ddim cau ei cheg
ur r. dour ffos, cwter
gouzout (diouzh) ribouloù ub. gwybod hanes rhn; adnabod ffyrdd/ triciau rhn; gwybod sut i drin/drafod rhn, gallu dod i ben â rhn
klask e/he ribouloù ei baglu/gwadnu/ heglu/sgathru hi, dodi/rhoi’i draed/ thraed yn y tir, cilio, ffoi, cymryd y goes
r.-diriboul mynd-a-dod yn ddi-baid
riboulat be. pwmp(i)o; yfed ger’ed, diota, slotian, hel diod
mont da r. mynd ar y sbri/dablen
richan g. trydar; brefu; murmur
richanat be. trydar, pyncio; clwcian; brefu; gweryru; brawlan
richer gb. -ioù nant, afon
richodell b. -ed robin goch
ridañ be. plet(i)o; crebachu, crychu, mynd yn grychau/rhychau; s(i)wblachan, sybachu
r. ar ridochoù plet(i)o’r llenni
r. e baraplu (ffig.) mynd i’r gogoniant, croesi (ffin amser), darfod marw
r. e dal / he zal crychu’i dalcen/thalcen
r. gorre an dour crychu wyneb y dŵr
ridell g. -où rhidyll, gog(o)r/gwager; clecyn, hen geg fawr (ffig.)
ur r. toull (ffig.) hen glebryn
ridellat be. rhidyllu, gogrwn/gogrynu; barnu, beirniadu, chwilio beiau, hollti blew (ffig.)
rideoz g. -ioù, ridoch b. -où llen
ar R. Houarn y Llen Haearn
riel g. tagwydd, clych y perthi, ladi wen
riell g. iâ du, glasrew
ober r. rhewi
riellañ be. rhewi
rifadenn b. -où sgrech
rifat be. rhoi sgrech
rigadell b. -ed clam, math o bysgodyn cragen; cocosen
r.-wenn cragen fylchog/Berffro
r.-ruz cocosen
rigadella be. hel(a)/casglu/crynhoi cocos; hel(a)/casglu/crynhoi cregyn bylchog/ Berffro
rigenn b. -où rhes
ur r. dier/diez rhes o dai
rigennad b. -où rhes(aid)
ur r. leoù touet rhaffaid/llif o regfeydd
rigognat be. (y)sgyrnygu, rhincian dannedd
rik1 a. cywir, cymwys, union; manwl; prydlon; pur, digymysg, heb ddim wedi’i ychwanegu ato; hollol, llwyr, rhonc, digyfaddawd, i’r carn, o’r iawn ryw, o’i ben/phen i’w draed/ thraed, o’i gorun/ chorun i’w sawdl, hyd fêr ei (h)esgyrn
un amzivat r. un cwb(w)l/hollol amddifad
dour r. dŵr pur
gwin r. gwin pur
kembraeg r. Cymraeg glân/gloyw/ rhywiog
komzoù r. geiriau priodol/iawn, union eiriau,
kontoù r. cyfrifon cywir
poeson r. gwenwyn pur
un teñzorier r. trysorydd cywir/manwl
ur broadeler r. cenedlaetholwr i’r carn, cenedlaetholwr rhonc/digyfaddawd
ur c’hembread r. Cymro glân gloyw / rhonc / i’r carn / o’r iawn ryw / o’i ben i’w draed / o’i gorun i’w sawdl / hyd fêr ei esgyrn
ur minor r. un cwb(w)l/hollol/llwyr amddifad, un amddifad hollol/llwyr
rik2 adf yn gywir/gymwys/hollol/union
amzivat r. cwb(w)l amddifad, hollol amddifad
d’an eur r. yn brydlon, yn union mewn pryd; ar yr union adeg/bryd
dianav-r. cwb(w)l anadnabyddus, dieithr/dierth llwyr/hollol
direbech r. cwb(w)l/hollol ddi-fai
gouzout r. gwybod i’r dim / yn burion / yn gywir / yn gymwys / yn union
heñvel r. yn gymwys/gywir/union yr un peth/fath
paeañ r. talu ar ei ben, talu ag arian pen/cywir/cymwys/parod
r.-ha-r. yn gwb(w)l/hollol gywir, ar ei ben, dim mwy na dim llai, i’r dim
rikamanet abf addurniedig, wedi’i (h)addurno/harddu
rikamaniñ be.addurno, harddu ag addurniadau / â cherfiadau; caboli
rikamanoù ll. addurniadau; cerfiadau
rikl a. llithrig
koulm (war) r. g. c(w)lwm rhed
rikladenn b. -où llithr(i)ad
riklañ be. llithro; sglefrio; gadael i lithro i’r llawr (am ddilledyn oddi am berson)
en em r. sleifio
riklus a. llithrig
rikoù ll. offer, cyfarpar; trugareddau
rikouret abf gw. rekouret
rim g. -où odl
rimoù diabarzh odlau mewnol
rimadell b. -où hanes; rhigwm; hwiangerdd; baled i blant
rimadelloù loudour rhigymau coch (ffig.)
rimadellañ be. rhigymu
rimañ be. odli
rimiañ be. rhwb(i)o, rhwto, caboli, gloywi, llyfnu/llyfnhau, rhoi sglein (ar); crafu, plicio (llysiau)
rimostell b. -où rhigwm
rin (ffurf dreigl. < grin) bf 1 un. dyf. ober qv.
rinkañ be. crafu (llysiau), plicio
rinkin g. -ed siarc
rinkun/ru(n)kun g. ffieidd-dod/ffieidd-dra
riñsañ be. gwacáu/gwagio; golchi; glanhau; clir(i)o; carthu (beudy ayyb.); tynnu trwy’r dŵr; lladd (planhigion)
r. ar voutailh gwagio’r botel, yfed y botel i’r gwaelod, yfed y botelaid i gyd
r. banneoù yfed ger’ed, llymeitian, diota, tanc(i)o, potio, slotian
r. da werenn ’ta! yf e i’r gwaelod ’te! lawr ag e! gwacâ dy wydryn ’te!
r. e dreid dezhañ mynd â’r gwynt o’i hwyliau; gwneud ffŵl o rn
riñset abf riñsañ qv.
hennezh eo bet r. e dreid dezhañ (ffig.) fe wnaed ffŵl ohono, gwnaed iddo ymddangos yn ffŵl
riot g. -où anghydfod, ffrae, cweryl, cynnen
riotal be. cynddeiriogi, fflamio; gwrthwynebu; ffraeo, cweryla, cynhennu; cyfeddach, diota, potio, slotian, tanco, yfed ei hoch(o)r hi, bod/mynd ar y dablen/sbri
rioter g. -ien cecryn, cynhennwr, codwr twrw, un cwerylgar/cynhenllyd/ffraellyd
riotus a. cecrus, cwerylgar, cynhennus, ffraellyd
rip a. sych ac oer, llym (am y tywydd)
ris (ffurf dreigl. < gris) bf 1 un. gorff. perff. ober qv.
risign g. -où crechwen, glaswen, gwên ddirmygus, chwerthiniad gwatwarus; gwawd, gwatwar
risignal be. chwerthin yn ddirmygus/ watwarus/wawdlyd, crechwenu, gwatwar, gwawdio
riskl g. -où peryg(l), enbydrwydd; ment(e)r
e/war r. mewn peryg(l)
e r. e oant da vezañ torpilhet ’roedden nhw mewn peryg(l) o gael eu taro gan dorpedo
kemer ur r. mentro
ne oan ket bet e r. eus va/ma buhez ’fu fy mywyd i ddim mewn peryg(l)
(n’eus) tamm riskl ebet ’does dim peryg(l) o gwb(w)l, mae’n hollol ddiogel
riskladenn b. -où llithr(i)ad; menter
risk(l)añ be. anturio, mentro
an hini ne riskl netra na koll na gounit ne ra os na fentri di beth ’enilli di ddim, oni fentrir ni cheir, rhaid mentro peth cyn cael dim, anam(a)l/odid elw heb antur; y ci a gerddo/aiff a gaiff (asgwrn i’w bilo), nid â yr hwn a erys yn y pant byth dros y bryn, gwan ei galon a gyll
risklus a. llithrig; peryglus, dansierus, enbydus; mentrus
rit1: mont en r. mynd yn gynddeiriog, cynddeiriogi (am gi)
rit2 (ffurf dreigl. < grit) bf 2 ll. pres. myn. ober gw. rhediad
riv/riw g. oerfel, oerni
kaout r. teimlo’n oer, bod yn oer
r. am eus 'rwy'n oer, ’rwy’n sythu/rhynnu/ fferru
r. am eus d’am zreid mae fy nhraed yn oer
bezañ gwak/kizidik ouzh ar r. bod yn dueddol o deimlo’r oerfel, bod yn sythlyd/rhynllyd, methu/ffaelu diodde’/godde’r oerfel
bezañ seizet gant ar r. sythu/rhynnu gan yr oerfel, cael ei (d)dala yn ngafael oerfel
dastum/tapout (ur barr) r. bod â’r oerfel wedi cydio/gafael ynddo/ynddi
louzoù enep/ouzh ar r. moddion at yr annwyd
n’eus ket r. d’e zaoulagad! (ffig.)’dyw e/o ddim yn ddall! ’does dim yn bod ar ei lygaid e/o! mae e/o’n gweld y cwb(w)l!
Rivanon/Riwanon epb. Rhiannon
rividik/riwidik a. sythlyd, rhynllyd, yn teimlo'r oerfel
rivier b. -où afon
rivin g. -où trychineb ariannol, methdaliad
bezañ ur r. bod yn draul/gost enbyd
rivinoù dinistr, distryw
rivinañ be. dinistrio, distrywio; gwneud yn fethdalwr, achosi methiant/dinistr ariannol
rivinet abf wedi mynd yn fethdalwr, a'r hwch wedi mynd drwy'r siop, wedi mynd i Dre-din
rivinus a. dinistriol, niweidiol iawn
riz1 g. -ioù a thorf. -enn b. reis
riz2 g., rizenn(ad) b. -où och(o)r, ymyl; glan astell, silff; cornis; sgertin; rhes, llinell, streipen
rizenn b. -où gwth o wynt; cawod ysgafn
ro g. -ioù, road g. -où rhodd, anrheg; adduned
ober r. tyngu llw o ymgysegriad (cref.)
ro- bôn reiñ/roiñ qv.
roadenn b. -où rhodd, anrheg; dawn
Roaz(h)on e. lle Rennes (Ffrg)
Roaz(h)onad g. -iz brodor/gŵr o Roaz(h)on
robenn b. -où gwisg, gŵn; urddwisg
ar r. eured y wisg briodas
Robin: paotred Mari Robin yr heddlu, y glas
robot g. -où robot
roched gb. -où crys
bezañ e r. e gwask e reor/revr (ffig.) bod â chroen ei din ar ei dalcen (ffig.), bod mewn hwyl wael / hwyliau gwael
bezañ reor/revr ha r. gant ub., bezañ ’vel ur r. hag un hiviz gant ub. bod fel person a chiwrad / fel curad a pherson â rhn, bod yn ffrindiau mawr / yn llawia’ â rhn, bod fel Dafydd a Jonathan
e korf / war gorf e r. yn llewys ei grys
kannañ e r. d’ub rhoi pryd o dafod / rhoi pregeth i rn (ffig.), ceryddu/cymhennu/cystwyo/dwrdio/termo rhn, rhoi cerydd/stŵr/termad i rn
lavaret d’e r. / etre e r. hag e chouk / etre e r. hag e vruched dweud o dan ei ana(d)l, dweud wrtho’i hunan,
roc’h1 b. reier craig
bezañ start evel ur r. bod yn gadarn fel y graig
kousket evel ar r. cysgu fel y graig
roc’h2 g., roc'hadenn b. rhoch; chwyrn(i)ad
roc'hal, roc’hellañ be. rhochian, chwyrnu
r. evel ur morhoc’h / ur broc’h chwyrnu fel mochyn
r.-diroc’hal chwyrnu’n ddi-baid
roc’hek g. creigiog
roc’hell b. -où craig
roc'hellek a. caregog; creigiog; garw
roc’her g. -ien rhochiwr, chwyrnw
rock g. cerddoriaeth roc
r.’n’roll sigl a swae, roc a rôl
rod b. -où, rojoù rhod, olwyn
r.(ig) a dro a ra bro egni a lwydd, y ci a gerddo a gaiff (asgwrn i’w bilo), y diwyd a lwydda, deuparth llwyddiant : diwydrwydd, ni cheir da heb lafur
r.(ig) a red ne bad ket edau rhy dynn a dyrr; gan bwyll y mae mynd ymhell, nid ar redeg y mae aredig
r.-sikour olwyn sbâr
ar r. a dro, treiñ a ra ar r. mae’r rhod yn troi; mae bywyd yn dal i fynd yn ei flaen
ar r. a-dreñv yr olwyn ôl
ur r.-vleniañ/vleinañ/stur olwyn lywio
rodoù/rojoù (ffig.) coesau
kreñv a-walc’h on met rojoù fall an hini am eus ’rwy’n gryf ei wala ond coesau gwael sy gen i / ond fy nghoesau sy’n fy mhoeni
rodal be. torsythu, cerdded yn (dor)syth/ dalog/falch, ei sgwar(i)o/lord(i)an hi, rhodresa
rodell b. -où cwrlyn; cudyn cyrliog
rodellañ be. crychu; cwrlo/cyrlio
r. e vantell-c’hlav crychu’i got law
r. he blev cwrlo/cyrlio’i gwallt
rodellek a. crychlyd; modrwyog, cwrlog/ cyrliog
rodlec’h g. gw. rollec’h g.
rododenron torf. rhododendron
roeñv b. -où rhwyf
roeñvadenn b. -où rhwyfad
roeñvat be. rhwyfo
roeñver g. -ien rhwyfwr
roer g. -ien rhoddwr
roet abf reiñ/roiñ qv. rhoddedig, wedi’i r(h)oi
rog g. -où rhwyg
rogañ gw. regiñ
rogentez/rogoni b haerllugrwydd, digywilydd-dra hyfdra
roget abf wedi'i r(h)wygo, carpiog
roiñ be. rhoi gw. reiñ
rok a. balch, haerllug, hy, ffroenuchel, trahaus, eg(e)r
rokedenn b. enn tiwnig, math o oferôl
r. maouez blows(en), crys merch
roll g. -où rholyn; rholer; rhestr; catalog; tennyn, cynllyfan; rhan (mewn drama, ffilm)
bevañ/bezañ en e/he r. byw yn rhydd; byw yn annibynnol; byw fel y mynno
c'hoari ur r. chwarae rhan
c’hoari r. Y.-V. Perrot chwarae rhan Y.-V. Perrot
en e r. yn rhydd, yn ddilyffethair/ ddilestair
leuskel ub. en e r. gadael/gollwng rhn yn rhydd, rhoi penrhyddid / rhoi rhwydd hynt i rn
mont war ar r. ymrestru, listio; cael ei (h)enwebu, sefyll yn ymgeisydd
ober/sevel ur r. gwneud rhestr, rhestru
r.-gerioù geirfa; mynegai
r.-labour rhaglen/amserlen waith
r.-marc’hadourez catalog
r.-(ar-)meuzioù/pred bwydlen
r.-studi rhaglen waith (astudiaeth), cwricwlwm
ar r.-studi broadel, ar r.-studi berzh-Stad y Cwricwlwm Cenedlaethol
rollañ be. rhol(i)o; rhoi (enw) ar restr, ychwanegu at restr, rhestru; cofrestru; clymu bob yn ddau (am anifeiliaid); clymu wrth gynllyfan/dennyn; rhoi (e.e. perlau/mwclis) ar linyn/edau
r. a rez ganin? ‘wyt ti’n cofrestru / rhoi dy enw yn un o’m criw (wrth longwr, neu Sioni) ?
en em r. cofrestru, ymgofrestru; (ffig.) swagro, ei (d)dangos ei hun, (am fachgen) llancio
Rolland epg. Rolant
rollec’h g. -ioù rhigol
rom g. rỳm
Rom(a) e. lle Rhufain
roman a. Rhufeinig
romañcheg g. Romawns
Roman g. -ed Rhufeiniwr
amzer ar Romaned cyfnod y Rhufeiniaid
romant g. -où, romañchoù nofel
e stumm ur r.-red ar ffurf stori gyfres
romanter g. -ien nofelydd
roñch(ig) g. -où llwyb(y)r, feid(i)r, wtra
roñfl g. -ed cawr
ronk g. a ll. -enn b. rhoch (angau), rhwnc
ronkal be. bod â’r rhoch; griddfan, cwyno
r. ouzh ub. pregethu wrth rn (ffig.), cymhennu/cystwyo/termo rhn, rhoi pryd o dafod i rn
ronkell b. rhoch
ronkellañ be. rhoch(i)an (wrth farw)
roñse g. -ed, roñsed ceffyl, march
ront1 a. crwn, rownd
r. e oa e votoù/seulioù ’roedd e’n feddw, ’roedd o wedi’i dal hi, ’doedd dim coes o dano (ar laf.)
ront2 g. -où, roñchoù cylch
rontaat be. gwneud yn grwn; mynd yn grwn; chwyddo; tewhau, magu bloneg
rontad g. -où bol(i)aid / llawn bol(a) o fwyd
Roparz/Roperzh epg. R(h)obat, Rhobert
rord g. -où rhaff drwchus
rordañ be. rhaffo/rhaffu, clymu â rhaff; chwip(i)o, colb(i)o, ffusto, wald(i)o
Rosko e. lle Roscoff (Ffrg)
Roskoad g. Roskoiz brodor o Rosko, un o drigolion Rosko
Roskoiz p’en em lakont da ganañ n’eo ket hanter-ober a reont pan fydd gwŷr Rosko’n dechrau canu byddan nhw’n ei morio hi / byddan nhw’n gwneud ag arddeliad / nid hanner gwneud y byddan nhw
rost a. a g. rhost
rostañ be. rhost(i)o, digoni (cig); deifio
rostet abf rostañ qv.
un tamm yar r. tamaid o gyw iâr / o ffowlyn wedi’i rost(i)o
rouaned/rouanez1 ll. roue qv.
Gouel ar R. Gŵyl yr Ystwyll
rouanez2 b. -ed brenhines
r.-al-liorzhoù (bot.) barf yr hen ŵr
r.-ar-prajoù/foenneg (bot.) barf yr afr / y bwch, erwain, blodau'r mêl
rouantelezh b. -ioù teyrnas
roud1 adf. ffordd, siwd, sut
roud2 g. -où, roujoù ffordd, heol/hewl; cyfeiriad; ôl, ôl troed, trywydd; taith, siwrnai; (gyda’r neg.) arlliw, golwg, sôn
r. al louarn trywydd y cadno
r. ebet! dim golwg/ôl/sôn/arlliw yn y byd / o gwb(w)l!
bez’ e oa r. d’ober ’roedd yna (dipyn o) ffordd i fynd
den ne gavas r. dioutañ ’welodd neb arlliw/olwg ohono, ’welodd neb sôn amdano / ddim o’i ôl
e(n) r. ar y ffordd
forzh da vale e reer r. hep dale (ffig.) dyfal donc a dyrr y garreg
an noz a gerzhas en he r. aeth y nos yn ei blaen
hag ur bugel all e(n) r. a phlentyn arall ar y ffordd
hep gouzout na r. na rabez heb wybod y ffordd na dim, heb wybod dim yw dim / dim oll
koll e/he r. colli’i ffordd
mont en e r. cychwyn/mynd (ar ei hynt/ ffordd), ei chychwyn hi, ymadael
ne chome na r. na tres/liv anezhañ ’doedd dim golwg/arlliw ohono, ’doedd dim sôn amdano
peb hini d’e r. / en e r. pob un i’w ffordd ei hun
un eurvezh r. awr o daith/siwrnai, gwaith awr (o deithio/gerdded)
ur pennad mat a r. tipyn o ffordd/ siwrnai, ffordd/siwrnai bell
war r. Plouared ar ffordd/hewl/heol Plouared
war da r. ar dy ffordd
r.-karr ôl cart/car, olion olwynion
roudoù fresk olion diweddar/ffres
bale/mont war roudoù ub. dilyn (yn) ôl troed rhn, (ffig.) dilyn esiampl rhn
aet eo war roudoù e vreur mae e wedi dilyn (yn ôl troed) ei frawd
dispenn e roudoù dilyn yn ôl ei droed
heuliañ diouzh/war roudoù al louarn mynd ar drywydd y cadno, dilyn ôl troed y llwynog
roudenn b. -où cyfeiriad, ôl, ôl troed; llinell, rhes, streipen; cledr (rheilffordd)
r. an heol cyhydedd
r. garr ôl cart/car, olion olwynion
r. vor ôl cwch/bad/llong ar wyneb y môr
distreiñ d’e r. dychwelyd i’w hen arfer/ffordd
mont dreist ar r. mynd yn rhy bell (ffig.), mynd dros ben llestri (ffig.)
roudoù tud a oa en erc’h ’roedd ôl traed / ’roedd olion pob(o)l yn yr eira
r.(-al-lagad) rhwyden, pilen (y llygad), retina
r.-gi bwa seithliw, bwa'r Drindod/arch/ glaw, enfys
roudennad b. -où rhes
roudennañ be. tynnu llinell(au), ffurfio rhes(i), gwneud streip(iau)
roudenneg g. -ed sebra
roudennek a. rhesog, llinellog, streipog
roudour g., roudouz b. -ioù rhyd; afon, nant
roue g. -ed, rouaned/rouanez brenin, teyrn
R. an holl rouaned Brenin y brenhinoedd / yr holl frenhinoedd
deuet e oa tri r. eus ar sav-heol da welet ar Mabig Jezuz daeth tri brenin o’r dwyrain i weld y Baban Iesu
pa oa Nomenoë r. pan oedd Nomenoë yn frenin / yn teyrnasu, yn ystod teyrnasiad Nomenoë
torfed enep r. teyrnfradwriaeth
gwastell ar Rouaned teisen/cacen (Gŵyl) Ystwyll
roued gb. -où, rouejoù rhwyd
pakañ/tapout pesked gant ur r. dal(a) pysgod â rhwyd, rhwydo pysgod
rouedoù/rouejoù toull en deus! (ffig.) ’does dim gobaith (caneri) gydag e, ’does dim gobaith mul yn y Grand National ganddo fo
da vare ar rouedoù/rouejoù ym mrig yr hwyr, fin nos
rouedad b. -où rhwydaid, llond rhwyd; rhwydwaith
ur r. a hentoù-houarn rhwydwaith o reilffyrdd
ur r. skolioù cylch/clwstwr o ysgolion
rouedañ be. rhwydo
rouedenn b. -où rhwyden; pilen
digoret eo he r. (ar laf.) mae hi wedi’i difwyno/threisio
rouedenniñ be. treulio/gwisgo’n denau, teneuo (am ddefnydd)
roueed ll. roue qv.
roueel a. brenhinol
roueelezh b. -ioù brenhiniaeth, teyrnas
rouesaat be. prinhau, mynd yn fwy a mwy prin, gostwng, lleihau (o ran nifer); mynd yn fwy a mwy anam(a)l/anfynych, mynd yn llai a llai am(a)/mynych; teneuo (am blanhigion)
war r. ez a bep bloaz ar gembraeg-erien en oad etre - siwazh deomp mae nifer y siaradwyr Cymraeg canol oed yn gostwng bob blwyddyn - gwaetha’r modd, mwya’r gofid/trueni
rouesañ a. gradd eithaf rouez qv.
rouesoc’h a. gradd gymh. rouez qv.
dont da vezañ r.-rouesañ/-rouez prinhau, mynd yn brinnach / yn fwy a mwy prin / yn fwyfwy prin
rouestl g. -où dryswch, cymhlethdod, cymysgwch, annibendod
rouestlañ be. drysu, cymhlethu, cymysgu, annibennu
rouestlet abf wedi drysu; cymhleth, dyrys; cymysg; yn glymau i gyd, yn anniben
rouez a. prin; tenau, heb fod yn drwch/ niferus
r. eo ar Bloueskadiz n’o defe ket soñj eus ar peñse-se prin yw trigolion Ploueskad na fyddai’n cofio’r llongddrylliad yna/hwnnw
roufenn b. -où crych(iad), rhych
roufennañ be. crychu; crebachu
roufennet abf crych(iog), crychlyd, yn llawn rhychau; crebachlyd, wedi crebachu
roulañ/roulat be. rhol(i)o; mynd (am gerbyd ar olwynion); troi; byw'n ofer/afradlon; mynd ar y sbri/dablen, potio, slotian, tanc(i)o, yfed ger’ed / ei hoch(o)r hi (diod feddwol), hel diod/ tafarnau
r. e yaouankiz byw ei lencyndod i’r ymylon
roul da yaouankiz rak ne bado ’vit atav gwna’n fawr o dy / o’th ieuenctid oherwydd ’wnaiff e ddim para/parhau am byth
rouler g. -ien oferwr, un afradlon; potiwr, slotiwr, llymeitiwr, tanc(i)wr, yfwr mawr, meddwyn, un yn hel tafarnau
roulerez b. -ed gwraig/merch yn meddwi
roumarin g. a thorf. rhosmari
roumaneg g. Rwmaneg
Roumania e.lle Rwmania
rous1 a. gwinau; brown, o liw cnau castan, lliw copor; coch; â lliw haul arno/arni, ag ôl y tywydd ar ei (h)wyneb
labous r. telor(ydd), jac llwyd y baw
ur gazeg r. caseg winau
rous2 adf yn llawn dig/cas, gan wgu
sellet r. ouzh ub. edrych yn ddig/gas/ sarrug ar rn, gwgu ar rn
roustad g. -où cot(en), crasad/crasfa, colbad, cweir, curfa, lardad; chwip din
reiñ ur r. d’ub. rhoi cot(en)…chwip din i rn (gw. roustad)
rout g. gw. roud
rouz a. pengoch
rouz1 g. (y lliw) coch; cochni
r.-beure cochni’r bore
r.-noz cochni’r nos
rouz2 g. -ien cochyn, un pengoch; twpsyn, hercall
ober e r. chwarae'r ffŵl, clown(i)o
rouzañ be. cochi, tywyllu, troi'n frown, gwneud yn frown; cael lliw haul; rhuddo, llosgi
ne rouzo ket kalz an douristed o c’hein evit an hañv ’chaiff yr ymwelwyr ddim llawer o liw haul eleni / yr haf hwn, haf digon gwael gawn ni eleni
rouzard/rouzegan g. -ed telor(ydd), jac llwyd y baw
rouzenn b. -ed cochen, merch bengoch
rouzig g. (ar laf.) coffi; twpsyn, hercall, nerco
rouzmouz g. grwndi
rouzmouzat be. canu grwndi/crwth
roz1 a. pinc, rhosliw, gwridog
roz2 g. -ioù rhos, bron/lleth(e)r (bryn)
roz3 torf. -enn b. (bot.) rhosod/rhosynnau ll. rhosyn
r.-aer pabi coch (yr ŷd)
r.-kamm cennin Pedr, daffodil
r.-agroaz/-ki/-gouez rhosyn gwyllt, mieri Mair, marchfieri
r.-malo hocys bendigaid
r.-moc'h llysiau'r cwsg, cwsglys, pabi
r.-Sant-Erwan rhosyn y mynydd/grog
r-sinkl melyn yr ŷd, gold/melyn Mair
rozell b. -ioù rhasgl, (y)sgrafell; lledwr (i ledu cytew ffrois/crempog/pancos/pancogau ar y maen)
gounit arc’hant gant ar r. rhofio arian i mewn, pentyrru arian, gwneud arian fel gro/slecs / y mwg
r.-c’hlav sychwr ffenest(r)/glaw
rozellat be. cribinio, rhacanu, crafu; codi/cwnnu (lludu), tynnu (lludw)
r. arc’hant rhofio arian i mewn, pentyrru arian, gwneud arian fel gro/slecs/ y mwg
rozenn b. roz qv.
n’eus (nep) rozenn gaer na zeu da c’hoeñviñ fe wywa’r rhosyn hardda’, ‘y mae tegwch yn twyllo a phrydferthwch yn darfod’, ‘gwywa’r gwelltyn - syrth y blodeuyn’
r.-Indez ceilys
rozinil g.a thorf. -enn b., roz-sinkl torf. -enn-sinkl b. (bot.) gold/melyn Mair
ru b. -ioù stryd
ruadenn b. -où tindafliad (am geffyl/ gaseg/fuwch)
rual be. codi/cwnnu coesau ôl, tindaflu (am geffly/gaseg/fuwch), cicio yn erbyn y tresi; aflonyddu, cynrhoni, gwingo
r. gant an avel ymffrostio, brolio
ruban g., rubanenn b. -où rhuban
rubar(bez) torf. -enn b. rhiwbob
ruch a. gw. rut
ruchañ be. gw. rutañ
rudell b. gw. ruzell
rufladenn b.où sniff(i)ad
ruflañ be. ffroeni, synhwyro, sniff(i)an; gwynto, sawro, arogleuo/arogli
rugbi g. rygbi
ruilh g. -où rholer, rhowl; cylch, cant; codwm, twmlad
r. al lestr symudiad y llong/bad/cwch
r. ar mor ymchwydd/dygyfor y môr
peseurt r. a ra? beth yw ei hynt/hanes? siwd/sut mae’n dod yn ei flaen/blaen?
ruilhoù ar Chouanted castiau’r Siwaniaid
ruilhoù ar gevredigezh hanes/hynt/ rhawd y gymdeithas
ruilhal/ruilhañ be. rhol(i)o: mynd, teithio (am gar); llifo; taranu; bwrw/taro i lawr (â char)
r. e voull byw/treul(i)o ei fywyd, rhedeg ei rawd
r. udb. en e spered troi rhth yn ei feddwl
ar voull a ruilh gantañ mae ffawd o’i blaid / o’i du / yn gwenu arno
delc’her a ra da r. bepred? ydy e/hi’n dal(a)/para i fynd (o hyd)?
r.(-ha-diruilhal), ruilh-diruilh rhol(i)o a rhol(i)o, rhol(i)o’n ddi-baid, rhol(i)o yn ôl ac ymlaen
ruilhadenn b. -où rhol(i)ad;torf enfawr
ruilhenn b. -où modrwy; dolen (cadwyn); cylch metal; rhol(i)wr, rholbren (i ledu toes ayyb.); silindr
stagañ e varc’h / he marc/h ouzh ur r. fall siarad am rth y buasai’n well peidio â sôn amdano
ruilhennoù-skouarn clustdlysau
ruilhet abf ruilhal qv.
r. en deus e voul(l) daeth i ben ei rawd, rhedodd yr yrfa, daeth ei oes i ben
e vab a oa bet r. gant ur wetur dec’h cafodd ei fab ei fwrw/daro i lawr gan gar ddoe
rujodenn b. robin goch
ru(n)kun g. atgasedd, fieidd-dod
r. am eus outañ/outi mae’n atgas/ ffiaidd i mi/fi, mae’n troi arna’ i, mae’n codi cyfog arna’ i
ru(n)kuniñ be. ffieiddio, bod yn (at)gas,
r. a reont rak al laezh mae llaeth yn (at)gas ganddyn nhw, mae llaeth yn ffiaidd/wrthun iddyn nhw, mae llaeth yn troi arnyn nhw / yn codi cyfog arnyn nhw
ru(n)kunus a. atgas, cas, ffiaidd
rumm g. -où cenhedlaeth; cyfres; dosbarth; carfan, rhai; teulu, tylwyth; pâr; hil, brîd; diadell
a r. da r. o genhedlaeth i genhedlaeth, o un / o’r naill genhedlaeth i’r llall
daou r. (a dud) a zo o chom en ti-se mae dau deulu’n byw yn y tŷ yna
ur r. anezho a oa aet da vale ’roedd rhai/carfan/cyfran ohonyn nhw wedi mynd am dro
ur r. botoù pâr o (e)sgidiau
ur r. saout diadell o wartheg, buches
ur r.-tud teulu
rummad g. -où, rummajoù cenhedlaeth; cyfres; dosbarth, categori; carfan
r. an noblañs y dosbarth bonedd, y boneddigion
a r. da r. o genhedlaeth i genhedlaeth
ar r yaouank y genhedlaeth iau
ur r. abadennoù cyfres o raglenni/ gyngherddau
ur r. anezho a oar brezhoneg mae rhai/carfan/cyfran ohonyn nhw’n medru Llydaweg
ur r. romantoù/romañchoù cyfres o nofelau
run g. -ioù (b. mewn e. lle) bryn, bryncyn
war lein ar r. ar ben y bryn, ar gopa’r bryn
runkun gw. rukun
rusaat be. cochi, mynd yn goch, gwrido, mynd yn fwy coch (+ yn wleidyddol), mynd yn fwy i’r chwith (yn wleidyddol)
ruseg g. Rwsieg
Rusia b. Rwsia
Rusian g. -ed Rwsiad
rusian a. Rwsiaidd, o Rwsia, yn ymwneud â Rwsia, yn perthyn i Rwsia
rusianeg g. Rwsieg
rusianek a. Rwseg, yn yr iaith Rwsieg
rusk g. a thorf. -enn b. rhisg(i)l
petra a ra an dro d’ar c’hoad hep mont e-barzh? ar r.! beth sy’n mynd o (am)gylch y coed heb fynd i mewn? y rhisg(i)l!
ruskenn b. -où rhisg(i)l; cwch gwenyn
ober r. ffynnu
ober r. fall bod yn wael (o ran iechyd)
ober r. vat bod yn iach
petra a ra an dro d’ar c’hoad hep mont e-barzh? ar r. gw. rusk
ur r. blouz cwch gwenyn o wellt
ruskennad b. -où llond cwch gwenyn; gwythïen (daeareg)
ur r. glaou kalet gwythïen o lo carreg/caled
ruspin1 a. gwritgoch, fflamgoch (am wyneb),
ruspin2 g. dyn gwritgoch
rust1 a. garw, caled, cras, aflafar; difrifol (yr olwg), diserch; didrugaredd; (geiriau) anghwrtais, llym; (am ddyn ac anifail) cryf, iach
rust2 (adf) yn arw, yn galed, yn gras, yn aflafar; (siarad) yn llym; (ateb) yn chwyrn, (am ddyn ac anifail) yn gryf, yn iach
rustaat be. dod/mynd yn fwy garw / yn arwach / yn ffyrnicach; cynddeiriogi (am y môr ac am bob(o)l)
ruster g., rustoni b. gerwinder
rut a. twym (am anifail yn chwennych cymar)
rutañ be. bod yn dwym (am anifail yn chwennych cymar)
rutenn b. -où stor(o)m o wynt
ruz1 a. coch, brown, cringoch; drud iawn; affwysol, enbyd, difrifol, dychrynllyd, ofnadwy; mawr
r. diouzh an noz gwenn d’ar mintin laka joaus ar pirc’hirin, r. pa guz gwenn pa sav - sur e vo amzer vrav coch/cochni i fyny : teg yfory, coch yr hwyr : cysur llongwr
r. evel kribenn ar c’hilhog yn goch fel crib y ceiliog, mor goch â chrib y ceiliog
r. gant ar gounnar yn goch yn ei dymer/thymer
r. gant ar vezh yn gwrido o gywilydd
r. heol deus ar mintin glav a-benn ar fin / a ra nec’h d’ar martolod, (melen pa guzh) ruz pa sav sur da vezañ glav coch/cochni i lawr : glaw mawr, cochni yn y bore glaw ar y godre / am(a)l gawode / brithion gawode, cochni’r bore - glaw’r prynhawn, coch y wawr glaw mawr (coch y pnawn braf iawn), bore coch - bryd bynnag y daw - ceir yn fynych wynt a glaw, bore coch : gwynt neu law, coch cynnar - tywydd garw (coch hwyr - heulwen, medden nhw)
r. spontus eo deuet an tiez da vezañ mae tai wedi mynd yn ddrud difrifol / yn enbyd/ddychrynllyd/ofnadwy o ddrud
ar re r. y comiwnyddion; y chwith eitha’(yn wleidyddol)
bezañ r. war ub./udb. bod yn ddwl am rn/rth, dwlu/dotio/ffoli/gwirioni/mopio ar rn/rth
bisig r. gwiwer goch
bouzellenn/korzenn r. pibell fwyd
me a zo erru r. ma/va bouzelloù ’rwy’n llwgu/clemio, ’rwy’n cwympo/ marw/clemio o eisiau bwyd, mae gwylder enbyd arna’ i, mae eisiau bwyd yn ofnadwy/arw arna’ i
dont da vezañ r. cochi; gwrido; mynd yn ddrud
mont d’an daoulamm r., mont d’ar red tan r. mynd fel cath i gythraul, mynd fel ergyd o saeth/wn
paourentez r. tlodi affwysol/enbyd/ mawr
ur fulor r. tymer dychrynllyd/enbyd/ ofnadwy
ur paotr blev r. cochyn
ur plac’h blev r. cochen
r.-bev/-fflamm/-glaou/-tan fflamgoch, coch fel tân
r.-gwenn ag arlliw o gochni, â gwawr binc
r.-mouk coch tywyll
r.-muzelloù/-pok minlliw
r.-roz pinc
r.-vaen rhuddem
Perig kof-r. robin goch
ruz2 adf iawn, enbyd, difrifol, dychrynllyd, ofnadwy
ruz3 g. (lliw) coch
gwisket e r. wedi’i (g)wisgo mewn coch
livet e r. wedi’i (l)liw(i)o’n goch
ruz4g. llusgwr
ur r.-botoù malwoden (ffig.), un fel llong ar dir sych, un fel heddi’ a fory; seguryn, gwagswmerwr, ymlusgwr, loetryn, cwt/cynffon y fuwch (ffig.)
ur r.-revr gw. ur r.-botoù; llithren
ruzañ be. llusgo; llithro
r. anezhi (ffig.) crafu byw, dygnu/ rhygnu arni, ymlusgo ymlaen, byw fel llygoden eglwys, dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig.)
r. e dreid/votoù llusgo’i draed, mynd ling-di-long; oedi, sefyll(i)an, loetran, gwagswmera, tin-droi, segura; cropian/ cripian/cripad; llithro/sleifio bant / i ffwrdd / ymaith
r. ub. kuit taflu/tawlu rhn allan/mas, dodi rhn i fynd, dangos y drws i rn, diarddel rhn (o gwmni / o gymdeithas / o dîm / o’i waith)
r. war e gof ymlusgo ar ei fol(a)
ruzard1 a. cochlyd, â gwawr goch
ruzard2 g., -ez/-enn b. -ed un wynep-goch, un (g)writgoch
ruzata be. sglefrio, llithro
en em r. ymlusgo
ruzc'hlas a. porffor
ruzder g. -ioù cochni, awyr goch; clwy’r marchogion, y lledewigwst
r. diouzh ar mintin - (evel ar merc’hed a ev gwin - ) sur da ober gwall fin gw. ruz heol deus ar mintin
r. diouzh an noz - brav an amzer antronoz coch(ni) i fyny - teg yfory, coch yr hwyr - cysur llongwr
ruzelenn b. -où nant fach, ffos, cwter
ruzell1 b. cochni; awyr goch
r. veure r. deiz - glav pe avel da greisteiz gw. ruz1
emañ ar r. veure o tarzhañ mae’r wawr yn ffrwydro’n fflamgoch
(ar) ruzell2 b. (y) frech goch
ruzenn1 b. -ed buwch goch
ruzenn2 b. gw. ruzell1
ruzer g. -ien un yn llusgo’i draed, diogyn, pwdryn, seguryn, gwagswmerwr, loetryn
pebezh r.! dyna bwdryn! mae e fel llong ar dir sych! mae fel heddi’ a fory!
ruziañ be. cochi; gwrido; crino
r. gant ar sec’hed bron marw o syched, bron â thagu o eisiau diod
(ar) ruzig g.(medd.) (y) frech goch
ruzikal be. sglefrio
ruzikell b. -où cart llusg, tobogan, sled
ruziker g. -ien sglefriwr