H

h.a. (hag all) ayyb. (ac yn y blaen)

ha¹ cys. (o flaen cyts.) a(c)

bras h. bihan mawr a bach

kozh h. nevez hen a newydd

mat h. fall drwg a da

kammed-h.-kammed, pazenn-h.-pazenn bob yn gam/dipyn/damaid, un cam ar y tro, o gam i gam, gam a cham, gam wrth gam, fesul cam/tipyn, yn raddol, gan bwyll

kazel-h.-kazel braich ym mraich

kein-h.-kein cefngefn, gef(e)n wrth gef(e)n

kichen-h.-kichen och(o)r yn och(o)r, wrth/yn och(o)r/ymyl ei gilydd, ar bwys ei gilydd

ha² cys. mewn cymhariaeth (o flaen cyts.) â, ag

ha³ rhage. perth. (o flaen cyts.) a

ha⁴? geir. gof. (o flaen cyts.) a?

ha dont a ray/raio? a ddaw e?

en em c’houlenn a ran ha fur e teuio da vezañ ’rwy’n dyfalu a wnaiff e/hi gallio

ha⁵! ha! ebych.(i fynegi llawenydd) ha! ha!

ha ma ...? cys. (gyda'r amod.) beth pe ...?

ha pa cys. (gyda'r amod.) hyd yn oed pe

habask a. tyner, addfwyn; tawel, distaw; dof, hydrin, hawdd ei drin/thrin, hawdd ymwneud ag e / â hi; hyblyg; hynaws, dymunol; amyneddgar

habaskaat be. tawelu, distewi, tewi, gostwng (am y gwynt); dofi; tymheru

habaskted b. amynedd

habaskter g. tawelwch, distawrwydd

hacheiz g. pryd o friwgig

had g. -où hedyn, had; hil; sberm; grawn (pysgod)

h. pesked grawn pysgod

dougen h. bod yn feichiog

mont en h. hadu

teuler an h. hau had

teuler o h. hadu (am blanhigion); dodwy eu hwyau (am bysgod)

tud fall - abred pe ziwezhat ho po greun diwar hoc’h h. (yn hwyr neu’n hwyrach) byddwch yn medi yr hyn a heuwch / bydd yn rhaid i chi dalu am eich drwgweithredoedd, a heuo ddiawl a feda gythraul

avaloù-douar-h. tato had

hadañ be. hau

h. gevier hau/lledu celwyddau/ anwireddau

h. karotez crynu’n ddi-baid/ddibaid fel hen ŵr

h. perlez e-touez ar mez moc’h taflu/ tawlu perlau gerbron y moch

hadenn b. -où, had hedyn

un h. (ffig.) clatsien (ffig.), pishyn (ffig.), merch bert/ddel

hader g. -ien heuwr

hadet abf hadañ qv.

arabat d’an hini en deus h. drein/ askol bale diarc’hen a heuo ddrain/ ysgall na cherdded yn droednoeth

hadgell b. -où wyfa/wygell (planhigyn)

hael¹ b. -ioù corn aradr

hael²! ebych. i’r dde! (gorchymyn i gaseg/geffyl)

hag¹ cys. (o flaen llaf.) a(c)

h. all (h.a.) ac yn y blaen (ayyb.); a chwb(w)l, a phopeth

hag² cys. mewn cymh. (o flaen llaf.) â, ag

hag³, hag a rhage. perth. (o flaen llaf.) a

hag⁴? geir. gof. (o flaen llaf.) a?

hag-eñ cys. (cwestiwn anuniongyrchol) a; er, serch

hailhevod g. -ed gw. hailhon

hailhevodenn b. -ed merch/gwraig anfoesol/ddrwg/wyllt, putain, slwt

hailhon g. -ed gwalch, cnaf, dihiryn, adyn, cenau, dyn drwg; un afradlon

hakr a. hag(a)r, hyll, salw; cas, gwael; brwnt, budr, ffiaidd (yr olwg) erchyll

komzoù h. geiriau cas/ffiaidd

laka(a)t da vezañ h. hagru

halañ be. halu, bwrw llo, dod â llo; ŵyna/oena, bwrw oen, dod ag oen

haleg ll. -enn b., gwez-haleg ll. -enn-haleg b. helyg ll. -en

halo/halv g. poer, glafoerion

lonkañ e h. llyncu’i boer, llyncu dŵr ei ana(d)l

hañ! ebych. (h)o!

hanaf g. -ioù cwpan, cawg; dysgl (bren)

hanoch torf. -enn b. coed tân, plociau

koad h. coed tân

hanochañ be. llif(i)o (coed/en)

hanochenn b. -où plocyn (i’w roi ar y tân); ffon fara

un h. vara ffon fara

hanocherez b. -ioù llif gadwyn

hanter¹ adf hanner, lled; cetyn (ar laf. yn achlysurol)

h. boaz wedi’i (l)led ddigoni/ferwi

h. griz (yn) lled amrwd

h. leun hanner llawn

h. noazh hanner noeth

h. glevet wedi hanner ei glywed/ chlywed

h. gompren hanner/cetyn deall, lled ddeall

h. gousket yn hanner cwsg, rhwng cwsg a di-hun / ac effro

h. lazhañ dar(n)ladd, hanner lladd

h. ober hanner/cetyn gwneud

h. sot hanner call/pan

h. varv lled farw, hanner marw

h. vezv hanner meddw

h. wir hanner gwir

h.-zigor cilagored

hanter² gb. hanner; cetyn (ar laf. yn achlysurol)

h. briz hanner pris

h. hent hanner ffordd

h. kant hanner cant

h. vintin canol (y) bore

bezañ war h. gant ub. mynd hanner a hanner â rhn, cwrdd â hanner y draul gyda rhn, rhannu’r draul â rhn

daou lur/livr h. dau bwys a hanner

div eur h. hanner awr wedi dau

e h. diegezh ei hanner arall, ei briod/wraig

ober udb. a h., n’ober udb. nemet a h. gwneud hanner rhth, heb wneud ond ei hanner

pa vez tro da goll eo gwelloc’h h. eget holl gwell colli hanner rhth na cholli’r cwb(w)l

un h. aval hanner/cetyn afal

un h. devezh hanner diwrnod

un devezh h. diwrnod a hanner

un h. gilogramm hanner cilogram, c. pwys

un h. re gormod(d) o’r hanner, getyn yn ormod(d)

un h. waz merch wraidd, peth wraidd

ur metr h. metr a hanner

h.-(ouzh-)h., war zaou-h. hanner a hanner

mont/prenañ war zaou-h. mynd hanner a hanner; prynu hanner yr un, prynu bob o hanner

h.-amzer hanner amser

labourat h.-amzer gweithio hanner amser

h.-bae hanner cyflog

hanterañ be. haneru, torri yn ei hanner; rhannu

hanterc’hoar b. -ezed hanner chwaer

hanterdro b. -ioù hanner tro

hanterenn b. -où (gyda rhifol a threfnol) hanner

an h. gentañ eus ar bloaz hanner cynta’r flwyddyn

div h. dau hanner

un h. un hanner

hantererezh g. asiantaeth; cyfrwng

hantereur b. -ioù hanner awr

hantereurvezh b. -ioù hanner awr o hyd

hantereurvezhiad b. -où (llawn/hyd/ mesur) hanner awr

un h. labour hanner awr o waith

hantergelc’h g. -ioù hanner cylch

hantergensonenn b. -où hanner cytsain, lled-gytsain

hantergofad g. -où (ar laf.) gefaill

hanternoz g. hanner/canol nos; gogledd

h. ha kard chwarter wedi hanner/canol nos

h. ugent ugain munud/muned wedi hanner/canol nos

h. nemet pemp pum munud/muned i hanner/ganol nos

Amerika an H. Gogledd America

troet eo e di d’an h. mae’i dŷ yn wynebu’r gogledd

unan eus an h. gogleddwr g., gogleddwraig b.

hanternoziad g. hanternozidi gogleddwr, gog (ar laf. am ogleddwr yng Nghymru)

hanterour g. -ien cyfryngwr, canolwr; eiriolwr

hanterouriezh b. cyfrwng

dre h. va/ma c’henderv drwy (gyfrwng) fy nghefnder

hantervogalenn b. -où lled-lafariad, llafariad gytseiniol/ansillafog

hantervoul b. -où hemisffer, hanergylch

an h. norzh hemisffer y gogledd

an h. su hemisffer y de

hantervreur g. hantervreudeur hanner brawd

hañv g. haf

evit an h. yr haf diwetha’; yr haf hwn; yr haf nesa’

an hini evel ar grilhon a c’hwitell e-doug an h. : er goañv a vo dibourvez hag a wasko ar hindda mae cynuta rhag oerni/annwyd y gaea’, ar hindda mae gweithio rhag newyn pan ddelo, rhaid i ti ’morol am fwyd a chynnud cyn yr eira, na chwsg Fehefin rhag rhew Ionawr

n’eo ket un devezh (heol) tomm a ra an h. (nag ur barr-avel a ra ar goañv) un wennol ni wna wanwyn

h.-goañv/-c'hoañv haf a gaea’, drwy’r flwyddyn (ar ei hyd), gydol / ar hyd y flwyddyn

hañvig Foar Vikael / Gouel Mikael Foar an Nec’h haf bach Mihangel/ Gwylangell

hañvad¹ g. -où haf (ar ei hyd)

un h. glav haf gwlyb/glawog

hañvad² g. hañvidi ymwelydd (haf), twrist (haf)

hañval a. hafal, tebyg, ac fel e.

hep e h. heb ei debyg, yn ddihafal

hañvaladenn b. -où dameg

hañvalout be. ymddangos, bod/edrych yn debyg

war a h. yn ôl pob golwg/tebyg, mae’n debyg

hañvezh g. -ioù haf (ar ei hyd)

tremen an h. er c’hamp e Llangrannog bwrw/treulio’r haf i gyd / ar ei hyd yn y gwersyll yn Llangrannog

un h. un haf (ar ei hyd); un haf (arbennig/ neilltuol)

hañvig g. gw. hañv

hañviñ be. bwrw/treulio’r haf; aeddfedu (yn haul a gwres yr haf)

hañvouez g. biswail

hañvour g. -ien ymwelydd haf, twrist (yr haf)

haod g. llyffethair, hual, gefyn

haodiñ be. llyffetheirio, hualu, gefynnu; dal(a), maglu

haor/havr : An H.-Nevez e. lle Le Havre (Ffrg)

hardi¹(zh) a. dewr; beiddgar, digywilydd, eofn/ewn, eg(e)r, haerllug, hy, wynebgaled; mentrus, herfeiddiol; dibetrus

bezañ h. ouzh ub. bod yn eofn/ ewn/hy ar rn; teimlo’n gartrefol gyda rhn

hardi²! adf yn enbyd! yn ddychryn(llyd)! yn ofnadwy! yn fawr iawn! lawer iawn! dros ben! yn eofn/ewn, yn hy; yn (blwmp ac yn) blaen, yn ddibetrus

kred ac’hanon h.! gelli fy nghredu’n iawn!

lar h.! dywed/dwêd yn ewn / (yn blwmp ac) yn blaen! dywed/dwêd beth sy’ ar dy feddwl di!

hardi(zh)egezh b. dewrder; beiddgarwch, digywilydd-dra, haerllugrwydd, hyfdra

rankout a rez gwerzhañ da vezh da brenañ h. rhaid i ti fagu croen caled (ffig.)

hardishaat be. dod/mynd yn (fwy) beiddgar/eofn/ewn/hy/mentrus

harellat be. poeni,aflonyddu (ar), blino, bigitan, plag(i)o, pryfoc(i)o, herian, pallu/’cau gadael llonydd (i); arteithio, poenydio

harem g. -où harem

harenk/harink g. -ed (y)sgadenyn, pennog

treut evel un h. yn denau fel (y)sgadenyn, yn fain fel pennog

harinked mogedet (y)sgadan/penwaig coch(ion) / wedi’u cochi drwy fwg, ciperau/cipers

harlikin g. -ed clown; actor mewn pantomeim

harlink g. goglais; enynfa, crafu, cosi

ober h. goglais; achosi/peri enynfa/cosi

harlinkat be. goglais; crafu, cosi

harlu g. alltudiaeth

bezañ en h. bod yn alltud

mont en h. mynd yn alltud

Roparz Hemon en em gave en h. en e vro e-unan teimlai Roparz Hemon yn alltud yn ei wlad ei hunan

harluad g. harluidi alltud, un wedi’i (h)alltudio

harluañ/harluiñ be. alltudio

harluet abf harluañ/harluiñ alltud, wedi’i (h)alltudio

harmonika g. -ioù harmonica

harnez g. -ioù harnais

harnezañ be. harneisio

harnezet abf harnezañ wedi’i harneisio (am anifail); wedi’i arfogi (am ddyn)

haroz g. -ed arwr

un h. eo Gwynfor atav mae Gwynfor yn arwr o hyd

harp¹ g. -où cymorth, cynhorthwy, help, rhywbeth i bwyso arno; ateg, gwanas, postyn, stacer, prop; atalfa, rhwystr; hoe, saib, seibiant, gorffwys, egwyl

bezañ un h. a-zoare evit ub. bod o gymorth mawr i rn, bod yn gef(e)n mawr i rn

ma n’am bez ket h. ebet e kouezan os na bydd gen i / os na bydd ’da fi rywbeth i bwyso arno ’rwy’n cwympo/ syrthio

harp (en)² ardd. yn agos iawn (i/at)

h. en aod yn agos iawn i lan y môr / i’r traeth

harp (ouzh/oc’h)³ ardd. yn pwyso/ gorffwys (ar / yn erbyn); yn dynn (wrth); yn ffinio (â)

h.-ouzh/-oc’h-h. yn dynn wrth/yn ei gilydd, yn cyffwrdd â’i gilydd, y naill yn dynn wrth/yn y llall

harpañ be. pwyso; cynorthwyo, bod o gymorth (i), helpu; cynnal; acennu, pwysleisio; atal, rhwystro; cael hoe/ saib/seibiant/egwyl/sbel, gorffwys; cadarnhau; gwrthwynebu; para / parhau’n braf, dal(a) yn braf (am y tywydd)

harp ar skeul ouzh ar voger dod yr ysgol (i bwyso) ar / yn erbyn y wal

marteze ec’h harpo ac’hann d’an noz (e)fallai y pariff /pery hi yn braf / y gwnaiff hi ddal(a) yn braf o hyn tan y nos

harpell b. -où prop, ateg

harpon g. -ioù trawslif, llif draws

harz¹ g. -où rhwystr, atalfa; anhawster; ffin, terfyn

n’eus h. ebet dezhañ ’does dim atal arno, ’does mo’i rwystro, ’does dim a all ei atal/rwystro

h.-debriñ ympryd

h.-labour streic

h.-lamm parasiwt

h.-ha-h. yn ffinio â’i gilydd; och(o)r yn och(o)r, wrth/yn och(o)r/ymyl ei gilydd

harz²(añ) gw. herzel

harzer g. -ien gwrthsafwr, ataliwr; golwr, golgeidwad

harzet abf herzel qv.

harzh g. -ioù, harzhadenn b. -où cyfarthiad

harzhal be. cyfarth

harzhet abf harzhal qv.

a-benn/betek neuze hag ac’hanen/ a’hann di en do h. meur a gi bydd llawer tro ar fyd erbyn hynny, bydd sawl un wedi torri cwt/cynffon ei gi erbyn hynny, bydd llawer o ddŵr wedi mynd o dan y bont erbyn hynny

harzlabourer g. -ien streic(i)wr

harzlammer g. -ien parasiwtwr

hast¹ g. brys, taro/taraf, hast

gant re a h. ar ormod(d) o frys/ hast, yn rhy frysiog/gyflym/glou

h. ’m eus da vont mae brys/taro/ taraf arna’ i fynd; ’rwy’n awchu/ysu am fynd

ober h. ouzh ub. llonni rhn, codi/ cwnnu calon rhn

hast²! bf 2 un gorch. hastañ qv.

hast (buan/a-fo)! brysia (ar unwaith)! mwstra!

hastañ be. brysio, mwstro, prysuro, hastu

he¹! ebych. hei! hoi!

he² rhage. bl. a mewn. 3 un. b. (o flaen cyts.) ei; ’i, ’w; hi

h. gwelet ’m eus fe’i gwelais (hi), gwelais i hi

h. mamm hag h. zad ei mam a’i thad, ei rhieni

bugale h. deus mae plant ganddi / gyda hi

desket h. doa ar gentel ’roedd hi wedi dysgu’r wers

en h. c’hichen yn ei hymyl, ar ei phwys

en h. c’haerañ ar ei gorau/hardda’, yn ei holl ogoniant

mont d’h. gwelet mynd i’w gweld

h.-unan ei hun(an), ar ei phen ei hun(an), wrthi'i hun(an)

he- rhagdd. hy-

hebiou adf heibio

mont/tremen h. mynd heibio

hebiou (da) ardd heibio (i)

h. (d’)an ti mynd heibio’r tŷ

mont/tremen h. dezhañ/dezhi mynd heibio iddo/iddi

skein/tennañ h. udb. methu cyrraedd rhyw nod neu’i gilydd

hebken gw. hepken

hebleg a. hyblyg; ystwyth

hebraeg g. Hebraeg

hebraek a. Hebraeg

Hebre g. -ed, Hebread g. -iz Hebread, Hebrëwr

hec'h rhage. bl. 3 un. b. (o flaen llaf.) ei

h.-unan gw. he

hed¹(-gwenan) g. -où, hejoù(-gwenan) haid (o wenyn)

hed² g. -où hyd

h. un taol maen o fewn ergyd carreg, ergyd carreg i ffwrdd

(a-)hed an noz ar hyd y nos, drwy’r nos, (drwy) gydol y nos

kaout h. e c’har / e votez cael ei draed yn rhydd

n’en devo nemet e h. hag e led ivez pa’z aio ac’hann ni fydd ganddo yntau ddim mwy na’i hyd a’i led pan aiff oddi yma, bydd yn rhaid iddo yntau adael y cwb(w)l ar ei ôl (pan fydd e farw), ’fydd dim poced yn ei amwisg yntau

h.-ha-h. ar/yn fy/dy/ei/ein/eich/eu hyd; yn llwyr/drylwyr; i gyd, yn gyfan gwb(w)l; o’r dechrau i’r diwedd, o’r naill ben i’r llall

h.-ha-h. ar bloaz ar hyd y flwyddyn, (drwy) gydol y flwyddyn, y flwyddyn ar ei hyd / o’r naill ben i’r llall, o ddechrau’r flwyddyn hyd ei diwedd

mont h.-ha-h. ar stêr mynd/ cerdded ar hyd glan yr afon, dilyn yr afon o’i tharddiad i’r môr

ober udb. h.-ha-h. gwneud rhth yn llwyr / yn drylwyr / i gyd / yn gyfan gwb(w)l, o’r naill ben i’r llall

hedal/hedañ/hediñ be. ymestyn; mynd ar hyd, dilyn (afon; wal ayyb.)

hedledan torf. a g. (bot.) (dail) llydan y ffordd, llwynhidydd mawr

hedorr a. brau, hawdd ei dorri/thorri

hedro a. anwadal, chwit-chwat, di-ddal, gwamal, oriog, ansad, penchwiban

h. evel an avel mor ansefydlog/ anwadal/wamal/chwit-chwat â’r gwynt

heg g. pla (ffig.), poendod; grym, gorfodaeth

h. a ra din mae’n gas gen’ i, mae’n dân ar fy nghroen i, ’alla’ i ddim godde’/ haru

dre gaer/het pe dre h. drwy deg neu drwy rym/orfodaeth, rywfodd/rywsut neu'i gilydd

kaout h. ouzh ub./udb. casáu rhn/rhth (â chas perffaith), methu (â) diodde’/ godde’/haru rhn/rhth, bod rhn/rhth yn dân ar ei groen/chroen

me am bez h. ouzh hounnezh mae honna’n mynd o dan fy nghroen i / codi fy ngwrychyn i / hala colled arna’ i / fy hala i’n benwan/wallgo’/ gynddeiriog / fy ngyrru i’n ynfyd, ’alla’ i ddim godde’/haru honna

ober h. d’ub. / ouzh ub. mynd o dan groen rhn, bod yn bla ar enaid rhn, codi natur/gwrychyn rhn, hala rhn yn benwan/wallgo’/gynddeiriog, gyrru rhn yn ynfyd, cynddeiriogi/ gwylltio rhn, gwneud i rn golli’i dymer/limpyn; poeni/plag(i)o/ pryfoc(i)o/diflasu rhn

ober an h. ouzh ub. poeni/plag(i)o/ pryfoc(i)o rhn; gwneud hwyl/sbort/sbri am ben rhn

hegal be. poeni, plag(i)o, pryfoc(i)o; tynnu coes/clun (ffig.)

hegañ be. arteithio, poenydio

hegarat a. hynaws, annwyl, rhadlon, addfwyn, tyner, tirion, caredig, ffein, clên

hegas/hegaz a. atgas; blinderus, poenus, plagus, pryfoclyd

hegaser/hegazer g. -ien poenyn, plag(i)wr, pryfocyn

hegasiñ/hegaziñ be. poeni, plag(i)o, pryfoc(i)o, bod yn bla ar enaid; cythruddo,cynhyrfu, codi gwrychyn

kuit dezhañ da h. den rhag iddo gythruddo neb / rhag iddo godi gwrychyn neb / rhag iddo ddamsang ar droed/gorn neb (ffig.)

hegasted b. poendod, pla (ffig.)

hegasus/hegazus a. poenus, plagus, pryfoclyd

heglev a. hyglyw, hawdd ei glywed

hegredik a. hygoelus, parod i gredu popeth

hegus a. blinderus, poenus, pryfoclyd

heiz torf. a g. haidd

heizez b. -ed ewig; (ffig.) merch fywiog, haden; putain

hej g. -où ysgydwad/ysgytiad, siglad

h. a zo gant ar gwez mae’r coed yn cael eu hysgwyd/siglo

ober un (tamm) h. d’ub./d’udb. ysgwyd/siglo rhn/rhth, rhoi ysgydwad/siglad i rn/rth

h.-dihej yn ysgwyd/siglo yn ôl ac ymlaen /lan a lawr / i fyny ac i lawr

un h.-e-revr un yn llawn clemau/ ystumiau/seans

hejadenn b. -où ysgydwad, ysgytiad, siglad

hejal/hejañ be. ysgwyd, siglo

h. per melen d’ub (ffig.). gorganmol rhn yn ei (h)wyneb, seboni rhn (ffig.), gwenieithio rhn

h. plouz d’ub. (ffig.) codi cynnen â rhn, ceisio cynhennu â rhn, cwnnu bigít â rhn; tynnu rhn am ei ben/phen

h.-dihejañ ysgwyd/siglo yn ôl ac ymlaen

hejellat be. ysgwyd/siglo yn ôl ac ymlaen yn ysgafn/ysgawn

hej-e-lost g. (aderyn) sigl-(d)i-gwt, sigwti fach, siglen fraith

hek a. atgas, annymunol, ffiaidd; croes, gwrthnysig, piwis

heklev a. -ioù atsain, carreg ateb

hektar g. -ioù hectar

hel rhage. mewn. gwrth. 3 un. gb. (o flaen l-) 'i, 'w

helavar a. huawdl

helebini g. cystadleuaeth

h. etrezo/etreze am y cynta’, am y gorau, yn cystadlu â’i gilydd, mewn cystadleuaeth (â’i gilydd)

h. ’zo etrezo/etreze mae hi’n gystadleuaeth rhyngddyn nhw

helenn a. darllenadwy, hawdd ei (d)darllen

heligentañ g. cystadleuaaeth

h. ’zo etrezo/etreze mae hi’n gystadleuaeth rhyngddyn nhw

helmoiñ be. penelino

helosk a. hawdd ei (l)losgi, hylosg, hyfflam

hemañ rhage. dang. g. hwn

h. bihan a zo skuizh mae’r un bach hwn / mae’r bychan hwn wedi blino

h. kozh yr hen ŵr hwn

h.-hen rhywun neu’i gilydd

hemolc’h¹ a. gwasod

hemolc’h² g. -ioù hela

hemolc'her g. -ien, hemolc’hiad g. -idi hel(i)wr

hemolc'hiñ be. hela; cwrso; erlid; gofyn tarw (am fuwch)

hen rhage. dang. 3ydd un g. hwn

h.-mañ-h., h.-ha-h. hwn a hwn, hwn a’r llall, hwn ac arall, hwn a hwn acw / hwn’co, rhywun neu’i gilydd

hen- (ffurf nas defnyddir ond yn rhagdd. mewn enwau llefydd ac o flaen enwau ieithoedd fynycha’) hen

(an) henamzer g. (y) cyfnod cynnar

henañ a. (gradd eithaf a ddefnyddir yn unig am blant o fewn teulu) hyna’

ar c’hoar h. y chwaer hyna’

Henbont e. lle Hennebont (ffurf lwg(w)r Ffrg.)

heñchañ be. arwain, tywys, cyfarwyddo, rhoi cyfarwyddyd (i), rhoi arweiniad (i), rhoi ar ben y ffordd

heñcher g. -ien arweinydd, tywysydd

heñchoù ll. hent qv

hendad g. -où hynafiad, cyndad

hendra g. -où, hendraezoù hen beth (celficyn; llest(e)r ayyb)

hendraour g. -ien gwerthwr hen bethau

hengembraeg g. Hen Gymraeg

hengembraek a. Hen Gymraeg

hengernev(veur)eg g. Hen Gernyweg

hengernev(veur)ek a. Hen Gernyweg

hengoun g. -ioù traddodiad

hengounel a. traddodiadol

henhont rhage. dang. g. hwnna, hwn acw/ hwn’co, ’nacw

h. ivez yntau, hwnna hefyd

heni rhage. gw. hini

heniwerzhoneg g. Hen Wyddeleg

heniwerzhonek a. Hen Wyddeleg

henn rhage. dang. g. gw. hen

hennezh rhage. dang. g. hwnnw, hwnna, e(f), fe, (f)o

h. ivez yntau, hwnnw/e(f)/fe/fo/o hefyd

henozh adf heno

hent g. -où, heñchoù ffordd, heol/hewl

H. ar Groaz Ffordd y Groes

H. Sant Jakez/Yann Y Llwybr Llaethog

bezañ a-dreuz/war h. ub. bod yn ffordd rhn, bod/sefyll yng ngolau rhn

diwar h. ub. o(ddi ar) ffordd rhn

diwall diwar h. ub. cadw ymhell o ffordd rhn, cadw draw o ffordd rhn, osgoi rhn

hennezh a ya daou du an hent gantañ, mont a ra gant an hent treuz-didreuz mae’n mynd igam-ogam ar hyd yr hewl, mae e’n mesur y ffordd (ffig. am ymlwybro meddwyn)

kas an h. dindan e dreid mynd ar garlam

kemer penn e h. d’ar gêr ei bwrw/ chychwyn hi tua thre’ / am adre’

ne dec’h ket diwar ma/va hent mae’n pallu mynd o’m ffordd i, mae’n gwrthod/’cau gadael i mi/fi fynd heibio

mont/skeiñ diwar an h. mat, mont/ skeiñ war an h. fall cyfeiliorni, mynd ar gyfeiliorn, gwyro oddi ar y ffordd iawn, colli’r ffordd

mont en h. dechrau ar ei ffordd, ei chychwyn hi

seul gent ez eer en h. seul gent e tegouezher cynta’ i gyd y cychwynnir cynta’ i gyd y cyrhaeddir pen y daith

un h. don ffordd wledig (rhwng cloddiau uchel)

ur fustad/flipad h., ur c’hwistad/ pennad/skrapad brav/mat a h. tipyn o ffordd, ffordd bell, cryn bellter (o ffordd)

war h. ar ffordd/heol/lwyb(y)r; yn y ffordd

h.-born/dall ffordd bengaead/bengoll, hewl hosan

h.-bras/-pras/-meur priffordd

h.-distro eilffordd

h.-houarn rheilffordd

h.-karr hewl gart, ffordd/lôn gert

h.-kev twnel

h.-Sant-Jakez/Jalm Caer Wydion, Caer Arianrhod

h.-tec’het allanfa dân/argyfwng

h.-treuz llwyb(y)r llygad/tarw, ffordd fer/fyrra’

kemer an h.-treuz torri llwyb(y)r llygad/tarw, tynnu plet, mynd y ffordd fyrra’

h.-tro dargyfeiriad, gwyriad; ffordd hir o gylch, amdaith

hentig g. -où llwybr (troed/trol), lôn, beidr/feidr, wtra

hentiñ be. (lle) mynychu; (person) gwneud (â), ymwneud (â); cyfeillachu (â); cymdeithasu/ cymysgu (â); caru (â), canlyn

h. an eisteddfod mynychu’r eisteddfod

h. bugale ar skolaer cyfeillachu â phlant yr ysgolfeistr / y sgwlyn

h. merc’h ar c’haner caru (â) / canlyn merch y canwr

en em h. canlyn, caru

heñvel (ouzh) a. tebyg (i), cyffelyb (i), hafal (i)

h. (dra) eo din man a man (a Sianco / mwnci) yw e/hi i fi, yr un fath ydy o i mi, yr un peth yw e i fi, ’dyw e’n gwneud dim gwahaniaeth i fi/mi, ’does dim gwahaniaeth/ots ’da fi / gen i

bezañ h. evel daou vi (moualc’h) bod mor debyg i’w gilydd â dau ŵy/wy (mwyalchen)

n’eus ket kalz a dud h. outañ ’does dim llawer o bobol yn debyg iddo, ’does dim llawer o’i debyg (i’w cael)

ober h. ouzh ub. gwneud yn debyg i rn, efelychu/copïo rhn; dynwared rhn

h.-bev/-buhez/-Doue/-mik/-poch/-pakret/-vi/-rik eo ouzh e dad mae’n gymwys/gywir/union fel ei dad, mae yr un boerad/ffunud â’i dad

h.-h. yn gymwys/union yr un fath/ peth; (yn )yn yr un dull/ffordd/modd

heñvelaat be. ymdebygu; dod/mynd yn debyg/debycach (i’w gilydd)

en em h. ouzh ub. ymdebygu i rn, dod/mynd yn debyg/debycach i rn; efelychu rhn

heñvelder g.-ioù tebygrwydd

heñveledigezh/heñvelidigezh b. -ioù tebygrwydd; cydweddiad

dre h. ouzh verboù all drwy gydweddiad â berfau eraill

heñvelout (ouzh) be. bod yn debyg (i), bod yn gyffelyb (i)

heñvelson a.o’r un sain, o gyffelyb sain

heñvelster a. cyfystyr

henvoaz g. -ioù traddodiad, hen arferiad

henvoazel a. traddodiadol

henvrezhoneg g. Hen Lydaweg

henvrezhonek a. Hen Lydaweg

heol g. -ioù haul; golau/goleuni

h. al loar, an h. loar golau’r lleuad

h. a sav re vintin a zo techet da wall fin haul y bore : mynych gawode, haul y bore : byth ni bydd yn parhau/para drwy gydol dydd

emañ an h. war e dreuzoù (dezhañ) / he zreuzoù (dezhi) mae’n hen

eus an eil h. d’egile o godiad haul hyd ei fachlud, o fore (gwyn) tan nos

gwelet tri h. o parañ (ffig.) gweld sêr (ffig.)

pa gomzer eus an h. e weler e sklerijenn gw. komz

tomm eo en h. ! mae( hi)’n dwym/ boeth yn yr haul!

heoliañ be. eistedd/gorwedd yn yr haul, bolaheulo/torheulo; dodi/rhoi yn yr haul

heoliek a. heulog

hep¹ ardd. heb

h. arsav/diskrog/distag/ehan(añ)/ paouez yn ddi-baid/ddibaid/ddi-stop, heb stop, yn barhaus

h. bete(k)-gouzout yn ddiamod

h. chom da dermal/dortañ heb betruso/oedi, yn ddibetrus/ddi-oed

h. dale(añ) yn ddi-oed, heb oedi

h. d’ar c’hi harzhal heb i’r ci gyfarth

h. douetañs/mar (ebet), h. mar na marteze heb os (nac oni bai), yn ddi-os, yn ddi-amau, heb amheuaeth, yn ddi-ddadl, yn bendifadddau

h. gouzout dezhañ yn ddiarwybod iddo, heb yn wybod iddo

h. ket a heb ddim (o)

h. ken mizoù heb ddim costau/ treuliau ychwanegol; heb ddim costau cludiant

h. netra holl/tout heb ddim oll / yn y byd

chom/mont/tremen h. udb. bod/mynd heb rth, amddifadu’i hun(an) o rth

hep²! ebych. hoi!

hep ma cys. heb (i)

h. ma ouie yn ddiarwybod iddo/iddi, heb yn wybod iddo/iddi

hepdale adf yn ddi-oed, yn ddiymdroi

hepdon; hepdout; heptañ; hepti; hepdomp; hepdoc'h; hepto/hepte ffurfiau persl ar yr ardd. hep qv.

hep(mui)ken/hep-mui adf yn unig, heb ddim mwy/rhagor

heptañ; hepti; hepto/hepte ffurfiau persl ar yr ardd. hep qv.

her¹ rhage. mewn. gwrth. 3 un. 'i, 'w

her² a. dewr, eofn/ewn/haerllug, hy; mentrus; byrbwyll; herfeiddiol

bezañ h. gant ub./udb. bod yn ddwl am rn/rth, dwlu/gwirioni/ mopio ar rn/rth

n’on ket h. war ar skrivagner-se ’dwy’ i ddim yn or-hoff o’r awdur yna

hêr g. -ed etifedd, aer

herberc'h g. llety, lloches; cysgod

H. Yaouankiz Hostel Ieuenctid

reiñ h. d’ub. rhoi llety i rn, lletya rhn

herberc'hiañ be. lletya, llochesu, rhoi llety/lloches (i)

herder g. byrbwylldra; haerllugrwydd, hyfdra

Here¹: miz Here g. mis Hydre’

here² g. cynhaea’; tymor yr hydre’, pryd hau, pryd bwrw pluf

ober an h. hau

heresi b. -où heresi

heretik a. a g. -ed heretic

hêrezh b. -ioù etifeddiaeth

kaout udb. en/a/da/dre h. digant ub. cael/etifeddu rhth ar ôl rhn

hêrezhel a. etifeddol

heritaj g. -où etifeddiaeth

heritañ be. etifeddu

heritour g. -ien etifedd

herlegon g. -ed crëyr bach copog

herlink g. goglais/gogleisiad, coglais/ coglish

ober (un tamm) h. d’ub. goglais/ gogleisio/coglais/coglish rhn

herlinkat be. goglais/gogleisio, coglais/coglish

herlinkus a. gogleisiol/cogleisiol

hern ll. houarn qv.

h.-kezeg ll. houarn-kezeg qv.

hernach/hernaj g. -où haearnach, offer haearn, peth(eu)ach haearn

heroin g. heroin

herr g. cyflymder/cyflymdra; brys

h. warnon a finnau ar frys

a-benn h., gant h. ar frys/garlam/ wib, yn gyflym/glou

laka(a)t h. en e gilhoroù rhoi’i draed yn y tir (ffig.), ei baglu/heglu/ sgathru hi; dodi rhn i fynd (â’i draed lan), rhoi cwrs i rn, gyrru rhn ymaith yn ddiymdroi

roet e oa h. deomp! fe gawsom ni gwrs! fe gawsom ni fynd yn ddiymdroi / â’n traed lan!

herrad (amzer) g. ysbaid, ychydig (o amser), cetyn

un h. war-lerch chwap wedyn, cyn pen fawr o dro

herrañ a. gradd eithaf herr qv. ac adf

h. ma c’hall cyn gynted ag y gall, gynted fyth ag a all

herrek a. brysiog; cyflym, buan, clou; chwyrn

Herri epg. Harri

herroc’h a. gradd gymh. herr qv. ac adf cynt; yn gynt

mont h. mynd yn gynt

herroc'h-herrañ adf yn gynt ac yn gynt

herrvag b. -où cwch/bad cyflym, gwibgwch/gwibfad

hervez¹ adf mae'n debyg, yn ôl pob tebyg/golwg

hervez² ardd. yn ôl

h. a glevan / a lavarer /a vez lavaret, h. ar brud, h. kont yn ôl y/pob sôn, yn ôl y siarad, yn ôl (yr hyn) a glywa’ i, medden nhw

h. boaz/kustum yn ôl yr arfer

h. ar c’hiz yn ôl y ffasiwn; yn ôl yr arfer

h. ar ouizieien yn ôl y gwybodusion

h. ho koud mae’n dibynnu ar eich chwaeth, yn ôl eich chwaeth, yn unol â’ch chwaeth

an Aviel hervez sant Yann yr Efengyl yn ôl (sant) Ioan

bezañ h. dibynnu

se ’zo h. mae hynny’n dibynnu

hervez ma cys. (yn ôl ) fel y

h. ma vo an amzer mae’n dibynnu ar y tywydd, yn ôl fel y bydd y tywydd, fe gawn ni weld siwd bydd y tywydd

hervezon; hervezout; hervezañ; hervezi; hervezomp; hervezoc'h; hervezo/ herveze ardd. hervez qv.

herzel (ouzh;dirak) be. atal (rhag), rhwystro (rhag), bod yn dramgwydd (i); gwrthsefyll, gwrthwynebu, nacáu, nadu; ymgynnal; ymwrthod (â), ymgadw (rhag); cyfyngu (ar); (a)rest(i)o

h. ub. a ober udb.atal/rhwystro rhn rhag gwneud rhth

harz al laer! ataliwch/stop(i)wch y lleidr!

harzit ho ki da zont en ti rhwystrwch/stop(i)wch eich ci rhag dod i mewn i’r tŷ

amañ e kreiz ar gas n’eus ket a voien da h. yma yn nannedd y gwynt ’does dim modd sefyll ar eich traed / ei wrthsefyll

n’on ket gouest da h. dirak ur pladad sivi Plougastell ’alla’ i ddim ymatal o flaen plataid o syfi/fefus Plougastel

herzh(ier) ll. horzh qv.

hesent a. dof, hydrin, hawdd ei drin/ thrin, ufudd, tawel

hesk¹ a. hesb

mont da h. mynd yn hesb

ur vuoc’h h. buwch hesb

hesk² g. hesg

hesked g. -où, heskidi (medd.) crynhofa, cornwyd, pendduyn

heskenn¹ b. -où llif (offeryn)

heskenn² b. -ed buwch hesb

heskennat be. llif(i)o

heskenner g., heskennour g. -ien llif(i)wr

heskennerez b. llif fecanyddol

heskidi ll. hesked qv.

heskinañ be. erlid; cam drin; poeni, pryfoc(i)o; blino, aflonyddu (ar)

heskiner g. -ien erlidiwr; poenwr

heskinerezh g. erlid, erledigiaeth

heskinus a. atgas

heson a. melodaidd, persain, mewn cytgord

hesonerezh g. cynghanedd (cerdd.), cytgord, perseinedd

hesp a. hesb

het g. -où dyhead, dymuniad

dre h. pe dre heg drwy deg neu drwy drais

hetoù dymuniadau (cyfarchion)

hetoù mat dymuniadau da

hetiñ be. dymuno

h. bloavezh-mat d’ub. dymuno blwyddyn newydd dda i rn

ur rannig h. eo ra geiryn eiddunol yw ra

heud g. -où hual, llyffethair

heudañ be. hualu, llyffetheirio

heug g. cas, atgasedd, ffieidd-dod, ffieidd-dra, syrffed

h. am eus (ouzh) mae’n gas ’da fi / gen i, ’rwy’n casáu/ffieiddio, ’does ’da fi gynnig (i/o)/feddyg (o) (ar laf.), ’alla’ i ddim haru (ar laf.)

erru h. gant ub./udb. wedi alaru/ diflasu/syrffedu ar rn/rth, wedi cael digon/syrffed/ llond bol(a) ar rn/rth

reiñ h. d’ub. troi ar rn, troi ar stumog rhn, codi cyfog/pwys ar rn

heuget abf heugiñ qv.

dont da vezañ h. ouzh ub./udb. alaru/diflasu/syrffedu ar rn/rth, cael digon/syrffed / llond bol(a) ar rn/rth

heugiñ (ouzh) be. ffieiddio, casáu; diflasu/alaru/syrffedu (ar), cael digon/syrffed/ llond bol(a) (ar)

heugus a. ffiaidd, atgas; tröedig, cyfoglyd

heul g. -ioù ôl, trywydd; dilyniant, parhad

da h.¹ (adf) i barhau; yn dilyn, dilynol, hefyd, ar ben hynny, yn ogystal/ychwanegol, yn sgil hynny, yn rhinwedd hynny; ar yr un pryd, o dan ’r un

da h.² (ardd.) ar ôl, yn dilyn, yn sgil, yn rhinwedd

da h. al labour emañ ar boued / e teu ar boued drwy chwys dy dalcen y bwytëi fara, rhaid corddi cyn ceir menyn, rhaid torri’r masgl cyn cael y gneuen; y ci a gerddo a gaiff (asgwrn i’w bilo)

da h. ar bleiz ned a ket an oan ni wna y llygoden ei nyth yng nghwt/ nghlust y gath

an hini a zalc’h an askorn a yelo ar c’hi da h. e zorn arian sy’n rheoli’r byd

d'am heul; d'az heul; ayyb. ar fy ôl; ar dy ôl; ayyb.

mont da h. dilyn; mynd ar ôl

mont war h. ub. dilyn rhn, efelychu rhn, cymryd rhn yn esiampl

heuliad g. -où hebryngiad, gosgordd; cyfres; dilyniant

h. ar c’houlzoù-amzer cylchred y tymhorau

un h. gwetourioù rhes o geir

heuliañ be. dilyn, canlyn; olynu

h. alioù/kuzulioù ub. dilyn argymhellion/cynghorion rhn

h. e benn dilyn ei drwyn

h. roudoù ub. dilyn (yn ôl troed) rhn; efelychu rhn

h. pizh alioù ar mezeg dilyn cyarwyddiadau’r meddyg yn ofalus

en em h. caru, canlyn (am bâr wedi ymserchu yn ei gilydd); dilyn ei gilydd (un ar ôl y llall)

heulier g. -ien dilynwr; olynydd

he-unan adf ei hun(an), ar ei ben/phen ei hun(an)

heureuchin g. -ed draenog; (ffig.) hen ddyn pigog/ceintachlyd

heuz¹ a. meddal; diflas; di-flas

heuz² g. -où esgid uchel, botasen

hevelebekaat be. cyffelybu

hevelebiezh b. cyffelybiaeth

hevelep a. cyffelyb, tebyg

h. pouez - h. priz yr un pwysau - yr un pris

h. mamm - h. merc’h / h. tad - h. mab fel y bydd y fam y bydd y ferch / fel y bydd y tad y bydd y mab; mae natur/ blas y cyw yn y cawl, cyw o frid yw, tebyg i’r dyn y bydd ei lwd(w)n, fel y crafa’r iâr y piga’r cyw, llathen o’r un brethyn (yw), pob rhyw genhedla ei debyg

an h. amzer tywydd tebyg

an h. deiz/devezh yr un dydd/ diwrnod

an h. pouez yr un bwysau, yn pwyso’r un faint

an h. tra yr un peth

d’an h. koulz yr un adeg/amser/ pryd

hevelep ma cys. fel y

hevelepekaat be. cymathu

hevelepekadur g. cymathiad

heverk a. hynod, nodedig

heverz a. amlwg

hevlene adf eleni

hewerzh a. hawdd ei (g)werthu, â gwerth arno/arni

hey! ebych. hei!

hezoug a. cludadwy, (sy)mudol

pellgomzer h. ffôn sumudol/fudol/ boced/fach

hi rhage. 3 un. b. hi

h. ivez hithau

-hi rhage. ôl 3. un. b. -hi

hiboud g. -où murmur, sibrwd, siffrwd, sisial; enllib, athrod, absen

hiboudiñ be. murmur, sibrwd, sisial; enllibio, athrodi, absennu, difrïo; bradychu

hidrokarbiden b. -où hydrocarbon

hidrogen g. hydrogen

hi-fi b. hei-ffei

higenn b. -où bachyn (pysgota); abwyd

un h. a zen (ffig.) un/dyn cyfrwys, hen gadno (o ddyn), bachgen/bachan bore (ar laf.)

higennañ be. bachu, dal(a) â bachyn

higolenn b. -où carreg hogi, agalen; (ffig.) person diwerth / da-i-ddim

hij g. gw. hej

h.-dihij gw. hej-dihej

hijal/hijañ be. gw. hejal/hejañ

hik g. -où ig

an h. a gresk ar bihanig - hag a lazh ar re gozh / ar c’hozhig mik ig ar blentyn : tyfiant - ig ar hen ddyn : methiant

emañ an h. gantañ/ganti, paket en/he deus an h. mae’r ig arno/arni

hikat/hik(et)al be. ig(i)an

hil g. hil, ach, llinach

hili g. saws; finegr piclo

hilienn b. -où saws

h. fetis saws trwchus

hillig g. goglais/gogleisiad, coglais/coglish

ober (un tamm) h. d’ub. goglais/ gogleisio/coglais/coglish rhn

hilligañ/hilligat be. goglais/gogleisio, coglais/coglish

hilligus a. gogleisiol/cogleisiol

himn g. -où emyn; anthem

hin b. hinsawdd; tywydd

hindi g. hindi

hindouad g. hindouiz hindŵ

hindouegezh b. hindŵaeth

hini rhage. gb. un, sawl, neb

h. an tu all y dyn/gŵr drws nesa’; y fenyw/wraig/ddynes drws nesa’

h. bihan un bach, bychan

h. ebet (gyda bf neg.) dim un/neb (yn y byd / o gwb(w)l) dim / yr un enaid byw o neb, dim undyn byw

h. hag h. un ar y tro, bob yn un ac un, un / y naill ar ôl y llall, fesul un

h. pe h. rhywun (neu’i gilydd)

an h. a ra yr un / y sawl sy’n gwneud

me an h. a ra fi sy’n gwneud

an h. all y llall

an h. kozh yr hen un; yr hen ŵr; (gŵr rh.) hwn’co sy ’da fi, nacw, y gŵr ’co

an h. gozh yr hen un, yr hen wraig; (gwraig rhn) hon’co sy ’da fi, y wraig ’co, nacw, yr hen fodan

kement h. pob un

pep a h. un bob/yr un, bob o un

pep h. pob un; pawb, pob copa walltog, pob un wan jac

pep h. (en) e dro / d’e dro pob un yn ei dro

pep h. e vicher (ha ne daio al laezh gant ar c’hizhier), da bep h. da gas e erv da benn pob un â’i waith

pep h. evit e gont/sac’h pawb drosto’i hun(an) (a Duw dros bawb)

va/ma h. (din-me), da h. (dit-te), e/he h. (dezhañ/dezhi), hon h.dimp-ni), hoc’h h. (deoc’h-c’hwi), o h. (dezho) f’un i, d’un di ayyb.

h.-ha-h. un ac un, bob yn un, un ar y tro, un ar ôl y llall, fesul un

h.-kreñv diod gadarn, gwirod

hiniennoù rhage. ll. rhai, ambell un

h. a chom c’hoazh mae rhai ar ôl o hyd, mae ambell un ar gael o hyd

a-h. un ar y tro, (bob yn) un ac un, fesul un

hinkin¹ g. -où blaen gwerthyd; gwerthyd

hinkin² g. -ed pibonwyen, cloch iâ; (ffig.) delff, loba, llabwst, hwlcyn; hen gadno/ lwynog (o ddyn), un cyfrwys; un anhywaith

h.-maen-bolz stalactid

h.-maen-leur stalagmid

hinnoadenn b. -où nâd

hinnoal be. nadu

hinon b. hindda, hinon

hinouriezh b. meteoroleg, astudiaeth o’r tywydd

kreizenn h. canolfan dywydd

hipi g. -ed hipi

hir a. hir; pell

h. e/he fri busnesgar

bezañ re hir e deod / he zeod siarad gormod(d); dweud gormod(d)

dre h. basianted drwy hir amynedd, â llawer o amynedd

dre h. derc’hel da labourat drwy ddal ati i weithio am amser (hir/maith), drwy ddyfal donc

en/ez h. yn hir; yn fanwl; ar/yn ei hyd

displegañ en/ez h. disgrifio’n fanwl

troc’hañ ar mezer en/ez h. torri’r defnydd ar/yn ei hyd

familhoù h. teuluoedd mawr/niferus

kafe h. coffi dwrllyd/gwan

re h. ez ez! ’rwyt ti’n mynd yn rhy bell! ’rwyt ti’n mynd dros ben llestri!

sistr h. seidr â dŵr ar ei ben

hiraat be. ymestyn, dod/mynd yn hirach, tyfu

hiraezh b. hiraeth; brys, ysfa

hiraezhiñ be. hiraethu

hiraezhus a. hiraethus

hirañ a. gradd eithaf hir qv. hira’, hwya’; pella’

h. amzer : aesañ labour cymer amser ac fe wnei bopeth yn gynt, mwya’r brys - mwya’r rhwystr

d’an h. fan bella’/ man pella’; ar y mwya’

hirbad a. hir ei barhad/pharhad, (sy’n) para’n hir, hirhoedlog; (cref.) tragwyddoldeb

en h. yn nhragwyddoldeb

hirc’harek a. hirgoes

hirded b., hirder g. hyd, meithder; pellter

hirgarrezek a. hirsgwar

hirgelc’hiek a. hirgron

hirhoal g. henaint

hirio/hiriv adf gw. hiziv

hiris g. -où cryndod, cryd, echryd; arswyd, aeth, braw, dychryn, ofn; erchylltra

hirisus a. echrydus, erchyll; arswydus, aethus, brawychus, dychrynllyd, ofnadwy

hirnezh b. hiraeth

hiroc’h a. cymh. hir qv. hwy, hirach; pellach; mwy, rhagor

h. e vañch eget e vrec’h â dwylo blewog, yn methu cadw’i bumpau/fachau yn llonydd

h. eget/evit kant lur saoz dros gan punt, mwy na chan punt

da c’hortoz gouzout h. (hyd) nes y ceir mwy o wybodaeth, (hyd) nes y ceir gwybod mwy/rhagor, tra’n disgwyl gwybodaeth bellach; yn y cyfamser

hep daleañ h. heb oedi’n hwy, heb oedi mwy/rhagor/ymhellach

n’oa ket aet h. eget Landi ’aeth e/hi ddim pellach/ymhellach na Landi

n’ouzon ket h. ’dwy’ i ddim yn gwybod dim mwy/rhagor/pellach

ne’m boa ket goulennet h. ’wnes i ddim holi mwy, (ni) holais i ddim rhagor/pellach/ymhellach

hiron¹ a. cymysgryw, croesryw

hiron² g. -ed un cymysgryw/croesryw, hybrid, mwngrel

hirvoan a. hirfain

hirvoud g. -où ochenaid; griddfan

hirvoudenn b. -où ochenaid

hirvoudiñ be. och(e)neidio; griddfan

hirwel a. hirwel, hir ei (g)olwg

hisañ be. hysian/hysio, annos

hiviz b. -où blows(en), crys (merch); fest (merch)

laret udb. etre he h. hag he chouk dweud rhth wrthi’i hun(an) / o dan ei hana(d)l, siarad â hi’i hun(an)

peg eo he h. ouzh he c’hein mae’n (wraig) gybyddlyd/grintachlyd/dynn/fên

ober tro lost an iliz araok ober tro lost an h. priodi’n wyry’

war gorf he h. / a-bouez he h yn ei blows(en)/chrys (heb ddim cot), yn llewys ei chrys

h.-ar-Werc’hez (bot.) y ladi wen, cwlwm/perfedd y cythraul, taglys

h.-noz gwn/crys nos, coban

war he h.-n. edo/’oa ’roedd hi yn ei gwn/chrys nos, ’roedd hi yn ei choban

hiviziken adf o hyn ymlaen/allan/ i mas, bellach, mwyach

hiziv/hiriv adf heddi(w)

h. a-benn sizhun/eizhtez, h. penn-sizhun wythnos i heddiw (yn y dyfodol)

gra h. ar mad/pezh a c’helli - warc’hoazh marteze e varvi nac oeder hyd yfory yr hyn a ellir ei wneud heddi’

gwechall diouzh gwechall ha h. diouzh h. rhaid symud gyda’r oes, i bob peth ei gyfnod

kelaouenn h. papur heddi(w)

ho rhage. 2 ll. (o flaen cyts.) eich

h. kelver a rin fe’ch galwaf, fe alwa’ i arnoch

h. kwreg eich gwraig

h. taou/tiv eich dau/dwy, y ddau/ddwy ohonoch

h. trugarekaat! diolch (i chi)

petra h. po? beth gymerwch/ fynnwch chi? beth gewch chi?

hoal gb. swyn, atyniad, apêl

hoalañ be. cyfareddu, hudo, swyno

hoalen g. gw. c’hoalen a holen

hoalus a. swynol, hudol, cyfareddol, atyniadol, dengar, deniadol

hobregon g. -où arfwisg

hoc’h¹ g. -ed mochyn; baedd

fest an h. swper lladd mochyn

h.-dreinek draenog

h.-koad mochyn y coed, gwrachen ludw

h.-gouez baedd gwyllt/coed, twrch

ur penn-h. mochyn

hoc’h² rhage. bl. 2 ll. (o flaen llaf.) eich

(hag) amzer h. eus? (a) oes amser gennych chi / gyda chi?

(hag) a-walc’h h. eus? (a) oes gennych chi / gyda chi ddigon?

(ha) klevet h. eus? (a) glywsoch chi?

h.-unan eich hun(an), eich hun(ain)

ur penn-h. (un) mochyn

hogen cys. ond, fodd bynnag

hogos/hogozik adf bron iawn

h. a-vent gant da dad out ’rwyt ti bron iawn yr un faint/daldra â dy dad, ’rwyt ti bron iawn mor dal / bron iawn cyn daled â dy dad

h. netra y nesa’ peth i ddim

ur vaouezig bitik tout e oa hi - h. ur gorriganez gwraig fach fitw oedd hi - bron iawn yn goraches

hol rhage. bl. 1 ll. (o flaen l ) ein

ho(a)len g. -où halen

bezañ h. kras en e revr mae e fel petai llyngyr arno, mae ganddo gynrhon yn ei din

plac’h/gwrac’h an h. y wraig a gariai baban i’r eglwys (Babyddol) i’w fedyddio

holl¹ a. holl, i gyd

an h. draoù yr holl bethau, y pethau i gyd

ar bed h. yr holl fyd, y byd i gyd / yn grwn

holl² adf oll; i gyd, yn gyfan gwb(w)l, yn hollol, yn llwyr

an ti pellañ h. y tŷ pella’ i gyd, y tŷ pen

ar re all h. y lleill i gyd

er penn kentañ h. yn y dechrau i gyd, yn y dechrau’n deg, yn y cychwyn cynta’

kement tra h. y cwb(w)l oll / i gyd, popeth

ankounac’haet-h. yn gwb(w)l/llwyr angof, wedi’i (h)hanghofio yn glwt/llwyr / gyfan gwb(w)l

brein-h. eo ar c’hoad mae’r coed/ pren yn hollol bwd(w)r / yn bwd(w)r mall, mae’r coed/pren wedi pydru i gyd / yn llwyr

dispont-h. heb ofni dim; yn gwb(w)l ffyddiog

graet em eus va gwellañ-h. fe wnes i fy ngorau glas/glân

gwad-h. yn waed i gyd, yn llawn gwaed

kement-se-h. hynny i gyd

re bell-h. eo mae’n llawer rhy bell

(an) holl³ rhage. pawb; popeth, (y) cwb(w)l/cyfan

h. omp breudeur ’rŷm/’rydym ni i gyd yn frodyr (i’n gilydd)

an h. gwitibunan, an h. betek an hini diwezhañ pawb yn ddiwahân / yn ddieithriad

an h. ne oant ket a ali war-se ’doedd dim pawb yn gytûn/cytuno ar hynny

a-wel d’an h., dirak an h. yng ngolwg/ngŵydd pawb, o flaen pawb, ger bron y cyhoedd, yn gyhoeddus

en h. i gyd; a chyfri’ pawb; a chyfri’ popeth

pegement eo en h.? faint yw e i gyd? faint yw e rhwng popeth? faint yw’r cwb(w)l/cyfanswm?

kant den ’zo en h. mae cant o bob(o)l i gyd / rhwng pawb

evit an h. i bawb

an heol a sked evit an h. mae’r byd i bawb fel ei gilydd

evit mad an h. er budd/lles pawb

goude h. wedi’r cwb(w)l

gouez d’an h., hervez an h. yn ôl pawb, mae pawb yn dweud

hogos/hogozik h., peuz-h. bron popeth, popeth bron; pawb bron, bron pawb

hollad g. -où cyfanswm; swm

Holland b. yr Isalmaen

hollandad g. hollandizien Isalmaenwr

hollandeg g. isalmaeneg

hollandek a. isalmaeneg; isalmeinig

hollc'halloudek a. hollalluog

An H. Yr Hollalluog

hollek a. cyffredinol; hollgynhwysol; byd-eang

ar steuñv h. y cynllun i gyd / yn ei gyfanrwydd

Hollsent: an Hollsent ll. yr Holl Saint

Gouel an H. Gŵyl yr Holl Saint, calan gaea’, y 1af o Dachwedd

hollved g. hollfyd

hollvedel a. cydwladol, - yr hollfyd

hollvrezhonek a. cyfan gwb(w)l Lydaweg

hollvrudet a. tra enwog, adnabyddus iawn/ dros ben

ho(u)mañ rhage. dang. b. hon

homelienn b. -où homili, pregeth

homeopat¹ a. homeopathig

homeopat² g. homeopath

homeopatiezh b. homeopatheg

hon rhage. bl. 1 ll. (o flaen llaf., n, d, t ac h) ein

deuit d’hon gwelet dewch i’n gweld

h.-daou ein dau, y ddau ohonon ni

h.-unan ein hunain

h.-ha-h. hon-a-hon, beth ych chi’n galw

honhont rhage. dang. b. hon'na, hon acw, honco (ar laf.), nacw (ar laf.)

honn-ha-honn rhage. amh. b. beth-ych-chi’n-galw, pwy ’ma

an dim. h.-ha-h. miss beth-ych-chi’n-galw

honnezh rhage. dang. b. honno, hi

h. ivez hithau, honno/hi hefyd

hont a. dang. acw

hop g./hopadenn b. -où bloedd, gwaedd (unigol)

hopadeg b. -où bloedd, gwaedd (torf, ar y cyd)

hopal be. bloeddio, bytheirio, gweiddi, galw'n uchel

h. da ub. galw/gweiddi ar rn

hopala! ebych. o! ho! ho! o! diar! diar!

hoper g. -ien bloeddiwr, gwaeddwr; clebrwr/clebryn uchel ei gloch

h.-noz gwdihŵ, tylluan frech

hor rhage. bl. 1 ll. (o flaen cyts. ac eithrio n, d. t. h ac l) ein

debret hor boa ur pred a-zoare e Lodonneg fe gawson ni bryd arbennig yn Lodonneg

deuet e oant d’h. selaou o kanañ ’roedden nhw wedi dod i wrando arnon ni’n canu

hordenn b. -où llwyth, baich; bwndel, swp/sypyn; ysgub

h.-geuneud bwndel/swp/sypyn o goed tân

horjell-dihorjell adf yn gwegian, yn sigledig/simsan(u); yn siglo / yn ysgwyd yn ôl ac ymlaen; yn chwit-chwat, yn ddi-ddal, yn fympwyol, yn oriog

horjellañ/horjellat be. gwegian, simsanu; siglo, ysgwyd; gwamalu

horjellus a. simsan, sigledig, ansad, yn siglo/ysgwyd yn ôl ac ymlaen

hormon g. -où hormon

horolaj/horolach g. -où cloc

h. ar c’harr-tan cloc y car

h. an tizh y cloc cyflymdra

abred/araok emañ an h., avañs ’zo gant an h. mae’r cloc yn glou/fuan, mae’r cloc ymlaen / yn ennill

diwezhat eo an h. mae’r cloc ar ôl / ar ei hôl hi / yn colli amser

pemp eur (h.) e rankas gedal bu’n rhaid iddo/iddi aros (am) bump awr (yn ôl y cloc)

h.-heol deial haul

horolajer/horolacher g. -ien cloc(i)wr, gwneuthurwr clociau; trwsiwr clociau

horrol¹ a. echrydus, arswydus, aethus brawychus, dychrynllyd, ofnadwy

horrol² g. erchylltra, aeth, arswyd, braw, dychryn, ofn

horrupl a. erchyll, echrydus, arswydus, brawychus, dychrynllyd, ofnadwy

hortensia g. a thorf. (bot.) tri-lliw-ar-ddeg

horzenn b. -où gw. hordenn

horzh b. -ioù, herzhier gordd

bezañ tapet/paket etre an h. hag ar c’henn cael ei (d)dal(a) rhwng y diafol a’i gynffon

hoskellat be. osgiladu; gwegian, simsanu; siglo/ysgwyd yn ôl ac ymlaen

h. ar babig magu’r babi, siglo’r crud

hoskellerezh g. symudiad yn ôl ac ymlaen, pendiliad

houad g. houidi ceiliog hwyad(en), meilart; hwyad(en); (ffig.) bachgen rhagorol

houal be. hwtian (gwdihŵ)

houarn¹ g. -où haearn; teclyn/offeryn/ peth haearn; cyffion

skeiñ war an h. keit ha ma vez tomm, skeiñ war an tomm pa vez ruz an h. taro’r haearn tra bo’n boeth

un h. distennañ haearn smwdd(i)o, stil

ur galon h. calon garreg/galed

h.-gwenn alcam,tun

h.-teuz haearn bwrw

marc’h-h. beic

houarn²(-marc’h/-kezeg) g. hern(-kezeg) pedol

houarnadur g. -ioù darn o waith haearn; rhuddad, ôl haearn twym/ poeth

houarnaj/houarnach g. -où haearn sgrap, haearnach

houarnañ be. pedoli; rhoi haearn ar rth (olwynion car, esgid ayyb.)

h. ub. rhoi rhn mewn cyffion

houarner(-kezeg) g. -ien gof, ffarier

houarnerez b. -ed gwraig yn smwdd(i)o/stilo (penwisgoedd ayyb.)

houbañ be. mynd yn sownd; cael ei ddal(a) wrthi

houidi ll. houad qv.

houl¹ g. -où, -eier ton; cyffro (am dorf/dyrfa)

houl² torf. -enn b. ymchwydd

houlennañ be.tonni, ymffurfio’n donnau; ymchwyddo, dygyfor

houlennus a. tonnog, yn donnau uchel, garw, tymhestlog (am y môr)

houmañ rhage. dang. b. hon

hounhont rhage. dang. b. honna, hon acw, hon’co (ar laf.), ’nacw (ar laf.)

hounnezh rhage. dang. b. honno, hi

h. ivez hithau, honno/hi hefyd

houp! ebych. hwpala!

houpañ be. codi/cwnnu’n uchel (yn ei freichiau/breichiau); halio

houperig g. -ed (aderyn) copog; dyn hygredig / hawdd ei dwyllo

houpez ll.(bot.) hopys

houpiñ be. codi/cwnnu’n syth (i fyny) (am wallt neu bluf)

houstañ be. gwisgo/taclu’n grand/ swanc, gwisgo/taclu’n chwaethus, torri cýt; pinco’i hunan, ymbincio

hu¹ g. bloedd/gwaedd (watwarus), bloeddio/gweiddi (dirmygus), bŵan/ bwio, hwtiad/hwtio/hwtian

ober an h. ouzh/war ub. gwatwar rhn, bŵan/bwio rhn, gweiddi/ bloeddio’n ddirmygus/wrthwynebus ar rn, gweiddi ar draws rhn, hwtio/ hwtian rhn

- hu² (= c'hwi) rhage. ôl 2 ll. ch(w)i

emezit-h./’mit-h. meddech chi

piv oc’h-h.? pwy (yd)ych chi?

hual g. -où hual, llyffethair

hualañ be. hualu, llyffetheirio; cadwyno, rhoi mewn cadwyn/ cyffion

hualet abf hualañ qv.

huan g. ll(u)wch mân

huanad g. -où ochenaid; tristwch, galar, ing, trallod

leuskel e h. diwezhañ tynnu’i ana(d)l ola’, marw

huanadenn b. -où ochenaid

lezel un h. hir gollwng ochenaid hir

huanadiñ be. ochneidio; anadlu'n drwm, tynnu ana(d)l hir

huch(ad) g., huchadenn b. -où bloedd, gwaedd

huchadeg b. -où gweiddi, bloeddio/ bloeddiadau (tyrfa)

huchal be. gweiddi, galw

h. a-bouez penn / a-bouez e benn / a-bouez he fenn bloeddio/gweiddi nerth ei geg/cheg/ben/phen, gweiddi ar dop ei (l)lais

h. d’ub. gweiddi/galw ar rn

hucher g. -ien gwaeddwr, bloeddiwr; galwr; gostegwr, tywysydd; beili, bwm (beili)

hucherezh g. gweiddi/bloeddio mawr, lleferydd; stŵr, mwstwr, twrw, dadwrdd, dwndwr

hud¹ a. hud(ol)

ar wialenn h. y wialen/ffon hud

hud² g. hud(oliaeth), cyfaredd, swyn, swyngyfaredd

hudal be. udo, oernadu; rhuo

hudour g. -ien dewin, dyn hysbys, swynwr

hudouriezh b. dewiniaeth, swyngyfaredd

hudur a. anllad, trythyll, anniwair; aflan, brwnt, bud(u)r, bawlyd, pyglyd; ffiaidd; aflednais, anweddus

un h. eo! mae’n warth(us)! mae’n gywilydd(us)!

hudurenn b. -ed slwt, sopen, hwch (ffig.)

hudurniezh b. anlladrwydd, trythyllwch; aflendid, bryntni, budreddi, mochyndra

hueg(an) g. -où tonsil

hugenn b. -où (bot.) eirinen

hugennoù skav eirin ysgaw

hugennoù ar gwez kelenn eirin y coed celyn

hugunod g. -où (yn ddirmygol) dilynwyr John Calvin c. 1532

humanite b. dynoliaeth

humbl/humpl a. gostyngedig, gwylaidd, isel (o ran anian ac ymarweddiad)

humenist g. -ed dyneiddiwr

humid a. llaith

hun g. -(i)où cwsg

dre/en e h. drwy/yn ei gwsg

hunan rhage. gw. unan

hunegan g. -ed pathew

hungareg g. Hwngareg

Hungaria e.lle Hwngari

Hungariad g. Hungariz Hwngariad, brodor o Hwngari

hunva g. -où (y)stafell gysgu (i nifer/ lawer)

hunvaleer g. -ien cerddwr yn ei gwsg

hunvre b., hunvreadenn b. -où breuddwyd

hunvreal be. breuddwydio

h. en ub./udb. breuddwydio am rn/rth

hunvreer g. -ien breuddwydiwr

hunvreüs a. breuddwydiol

hup g., hupenn b. -où cudyn, twffyn

huren b. -ed creÿr glas, crychydd

hurlink g. -où hunlle(f)

hurusin g. gw. heureuchin

huskellat gw. luskellat

hutenn b. -où caban, sied, sianti, cwt, cut

huzel/huzil g. huddygl