Dibabit ul lizherenn

I

i1 rhage. 3 ll. hwy, nhw

i2 bf. 2 un. dyf. mont ei, byddi di'n mynd

ibil g. -ioù; -ien peg; pin (metal), ebill; gwarbin; cymeriad, bachan bud(u)r (ar laf. yn y de), cymêr (ar laf. yn y gogledd), deryn (ffig. am ddyn); (ar laf.) pidyn/piden, pishyn (corff), cal(a)

i. an troad pigwrn/migwrn, ffêr

i. treut cymeriad amheus

fallañ i. ’zo er c’harr a wigour da gentañ yr olwyn wanna’ a waedda gynta’

hennezh a dennfe un i. diouzh brenn-heskenn! gallai hwnna wneud defnydd o unrhyw beth! gallai hwnna wneud rhth o ddim (o beth) / o’r nesa’ peth i ddim!

hennezh a zo un i.! mae e/hwnna’n gymeriad/ dderyn/gerdyn/sgowt / fachan bud(u)r (ar laf.)

kavout i. da bep toull bod ag ateb i bopeth; bod ag eli at bob clwyf

sach da i. ganez/ganit! bagla/gwadna/ hegla/sgathra hi oddi yma! cer/dos o’ ’ma !

sachañ war an i. berr/a-dreñv peidio a’i (l)ladd ei hun(an) (ffig.), peidio gweithio’n rhy galed, dala’r slac yn dynn (ar laf.)

te ’zo un i. ’vat! wel ’rwyt ti’n dderyn/ gerdyn/gymeriad/gymêr/sgowt!

un i. bennak ’zo a-dreuz mae rhth o’i le, mae rhth yn bod

un i. fall, ur gwall i. gwalch, cenau; pwdryn, un da-i-ddim

un i. gwer thermomedr, mesurydd gwres (y corff)

i.-dorn asgwrn yr arddwrn

i.-lagad cannwyll y llygad

i.-skoaz pont/trybedd yr ysgwydd

i.-troad asgwrn y pigwrn/migwrn/ffêr

ibiliañ be. peg(i)o, sicrhau â pheg; ebillio

iche! ebych. wel i ateb y Farn! Duw caton pawb!

ichoù g. lle, digon o le, gofod

i. ’zo amañ evidout mae lle (yn y) fan yma i ti

n’eus ket a i. amañ ’does dim digon o le / o ofod yma

un deltenn vihan ichoù enni evit tri pabell fach a lle ynddi i dri

ifam a. cywilyddus, gwaradwyddus, gwarthus; dychrynllyd, enbyd, ofnadwy

ifamiñ be. gwneud niwed dybryd (i), gwneud cam difrifol (â); difetha, dinistrio, distrywio, ’strywa (ar laf.); anffurfio, difwyno

ifern g. -(i)où uffern

i. yen uffern oer; uffern dân

an i. a zo leun a vennozhioù mat mae uffern yn llawn o fwriadau da

iforniañ be. ffwrno, pobi, rhoi yn y ffwrn/popty

ijin g. -où dyfeisgarwch, medr(usrwydd); athrylith; dawn; dychymyg; cyfrwystra; dyfais; peiriant

dre an i. an-unan o’i ben/phen a’i bastwn/phastwn ei hun(an)

gwell(oc’h) i. eget/evit nerzh gwell dyfeisgarwch na nerth/grym, oni bydd gryf bydd gyfrwys

kavout i. d’ober udb. bod â’r ddawn i/o wneud rhth, bod â dawn gwneud rhth, bod â llaw at rth

leun a i. dyfeisgar, llawn dyfeisgarwch /dychymyg; dawnus, glew; celfydd

n’eo ket (an) i. a vank / a ra diouer dezhañ nid diffyg/prinder dyfeisgarwch sydd arno fe, ’dyw e ddim yn brin o ddyfeisgarwch / o ddawn

ijinadenn b. -où dyfais

ijinañ be. dyfeisio; dychmygu; cynllunio/ llunio/creu; meddwl am

ijiner g. -ien dyfeisiwr; peiriannydd

ijinerezh g. -ioù dyfeisgarwch, dychymyg; dyfais; peirianwaith

ijinerezhel a. diwydiannol

ijinet abf ijinañ qv. wedi’i (d)donio, dawnus

i.-dreist athrylithgar

ijinus a. dyfeisgar; dawnus, glew

ilboued g. archwaeth am fwyd

ilbrad a. corsog

iliav/ilio torf. -enn b. iorwg, eiddew, itie (ar laf. yn y de)

ar bod i. y llwyn iorwg

en em stagañ ouzh ub./udb. evel un iliavenn ouzh fust an dervenn glynu wrth rn/rth fel gelain

ilin g. -où, daouilin penelin

nes(oc’h) an i. evit an dorn nes penelin nag arddwrn

bezañ harpet war e ilinoù pwyso ar ei benelinau, penelino

ilinad g. -où cufydd

ilinañ be. penelino, pwyso ar ei benelinau/ phenelinau

iliz b. -où eglwys an i. yr eglwys; eglwysig, yn perthyn/eiddo i’r eglwys an i. anglikan e Kembre yr Eglwys yng Nghymru, yr Eglwys Wladol

lost/foñs an i. pen draw/pella’r eglwys

i. katedral, i.-veur eglwys gadeiriol

illur a. enwog; clodwiw, godidog, ysblennydd; disglair, llachar

ilpenn g. -où ymennydd, serebelwm

imaj/imach g. -où llun, darlun

imboud g. -où imp(i)ad; trawsblaniad (medd.); cynnig uwch (mewn arwerthiant)

imboudet abf imboudiñ qv.

imboudiñ be. imp(i)o; trawsblannu (medd.); cynnig pris uwch (mewn arwerthiant)

imbourc'h g. -ioù ymchwil

imbourc'her g. -ien ymchwilydd, ymchwiliwr

imbourc'hiñ be. ymchwilio; archwilio

imor b. -ioù hwyl; tymer

hennezh a oa un i. ennañ! ’roedd e mewn tymer (ddrwg/wael)! ’roedd croen ei din e ar ei dalcen (ar laf)!

ur barrad/fourrad i. pwl o dymer (ddrwg/ wael)

imorioù en deus mae amserau arno, mae e’n cael pyl(i)au, mae e’n chwit-chwat/ddi-ddal/anwadal/fympwyol/ wamal/oriog

i.-fall hwyl wael/ddrwg

i.-vat hwyl dda

imoret(-fall) abf. imoriñ qv. crac, croes, gwynad, penwan, mewn hwyl/tymer wael/ddrwg, dig, o’i go’/cho’

imoriñ be. colli’i dymer/thymer, cynddeiriogi, gwylltio, codi natur, mynd o’i go’/cho’, colli’i limpyn

impalaer g. -ien ymherodr, ymerawdwr

impalaeriezh b. -où ymerodraeth

implij g. -où defnydd

laka(a)t en i. defnyddio

ober i. fall eus ar perzhioù mat en deus bradu/gwastraffu’i ddoniau, gwneud camddefnydd o’i ddoniau

ober un i. eus udb., tennañ i. eus udb. gwneud yn fawr o rth, gwneud defnydd o rth

implijañ/implijout be. defnyddio, arfer; cyflogi

implijad g. implijidi gweithiwr (‘coler gwyn’); gwas cyflog, cyflogedig; clerc

un i. bank gweithiwr/clerc mewn banc

implijer g. -ien defnyddiwr; cyflogwr

implijet abf implijañ/implijout qv.

i. e vez kalz/a-lies/stank mae llawer/tipyn o ddefnydd/iws arno

da vezañ i. gant an holl / gant forzh piv at ddefnydd/iws pawb

in bf. 1 un. dyf. mont af, bydda’ i’n mynd

(an) Indez b. (yr) India

kilhog-/kog-I. twrci

Indez(i)ad g. Indezidi Indiad, Indian, brodor o’r India

indezeuropek a. Indo-Ewropeg

indezeuropeg g. Indo-Ewropeg

Indian g. -ed Indiad (America)

indian a. Indiaidd, yn perthyn i'r India

indign a. blinderus, yn bla, annifyr, annymunol

indignañ be.brawychu, codi arswyd (ar), hala braw/arswyd/ofn (ar)

indu g. -où cot/haenen o blast(a)r (garw)/ o raean / o gerrig mân, calch ayyb.

induañ be.plastro; gwyngalchu

induljañs g. -où pardwn (cref.)

infamet abf. cywilyddus, gwaradwyddus, gwarthus

iñfarktuz g. thrombosis coronaidd

infirmierez b. -ed nyrs

ingal a. rheolaidd, cyson; cydradd, cyfartal, unffurf, yr un fath/peth

i. eo din ’does dim gwahaniaeth gen i, ’does dim ots ’da fi, (ni) waeth gen i, ’dyw hi’n gwneud dim gwahaniaeth i fi, man a man (a Sianco/mwnci) yw e/hi i fi, ’dydy o/hi ddim yma nac acw i mi

ingalañ be. cydraddoli; rhannu'n gyfartal; dosbarthu; gweinyddu, trefnu, rheoli; cymhwyso; atgyweirio, trwsio

ingalder g. cydraddoldeb

ingrat a. diddiolch; anniolchgar

labour i. gwaith diddiolch

tud i. pob(o)l anniolchgar

inizi ll. enez qv.

inkane g. -ed ceffyl

inkant g. arwerthiant, ocsiwn

inkantiñ be. cyhoeddi o bennau’r tai / ar led / i’r byd i gyd glywed / i’r byd a’r betws, cyhoeddi’n groch, utganu (ffig.)

inkardiñ be. datod, mysgu

inosant g. -ed un diniwed, un dieuog; un gwirion/’smala / hanner call (a dwl), diniweityn, Siôn bach ffel, Dici bach dwl; twpsyn

te a ra un i. gant da dad? wyt ti’n meddwl taw twpsyn yw dy dad?

inouet abf. inouiñ qv.

i.-mat wedi diflasu’n lân/llwyr, wedi hen alaru/syrffedu

inouiñ be. blino, diflasu, alaru, syrffedu

inouus a. blinderus, diflas, poenus, syrffedus

int1 rhage. 3 ll. hwy, nhw

int2 bf. 3 ll. pres. myn. bezañ ŷnt, ŷn nhw; maent, maen nhw

intañv g. -ien gŵr gweddw, gwidman (ar laf.)

intañvet a. wedi’i adael/wneud yn weddw/widman (ar laf.), wedi colli’i ŵraig

intañvez b. -ed gwraig weddw, gweddw/gwidw (ar laf.)

intañvezet a. wedi’i gadael/gwneud yn weddw/widw (ar laf.), wedi colli’i gŵr

intent1 be. deall, amgyffred, dirnad, gweld, canfod, sylweddoli; clywed

i. gant ub. cytuno â rhn

i. ouzh ub. edrych ar ôl rhn, gofalu am rn, gwarchod rhn, carco rhn

reiñ da i. d’ub rhoi rhn ar ddeall

intent2 g. cytundeb, deall(twriaeth)

hervez ma/va i. yn ôl a ddealla’ i, yn ôl fel y dealla’ i, yn ôl fel ’rwy’ i’n deall

ober i. cytuno, gwneud cytundeb, dod i ddealltwriaeth

intentet a. deallus, gwybodus

interamant bg. -où, interamañchoù angladd, cynhebrwng, claddedigaeth

un i. sec’h angladd heb neb yn galaru ar ôl yr ymadawedig

interdid g. -où gwaharddiad

interdizañ be. gwahardd

intereset (gant) abf. ymddiddori (yn)

i. eo gant istor an Emsav mae’n ymddiddori yn hanes y Mudiad Cenedlaethol

interest g. -où budd; llog; diddordeb

kaout i. da ober udb. bod â diddordeb mewn gwneud rhth

lakaat arc’hant war i. buddsoddi arian

amprestañ arc’hant war i. cael benthyg arian ar log

prestañ arc’hant war i. rhoi benthyg arian ar log

interet abf interiñ qv.

bezañ i. evel ur c’hi cael ei gladdu/ chladdu fel ci / yn ddiseremoni

interiñ be. claddu, daearu

intrañ be. treiddio drwy; mwydo, rhoi yng ngwlych / yn wlych; d(if)wyno, trochi

intret abf intrañ qv. llaith (am ddefnydd); wedi brychu

intron b. gw. itron

intrudu g. menter, blaengarwch

tud leun a dan hag a i. pob(o)l yn llawn brwdfrydedd a menter

ion g. -où ïon

Iran b. Iran

Iranad g. Iraniz Iraniad

iraneg g. Iraneg

irc'hier ll. arc'h qv.

irienn b. -où anwe, edau groes; cynllwyn

irienner g. -ien cynllwyniwr

irienniñ be. cynllwynio

irin torf.. -enn b. eirin duon bach ll. eirinen ddu fach

i. skav eirin/ffrwyth yr ysgaw(en)

irinenn1 b. -ed draenen ddu

irinenn2 b. -où, irin eirinen/ffrwythyn y ddraenen ddu

iris g. glas y llygad

irvi ll. erv qv.

irvin torf. -enn b. erfin ll. -en, maip ll. meipen

ken moal hag un irvinenn mor foel ag ŵy / â wy

i.-ruz radis

i.-saoz erfin, rwdins, sweds

irvinenn b. -où, irvin erfinen

is bf. 1 un. gorff. perff. mont es, euthum

is- rhagdd. is-, dirprwy

isañ be. hysian/hysio, annos

isdiorroet a. llai datblygedig

isemskiant b. isymwybod

isil g. alltud

isilañ be. alltudio

iskis1 a. hynod, rhyfedd, od; salw, hyll, erchyll, arswydus

iskis2 adf (pwyslais) iawn, dychrynllyd, ofnadwy, rhyfeddol

iskuziñ be. esgusodi

islam g. islam

islamek a. islamaidd

Island b. Gwlad yr Iâ

islandeg g. islandeg

islavarenn b. -où cymal

i.-adverb/-doareañ cymal adferfol

i.-anv/-diskuiliañ cymal enwol

i.-anv-gwan, i.-stag cymal ansoddeiriol/ perthynol

isletanant g. -ed is-lefftenant

islinennañ be. tanlinellu

islonk g. -où dyfnder, gagendor, hafn, pwll diwaelod

islonkañ be. llyncu, traflyncu, sugno

isobar/izobar g. isobar

isofiser g. -ien is-swyddog, dirprwy swyddog

ispilh : a-ispilh adf. yn hongian, yn crogi, ynghrog

ispilhañ be. hongian, crogi

ispis g. -où sbeis

ispiser g. -ien groser

ispiserezh1 g. nwyddau

ispiserezh2 b. -ioù siop groser

ispisial1 a. arbennig, neilltuol, nodedig, hynod, unigryw

un den i.; ur plac’h i. tipyn o gymeriad, cymeriad hynod/unigryw

ispisial2 adf yn arbennig, yn enwedig, uwch law pob peth/dim

ispisiri b. -où siop groser

isprefed g. -ed is-raglaw, dirpwy raglaw

isprezidant g. -ed is-lywydd; dirprwy arlywydd

Israel b. Israel

Israelad g. Israeliz Israeliad

isrannad g. isadran

isrener g. -ien is-gyfarwyddwr; is-reolwr; dirprwy bennaeth, is-brifathro, dirprwy brifathro

isruz a. is-goch

isskourad g. isgangen

isspesad g. isrywogaeth

istim1 g. edmygedd, parch, golwg, meddwl (uchel / y byd); prisiad, amcangyfrif

n’em eus ket kalz a i. evitañ ’does gen i ddim llawer o olwg/gewc arno, ’does ’da fi ddim llawer o feddwl ohono fe

istim2(out) be. parchu; ystyried, cysidro; amcangyfri’

istitl g. -où is-deitl

istitlañ be. is-deitlo

istitler g. -ien isdeitlydd

istitlet abf ag isdeitlau, wedi’i (h)isdeitlo

istor b. -ioù hanes; hanesyn, stori

an I. Santel y Gyfrol Santaidd

anavezout i. e vro gwybod hanes / bod yn gyfarwydd â hanes ei wlad / ei fro / ei ardal

emañ an istor o ren/redek mae’r hanes/stori ar led

ur c’helenner i. athro hanes

istorel a. hanesyddol

istorour g. -ien hanesydd

istr ll. -enn b. wystrys ll. -en

istreved b. gw. estreved

istribilh: a*-istribilh adf. yn hongian/crogi

en i. ouzh yn hongian/crogi wrth, ynghrog wrth

istribilhañ be. hongian, crogi

istrogell g. -ed un od, ecsentrig

it bf. 2 ll. gorch. ac 2 ll. pres. myn. mont ewch! cerwch!; ewch, 'rych chi'n mynd

i. da c’houzout! ’does wybod! ’does dim posib’ gwybod! Duw a ŵyr! pwy a ŵyr?

i. da gompren anezhañ! ceisiwch chi ei ddeall! mae’n anodd ei ddeall! ’does dim modd/posib ei ddeall! ’does dim deall arno!

i. da gompren e ardoù! anodd/amhosib’ deall ei glemau/ystumiau!

It. talf. < itron qv.

It.It. talf. < itronezed ll. itron qv.

Italia, an Itali b. yr Eidal

Italian1 g. -ed Eidalwr

italian2 a. eidalaidd

italianeg g. Eidaleg

italianek a. eidaleg; o’r Eidal, yn perthyn i’r Eidal

itrik g. dyfeisgarwch, dychymyg; cast, tric; cyfrwystra, ystryw, twyll

paotr an itrikoù bachgen dyfeisgar

itrikañ be. dyfeisio; dychmygu; meddwl am; cynllunio; cynllwynio

itron b. -ezed boneddiges, ladi; gwraig, menyw, dynes; Mrs.; Madam

An It. Kervella y Fonesig/Mrs Kervella

an Itron Varia y Santes/Forwyn Fair

honnezh a ra hec’h i. mae hi’n meddwl ei bod hi’n rhn o bwys / well na’r cyffredin

un i. kouezhet eus ar c’harr / diwar lost ar c’harr boneddiges/ladi/gwraig wedi mynd lawr yn y byd

un i. vras/vrav/gaer gwraig o dras fonheddig

ur gwall i. tipyn o ladi/grach(ach), gwraig falch, snoben (ar laf.)

ivez adf. hefyd; (gyda'r neg.) (y)chwaith

me i. zo o vont ’rydw(yf) innau’n mynd, ’rwy’n mynd hefyd

me ned in ket i. ’dw(yf) innau ddim yn mynd, ’dw(yf) i ddim yn mynd (y)chwaith

te i.

eñ i.

hi i.

ni i.

c’hwi i.

int i.

ividig g. -où, daouividig arlais

ivin1 ll. -enn b., gwez-ivin ll. -enn-ivin b. coed yw ll. ywen

koad/pren i. pren yw(en)

ivin2 g. -où, -ed ewin; crafanc

i. ouzh i. llygad am lygad, dant am ddant

bezañ hir e ivinoù bod â dwylo blewog (ffig.)

hennezh ’oa paour ken n’en doa ket ivinoù d’en em grafignat bod yn llwm/dlawd iawn

kaout gwad dindan e ivinoù bod yn danllyd

krennañ e ivinoù d’ub. dofi/tawelu (tanbeidrwydd) rhn

ivinad g. bripsyn, pinsiad, tamaid bach iawn

un i. kignen tamaid bach / bripsyn o arlleg

ivinrev g. ewinrhew

ivor g. ifori

ivragn g. -ed meddwyn

ivragnerezh g. meddwdod

Iwerzhon b. Iwerddon

I. an norzh Gogledd Iwerddon

I. ar sud de/Gweriniaeth Iwerddon

Iwerzhonad g. Iwerzhoniz Gwyddel

Iwerzhonadez b. -ed Gwyddeles

iwerzhonat a. Gwyddelig, o Iwerddon, yn perthyn i Iwerddon

iwerzhoneg g. Gwyddeleg

iwerzhoneger g. -ien siaradwr Gwyddeleg; Gwyddel Gwyddeleg

iwerzhonek a. Gwyddeleg

Iz, Kêr Iz e. lle Cantre’r Gwaelod Llydaw

izel1 a. isel, bas; deheuol

i. a galon diymhongar, gostyngedig (o galon), gwylaidd, isel, dirodres; dinod, distadl; digalon, isel ei (h)ysbryd

Breizh-Izel Gorllewin Llydaw, Llydaw Isaf

gevred-i.; kornôg-i. de-ddwyrain; de-orllewin

izel2 g. de

troet (eo) an avel d’an i. mae’r gwynt wedi troi i’r de

izel adf yn isel; yn dawel

izelaat be. gostwng, darostwng

izelañ a.. gradd eithaf izel qv.isa’, isela’ (ar laf.)

izelded b. gostyngeiddrwydd, gwyleidd-dra,; dinodedd

izelek a. gostyngedig, gwylaidd, diymhongar, dirodres, cyffredin, isel

izeloc’h1 a. gradd gymh. izel qv. is, iselach (ar laf.)

izeloc’h2 adf yn is; islaw; isod

izelvor g. trai, distyll

d’an i. pan fydd y môr/llanw ar drai

(an) Izelvroioù ll. (yr) Iseldiroedd

izelvroeg g. Isalmaeneg, Iseldireg

izil a. gwan, llesg, diymadferth; afiach, nychlyd

izilañ be. gwanychu, llesgáu, nychu, dihoeni

izili ll. ezel qv.

ar vugale-mañ n’int ket evit o i. ’dyw’r plant hyn ddim yn gallu bod yn llonydd, mae’r plant ’ma’n anhywaith

n’emañ ket evit e i. ’all e ddim bod yn llonydd, mae e ar waith o hyd

ober an traoù a-enep an i. rhoi’r cart o flaen y ceffyl (ffig.), gwneud pethau go chwith

izomerek a. isomerig

izop g. isop

izotop torf. -enn b. isotopau