A

a¹ ardd. o; ar; o ran

a benn deallus, hirben, peniog, galluog (yn ymenyddol)

ur plac’h a benn merch beniog; merch gall

a bep amzer, a holl viskoazh erioed, ers cyn cof, ers oesoedd byd

a bep eil bob/am yn ail

a bep kostez/tu ar bob och(o)r/llaw (ffig.)

a bep kostez/tu d’an hent / eus an hent ar bob och(o)r i’r hewl/ffordd

a bep seurt o bob math, amrywiol, amryfal

a bouez o bwys, pwysig

a gentañ klas o’r radd flaena’

me a bako un abadenn a gentañ klas diganti fe gaf i bregeth(ffig.) na chafwyd mo’i thebyg / o’r iawn ryw / o’r radd flaena’ ganddi

a galz o lawer / o dipyn / o bell ffordd / o beth drybeilig

gwelloc’h barzh egedoun-me out a galz ’rwyt ti’n well bardd o lawer / o bell ffordd / o beth drybeilig na fi

a gozh ers amser maith, ers oesoedd (byd), ers llawer dydd; ers cenedlaethau

pinvidik int a gozh maen nhw’n gyfoethog ers cenedlaethau / amser maith

a liv gant udb. yr un lliw â rhth

a oad gant ub. yr un oed(ran) â rhn

a rumm da rumm o genhedlaeth i genhedlaeth, o’r naill genhedlaeth i’r llall

a se (o) hynny

ne oamp ket e-sell a se ’doeddem ni ddim yn disgwyl hynny

sur on a se ’rwy’n siŵr o hynny

a vent hag a liv o ran maint a lliw

n’eo ket bras ar gêr nag a vent nag a boblañs ’dyw’r dre’ ddim yn fawr o ran maint na phoblogaeth

a vent gant ub./udb. yr un faint â rhn/rhth

a wir galon (ganeoc’h) yn gywir, yn ddidwyll

a zeiz da zeiz o ddydd i ddydd

ar c’hentañ a viz Du y cynta’ o fis Tachwedd

ar re gozh a oa tud a furnez ’roedd yr hen bob(o)l yn rhai doeth / yn llawn doethineb

d’an taol a hanter noz pan oedd/ fydd yn taro hanner/canol nos, (ar) hanner/ganol nos (union/cymwys)

dek a vugale deg o blant, deg plentyn

diouer a voued diffyg/prinder bwyd

ginidik a Gemper genedigol o G-Kemper

hanter-kant metrad a uhelder hanner can medr/metr o uchder

kalz a draoù llawer o bethau, sawl peth

kuit a arc’hant heb (ddim) arian; am ddim, yn rhad (ac am ddim)

leun a dud (yn) llawn o bob(o)l, (yn) llawn pob(o)l

lies a wech sawl gwaith/tro, nifer o weithiau, yn am(a)l/fynych

meur a dra sawl peth, llawer o bethau

meur a wech sawl/lawer gwaith/tro, droeon, laweroedd o weithiau, yn am(a)l/fynych

nag a drouz! dyna sŵn! am sŵn!

ne ran ket a c’hoap! ’dwy’ i ddim yn gwawdio/gwatwar / gwneud sbort!

nebeut a dra ychydig iawn; fawr ddim, y nesa’ peth i ddim

n’eus ket / ned eus ket a labour ’does dim gwaith

n’eus ket / ned eus ket re a labour ’does dim gormod(d) o waith

n’eus mui / ned eus ken a arc’hant ’does dim mwy/rhagor/ ychwaneg o arian, ’does dim arian ar ôl

n’hoc’h eus ket a c’hoant evañ ur banne? ’does dim chwant (cael/ yfed) llymaid/diferyn arnoch chi?

n’hoc’h eus ket / n’ho peus ket a vezh? ’does dim cywilydd arnoch chi? ’does arnoch chi ddim cywilydd?

pep a levr bob o lyf(y)r, llyf(y)r yr un

plac’h a enor morwyn briodas

skuizh a gorf blinedig o gorff, yn gorfforol flinedig

un dachenn vras a zouar darn mawr/helaeth/diogel o dir

un den a vicher un proffesiynol, arbenigwr

un dispar a vanvez gwledd ragorol/ardderchog/odidog

un iskiz a drouz sŵn rhyfedd

un tamm marc’h a bevar bloaz ceffyl bach pedair (blwydd) oed

un ti a dri estaj tŷ trillawr

ur brav a baotr bachgen glân (yr olwg), bachgen golygus

ur gaer a blac’h merch hardd/dlos/ brydferth

ur galon a vugel cariad o blentyn

ur paotr a zoare bachgen rhagorol/ ardderchog; dyn egwyddorol/ taliaidd

ur paotr yaouank a ugent vloaz bachgen ifanc ugain (mlwydd) oed

ur plac’h a benn merch gall/ synhwyrol/ddeallus

ur vaouez izel a spered gwraig wylaidd/ddiymhongar/isel

a² geir. bf; rhage. perth. a

al lestr a vo er porzh warc’hoazh bydd y llong yn y porthladd ’fory

an hini a gavan mat / a blij din yr un ’rwy’ i’n ei hoffi, yr un ’rwy’ i’n hoff ohono/ohoni

ar re-se a ya alies da Vreizh, int a ya alies da Vreizh mae’r rheiny’n mynd / maen nhw’n mynd yn am(a)l/fynych i Lydaw

gou(zou)t a oar/ra mat petra ober, hennezh/hounnezh a oar mat petra ober fe ŵyr yn burion / mae’n gwybod yn iawn beth i’w wneud

me a gav gwelloc’h chom amañ mae’n well ’da fi / gen i aros yma

te a vourr amañ! ’rwyt ti wrth dy fodd yma!

war a welan, war a seblant din yn ôl a wela’ i, hyd y gwela’ i

a³ bf 3 un. pres. myn. mont â/aiff, mae’n mynd; bydd yn mynd

hiziv ez/ec’h a da welet ar mezeg/ medisin heddi(w) mae’n mynd i weld y meddyg/doctor

penaos ez a an traoù / ar bed ganez/ganit? siwd/sut wyt ti? siwd/sut mae’r hwyl? siwd/sut mae hi arnat ti? siwd mae’n ceib(i)o? (ar laf.)

war goshaat ez a mae’n heneiddio

evitañ da goshaat ned a ket war furaat er/serch ei fod yn heneiddio ’dyw e ddim yn callio / yn dod yn gallach

a!⁴ ebych. o! a!

aba cys. er(s) pan/i, oddi ar ban/i

abad g. -ed, ebed abad

tad a. an abati yr abad, pennaeth yr abaty

abadenn b. -où cyfarfod, sesiwn; mater, busnes; digwyddiad; cyngerdd, siew/sioe, perfformiad; darllediad, rhaglen (radio/deledu); gornest, ymryson, gêm; parti; dawns; eiliad, ysbaid, cetyn (am amser); anhawster, helynt, trafferth

echu an a. mae’r siew/cyngerdd/ gyngerdd/rhaglen/chwarae/gêm ar ben; mae’r ffwdan/helynt drosodd / wedi dod i ben

pebezh a. ’vat! dyna/am helynt/ helbul/drafferth! dyma beth yw ffair/syrcas (ffig.)!

an dra-se zo un a. all! mae hynny’n beth/fater/fusnes arall!

un a. fobal gornest/gêm bêl-droed

un a. sonerezh cyngerdd (cerddorol/gerddorol); rhaglen gerddorol

e-pad un a. am ysbaid/getyn/dipyn

kaout/pakañ un a. gant ub./udb. cael anhawster/trafferth gyda rhn/ rhth

abaf a. swil, ofnus; llwf(w)r; hurt, syn, syfrdan; diog(lyd); musgrell

a. evel ur yar dibluet mor swil â iâr wedi’i phlufio

abafet abf abafiñ qv.

bezañ a. bod wedi cael (y)sgydwad/ (y)sigad/sioc, bod wedi’i syfrdanu/ synnu, bod wedi’i daro/tharo’n fud/ segur (ffig.)

abafiñ be. gwneud/hala yn swil; mynd yn swil; tawelu, dofi (ffig.); syfrdanu, synnu, hurt(i)o, taro’n fud/segur (ffig.)

abalamour da ardd. o achos, oblegid, oherwydd

a. da betra? pam? o achos beth? beth yw’r achos/rheswm?

abalamour ma cys. am, o achos, oblegid, oherwydd

a-bann adf yn syn (mewn rhyfeddod, edmygedd neu foddhad); yn uchel, uwch ei ben/phen

abaoe¹ adf ers hynny, oddi ar hynny

a. ez eus kozh-amzer, a. ez eus meur a (gant) warlene, amzer zo bet a. d’an diaoul da gozhañ en ifern, mil bell zo a. bu llawer tro ar fyd oddi ar hynny, aeth llawer o ddŵr o dan y bont ers hynny, mae amser maith oddi ar hynny

pegeit zo a.? faint sy’ ers hynny / oddi ar hynny?

abaoe² ardd. er(s), oddi ar (amser)

a. abadenn ar Folgoad ez eus meur a (gant) warlene bu llawer tro ar fyd oddi ar hynny, mae amser maith ers hynny ayyb. gw uchod o dan abaoe¹

a. an deiz ma oa bet ganet betek fin e vuhez o’r dydd y’i ganed hyd ddiwedd ei oes, ar hyd ei fywyd/oes, o’i grud i’w fedd

a. ar brezel er(s) y rhyfel, oddi ar y rhyfel

a. derou / a. penn kentañ an harz labour ers dechrau’r streic

a. pell zo ers amser (maith), ers tro (byd), ars oesoedd (byd)/cantoedd/ hydoedd, ers tipyn/cetyn, ers oes pys

a. pegoulz/pegeit? ers pryd? ers pa hyd?

a. penn kentañ ar c’hantved er(s) dechrau’r ganrif

abaoe ma cys. er(s) pan, oddi ar pan

a. m’eo krog ar vakañsoù ers dechrau’r gwyliau

a. m’emaint amañ oddi ar iddyn nhw ddod yma, er(s) pan ddaethon nhw yma

a-baouez ardd. newydd

a-b. dont emañ newydd ddod mae (e/hi)

abardaez g. -ioù (min) hwyr, hwyrddydd, diwedd y dydd

en a.-mañ ddiwedd y prynhawn ’ma, rhwng te a swper, yn gynnar heno, yn hwyr y dydd (heddiw)

a-noz min hwyr

abardevezh g. -ioù noswaith, min hwyr (ar ei hyd), hwyrddydd (cyfan)

a-barfeted adf o ddifri’

a-barzh¹ adf i mewn, ynddo/ynddi

a-barzh² ardd. o fewn, ymhen, cyn (pen); erbyn; yn, mewn, o fewn

a-b. ar fin! o’r diwedd!

a-b. disul erbyn dydd Sul

a-b. div eurvezh ac’hanen e vo noz-du ymhen dwy awr bydd hi fel y fagddu / bydd hi’n dywyll bitsh / bydd hi fel bola buwch (ddu)

a-b. nebeud/nemeur cyn pen fawr o dro, mewn clipad/chwincad, cyn pen dim, o fewn dim/ychydig, chwap (iawn), toc

a-b. ober netra cyn gwneud dim

a-b. pell cyn bo hir

a-b. ur skol mewn ysgol

a-b. va zi yn fy nhŷ

a-barzh ma cys. cyn y ; cyn i

a. ma welin anezhañ cyn y gwela’ i e/o, cyn i fi/mi ei weld (yn y dyfodol)

abati g. -où abaty; lleiandy, cwfaint

a-beban? adf gof. o ble?

abeg g. -où achos, rheswm; bai

a./abegoù zo a-enep dezhañ, kavet e vez a./abegoù ennañ mae ’na achwyn arno, mae pob(o)l yn ei farnu / yn gweld bai arno

derc’hel a. ouzh ub. taro’r bai ar rn, beio rhn

arabat derc’hel a. ouzhin! paid/ peidiwch/peidier â’m beio i! peidied neb â gweld bai arna’ i!

arabat dit/deoc’h dougen a. din! paid/ peidiwch â’m beio! paid/ peidiwch â gweld bai arna’ i!

en a. da o achos, oblegid, oherwydd

en a. da betra? (o achos) pam? am ba reswm?

en a. d’ar glav o achos y glaw

en a. dezhañ o’i achos (e), o’i blegid (e)

en a. ma am/gan/ o achos / oblegid/ oherwydd (bod;i)

en a. ma oa deu(e)t abred am ei fod (e) / am ei bod (hi) wedi dod yn gynnar, oblegid/oherwydd iddo/iddi ddod yn gynnar

e-skeud an disterañ a. ar yr esgus lleia’

evit meur a a. am sawl rheswm, am nifer o resymau

gant gwir a. am reswm dilys/ digonol, nid heb achos

hep a. ebet heb achos/reswm yn y byd

kavout a. da ober udb. cael achos i wneud rhth, cael rheswm dros wneud rhth

kavout a ra hennezh a. e pep den. mae e’n gweld bai ar bawb, mae’n barnu pawb, mae â’i lach ar bawb, mae â’i linyn mesur dros bawb

an hini ne vo ket kavet a. ennañ n’eo ket ganet c’hoazh hag e vamm a zo marv heb ei fai heb ei eni a choed ei grud e heb eu plannu

nemet a. a vefe oni bo rheswm (dros hynny), oni bai bod rheswm (dros hynny)

a-belec'h? adf gof. o ble?

a-bell adf o bell; o bell ffordd, o dipyn, o lawer; yn bell, ymhell

a-b. hag a-dost o bell ac agos

a-b. zo, a-b.-amzer/-gozh ers llawer dydd, ers amser maith, ers tro byd

aet eo a-b. zo mae wedi hen fynd, mae wedi mynd ers tro byd

deu(e)t int (eus) a-b. maen nhw wedi dod o bell

hennezh ne dle ket bezañ a-b. diouzh pevar ugent vloaz ’all e ddim bod ymhell o(’i) bedwar ugain

a-b.-da-b. bob hyn a hyn, o bryd i’w gilydd, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, yn achlysurol/ ysbeidiol

a-bempoù adf yn sang-di-fang, yn annibendod llwyr, yn anniben tost, yn flêr iawn, yn anhrefn llwyr, yn draed moch (ffig.), drwy'r trwch, yn gymysg (i gyd), blith draphlith

emañ ar venaj ganin a-b.! mae’r tŷ ’ma fel tŷ Jeroboam / yn sang-di fang! mae twll top / mae ’na le yn (ein) tŷ ni!

ober udb. a-b. gwneud rhth rywsut-rywfodd / rwsh-rash / yn ddiofal

a-benn¹ a. parod; syth, union, diymdroi

a-benn² adf ar unwaith, yn syth/union/ ddiymdroi

a-benn³ ardd. mewn, ymhen; ar gyfer; erbyn; i, er mwyn

a-b. ar fin, a-b. an diwezh o’r diwedd; yn y diwedd; ymhen hir a hwyr

a-b. bezañ en em gavet d’an eur e vo dav mont abred er mwyn cyrraedd mewn pryd rhaid mynd/ cychwyn yn gynnar

a-b. bloaz d’ar c’houlz-mañ e vo achu ma zi erbyn/ymhen blwyddyn i nawr bydd fy nhŷ yn barod

a-b. brec’h o hyd braich

a-b. bremañ o hyn ymlaen, o hyn allan / (i) mas; erbyn hyn/nawr, bellach, mwyach

a-b. da yn syth/union tuag at; yn wynebu, gyferbyn/gogyfer â; yn erbyn

dont a-b. dezhañ dod i gwrdd/ gyfarfod ag e/o, dod tuag ato

mont a.-b. d’ub. gwrthwynebu rhn; herio rhn

mont a-b. d’ul lec’h bennak mynd yn union/syth i/at rywle

mont a-b. da/ouzh ub. ymosod ar rn

mont a-b. en/ouzh ub. bwrw/taro yn erbyn rhn

a-b. da benn o un pen / o’r naill ben i’r llall, i gyd, o’r dechrau i’r diwedd; o glawr i glawr

a-b. div wech pe deir ddwywaith neu dair

a.-b eizhteiz / ur sizhun ymhen wythnos, wythnos i nawr (yn y dyfodol)

a-b. emberr erbyn heno; ar gyfer heno

a-b. en udb. (yn syth) i mewn i rth

mont a-b. en udb. mynd/bwrw/taro yn syth i mewn i rth, mynd ar ei ben/phen i (mewn i) rth

a-b. james byth (tragwyddol); pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan na fydd yr eithin yn ei flodau; (y)fory Siôn Crydd

a-b. koan erbyn swper

amañ e vo a.-b. koan - sañset, amañ e tle bezañ a-b. koan, hennezh a dle bezañ amañ ’benn koan mae e i fod yma / fe ddylai fod yma erbyn swper

a-b. nebeut/nemeur cyn pen dim, cyn pen fawr o dro, mewn amrantiad/clipad/chwinc(i)ad, chwap, toc

a-b. pegoulz/peur e vo prest? erbyn pryd y bydd yn barod?

a-b. neuze erbyn hynny

a-b. ur pennad(ig) ymhen ychydig/ ysbaid

dont a-b. da ober udb. dod i ben â gwneud rhth, llwyddo i wneud rhth

dont a-b. a/eus ub./udb. dod i ben â rhn/rhth, trechu rhn/rhth, cael y trecha’ ar rn / cael yr oruchafiaeth ar rn/rth

a-b.-herr/-kas ar garlam/frys/wib; ar ei ben/phen

aet eo a-b.-kas er voger aeth ar ei ben/phen i mewn i’r wal

ar re a ya a-b.-herr a gouezh war an hent kaer mwya’r brys mwya’r rhwyst(y)r

a-b.-kaer ar ei ben, ar unwaith, yn union

a-b.-krak yn ddisymwth/sydyn

a-benn ma cys. erbyn y, erbyn i; i; er mwyn i, fel y; rhag ofn y, rhag ofn i; i

a-b. m’en d(ev)o an arc’hant erbyn y bydd wedi cael yr arian, erbyn iddo gael yr arian

a-b. ma teu ar c’hazh da razh pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd Nadolig yn yr haf, pan na fydd blodau ar yr eithin; (y)fory Siôn Crydd

la(va)rit dezhi a-b. ma vo prest d(y)wed wrthi fel y bydd yn barod, d(y)wed wrthi er mwyn iddi fod yn barod

chom amañ da c’hortoz a-b. ma teuint abretoc’h eget ma soñj deomp aros yma i ddisgwyl rhag of(o)n y dôn nhw / rhag of(o)n iddyn nhw ddod yn gynt na’r disgwyl

a-bennadoù adf yn ysbeidiol, nawr ac yn y man, bob hyn a hyn, o bryd i’w gilydd

a-benn-bouzell adf (yn) bendra-mwnwg(w)l, tin dros ben

a-benn-herr fel cath o dân / i gythraul

a-bep-eil adf (un) am yn ail; bob yn un ac un, un ar ôl y llall, y naill ar ôl y llall, fesul un

aber b. -ioù aber

aberzh g. -où aberth

a-berzh ardd. ar ran; oddi wrth; ar och(o)r (perthynas)

a-b. un all ar ran (un/person) arall

a-b. mamm ar och(o)r y fam, ar och(o)r y bais (ar laf.)

tad-kozh a-b. va/ma mamm tad-cu ar och(o)r fy mam / ar och(o)r y bais (ar laf.)

a.-b. tad ar och(o)r y tad, ar och(o)r y tr(o)wsus/tr(o)wser (ar laf.)

mamm-gozh a-b. va/ma zad mam-gu ar och(o)r fy nhad

a-b. stad swyddogol

aberzhiñ be. aberthu

a-berzh-vat adf o’r man/ffynhonnell/ lle iawn, o lygad y ffynnon (ffig.)

a-bezh adf i gyd, yn gyfan (gwb(w)l), yn ei gyfanrwydd/chyfanrwydd, yn grwn, yn llwyr; o’r dechrau i’r diwedd, o glawr i glawr; gyda’i gilydd; benbalad(a)r

ar bed a-b. y byd i gyd, y byd yn grwn, y byd benbalad(a)r, yr holl fyd

e Kembre a-b. yng Nghymru benbalad(a)r

abid g. -où gwisg; siwt

dav vo dit prenañ un a. nevez a-benn bezañ maer bydd yn rhaid i ti brynu siwt newydd ar gyfer bod yn faer

a-bik adf yn syth (am godi i’r awyr; am wallt neu wrychyn); serth

abil a. bywiog; gweithgar, diwyd; parod i fentro, mentrus, blaengar; cyfrwys; busnesgar; direidus; drygionus; dichellgar; cyfrwys

ur paotr a. bachgen bore/clou/ effro; crwt drygionus, crwt y Gŵr Drwg; un â’i drwyn ym mhopeth, busnesyn; Sioni Pob Gwaith/ Swydd, Wil Pob Crefft; cymeriad hynod/od/rhyfedd

a-bil adf yn llifeiriant, yn drwm (am law)

ober dour/glav a-bil arllwys/diwel/ pistyllan/tywallt/dymchwel y glaw, ei harllwys hi, bwrw glaw yn drwm, bwrw cyllyll a ffyrc (ffig.), bwrw hen wragedd a ffyn (ffig.), stido/ tresio bwrw

a-bilhoù hag a-druilhoù adf. yn garpiau/rhacs (i gyd)

abilitaj g. drygioni, direidi

abilitez b. -où twndis

a-blad adf yn wastad, yn fflat; ar/yn ei hyd; yn ei (h)unfan, ar stop; wedi colli’r cwb(w)l, yn ei (d)dim, wedi’i (d)difetha/(d)dinistrio’n llwyr

chomet eo al labour a-b. mae’r gwaith man lle ’roedd / yn aros yn ei unfan / ar ei hanner / ar stop

kouezhañ a-b. cwympo/disgyn/ syrthio ar/yn ei hyd

laka(a)t a-b. difetha/dinistrio

a-blaen adf yn llorwedd; yn wastad, yn fflat; yn ddi-baid/-stop; yn gyson

a-blas adf yn yr unfan, yn y fan a’r lle

a-b. ... a-b. all mewn un lle/man/ ardal ...mewn lle/man/ardal arall

a-blasoù adf mewn rhai llefydd/ lleoedd/mannau/ardaloedd

a-b. ... a-b. all mewn rhai llefydd/ lleoedd/mannau/ardaloedd ... mewn llefydd/lleoedd/mannau/ardaloedd eraill

ablativ g. abladol (gram.)

a-blom adf yn (union)syth

aet eo ar c’harr-tan da skeiñ a-b. ouzh ar voger aeth y car ar ei ben yn erbyn y wal / yn syth i mewn i’r wal

bezañ a-b. war udb. bod yn union/ gymwys uwchben rhth

sevel a-b. sefyll yn (union)syth

a-boan adf o’r braidd, prin, cwta; â chryn boen/drafferth, â thipyn o boen/drafferth; yn iawn/weddus

a-b. un devezh o’r braidd un diwrnod, prin/cwta ddiwrnod

ne c’hall ket bale nemet a-b. ’all e ddim cerdded ond â thipyn o boen/ drafferth

ne vefe ket a-b. lavaret kement-all dirag an holl ’fyddai hi ddim yn iawn/weddus dweud hynny yng ngŵydd pawb

a-boan ma cys. o'r braidd (y), prin (y)

a-b. ma oant partiet o’r braidd/prin eu bod wedi gadael/ymadael

a-b. ma oar lenn o’r braidd/prin y gall ddarllen, prin ei fod yn gallu darllen

a-b. m’o deus peadra da vevañ o’r braidd bod ganddyn nhw ddigon i fyw arno, prin bod ganddyn nhw ddigon i’w cynnal

abominabl/abominapl a. dychrynllyd, difrifol, enbyd, ofnadwy; rhyfeddol, i’w ryfeddu; eithriadol, neilltuol

brav a. hardd i’w ryfeddu, rhyfeddol o hardd, eithriadol/neilltuol o hardd

abon g. tail, tom/dom

abona be. teilo, tomi/domi, gollwng/ sgwaru tail/tom/dom; crynhoi tail/ tom/dom

a-bos a. llonydd, digyffro, disymud

abostol¹ g. -ed, ebestel apostol; (ffig.) ’deryn (ffig.), cymeriad (hynod), bachan bud(u)r (ar laf.), cymêr (ar laf.)

hemañ zo un a. (a baotr) ’vat! pebezh a.! o! mae hwn yn gymeriad / yn dderyn / yn gerdyn / yn ges / yn sgowt / yn fachan drwy’r pil (ar laf.) / yn fachan bud(u)r (ar laf.) / yn gymêr (ar laf.)!

abostol² g. -où epistol, llythyr (cref.)

abostolerezh g. cenhadaeth; propaganda

a-bouez ardd. drwy, wrth; drwy gymorth, â; gerfydd; i gyfeiliant

a-b. e anv wrth/gerfydd ei enw

a-b. e gam gan bwyll, yn bwyllog/ hamddenol/araf; ling-di-long

a-b. e/he holl nerzh â’i holl nerth

a-b. he blev gerfydd ei gwallt

dañsal a-b. ar binioù dawnsio i gyfeiliant y biniw / pibau Llydaw

ned a ket e-unan/hec’h-unan c’hoazh ’met a-b. an dorn ’dyw e/hi ddim yn mynd/cerdded ar ei ben/phen ei hun(an) eto ond â help llaw

tapout ur pesk a-b. un higenn dal(a) pysgodyn â bachyn

a-b.-penn nerth ei geg/cheg, ar dop ei (l)lais, bloedd ei ben/phen, dros y lle, dros bob man

a-boullad(où) adf yn llifeiriant

leñvañ a rae a-b. ’roedd yn llefain dŵr y glaw / ei chalon hi, ’roedd yn beichio crïo, wylai’n hidl

ober glav a-b. arllwys/diwel/ pistyllan/tywallt/dymchwel y glaw, ei harllwys hi, bwrw glaw yn drwm, bwrw cyllyll a ffyrc (ffig.), bwrw hen wragedd a ffyn, stido/tresio bwrw

skuilhañ a rae e wad a-b. ’roedd ei waed yn pistyllan/llifo yn ddi-baid/-stop

abrant b. -où, abrañchoù; divabrant ael

ober ur c’hriz d’e abrantoù crychu’i dalcen

abred/a-bred¹ a. cynnar; henaidd; cynamserol

avaloù-douar a.. tato cynnar/ newydd

ur beg a. ceg fawr (ffig.), un yn siarad yn ei gyfer/chyfer

ur paotr gwall a. bachgen/bachan bore, bachgen craff/effro/deallus

abred/a-bred² adf yn gynnar; yn fore, yn y bore bach; ymlaen, yn glou/ fuan (am gloc, wats)

a. ne goll james mae dau gynnig ar y bore, y bore piau hi, yn y bore y mae dal diwrnod / y mae’i dal hi; y cynta’ i’r efail gaiff bedoli, y cynta’ i’r felin gaiff falu

a. pe ziwezhat yn gynnar neu’n hwyr; yn hwyr neu’n hwyrach

a. pe ziwezhat pik pe vran a gan yn hwyr neu’n hwyrach bydd rhywun yn siŵr o ddweud / o glecan / o adael y gath o’r cwd (ffig.)

a.-mat/-kaer yn gynnar/fore iawn, yn y bore bach, yn blygeiniol, cyn codi cŵn Caer

abredik adf braidd/hytrach yn gynnar/ fore, eitha’ cynnar/bore, ychydig yn rhy fore, yn blygeiniol, cyn codi cŵn Caer

a-brest adf cyn bo hir

abretaat be. gwthio ymlaen; tynnu ymlaen (o ran amser); ennill, cyflymu (am gloc, wats)

abretoc’h gradd gymh. abred qv. yn gynharach; yn fwy bore

a-brez-kaer adf. ar frys gwyllt/mawr

abrikez torf. -enn b. bricyll ll. -en

gwez-a. coed bricyll

abrikezenn¹ b. -ed bricyllen

abrikezenn² b.-où coeden fricyll, bricyllwydden

absolvenn b. -où maddeuant, pardwn (cref.)

absolviñ be. maddau, rhoi pardwn (i) (cref.)

a-builh adf yn helaeth, yn ddibrin

abuzer g. -ien twyllwr

abuz g. gwastraff, bradath

un a. amzer gwastraff/bradath amser

abuziñ be. cam-drin; afradu, bradu, gwastraffu, camddefnyddio; twyllo, camarwain; cymryd mantais ar (yn yr ystyr annymunol); difyrru’i hun(an), ymddifyrru

a. an dud gwastraffu amser y bob(o)l

a. e/hec’h amzer gwastraffu/bradu ei (h)amser, mynd â’i (h)amser; lladd amser

abuzion b. camddefnydd; gwastraff, bradath

ach torf. -enn b. seleri, helogan

achantañ be. swyngyfareddu, cyfareddu, hudo, swyno, rheib(i)o

achanterezh g. dewiniaeth, hud, cyfaredd, swyn

achantour g. -ien dewin, swynwr

achantourez b. -ed dewines, gwrach

achap¹ be. dianc, sleifio bant/ymaith / i ffwrdd, diflannu; osgoi; llithro allan/mas (am eiriau); digwydd gwneud yn anfwriadol

achap² g. dihangfa

ober un a. dianc, cael dihangfa

achu gw. echu

achuiñ gw. echuiñ

ac'h! ebych. o! gwae fi! hy!

ac’ha! ebych. wel! a-ha!

ac'halehont adf oddi acw, o'r fan acw/yna

ac’halemañ adf. oddi yma

ac'halenn adf oddi yma, o'r fan yma; o’r pryd hwn, o nawr

ne din morse a.! ’d a’ i byth o’r fan! byth na chyffrwy’! ’chlywais i erioed siwd / ffasiwn / y fath beth!

ac'haleno adf oddi yno, o'r fan yna (y cyfeiriwyd ato yn barod)

ac'halese adf oddi yno, o'r fan yna

ac’hañ! ebych. nawr ’te! wel ’te/! felly wir! (yn eironig fynycha’)

ac'hane adf oddi yno, o'r fan yna (y cyfeiriwyd ato yn barod)

ac'hanen adf oddi yma, o'r fan yma; o hyn, o nawr, o’r eiliad hon

a. da noz (o hyn) hyd heno, (o nawr) tan y nos

n’eo ket ar paotr a. nid ein mab/ bachgen ni (yw e), nid yr hogyn acw (ydy o)

ac'hann adf o hyn / o nawr ymlaen; o'r fan hon/hyn/yma, oddi yma, o’r fro/ ardal hon, o’r parthau/cyffiniau hyn

a. da beur? o hyn tan pryd?

a. da fin ar bed o nawr tan ddydd y Farn / tan ddiwedd y byd / hyd dragwyddoldeb

a. di (o nawr) tan hynny; o’r fan hyn i’r fan’co

mont a. mynd oddi yma, ymadael; (ffig.) ein gadael ni, croesi ffin amser, mynd i’r Gogoniant, darfod, marw

hennezh n’eo ket a. ’dyw e/hwnna ddim o’r cyffiniau/parthau hyn, un o bant yw e, nid un o’r ffordd hyn yw e, dyn dieithr/dierth yw hwnna

pet lev zo a. da Gemper? sawl cilometr sy’ oddi yma i G-Kemper? faint o ffordd sy’ o’r fan hon/hyn/ yma i G-Kemper?

ac'hano adf o'r fan honno, o’r fan’co

ac'hanoc'h, ac'hanomp, ac'hanon, ac'hanout ardd. a, eus

kompren a ran ac’hanoc’h ’rwy’n eich deall

deuit da welet ac’hanomp dewch i’n gweld

lez ac’hanon trankil! gad fi’n llonydd!

n’em boa ket klevet ac’hanout ’wnes i mo dy glywed di, ’chlywais i mohonot ti

ac'hanta (’ta)! ebych. nawr 'te! felly! edrych(wch) yma!

a-c'haol(iad)/a-c’haoliata adf bag(a)l-di-bowt

a-c'henoù adf ar dafod leferydd, ar lafar, ar air; â’r genau, â’r gwefusau

a-c’hin adf go chwith; i’r gwrthwyneb; tuag yn ôl

a-c’hin da ardd. yn erbyn, yn groes graen i

a-c’hoel adf o leia’

a-c'houde¹ adf wedyn, yna

a-c'houde² ardd. wedi, ar ôl, yn dilyn

a-c'houde ma cys. wedi i, ar ôl i; er pan, oddi ar pan

a-c'houdevezh adf wedyn, ar ôl hynny, yn ddiweddarach, yna, o hynny ymlaen; ers hynny; felly, o ganlyniad

a-c’houez din am/ar a wn i, hyd y gwn i, mor bell / cyn belled ag y gwn i

a-c’hourvez adf ar ei (g)orwedd, ar ei gef(e)n/chef(e)n, ar/yn ei hyd

a-c'hrad-vat adf yn wirfoddol; yn llawen/foddus, o wirfodd (calon), o’i fodd/bodd, â phleser

ac’hub a. caeth (ffig.), heb fod yn rhydd, heb allu, prysur; beichiog

ac’hubiñ be. goresgyn, meddiannu, cipio

a-c'hwen : a-c'hwen e gein adf ar wastad ei gef(e)n

ad- rhagdd. ad-, ail-, is-, dirprwy

ada iaith plentyn ta-ta!

a-dachadoù adf nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, ar brydiau, bob yn hyn a hyn, yn ysbeidiol

a-dachennoù adf mewn mannau, hwnt ac yma, fan hyn a fan ’co / a fan draw, yma ac acw

a-dakadennoù adf bob yn ddiferyn, fesul diferyn, un diferyn ar ôl y llall

adal/a-dal ardd. o, er(s), (byth) oddi ar

a-d. an tan (bant / i ffwrdd) o bwys/ ymyl y tân

a-dal da ardd. gyferbyn â, wyneb yn wyneb â, yn wynebu, o flaen

emañ an ti a-d. d’ar mor mae’r tŷ yn wynebu’r môr

adal ma cys. er(s) pan, oddi ar pan; cyn gynted ag y, man y

adalek/azalek ardd. oddi ar (amser), er(s)

a. ar beure/mintin betek an noz o fore hyd nos, o’r bore hyd yr hwyr

a. hiziv o heddi(w) ymlaen

adalek ma cys. er(s) pan, oddi ar pan; cyn gynted ag y, man y

a-dakadennoù adf. bob yn ddiferyn, fesul diferyn

Adam epg. Adda

a-damm-da-damm adf bob yn damaid/dipyn, o ergyd i hwp, yn raddol

a-dammoù adf bob yn damaid/dipyn, yn raddol; yn dameidiau, yn ddarnau

a-daol adf yn gwta/swta; yn sydyn/ ddisymwth

a-d.- lagad mewn chwincad/clipad, yn gyflym/glou

a-d.-nerzh drwy rym, â’i holl egni/ nerth

a-d.-da-daol o ergyd i hwp, yn awr ac yn y man, ar bangau a rhuthrau

labourat a-d.da-d. gweithio nawr ac yn y man, gweithio am yn ail â pheidio / yn ysbeidiol

a-d.-dak ar unwaith, yn ddiymdroi, chwap; yn ddisymwth

a-d.-darzh/-krenn/-trumm yn ddisymwth/sydyn, yn annisgwyl, yn ddirybudd, ar draws/ganol popeth

a-d.-herr yn gyflym iawn; yn egnïol

stlepel udb. a-d.-herr hyrddio/ lluchio rhth â’i holl egni/nerth

a-d.-lagad ar un cipolwg; mewn clipad/(ch)wincad, ar amrantiad

a-d.-nerzh drwy rym, â'i holl nerth

ober glav a-d. arllwys/pistyllan/ diwel/tywallt y glaw, tresio/stido bwrw

a-daoladoù adf nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, o bryd i'w gilydd, yn ysbeidiol, yn achlysurol, yn donnau (ffig.)

adaozañ be. adnewyddu, ail-wneud; atgyweirio; ailgylchu

adarre adf (unwaith) eto, unwaith yn rhagor, eilwaith, drachefn

‘deomp adarre!’ en deus lazhet meur a varc’h mat, meur a varc’h mat a zo marvet o vont adarre ni lewygodd march ar un-nos

a-darzh adf yn syth, yn berpendiclar, yn arsgwar

a-dastorn adf dan ymbalfalu, gan deimlo’i ffordd

adc’hraet abf adober qv. wedi’i (h)ail wneud; wedi’i (h)adnewyddu; diwygiedig

addimeziñ be. ailbriodi

addont be. dychwelyd, dod yn ôl, dod eto/eilwaith; dadebru, dod ato/ati’i hun(an)

adelgez b. -ioù tagell

adembann be. ailargraffu, ailgyhoeddi

adembannadur g. -ioù ailargraffiad; ailolygiad

ademprañ be. ailosod (asgwrn, ayyb.)

a-denn-askell adf ar wib

adenvel be. ailenwi; ailethol

adeo! adf da bot! da boch! hwyl!

adfoar b. -ioù drannoeth y ffair

adc’hounit be. adennill, adfeddiannu

adimplijout be. ailddefnyddio; ailgylchu

a-dizh adf ar frys/garlam/wib, yn gyflym/glou

adkarr g. adkirri olgert, tre(i)lar

adkas be. dychwelyd, (d)anfon/hala yn ôl

adkeinañ be. ailrwymo (am lyfr)

adkoan b. -ioù hwyrbryd, tamaid cyn noswylio; swper ganol nos Nadolig

adkouezhañ be. ailddymchwelyd, ailfoelyd

adkoumanantiñ be. aildanysgrifio, adnewyddu tanysgrifiad

adkregiñ be. ailafael, ailgydio, ailddechrau, gafael/cydio/dechrau o’r newydd

adkrog- bôn adkregiñ qv.

adlavaret/adlavarout be. ailadrodd

adlenn be. ailddarllen, darllen o’r newydd, darllen eto/drachefn

adneveziñ be. adnewyddu

adober be. ail-wneud, adnewyddu, gwneud o’r newydd; diwygio

adoriñ be. addoli

a-dorkadoù/a-dorkajoù adf yn duswau, yn dwffïau, yn bwysi, yn fwnsieidi, yn sypiau/sypynnau; yn gudynnau

a-dorr-penn adf hyd at syrffed

a-dost adf yn agos, yn ymyl, ar bwys, gerllaw; yn agos, yn fanwl

a-d.-berr (da) yn agos iawn (i)

a-d.-berr ouzh seulioù ub. yn dynn wrth sodlau rhn

a-douez ardd. o blith/fysg

a-doufadoù adf yn hyrddiadau

a-doulladoù adf yn dyrrau/glystyrau

adpae g. -où tâl ychwanegol, bonws

adpardon g. -ioù drannoeth y pardwn

adplanedenn b. -où lloeren

a-dra-sur adf yn siŵr, yn sicr, yn bendifaddau, yn ddi-os, heb os (nac oni bai), yn ddiamau, yn ddi-ddadl

a-drak adf yn ei grynswth/chrynswth, yn ei gyfanrwydd/chyfanrwydd; yn grwn, yn gyfan gwb(w)l, yn hollol, yn llwyr; yn ddisymwth, yn sydyn; blith-draphlith, drwy’r trwch, yn sang-di-fang; rywsut-rywfodd

adraoñ g. llawr gwaelod

a-dre ardd. (allan/mas) o

a-d. e zaouarn o’i ddwylo, o’i afael, rhwng ei fysedd

a-drek¹ a. cef(e)n

er gambr a-d. yn y stafell gef(e)n

a-drek² adf ar ôl, yn ôl, yn y cef(e)n, yn y tu ôl, yn y gwt

a-drek (da)³ ardd. y tu cef(e)n/ôl i, wrth gef(e)n/gwt/gynffon

a.-d. an nor y tu ôl i’r drws

a-d. dezhañ y tu ôl/cef(e)n iddo; wrth ei gef(e)n/gwt/gynffon

a-dreñv¹ a. cef(e)n, cwt, ôl

an nor a.-d. y drws cef(e)n, drws y cef(e)n

ar gambr a-d. y stafell wely gef(e)n

ar rod a-d. yr olwyn gef(e)n/ôl

er penn a-d. yn y cef(e)n/gwt, yn y tu/rhan/pen ôl

a-dreñv² / en a-dreñv adf yn y cef(e)n/gwt, yn y tu/rhan/pen ôl

war a-d. yn wysg ei gef(e)n/ chef(e)n, llwr’ ei gef(e)n/chef(e)n, tuag yn ôl

a-dreñv³ (kein) da/ en a-dreñv da ardd. y tu cef(e)n/ôl i; wrth gef(e)n/gwt

a-d. dezhi y tu ôl iddi; wrth ei chef(e)n/chwt

a-dreuz¹ a. cam; lletraws

bezañ a-d. gouloù ub. bod/sefyll yng ngolau rhn

bezañ a-d. hent ub. bod/sefyll yn ffordd rhn

kemer un hent a-d, mont/skein/ troc’hañ a-d. tynnu plet (ffig.), torri llwyb(y)r llygad/tarw, cymryd y ffordd fyrra’

ober selloù a-d. ouzh ub. gwneud llygaid cas/beirniadol ar rn, cilwgu ar rn, edrych yn gam ar rn

ober ul lamm a-d. och(o)rgamu

un hent a-d. llwyb(y)r llygad/tarw

ur fri a-d. trwyn cam

a-dreuz² adf ar draws, ar groes; ar gam; o/o’i le, o chwith; drwodd

a-d. hag a-hed ar hyd ac ar led

komz a-d. hag a-hed siarad heb ben na chwt/chynffon

kompren a-d. camddeall

ma c’hoarvez udb. a-d. os digwydd / a hap i rth fynd o’i le / o chwith

ober udb. a-d. gwneud rhth o’i le / o chwith

troc’hañ an dañvez a-d. torri’r defnydd ar groes/letraws

un dra/ibil bennak a zo a-d. mae rhth o’i le, mae rhth yn bod

a-d.-da-d. yn syth drwodd

a-dreuz³ (da) ardd. ar draws, yn groes (i); dros; drwy

a-d. an hent ar draws y ffordd, yr och(o) arall i’r heol, yn groes i’r/yr hewl (ar laf.)

a-d. ar c’hoad drwy’r coed

a-d. Breizh ar draws Llydaw, drwy Lydaw

a-d. d’ar prenestri/prenechou digor drwy’r ffenestri agored

a-d. e benn ar draws ei ben, yn groes i’w ben

a-d. kof ar ei fol(a)/bol(a)

a-d. lenn al levr-mañ wrth ddarllen y llyfr ’ma/hwn

bezañ a-d. goulou/hent ub. bod/ sefyll yng ngolau rhn

c’hwezhañ a-d. vor (am y gwynt) chwythu o’r môr / o dros y môr

ma ne deu udb. a-d. deomp os na ddaw rhth ar ein traws, os na ddaw rhyw rwyst(y)r ar ein llwybr, oni chawn ein rhwystro/llesteirio

a-dribilh adf yn hongian, yng nghrog

a-drioù adf bob yn dri, yn drioedd, fesul tri

a-dro-vriad adf o’i (h)amgylch; am ei ganol/chanol; (yn uchel) yn ei freichiau/breichiau

kregiñ en ub. a-d.-v. cydio/gafael am rn yn ei freichiau/breichiau, cofleidio rhn

a-dro-war-dro adf yn y cyffiniau

a-drugarez da ardd. diolch i

a.-d da droidigezh ar bibl eo chomet bev ar manaweg hag ar c’hembraeg betek ar c’hantved-mañ diolch i gyfieith(i)ad y Beibl y goroesodd y Fanaweg a’r Gymraeg tan y ganrif hon

a-drugarez-Doue! ebych. diolch i Dduw!

a-druilh/zruilh-drast adf. yn ofer, fel dŵr/slecs (am wario arian)

adsav g. -ioù atgyfodiad, ton newydd (ffig.); adnewyddiad; diwygiad

adsavet abf adsevel qv.

adsevel be. ailgodi, ail-lunio; adfer; ailgychwyn; atgyfodi; adfywio

a. (a varv da vev) atgyfodi (o farw yn fyw)

adsked g. -où adlewyrchiad

adskrivañ be. copïo; ail(y)sgrifennu; (y)sgrifennu o’r newydd

adstal b. -ioù cangen (o siop)

adstagadenn b. -où atodiad

adstumm g. ffurf arall/lwg(w)r

bez’ eo ‘balan’ un adstumm eus ‘banal’ ffurf arall/lwg(w)r ar ‘banal’ yw ‘balan’

adstummañ be. ailffurfio; addasu

adti g. -ez estyniad (i dŷ)

adtommañ be. gw. astommañ

a-du adf o blaid, yn cytuno

bezañ a-d. bod o blaid, cefnogi, cymeradwyo

chom hep bezañ a-d., nompas bezañ a-d. heb fod yn cyd-weld/ cytuno, anghydweld, anghytuno; gwrthwynebu

a-du da ardd. + be. o blaid, yn cytuno â

a-du gant ardd. + e. ar du, ar och(o)r, o blaid, yn cytuno â

bezañ/kouezañ/mont/sevel a-d. gant ub. ochri gyda rhn, cefnogi rhn, bod o blaid rhn

n’emañ ket an amzer a-d. ganeomp ’dyw’r tywydd ddim o’n plaid

advab g. advibien mab mabwysiedig / wedi’i fabwysiadu /drwy fabwysiad

adverb g. -où adferf

adverc’h b. adverc’hed merch fabwysiedig / wedi’i mabwysiadu / drwy fabwysiad

adverenn b. -où te/byrbryd prynhawn

advokad g. gw. avokad

advoul(l)(adur) g. -ioù adargraffiad, ailargraffiad

advoul(l)añ be. adargraffu, ailargraffu

advugel g. advugale plentyn mabwysiedig / wedi’i fabwysiadu / drwy fabwysiad

advugelañ be. mabwysiadu plentyn

adwelet¹/adwelout be. adolygu, edrych eto, bwrw golwg o’r newydd; diwygio; gweld eto / o’r newydd

adwelet² abf adwelet¹/adwelout qv. wedi’i (h)adolygu; diwygiedig

ael g. -ez, -ed angel

va/ma aelig! fy nghariad bach i!

a.-mat/-gardian angel gwarcheidiol

a-enep adf gyferbyn; yn erbyn

mont a-e. gwrthwynebu, mynd yn erbyn, croesi

a-enep (da) ardd. gyferbyn (â), yn wynebu; yn erbyn

a-e. d’e c’hrad-vat yn erbyn ei ewyllys, yn groes i’w ewyllys / i’r graen (ffig.), yn anfoddog, o’i anfodd, llwr’ ei gwt/ gynffon (ffig.)

a-e. (d)ub./(d)udb. yn erbyn rhn/ rhth

a-enor a. anrhydeddus, er anrhydedd; mygedol

aer g. (treigl. b.) awyr, aer, entrych(ion); awyrgylch; golwg, graen; awel, drafft; gwres (tân)

a. binvidig golwg/graen gyfoethog

a. an tan gwres y tân

bannañ en a. taflu/lluchio i’r awyr / i fyny / fry / yn uchel, tawlu (lan) i’r aer

bevañ gant a. an amzer byw ar y gwynt, byw ar olau/oleuni dydd a dŵr

bezañ en a. vat wynebu’r de

bezañ en a. enep wynebu’r gogledd

en a. vras allan, mas, yn yr awyr agored

kemer an a. cael (llond pen o) aer, cael tipyn/ychydig o awyr iach

n’en deus ket an a. da vezañ yac’h ’dyw e ddim yn edrych yn iach, ’does dim golwg/graen iach arno

sevel uhel en a. codi/cwnnu’n uchel i’r awyr/entrychion

tridal a rae an a. ’roedd yr awyrgylch yn drydanol

un a. nec’het golwg bryderus

un a. vat golwg ddymunol/garedig

aerborzh g. -ioù maes awyr

aerbouezer g. -ioù baromedr, cloc/ gwydr y tywydd, glás (ar laf.)

aergelc’h g. awyr, aer; awyrgylch

aerouant g. erevent anghenfil, draig, ellyll; gelyn

an A. Ruz y Ddraig Goch

aes a. hawdd, rhwydd; diymdrech; esmwyth, cysurus, cyfforddus; digynnwrf, tawel; didrafferth

a. da gas ha da zigas hawdd ei symud, cludadwy; (ffig.) hawdd ei (h)arwain, hawdd dylanwadu arno/arni

a. da gompren hawdd ei (d)deall, dealladwy

a. da lenn hawdd ei (d)darllen, darllenadwy

ur spered a. a zen dyn hawdd /rhwydd ymwneud ag e

aes adf yn hawdd/rhwydd; yn ddiymdrech; yn esmwyth/gysurus/ gyfforddus; yn ddigynnwrf/dawel; yn ddidrafferth

kousket a. yn cysgu’n dawel

neb zo diaes ne gousk ket a. (cwsg galar) ni chwsg gofid

ur gontell a droc’h a. cyllell sy’n torri’n hawdd/rhwydd, cyllell ag awch / â min (iddi), cyllell finiog

aesaat be. esmwytho/esmwytháu, gwneud yn esmwyth/gysurus; hwyluso, hyrwyddo; symleiddio; lliniaru; dod yn haws

a. a ra dezhañ/dezhi mae’n gwella

aesoc’h a. gradd gymh. aes qv. haws

a. eo plegañ plantenn evit n’eo displegañ gwezenn, a. eo plegañ ur blantenn evit ur wezenn gellir plygu’r gangen ond rhaid torri’r goeden, plyger y pren pan fo’n gangen, ‘hyffordda blentyn ar ddechrau ei daith (ac ni thry oddi wrthi pan heneiddia)’

a. klask tennañ laezh diouzh un tarv, a. klask goro un tarv haws tynnu gwaed (mas) o garreg / tynnu mêr o bostyn / tynnu caws o fola ci, haws cymryd darn o’r lleuad

a-espres adf yn fwriadol

aet abf mont qv. wedi mynd, wedi troi

a. eo an amzer e goañv mae hi wedi troi’n aeaf

a. eo an erc’h e glav mae’r eira wedi troi’n law

a. eo ar yer gant ul laer mae lleidr wedi dwyn/dwgyd yr ieir

a. eo da Gêrnetra, a. eo e stal da stalig hag e stalig da netra, a. eo war ar blankenn lardet mae wedi mynd i Dre-din, mae’r hwch wedi mynd drwy’r siop gydag e

a. eo e borpant gant ub. all mae rhywun arall wedi mynd â’i got/gôt

a. on! ’rwy’n mynd (nawr)!

aez g. esmwythyd/esmwythdra, hawddfyd; modd, gallu (ariannol); cyntun prynhawn, siesta

bezañ en e a. bod yn dda/gysurus (ei fyd), bod yn gefnog/gyfoethog/ ariannog, bod uwchben ei ddigon; teimlo’n gysurus/esmwyth (ei fyd/ byd)

pep hini a ya diouzh e a. bydd pawb yn gwneud yn unol â’i allu/ amgylchiadau (ariannol)

un tiegezh tud en o a. teulu cysurus/da/esmwyth eu byd

aezamant gb. -où, aezamañchoù cysur, esmwythyd/esmwythdra; cyfleustra

amañ on em a. ’rwy’n gysurus fan hyn

aezet a. gw. aes

ar botoù-mañ zo a. em zreid ’vel boestoù mae’r (e)sgidau hyn yn esmwyth/gyfforddus iawn, mae’r (e)sgidiau ’ma yn fy ateb/ffit(i)o i’r dim, mae’r esgid hon yn ffit(i)o fel maneg

aezhenn b. -où anwedd; ager; awel, gwynt ysgafn/ysgawn; nwy; chwys

a. deviñ/leskiñ nwy

aezhennoù brezel nwyon rhyfel

ur gaoter-a. sosban bwysedd/frys

af g. -où (iaith plentyn) sws, cusan

afañ be, rhoi sws/cusan (i), cusanu

a-fardiglev adf yn glwt / yn fflachdar / yn garlibwns

kouezhañ a-f. cwympo fel doli glwt / yn fflachdar

a-fed ardd. yn (ystod)

a-f.-noz liw nos, yn (ystod) y nos

afell b. -où swits (trydan)

afer b. -ioù busnes, mater, helynt; achos; problem

A. an Amoco Cadiz Achos yr Amoco Cadiz

an a.-mañ a zo c’hwezh fall ganti mae’r busnes/mater hwn yn drewi (ffig.)

diviz/kaoz/kont a zo etrezo diwar-benn an a.-se maen nhw’n trafod yr achos hwnnw (ymysg ei gilydd), maen nhw’n siarad am y fusnes (rhyngddyn nhw a’i gilydd), maen nhw’n sôn (ymhlith ei gilydd) am yr helynt/helbul yna

kas an a. dirak al lez-varn mynd â’r achos i’r llys

kaout a. bod ag angen/eisiau

klask a. ouzh ub. ceisio codi cynnen/cweryl â rhn, ceisio dechrau ffrae/bigít â rhn

kement-se zo un afer all mater/ peth arall yw hynny; stori arall yw honno

n’eo ket ma/va afer! nid fy musnes i yw e!

ober an a. gwneud yn feichiog

ober e a. d’ub. lladd rhn

o a. dezho an hini eo! eu busnes nhw yw e! rhyngddyn nhw a’u cart/cawl!

se zo o a. dezho (ha dezho d’en em glevout/zibab) rhwng gwŷr Pentyrch a’i gilydd

setu aze un a. ’vat! o! dyna i chi helynt/helbul/fusnes!

ur gwall a. anffawd, anlwc; trychineb; busnes/helynt enbyd/ ofnadwy

a-feson¹ a. cywir, cymwys, gonest, boneddigaidd, cwrtais, gweddus, parchus, propor, taliaidd

a-feson² adf fel y dylid

a-fetepañs adf yn fwriadol

a-feur ma cys.(yn ôl) fel y, i'r graddau y

a-flagas adf yn fflachdar, yn ffaliwch, yn garlibwns; dwmbwl-dambal, yn bendramwnwg(w)l, tin dros ben

a-flav adf yn ddisymwth, yn sydyn, yn ffyrnig, yn wyllt, yn chwyrn

digoret ’oa bet an nor a-f. agorwyd y drws yn ffyrnig / yn wyllt

kouezhañ a-f. cwympo/disgyn/ syrthio yn fflachdar / yn garlibwns

stlapet ’oa bet a-f. ouzh ar voger fe’i lluchiwyd yn fflachdar yn erbyn y wal

aflijañ be. gofidio, pryderu; tristáu; bod yn gystuddiol; bod yn anab(a)l

aflijet abf aflijañ qv. gofidus, pryderus, trallodus; cystuddiedig; anab(a)l

afo adf yn gyflym, yn glou, yn ddi-ymdroi, yn ddi-oed; heb oedi, ar unwaith, ar frys

hastañ a. brysio/prysuro ar unwaith, mwstro, mynd ar frys / yn ddiymdroi

a-fonn adf yn helaeth, yn ddibrin

a-forzh¹ adf yn helaeth, yn ddibrin

a-forzh² ardd. drwy, wrth

a-f. krial drwy/wrth weiddi

a-fourch adf bag(a)l-di-bowt

a-frapadoù adf yn ysbeidiol, nawr ac yn y man, bob yn ail â pheidio, yn achlysurol, hwp-di-hap; am gyfnodau

a-f. hir am gyfnodau hir

Afrika, an Afrik e. lle Affrica, yr Affrig

Afrikan¹ g. -ed Affricanwr

afrikan² a. affricanaidd, (yn perthyn/ eiddo i) Affrica / yr Affrig, o Affrica / o’r Affrig

a-fuilh adf yn anniben, yn ffluwch, ar wrych (am wallt); rywsut-rywfodd

ag ardd. (o flaen llaf.) o

a-galon-vat adf o galon, yn llawen

a-galz adf o lawer, o bell ffordd, o dipyn; llawer, hewlad

a-g. eo barrekoc’h eget e vreur mae’n alluocach o lawer / o bell ffordd / o dipyn na’i frawd, mae’n llawer galluocach na’i frawd, mae hewlad yn alluocach na’i frawd

a-gammigelloù adf igam-ogam

a-gantadoù adf wrth/yn eu cannoedd; bob yn gant, cant ar y tro, fesul cant

a-gaoz da ardd. o achos, oherwydd, oblegid

a-gaoz ma cys. o achos/oherwydd y, oblegid y

a-gement cys. hyd, am, ar

a-g. a ouifen am/ar a wn i, hyd y gwn i

a-gent adf. gynt, o’r blaen, slawer dydd

a-gentaou adf yn ddiweddar, ychydig yn ôl; gynnau (fach), yn gynharach; y bore ’ma

a-gentoc’h adf yn gynharach, yn gynt, ynghynt

a-geñver ardd. gyferbyn â, yn wynebu; ar gyfer

a-g. du-mañ gyferbyn â’n tŷ ni, yn wynebu ein tŷ ni

a-g. da ub. gyferbyn â rhn, yn wynebu rhn

a-g. dezhañ/dezhi gyferbyn ag e / â hi, yn ei wynebu e / yn ei hwynebu hi

a-g. warc’hoazh ar gyfer (y)fory

a-gevret adf gyda'i gilydd

a-gevret gant ardd. gyda, ynghyd â

a-gichen¹ a. cyfagos

an ti a-g. y tŷ cyfagos

a-gichen² ardd. o (amser a lle); o bwys/ymyl/gyffiniau

a-g. ar beure betek an noz o fore tan nos/hwyr

a-g. Konk o bwys/ymyl/gyffiniau Konk

a-gichen ma cys. o tua’r adeg/amser/ pryd y

a-gil adf tuag yn ôl, llwr’ / (yn) wysg ei gef(e)n/chef(e)n

a-gleiz adf ar y chwith; i'r chwith

a-gorf adf â’i gorff, yn gorfforol

a-g.-roched yn llewys ei grys

a-gorn adf drwy gil/gornel ei (l)lygad

sellet/sellout a-g. ouzh ub. ciledrych ar rn, edrych drwy gil/ gornel ei (l)ygad ar rn; edrych yn amheus / yn gam ar rn

a-gostez adf (o'r) naill och(o)r, o'r neilltu

laka(a)t udb. a-g. rhoi rhth i gadw / naill och(o)r / o’r neilltu

mont a-g. mynd naill och(o)r / o’r neilltu; mynd i’r tŷ bach (toiled)

a-goubladoù adf. bob yn ddau/ddwy, yn ddau/ddwy a dau/dwy, fesul dau/dwy, yn ddeuoedd, bob yn bâr/ gwpwl, fesul pâr/cwpwl, un pâr/ cwpwl ar ôl / yn dilyn y llall

a-goulzadoù adf. yn achlysurol, yn ysbeidiol, ar adegau, weithiau, ambell dro/waith, o dro i dro, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, ar brydiau, bob yn hyn a hyn

a-gozh adf ers tro/amser, ers llawer dydd, ers oesoedd (byd), ers cyn cof

mignoned a-g. hen gyfeillion, ffrindiau bore oes, ffrindiau ers blynyddoedd/amser

a-g.-Noe ers oesoedd byd, ers amser maith, ers canrifoedd, o’r pryd ’roedd Adda yn ei glwt/bais

a-grabanadoù adf yn ddyrneidiau

a-grap adf yn cydio/gafael yn dynn

a-g. e reor (yn eistedd) ar ei ben ôl

a-grip hag a-g. o ergyd i hwp, â thipyn o drafferth

bevañ a-grip hag a-g. dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig.), byw ar fin y gyllell, bwyta’r mêl o’r cwch (ffig.), crafu byw

a-greiz ardd. yng nghanol, ar ganol; o ganol

a-greiz-holl/-toud, a-greiz-pep-kreiz adf ar ganol/draws popeth, yn ddisymwth, yn sydyn

a-greiz-kalon adf o waelod calon

a-grenn adf yn grwn, yn bendant, yn hollol, yn gyfan gwb(w)l, yn llwyr, yn lân, yn glwt; yn siarp/sydyn (am dro yn y ffordd)

an hent a dro a-g. mae tro siarp yn yr hewl / yn y ffordd

difenn a-g. gwahardd yn grwn/llwyr

digalonekaet a-g. wedi danto’n lân, wedi llwyr ddigalonni

dinerzh a-g. eo ’does gydag e / gyda hi ddim egni o gwb(w)l, ’does ganddo fo/hi ddim nerth yn y byd; mae wedi llwyr ymlâdd

heñvel a-g. yn gymwys/gywir/union yr un fath

nac’h a-g. gwrthod yn lân/bendant/ grwn

a-gresk adf yn ychwanegol, ar ben hynny

agroaz torf. rhosyn gwyllt; egroes, afalau’r bwci

a-groaz¹ adf. ar groes, ar draws, ar letraws

a-groaz² ardd. ar groes, ar draws

a-guchennoù adf yn gudynnau; yn duswau, yn sypynnau

a-gul adf tuag yn ôl, llwr’ / (yn) wysg ei gef(e)n/chef(e)n

a-guzh adf. yn ddirgel, yng nghudd, o’r golwg

a-g.-kaer yn gwb(w)l/hollol ddirgel

a-guzh da ardd. yn ddiarwybod i, heb yn wybod i

a-g. d’e dud yn ddiarwybod i’w rieni, heb yn wybod i’w rieni

a-harp ouzh ardd gw. harp ouzh

a-hast adf ar frys/garlam/wib yn gyflym/glou

a-hed ardd. ar hyd, drwy, drwy gydol

a-h. an amzer / ar-wech ar hyd yr adeg; bob amser, yn wastad

a-h. an deiz/noz ar hyd y dydd/nos

a-h o gar nerth eu traed/coesau

a-h. o gar e oant aet en o roud fe aethon nhw ar garlam ar eu ffordd

ahel g. -ioù echel

a-heligentañ adf am y gorau; am y cynta’

a-hend-all adf mewn ffordd/modd/dull arall; yn ogystal, ar ben hynny; neu, fel arall, onidê

mouchit mat ho kole bihan pe a-h.-a. ho poa poan gantañ gw. mouchañ

a-herr adf ar frys/garlam/wib, yn gyflym/glou, yn frysiog

a-hervez adf yn ôl pob tebyg, mae'n debyg

a-heul adf yn ddilynol, un wrth gwt/ gynffon y llall, un ar ôl y llall; yn atodol

a-heuliadoù adf yn rhesi (am drafnidiaeth ayyb.)

aheurtet abf cyndyn, penstiff, pengaled, ystyfnig; diedifar, digyfaddawd, i’r carn

ur pec’her a. pechadur diedifar

Ahez epb. Dahud qv., merch y brenin Gralon

a-hiniennoù adf yn unigol, bob yn un ac un, fesul un, un ar y tro, un / y naill ar ôl y llall

a-holl-viskoazh adf erioed (gyda bf gadarnhaol), ers cyn cof, ers oesoedd byd

ahont adf acw, draw, hwnt

ai(a)ou! ebych. aw! ŵ!

ailhedenn b. -où dolen (gadwyn)

ailhenn b. -où glaw mân

aior g. cysgod

a-is adf islaw

a-is da ardd. islaw, yn is na, o dan

a-ispilh/-istribilh adf yn hongian, yng nghrog; ar ei hanner heb ei gwpla/ chwpla/(d)dibennu/(g)orffen, yn anorffenedig (am ryw waith)

laka(a)t/derc’hel a-i. hongian

ajañs b. -où asiant; bwrdd; swyddfa

a. diorren bwrdd datblygu

akademi(ezh) b. -où academi

akademiek a. academaidd, ysgolheigaidd

akajou g. mahogani

aked g. gofal, sylw; diwydrwydd

gant a. yn ofalus; yn fanwl; yn astud

aketus¹ a. gofalus, ystyriol, diwyd

selaou a. ouzh ub. gwrando’n astud ar rn, craffu ar rn

aketus² adf yn ofalus; yn gyson; yn daer

akomod a. defnyddiol, ymarferol, hylaw, hwylus

akordeon g. -où acordion

seniñ an a. canu/chwarae’r acordion

akoub(ik) adf cyn bo hir, maes o law

akourset abf akoursiñ qv.

bezañ a. eo da ober udb. bod yn gyfarwydd â gwneud rhth

akoursiñ be. (ym)arfer, cyfarwyddo, cynefino

a. ub. da ober udb. (ym)arfer rhn i wneud rhth

en em a. ouzh udb. ymgyfarwyddo/ ymgynefino â rhth, dod yn gyfarwydd/gynefin â rhth, dod i arfer â rhth

akt g.-où act; cais, erfyniad; (cref.) gweddi

aktor g. -ed actor, chwaraewr

akuit a. ab(a)l, dechau, llawdde, glew, medrus

bezañ a. da ober udb. bod yn ab(a)l i wneud rhth, gallu/medru gwneud rhth

bezañ a. war udb. bod yn olau ar rth, bod yn wybodus ar rth; medru rhth, bod yn feistr(es) ar rth

an neb a zo a. da zebriñ a zo a. da labourat - hervez tud zo mae’r sawl sy’n ab(a)l i fwyta yn ab(a)l i weithio - yn ôl rhai pob(o)l

a.-mat galluog dros ben, medrus iawn; profiadol

akuitoc’h a. gradd gymharol akuit qv.

akuitoc’h eo war ar c’hembraeg eget war ar saozneg mae’n fwy o feistr(es) ar y Gymraeg nag ar y Saesneg, mae ei Gymraeg/ Chymraeg yn well na’i Saesneg

akuizitañ be. dod yn berchen (ar); prynu, pwrcasu; etifeddu; cael, derbyn, ennill

akwariom g. acwariwm

al bann. bend. (o flaen l- ) y(r), 'r

alabastr g. maen gwyn, alabast(a)r

a-laer adf yn llechwraidd, yn ddirgel, yn ddiarwybod i neb, heb yn wybod i neb

Alamagn: an Alamagn b. yr Almaen

alaman a. almeinig

alamandez torf -enn b. cnau almon(d)

alamandezenn b. -ed coeden almond

alamaneg g. Almaeneg

Alamant g. -ed Almaenwr

a-lamm adf mewn naid; ag un naid

mont a-l. d’ub. neidio am/ar rn, ymosod ar rn

a-l.-plom gan wneud (un) naid â’r traed gyda’i gilydd

kouezhet a-l.-stok cwympo ar/yn ei hyd

a-lammoù adf dan neidio/lamu; ar garlam

alan gw. anal

Alan epg. Alun

alanad gw. analad

alanat gw. analat

alaouret abf wedi'i (g)oreuro, euraid

alaouriñ be. euro, goreuro

alar gw. arar

alarc'h g. elerc'h alarch

alato! ebych. talfd < evelato! eto i gyd! serch hynny! siwt! ’does bosib’! wrth gwrs! ond!

n’eo ket gwir a.! ond ’dyw e ddim yn wir!’dyw e ddim yn wir ’does bosib!

fiziañs a c’heller kaout en Aotrou Doue a.! fe ellir ymddiried yn Nuw ’does bosib!

a-lazh-ki/-korf adf ar ladd ei hunan, â'i holl egni/nerth, fel lladd nadr(o)edd (am weithio)

albac'henn b. -où mympwy, chwilen, ffansi; bryd; obsesiwn

laka(a)t e a. gant udb. rhoi’i fryd ar rth; ymroi/ymgysegru i rth

laka(a)t e holl a. / e a. a-bezh da ober udb. rhoi ei holl fryd ar wneud rhth

alberz g. cip(olwg); achlust, si; amcan, syniad, amgyffred(iad)

albom g. -où albwm; llyfr lloffion; casgliad (o gylchgronau)

un a. luc’hskeudennoù/fotoioù albwm lluniau

alc'hweder(-sant-Pêr) g. -ed(-sant-Pêr) ehedydd

alc'hwez g. -ioù allwedd

a. ar skoaz, an a.-skoaz pont/ trybedd yr ysgwydd

an armel a oa dindan an a. ’roedd y cwpwrdd ar glo / wedi’i gloi

feal evel un a. ffyddlon/teyrngar i’r carn

serriñ/prennañ war a. cloi

toull an a., an toull-a. twll y clo, y twll clo

un duilhad/troñsad alc’hwezioù clwm/clwstwr o allweddi

alc'hwezañ be. cloi (ag allwedd)

ale b. -où ale, llwybr; lôn goed; tramwyfa, coridor

a-led adf yn llorwedd; yn wastad, yn fflat, ar led (wedi’i (l)ledu)

alehont adf o'r fan/lle acw

a-leizh adf yn helaeth, llawer, digonedd; yn lluoedd/heidiau

a-l. a draoù, traoù a-l. llawer/ crugyn/cruglwyth/llwyth(i)/ digonedd o bethau

alemañ adf oddi yma, o'r fan yma/hon/ hyn

alenn adf oddi yma, o'r fan yma/hon/ hyn

alergi b. -où alergedd

alese adf oddi yno, o'r fan yna

alez b. -ioù ale, llwyb(y)r

alfo : en alfo (am berson) mewn twymyn, mewn gwres mawr; yn wallgo’, wedi colli’i bwyll/phwyll

ali¹ adf. yn gytûn, o blaid

bezañ a. bod o blaid, cytuno

bezañ a. gant ub. cytuno â rhn

an holl ne oant ket a a. war se ’doedd pawb ddim yn gytûn ar hynny

ali² g. -où barn, meddwl; cyngor

reiñ un a. rhoi cyngor, cynghori; argymell

alioù fur a zeue gantañ caed cynghorion da/doeth ganddo fo / gydag e

ober udb war ali(où) ub. gwneud rhth ar gyngor / yn ôl cyngor rhn

aliañ be. cynghori; rhoi cyfarwyddyd; argymell

a-likorn adf ar letraws, ar ogwydd

alies adf yn am(a)l

ken a. ha bemdez ddydd, gŵyl a gwaith, bob dydd (yn ddi-ffael), yn feunyddiol

n’eo ket a. nid yn am(a)l/fynych, yn anam(a)l/anfynych, yn denau (ffig.)

n’eo ket a. e welomp anezhañ nid yn am(a)l/fynych y byddwn yn ei weld, (yn) anam(a)l / (yn) anfynych / yn denau iawn y byddwn ni’n ei weld, bach iawn y byddwn ni’n ei weld arno

aliesoc’h adf ffurf gymh. ar alies qv. yn amlach, yn fwy mynych

aliesañ adf ffurf gradd eithaf ar alies qv. amla’, yn fwyaf am(a)l

an a. ar gwellañ gorau po amla’, gorau po fwya’ mynych

aliet abf aliañ qv.

ne oa ket bet a. gant den ebet ’chafodd e/hi ddim cyfarwyddyd/ cyngor gan neb

aliezik adf yn eitha’ mynych, yn bur am(a)l

a-liv adf yr un lliw (â’i gilydd)

reoù a-l. rhai yr un lliw; rhai yr un lliw â’i gilydd

a-liv gant ardd. yr un lliw â

a-l. gant da hini yr un lliw â d’un di

a-live adf yn gydradd/gyfartal, cystal (â’i gilydd)

a-l. emaint maen nhw’n gydradd/ gyfartal, maen nhw cystal â’i gilydd

alkodiñ be. penelino, pwyso ar y penelinoedd

alko(o)l g. -ioù alcohol, gwirod

alko(o)legezh b. alcoholiaeth

alkotest g. prawf anedlydd/anadliadur

all a. arall, amgen(ach), gwahanol; eraill; o’r blaen; drws nesa’

an hini a. g./b. y llall g./b.

an ti a. y tŷ arall; y tŷ drws nesa’

ar miz a. y mis diwetha’

ar re a. y lleill

egile a. g.; eben a. b. y llall g./b.

en deiz a. y dydd/diwrnod o'r blaen, pa ddydd/ddiwrnod

en un doare a., e mod a. mewn dull arall, mewn ffordd wahanol, mewn modd amgen(ach)

en/an dro a., ar wech a. y tro nesa’, rywdro eto

hag a. (h.a.) ac yn y blaen (ayyb.), ac ati

mizoù kas hag a. yn cynnwys y costau cludiant, costau cludiant yn gynwysedig

keit a. cyhyd

kement a. cymaint

biskoazh kemend-a.! 'welais/ 'chlywais i erioed ffasiwn/siwd beth! ar f'encos i! dyna’r peth rhyfedda’! wel ’d awn i byth o’r fan!’tawn i’n ateb y Farn!

hini a. ebet neb arall (yn y byd / o gwb(w)l)

ken buan a. (yr un) mor gyflym

netra a. dim (byd) arall

un den eus ur vro a. estron, un o wlad arall

unan bennak a. rhywun arall

ur vro a. gwlad arall, gwlad estron

ur vro a. o wlad arall/estron

allas! ebych. gwae fi! gwae ni! o'r annwyl!

allazig g. -où anwesiad, da bach (iaith plentyn)

ober a. anwesu, canmol, maldodi; rhoi da bach (iaith plentyn)

almanag/armanag g. -où almanac, calendr

alo! ebych. hei 'na! nawr 'te!helo!

a-lodennoù adf yn gyfrannau, yn ddarnau, yn lleiniau

aloez g. aloewydden

a-lonkad(enn)où adf un llyncaid/llwncad ar ôl y llall

evañ a-l. drachtio, llowcio

alouber g. -ien concwerwr, gorchfygwr, goresgynnwr

Gwilherm an A. Gwilym Goncwerwr

alouberezh g. -ioù, aloubidigezh b. -où concwest, goresgyniad

aloubiñ be. goresgyn; meddiannu, cipio; boddi

alouer g. -ien beili, hwsmon

Alpoù: an Alpoù ll. yr Alpau

Alre: an Alre e. lle Auray (Ffrg.)

alter g. dryswch (meddwl), gorffwylledd

alteriñ be. bod yn rhwyfus, drysu (am glaf)

alum: war alum adf ar gynn

alumenn(-vioù) b.-où omled

alumetez torf. -enn matsys ll. matsien

alumiñ be. cynnau

aluminiom g. alwminiwm

aluzen b. -où elusen

aluzener g. -ien elusennwr, almonydd

aluzenus a. elusengar, caredig, hael

alvaon¹ g. -ed twpsyn, ffŵl, hurtyn, hercall, un c(h)warter/hanner call a dwl, un hanner pan

alvaon² g. syndod, syfrdandod

alvaonet abf hurt, syn; syfrdan, twp, hercall, c(h)warter/hanner call a dwl, hanner pan

alvaoniñ be. drysu, hurt(i)o; bwrw’n segur (ffig.), llorio (ffig.), taro’n fud/gegrwth/syn/syfrdan

alvokad g. -ed cyfreithiwr, bargyfreithiwr, cwnsler

alvokades b. -ed cyfreithwraig, bargyfreith-wraig, cwnsler

Alzas : Bro Alzas e.lle b. Alsás

am¹ geir. bf + rhage. mewn. 1 un. kaout/endevout

am² rhage. mewn.1 un. ar ôl da :

d'am breur i'm brawd, i fy mrawd

amailh g. enamel

amañ adf yma, y fan hyn/hon

a. (hag) a-hont hwnt ac yma, 'fan hyn a 'fan draw, 'fan hyn a 'fan ’co, yma ac acw, yma a thraw, ym mhob twll a chornel

dre a. (y) ffordd yma/hyn, yn y cyffiniau/ parthau hyn

pa ne vez ket a. pan na fydd yma, pan fydd yn absennol

amandez torf. -enn b. cnau almond

amanenn g -où, amann g. (y)menyn

blaz ar c’hozh zo gant an a., boutet/ broutac’het eo an a. mae cwt ar y menyn, mae’r menyn wedi troi

diaes / n’eo ket aes tennañ a. eus gouzoug ur c’hi anodd tynnu caws o fola ci / cael gwaed mas o garreg / tynnu mêr o bostyn / cymryd darn o’r lleuad

amateur/amatour g -ien amatur

ambarkiñ be. mynd ar fwrdd llong, byrddio llong; ei chychwyn hi (mewn llong), codi angor

ambetiñ be. poeni, plag(i)o, diflasu

amboubal a,lletchwith, trwsg(w)l

a. evel ur votez mor dwp â llo/ bwced/stên/sledj

amboubal g. -ed twpsyn, loba, lleban; anghenfil

amboulat be. rholio rhwng y bysedd (am bensel, sigarét)

ambrant g. -où ael

ambroug be. hebrwng

ambuziñ gw. abuziñ

amc’houloù g. gwyll, caddug

amdremenet a. amherffaith (gram.)

Amerika, an Amerik b. America, yr Amerig

amerikan¹ a. Americanaidd

Amerikan² g. -ed Americanwr

amezeg g. amezeien cymydog

amezek a. cyfagos, nesa’

amgin g. tu chwith/gwrthwyneb, och(o)r anghywir

en amgin (g)o chwith

amiegez b. -ed bydwraig, widwith

amjestr a. anystywallt, anhydrin; peryglus, dansierus; astrus, cymhleth; ansicr, anwadal (am y tywydd)

amlez¹ a.difater, di-hid, diofal, di-feind

amlez² g. difaterwch, diofalwch

amluc’henn b. -où negatif (llun)

amoedach/amoedaj g. -où dwli, lol; dim o beth, dim byd, peth diwerth

amoet a. dwl, hurt, twp, ffôl, gwirion

amourouz g. -ien cariad

ampar a. digyffelyb, di-ail, digymar; anrhanadwy, afrwydd (am rif)

amparfal a. lletchwith, llibin, trwsg(w)l, di-glem, afrosgo, yn baglu ar draws ei draed/thraed ei hun(an)

ampart a. ab(a)l, dechau/dethau, llawdde, alluog, glew, medrus

a. kenañ eo war ar vicher mae’n feistr ar y gwaith

ampartaat be. gwella; meistroli, perffeithio

evit en em a. war an Iwerzhoneg i feistroli’r Wyddeleg

evit en em a. da gaozeal/gomz/ brezeg(/brek)/safar Iwerzhoneg i allu siarad Gwyddeleg yn well

ampartiz b. medr, medrusrwydd

ampech¹(iñ) be. atal, cadw,

rhwystro, llesteirio, lluddias

a. ouzh ub. da ober udb. atal/rhwystro rhn rhag gwneud rhth

ampech² g. anabledd

ampechet abf heb ymaddasu, yn methu ymaddasu, araf, anabl

ampellañ be. gohirio, bwrw ymlaen

a. an abadenn pe zerc’hel anezhi gohirio’r cyfarfod/perfformiad neu’i gynnal, gohirio’r siew/gêm neu’i chynnal

ampez g. starts

ampezañ be. startsio

ampl¹ a. helaeth

war an a. llawer, yn helaeth; braidd yn (rhy) fawr / ar y mwya’, hytrach yn ormod(d)

war an a. da eitha’; o leia’

ampl² adf yn ormod(d), yn ormodol

laret un tamm a. gor-ddweud, gorliwio, ymestyn (stori)

mont a. mynd yn rhy bell (ffig.), mynd dros ben llestri

ampletus a. cynhyrchiol; ffyniannus

amplik adf ychydig yn ormod(d)

a.-mat yn fwy na digon

la(va)ret a. gor-ddweud ychydig; dweud ychydig gormod(d)

amploc'h a. gradd gymh. ampl mwy; gormod(d)

gwelloc’h eo a. eget justoc’h gwell yw gormod(d) na rhy fach

la(va)ret a. eget justoc’h gor-ddweud; dweud gormo(d)

ampoent : d'an ampoent adf ar y pryd, y pryd hwnnw/hynny

d’an a.-se yr adeg honno/hynny, y pryd hwnnw/hynny

d’an a. ma yr adeg / y pryd y

d’an a. ma oa echu ar pred pan oedd y pryd wedi dod i ben, yr adeg y daeth y pryd i ben

emaout dilabour d’an a.? (a) wyt ti’n ddi-waith /(a) wyt ti mas o waith / (a) wyt ti ar y clwt ar hyn o bryd?

ampoezon g. gwenwyn

ampoezoniñ be. gwenwyno

amprest g. -où, amprestadenn b. -où benthyciad

amprestañ be. benthyca

amprevan g. -ed pryfedyn, trychfilyn; (ffig.) cnaf, dihiryn, adyn, gwalch

amprouadur g. -ioù prawf, tystiolaeth

amprouenn b. -où prawf; proflen

amprouiñ be. profi

amreizh a. afreolaidd; afresymol

amreizhded b. afreoleidd-dra

amresis a. amhendant, amhenodol (gram.)

amsent a. anufudd, anystywallt, diw(ah)ardd

amsked g. gwyll

amsklaer a. aneglur, tywyll, heb fod yn glir

amspis a. aneglur, amhenodol; gwan, pŵl, tywyll; niwlog

amster a. amwys

amstrizh a. amhendant, amhenodol (gram.)

amur a. briwsionllyd (am fara)

amzer g. (treigl. b. i a.dilynol) -ioù amser; tywydd; tymor; cyfnod; gwasanaeth milwrol

a. a-walc’h a chomo/zo c’hoazh a-raok an noz! mae digon o amser cyn y nos / cyn daw’r nos / cyn iddi nosi!

a. fall tywydd gwael

a. fall a. vrav gra da labour atav - a. vrav a. fall gra da labour kemend all (gan) ta beth / (ni) waeth beth fo’r tywydd gwna da waith, dal ati beth bynnag fo’r amgylchiadau!

a. lous/vil/vrein/gagn tywydd brwnt/ffiaidd/mochaidd/slabog

a. labour amser/oriau gwaith

a. sutal byr amser, fawr o dro, yn gyflym/glou

a. vak amser/oriau hamdden/rhydd, leser

a. varv tywydd trymaidd/llethol/clòs/mwll

a. zo! mae digon(edd) o amser! ’does dim brys/gwylltu/taro/taraf!

(un) a. zo bet ar un adeg/cyfnod, bu amser/adeg, un waith

(pell) a. ’ zo mae yna dipyn/lawer o amser; (gyda bf neg.) ers llawer dydd, ers cetyn, ers tipyn (o amser)

a. zo da bep tra mae amser i bob peth

an a. a c’hoari e benn atav mae’r tywydd yn gwneud fel y mynno bob amser, ’all neb wneud dim ynglŷn â’r tywydd

an a. a dremen, tremen a ra an a. (hag ar vuhez a ziverr), an a. a dro (- an Ankou a sko) mae amser yn mynd ( - a ninnau’n mynd gydag e), amser a â heibio wrth chwarae ac wrth weithio, ’dyw amser ddim yn segur, mae amser yn hedfan (fel gwennol y gwehydd), nid erys amser, nid oes un llaw a ddichon ddal amser, nid hawdd atal amser, ni saif amser i wrando cân

an a. a zo avelek mae hi’n wyntog/ chwythu

abaoe kozh a., pell a. zo abaoe ers amser maith, mae amser maith oddi ar hynny

a bep a. ers cyn cof, ers oesoedd (byd)

abuziñ/dispign/foranañ e/hec’h a. gwastraffu/bradu’i (h)amser

an a. a zo doareet fall/mat, un diougan / ur seblant a a. fall/vat zo ganti mae hi / mae’r tywydd yn argoeli’n ddrwg/dda

an a. bet yr amser / y dyddiau gynt / a fu, y gorffennol, ddoe (ffig.)

an a. bet ne zeuy (ket) mui en-dro ni ddaw ddoe byth yn ôl, ofer chwilio am eira’r llynedd, a fu a fu ac ni fydd mwy, a fu a fu - a ddarfu a ddarfu

an a. beurdremenet yr amser gorberffaith (gram.)

an a. da zont yr amser dyfodol (gram.); y dyfodol

an a. dremenet yr amser gorffennol (gram.)

an a. dremenet amstrizh yr amser gorffennol amherffaith (gram.)

an a. dremenet strizh yr amser gorffennol perffaith (gram.)

an a. gozh yr hen amser/ddyddiau, slawer dydd, stalwm, y dyddiau gynt / a fu

kerse am eus d’an a. gozh mae arna’ i hiraeth am y dyddiau gynt

an a. voas yr amser arferiadol (gram.)

an a. zo doareet fall/mat mae’r tywydd yn argoeli’n ddrwg/dda

ar gast a.! y tywydd brwnt/ffiaidd/ mochaidd!

bep an a., ur wech an a., gwech an a. bob hyn a hyn, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, o bryd i’w gilydd, ar adegau

berr eo an a. ganin mae f’amser yn brin

brav an a.! mae’r tywydd yn braf/ dda! mae hi’n dywydd da!

diduiñ/diverrañ a ra e a. mae e’n difyrru’r amser

dindan an a. yn yr awyr agored; (yn y nos) o dan y sêr

dindan ar seizh a., dindan forzh peseurt a. ym mhob / drwy bob tywydd, beth bynnag / ta beth fyddai/fyddo’r tywydd

diougan a fall/vrav a. arwydd o dywydd gwael/teg

diougan an a., keleier an a. rhagolygon y tywydd

doareet/stummet mat eo an a., feson vat zo gant an a. mae hi’n argoeli’n dda (am y tywydd)

e berr a. mewn amser byr

e berroc’h a. mewn llai o amser; yn gynt

e poent hag en a. mewn da bryd; yn brydlon

en a. gozh yn yr hen amser/ ddyddiau, slawer dydd, amser maith yn ôl, pan oedd Adda’n grwt, pan oedd Adda yn ei bais, amser yr arth a’r blaidd

en a. zo bremañ y pryd/cyfnod hwn, ar hyn o bryd, yr adeg hon/ yma, y dyddiau hyn, nawr

en hevelep a., er memes a. (ar) yr un pryd

er pevar a. yn y pedwar tymor

erru eo pell an a. mae hi wedi mynd yn hir (am amser); mae hi wedi mynd yn hwyr

evit nompas koll a., kuit da goll a. er mwyn peidio gwastraffu/bradu amser, i arbed amser

evit ur frapad/pennad a. am getyn/ dipyn/gyfnod/ysbaid

gant an a. hag an avel ez a pep anken war o divaskell, gant kolo hag a. e teu da eogiñ ar mesper / e veüra ar mesper, pep tra a dremen gant an a. amser a wna gynefin, eli i bob dolur yw amser, rhag pob clwyf : eli amser, mae amser yn gwella/ lleddfu pob dolur/poen, amser yw’r meddyg (gorau), nid meddyg fel amser

gant ar boan/basianted hag an a. a-benn a bep tra / eus pep tra e teuer, gant pasianted hag a. a-benn a beb tra e teuer, gant hir a. e teuer a-benn a bep tra / e vez graet meur a dra pwyll ac amynedd a bar hyd y diwedd, ‘caffed amynedd ei berffaith waith’, amynedd yw eli pob dolur / yw mam pob doethineb; araf a sicr a ennill y gamp, dyfal donc /am(a)l gnoc a dyrr y garreg

hennezh a fell dezhañ kaout ar marc’h hag an a. mae e am gael y geiniog a’r geiniogwerth, mae e am gadw’r dorth a’i bwyta, mae hwnna am gael y gacen, y geiniog a char y becer

hervez ma vo an a., se a zepant an a. mae’n dibynnu ar y tywydd

kas/lak(a)at/tremen o a. treulio’u hamser

kavout berr an a. gweld yr amser yn hedfan

kavout hir an a. gweld/teimlo yr amser yn hir, gweld pob munud/ muned yn awr

koll o a. colli’u hamser, gwastraffu/bradu’u hamser, treulio’u hamser yn ofer

n’eo ket un a. da vont er maez ’dyw hi ddim yn dywydd (da) i fynd allan/mas (ynddo)

na buan/fonnus e tremen an a.! on’d yw’r amser yn hedfan!

ober e a. gwneud ei wasanaeth milwrol

pell a. eo bet mae wedi bod am amser (maith) / yn hir / am oesodd / am hydoedd

pep tra a dremen/ya gant an a. mae popeth yn mynd gydag amser, ’does dim byd yn para am byth

pep tra en deus e a. mae amser i bopeth

petra a ray an a.? beth mae’r tywydd am ei wneud? sut/siwd dywydd fydd hi?

ro a. din da brederiañ rho amser i fi/mi feddwl/ystyried

setu amañ un a. avat! dyma/am dywydd!

un a. zo bet bu amser/adeg, (ar) un adeg, un waith

ur wech an a. gw. gwech

war wasaat / zisteraat eo aet gant an a. mae wedi dirywio gydag amser, mae wedi gwaethygu gyda’r blynyddoedd

a.-da-zont dyfodol

a.-dremenet gorffennol

a.-soudard gwasanaeth milwrol

a.-vremañ amser presennol (gram.)

amzerioù amserau; misglwyf

a-hed an amzerioù ar hyd yr oesau

amzer! ebych. aros/arhoswch (funud/ funed)!

amzere(at) a. anaddas, anghyfaddas, anweddaidd, anweddus

amzeriañ be. amseru; dyddio

un islavarenn a. cymal adferfol amser

amzeriñ be. aros, oedi

amzerioù ll. amzer qv. misglwyf

amzervezh b. -ioù cyfnod, oes

a. aour oes aur

an¹ bann. bendant (o flaen llaf., n-, d-, h-, t-) y(r), 'r

an² bf 1 un. pres. myn. mont

añ(ig) g. (iaith plentyn) sws

anal/alan b. anadl/anal, gwynt

a. en deus, hir e a. mae pâr da o (y)sgyfaint gydag e / ganddo (fo) , mae digon o ana(d)l gydag e / ganddo fo

bezañ berr e a. gantañ, kaout poan o tennañ war e a. bod â diffyg ana(d)l arno, bod yn brin ei ana(d)l, bod yn fyr ei wynt, bod mas o bwff (ar laf.), bod â’i fegin yn dynn (ffig.)

bezañ e a. war ub./udb. bod â’i fryd/lygad/wyn ar rn/rth

bezañ en a. ub. bod ym meddiant rhn / yn eiddo i rn; bod o dan fawd/ bawen rhn, bod yng ngafael rhn; bod o dan awdurdod/ddylanwad rhn

keit ha ma c’hwezho a. ennon tra bo ana(d)l yno’ i

koll e a. colli’i wynt/ana(d)l, mynd mas o bwff (ar laf.)

tennañ war e a. anadlu, tynnu’i ana(d)l

tennañ don war e a. anadlu’n drwm; anadlu’n ddwf(w)n, tynnu ana(d)l ddofn/ddwf(w)n

analad/alanad g. anadliad

betek e a. diwezhañ hyd at ei ana(d)l ola’, hyd ddiwedd ei oes

analañ/analat be. anadlu

analizañ be. dadansoddi; dadelfennu

ananaz torf. ananezenn b., ur penn-ananaz g. pîn-afalau ll pîn-afal

Anaon ll. eneidiau'r meirw

kloc’h an A. cnul

joa d’o A.! heddwch i’w llwch!

mont da/d’an A. marw, darfod, mynd i’r gogoniant, croesi ffin amser

anaoudegezh b.-ioù adnabyddiaeth; cydnabyddiaeth, gwerthfawrogiad, diolch; ymwybyddiaeth; synnwyr (cyffredin)

a. o deus an eil ouzh egile maen nhw’n (ad)nabod ei gilydd, mae’r naill yn (ad)nabod y llall

bezañ hep a. bod heb synnwyr; bod yn anymwybodol

bez’ a zo tud ha n’o deus kalz a a. mae yna bob(o)l sy’n brin/ddiffygiol o synnwyr (cyffredin)

dont en e a. dadebru, dod ato’i hun(an)

hep reiñ/roiñ a. da zen ebet heb yn wybod i neb, yn ddiarwybod i bawb

kaout a. bod yn gyfarwydd/ ’nabyddus â; gwerthfawrogi, bod yn werthfawrogol

koll an a. mynd yn anymwybodol, cael haint, llewygu, pango (ar laf.)

ober a. gant ub. dod i ’nabod rhn

penaos ho peus graet a. ganti? sut/siwd y daethoch chi i’w ’nabod hi?

ur plac’h a a. merch gall/ddeallus/ synhwyrol

a.-vat gwerthfawrogiad

anaoudek a diolchgar, gwerthfawrogol; medrus; cyfarwydd; tra gwybodus/dysgedig, goleuedig iawn

anaout be. gw. ana(vez)out

anarkiezh b. anarchaeth

anarkour g. -ien, anarc’hist g. -ed anarchydd

anar-zall b. dallneidr, slorwm

anat a. amlwg; clir, eglur; gwybyddus, hysbys

a. eo d’an holl mae’n glir/amlwg i bawb; mae’n wybyddus/hysbys i bawb

diskouez a. dangos yn glir/eglur

lakaat a. amlygu; hysbysu, gwneud yn wybyddus/hysbys

anataenn b. -où prawf; gwireb

anave(z)et abf anavezout qv. adnabyddus, gwybyddus, cyfarwydd; enwog, nid anenwog

anave(z)etañ gradd eithaf abf anave(z)et qv.

Livr el Labourer a zo unan eus ar skridoù gwenedeg a. Livr el Labourer yw un o’r gweithiau Gwenedeg mwyaf adnabyddus / enwog

anave(z)out be. adnabod; bod yn gyfarwydd/’nabyddus (â); gwybod, gwybod am; cydnabod; gwelet/ gwelout, canfod, sylweddoli

a. ar wirionez cydnabod y gwir(ionedd)

a. un den diouzh e vouezh/zoare/ gomz ’nabod dyn/un wrth ei lais/osgo/siarad

n’anave(z)an ket kaer/mat anezhañ’dwy’ i ddim yn ei ’nabod e’n dda

n’anavezan ket anezhañ - tamm ebet ’dwy’ i ddim yn ei ’nabod o gwb(w)l / o bob(o)l y byd, ’does ’da fi / gen i ddim adnabyddiaeth ohono o gwb(w)l

n’anavezer mat ar c’hi ken na vez sachet war e fri, n’anavezer mat ur c’hazh ken na vez sachet war e lost ’ddoi di ddim i ’nabod neb yn iawn nes i ti ddamsang/sathru ar ei droed/gorn e/o

pa’z anavezas piv oa pan welodd/ ganfu/sylweddolodd/ddeallodd pwy oedd e/hi

añchañ be. aredig, torri cwys

andeledenn b. (bot.) carn yr ebol, dail/llun troed yr ebol, Alan (Bach), dail baco, troed y tarw, pesychlys [Tussilago farfara]

andon b. -ioù ffynhonnell, tarddiad

andor g. cysgod

anduriñ be. diodde’/godde’

ur plac’h n’andur nag avel na heol merch/gwraig/menyw/dynes anodd ei phlesio

andred g. lle, man

andrugar a. garw, anghwrtais; didostur, didrugaredd/anhrugarog, creulon

anduilh torf. -enn b. selsig enfawr (a wnaed o berfedd mochyn)

anduilhenn b. -où (ffig.) selsigen fawr (a wnaed o berfedd mochyn); (ffig.) twpsyn/twpsen, ffŵl, hercall, un c(h)warter/hanner call a dwl, un hanner pan, hurtyn, ’nerco

andur(iñ) be. dioddef, godde’

a-nebeudoù adf yn dameidiau bach ar y tro, bob yn damaid/dipyn, ychydig ar y tro, yn raddol; o ergyd i hwb

anell b. -où dolen gadwyn

aner¹ a. ofer, seithug, di-fudd, diwerth, anfuddiol

en a. yn ofer, yn ddi-fudd, i ddim byd

anez labour prezeg a. (- kentañ prezeg a zo ober) ofer geiriau heb weithredoedd, rhaid gwneud yn ogystal â dweud; diflanna geiriau ond erys gweithredoedd, mae gweithredoedd yn well na gair

labour a. gwaith ofer/di-fudd

aner² g. -(i)où gwaith corfforol dyledus i’r meistr tir / i sgweiar y plwy’

devezhioù a. dyddiau gwaith i’r meistr/sgweiar

ober aner(i)où gwneud gwaith/ job(s) i’r meistr/sgweiar

a-nerzh-brec'h adf â nerth (bôn) braich; ag eli penelin (am lanhau)

a-nerzh-kalon adf. â’i holl allu, hyd eithaf ei (g)allu

a-nerzh-korf adf â'i holl egni/nerth, yn egnïol iawn

a-neuze adf o hynny ymlaen,(am) byth wedyn

aneval g. -ed anifail, creadur

a-nevez adf ail-, o'r newydd, (unwaith) eto, unwaith yn rhagor, eilwaith; yn ddiweddar (h.y. heb fod llawer o amser oddi ar hynny)

a-n. vet newydd fod

a-n. zo eo bet gwerzhet an ti-se newydd ei werthu y mae’r tŷ yna, yn ddiweddar y gwerthwyd y tŷ yna

ar Vretoned …en em daolo a-n. da garet o bro bydd y Llydaw-wŷr yn ymroi o’r newydd i garu’u gwlad, bydd y Llydawiaid yn ailddechrau caru’u gwlad

betek a-n. zo hyd yn ddiweddar

gwelet/gwelout a-n. gweld eto / o’r newydd; . adolygu, edrych eto, bwrw golwg o’r newydd; diwygio

lenn a-n. ailddarllen, darllen eto/ eilwaith / o’r newydd

tud a-n. dimezet pob(o)l/pâr newydd briodi

a-n.-flamm yn ddiweddar iawn

anez¹ adf fel arall

anez² (da) ardd. heb, heblaw (am), oni bai (am)

a. arc’hant, gwin ha merc’hed e ve didrouz an dud er bed, a. ar gwin hag ar merc’hed ne ve ket kalz a drouz er bed y gwin a’r merched yw gwraidd pob drwg

a. ar yec’hed n’eus netra iechyd yw’r cwb(w)l / yw popeth, gwell iechyd na golud, nid cyfoeth ond iechyd, gorau cyfoeth: iechyd

a. da se heblaw am hynny, oni bai / pe na bai am hynny

a. ober an dra-se e vo kollet pep tra oni wneir hynny fe gollir popeth

ne zeuy e kêr a. tremen dre zu-mañ ddoi di ddim i’r dre heb alw gyda fi /gyda ni / yma (yn ein tŷ ni) / acw (yn ein tŷ ni)

a. da se oni bai am hynny

a. din oni bai amdana’ i

anez ma; anez na cys. oni

dibaot siminal ne voged - a. na ve tan en oaled ’does dim mwg heb dân

anezhañ, anezhi, anezho/anezhe ardd. a, eus

anezhañ e-unan ar ei liwt ei hun(an), o’i ben a’i bastwn ei hun(an)

n’em eus ket gwelet anezhañ ’dwy’ i ddim wedi’i weld

n’eo nemet ur sac’had eskern anezhañ/ anezhi ’dyw e/hi yn ddim ond croen ac esgyrn

o vezañ kristen anezhañ gan ei fod yn gristion

pa oa bugel (anezhañ/anezhi) pan oedd yn blentyn

kerz da gerc’hat anezhi cer/dos i’w hôl/nôl/mofyn (hi)

kresteiz anezhi a hithau’n ganol dydd

teñval ha fresk an noz anezhi a’r nos yn dywyll ac yn oer

kalz anezho/anezhe a oa lazhet lladdwyd llawer ohonyn nhw

kemer anezho/anezhe cymer nhw

anglikan¹ a. Anglicanaidd

an iliz a. Eglwys Loegr, yr Eglwys Anglicanaidd/Wladol

Anglikan² g. -ed aelod yn Eglwys Loegr

anian/anien b. anian; greddf

diwar/dre a. yn reddfol

añjelus g. angelws

Anglichen/Anglizien ll.g. Saeson

anken b. -ioù ing, gwewyr; galar; gofid, pryder, aflonyddwch meddwl; trallod, tristwch; eisiau, angen; eisiau bwyd

ankeniet abf galarus; gofidus, pryderus, mewn gwewyr (meddwl); trallodus, trist

a. forzh, gwall-a. gofidus/pryderus dros ben

ankenius a. alaethus, blin, ingol, trallodus, trist, torcalonnus, poenus

Ankou: an Ankou g. angau, marwolaeth; (y)sgerbwd

evel an A. emañ, liv an A. a zo en e gerc’henn / en he c’herc’henn mae golwg angau / golwg y bedd / golwg drengaidd arno/arni

karr(igell) an A. toili

kozh ha yaouank ha da bep oad an A. ’zeuio d’o falc’hat, arabat krediñ dont a-benn eus an A. un cyflwr pawb yn angau, mae mor fynych yn y farchnad groen yr oen â chroen y ddafad, nid edrych angau pwy deca’i dalcen, ni ffy neb rhag angau, rhag angau ni thycia ffoi

labous an A. aderyn corff , tylluan wen

tremenet eo an A. drezon aeth rhyw gryd/esgryd lawr fy nghef(e)n, ’roedd rhn yn cerdded dros fy medd (ffig.)

treut evel an A. fel (y)sgerbwd o denau, yn drengaidd o denau

ankouaat be. anghofio

ankou(nac’h)aus a. anghofus

ankouazh g. angof, ebargofiant

ankounac'h g. angof, ebargofiant

ankoun(ac'h)aat be. anghofio

arabat deoc’h a.! peidiwch (ag) anghofio!

ankoun(ac’h)aet abf ankounac’haat qv. wedi anghofio; wedi’i (h)anghofio

a. eo mae wedi mynd yn angof, mae wedi mynd i ebargofiant, mae wedi mynd dros gof

a. ’m-eus rwy’ i wedi anghofio, mae wedi mynd yn angof gen i

Anna epb. Ann

annev b. -ioù eingion/einion

annez g. -(i)où annedd, cartre’; celficyn, dodrefnyn

ober e a. byw; cartrefu, ymgartrefu, arosfeio

ti-a. tŷ byw/annedd

pezh-a. celficyn, dodrefnyn

annezad g. annezidi, annezer g. -ien preswylydd/preswyliwr; saer/ lluniwr celfi/dodrefn/moddion

annezañ be. byw/preswylio/trigo (yn); cartrefu, ymgartrefu, ymsefydlu, arosfeio, bwrw gwreiddiau (ffig.); cyfaneddu; lletya, rhoi llety (i), cael llety; dodrefnu

annezidi ll. annezad qv. preswylwyr, trigolion

annoar b. -ed anner, treisiad, heffer

ano gw. anv

anoaz g. tristwch; niwed, loes

anoaziñ be. blino, poeni, gofidio, pryderu; anafu, niweidio, clwyfo; cleisio; gwasgu, crychu

anoazus a. sensitif, teimladwy, hydeiml, hawdd ei glwyfo/chlwyfo, croendenau; parod i glwyfo erall â’i (g)eiriau

anorak g. -où anorac

anoued g. oerfel

klevet (ouzh) an a. teimlo’r oerfel

ant g. -où, añchoù cwys, rhych; llinell, streipen, rhes; pelydryn; aden, olwyn, braich (peiriant)

antell b. -où mag(a)l

antell(añ) be. gosod (mag(a)l); llwytho (dryll)

anterin a. cyflawn, cyfan, llawn

un den a. dyn agos i’w le, dyn gonest/taliaidd

ur marc’h a. march, stalwyn/ staliwn

antre g. -où agoriad, mynediad; cyntedd

antreal/antren be. mynd/dod i mewn; treiddio, mynd yn ddwf(w)n

a. eus ul lec’h bennak dychwelyd o rywle

a. hep aotre/gwir mynd mewn heb ganiatâd, tresbasu/tresmasu

antronoz adf drannoeth/trannoeth

a.-veure/-vintin fore trannoeth

anuz-dall bg. neidr ddall/ddefaid

anv g. -ioù enw; teitl; sôn, cyfeiriad

a. mat enw iawn; enw da

a. zo mae yna sôn/si

a. zo da sevel un ti evitañ mae ’na sôn am godi tŷ iddo

a. zo eus kement-se er c’hazetennoù mae sôn am hynny yn y papurau (newydd)

a-bouez/diwar-bouez/dre (e) a. wrth ei enw

dindan an a. wrth yr enw

ne oa ket anavezet nemet dindan an a. a Herri ’doedd neb yn ei ’nabod ond wrth yr enw Herri

dispenn a. ub. pardduo (cymeriad) rhn, difrïo rhn

en a. Doue! er mwyn Duw! yn enw’r Tad! ’neno’r Tad (ar laf.)

kaout a. kaer/mat bod ag enw da

kaout an a. da vezañ bod â’r enw o fod, mae sôn ei fod/bod, dwedir ei fod/bod

kaout udb. war/en e/hec’h a. bod yn berchen ar rth, bod â rhth ar ei (h)elw

klevet a. eus ub./udb. clywed sôn am rn/rth

laka(a)t e a. cofrestru; llofnodi, torri’i enw; ei gynnig ei hun(an), rhoi ei enw gerbron

laka(a)t ub. en a. e dad, ober a. e dad eus ub. galw rhn wrth enw ei dad

ne oa a. ebet eus an afer er gazetenn ’doedd dim cyfeiriad o gwb(w)l at yr helynt / ’doedd dim sôn am y peth o gwb(w)l yn y papur

ne oa ket a. ganto da vont d’ar gêr ’doedd dim sôn gyda/ganddyn nhw am fynd adre’, ’doedd dim argoel/siâp mynd tua thre’ arnyn nhw

ober a. eus enwi, crybwyll, cyfeirio at, sôn am

ober udb. en a. ub. gwneud rhth yn enw / ar ran rhn

petra eo hoc’h anv? peseurt/ petore a. hoc’h eus? beth yw eich enw?

a.-badez/-bihan enw bedydd

a.-familh/-tiegezh cyfenw

a.-gwan ansoddair

a.-gwan-verb ansoddair berf, rhan-gymeriad gorffennol

a.-kadarn enw (gram.)

a.-stroll enw torfol (gram.)

a.-verb berfenw

anvet abf envel qv. o'r enw, a enwyd; wedi’i benodi/phenodi; wedi'i ethol/ hethol

a. da gannad wedi’i ethol yn aelod seneddol

a. war ur post kelenner wedi’i benodi’n athro, wedi cael swydd athro

anzav¹ be. adde(f), cyfadde(f); cydnabod, derbyn

a. ar wirionez cyfadde’r gwir; wynebu’r ffaith/gwirionedd

ret en a. rhaid cydnabod; chwarae teg

anzav² g. - ioù addefiad, cyfaddefiad

a. e bec’hed cyffesu/cydnabod ei bechod, cwympo/syrthio ar ei fai, cydnabod/derbyn ei fod ar fai

ao¹. talfd < aotrou qv.

ao. ao talfd < aotrounez qv.

ao² a. gw. azv

a-oad gant ardd. yr un oed(ran) â

tamm-pe-damm a-o. ganti mwy neu lai yr un oed(ran) â hi

aod b. -où, aochoù glan; arfordir, glan môr, traeth

boued/traoù a. pysgod cregyn glan môr, cregynbysg

chom en a. aros ar y lan/tir, aros ar y traeth

dont en a. dod i lan y môr; dod i’r lan; dod i dir, cyrraedd y lan/tir

evned a. adar y glannau

mont d’an a mynd i’r traeth / i lan y môr / i ddŵr y môr; mynd i bysgota (ar y lan); mynd i hel(a)/ gasglu gwymon

mont en a. glanio (o long), dod i dir; mynd i’r traeth / i lan y môr / i ddŵr y môr; mynd i bysgota (ar y lan)

paotred an a. pysgotwyr y lan

teil a. gwymon (i wrteithio/ achlesu’r tir)

tud an a. pob(o)l y glannau / yr arfordir

aochañ be. dod i dir, glanio; pysgota ar y lan; crynhoi/hel gwymon

aocher g. -ien un yn ennill ei damaid/ fywoliaeth o’r môr a’r tir

tad-kozh Naїg a oa a. tro-dro Mogerieg enillai tad-cu Naїg Rozmor ei fywoliaeth o’r môr a’r tir yn ardal Mogerieg

aon g. of(o)n, dychryn, braw

a. spontus ’oa krog ennañ ’roedd llond bol(a) o of(o)n arno, ’roedd yn crynu yn ei (e)sgidiau, ’roedd e’n cael cathau bach (ffig.)

kaout a. rak/ouzh udb. bod ag of(o)n rhth

laka(a)t/ober a. d’ar vugale hala of(o)n/braw ar y plant, dychryn y plant

m’eus aon mae arna’ i of(o)n, ’rwy’n ofni; ’rwy’n credu

mil a. en doa - ken ’oa tremenet an Ankou dre e choug, da la(va)ret eo, en doa bet ur gridienn fe gafodd gymaint o of(o)n fel yr aeth rhyw ysgryd/ gryndod drwyddo

ur gaouad/revrad a. llond bola/twll o of(o)n, of(o)n drwy’i galon/chalon

aonik a. ofnus

Aostrali b. Awstralia

Aostraliad g. -ed brodor o Awstralia, Awstraliad

Aostria b. gw Aotrich

aotenn b. -où ellyn

aoter b. -ioù allor

aotre g. -où caniatâd, hawl; trwydded

aotreeg g. -ien gŵr gradd, un wedi graddio, un â gradd (ganddo)

aotreegezh b.-où gradd baglor

tapet e/hec’h a. gantañ/ganti graddedig, wedi graddio

aotren be. rhoi caniatâd, caniatáu; awdurdodi

Aotrich, Bro A. b. Awstria

Aotrichian g. -ed brodor o Awstria, Awstriad

aotrou g. -nez, -ien arglwydd; syr; bonwr, Mr.; gŵr bonheddig

A. Kerarbornig Siôn/Huwcyn Cwsg

hennezh zo un a. bihan mae’n hen lordyn bach, mae’n ceisio bod yn bwysig, mae e’n swagro, mae o’n llancio

aotrouien, aotrounez ll. aotrou qv.

a-ouez (da) ardd. yn wybyddus/hysbys (i)

a-o. d’an holl yn wybyddus/hysbys i bawb

a-o. din am/ar a wn i, hyd y gwn i

aour g. aur

a. rik/fetis/gwerc’h aur coeth/pur

dastum a. hag arc’hant crynhoi/ casglu/cynilo arian, plufio’i nyth (ffig.), ymgyfoethogi

dastum a. gant ar rozell rhofio’r arian i mewn, gwneud arian fel chwarae/gro/slecs / y mwg

kement (tra) a luc’h/lufr/lintr/ lugern n’eo ket a., ouzhpenn an a. a lufr nid aur popeth melyn

n’emañ ket an a. ganin war ar raden, ne ran ket a. gant morzholioù ’dwy’ i ddim yn graig o arian

ne gouez morse an a. e godell an den dilabour y ci a gerddo a gaiff (asgwrn i’w bilo), egni a lwydd, ni cheir da heb lafur, dim poen : dim elw

talvezout e bouez / he fouez a a. bod yn werth ei bwysau/phwysau mewn aur, bod yn werth y byd

aouredal g. (bot.) creulys, greulys, penfelen [Senecio vulgaris]

aozañ be. paratoi; ffurfio, llunio, gwneud; cyfansoddi; trefnu; coginio/paratoi (pryd); atgyweirio; ailosod (aelod)

aozer g. -ien awdur; cynllunydd; trefnydd; meddyg esgyrn

aozilh torf. -enn b. gwiail

api g. gwyliadwraeth

bezañ/chom war e/he a. bod ar ei (g)wyliadwraeth

apotiker g. -ien fferyllydd

apotikerezh g. fferyll(i)aeth

aprouiñ be. caniatáu, cadarnhau, cymeradwyo, awdurdodi, gwarantu

ar¹ bann. bend. (o flaen cyts. ac eithrio n-, d-, t-, h- ac l-) y(r), 'r

ar² ardd. ar

arabadiñ be. rhygnu ar yr un hen gân, dweud yr un peth drosodd a thro/ throsodd, ailadrodd hyd at syrffed

arabadus a. ailadroddllyd/ailadroddus hyd at syrffed, syrffedus

arabat adf peidier; paid; peidiwch; gwaherddir, rhaid peidio, na!

a. butuniñ! gwaherddir ysmygu!

a. dit gwerzhañ ar vi e revr ar yar paid â bwyta’r ŵy/wy cyn ei ddodwy, na waria dy geiniog cyn ei chael, na chyfra’r cywion yn eu cibau

a. kanañ a-raok dozviñ rhaid peidio â chlochdar/brolio yn rhy gynnar

a. klemm! paid/peidiwch (ag) achwyn! paid/peidiwch conan/ cwyno/grwgnach!

a. mont e-barzh! a. mont tre! dim mynediad!

a. mont war-dro! paid/peidiwch â mynd yn agos! peidiwch â mynd ar ei gyfyl (am le, peth, person ayyb.)!

a. ober gwad fall! a. en em chalañ! paid/peidiwch poeni / â phoeni (dy ben / eich pen)!

a. touch! na chyffyrdder (ag e / â hi)! paid/peidiwch â chwrdd/ chyffwrdd (ag e / â hi)!

araj g. cynddaredd (medd.)

mont en a. (ffig.)cynddeiriogi, mynd yn gynddeiriog / yn wyllt / yn benwan (walocs) / yn gandryll / yn gacwn gwyllt / yn ynfyd, gwylltio’n gacwn, colli’i dymer/thymer, colli’i limpyn, mynd (mas) o’i gof/chof

arajiñ be. bod â’r gynddaredd, cael y gynddaredd; mynd yn gynddaredd/ gynddeiriog, cynddeiriogi

arall a. arall; eraill

a.-vro gwlad estron

a-ramp adf bag(a)l-di-bowt

araog g. -où (pen) blaen

en a. yn y (tu) blaen

en a. emañ an horolaj mae’r cloc yn glou/fuan, mae’r cloc ymlaen (ar laf.)

war an (tu) a. ar y (tu) blaen

araok/a-raok¹ a. blaen; gynt, blaenorol

ar rodoù/rojoù a. yr olwynion blaen

ar sizun a. yr wythnos flaenorol/ gynt

ar vaouez-se gant he beg a. y fenyw yna â’i thafod parod / â’i cheg fawr (ffig.)

er penn a. yn y (pen) blaen

un dant a. (un) dant blaen

araok/a-raok² adf ynghynt, ymlaen llaw; ymlaen, yn ei flaen/blaen

mont a. mynd ymlaen / yn ei flaen/ blaen, dal(a)/para i fynd, dal ati; ymadael, mynd (bant/ymaith / i ffwrdd); codi/cwnnu (am bris), mynd yn ddrutach

araok/a-raok³ ardd. cyn, o flaen

a. kanañ ar gousperoù e ranker anaout an oferenn-bred rhaid cropian cyn cerdded; agor dy lygaid cyn agor dy geg

a. e amzer/goulz o flaen ei amser/ oes

a. koan cyn swper

a. kreisteiz cyn canol/hanner dydd

a. meuliñ pe tamall - gwel hag eñ ez eo leal rhaid agor dy lygaid cyn agor dy geg, rhaid gwybod y ffeithiau cyn mynegi barn

(an deiz) a. dec’h echdoe

da vreur a zo arru(et) a. dit mae dy frawd wedi cyrraedd o dy flaen di / o’th flaen

klaskit roudoù ho teod a. komz agorwch eich llygaid cyn agor eich ceg

araok ma cys. cyn

a. ma oa deuet ar glav cyn y glaw, cyn i’r glaw ddod

a. ma vo deiz cyn y wawr, cyn iddi wawrio

araokaat be. symud ymlaen, gwthio ymlaen, tynnu ymlaen; ffynnu, mynd ar gynnydd; cyflymu, ennill (am gloc)

araokadenn b. –où, araokadur g. -ioù cynnydd, datblygiad

araous a. croes, blin, gwenwynllyd, anfoddog, piwis, anodd ei blesio/ phlesio

arar g. erer aradr

arat be. aredig

a-ratozh adf yn fwriadol

a-ratre adf mewn cyflwr da

arbel b. gw. armel

arbenn: en arbenn da ardd. at, tuag at

arbenniñ (ouzh, da) b. gwrthwynebu

arbennour g. -ien gwrthwynebwr, gwrthwynebydd cydwybodol

arboell¹ g. darbodaeth, arbediaeth

arboell²(añ) be. cynilo, arbed, tolio, bod yn ddarbodus

a. pa garer - ’benn antronoz e kaver a gadwer : a geir wrth raid, cadw : mi gei

arboellamant g. cynildeb (ag arian), darbodaeth

arboellañ be. cynilo

arboellañs b. crintachrwydd

arboeller, arboellus a. darbodus, cynnil (â’i (h)arian), economaidd

arboellerezh g. economeg

arboellour g. -ien economegydd

arched gb. -où arch, coffin

archer g. -ien heddwas, plismon

archerdi g. -où gorsaf yr heddlu

arc'h b.-ioù, irc'hier cist, coffor; padell dylino; bin bara; bwa, cromen

arc'had b. -où llawn cist, llawn coffor

arc'hael g. -ez, -ed archangel

arc'hant g. a thorf. arian

a. bev arian byw

a. bihan arian bach, cyflog fach/ bach

a. en deus da ober teil mae e’n graig o arian

a. foranet, a. skoet er mor gwastraff/bradath arian, arian wedi’i wario’n ofer

an a. a c’hounez an a. mae cyfoeth yn magu cyfoeth; i’r pant y rhed y dŵr

an a. a gomz nid oes clo na ddetcly allwedd arian, allwedd arian a egyr bob clo, yr agoriad aur sy’n agor pob clo, mae arian yn prynu pob peth, mae pob peth i’w gael am arian, arian sy’n rheoli’r byd, arian sy’n mynd â hi, arian sy’n cyfri’, arian a wna i’r gaseg duthio

an a. a zeu a berzh an diaoul a zistro buan da houarnañ Paol, an a. a zeu dre an hent f. / an a. danzeet fall a ya da fall ni lwydda bendith nas haedder, ni lwydd eiddo un anonest, ceiniog anonest aiff â dwy gyda hi, elw drwg fe dawdd yn ddi-rad, hawdd ei gael hawdd ei wario

an a. zo berr e lost, berr eo lostoù an a., an a. ne badont ket mae arian yn mynd fel dŵr, llysywen mewn dwrn yw arian

amañ ne vez ket graet an a. war an oaled ’dŷn ni ddim yn graig o arian, ’dyw arian ddim yn tyfu arnon ni

ar wreg, an a. hag ar gwin o deus o mad hag o binim mae i wraig, arian a gwin eu bendith a’u melltith

berr an a. gantañ/ganti/ganto yn/sy’n brin o arian

bezañ berr gant an a. bod yn fyr/ brin o arian

bezañ degouezhet (ur bern) a. (da ub.) bod (rhn) wedi dod i arian (mawr)

drailhañ/drastañ/foeltrañ/foetañ/ fripañ/ foraniñ (e) a., skeiñ (e) a. a-druilh-drast gwastraffu/bradu ei arian, gwario/hala (ei) arian yn ofer / fel dŵr, bod yn halfawr

gounit/ober a. evel (ober) glav, gounit a. a-rozell / gant ar rozell, rozellat a. rhofio’r arian i mewn, gwneud arian fel chwarae/gro/slecs/ y mwg, ennill arian mawr

gwelloc’h skiant eget a. gwell pwyll nag aur

hennezh a fell dezhañ kaout ar marc’h hag an a. mae hwnna am gael y geiniog a’r geiniogwerth, mae e am gadw’r dorth a’i bwyta hi, mae am gael y gacen a’r geiniog - (a char y becer), mae am chwarae â’r afal a’i fwyta

hennezh a ouie gounit a. hag ar re all a ouie fritañ arc’hant fe wyddai e siwd i wneud arian a gwyddai’r lleill siwd i wario/fradu/wastraffu arian

kaout a. bod ag arian (yn eiddo iddo/iddi), bod yn ariannog/ gyfoethog/gefnog

kaout a. d’ober teil (hag aour da verniañ gant ur forc’h houarn) bod yn graig o arian; mewn baw mae hel arian

ne ran ket a. war an oaled ’dwy’ i ddim yn graig o arian

nep en deus a. hag a ro en deus mignoned e pep bro gw. mignon

ober a. evel ober glav gwneud arian fel y mwg / fel slecs

ober un doue eus an a. addoli’r llo aur

a.-bev arian byw

a-butun arian baco; cildwrn

a. diouzhtu/dizolo/a-benn arian parod

a. laosk/sec’h/louedet arian sychion

a.-kred arian benthyg

a.-melen darnau aur

a.-paper arian papur, papur(au)

a.-sol cyfalaf

arc’hantaouiñ be. ariannu, cyllido

Arc’hantin, Bro-Arc’hantin(a) b. Ariannin

arc’hant(aou)iñ be. ariannu

arc'hantour g. -ien ariannwr

arc'hbeleg g. arc'hbeleien archoffeiriad

arc'henad g. -où esgid

arc'heskob g. arc'heskibien archesgob

arc'hoazh adf gw. warc’hoazh

ard g. -où crefft, celfyddyd; cyfrwystra, ystryw; ystum

ardoù clemau, (y)stumiau, wynebau, siap(s)au

mamm an ardoù fall y gonen/ geintachen benna’

tad an ardoù fall y conyn/ ceintachyn penna’

ardamez g. -où arwydd(lun), emblem

ardamezek a. symbolaidd, arwyddluniol

ardamezus a. arwyddocaol

ardevel be. (am law) tawelu, gostegu, ysgafnu/ysgawnu

ardivink g. -où peiriant, teclyn

a-rekin adf yn anfoddog, o’i (h)anfodd, yn erbyn ei (h)ewyllys, yn groes i’r graen (ffig.), llwr’ ei gef(e)n/chef(e)n/gwt/chwt (ffig.)

arem g. pres

a-renk adf gyfuwch â’i gilydd, o’r un dosbarth/safle

a-renk gant ardd. gyfuwch â, o’r un dosbarth/safle â

a-reor/revr (ffig.) adf ar ei hôl hi, ar ôl (â’i (g)waith)

chomet on a-r. hiziv ’rwy’ ar ei hôl hi (â’m gwaith) heddiw

arest g. -où ataliad; gwa(ha)rdd

laka(a)t a. war marc’hadurioù ub. rhoi gwa(ha)rdd ar fusnes rhn, cymryd meddiant o fusnes rhn

arestoù carchar

arestiñ be (a)rest(i)o

a-reuziadoù adf. bob yn hyn a hyn, yn ysbeidiol, yn hyrddiadau, fesul plwc, nawr ac yn y man

a-rez ardd. yn gydwastad â; ar bwys, gerllaw, yng nghyffiniau, wrth, yn agos i, yn ymyl

troc’hañ un tamm kig a. an askorn torri tamaid o gig wrth yr asgwrn / ar hyd yr asgwrn

a-r. da bevar ugent vloaz tua phedwar ugain oed, oddeutu / o gylch / marce (ar laf.) pedwar ugain oed, rhyw bedwar ugain oed

a-r. da ub. cyfartal/cyfradd â rhn

argad g. -où ymosodiad

a.! i’r gad! ymlaen (â ni/chi)!

argas be. erlid, hela, ymlid; bwrw allan, diarddel

argemmañ be. amrywio, newid ychydig; codi a gostwng (am bris); addasu

Argoad g. Argoed, perfeddwlad goediog Llydaw

argouraouiñ be. cynysgaeddu, gwaddoli

argouroù g. cynhysgaeth, gwaddol

argoll g. colledigaeth, difancoll, distryw; cyfyngder, enbydrwydd, perygl

en a. mewn enbydrwydd/ cyfyngder/perygl

arguzenn b. -où amddiffyniad, ymresymiad / dadl o blaid

arian¹ a. Ariaidd

Arian² g. -ed Ariad, Arian

a-ribl ardd. ar hyd

aridennad b. -où rhes; cyfres; rheffyn; olion; litani; cadwyn (o fynyddoedd)

aridennadoù gwad olion gwaed

a-rigenn adf yn rhes

arlene adf y llynedd

arliv g. -ioù arlliw

arloupet abf cynddeiriog, penwan (walocs), gwynad gwyllt, ynfyd, (mas) o’i gof/chof, lloerig

arm g. -où arf

bezañ dindan an armoù bod yn arfog, cario/dwyn arfau; gwneud ei wasanaeth milwr(ol), bod yn y fyddin

armadur g. -ioù arfogaeth

armañ be. arfogi

armanag g. gw. almanag

arme b. -où byddin

pa ’ch erruo an a. dall er gêr pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd Nadolig yn yr haf; (y)fory Siôn Crydd, byth (tragwyddol)

armel/arbel b. -ioù cwpwrdd; wardrob

un a.-yen cwpwrdd oer, oergell

digor eo da a.-servich/selvij (ar laf.), mae drws dy stab(a)l ar agor (ffig.), mae dy falog / dy gopis(h) ar agor

armerzh¹(añ/iñ) be. cynilo, arbed, cadw, tolio, bod yn ddarbodus, byw’n gynnil

armerzh² g. darbodaeth; cynilion; economi

armerzher g. -ien un darbodus; economegydd

arnev g. -ioù stor(o)m, tymestl

arnevek/arnevus a. stormus, tymhestlog

arnevez a. cyfoes, modern

arneveziñ be. moderneiddio

arnod g., arnodenn b. -où prawf, arholiad

aros g. -ioù pen ôl llong, pŵp

arouez gb. -ioù arwydd, nod, marc; symbol; gwynegon, cryd cymalau / cricmala (ar laf.)

arouezel a. arwyddocaol; symbolaidd

aroueziañ be. dynodi, arwyddocáu

aroueziñ be. marc(i)o, rhoi marc/nod (ar), nodi

arouezkelc'h g. sidydd

arouezus a. nodweddiadol

perzhioù a. nodweddion, priodoleddau

arre adf gw. adarre

arrebeuri llg. celfi, dodrefn, moddion

arrez g. blaendal, ernes, adnau

arroud g. -où man, rhan, lle; man cyfarfod; olion; cyfeiriad (gwynt); dyfyniad (o waith mewn print/ ysgrifen)

arroudenn b. -où adran, rhan; detholiad; dyfyniad, llinell; llwyb(y)r; gwely sych afon

mont diwar an a. mynd oddi ar y llwyb(y)r, mynd ar gyfeiliorn; mynd yn rhy bell, mynd dros ben llestri (ffig.)

arru a. gw erru

a. eo dindan dle mae wedi mynd i ddyled

arruz a. cochlyd, â gwawr goch(lyd)

arsa! ebych. hei! felly! nawr 'te! wel! yn wir (i ddyn byw)!

arsailh g. -où, arsailhadenn b. -où ymosodiad

arsailhañ/arsailhat be. ymosod ar, rhuthro ar

arsailher b. -ien ymosodwr

arsanailh g. -où arsenal, ystordy neu ffatri arfau

arsav g. -ioù saib, oediad, stop; gorsaf; cadoediad

hep a. yn ddi-baid/ddi-stop

a.-brezel cadoediad

arsavlec’h g. -ioù arhosfa(n), stop

arseller g. -ien arolygydd, arolygwr

arsellerezh g. arolygiad, arolwg

arsellet/arsellout be. archwilio, arolygu

arsellva b. arsyllfa;

arsenic g. arsenig

artichaod torf. penn-a. g. march-ysgall

artikl g. -où erthygl (o ffydd)

artikloù a feiz bannau ffydd

artizan g. -ed crefftwr

artizanelezh b. crefft, celfyddyd

artrit g. cymalwst, arthritis

a-ruilh adf yn rhowlo/rhol(i)o, dan rowlo/rol(i)o; (ffig.) yn feddw

blev a-r. gwallt cyrliog/cwrlog

kouezhañ a-r. cwympo dwmbwl-dambal

mont a-r. rowlo, rhol(i)o

mont d’ar gêr a-r. mesur yr hewl wrth fynd tua thre (ffig. am ymlwybro’n feddw)

a-ruz adf dan lusgo

n’eo ket kap da vale ken - a-r. e ya / ez a ’dyw e ddim yn gallu cerdded mwyach - dan lusgo y mae’n mynd /yr â

riklañ a-r.-revr llusgo/symud ar ei ben-ôl

arvar g. -ioù amheuaeth, ansicrwydd, petruster; perygl

en a. mewn perygl

hep a. yn ddiamau/ddibetrus heb amheuaeth; yn ddiogel/saff

n’eus a. ebet ’does dim amheuaeth

arvarus a. amheus; petrusgar; ansic(i)r; peryglus

ma teu an dazont da vezañ a. evit an den os daw’r dyfodol i fod yn ansic(i)r i ddyn / i’r ddynoliaeth

arvelen a. melynaidd

arvest g. -où golygfa; act; tablo

a.-tan (arddangosiad) tân gwyllt

arvester g. -ien, arvestiad g. arvestidi gwyliwr

arvesterien cynulleidfa, gwylwyr

arvestiñ be. myfyrio, ystyried

a. ouzh udb. edrych ar rth, gwylio rhth

arvor¹ g. -ioù arfordir

(an) Arvor² g. arfordir Llydaw

arvrec'h b. -ioù, divarvrec'h blaen y fraich

arwenn a. gwynnaidd, â gwawr wen

arwer a. â gwawr werdd, ag arlliw o wyrdd

arwez g. poen (o achos llid neu chwyddi)

arz g. -où celfyddyd

an a. keltiek celfyddyd Geltaidd

an arzoù-kaer y celfyddydau cain

arzel a. celfyddydol

arzell gb. -(i)où daouarzell/divarzell camedd y gar

arzh g. -ed arth

Arzhur epg. Arthur

-Arzhur/arzhuriat/arzhuriek a. Arthuraidd

arzorn g. -ioù, daouarzorn arddwrn

arzour g. -ien arlunydd, artist

asa! ebych. wel!

a-sac'h adf yn llonydd (am ddŵr); ar stop, yn pallu mynd (am gar ayyb.)

asambles adf gyda'i gilydd, ynghyd

asambles gant ardd. gyda, ynghyd â

asant¹ a. cytûn

bezañ a. gant ub. bod yn gytûn â rhn, cytuno â rhn

asant² g. -où caniatâd, cydsyniad, cytundeb

asantiñ be. derbyn, bodloni, cydsynio, cytuno

a-sav adf yn stond

chom (krenn) a-s. sefyll/stop(i)o yn stond

a-s.-taol yn ddisymwth, yn sydyn

asenerezh g ffwlbri, dwli, lol

a-ser gant ardd. yr un pryd â

a-serzh adf yn (union)syth; yn arsgwar, yn berpendiclar

asidu adf yn am(a)l/fynych

asied g. -où, asidi plat

asiedad g. -où plataid

a-silwink adf. yn sigledig/simsan/ ansic(i)r (ar ei draed/thraed)

bezañ a-s. bod yn sigledig, gwegian, simsanu

ask g. -où rhicy(n), hic(yn), toriad

askell¹ b. -où, eskell/askilli, divaskell asgell, adain/aden

ober a.-gamm/-gog ceisio ennill serch/ffaf(a)r, cwrso (i ddenu un yn gariad)

unan hir e a. (ffig.) un yn ’nabod pawb o bwys

a-denn-a. ar wib, ar frys, yn gyflym

a.-groc'hen ystlum, (y)stlumyn

askell² b. -où aden (awyren, hofrennydd)

askellek a. asgellog, adeiniog

a-skej, a-skelp adf ar dro, ar gam, ar letraws, ar oleddf, ar y sliw (ar laf.)

askemer(et)/askemerout be. cymryd yn ôl, derbyn yn ôl, adfeddiannu

a-skign adf ar wasgar, ar led

a-s. hag a-strew ar wasgar ym mhobman, ar led hwnt ac yma

a-skizh adf ar draws, ar letraws/ letgroes/groeslinol

askle b. gw. askre

askleudenn b. -où ysbodol, sleis

askol g. a thorf. -enn b. ysgall

askont¹ : en a. da ardd. o achos, oherwydd, oblegid

askont² : en a. ma cys. oherwydd y, oblegid y, gan y

en a. ma oa bet desket dezhe o c’hatekiz dre eñvor n’o doa ket tapet an tu da lenn brezhoneg gan fod y catecism wedi’i ddysgu iddyn nhw ar gof ’chawson nhw mo’r cyfle i ddysgu darllen Llydaweg

en a. ma vezimp e vakañsoù gan/ oherwydd/oblegid / o achos y byddwn ni ar ein gwyliau

askorn g. eskern asgwrn; carreg (ffrwythyn)

askornek a. esgyrnog

a-skouer adf yn sgwâr, yn arsgwar

a-skourr adf yng nghrog, yn hongian

askre b. brest, bronnau, mynwes; calon, cydwybod, meddwl; bodis

a. c’hlan diogel he ferc’henn cydwybod lân diogel ei pherchen (-cydwybod euog a ofna ei gysgod); gwell heddwch cydwybod na ffaf(a)r byd o ddynion

laosk eo e a. ’does ganddo ddim cydwybod

sach da zorn eus da a. torch dy lewys! tynn d’ewinedd o’r blew!

a-skuilh adf ar wasgar, ar led

asompsion b. esgyniad (cref.)

a-sonn adf yn (union)syth

asoup g. maen tramgwydd, rhwyst(y)r

asoupañ be. baglu

a-souz adf tuag yn ôl, yn wysg ei gef(e)n/chef(e)n, llwr’ ei gwt/chwt

aspediñ be. erfyn yn daer (ar), crefu/ ymbil(io) (ar), ymhŵedd (â)

aspirin g. asbrin

a-stag-penn adf. yfed ar ei dalcen/ thalcen (ffig.); yfed o’r botel

astell b. estell, astellenn b. -où astell, plencyn; estyniad, aden (bord)

astenn¹(añ) be. estyn; ymestyn, llaesu (am waelod dilledyn); helaethu, gwneud yn fwy; lledu; ymledu

a. e viz etrezek ub. estyn ei / pwynt(i)o’i fys at rn

a. e ouenn ymestyn ei linach

da a. e vuhez i ymestyn ei fywyd/ einioes

en em a. ymestyn; ymledu; gorwedd

laka(a)t an noz da a. an deiz gweithio’r nos yn ogystal â’r dydd, gweithio yn hwyr y nos, defnyddio’r hwyr/nos i ymestyn y dydd

a.-diastenn ymestynadwy

un daol a.-diastenn bord y gellir ei hymestyn

astenn² g. estyniad, ymestyniad, ehangiad, ymehangiad, helaethiad, ychwanegiad

laka(a)t un a. d’he brozh / ouzh he brozh ymestyn ei sgert

ober un a. d’e c’hou(zou)g ymestyn ei wddw(g)/wddf

a-stlabez adf ar wasgar, ar led, ar hyd y lle, ar draws pob man, yn anniben tost, yn flêr iawn

a-steud adf yn rhes

a-stlap adf yn glec; rywsut-rywfodd, hwp-di-hap, rwsh-rash

a-stlap-korf adf yn ei hyd, ar ei hyd

a-stok e/he revr adf ar ei ben-ôl/phen-ôl

kouezhañ a reas a-s. e revr d’an douar cwympodd ar ei ben-ôl ar y llawr

a-stokadoù adf yn ysbeidiol, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, ar adegau/brydiau, bob yn hyn a hyn

a-stok-korf, a-stok e gorf/lañs adf yn ei hyd, ar ei hyd, ar (wastad) ei gef(e)n

a-stok-varc'had adf yn rhad, am bris isel iawn

gwerzhañ/reiñ a-s.-v. gwerthu’n rhad

astomm a. eildwym

astommañ be. aildwymo, ailgynhesu

astommet abf astommañ qv. eildwym

astraer g. -ien, astronot g. -ed gofodwr

a-strew adf ar wasgar, ar led, ar hyd y lle, dros bob man

a-stroll adf gyda'i gilydd, yn un cwmni, yn griw, yn haid, yn fintai

labourat a-s. cydweithio, gweithio ar y cyd / gyda’i gilydd

a-stroñsadoù adf yn ysbeidiol, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, ar adegau/brydiau, bob yn hyn a hyn

asur a. siŵr, sicr, pendant

asurañs b. -où yswiriant

asuriñ be. sicrhau, mynnu; ategu; yswirio

me hoc’h asur ’rwy’n eich sicrhau

asvan: ober an a. (da) esgus, cymryd arno/arni, ffugio, smalio

ober an a. da bellaat esgus pellhau

atahinañ be. poeni, profoc(i)o

atahinus a. poenus, profoclyd, barnol

atalier g. -ioù gweithdy, siop waith; stiwdio

atant gb. -où, atañchoù ffarm/fferm, tyddyn, lle bach (amaethyddol)

atao/atav adf bob amser, yn wastad(ol), o hyd; beth bynnag, ta beth, pa’r un bynnag

Breizh a.! Llydaw am byth!

Breizh A. mudiad cenedlaethol Llydaw

ur wech n’eo ket a. gw. gwech

atapi g. -où brwdfrydedd, sêl; chwilen, mympwy; awydd cryf, obsesiwn

aterser g. -ien holwr

atersiñ be. holi, croesholi

a. udb. gant ub. gofyn am rth gan rn

atil g. -où tir âr

atiz g. -où pocrad/prociad; ysgogiad, (y)sbardun, symbyliad; (ffig.) anogaeth; dylanwad; ysbrydoliaeth

atizañ be. pocro/procio; ysgogi, (y)sbarduno; (ffig.) corddi (ffig.), cynhyrfu, cyffroi; (ffig.) annog; dylanwadu; ysbrydoli

a. an tan pocro/procio’r tân

atizer g. -ien ysgogwr, symbylwr/ symbylydd, anogwr; corddwr (ffig.), cynhyrfwr

Atlantel a. Atlantig

atlas g. -où atlas

un a. yezhoniel atlas ieithyddol

ato gw. atav

atom torf. -enn b. atomau

atomek/atomik a. atomig

atomenn b. atom atom

atoue! ebych. myn Duw! (Duw) caton pawb! wel yn wir (i ddyn byw)!

atred g. -où, atrejoù rwbel; (y)sbwriel, gwastraff

atredoù adfeilion; cerrig llanw

a-uc'h/a-us adf uchod, uwchben, fry

a-uc'h/a-us da ardd. uwchben, uwchlaw, uwch

a-unan adf yn gytûn, yn un(ol); mewn cytgord

a-unanoù adf (bob yn) un ac un, un ar y tro, fesul un

a-unvan (gant) gyda, ar y cyd (â); yn gytûn (â), mewn cytgord (â) (ffig.)

a-unvouezh adf ag un llais, yn unfrydol, yn unfryd (unfarn); mewn cytgord

a-us (da) adf. ac ardd. gw. a-uc’h (da) aval g. -où afal

a.-ananas pîn-afal

a.-ar-baradoz grawnffrwyth

a.-douar taten

a.-(ar-)gouzoug afal breuant

a.-orañjez oren

a.-pin côn, ffrwyth pîn

a.-sitroñs lemwn

a.-stoup afal cwins, cwinsen/ cwinsyn

a.-sukrin melon

avaloù-spern/-garz (a)falau surion bach

avalaouer g. -ed draenog

a-vale adf ar lawr, ar ei draed/thraed (yn hwyr y nos), heb fynd i’r gwely

avalenn b. -ed afallen, coeden/colfen afalau

a-vañchard adf â’i (l)law chwith

labourat a-v. defnyddio’i (l)law chwith wrth weithio

avamañ adf o’r fan hon/yma, oddi yma; o hyn ymlaen, bellach, mwy(ach), nawr

a-vandennadoù adf yn finteioedd, yn heidiau, yn griwiau

avank g. -ed afanc, llostlydan

avañs¹ adf ymlaen, yn ei flaen/blaen, ar y blaen

ne oa ket aet gwall a. ’doedd e/hi ddim wedi gwneud llawer o gynnydd / ddim wedi gwneud camau breision, ’doedd e/hi ddim wedi symud yn ei flaen/blaen ryw lawer

avañs² g. symudiad ymlaen, budd, lles, cynnydd

a. zo gant an horolaj mae’r cloc yn ennill (amser); mae’r cloc ymlaen / yn glou / yn fuan

n'eo ket un avañs 'dyw hi ddim o fantais/fudd, ’dyw hi naws gwell

avañs³(iñ) be. mynd/dod ymlaen, ffynnu, cynyddu, mynd ar gynnydd, llwyddo, gwella

avantaj g. -où mantais, blaen

avantur b. -ioù antur, menter

ur bugel tapet diwar an a. plentyn siawns, plentyn llwyn a pherth

avanturiñ be. anturio, mentro

an hini ne avantur netra na koll na gounit ne ra anaml/odid elw heb antur, oni fentrir ni cheir, ni fentra beth ni chyll ddim, rhaid mentro peth cyn cael dim, os na fentri di beth ’enilli di ddim, y ci a gerddo/aiff gaiff (asgwrn i’w bilo), nid â yr hwn a erys yn y pant fyth dros y bryn; gwan ei galon a gyll

a-vare(ad)où, a-vare-da-vare adf yn achlysurol, yn ysbeidiol, ar adegau, weithiau, ambell dro/waith, o dro i dro, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, ar brydiau, bob hyn a hyn

avaristed b. cybydd-dod; trachwant

a-varr adf ar yr wyneb, yn arwynebol

avat adf serch hynny, fodd bynnag, siwt; siŵr ddigon/iawn; yn wir

a-vec'h adf o'r braidd, prin, cwta

a-v. ur bloavezh prin/cwta flwyddyn

he mab a oa a.-v. tri bloaz o’r braidd /prin bod ei mab yn dair blwydd oed

a-v. dezhañ gervel ar medisin o’r braidd /.prin ei fod wedi galw’r doctor

a-v. dezhi gouzout lenn o’r braidd / prin y gall hi ddarllen

a-vec’h ma cys. o’r braidd, prin

a-v. m’anavezan/anavezen anezhi o’r braidd / prin fy mod yn ei hadnabod / yn ei ’nabod hi

aveiñ be. paratoi; harneisio

avel/awel g. (treigl. b.) -ioù gwynt; awel

a. a ra, a. zo (ganti) mae’n chwythu, mae’n wyntog

a. a-benn/a-eneb/a-fas gwynt gwrthwyneb/blaen, blaenwynt

a-benn/a-fas d’an a. yn erbyn y gwynt

kavout avel a-b. (ffig.) cael/wynebu anhawster/anawsterau/ gwrthwynebiad, dod ar draws rhwystrau

pa vez an a. a-benn pan fydd y gwynt yn chwythu yn ei (h)erbyn / yn ei (h)wyneb

a. a-dreñv/a-du/a-gein, a. vat gwynt o’r tu cef(e)n/ôl, gwynt o blaid/du rhn

an a. a zo a-du gantañ mae’r gwynt o’i blaid/du; (ffig.) mae popeth o’i blaid/du, mae’r amgylchiadau o’i blaid/du

gant an a. a-vat/a-du gyda’r/a’r gwynt o’i (h)ôl

a. ar c’hreisteiz, an a. su(d), a. draoñ/izel gwynt y de

a.-but/-c’hwerv/-dreut/-griz/-lemm/-rip/-vinimus gwynt deifiol/ llym/main/miniog/mileinig

a. foll gwynt cynddeiriog/tymhestlog

a. gelc’hwid cylchwynt, seiclon

a. greñv gwynt cryf/nerthol

a. vat dit da vont pell ac’halen! gwynt teg ar dy ôl di!

a. viz a ra, emañ an a. en he biz mae’r gwynt (yn chwythu) o’r gogledd-ddwyrain

an a. viz gwynt y gogledd-ddwyrain

an a. c’hevred gwynt y de-ddwyrain

an a. gornôg gwynt y gorllewin

an a. norzh gwynt y gogledd

an a. reter gwynt y dwyrain, gwynt traed y meirw, gwynt milain y Sais

an a. vervent gwynt y de-orllewin

an a. walarn gwynt y gogledd orllewin

edo an a. en he gwalarn ’roedd y gwynt o’r gogledd-orllewin

ar pevar (penn) a. y pedwar gwynt; pedwar ban (y) byd, pedwar pwynt y cwmpawd

d’ar pevar a. i’r pedwar gwynt, i bedwar ban (byd), i bob cyfeiriad, dros y lle, dros bob man

chaokat a. byw ar y gwynt

dont a ra an a. eus an uhel mae’r gwynt yn dod o’r gogledd

eus ar pevar a. o bedwar ban byd

(n’eus) banne/bannac’h/takenn a. ebet ’does dim awel(yn) o gwb(w)l

bezañ/treiñ evel an a. bod fel ceiliog y gwynt, troi gyda phob awel (o wynt)

devezhioù a. diwrnodau gwyntog

gant ur sac’had a. yn waglaw

dont en-dro gant ur sac’had a. dod yn ôl / dychwelyd yn waglaw

kostezet gant an a. wedi crymu/ gwyro/plygu yn y gwynt, yn gwyro o achos y gwynt

kregiñ a ra an a. mae hi’n cydio, mae’r gwynt yn gafael

lañset eo an a. mae hi wedi codi/ cwnnu’n wynt, mae’r gwynt wedi codi/cwnnu, mae wedi dechrau chwythu

lemm/put eo an a. mae’r gwynt yn fain/llym

leuskel a. gollwng gwynt

mont a-benn d’an a. mynd yn erbyn y gwynt

mont en a. ub. (ffig.) mynd/troi o blaid rhn

mont e puñs an a. diflannu, mynd yn ddim

ne c’hell ket an den bevañ diwar an a. ’all dyn ddim byw ar y gwynt

pa vez a. eo nizat (- pa vez sioul tamouezat), pa vez a. (a-du) eo gwentañ cynnull dy wair tra pery’r tes, rhaid cynaeafu tra bo’n dywydd teg, rhaid taro’r haearn tra bo’n boeth, rhaid torri ffon pan welir hi, ar hindda mae c’nuta (rhag annwyd y gaea’)

pa vo mouget/kouezhet an a., pa vo torret war an a. pan fydd y gwynt wedi gostegu/gostwng/tawelu

ret ’vez kemer an traoù diouzh an tu mac’h eont gant an a. rhaid derbyn pethau fel y dônt/deuant

roud/toull an a., ar roud-a. cyfeiriad y gwynt

ar pevar roud-a. pedwar ban byd, pedwar pwynt y cwmpawd

gant ar roud-a.-se omp sur da ga(v)out glav gyda’r gwynt o’r cyfeiriad yna ’rŷm ni’n siŵr/saff o gael glaw

sevel a ra an a. mae hi’n codi/ cwnnu’n wynt, mae’r gwynt yn codi/ cwnnu, mae’n dechrau chwythu

sioulaet eo an a., tavet eo an a., torret eo (war) an a. mae’r gwynt wedi gostegu/gostwng /tawelu

treiñ evel an a. bod yn ddi-ddal/ chwit-chwat/wamal/oriog

ur barr(ad)/bourrad a. chwa/ cwthwm/gwthwm/pwff o wynt

ur fourradenn a. awel fach, gwynt ysgafn/ysgawn

a.-drenk llosg cylla

a.-dro corwynt

a.-laer/-furch/-sil(et) awel, drafft (ysgafn/ysgawn)

a.-red awel o wynt (cryf), drafft (cryf)

a.-sklas gwynt rhewllyd/iasoer

ur banne-/bannac’h-/begad-/ mouch(ig)-a. awelyn, awel o wynt

avelaj g. gwynt mawr; storm

avelek a. gwyntog

aveler g. -ioù ffan

avelet abf hen (am fwyd); diflas, fflat (am ddiod)

penn a.! y penbwl! y pen stên/ stenaidd! y twpsyn / y dwpsen / yr hurtyn/hurten!

aveliñ be. awyro/awyru (ystafell); caledu, tempru (dillad, gwely); chwythu; mynd yn ddiflas/fflat (am ddiod)

a. a ra mae’n chwythu

deu(e)t eo da a. mae wedi codi/ cwnnu’n wynt, mae wedi dechrau chwythu

mont da a. e benn mynd i gael ychydig o awyr iach, mynd i gael llond ceg/pen o aer

a-vent adf yr un faint, o’r un maint

a-vepred adf erioed (gyda’r cadarnhaol), er(s) cyn cof

a-veradoù adf. bob yn ddiferyn, un diferyn ar y tro, fesul diferyn

a-vern adf yn fintai, yn haid, yn llwyth

avertisamant g. -où rhybudd

avertisañ be. rhybuddio

a-veskell adf ar letraws/letgroes

avi g. cenfigen, eiddigedd

a. ’meus ouzhit ’rwy’n genfigennus/eiddigeddus ohonot ti

debret eo e reor gant an a.-krign (ffig.) mae cenfigen/eiddigedd yn ei fwyta/ladd (ffig.)

aviañ be. bod yn genfigennus/ eiddigeddus, cenfigennu,

aviel g. -où efengyl

ar pevar a. y pedair efengyl, yr efengylau

prezek an a. pregethu’r efengyl, efengylu

avielour g -ien efengylwr

avieliñ be. efengylu

a-vihanik adf er(s) (pan oedd) yn ifanc iawn / yn ddim o beth, yn fore iawn, o ddyddiau cynnar, o amser ei blentyndod/phlentyndod

Brezhoneger a-v. siaradwr Llydaweg o’r crud

a-vil-vern, a-viliadoù, a-vilieroù adf wrth/yn eu miloedd, yn filoedd ar filoedd, yn dyrfaoedd/dorfeydd/ heidiau, yn lluosog/niferus iawn, yn lliaws

tud a oa a-v.-v ’roedd yno filoedd (ar filoedd) o bob(o)l, ’roedd y lle’n ferw/fyw o bob(o)l

a-vilionoù adf yn filiynau

a-viskoazh adf erioed, o'r dechrau, o'r cychwyn (cynta’) (gyda’r cadarnhaol)

a-v. da viken yn dragwyddol, yn ddiderfyn, yn annherfynol, heb ddechrau na diwedd

a-holl-v. ers y dechreuad yn deg, ers y cychwyn cyntaf; ers dechreuad y byd

avius a. cenfigennus, eiddigeddus

a-viziez adf ar ogwydd, ar oleddf; ar letraws/letgroes

avokad g. -ed cyfreithiwr

a-vole-vann adf yn gryf, yn egnïol; â’i holl nerth; faint (fyd) a fynnir

a-vordilh adf yn gannoedd/fioedd ar gannoedd/filoedd, yn lluoedd, yn finteioedd, yn lluosog, yn niferus

tud a oa a-v. ’roedd y lle’n ferw/ fyw o bob(o)l

a-vosadoù adf yn ddyrneidiau, yn sawl llond dwy law (weithiau wedi’u huno)

a-vostadoù adf. yn haid ar ôl haid; yn heidiau

a-vouezh adf yn gytûn, yn unfryd(ol); ag un llais

a-v. gant ub. yn gytûn â rhn, yn cytuno â rhn

a-v.-izel yn dawel (am siarad)

a-v.-uhel yn uchel (am siarad), nerth ei geg/cheg/ben, bloedd ei ben, ar dop ei lais

bezañ a-v. war ar poent bod yn unfryd (unfarn) ar y pwynt, cytuno’n unfrydol ar y pwynt

avoultr a. godinebus

ur gwaz a. godinebwr

ur wreg a. gwraig odinebus

avoultrer g. -ien godinebwr

avoultr(er)ez b. -ed godinebwraig

avoultriezh b. godineb

avoultriñ be. godinebu

a-vozadoù adf yn ddyrneidiau, bob yn ddyrnaid

a-vras adf llawer; yn ddirfawr; yn fras, yn gyffredinol

faziañ a-v. a rit ’rych chi’n methu’n ddirfawr/arw, ’rych chi’n gwneud llawer o gamgymeriadau, ’rych chi’n wallus dros ben

gwerzhañ a-v. cyfanwerthu

a-vremañ¹ a. cyfoes, modern; cyfredol

a-vremañ² adf o hyn ymlaen, nawr

a-vriad adf yn ei freichiau/breichiau, yn ei gôl/chôl

hennezh a oa krog a-v. enni gafaelai ynddi yn ei gôl, ’roedd yn ei chofleidio hi, ’roedd e’n gafael amdani (yn ei freichiau), ’roedd e/o â’i freichiau amdani

avron torf. -enn b. wermod, wermod lwyd

avu g. afu, iau

a-vuzul ma cys. yn ôl fel y, yn ôl faint y, yn gymaint ag y, (yn unol) â’r mesur y

a-walc'h² adf digon, ei wala; yn llawen; (yn ymwneud â’r synhwyrau) yn iawn, yn glir

bezañ a-w. dichon, efallai, hwyrach

bras a-w. eo mae’n ddigon mawr, mae’n fawr ei wala

den a-w. eo mae’n ddigon o ddyn

me a oar se a-w. fe wn i hynny’n burion, ’rwy’n gwybod hynny’n iawn, ’rwy’n gwb(w)l siŵr o hynny

gwelet a-w. e vez hawdd gweld

klevet a-w. en doa fe glywodd yn iawn

komprenet a-w. en doa fe ddeallodd yn iawn

krediñ a-w. a rafen! gallwn gredu’n hawdd! ’synnwn i ddim/damaid!

mont a-w. a rafen fe elwn/awn i’n llawen, fe fyddwn i’n ddigon parod/hapus i fynd

ober a-w. a rafen (mewn ateb) fe wnawn yn llawen! gwnawn â chroeso! fe fyddwn i’n ddigon parod/hapus i wneud!

pell a-w. (pellter) yn bell ei wala, yn ddigon pell, dipyn o ffordd; (amser) yn hir ei wala, yn ddigon hir, dipyn o amser

te a lavar a-w. mae’n hawdd ei wala i ti siarad, mae’n ddigon hawdd i ti ddweud

a-walc'h¹ rhage. digon

a-w. a brezegennoù/varvailhoù! dyna ddigon o siarad/gleber!

a-wall-berzh adf yn chwith

kemer(et/out) a-w.-b. ei gweld hi’n chwith, cael ei siomi

a-we adf ar`groes, ar letraws; ar dro, yn gam, ar y sliw, acha wew (ar laf.)

a-wechoù adf weithiau, ambell waith/dro, ar brydiau/adegau, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith

a-.... a-w./gwechoù all... weithiau...bryd arall...

a-wel adf yn y golwg; i'r golwg

bezañ a-w. bod yn y golwg / yng ngolwg pawb

dont a-w. dod i’r golwg, ymddangos

a-wel da ardd. yng ngolwg, yng ngŵydd, gerbron, o flaen

a-w. d’an holl yng ngolwg/ngŵydd pawb, o flaen pawb, gerbron y byd (a’r betws), yng ngolau haul llygad goleuni

bezañ a-w. d’an ti bod o fewn golwg i’r tŷ

awen b. awen, ysbrydoliaeth

awenet abf <awenañ qv. wedi cael ei (h)ysbrydoli/ysgogi

awenañ be. ysbrydoli

a-werennadoù adf gwydraid ar ôl gwydraid, bob yn wydraid

a-werso adf ers amser, ers llawer dydd, ers tro (byd), ers cetyn, ers tipyn

a-wezhioù adf gw a-wechoù

ay bf 3 un. dyf. myn. mont gw. rhediad

a-yaouank adf er (pan oedd) yn ifanc, o’i (h)ieuenctid, o ddyddiau cynnar

a-youl adf o'i (g)wirfodd, o ddewis, yn wirfoddol; ar drugaredd

a-y. ar c’houmoù ar drugaredd y tonnau

a-y. gaer/vat yn gwb(w)l/hollol wirfoddol; yn llawen/foddus, o wirfodd (calon), o’i fodd/bodd, â phleser

tud a-y. vat gwirfoddolwyr

a-y.-vor ar drugaredd y môr

ne bae ket a-y. gaer/vat yn anfoddog / yn groes i’r graen mae e’n talu, mae’n grwgnach/grwnsial talu, ’dyw e ddim yn hapus / yn rhy barod i dalu

az¹ geir. bf + rhage. mewn. 2 un.

az² rhage. mewn. 2 un. ar ôl da : d'az i'th, i dy

az- rhagdd. ad-, ail-

azalek ardd. gw. adalek

azaouez g. parch

dre a. ouzh ub. o barch at rn

kaout a. dreist ouzh ub. bod â pharch aruthrol at rn

azaou(ez)iñ be. parchu

a-zaou(i)où adf bob yn ddau, yn ddau a dau, fesul dau, yn ddeuoedd, bob yn bâr, fesul cwpwl

azdimeziñ be. ailbriodi

aze adf acw, y fan acw, y fan yna

a. emañ! dyna fe/hi! fan ’na mae hi!

dre a. y ffordd acw/yna

setu a. an ti! a. emañ an ti! dyna/dacw’r tŷ!

a-zegoù adf bob yn ddeg, yn ddeg a deg, fesul deg, yn ddegau

a-zehoù adf ar y dde; i'r dde

a-z. hag a-gleiz ar y (llaw) dde ac ar y (llaw) chwith/aswy, i’r dde ac i’r chwith; hwnt ac yma, y fan hyn a’r fan ’co, ym mhobman

azen¹ a. twp, hurt, dwl, gwirion

an hini a la(va)r e oar pep tra a ziskouez eo an azenañ ni ŵyr neb lai na’r un a ŵyr y cyfan, a falchïo o ddysg neu ddawn yn angall iawn y’i bernir, anwybodus a ddengys yn fuan a ŵyr (- fel plentyn yn dangos tegan), hir ei dafod byr ei wybod

azen² g. -ed, ezen asyn

a. gornek! y twpsyn hurt! y mwlsyn dwl! y lembo gwirion! y penbwl twp! dỳns!

azenerezh g. twpdra

azeuliñ be. addoli

a-zevri adf o ddifri’

a-z.-bev/-kaer o ddifri’ calon, yn hollol o ddifri’

azez g. -où eistedd

en e a. ar ei eistedd, yn eistedd

en o a. ar eu heistedd, yn eistedd

ur maread a dud a oa en o a. er sal ’roedd crugyn/llawer/nifer o bob(o)l yn eistedd yn y neuadd

gra un a. war al leton eistedd (am dipyn) ar y borfa

ober un a. eistedd am ychydig

azezoù cyngres; aséis, aseisus

Lez an Azezoù brawdlys

azezañ be. eistedd

azezenn b. -où sedd, sêt

azezet abf ar ei (h)eistedd, yn eistedd

azginivelezh b. -ioù dadeni

(An) Azginivelezh (Y) Dadeni

azgoulenn be. ymhŵedd, crefu, erfyn, ymbil(io); gofyn eto/eilwaith; hawlio; croesholi

goulenn hag a. gofyn a gofyn; holi a holi / a chroesholi holi a stilio

Azia b. Asia

A.-Vihanañ Asia Leiaf

a-ziabarzh adf oddi mewn, y tu fewn

a-ziabell adf o bell/bellter; ers amser (hir/maith)

kastilli a-z. o deus tourioù uhel man gwyn man draw; mae baw pell yn well nag aur gartre’

Aziad g. Aziiz Asiad

a-ziadreñv¹ a. cef(e)n, cwt, ôl

ar prenestr a-z. y ffenestr gef(e)n/gwt/ôl

a-ziadreñv² adf ; o’r cef(e)n/gwt, o’r tu cef(e)n/ôl

a-ziagent¹ a. cynt, blaenorol

a-ziagent² adf yn gynt, cyn hynny, yn flaenorol

a-ziaraok adf yn y blaen, ymlaen

aziat a. Asiaidd

a-ziavaez¹ a. allanol

ur skalieroù a-z. grisiau allanol, grisiau y tu allan/fas, grisiau ar yr och(o)r fas

a-ziavaez² adf y tu allan/fas, (ar) yr och(o)r fas, oddi allan

a-zindan¹ a. cyfrwys, slei, twyllodrus

un den a-z. hen gadno/lwynog (ffig.), dyn/person dauwynebog/ rhagrithiol

a-zindan² adf oddi tano / oddi tani; dan din, yn ddirgel/slei

a-zindan³ ardd. oddi tan; o dan

kaout udb. a-z. e zorn cael hyd i rth o dan ei drwyn

aziek a. Asiaidd

a-zioc'h adf ac ardd. uwchben, uwchlaw

a-zioc'htañ, a-zioc'hti,

a-zioc'hto/a-zioc'hte,

a-zioc'htoc'h, a-zioc'htomp, a-zioc'hton, a-zioc'htout ardd.

a-ziouzh ardd. o; oddi wrth

a-zivout ardd. am, ynglŷn â, ynghylch

a-ziwar ardd. er(s), oddi ar

a-z. ar beure/mintin er(s) / oddi ar y bore

a-z. ar gazeg oddi ar y gaseg

a-z. vremañ o hyn ymlaen

a-ziwar-benn ardd. gw diwar-benn

a-ziwar-c'horre adf gw. diwar-c’horre

a-ziwar-dro adf gw. diwar-dro

a-ziwar-laez adf gw. diwar-laez

a-ziwar-lerc'h ardd. gw. diwar-lerc’h

azlavaret/azlavarout be. ail-ddweud, ailadrodd

a-zoare a. boneddigaidd, syber, gweddus, taliaidd; arbennig, neilltuol, ardderchog, rhagorol

un den a-z. gŵr bonheddig, bonheddwr, dyn taliaidd

a-zoare adf yn iawn, yn weddus

a-zoug ardd. yn ystod

a-z. an deiz yn ystod y dydd

a.-z ar wech bob amser, yn wastad

a-z. e gamm wrth ei bwysau, gan bwyll (cerddediad), yn hamddenol

a-zousennoù adf bob yn ddwsin, yn ddwsin ar y tro, fesul dwsin

azv a. aeddfed

Azvent g. Adfent

azviñ be. aeddfedu