A
a1 ardd. o; ar; o ran
a benn deallus, hirben, peniog, galluog (yn ymenyddol)
ur plac’h a benn merch beniog; merch gall
a bep amzer, a holl viskoazh erioed, ers cyn cof, ers oesoedd byd
a bep eil bob/am yn ail
a bep kostez/tu ar bob och(o)r/llaw (ffig.)
a bep kostez/tu d’an hent / eus an hent ar bob och(o)r i’r hewl/ffordd
a bep seurt o bob math, amrywiol, amryfal
a bouez o bwys, pwysig
a gentañ klas o’r radd flaena’
me a bako un abadenn a gentañ klas diganti fe gaf i bregeth(ffig.) na chafwyd mo’i thebyg / o’r iawn ryw / o’r radd flaena’ ganddi
a galz o lawer / o dipyn / o bell ffordd / o beth drybeilig
gwelloc’h barzh egedoun-me out a galz ’rwyt ti’n well bardd o lawer / o bell ffordd / o beth drybeilig na fi
a gozh ers amser maith, ers oesoedd (byd), ers llawer dydd; ers cenedlaethau
pinvidik int a gozh maen nhw’n gyfoethog ers cenedlaethau / amser maith
a liv gant udb. yr un lliw â rhth
a oad gant ub. yr un oed(ran) â rhn
a rumm da rumm o genhedlaeth i genhedlaeth, o’r naill genhedlaeth i’r llall
a se (o) hynny
ne oamp ket e-sell a se ’doeddem ni ddim yn disgwyl hynny
sur on a se ’rwy’n siŵr o hynny
a vent hag a liv o ran maint a lliw
n’eo ket bras ar gêr nag a vent nag a boblañs ’dyw’r dre’ ddim yn fawr o ran maint na phoblogaeth
a vent gant ub./udb. yr un faint â rhn/rhth
a wir galon (ganeoc’h) yn gywir, yn ddidwyll
a zeiz da zeiz o ddydd i ddydd
ar c’hentañ a viz Du y cynta’ o fis Tachwedd
ar re gozh a oa tud a furnez ’roedd yr hen bob(o)l yn rhai doeth / yn llawn doethineb
d’an taol a hanter noz pan oedd/ fydd yn taro hanner/canol nos, (ar) hanner/ganol nos (union/cymwys)
dek a vugale deg o blant, deg plentyn
diouer a voued diffyg/prinder bwyd
ginidik a Gemper genedigol o G-Kemper
hanter-kant metrad a uhelder hanner can medr/metr o uchder
kalz a draoù llawer o bethau, sawl peth
kuit a arc’hant heb (ddim) arian; am ddim, yn rhad (ac am ddim)
leun a dud (yn) llawn o bob(o)l, (yn) llawn pob(o)l
lies a wech sawl gwaith/tro, nifer o weithiau, yn am(a)l/fynych
meur a dra sawl peth, llawer o bethau
meur a wech sawl/lawer gwaith/tro, droeon, laweroedd o weithiau, yn am(a)l/fynych
nag a drouz! dyna sŵn! am sŵn!
ne ran ket a c’hoap! ’dwy’ i ddim yn gwawdio/gwatwar / gwneud sbort!
nebeut a dra ychydig iawn; fawr ddim, y nesa’ peth i ddim
n’eus ket / ned eus ket a labour ’does dim gwaith
n’eus ket / ned eus ket re a labour ’does dim gormod(d) o waith
n’eus mui / ned eus ken a arc’hant ’does dim mwy/rhagor/ ychwaneg o arian, ’does dim arian ar ôl
n’hoc’h eus ket a c’hoant evañ ur banne? ’does dim chwant (cael/ yfed) llymaid/diferyn arnoch chi?
n’hoc’h eus ket / n’ho peus ket a vezh? ’does dim cywilydd arnoch chi? ’does arnoch chi ddim cywilydd?
pep a levr bob o lyf(y)r, llyf(y)r yr un
plac’h a enor morwyn briodas
skuizh a gorf blinedig o gorff, yn gorfforol flinedig
un dachenn vras a zouar darn mawr/helaeth/diogel o dir
un den a vicher un proffesiynol, arbenigwr
un dispar a vanvez gwledd ragorol/ardderchog/odidog
un iskiz a drouz sŵn rhyfedd
un tamm marc’h a bevar bloaz ceffyl bach pedair (blwydd) oed
un ti a dri estaj tŷ trillawr
ur brav a baotr bachgen glân (yr olwg), bachgen golygus
ur gaer a blac’h merch hardd/dlos/ brydferth
ur galon a vugel cariad o blentyn
ur paotr a zoare bachgen rhagorol/ ardderchog; dyn egwyddorol/ taliaidd
ur paotr yaouank a ugent vloaz bachgen ifanc ugain (mlwydd) oed
ur plac’h a benn merch gall/ synhwyrol/ddeallus
ur vaouez izel a spered gwraig wylaidd/ddiymhongar/isel
a2 geir. bf; rhage. perth. a
al lestr a vo er porzh warc’hoazh bydd y llong yn y porthladd ’fory
an hini a gavan mat / a blij din yr un ’rwy’ i’n ei hoffi, yr un ’rwy’ i’n hoff ohono/ohoni
ar re-se a ya alies da Vreizh, int a ya alies da Vreizh mae’r rheiny’n mynd / maen nhw’n mynd yn am(a)l/fynych i Lydaw
gou(zou)t a oar/ra mat petra ober, hennezh/hounnezh a oar mat petra ober fe ŵyr yn burion / mae’n gwybod yn iawn beth i’w wneud
me a gav gwelloc’h chom amañ mae’n well ’da fi / gen i aros yma
te a vourr amañ! ’rwyt ti wrth dy fodd yma!
war a welan, war a seblant din yn ôl a wela’ i, hyd y gwela’ i
a3 bf 3 un. pres. myn. mont â/aiff, mae’n mynd; bydd yn mynd
hiziv ez/ec’h a da welet ar mezeg/ medisin heddi(w) mae’n mynd i weld y meddyg/doctor
penaos ez a an traoù / ar bed ganez/ganit? siwd/sut wyt ti? siwd/sut mae’r hwyl? siwd/sut mae hi arnat ti? siwd mae’n ceib(i)o? (ar laf.)
war goshaat ez a mae’n heneiddio
evitañ da goshaat ned a ket war furaat er/serch ei fod yn heneiddio ’dyw e ddim yn callio / yn dod yn gallach
a!4 ebych. o! a!
aba cys. er(s) pan/i, oddi ar ban/i
abad g. -ed, ebed abad
tad a. an abati yr abad, pennaeth yr abaty
abadenn b. -où cyfarfod, sesiwn; mater, busnes; digwyddiad; cyngerdd, siew/sioe, perfformiad; darllediad, rhaglen (radio/deledu); gornest, ymryson, gêm; parti; dawns; eiliad, ysbaid, cetyn (am amser); anhawster, helynt, trafferth
echu an a. mae’r siew/cyngerdd/ gyngerdd/rhaglen/chwarae/gêm ar ben; mae’r ffwdan/helynt drosodd / wedi dod i ben
pebezh a. ’vat! dyna/am helynt/ helbul/drafferth! dyma beth yw ffair/syrcas (ffig.)!
an dra-se zo un a. all! mae hynny’n beth/fater/fusnes arall!
un a. fobal gornest/gêm bêl-droed
un a. sonerezh cyngerdd (cerddorol/gerddorol); rhaglen gerddorol
e-pad un a. am ysbaid/getyn/dipyn
kaout/pakañ un a. gant ub./udb. cael anhawster/trafferth gyda rhn/ rhth
abaf a. swil, ofnus; llwf(w)r; hurt, syn, syfrdan; diog(lyd); musgrell
a. evel ur yar dibluet mor swil â iâr wedi’i phlufio
abafet abf abafiñ qv.
bezañ a. bod wedi cael (y)sgydwad/ (y)sigad/sioc, bod wedi’i syfrdanu/ synnu, bod wedi’i daro/tharo’n fud/ segur (ffig.)
abafiñ be. gwneud/hala yn swil; mynd yn swil; tawelu, dofi (ffig.); syfrdanu, synnu, hurt(i)o, taro’n fud/segur (ffig.)
abalamour da ardd. o achos, oblegid, oherwydd
a. da betra? pam? o achos beth? beth yw’r achos/rheswm?
abalamour ma cys. am, o achos, oblegid, oherwydd
a-bann adf yn syn (mewn rhyfeddod, edmygedd neu foddhad); yn uchel, uwch ei ben/phen
abaoe1 adf ers hynny, oddi ar hynny
a. ez eus kozh-amzer, a. ez eus meur a (gant) warlene, amzer zo bet a. d’an diaoul da gozhañ en ifern, mil bell zo a. bu llawer tro ar fyd oddi ar hynny, aeth llawer o ddŵr o dan y bont ers hynny, mae amser maith oddi ar hynny
pegeit zo a.? faint sy’ ers hynny / oddi ar hynny?
abaoe2 ardd. er(s), oddi ar (amser)
a. abadenn ar Folgoad ez eus meur a (gant) warlene bu llawer tro ar fyd oddi ar hynny, mae amser maith ers hynny ayyb. gw uchod o dan abaoe1
a. an deiz ma oa bet ganet betek fin e vuhez o’r dydd y’i ganed hyd ddiwedd ei oes, ar hyd ei fywyd/oes, o’i grud i’w fedd
a. ar brezel er(s) y rhyfel, oddi ar y rhyfel
a. derou / a. penn kentañ an harz labour ers dechrau’r streic
a. pell zo ers amser (maith), ers tro (byd), ars oesoedd (byd)/cantoedd/ hydoedd, ers tipyn/cetyn, ers oes pys
a. pegoulz/pegeit? ers pryd? ers pa hyd?
a. penn kentañ ar c’hantved er(s) dechrau’r ganrif
abaoe ma cys. er(s) pan, oddi ar pan
a. m’eo krog ar vakañsoù ers dechrau’r gwyliau
a. m’emaint amañ oddi ar iddyn nhw ddod yma, er(s) pan ddaethon nhw yma
a-baouez ardd. newydd
a-b. dont emañ newydd ddod mae (e/hi)
abardaez g. -ioù (min) hwyr, hwyrddydd, diwedd y dydd
en a.-mañ ddiwedd y prynhawn ’ma, rhwng te a swper, yn gynnar heno, yn hwyr y dydd (heddiw)
a-noz min hwyr
abardevezh g. -ioù noswaith, min hwyr (ar ei hyd), hwyrddydd (cyfan)
a-barfeted adf o ddifri’
a-barzh1 adf i mewn, ynddo/ynddi
a-barzh2 ardd. o fewn, ymhen, cyn (pen); erbyn; yn, mewn, o fewn
a-b. ar fin! o’r diwedd!
a-b. disul erbyn dydd Sul
a-b. div eurvezh ac’hanen e vo noz-du ymhen dwy awr bydd hi fel y fagddu / bydd hi’n dywyll bitsh / bydd hi fel bola buwch (ddu)
a-b. nebeud/nemeur cyn pen fawr o dro, mewn clipad/chwincad, cyn pen dim, o fewn dim/ychydig, chwap (iawn), toc
a-b. ober netra cyn gwneud dim
a-b. pell cyn bo hir
a-b. ur skol mewn ysgol
a-b. va zi yn fy nhŷ
a-barzh ma cys. cyn y ; cyn i
a. ma welin anezhañ cyn y gwela’ i e/o, cyn i fi/mi ei weld (yn y dyfodol)
abati g. -où abaty; lleiandy, cwfaint
a-beban? adf gof. o ble?
abeg g. -où achos, rheswm; bai
a./abegoù zo a-enep dezhañ, kavet e vez a./abegoù ennañ mae ’na achwyn arno, mae pob(o)l yn ei farnu / yn gweld bai arno
derc’hel a. ouzh ub. taro’r bai ar rn, beio rhn
arabat derc’hel a. ouzhin! paid/ peidiwch/peidier â’m beio i! peidied neb â gweld bai arna’ i!
arabat dit/deoc’h dougen a. din! paid/ peidiwch â’m beio! paid/ peidiwch â gweld bai arna’ i!
en a. da o achos, oblegid, oherwydd
en a. da betra? (o achos) pam? am ba reswm?
en a. d’ar glav o achos y glaw
en a. dezhañ o’i achos (e), o’i blegid (e)
en a. ma am/gan/ o achos / oblegid/ oherwydd (bod;i)
en a. ma oa deu(e)t abred am ei fod (e) / am ei bod (hi) wedi dod yn gynnar, oblegid/oherwydd iddo/iddi ddod yn gynnar
e-skeud an disterañ a. ar yr esgus lleia’
evit meur a a. am sawl rheswm, am nifer o resymau
gant gwir a. am reswm dilys/ digonol, nid heb achos
hep a. ebet heb achos/reswm yn y byd
kavout a. da ober udb. cael achos i wneud rhth, cael rheswm dros wneud rhth
kavout a ra hennezh a. e pep den. mae e’n gweld bai ar bawb, mae’n barnu pawb, mae â’i lach ar bawb, mae â’i linyn mesur dros bawb
an hini ne vo ket kavet a. ennañ n’eo ket ganet c’hoazh hag e vamm a zo marv heb ei fai heb ei eni a choed ei grud e heb eu plannu
nemet a. a vefe oni bo rheswm (dros hynny), oni bai bod rheswm (dros hynny)
a-belec'h? adf gof. o ble?
a-bell adf o bell; o bell ffordd, o dipyn, o lawer; yn bell, ymhell
a-b. hag a-dost o bell ac agos
a-b. zo, a-b.-amzer/-gozh ers llawer dydd, ers amser maith, ers tro byd
aet eo a-b. zo mae wedi hen fynd, mae wedi mynd ers tro byd
deu(e)t int (eus) a-b. maen nhw wedi dod o bell
hennezh ne dle ket bezañ a-b. diouzh pevar ugent vloaz ’all e ddim bod ymhell o(’i) bedwar ugain
a-b.-da-b. bob hyn a hyn, o bryd i’w gilydd, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, yn achlysurol/ ysbeidiol
a-bempoù adf yn sang-di-fang, yn annibendod llwyr, yn anniben tost, yn flêr iawn, yn anhrefn llwyr, yn draed moch (ffig.), drwy'r trwch, yn gymysg (i gyd), blith draphlith
emañ ar venaj ganin a-b.! mae’r tŷ ’ma fel tŷ Jeroboam / yn sang-di fang! mae twll top / mae ’na le yn (ein) tŷ ni!
ober udb. a-b. gwneud rhth rywsut-rywfodd / rwsh-rash / yn ddiofal
a-benn1 a. parod; syth, union, diymdroi
a-benn2 adf ar unwaith, yn syth/union/ ddiymdroi
a-benn3 ardd. mewn, ymhen; ar gyfer; erbyn; i, er mwyn
a-b. ar fin, a-b. an diwezh o’r diwedd; yn y diwedd; ymhen hir a hwyr
a-b. bezañ en em gavet d’an eur e vo dav mont abred er mwyn cyrraedd mewn pryd rhaid mynd/ cychwyn yn gynnar
a-b. bloaz d’ar c’houlz-mañ e vo achu ma zi erbyn/ymhen blwyddyn i nawr bydd fy nhŷ yn barod
a-b. brec’h o hyd braich
a-b. bremañ o hyn ymlaen, o hyn allan / (i) mas; erbyn hyn/nawr, bellach, mwyach
a-b. da yn syth/union tuag at; yn wynebu, gyferbyn/gogyfer â; yn erbyn
dont a-b. dezhañ dod i gwrdd/ gyfarfod ag e/o, dod tuag ato
mont a.-b. d’ub. gwrthwynebu rhn; herio rhn
mont a-b. d’ul lec’h bennak mynd yn union/syth i/at rywle
mont a-b. da/ouzh ub. ymosod ar rn
mont a-b. en/ouzh ub. bwrw/taro yn erbyn rhn
a-b. da benn o un pen / o’r naill ben i’r llall, i gyd, o’r dechrau i’r diwedd; o glawr i glawr
a-b. div wech pe deir ddwywaith neu dair
a.-b eizhteiz / ur sizhun ymhen wythnos, wythnos i nawr (yn y dyfodol)
a-b. emberr erbyn heno; ar gyfer heno
a-b. en udb. (yn syth) i mewn i rth
mont a-b. en udb. mynd/bwrw/taro yn syth i mewn i rth, mynd ar ei ben/phen i (mewn i) rth
a-b. james byth (tragwyddol); pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan na fydd yr eithin yn ei flodau; (y)fory Siôn Crydd
a-b. koan erbyn swper
amañ e vo a.-b. koan - sañset, amañ e tle bezañ a-b. koan, hennezh a dle bezañ amañ ’benn koan mae e i fod yma / fe ddylai fod yma erbyn swper
a-b. nebeut/nemeur cyn pen dim, cyn pen fawr o dro, mewn amrantiad/clipad/chwinc(i)ad, chwap, toc
a-b. pegoulz/peur e vo prest? erbyn pryd y bydd yn barod?
a-b. neuze erbyn hynny
a-b. ur pennad(ig) ymhen ychydig/ ysbaid
dont a-b. da ober udb. dod i ben â gwneud rhth, llwyddo i wneud rhth
dont a-b. a/eus ub./udb. dod i ben â rhn/rhth, trechu rhn/rhth, cael y trecha’ ar rn / cael yr oruchafiaeth ar rn/rth
a-b.-herr/-kas ar garlam/frys/wib; ar ei ben/phen
aet eo a-b.-kas er voger aeth ar ei ben/phen i mewn i’r wal
ar re a ya a-b.-herr a gouezh war an hent kaer mwya’r brys mwya’r rhwyst(y)r
a-b.-kaer ar ei ben, ar unwaith, yn union
a-b.-krak yn ddisymwth/sydyn
a-benn ma cys. erbyn y, erbyn i; i; er mwyn i, fel y; rhag ofn y, rhag ofn i; i
a-b. m’en d(ev)o an arc’hant erbyn y bydd wedi cael yr arian, erbyn iddo gael yr arian
a-b. ma teu ar c’hazh da razh pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd Nadolig yn yr haf, pan na fydd blodau ar yr eithin; (y)fory Siôn Crydd
la(va)rit dezhi a-b. ma vo prest d(y)wed wrthi fel y bydd yn barod, d(y)wed wrthi er mwyn iddi fod yn barod
chom amañ da c’hortoz a-b. ma teuint abretoc’h eget ma soñj deomp aros yma i ddisgwyl rhag of(o)n y dôn nhw / rhag of(o)n iddyn nhw ddod yn gynt na’r disgwyl
a-bennadoù adf yn ysbeidiol, nawr ac yn y man, bob hyn a hyn, o bryd i’w gilydd
a-benn-bouzell adf (yn) bendra-mwnwg(w)l, tin dros ben
a-benn-herr fel cath o dân / i gythraul
a-bep-eil adf (un) am yn ail; bob yn un ac un, un ar ôl y llall, y naill ar ôl y llall, fesul un
aber b. -ioù aber
aberzh g. -où aberth
a-berzh ardd. ar ran; oddi wrth; ar och(o)r (perthynas)
a-b. un all ar ran (un/person) arall
a-b. mamm ar och(o)r y fam, ar och(o)r y bais (ar laf.)
tad-kozh a-b. va/ma mamm tad-cu ar och(o)r fy mam / ar och(o)r y bais (ar laf.)
a.-b. tad ar och(o)r y tad, ar och(o)r y tr(o)wsus/tr(o)wser (ar laf.)
mamm-gozh a-b. va/ma zad mam-gu ar och(o)r fy nhad
a-b. stad swyddogol
aberzhiñ be. aberthu
a-berzh-vat adf o’r man/ffynhonnell/ lle iawn, o lygad y ffynnon (ffig.)
a-bezh adf i gyd, yn gyfan (gwb(w)l), yn ei gyfanrwydd/chyfanrwydd, yn grwn, yn llwyr; o’r dechrau i’r diwedd, o glawr i glawr; gyda’i gilydd; benbalad(a)r
ar bed a-b. y byd i gyd, y byd yn grwn, y byd benbalad(a)r, yr holl fyd
e Kembre a-b. yng Nghymru benbalad(a)r
abid g. -où gwisg; siwt
dav vo dit prenañ un a. nevez a-benn bezañ maer bydd yn rhaid i ti brynu siwt newydd ar gyfer bod yn faer
a-bik adf yn syth (am godi i’r awyr; am wallt neu wrychyn); serth
abil a. bywiog; gweithgar, diwyd; parod i fentro, mentrus, blaengar; cyfrwys; busnesgar; direidus; drygionus; dichellgar; cyfrwys
ur paotr a. bachgen bore/clou/ effro; crwt drygionus, crwt y Gŵr Drwg; un â’i drwyn ym mhopeth, busnesyn; Sioni Pob Gwaith/ Swydd, Wil Pob Crefft; cymeriad hynod/od/rhyfedd
a-bil adf yn llifeiriant, yn drwm (am law)
ober dour/glav a-bil arllwys/diwel/ pistyllan/tywallt/dymchwel y glaw, ei harllwys hi, bwrw glaw yn drwm, bwrw cyllyll a ffyrc (ffig.), bwrw hen wragedd a ffyn (ffig.), stido/ tresio bwrw
a-bilhoù hag a-druilhoù adf. yn garpiau/rhacs (i gyd)
abilitaj g. drygioni, direidi
abilitez b. -où twndis
a-blad adf yn wastad, yn fflat; ar/yn ei hyd; yn ei (h)unfan, ar stop; wedi colli’r cwb(w)l, yn ei (d)dim, wedi’i (d)difetha/(d)dinistrio’n llwyr
chomet eo al labour a-b. mae’r gwaith man lle ’roedd / yn aros yn ei unfan / ar ei hanner / ar stop
kouezhañ a-b. cwympo/disgyn/ syrthio ar/yn ei hyd
laka(a)t a-b. difetha/dinistrio
a-blaen adf yn llorwedd; yn wastad, yn fflat; yn ddi-baid/-stop; yn gyson
a-blas adf yn yr unfan, yn y fan a’r lle
a-b. ... a-b. all mewn un lle/man/ ardal ...mewn lle/man/ardal arall
a-blasoù adf mewn rhai llefydd/ lleoedd/mannau/ardaloedd
a-b. ... a-b. all mewn rhai llefydd/ lleoedd/mannau/ardaloedd ... mewn llefydd/lleoedd/mannau/ardaloedd eraill
ablativ g. abladol (gram.)
a-blom adf yn (union)syth
aet eo ar c’harr-tan da skeiñ a-b. ouzh ar voger aeth y car ar ei ben yn erbyn y wal / yn syth i mewn i’r wal
bezañ a-b. war udb. bod yn union/ gymwys uwchben rhth
sevel a-b. sefyll yn (union)syth
a-boan adf o’r braidd, prin, cwta; â chryn boen/drafferth, â thipyn o boen/drafferth; yn iawn/weddus
a-b. un devezh o’r braidd un diwrnod, prin/cwta ddiwrnod
ne c’hall ket bale nemet a-b. ’all e ddim cerdded ond â thipyn o boen/ drafferth
ne vefe ket a-b. lavaret kement-all dirag an holl ’fyddai hi ddim yn iawn/weddus dweud hynny yng ngŵydd pawb
a-boan ma cys. o'r braidd (y), prin (y)
a-b. ma oant partiet o’r braidd/prin eu bod wedi gadael/ymadael
a-b. ma oar lenn o’r braidd/prin y gall ddarllen, prin ei fod yn gallu darllen
a-b. m’o deus peadra da vevañ o’r braidd bod ganddyn nhw ddigon i fyw arno, prin bod ganddyn nhw ddigon i’w cynnal
abominabl/abominapl a. dychrynllyd, difrifol, enbyd, ofnadwy; rhyfeddol, i’w ryfeddu; eithriadol, neilltuol
brav a. hardd i’w ryfeddu, rhyfeddol o hardd, eithriadol/neilltuol o hardd
abon g. tail, tom/dom
abona be. teilo, tomi/domi, gollwng/ sgwaru tail/tom/dom; crynhoi tail/ tom/dom
a-bos a. llonydd, digyffro, disymud
abostol1 g. -ed, ebestel apostol; (ffig.) ’deryn (ffig.), cymeriad (hynod), bachan bud(u)r (ar laf.), cymêr (ar laf.)
hemañ zo un a. (a baotr) ’vat! pebezh a.! o! mae hwn yn gymeriad / yn dderyn / yn gerdyn / yn ges / yn sgowt / yn fachan drwy’r pil (ar laf.) / yn fachan bud(u)r (ar laf.) / yn gymêr (ar laf.)!
abostol2 g. -où epistol, llythyr (cref.)
abostolerezh g. cenhadaeth; propaganda
a-bouez ardd. drwy, wrth; drwy gymorth, â; gerfydd; i gyfeiliant
a-b. e anv wrth/gerfydd ei enw
a-b. e gam gan bwyll, yn bwyllog/ hamddenol/araf; ling-di-long
a-b. e/he holl nerzh â’i holl nerth
a-b. he blev gerfydd ei gwallt
dañsal a-b. ar binioù dawnsio i gyfeiliant y biniw / pibau Llydaw
ned a ket e-unan/hec’h-unan c’hoazh ’met a-b. an dorn ’dyw e/hi ddim yn mynd/cerdded ar ei ben/phen ei hun(an) eto ond â help llaw
tapout ur pesk a-b. un higenn dal(a) pysgodyn â bachyn
a-b.-penn nerth ei geg/cheg, ar dop ei (l)lais, bloedd ei ben/phen, dros y lle, dros bob man
a-boullad(où) adf yn llifeiriant
leñvañ a rae a-b. ’roedd yn llefain dŵr y glaw / ei chalon hi, ’roedd yn beichio crïo, wylai’n hidl
ober glav a-b. arllwys/diwel/ pistyllan/tywallt/dymchwel y glaw, ei harllwys hi, bwrw glaw yn drwm, bwrw cyllyll a ffyrc (ffig.), bwrw hen wragedd a ffyn, stido/tresio bwrw
skuilhañ a rae e wad a-b. ’roedd ei waed yn pistyllan/llifo yn ddi-baid/-stop
abrant b. -où, abrañchoù; divabrant ael
ober ur c’hriz d’e abrantoù crychu’i dalcen
abred/a-bred1 a. cynnar; henaidd; cynamserol
avaloù-douar a.. tato cynnar/ newydd
ur beg a. ceg fawr (ffig.), un yn siarad yn ei gyfer/chyfer
ur paotr gwall a. bachgen/bachan bore, bachgen craff/effro/deallus
abred/a-bred2 adf yn gynnar; yn fore, yn y bore bach; ymlaen, yn glou/ fuan (am gloc, wats)
a. ne goll james mae dau gynnig ar y bore, y bore piau hi, yn y bore y mae dal diwrnod / y mae’i dal hi; y cynta’ i’r efail gaiff bedoli, y cynta’ i’r felin gaiff falu
a. pe ziwezhat yn gynnar neu’n hwyr; yn hwyr neu’n hwyrach
a. pe ziwezhat pik pe vran a gan yn hwyr neu’n hwyrach bydd rhywun yn siŵr o ddweud / o glecan / o adael y gath o’r cwd (ffig.)
a.-mat/-kaer yn gynnar/fore iawn, yn y bore bach, yn blygeiniol, cyn codi cŵn Caer
abredik adf braidd/hytrach yn gynnar/ fore, eitha’ cynnar/bore, ychydig yn rhy fore, yn blygeiniol, cyn codi cŵn Caer
a-brest adf cyn bo hir
abretaat be. gwthio ymlaen; tynnu ymlaen (o ran amser); ennill, cyflymu (am gloc, wats)
abretoc’h gradd gymh. abred qv. yn gynharach; yn fwy bore
a-brez-kaer adf. ar frys gwyllt/mawr
abrikez torf. -enn b. bricyll ll. -en
gwez-a. coed bricyll
abrikezenn1 b. -ed bricyllen
abrikezenn2 b.-où coeden fricyll, bricyllwydden
absolvenn b. -où maddeuant, pardwn (cref.)
absolviñ be. maddau, rhoi pardwn (i) (cref.)
a-builh adf yn helaeth, yn ddibrin
abuzer g. -ien twyllwr
abuz g. gwastraff, bradath
un a. amzer gwastraff/bradath amser
abuziñ be. cam-drin; afradu, bradu, gwastraffu, camddefnyddio; twyllo, camarwain; cymryd mantais ar (yn yr ystyr annymunol); difyrru’i hun(an), ymddifyrru
a. an dud gwastraffu amser y bob(o)l
a. e/hec’h amzer gwastraffu/bradu ei (h)amser, mynd â’i (h)amser; lladd amser
abuzion b. camddefnydd; gwastraff, bradath
ach torf. -enn b. seleri, helogan
achantañ be. swyngyfareddu, cyfareddu, hudo, swyno, rheib(i)o
achanterezh g. dewiniaeth, hud, cyfaredd, swyn
achantour g. -ien dewin, swynwr
achantourez b. -ed dewines, gwrach
achap1 be. dianc, sleifio bant/ymaith / i ffwrdd, diflannu; osgoi; llithro allan/mas (am eiriau); digwydd gwneud yn anfwriadol
achap2 g. dihangfa
ober un a. dianc, cael dihangfa
achu gw. echu
achuiñ gw. echuiñ
ac'h! ebych. o! gwae fi! hy!
ac’ha! ebych. wel! a-ha!
ac'halehont adf oddi acw, o'r fan acw/yna
ac’halemañ adf. oddi yma
ac'halenn adf oddi yma, o'r fan yma; o’r pryd hwn, o nawr
ne din morse a.! ’d a’ i byth o’r fan! byth na chyffrwy’! ’chlywais i erioed siwd / ffasiwn / y fath beth!
ac'haleno adf oddi yno, o'r fan yna (y cyfeiriwyd ato yn barod)
ac'halese adf oddi yno, o'r fan yna
ac’hañ! ebych. nawr ’te! wel ’te/! felly wir! (yn eironig fynycha’)
ac'hane adf oddi yno, o'r fan yna (y cyfeiriwyd ato yn barod)
ac'hanen adf oddi yma, o'r fan yma; o hyn, o nawr, o’r eiliad hon
a. da noz (o hyn) hyd heno, (o nawr) tan y nos
n’eo ket ar paotr a. nid ein mab/ bachgen ni (yw e), nid yr hogyn acw (ydy o)
ac'hann adf o hyn / o nawr ymlaen; o'r fan hon/hyn/yma, oddi yma, o’r fro/ ardal hon, o’r parthau/cyffiniau hyn
a. da beur? o hyn tan pryd?
a. da fin ar bed o nawr tan ddydd y Farn / tan ddiwedd y byd / hyd dragwyddoldeb
a. di (o nawr) tan hynny; o’r fan hyn i’r fan’co
mont a. mynd oddi yma, ymadael; (ffig.) ein gadael ni, croesi ffin amser, mynd i’r Gogoniant, darfod, marw
hennezh n’eo ket a. ’dyw e/hwnna ddim o’r cyffiniau/parthau hyn, un o bant yw e, nid un o’r ffordd hyn yw e, dyn dieithr/dierth yw hwnna
pet lev zo a. da Gemper? sawl cilometr sy’ oddi yma i G-Kemper? faint o ffordd sy’ o’r fan hon/hyn/ yma i G-Kemper?
ac'hano adf o'r fan honno, o’r fan’co
ac'hanoc'h, ac'hanomp, ac'hanon, ac'hanout ardd. a, eus
kompren a ran ac’hanoc’h ’rwy’n eich deall
deuit da welet ac’hanomp dewch i’n gweld
lez ac’hanon trankil! gad fi’n llonydd!
n’em boa ket klevet ac’hanout ’wnes i mo dy glywed di, ’chlywais i mohonot ti
ac'hanta (’ta)! ebych. nawr 'te! felly! edrych(wch) yma!
a-c'haol(iad)/a-c’haoliata adf bag(a)l-di-bowt
a-c'henoù adf ar dafod leferydd, ar lafar, ar air; â’r genau, â’r gwefusau
a-c’hin adf go chwith; i’r gwrthwyneb; tuag yn ôl
a-c’hin da ardd. yn erbyn, yn groes graen i
a-c’hoel adf o leia’
a-c'houde1 adf wedyn, yna
a-c'houde2 ardd. wedi, ar ôl, yn dilyn
a-c'houde ma cys. wedi i, ar ôl i; er pan, oddi ar pan
a-c'houdevezh adf wedyn, ar ôl hynny, yn ddiweddarach, yna, o hynny ymlaen; ers hynny; felly, o ganlyniad
a-c’houez din am/ar a wn i, hyd y gwn i, mor bell / cyn belled ag y gwn i
a-c’hourvez adf ar ei (g)orwedd, ar ei gef(e)n/chef(e)n, ar/yn ei hyd
a-c'hrad-vat adf yn wirfoddol; yn llawen/foddus, o wirfodd (calon), o’i fodd/bodd, â phleser
ac’hub a. caeth (ffig.), heb fod yn rhydd, heb allu, prysur; beichiog
ac’hubiñ be. goresgyn, meddiannu, cipio
a-c'hwen : a-c'hwen e gein adf ar wastad ei gef(e)n
ad- rhagdd. ad-, ail-, is-, dirprwy
ada iaith plentyn ta-ta!
a-dachadoù adf nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, ar brydiau, bob yn hyn a hyn, yn ysbeidiol
a-dachennoù adf mewn mannau, hwnt ac yma, fan hyn a fan ’co / a fan draw, yma ac acw
a-dakadennoù adf bob yn ddiferyn, fesul diferyn, un diferyn ar ôl y llall
adal/a-dal ardd. o, er(s), (byth) oddi ar
a-d. an tan (bant / i ffwrdd) o bwys/ ymyl y tân
a-dal da ardd. gyferbyn â, wyneb yn wyneb â, yn wynebu, o flaen
emañ an ti a-d. d’ar mor mae’r tŷ yn wynebu’r môr
adal ma cys. er(s) pan, oddi ar pan; cyn gynted ag y, man y
adalek/azalek ardd. oddi ar (amser), er(s)
a. ar beure/mintin betek an noz o fore hyd nos, o’r bore hyd yr hwyr
a. hiziv o heddi(w) ymlaen
adalek ma cys. er(s) pan, oddi ar pan; cyn gynted ag y, man y
a-dakadennoù adf. bob yn ddiferyn, fesul diferyn
Adam epg. Adda
a-damm-da-damm adf bob yn damaid/dipyn, o ergyd i hwp, yn raddol
a-dammoù adf bob yn damaid/dipyn, yn raddol; yn dameidiau, yn ddarnau
a-daol adf yn gwta/swta; yn sydyn/ ddisymwth
a-d.- lagad mewn chwincad/clipad, yn gyflym/glou
a-d.-nerzh drwy rym, â’i holl egni/ nerth
a-d.-da-daol o ergyd i hwp, yn awr ac yn y man, ar bangau a rhuthrau
labourat a-d.da-d. gweithio nawr ac yn y man, gweithio am yn ail â pheidio / yn ysbeidiol
a-d.-dak ar unwaith, yn ddiymdroi, chwap; yn ddisymwth
a-d.-darzh/-krenn/-trumm yn ddisymwth/sydyn, yn annisgwyl, yn ddirybudd, ar draws/ganol popeth
a-d.-herr yn gyflym iawn; yn egnïol
stlepel udb. a-d.-herr hyrddio/ lluchio rhth â’i holl egni/nerth
a-d.-lagad ar un cipolwg; mewn clipad/(ch)wincad, ar amrantiad
a-d.-nerzh drwy rym, â'i holl nerth
ober glav a-d. arllwys/pistyllan/ diwel/tywallt y glaw, tresio/stido bwrw
a-daoladoù adf nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, o bryd i'w gilydd, yn ysbeidiol, yn achlysurol, yn donnau (ffig.)
adaozañ be. adnewyddu, ail-wneud; atgyweirio; ailgylchu
adarre adf (unwaith) eto, unwaith yn rhagor, eilwaith, drachefn
‘deomp adarre!’ en deus lazhet meur a varc’h mat, meur a varc’h mat a zo marvet o vont adarre ni lewygodd march ar un-nos
a-darzh adf yn syth, yn berpendiclar, yn arsgwar
a-dastorn adf dan ymbalfalu, gan deimlo’i ffordd
adc’hraet abf adober qv. wedi’i (h)ail wneud; wedi’i (h)adnewyddu; diwygiedig
addimeziñ be. ailbriodi
addont be. dychwelyd, dod yn ôl, dod eto/eilwaith; dadebru, dod ato/ati’i hun(an)
adelgez b. -ioù tagell
adembann be. ailargraffu, ailgyhoeddi
adembannadur g. -ioù ailargraffiad; ailolygiad
ademprañ be. ailosod (asgwrn, ayyb.)
a-denn-askell adf ar wib
adenvel be. ailenwi; ailethol
adeo! adf da bot! da boch! hwyl!
adfoar b. -ioù drannoeth y ffair
adc’hounit be. adennill, adfeddiannu
adimplijout be. ailddefnyddio; ailgylchu
a-dizh adf ar frys/garlam/wib, yn gyflym/glou
adkarr g. adkirri olgert, tre(i)lar
adkas be. dychwelyd, (d)anfon/hala yn ôl
adkeinañ be. ailrwymo (am lyfr)
adkoan b. -ioù hwyrbryd, tamaid cyn noswylio; swper ganol nos Nadolig
adkouezhañ be. ailddymchwelyd, ailfoelyd
adkoumanantiñ be. aildanysgrifio, adnewyddu tanysgrifiad
adkregiñ be. ailafael, ailgydio, ailddechrau, gafael/cydio/dechrau o’r newydd
adkrog- bôn adkregiñ qv.
adlavaret/adlavarout be. ailadrodd
adlenn be. ailddarllen, darllen o’r newydd, darllen eto/drachefn
adneveziñ be. adnewyddu
adober be. ail-wneud, adnewyddu, gwneud o’r newydd; diwygio
adoriñ be. addoli
a-dorkadoù/a-dorkajoù adf yn duswau, yn dwffïau, yn bwysi, yn fwnsieidi, yn sypiau/sypynnau; yn gudynnau
a-dorr-penn adf hyd at syrffed
a-dost adf yn agos, yn ymyl, ar bwys, gerllaw; yn agos, yn fanwl
a-d.-berr (da) yn agos iawn (i)
a-d.-berr ouzh seulioù ub. yn dynn wrth sodlau rhn
a-douez ardd. o blith/fysg
a-doufadoù adf yn hyrddiadau
a-doulladoù adf yn dyrrau/glystyrau
adpae g. -où tâl ychwanegol, bonws
adpardon g. -ioù drannoeth y pardwn
adplanedenn b. -où lloeren
a-dra-sur adf yn siŵr, yn sicr, yn bendifaddau, yn ddi-os, heb os (nac oni bai), yn ddiamau, yn ddi-ddadl
a-drak adf yn ei grynswth/chrynswth, yn ei gyfanrwydd/chyfanrwydd; yn grwn, yn gyfan gwb(w)l, yn hollol, yn llwyr; yn ddisymwth, yn sydyn; blith-draphlith, drwy’r trwch, yn sang-di-fang; rywsut-rywfodd
adraoñ g. llawr gwaelod
a-dre ardd. (allan/mas) o
a-d. e zaouarn o’i ddwylo, o’i afael, rhwng ei fysedd
a-drek1 a. cef(e)n
er gambr a-d. yn y stafell gef(e)n
a-drek2 adf ar ôl, yn ôl, yn y cef(e)n, yn y tu ôl, yn y gwt
a-drek (da)3 ardd. y tu cef(e)n/ôl i, wrth gef(e)n/gwt/gynffon
a.-d. an nor y tu ôl i’r drws
a-d. dezhañ y tu ôl/cef(e)n iddo; wrth ei gef(e)n/gwt/gynffon
a-dreñv1 a. cef(e)n, cwt, ôl
an nor a.-d. y drws cef(e)n, drws y cef(e)n
ar gambr a-d. y stafell wely gef(e)n
ar rod a-d. yr olwyn gef(e)n/ôl
er penn a-d. yn y cef(e)n/gwt, yn y tu/rhan/pen ôl
a-dreñv2 / en a-dreñv adf yn y cef(e)n/gwt, yn y tu/rhan/pen ôl
war a-d. yn wysg ei gef(e)n/ chef(e)n, llwr’ ei gef(e)n/chef(e)n, tuag yn ôl
a-dreñv3 (kein) da/ en a-dreñv da ardd. y tu cef(e)n/ôl i; wrth gef(e)n/gwt
a-d. dezhi y tu ôl iddi; wrth ei chef(e)n/chwt
a-dreuz1 a. cam; lletraws
bezañ a-d. gouloù ub. bod/sefyll yng ngolau rhn
bezañ a-d. hent ub. bod/sefyll yn ffordd rhn
kemer un hent a-d, mont/skein/ troc’hañ a-d. tynnu plet (ffig.), torri llwyb(y)r llygad/tarw, cymryd y ffordd fyrra’
ober selloù a-d. ouzh ub. gwneud llygaid cas/beirniadol ar rn, cilwgu ar rn, edrych yn gam ar rn
ober ul lamm a-d. och(o)rgamu
un hent a-d. llwyb(y)r llygad/tarw
ur fri a-d. trwyn cam
a-dreuz2 adf ar draws, ar groes; ar gam; o/o’i le, o chwith; drwodd
a-d. hag a-hed ar hyd ac ar led
komz a-d. hag a-hed siarad heb ben na chwt/chynffon
kompren a-d. camddeall
ma c’hoarvez udb. a-d. os digwydd / a hap i rth fynd o’i le / o chwith
ober udb. a-d. gwneud rhth o’i le / o chwith
troc’hañ an dañvez a-d. torri’r defnydd ar groes/letraws
un dra/ibil bennak a zo a-d. mae rhth o’i le, mae rhth yn bod
a-d.-da-d. yn syth drwodd
a-dreuz3 (da) ardd. ar draws, yn groes (i); dros; drwy
a-d. an hent ar draws y ffordd, yr och(o) arall i’r heol, yn groes i’r/yr hewl (ar laf.)
a-d. ar c’hoad drwy’r coed
a-d. Breizh ar draws Llydaw, drwy Lydaw
a-d. d’ar prenestri/prenechou digor drwy’r ffenestri agored
a-d. e benn ar draws ei ben, yn groes i’w ben
a-d. kof ar ei fol(a)/bol(a)
a-d. lenn al levr-mañ wrth ddarllen y llyfr ’ma/hwn
bezañ a-d. goulou/hent ub. bod/ sefyll yng ngolau rhn
c’hwezhañ a-d. vor (am y gwynt) chwythu o’r môr / o dros y môr
ma ne deu udb. a-d. deomp os na ddaw rhth ar ein traws, os na ddaw rhyw rwyst(y)r ar ein llwybr, oni chawn ein rhwystro/llesteirio
a-dribilh adf yn hongian, yng nghrog
a-drioù adf bob yn dri, yn drioedd, fesul tri
a-dro-vriad adf o’i (h)amgylch; am ei ganol/chanol; (yn uchel) yn ei freichiau/breichiau
kregiñ en ub. a-d.-v. cydio/gafael am rn yn ei freichiau/breichiau, cofleidio rhn
a-dro-war-dro adf yn y cyffiniau
a-drugarez da ardd. diolch i
a.-d da droidigezh ar bibl eo chomet bev ar manaweg hag ar c’hembraeg betek ar c’hantved-mañ diolch i gyfieith(i)ad y Beibl y goroesodd y Fanaweg a’r Gymraeg tan y ganrif hon
a-drugarez-Doue! ebych. diolch i Dduw!
a-druilh/zruilh-drast adf. yn ofer, fel dŵr/slecs (am wario arian)
adsav g. -ioù atgyfodiad, ton newydd (ffig.); adnewyddiad; diwygiad
adsavet abf adsevel qv.
adsevel be. ailgodi, ail-lunio; adfer; ailgychwyn; atgyfodi; adfywio
a. (a varv da vev) atgyfodi (o farw yn fyw)
adsked g. -où adlewyrchiad
adskrivañ be. copïo; ail(y)sgrifennu; (y)sgrifennu o’r newydd
adstal b. -ioù cangen (o siop)
adstagadenn b. -où atodiad
adstumm g. ffurf arall/lwg(w)r
bez’ eo ‘balan’ un adstumm eus ‘banal’ ffurf arall/lwg(w)r ar ‘banal’ yw ‘balan’
adstummañ be. ailffurfio; addasu
adti g. -ez estyniad (i dŷ)
adtommañ be. gw. astommañ
a-du adf o blaid, yn cytuno
bezañ a-d. bod o blaid, cefnogi, cymeradwyo
chom hep bezañ a-d., nompas bezañ a-d. heb fod yn cyd-weld/ cytuno, anghydweld, anghytuno; gwrthwynebu
a-du da ardd. + be. o blaid, yn cytuno â
a-du gant ardd. + e. ar du, ar och(o)r, o blaid, yn cytuno â
bezañ/kouezañ/mont/sevel a-d. gant ub. ochri gyda rhn, cefnogi rhn, bod o blaid rhn
n’emañ ket an amzer a-d. ganeomp ’dyw’r tywydd ddim o’n plaid
advab g. advibien mab mabwysiedig / wedi’i fabwysiadu /drwy fabwysiad
adverb g. -où adferf
adverc’h b. adverc’hed merch fabwysiedig / wedi’i mabwysiadu / drwy fabwysiad
adverenn b. -où te/byrbryd prynhawn
advokad g. gw. avokad
advoul(l)(adur) g. -ioù adargraffiad, ailargraffiad
advoul(l)añ be. adargraffu, ailargraffu
advugel g. advugale plentyn mabwysiedig / wedi’i fabwysiadu / drwy fabwysiad
advugelañ be. mabwysiadu plentyn
adwelet1/adwelout be. adolygu, edrych eto, bwrw golwg o’r newydd; diwygio; gweld eto / o’r newydd
adwelet2 abf adwelet1/adwelout qv. wedi’i (h)adolygu; diwygiedig
ael g. -ez, -ed angel
va/ma aelig! fy nghariad bach i!
a.-mat/-gardian angel gwarcheidiol
a-enep adf gyferbyn; yn erbyn
mont a-e. gwrthwynebu, mynd yn erbyn, croesi
a-enep (da) ardd. gyferbyn (â), yn wynebu; yn erbyn
a-e. d’e c’hrad-vat yn erbyn ei ewyllys, yn groes i’w ewyllys / i’r graen (ffig.), yn anfoddog, o’i anfodd, llwr’ ei gwt/ gynffon (ffig.)
a-e. (d)ub./(d)udb. yn erbyn rhn/ rhth
a-enor a. anrhydeddus, er anrhydedd; mygedol
aer g. (treigl. b.) awyr, aer, entrych(ion); awyrgylch; golwg, graen; awel, drafft; gwres (tân)
a. binvidig golwg/graen gyfoethog
a. an tan gwres y tân
bannañ en a. taflu/lluchio i’r awyr / i fyny / fry / yn uchel, tawlu (lan) i’r aer
bevañ gant a. an amzer byw ar y gwynt, byw ar olau/oleuni dydd a dŵr
bezañ en a. vat wynebu’r de
bezañ en a. enep wynebu’r gogledd
en a. vras allan, mas, yn yr awyr agored
kemer an a. cael (llond pen o) aer, cael tipyn/ychydig o awyr iach
n’en deus ket an a. da vezañ yac’h ’dyw e ddim yn edrych yn iach, ’does dim golwg/graen iach arno
sevel uhel en a. codi/cwnnu’n uchel i’r awyr/entrychion
tridal a rae an a. ’roedd yr awyrgylch yn drydanol
un a. nec’het golwg bryderus
un a. vat golwg ddymunol/garedig
aerborzh g. -ioù maes awyr
aerbouezer g. -ioù baromedr, cloc/ gwydr y tywydd, glás (ar laf.)
aergelc’h g. awyr, aer; awyrgylch
aerouant g. erevent anghenfil, draig, ellyll; gelyn
an A. Ruz y Ddraig Goch
aes a. hawdd, rhwydd; diymdrech; esmwyth, cysurus, cyfforddus; digynnwrf, tawel; didrafferth
a. da gas ha da zigas hawdd ei symud, cludadwy; (ffig.) hawdd ei (h)arwain, hawdd dylanwadu arno/arni
a. da gompren hawdd ei (d)deall, dealladwy
a. da lenn hawdd ei (d)darllen, darllenadwy
ur spered a. a zen dyn hawdd /rhwydd ymwneud ag e
aes adf yn hawdd/rhwydd; yn ddiymdrech; yn esmwyth/gysurus/ gyfforddus; yn ddigynnwrf/dawel; yn ddidrafferth
kousket a. yn cysgu’n dawel
neb zo diaes ne gousk ket a. (cwsg galar) ni chwsg gofid
ur gontell a droc’h a. cyllell sy’n torri’n hawdd/rhwydd, cyllell ag awch / â min (iddi), cyllell finiog
aesaat be. esmwytho/esmwytháu, gwneud yn esmwyth/gysurus; hwyluso, hyrwyddo; symleiddio; lliniaru; dod yn haws
a. a ra dezhañ/dezhi mae’n gwella
aesoc’h a. gradd gymh. aes qv. haws
a. eo plegañ plantenn evit n’eo displegañ gwezenn, a. eo plegañ ur blantenn evit ur wezenn gellir plygu’r gangen ond rhaid torri’r goeden, plyger y pren pan fo’n gangen, ‘hyffordda blentyn ar ddechrau ei daith (ac ni thry oddi wrthi pan heneiddia)’
a. klask tennañ laezh diouzh un tarv, a. klask goro un tarv haws tynnu gwaed (mas) o garreg / tynnu mêr o bostyn / tynnu caws o fola ci, haws cymryd darn o’r lleuad
a-espres adf yn fwriadol
aet abf mont qv. wedi mynd, wedi troi
a. eo an amzer e goañv mae hi wedi troi’n aeaf
a. eo an erc’h e glav mae’r eira wedi troi’n law
a. eo ar yer gant ul laer mae lleidr wedi dwyn/dwgyd yr ieir
a. eo da Gêrnetra, a. eo e stal da stalig hag e stalig da netra, a. eo war ar blankenn lardet mae wedi mynd i Dre-din, mae’r hwch wedi mynd drwy’r siop gydag e
a. eo e borpant gant ub. all mae rhywun arall wedi mynd â’i got/gôt
a. on! ’rwy’n mynd (nawr)!
aez g. esmwythyd/esmwythdra, hawddfyd; modd, gallu (ariannol); cyntun prynhawn, siesta
bezañ en e a. bod yn dda/gysurus (ei fyd), bod yn gefnog/gyfoethog/ ariannog, bod uwchben ei ddigon; teimlo’n gysurus/esmwyth (ei fyd/ byd)
pep hini a ya diouzh e a. bydd pawb yn gwneud yn unol â’i allu/ amgylchiadau (ariannol)
un tiegezh tud en o a. teulu cysurus/da/esmwyth eu byd
aezamant gb. -où, aezamañchoù cysur, esmwythyd/esmwythdra; cyfleustra
amañ on em a. ’rwy’n gysurus fan hyn
aezet a. gw. aes
ar botoù-mañ zo a. em zreid ’vel boestoù mae’r (e)sgidau hyn yn esmwyth/gyfforddus iawn, mae’r (e)sgidiau ’ma yn fy ateb/ffit(i)o i’r dim, mae’r esgid hon yn ffit(i)o fel maneg
aezhenn b. -où anwedd; ager; awel, gwynt ysgafn/ysgawn; nwy; chwys
a. deviñ/leskiñ nwy
aezhennoù brezel nwyon rhyfel
ur gaoter-a. sosban bwysedd/frys
af g. -où (iaith plentyn) sws, cusan
afañ be, rhoi sws/cusan (i), cusanu
a-fardiglev adf yn glwt / yn fflachdar / yn garlibwns
kouezhañ a-f. cwympo fel doli glwt / yn fflachdar
a-fed ardd. yn (ystod)
a-f.-noz liw nos, yn (ystod) y nos
afell b. -où swits (trydan)
afer b. -ioù busnes, mater, helynt; achos; problem
A. an Amoco Cadiz Achos yr Amoco Cadiz
an a.-mañ a zo c’hwezh fall ganti mae’r busnes/mater hwn yn drewi (ffig.)
diviz/kaoz/kont a zo etrezo diwar-benn an a.-se maen nhw’n trafod yr achos hwnnw (ymysg ei gilydd), maen nhw’n siarad am y fusnes (rhyngddyn nhw a’i gilydd), maen nhw’n sôn (ymhlith ei gilydd) am yr helynt/helbul yna
kas an a. dirak al lez-varn mynd â’r achos i’r llys
kaout a. bod ag angen/eisiau
klask a. ouzh ub. ceisio codi cynnen/cweryl â rhn, ceisio dechrau ffrae/bigít â rhn
kement-se zo un afer all mater/ peth arall yw hynny; stori arall yw honno
n’eo ket ma/va afer! nid fy musnes i yw e!
ober an a. gwneud yn feichiog
ober e a. d’ub. lladd rhn
o a. dezho an hini eo! eu busnes nhw yw e! rhyngddyn nhw a’u cart/cawl!
se zo o a. dezho (ha dezho d’en em glevout/zibab) rhwng gwŷr Pentyrch a’i gilydd
setu aze un a. ’vat! o! dyna i chi helynt/helbul/fusnes!
ur gwall a. anffawd, anlwc; trychineb; busnes/helynt enbyd/ ofnadwy
a-feson1 a. cywir, cymwys, gonest, boneddigaidd, cwrtais, gweddus, parchus, propor, taliaidd
a-feson2 adf fel y dylid
a-fetepañs adf yn fwriadol
a-feur ma cys.(yn ôl) fel y, i'r graddau y
a-flagas adf yn fflachdar, yn ffaliwch, yn garlibwns; dwmbwl-dambal, yn bendramwnwg(w)l, tin dros ben
a-flav adf yn ddisymwth, yn sydyn, yn ffyrnig, yn wyllt, yn chwyrn
digoret ’oa bet an nor a-f. agorwyd y drws yn ffyrnig / yn wyllt
kouezhañ a-f. cwympo/disgyn/ syrthio yn fflachdar / yn garlibwns
stlapet ’oa bet a-f. ouzh ar voger fe’i lluchiwyd yn fflachdar yn erbyn y wal
aflijañ be. gofidio, pryderu; tristáu; bod yn gystuddiol; bod yn anab(a)l
aflijet abf aflijañ qv. gofidus, pryderus, trallodus; cystuddiedig; anab(a)l
afo adf yn gyflym, yn glou, yn ddi-ymdroi, yn ddi-oed; heb oedi, ar unwaith, ar frys
hastañ a. brysio/prysuro ar unwaith, mwstro, mynd ar frys / yn ddiymdroi
a-fonn adf yn helaeth, yn ddibrin
a-forzh1 adf yn helaeth, yn ddibrin
a-forzh2 ardd. drwy, wrth
a-f. krial drwy/wrth weiddi
a-fourch adf bag(a)l-di-bowt
a-frapadoù adf yn ysbeidiol, nawr ac yn y man, bob yn ail â pheidio, yn achlysurol, hwp-di-hap; am gyfnodau
a-f. hir am gyfnodau hir
Afrika, an Afrik e. lle Affrica, yr Affrig
Afrikan1 g. -ed Affricanwr
afrikan2 a. affricanaidd, (yn perthyn/ eiddo i) Affrica / yr Affrig, o Affrica / o’r Affrig
a-fuilh adf yn anniben, yn ffluwch, ar wrych (am wallt); rywsut-rywfodd
ag ardd. (o flaen llaf.) o
a-galon-vat adf o galon, yn llawen
a-galz adf o lawer, o bell ffordd, o dipyn; llawer, hewlad
a-g. eo barrekoc’h eget e vreur mae’n alluocach o lawer / o bell ffordd / o dipyn na’i frawd, mae’n llawer galluocach na’i frawd, mae hewlad yn alluocach na’i frawd
a-gammigelloù adf igam-ogam
a-gantadoù adf wrth/yn eu cannoedd; bob yn gant, cant ar y tro, fesul cant
a-gaoz da ardd. o achos, oherwydd, oblegid
a-gaoz ma cys. o achos/oherwydd y, oblegid y
a-gement cys. hyd, am, ar
a-g. a ouifen am/ar a wn i, hyd y gwn i
a-gent adf. gynt, o’r blaen, slawer dydd
a-gentaou adf yn ddiweddar, ychydig yn ôl; gynnau (fach), yn gynharach; y bore ’ma
a-gentoc’h adf yn gynharach, yn gynt, ynghynt
a-geñver ardd. gyferbyn â, yn wynebu; ar gyfer
a-g. du-mañ gyferbyn â’n tŷ ni, yn wynebu ein tŷ ni
a-g. da ub. gyferbyn â rhn, yn wynebu rhn
a-g. dezhañ/dezhi gyferbyn ag e / â hi, yn ei wynebu e / yn ei hwynebu hi
a-g. warc’hoazh ar gyfer (y)fory
a-gevret adf gyda'i gilydd
a-gevret gant ardd. gyda, ynghyd â
a-gichen1 a. cyfagos
an ti a-g. y tŷ cyfagos
a-gichen2 ardd. o (amser a lle); o bwys/ymyl/gyffiniau
a-g. ar beure betek an noz o fore tan nos/hwyr
a-g. Konk o bwys/ymyl/gyffiniau Konk
a-gichen ma cys. o tua’r adeg/amser/ pryd y
a-gil adf tuag yn ôl, llwr’ / (yn) wysg ei gef(e)n/chef(e)n
a-gleiz adf ar y chwith; i'r chwith
a-gorf adf â’i gorff, yn gorfforol
a-g.-roched yn llewys ei grys
a-gorn adf drwy gil/gornel ei (l)lygad
sellet/sellout a-g. ouzh ub. ciledrych ar rn, edrych drwy gil/ gornel ei (l)ygad ar rn; edrych yn amheus / yn gam ar rn
a-gostez adf (o'r) naill och(o)r, o'r neilltu
laka(a)t udb. a-g. rhoi rhth i gadw / naill och(o)r / o’r neilltu
mont a-g. mynd naill och(o)r / o’r neilltu; mynd i’r tŷ bach (toiled)
a-goubladoù adf. bob yn ddau/ddwy, yn ddau/ddwy a dau/dwy, fesul dau/dwy, yn ddeuoedd, bob yn bâr/ gwpwl, fesul pâr/cwpwl, un pâr/ cwpwl ar ôl / yn dilyn y llall
a-goulzadoù adf. yn achlysurol, yn ysbeidiol, ar adegau, weithiau, ambell dro/waith, o dro i dro, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, ar brydiau, bob yn hyn a hyn
a-gozh adf ers tro/amser, ers llawer dydd, ers oesoedd (byd), ers cyn cof
mignoned a-g. hen gyfeillion, ffrindiau bore oes, ffrindiau ers blynyddoedd/amser
a-g.-Noe ers oesoedd byd, ers amser maith, ers canrifoedd, o’r pryd ’roedd Adda yn ei glwt/bais
a-grabanadoù adf yn ddyrneidiau
a-grap adf yn cydio/gafael yn dynn
a-g. e reor (yn eistedd) ar ei ben ôl
a-grip hag a-g. o ergyd i hwp, â thipyn o drafferth
bevañ a-grip hag a-g. dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig.), byw ar fin y gyllell, bwyta’r mêl o’r cwch (ffig.), crafu byw
a-greiz ardd. yng nghanol, ar ganol; o ganol
a-greiz-holl/-toud, a-greiz-pep-kreiz adf ar ganol/draws popeth, yn ddisymwth, yn sydyn
a-greiz-kalon adf o waelod calon
a-grenn adf yn grwn, yn bendant, yn hollol, yn gyfan gwb(w)l, yn llwyr, yn lân, yn glwt; yn siarp/sydyn (am dro yn y ffordd)
an hent a dro a-g. mae tro siarp yn yr hewl / yn y ffordd
difenn a-g. gwahardd yn grwn/llwyr
digalonekaet a-g. wedi danto’n lân, wedi llwyr ddigalonni
dinerzh a-g. eo ’does gydag e / gyda hi ddim egni o gwb(w)l, ’does ganddo fo/hi ddim nerth yn y byd; mae wedi llwyr ymlâdd
heñvel a-g. yn gymwys/gywir/union yr un fath
nac’h a-g. gwrthod yn lân/bendant/ grwn
a-gresk adf yn ychwanegol, ar ben hynny
agroaz torf. rhosyn gwyllt; egroes, afalau’r bwci
a-groaz1 adf. ar groes, ar draws, ar letraws
a-groaz2 ardd. ar groes, ar draws
a-guchennoù adf yn gudynnau; yn duswau, yn sypynnau
a-gul adf tuag yn ôl, llwr’ / (yn) wysg ei gef(e)n/chef(e)n
a-guzh adf. yn ddirgel, yng nghudd, o’r golwg
a-g.-kaer yn gwb(w)l/hollol ddirgel
a-guzh da ardd. yn ddiarwybod i, heb yn wybod i
a-g. d’e dud yn ddiarwybod i’w rieni, heb yn wybod i’w rieni
a-harp ouzh ardd gw. harp ouzh
a-hast adf ar frys/garlam/wib yn gyflym/glou
a-hed ardd. ar hyd, drwy, drwy gydol
a-h. an amzer / ar-wech ar hyd yr adeg; bob amser, yn wastad
a-h. an deiz/noz ar hyd y dydd/nos
a-h o gar nerth eu traed/coesau
a-h. o gar e oant aet en o roud fe aethon nhw ar garlam ar eu ffordd
ahel g. -ioù echel
a-heligentañ adf am y gorau; am y cynta’
a-hend-all adf mewn ffordd/modd/dull arall; yn ogystal, ar ben hynny; neu, fel arall, onidê
mouchit mat ho kole bihan pe a-h.-a. ho poa poan gantañ gw. mouchañ
a-herr adf ar frys/garlam/wib, yn gyflym/glou, yn frysiog
a-hervez adf yn ôl pob tebyg, mae'n debyg
a-heul adf yn ddilynol, un wrth gwt/ gynffon y llall, un ar ôl y llall; yn atodol
a-heuliadoù adf yn rhesi (am drafnidiaeth ayyb.)
aheurtet abf cyndyn, penstiff, pengaled, ystyfnig; diedifar, digyfaddawd, i’r carn
ur pec’her a. pechadur diedifar
Ahez epb. Dahud qv., merch y brenin Gralon
a-hiniennoù adf yn unigol, bob yn un ac un, fesul un, un ar y tro, un / y naill ar ôl y llall
a-holl-viskoazh adf erioed (gyda bf gadarnhaol), ers cyn cof, ers oesoedd byd
ahont adf acw, draw, hwnt
ai(a)ou! ebych. aw! ŵ!
ailhedenn b. -où dolen (gadwyn)
ailhenn b. -où glaw mân
aior g. cysgod
a-is adf islaw
a-is da ardd. islaw, yn is na, o dan
a-ispilh/-istribilh adf yn hongian, yng nghrog; ar ei hanner heb ei gwpla/ chwpla/(d)dibennu/(g)orffen, yn anorffenedig (am ryw waith)
laka(a)t/derc’hel a-i. hongian
ajañs b. -où asiant; bwrdd; swyddfa
a. diorren bwrdd datblygu
akademi(ezh) b. -où academi
akademiek a. academaidd, ysgolheigaidd
akajou g. mahogani
aked g. gofal, sylw; diwydrwydd
gant a. yn ofalus; yn fanwl; yn astud
aketus1 a. gofalus, ystyriol, diwyd
selaou a. ouzh ub. gwrando’n astud ar rn, craffu ar rn
aketus2 adf yn ofalus; yn gyson; yn daer
akomod a. defnyddiol, ymarferol, hylaw, hwylus
akordeon g. -où acordion
seniñ an a. canu/chwarae’r acordion
akoub(ik) adf cyn bo hir, maes o law
akourset abf akoursiñ qv.
bezañ a. eo da ober udb. bod yn gyfarwydd â gwneud rhth
akoursiñ be. (ym)arfer, cyfarwyddo, cynefino
a. ub. da ober udb. (ym)arfer rhn i wneud rhth
en em a. ouzh udb. ymgyfarwyddo/ ymgynefino â rhth, dod yn gyfarwydd/gynefin â rhth, dod i arfer â rhth
akt g.-où act; cais, erfyniad; (cref.) gweddi
aktor g. -ed actor, chwaraewr
akuit a. ab(a)l, dechau, llawdde, glew, medrus
bezañ a. da ober udb. bod yn ab(a)l i wneud rhth, gallu/medru gwneud rhth
bezañ a. war udb. bod yn olau ar rth, bod yn wybodus ar rth; medru rhth, bod yn feistr(es) ar rth
an neb a zo a. da zebriñ a zo a. da labourat - hervez tud zo mae’r sawl sy’n ab(a)l i fwyta yn ab(a)l i weithio - yn ôl rhai pob(o)l
a.-mat galluog dros ben, medrus iawn; profiadol
akuitoc’h a. gradd gymharol akuit qv.
akuitoc’h eo war ar c’hembraeg eget war ar saozneg mae’n fwy o feistr(es) ar y Gymraeg nag ar y Saesneg, mae ei Gymraeg/ Chymraeg yn well na’i Saesneg
akuizitañ be. dod yn berchen (ar); prynu, pwrcasu; etifeddu; cael, derbyn, ennill
akwariom g. acwariwm
al bann. bend. (o flaen l- ) y(r), 'r
alabastr g. maen gwyn, alabast(a)r
a-laer adf yn llechwraidd, yn ddirgel, yn ddiarwybod i neb, heb yn wybod i neb
Alamagn: an Alamagn b. yr Almaen
alaman a. almeinig
alamandez torf -enn b. cnau almon(d)
alamandezenn b. -ed coeden almond
alamaneg g. Almaeneg
Alamant g. -ed Almaenwr
a-lamm adf mewn naid; ag un naid
mont a-l. d’ub. neidio am/ar rn, ymosod ar rn
a-l.-plom gan wneud (un) naid â’r traed gyda’i gilydd
kouezhet a-l.-stok cwympo ar/yn ei hyd
a-lammoù adf dan neidio/lamu; ar garlam
alan gw. anal
Alan epg. Alun
alanad gw. analad
alanat gw. analat
alaouret abf wedi'i (g)oreuro, euraid
alaouriñ be. euro, goreuro
alar gw. arar
alarc'h g. elerc'h alarch
alato! ebych. talfd < evelato! eto i gyd! serch hynny! siwt! ’does bosib’! wrth gwrs! ond!
n’eo ket gwir a.! ond ’dyw e ddim yn wir!’dyw e ddim yn wir ’does bosib!
fiziañs a c’heller kaout en Aotrou Doue a.! fe ellir ymddiried yn Nuw ’does bosib!
a-lazh-ki/-korf adf ar ladd ei hunan, â'i holl egni/nerth, fel lladd nadr(o)edd (am weithio)
albac'henn b. -où mympwy, chwilen, ffansi; bryd; obsesiwn
laka(a)t e a. gant udb. rhoi’i fryd ar rth; ymroi/ymgysegru i rth
laka(a)t e holl a. / e a. a-bezh da ober udb. rhoi ei holl fryd ar wneud rhth
alberz g. cip(olwg); achlust, si; amcan, syniad, amgyffred(iad)
albom g. -où albwm; llyfr lloffion; casgliad (o gylchgronau)
un a. luc’hskeudennoù/fotoioù albwm lluniau
alc'hweder(-sant-Pêr) g. -ed(-sant-Pêr) ehedydd
alc'hwez g. -ioù allwedd
a. ar skoaz, an a.-skoaz pont/ trybedd yr ysgwydd
an armel a oa dindan an a. ’roedd y cwpwrdd ar glo / wedi’i gloi
feal evel un a. ffyddlon/teyrngar i’r carn
serriñ/prennañ war a. cloi
toull an a., an toull-a. twll y clo, y twll clo
un duilhad/troñsad alc’hwezioù clwm/clwstwr o allweddi
alc'hwezañ be. cloi (ag allwedd)
ale b. -où ale, llwybr; lôn goed; tramwyfa, coridor
a-led adf yn llorwedd; yn wastad, yn fflat, ar led (wedi’i (l)ledu)
alehont adf o'r fan/lle acw
a-leizh adf yn helaeth, llawer, digonedd; yn lluoedd/heidiau
a-l. a draoù, traoù a-l. llawer/ crugyn/cruglwyth/llwyth(i)/ digonedd o bethau
alemañ adf oddi yma, o'r fan yma/hon/ hyn
alenn adf oddi yma, o'r fan yma/hon/ hyn
alergi b. -où alergedd
alese adf oddi yno, o'r fan yna
alez b. -ioù ale, llwyb(y)r
alfo : en alfo (am berson) mewn twymyn, mewn gwres mawr; yn wallgo’, wedi colli’i bwyll/phwyll
ali1 adf. yn gytûn, o blaid
bezañ a. bod o blaid, cytuno
bezañ a. gant ub. cytuno â rhn
an holl ne oant ket a a. war se ’doedd pawb ddim yn gytûn ar hynny
ali2 g. -où barn, meddwl; cyngor
reiñ un a. rhoi cyngor, cynghori; argymell
alioù fur a zeue gantañ caed cynghorion da/doeth ganddo fo / gydag e
ober udb war ali(où) ub. gwneud rhth ar gyngor / yn ôl cyngor rhn
aliañ be. cynghori; rhoi cyfarwyddyd; argymell
a-likorn adf ar letraws, ar ogwydd
alies adf yn am(a)l
ken a. ha bemdez ddydd, gŵyl a gwaith, bob dydd (yn ddi-ffael), yn feunyddiol
n’eo ket a. nid yn am(a)l/fynych, yn anam(a)l/anfynych, yn denau (ffig.)
n’eo ket a. e welomp anezhañ nid yn am(a)l/fynych y byddwn yn ei weld, (yn) anam(a)l / (yn) anfynych / yn denau iawn y byddwn ni’n ei weld, bach iawn y byddwn ni’n ei weld arno
aliesoc’h adf ffurf gymh. ar alies qv. yn amlach, yn fwy mynych
aliesañ adf ffurf gradd eithaf ar alies qv. amla’, yn fwyaf am(a)l
an a. ar gwellañ gorau po amla’, gorau po fwya’ mynych
aliet abf aliañ qv.
ne oa ket bet a. gant den ebet ’chafodd e/hi ddim cyfarwyddyd/ cyngor gan neb
aliezik adf yn eitha’ mynych, yn bur am(a)l
a-liv adf yr un lliw (â’i gilydd)
reoù a-l. rhai yr un lliw; rhai yr un lliw â’i gilydd
a-liv gant ardd. yr un lliw â
a-l. gant da hini yr un lliw â d’un di
a-live adf yn gydradd/gyfartal, cystal (â’i gilydd)
a-l. emaint maen nhw’n gydradd/ gyfartal, maen nhw cystal â’i gilydd
alkodiñ be. penelino, pwyso ar y penelinoedd
alko(o)l g. -ioù alcohol, gwirod
alko(o)legezh b. alcoholiaeth
alkotest g. prawf anedlydd/anadliadur
all a. arall, amgen(ach), gwahanol; eraill; o’r blaen; drws nesa’
an hini a. g./b. y llall g./b.
an ti a. y tŷ arall; y tŷ drws nesa’
ar miz a. y mis diwetha’
ar re a. y lleill
egile a. g.; eben a. b. y llall g./b.
en deiz a. y dydd/diwrnod o'r blaen, pa ddydd/ddiwrnod
en un doare a., e mod a. mewn dull arall, mewn ffordd wahanol, mewn modd amgen(ach)
en/an dro a., ar wech a. y tro nesa’, rywdro eto
hag a. (h.a.) ac yn y blaen (ayyb.), ac ati
mizoù kas hag a. yn cynnwys y costau cludiant, costau cludiant yn gynwysedig
keit a. cyhyd
kement a. cymaint
biskoazh kemend-a.! 'welais/ 'chlywais i erioed ffasiwn/siwd beth! ar f'encos i! dyna’r peth rhyfedda’! wel ’d awn i byth o’r fan!’tawn i’n ateb y Farn!
hini a. ebet neb arall (yn y byd / o gwb(w)l)
ken buan a. (yr un) mor gyflym
netra a. dim (byd) arall
un den eus ur vro a. estron, un o wlad arall
unan bennak a. rhywun arall
ur vro a. gwlad arall, gwlad estron
ur vro a. o wlad arall/estron
allas! ebych. gwae fi! gwae ni! o'r annwyl!
allazig g. -où anwesiad, da bach (iaith plentyn)
ober a. anwesu, canmol, maldodi; rhoi da bach (iaith plentyn)
almanag/armanag g. -où almanac, calendr
alo! ebych. hei 'na! nawr 'te!helo!
a-lodennoù adf yn gyfrannau, yn ddarnau, yn lleiniau
aloez g. aloewydden
a-lonkad(enn)où adf un llyncaid/llwncad ar ôl y llall
evañ a-l. drachtio, llowcio
alouber g. -ien concwerwr, gorchfygwr, goresgynnwr
Gwilherm an A. Gwilym Goncwerwr
alouberezh g. -ioù, aloubidigezh b. -où concwest, goresgyniad
aloubiñ be. goresgyn; meddiannu, cipio; boddi
alouer g. -ien beili, hwsmon
Alpoù: an Alpoù ll. yr Alpau
Alre: an Alre e. lle Auray (Ffrg.)
alter g. dryswch (meddwl), gorffwylledd
alteriñ be. bod yn rhwyfus, drysu (am glaf)
alum: war alum adf ar gynn
alumenn(-vioù) b.-où omled
alumetez torf. -enn matsys ll. matsien
alumiñ be. cynnau
aluminiom g. alwminiwm
aluzen b. -où elusen
aluzener g. -ien elusennwr, almonydd
aluzenus a. elusengar, caredig, hael
alvaon1 g. -ed twpsyn, ffŵl, hurtyn, hercall, un c(h)warter/hanner call a dwl, un hanner pan
alvaon2 g. syndod, syfrdandod
alvaonet abf hurt, syn; syfrdan, twp, hercall, c(h)warter/hanner call a dwl, hanner pan
alvaoniñ be. drysu, hurt(i)o; bwrw’n segur (ffig.), llorio (ffig.), taro’n fud/gegrwth/syn/syfrdan
alvokad g. -ed cyfreithiwr, bargyfreithiwr, cwnsler
alvokades b. -ed cyfreithwraig, bargyfreith-wraig, cwnsler
Alzas : Bro Alzas e.lle b. Alsás
am1 geir. bf + rhage. mewn. 1 un. kaout/endevout
am2 rhage. mewn.1 un. ar ôl da :
d'am breur i'm brawd, i fy mrawd
amailh g. enamel
amañ adf yma, y fan hyn/hon
a. (hag) a-hont hwnt ac yma, 'fan hyn a 'fan draw, 'fan hyn a 'fan ’co, yma ac acw, yma a thraw, ym mhob twll a chornel
dre a. (y) ffordd yma/hyn, yn y cyffiniau/ parthau hyn
pa ne vez ket a. pan na fydd yma, pan fydd yn absennol
amandez torf. -enn b. cnau almond
amanenn g -où, amann g. (y)menyn
blaz ar c’hozh zo gant an a., boutet/ broutac’het eo an a. mae cwt ar y menyn, mae’r menyn wedi troi
diaes / n’eo ket aes tennañ a. eus gouzoug ur c’hi anodd tynnu caws o fola ci / cael gwaed mas o garreg / tynnu mêr o bostyn / cymryd darn o’r lleuad
amateur/amatour g -ien amatur
ambarkiñ be. mynd ar fwrdd llong, byrddio llong; ei chychwyn hi (mewn llong), codi angor
ambetiñ be. poeni, plag(i)o, diflasu
amboubal a,lletchwith, trwsg(w)l
a. evel ur votez mor dwp â llo/ bwced/stên/sledj
amboubal g. -ed twpsyn, loba, lleban; anghenfil
amboulat be. rholio rhwng y bysedd (am bensel, sigarét)
ambrant g. -où ael
ambroug be. hebrwng
ambuziñ gw. abuziñ
amc’houloù g. gwyll, caddug
amdremenet a. amherffaith (gram.)
Amerika, an Amerik b. America, yr Amerig
amerikan1 a. Americanaidd
Amerikan2 g. -ed Americanwr
amezeg g. amezeien cymydog
amezek a. cyfagos, nesa’
amgin g. tu chwith/gwrthwyneb, och(o)r anghywir
en amgin (g)o chwith
amiegez b. -ed bydwraig, widwith
amjestr a. anystywallt, anhydrin; peryglus, dansierus; astrus, cymhleth; ansicr, anwadal (am y tywydd)
amlez1 a.difater, di-hid, diofal, di-feind
amlez2 g. difaterwch, diofalwch
amluc’henn b. -où negatif (llun)
amoedach/amoedaj g. -où dwli, lol; dim o beth, dim byd, peth diwerth
amoet a. dwl, hurt, twp, ffôl, gwirion
amourouz g. -ien cariad
ampar a. digyffelyb, di-ail, digymar; anrhanadwy, afrwydd (am rif)
amparfal a. lletchwith, llibin, trwsg(w)l, di-glem, afrosgo, yn baglu ar draws ei draed/thraed ei hun(an)
ampart a. ab(a)l, dechau/dethau, llawdde, alluog, glew, medrus
a. kenañ eo war ar vicher mae’n feistr ar y gwaith
ampartaat be. gwella; meistroli, perffeithio
evit en em a. war an Iwerzhoneg i feistroli’r Wyddeleg
evit en em a. da gaozeal/gomz/ brezeg(/brek)/safar Iwerzhoneg i allu siarad Gwyddeleg yn well
ampartiz b. medr, medrusrwydd
ampech1(iñ) be. atal, cadw,
rhwystro, llesteirio, lluddias
a. ouzh ub. da ober udb. atal/rhwystro rhn rhag gwneud rhth
ampech2 g. anabledd
ampechet abf heb ymaddasu, yn methu ymaddasu, araf, anabl
ampellañ be. gohirio, bwrw ymlaen
a. an abadenn pe zerc’hel anezhi gohirio’r cyfarfod/perfformiad neu’i gynnal, gohirio’r siew/gêm neu’i chynnal
ampez g. starts
ampezañ be. startsio
ampl1 a. helaeth
war an a. llawer, yn helaeth; braidd yn (rhy) fawr / ar y mwya’, hytrach yn ormod(d)
war an a. da eitha’; o leia’
ampl2 adf yn ormod(d), yn ormodol
laret un tamm a. gor-ddweud, gorliwio, ymestyn (stori)
mont a. mynd yn rhy bell (ffig.), mynd dros ben llestri
ampletus a. cynhyrchiol; ffyniannus
amplik adf ychydig yn ormod(d)
a.-mat yn fwy na digon
la(va)ret a. gor-ddweud ychydig; dweud ychydig gormod(d)
amploc'h a. gradd gymh. ampl mwy; gormod(d)
gwelloc’h eo a. eget justoc’h gwell yw gormod(d) na rhy fach
la(va)ret a. eget justoc’h gor-ddweud; dweud gormo(d)
ampoent : d'an ampoent adf ar y pryd, y pryd hwnnw/hynny
d’an a.-se yr adeg honno/hynny, y pryd hwnnw/hynny
d’an a. ma yr adeg / y pryd y
d’an a. ma oa echu ar pred pan oedd y pryd wedi dod i ben, yr adeg y daeth y pryd i ben
emaout dilabour d’an a.? (a) wyt ti’n ddi-waith /(a) wyt ti mas o waith / (a) wyt ti ar y clwt ar hyn o bryd?
ampoezon g. gwenwyn
ampoezoniñ be. gwenwyno
amprest g. -où, amprestadenn b. -où benthyciad
amprestañ be. benthyca
amprevan g. -ed pryfedyn, trychfilyn; (ffig.) cnaf, dihiryn, adyn, gwalch
amprouadur g. -ioù prawf, tystiolaeth
amprouenn b. -où prawf; proflen
amprouiñ be. profi
amreizh a. afreolaidd; afresymol
amreizhded b. afreoleidd-dra
amresis a. amhendant, amhenodol (gram.)
amsent a. anufudd, anystywallt, diw(ah)ardd
amsked g. gwyll
amsklaer a. aneglur, tywyll, heb fod yn glir
amspis a. aneglur, amhenodol; gwan, pŵl, tywyll; niwlog
amster a. amwys
amstrizh a. amhendant, amhenodol (gram.)
amur a. briwsionllyd (am fara)
amzer g. (treigl. b. i a.dilynol) -ioù amser; tywydd; tymor; cyfnod; gwasanaeth milwrol
a. a-walc’h a chomo/zo c’hoazh a-raok an noz! mae digon o amser cyn y nos / cyn daw’r nos / cyn iddi nosi!
a. fall tywydd gwael
a. fall a. vrav gra da labour atav - a. vrav a. fall gra da labour kemend all (gan) ta beth / (ni) waeth beth fo’r tywydd gwna da waith, dal ati beth bynnag fo’r amgylchiadau!
a. lous/vil/vrein/gagn tywydd brwnt/ffiaidd/mochaidd/slabog
a. labour amser/oriau gwaith
a. sutal byr amser, fawr o dro, yn gyflym/glou
a. vak amser/oriau hamdden/rhydd, leser
a. varv tywydd trymaidd/llethol/clòs/mwll
a. zo! mae digon(edd) o amser! ’does dim brys/gwylltu/taro/taraf!
(un) a. zo bet ar un adeg/cyfnod, bu amser/adeg, un waith
(pell) a. ’ zo mae yna dipyn/lawer o amser; (gyda bf neg.) ers llawer dydd, ers cetyn, ers tipyn (o amser)
a. zo da bep tra mae amser i bob peth
an a. a c’hoari e benn atav mae’r tywydd yn gwneud fel y mynno bob amser, ’all neb wneud dim ynglŷn â’r tywydd
an a. a dremen, tremen a ra an a. (hag ar vuhez a ziverr), an a. a dro (- an Ankou a sko) mae amser yn mynd ( - a ninnau’n mynd gydag e), amser a â heibio wrth chwarae ac wrth weithio, ’dyw amser ddim yn segur, mae amser yn hedfan (fel gwennol y gwehydd), nid erys amser, nid oes un llaw a ddichon ddal amser, nid hawdd atal amser, ni saif amser i wrando cân
an a. a zo avelek mae hi’n wyntog/ chwythu
abaoe kozh a., pell a. zo abaoe ers amser maith, mae amser maith oddi ar hynny
a bep a. ers cyn cof, ers oesoedd (byd)
abuziñ/dispign/foranañ e/hec’h a. gwastraffu/bradu’i (h)amser
an a. a zo doareet fall/mat, un diougan / ur seblant a a. fall/vat zo ganti mae hi / mae’r tywydd yn argoeli’n ddrwg/dda
an a. bet yr amser / y dyddiau gynt / a fu, y gorffennol, ddoe (ffig.)
an a. bet ne zeuy (ket) mui en-dro ni ddaw ddoe byth yn ôl, ofer chwilio am eira’r llynedd, a fu a fu ac ni fydd mwy, a fu a fu - a ddarfu a ddarfu
an a. beurdremenet yr amser gorberffaith (gram.)
an a. da zont yr amser dyfodol (gram.); y dyfodol
an a. dremenet yr amser gorffennol (gram.)
an a. dremenet amstrizh yr amser gorffennol amherffaith (gram.)
an a. dremenet strizh yr amser gorffennol perffaith (gram.)
an a. gozh yr hen amser/ddyddiau, slawer dydd, stalwm, y dyddiau gynt / a fu
kerse am eus d’an a. gozh mae arna’ i hiraeth am y dyddiau gynt
an a. voas yr amser arferiadol (gram.)
an a. zo doareet fall/mat mae’r tywydd yn argoeli’n ddrwg/dda
ar gast a.! y tywydd brwnt/ffiaidd/ mochaidd!
bep an a., ur wech an a., gwech an a. bob hyn a hyn, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, o bryd i’w gilydd, ar adegau
berr eo an a. ganin mae f’amser yn brin
brav an a.! mae’r tywydd yn braf/ dda! mae hi’n dywydd da!
diduiñ/diverrañ a ra e a. mae e’n difyrru’r amser
dindan an a. yn yr awyr agored; (yn y nos) o dan y sêr
dindan ar seizh a., dindan forzh peseurt a. ym mhob / drwy bob tywydd, beth bynnag / ta beth fyddai/fyddo’r tywydd
diougan a fall/vrav a. arwydd o dywydd gwael/teg
diougan an a., keleier an a. rhagolygon y tywydd
doareet/stummet mat eo an a., feson vat zo gant an a. mae hi’n argoeli’n dda (am y tywydd)
e berr a. mewn amser byr
e berroc’h a. mewn llai o amser; yn gynt
e poent hag en a. mewn da bryd; yn brydlon
en a. gozh yn yr hen amser/ ddyddiau, slawer dydd, amser maith yn ôl, pan oedd Adda’n grwt, pan oedd Adda yn ei bais, amser yr arth a’r blaidd
en a. zo bremañ y pryd/cyfnod hwn, ar hyn o bryd, yr adeg hon/ yma, y dyddiau hyn, nawr
en hevelep a., er memes a. (ar) yr un pryd
er pevar a. yn y pedwar tymor
erru eo pell an a. mae hi wedi mynd yn hir (am amser); mae hi wedi mynd yn hwyr
evit nompas koll a., kuit da goll a. er mwyn peidio gwastraffu/bradu amser, i arbed amser
evit ur frapad/pennad a. am getyn/ dipyn/gyfnod/ysbaid
gant an a. hag an avel ez a pep anken war o divaskell, gant kolo hag a. e teu da eogiñ ar mesper / e veüra ar mesper, pep tra a dremen gant an a. amser a wna gynefin, eli i bob dolur yw amser, rhag pob clwyf : eli amser, mae amser yn gwella/ lleddfu pob dolur/poen, amser yw’r meddyg (gorau), nid meddyg fel amser
gant ar boan/basianted hag an a. a-benn a bep tra / eus pep tra e teuer, gant pasianted hag a. a-benn a beb tra e teuer, gant hir a. e teuer a-benn a bep tra / e vez graet meur a dra pwyll ac amynedd a bar hyd y diwedd, ‘caffed amynedd ei berffaith waith’, amynedd yw eli pob dolur / yw mam pob doethineb; araf a sicr a ennill y gamp, dyfal donc /am(a)l gnoc a dyrr y garreg
hennezh a fell dezhañ kaout ar marc’h hag an a. mae e am gael y geiniog a’r geiniogwerth, mae e am gadw’r dorth a’i bwyta, mae hwnna am gael y gacen, y geiniog a char y becer
hervez ma vo an a., se a zepant an a. mae’n dibynnu ar y tywydd
kas/lak(a)at/tremen o a. treulio’u hamser
kavout berr an a. gweld yr amser yn hedfan
kavout hir an a. gweld/teimlo yr amser yn hir, gweld pob munud/ muned yn awr
koll o a. colli’u hamser, gwastraffu/bradu’u hamser, treulio’u hamser yn ofer
n’eo ket un a. da vont er maez ’dyw hi ddim yn dywydd (da) i fynd allan/mas (ynddo)
na buan/fonnus e tremen an a.! on’d yw’r amser yn hedfan!
ober e a. gwneud ei wasanaeth milwrol
pell a. eo bet mae wedi bod am amser (maith) / yn hir / am oesodd / am hydoedd
pep tra a dremen/ya gant an a. mae popeth yn mynd gydag amser, ’does dim byd yn para am byth
pep tra en deus e a. mae amser i bopeth
petra a ray an a.? beth mae’r tywydd am ei wneud? sut/siwd dywydd fydd hi?
ro a. din da brederiañ rho amser i fi/mi feddwl/ystyried
setu amañ un a. avat! dyma/am dywydd!
un a. zo bet bu amser/adeg, (ar) un adeg, un waith
ur wech an a. gw. gwech
war wasaat / zisteraat eo aet gant an a. mae wedi dirywio gydag amser, mae wedi gwaethygu gyda’r blynyddoedd
a.-da-zont dyfodol
a.-dremenet gorffennol
a.-soudard gwasanaeth milwrol
a.-vremañ amser presennol (gram.)
amzerioù amserau; misglwyf
a-hed an amzerioù ar hyd yr oesau
amzer! ebych. aros/arhoswch (funud/ funed)!
amzere(at) a. anaddas, anghyfaddas, anweddaidd, anweddus
amzeriañ be. amseru; dyddio
un islavarenn a. cymal adferfol amser
amzeriñ be. aros, oedi
amzerioù ll. amzer qv. misglwyf
amzervezh b. -ioù cyfnod, oes
a. aour oes aur
an1 bann. bendant (o flaen llaf., n-, d-, h-, t-) y(r), 'r
an2 bf 1 un. pres. myn. mont
añ(ig) g. (iaith plentyn) sws
anal/alan b. anadl/anal, gwynt
a. en deus, hir e a. mae pâr da o (y)sgyfaint gydag e / ganddo (fo) , mae digon o ana(d)l gydag e / ganddo fo
bezañ berr e a. gantañ, kaout poan o tennañ war e a. bod â diffyg ana(d)l arno, bod yn brin ei ana(d)l, bod yn fyr ei wynt, bod mas o bwff (ar laf.), bod â’i fegin yn dynn (ffig.)
bezañ e a. war ub./udb. bod â’i fryd/lygad/wyn ar rn/rth
bezañ en a. ub. bod ym meddiant rhn / yn eiddo i rn; bod o dan fawd/ bawen rhn, bod yng ngafael rhn; bod o dan awdurdod/ddylanwad rhn
keit ha ma c’hwezho a. ennon tra bo ana(d)l yno’ i
koll e a. colli’i wynt/ana(d)l, mynd mas o bwff (ar laf.)
tennañ war e a. anadlu, tynnu’i ana(d)l
tennañ don war e a. anadlu’n drwm; anadlu’n ddwf(w)n, tynnu ana(d)l ddofn/ddwf(w)n
analad/alanad g. anadliad
betek e a. diwezhañ hyd at ei ana(d)l ola’, hyd ddiwedd ei oes
analañ/analat be. anadlu
analizañ be. dadansoddi; dadelfennu
ananaz torf. ananezenn b., ur penn-ananaz g. pîn-afalau ll pîn-afal
Anaon ll. eneidiau'r meirw
kloc’h an A. cnul
joa d’o A.! heddwch i’w llwch!
mont da/d’an A. marw, darfod, mynd i’r gogoniant, croesi ffin amser
anaoudegezh b.-ioù adnabyddiaeth; cydnabyddiaeth, gwerthfawrogiad, diolch; ymwybyddiaeth; synnwyr (cyffredin)
a. o deus an eil ouzh egile maen nhw’n (ad)nabod ei gilydd, mae’r naill yn (ad)nabod y llall
bezañ hep a. bod heb synnwyr; bod yn anymwybodol
bez’ a zo tud ha n’o deus kalz a a. mae yna bob(o)l sy’n brin/ddiffygiol o synnwyr (cyffredin)
dont en e a. dadebru, dod ato’i hun(an)
hep reiñ/roiñ a. da zen ebet heb yn wybod i neb, yn ddiarwybod i bawb
kaout a. bod yn gyfarwydd/ ’nabyddus â; gwerthfawrogi, bod yn werthfawrogol
koll an a. mynd yn anymwybodol, cael haint, llewygu, pango (ar laf.)
ober a. gant ub. dod i ’nabod rhn
penaos ho peus graet a. ganti? sut/siwd y daethoch chi i’w ’nabod hi?
ur plac’h a a. merch gall/ddeallus/ synhwyrol
a.-vat gwerthfawrogiad
anaoudek a diolchgar, gwerthfawrogol; medrus; cyfarwydd; tra gwybodus/dysgedig, goleuedig iawn
anaout be. gw. ana(vez)out
anarkiezh b. anarchaeth
anarkour g. -ien, anarc’hist g. -ed anarchydd
anar-zall b. dallneidr, slorwm
anat a. amlwg; clir, eglur; gwybyddus, hysbys
a. eo d’an holl mae’n glir/amlwg i bawb; mae’n wybyddus/hysbys i bawb
diskouez a. dangos yn glir/eglur
lakaat a. amlygu; hysbysu, gwneud yn wybyddus/hysbys
anataenn b. -où prawf; gwireb
anave(z)et abf anavezout qv. adnabyddus, gwybyddus, cyfarwydd; enwog, nid anenwog
anave(z)etañ gradd eithaf abf anave(z)et qv.
Livr el Labourer a zo unan eus ar skridoù gwenedeg a. Livr el Labourer yw un o’r gweithiau Gwenedeg mwyaf adnabyddus / enwog
anave(z)out be. adnabod; bod yn gyfarwydd/’nabyddus (â); gwybod, gwybod am; cydnabod; gwelet/ gwelout, canfod, sylweddoli
a. ar wirionez cydnabod y gwir(ionedd)
a. un den diouzh e vouezh/zoare/ gomz ’nabod dyn/un wrth ei lais/osgo/siarad
n’anave(z)an ket kaer/mat anezhañ’dwy’ i ddim yn ei ’nabod e’n dda
n’anavezan ket anezhañ - tamm ebet ’dwy’ i ddim yn ei ’nabod o gwb(w)l / o bob(o)l y byd, ’does ’da fi / gen i ddim adnabyddiaeth ohono o gwb(w)l
n’anavezer mat ar c’hi ken na vez sachet war e fri, n’anavezer mat ur c’hazh ken na vez sachet war e lost ’ddoi di ddim i ’nabod neb yn iawn nes i ti ddamsang/sathru ar ei droed/gorn e/o
pa’z anavezas piv oa pan welodd/ ganfu/sylweddolodd/ddeallodd pwy oedd e/hi
añchañ be. aredig, torri cwys
andeledenn b. (bot.) carn yr ebol, dail/llun troed yr ebol, Alan (Bach), dail baco, troed y tarw, pesychlys [Tussilago farfara]
andon b. -ioù ffynhonnell, tarddiad
andor g. cysgod
anduriñ be. diodde’/godde’
ur plac’h n’andur nag avel na heol merch/gwraig/menyw/dynes anodd ei phlesio
andred g. lle, man
andrugar a. garw, anghwrtais; didostur, didrugaredd/anhrugarog, creulon
anduilh torf. -enn b. selsig enfawr (a wnaed o berfedd mochyn)
anduilhenn b. -où (ffig.) selsigen fawr (a wnaed o berfedd mochyn); (ffig.) twpsyn/twpsen, ffŵl, hercall, un c(h)warter/hanner call a dwl, un hanner pan, hurtyn, ’nerco
andur(iñ) be. dioddef, godde’
a-nebeudoù adf yn dameidiau bach ar y tro, bob yn damaid/dipyn, ychydig ar y tro, yn raddol; o ergyd i hwb
anell b. -où dolen gadwyn
aner1 a. ofer, seithug, di-fudd, diwerth, anfuddiol
en a. yn ofer, yn ddi-fudd, i ddim byd
anez labour prezeg a. (- kentañ prezeg a zo ober) ofer geiriau heb weithredoedd, rhaid gwneud yn ogystal â dweud; diflanna geiriau ond erys gweithredoedd, mae gweithredoedd yn well na gair
labour a. gwaith ofer/di-fudd
aner2 g. -(i)où gwaith corfforol dyledus i’r meistr tir / i sgweiar y plwy’
devezhioù a. dyddiau gwaith i’r meistr/sgweiar
ober aner(i)où gwneud gwaith/ job(s) i’r meistr/sgweiar
a-nerzh-brec'h adf â nerth (bôn) braich; ag eli penelin (am lanhau)
a-nerzh-kalon adf. â’i holl allu, hyd eithaf ei (g)allu
a-nerzh-korf adf â'i holl egni/nerth, yn egnïol iawn
a-neuze adf o hynny ymlaen,(am) byth wedyn
aneval g. -ed anifail, creadur
a-nevez adf ail-, o'r newydd, (unwaith) eto, unwaith yn rhagor, eilwaith; yn ddiweddar (h.y. heb fod llawer o amser oddi ar hynny)
a-n. vet newydd fod
a-n. zo eo bet gwerzhet an ti-se newydd ei werthu y mae’r tŷ yna, yn ddiweddar y gwerthwyd y tŷ yna
ar Vretoned …en em daolo a-n. da garet o bro bydd y Llydaw-wŷr yn ymroi o’r newydd i garu’u gwlad, bydd y Llydawiaid yn ailddechrau caru’u gwlad
betek a-n. zo hyd yn ddiweddar
gwelet/gwelout a-n. gweld eto / o’r newydd; . adolygu, edrych eto, bwrw golwg o’r newydd; diwygio
lenn a-n. ailddarllen, darllen eto/ eilwaith / o’r newydd
tud a-n. dimezet pob(o)l/pâr newydd briodi
a-n.-flamm yn ddiweddar iawn
anez1 adf fel arall
anez2 (da) ardd. heb, heblaw (am), oni bai (am)
a. arc’hant, gwin ha merc’hed e ve didrouz an dud er bed, a. ar gwin hag ar merc’hed ne ve ket kalz a drouz er bed y gwin a’r merched yw gwraidd pob drwg
a. ar yec’hed n’eus netra iechyd yw’r cwb(w)l / yw popeth, gwell iechyd na golud, nid cyfoeth ond iechyd, gorau cyfoeth: iechyd
a. da se heblaw am hynny, oni bai / pe na bai am hynny
a. ober an dra-se e vo kollet pep tra oni wneir hynny fe gollir popeth
ne zeuy e kêr a. tremen dre zu-mañ ddoi di ddim i’r dre heb alw gyda fi /gyda ni / yma (yn ein tŷ ni) / acw (yn ein tŷ ni)
a. da se oni bai am hynny
a. din oni bai amdana’ i
anez ma; anez na cys. oni
dibaot siminal ne voged - a. na ve tan en oaled ’does dim mwg heb dân
anezhañ, anezhi, anezho/anezhe ardd. a, eus
anezhañ e-unan ar ei liwt ei hun(an), o’i ben a’i bastwn ei hun(an)
n’em eus ket gwelet anezhañ ’dwy’ i ddim wedi’i weld
n’eo nemet ur sac’had eskern anezhañ/ anezhi ’dyw e/hi yn ddim ond croen ac esgyrn
o vezañ kristen anezhañ gan ei fod yn gristion
pa oa bugel (anezhañ/anezhi) pan oedd yn blentyn
kerz da gerc’hat anezhi cer/dos i’w hôl/nôl/mofyn (hi)
kresteiz anezhi a hithau’n ganol dydd
teñval ha fresk an noz anezhi a’r nos yn dywyll ac yn oer
kalz anezho/anezhe a oa lazhet lladdwyd llawer ohonyn nhw
kemer anezho/anezhe cymer nhw
anglikan1 a. Anglicanaidd
an iliz a. Eglwys Loegr, yr Eglwys Anglicanaidd/Wladol
Anglikan2 g. -ed aelod yn Eglwys Loegr
anian/anien b. anian; greddf
diwar/dre a. yn reddfol
añjelus g. angelws
Anglichen/Anglizien ll.g. Saeson
anken b. -ioù ing, gwewyr; galar; gofid, pryder, aflonyddwch meddwl; trallod, tristwch; eisiau, angen; eisiau bwyd
ankeniet abf galarus; gofidus, pryderus, mewn gwewyr (meddwl); trallodus, trist
a. forzh, gwall-a. gofidus/pryderus dros ben
ankenius a. alaethus, blin, ingol, trallodus, trist, torcalonnus, poenus
Ankou: an Ankou g. angau, marwolaeth; (y)sgerbwd
evel an A. emañ, liv an A. a zo en e gerc’henn / en he c’herc’henn mae golwg angau / golwg y bedd / golwg drengaidd arno/arni
karr(igell) an A. toili
kozh ha yaouank ha da bep oad an A. ’zeuio d’o falc’hat, arabat krediñ dont a-benn eus an A. un cyflwr pawb yn angau, mae mor fynych yn y farchnad groen yr oen â chroen y ddafad, nid edrych angau pwy deca’i dalcen, ni ffy neb rhag angau, rhag angau ni thycia ffoi
labous an A. aderyn corff , tylluan wen
tremenet eo an A. drezon aeth rhyw gryd/esgryd lawr fy nghef(e)n, ’roedd rhn yn cerdded dros fy medd (ffig.)
treut evel an A. fel (y)sgerbwd o denau, yn drengaidd o denau
ankouaat be. anghofio
ankou(nac’h)aus a. anghofus
ankouazh g. angof, ebargofiant
ankounac'h g. angof, ebargofiant
ankoun(ac'h)aat be. anghofio
arabat deoc’h a.! peidiwch (ag) anghofio!
ankoun(ac’h)aet abf ankounac’haat qv. wedi anghofio; wedi’i (h)anghofio
a. eo mae wedi mynd yn angof, mae wedi mynd i ebargofiant, mae wedi mynd dros gof
a. ’m-eus rwy’ i wedi anghofio, mae wedi mynd yn angof gen i
Anna epb. Ann
annev b. -ioù eingion/einion
annez g. -(i)où annedd, cartre’; celficyn, dodrefnyn
ober e a. byw; cartrefu, ymgartrefu, arosfeio
ti-a. tŷ byw/annedd
pezh-a. celficyn, dodrefnyn
annezad g. annezidi, annezer g. -ien preswylydd/preswyliwr; saer/ lluniwr celfi/dodrefn/moddion
annezañ be. byw/preswylio/trigo (yn); cartrefu, ymgartrefu, ymsefydlu, arosfeio, bwrw gwreiddiau (ffig.); cyfaneddu; lletya, rhoi llety (i), cael llety; dodrefnu
annezidi ll. annezad qv. preswylwyr, trigolion
annoar b. -ed anner, treisiad, heffer
ano gw. anv
anoaz g. tristwch; niwed, loes
anoaziñ be. blino, poeni, gofidio, pryderu; anafu, niweidio, clwyfo; cleisio; gwasgu, crychu
anoazus a. sensitif, teimladwy, hydeiml, hawdd ei glwyfo/chlwyfo, croendenau; parod i glwyfo erall â’i (g)eiriau
anorak g. -où anorac
anoued g. oerfel
klevet (ouzh) an a. teimlo’r oerfel
ant g. -où, añchoù cwys, rhych; llinell, streipen, rhes; pelydryn; aden, olwyn, braich (peiriant)
antell b. -où mag(a)l
antell(añ) be. gosod (mag(a)l); llwytho (dryll)
anterin a. cyflawn, cyfan, llawn
un den a. dyn agos i’w le, dyn gonest/taliaidd
ur marc’h a. march, stalwyn/ staliwn
antre g. -où agoriad, mynediad; cyntedd
antreal/antren be. mynd/dod i mewn; treiddio, mynd yn ddwf(w)n
a. eus ul lec’h bennak dychwelyd o rywle
a. hep aotre/gwir mynd mewn heb ganiatâd, tresbasu/tresmasu
antronoz adf drannoeth/trannoeth
a.-veure/-vintin fore trannoeth
anuz-dall bg. neidr ddall/ddefaid
anv g. -ioù enw; teitl; sôn, cyfeiriad
a. mat enw iawn; enw da
a. zo mae yna sôn/si
a. zo da sevel un ti evitañ mae ’na sôn am godi tŷ iddo
a. zo eus kement-se er c’hazetennoù mae sôn am hynny yn y papurau (newydd)
a-bouez/diwar-bouez/dre (e) a. wrth ei enw
dindan an a. wrth yr enw
ne oa ket anavezet nemet dindan an a. a Herri ’doedd neb yn ei ’nabod ond wrth yr enw Herri
dispenn a. ub. pardduo (cymeriad) rhn, difrïo rhn
en a. Doue! er mwyn Duw! yn enw’r Tad! ’neno’r Tad (ar laf.)
kaout a. kaer/mat bod ag enw da
kaout an a. da vezañ bod â’r enw o fod, mae sôn ei fod/bod, dwedir ei fod/bod
kaout udb. war/en e/hec’h a. bod yn berchen ar rth, bod â rhth ar ei (h)elw
klevet a. eus ub./udb. clywed sôn am rn/rth
laka(a)t e a. cofrestru; llofnodi, torri’i enw; ei gynnig ei hun(an), rhoi ei enw gerbron
laka(a)t ub. en a. e dad, ober a. e dad eus ub. galw rhn wrth enw ei dad
ne oa a. ebet eus an afer er gazetenn ’doedd dim cyfeiriad o gwb(w)l at yr helynt / ’doedd dim sôn am y peth o gwb(w)l yn y papur
ne oa ket a. ganto da vont d’ar gêr ’doedd dim sôn gyda/ganddyn nhw am fynd adre’, ’doedd dim argoel/siâp mynd tua thre’ arnyn nhw
ober a. eus enwi, crybwyll, cyfeirio at, sôn am
ober udb. en a. ub. gwneud rhth yn enw / ar ran rhn
petra eo hoc’h anv? peseurt/ petore a. hoc’h eus? beth yw eich enw?
a.-badez/-bihan enw bedydd
a.-familh/-tiegezh cyfenw
a.-gwan ansoddair
a.-gwan-verb ansoddair berf, rhan-gymeriad gorffennol
a.-kadarn enw (gram.)
a.-stroll enw torfol (gram.)
a.-verb berfenw
anvet abf envel qv. o'r enw, a enwyd; wedi’i benodi/phenodi; wedi'i ethol/ hethol
a. da gannad wedi’i ethol yn aelod seneddol
a. war ur post kelenner wedi’i benodi’n athro, wedi cael swydd athro
anzav1 be. adde(f), cyfadde(f); cydnabod, derbyn
a. ar wirionez cyfadde’r gwir; wynebu’r ffaith/gwirionedd
ret en a. rhaid cydnabod; chwarae teg
anzav2 g. - ioù addefiad, cyfaddefiad
a. e bec’hed cyffesu/cydnabod ei bechod, cwympo/syrthio ar ei fai, cydnabod/derbyn ei fod ar fai
ao1. talfd < aotrou qv.
ao. ao talfd < aotrounez qv.
ao2 a. gw. azv
a-oad gant ardd. yr un oed(ran) â
tamm-pe-damm a-o. ganti mwy neu lai yr un oed(ran) â hi
aod b. -où, aochoù glan; arfordir, glan môr, traeth
boued/traoù a. pysgod cregyn glan môr, cregynbysg
chom en a. aros ar y lan/tir, aros ar y traeth
dont en a. dod i lan y môr; dod i’r lan; dod i dir, cyrraedd y lan/tir
evned a. adar y glannau
mont d’an a mynd i’r traeth / i lan y môr / i ddŵr y môr; mynd i bysgota (ar y lan); mynd i hel(a)/ gasglu gwymon
mont en a. glanio (o long), dod i dir; mynd i’r traeth / i lan y môr / i ddŵr y môr; mynd i bysgota (ar y lan)
paotred an a. pysgotwyr y lan
teil a. gwymon (i wrteithio/ achlesu’r tir)
tud an a. pob(o)l y glannau / yr arfordir
aochañ be. dod i dir, glanio; pysgota ar y lan; crynhoi/hel gwymon
aocher g. -ien un yn ennill ei damaid/ fywoliaeth o’r môr a’r tir
tad-kozh Naїg a oa a. tro-dro Mogerieg enillai tad-cu Naїg Rozmor ei fywoliaeth o’r môr a’r tir yn ardal Mogerieg
aon g. of(o)n, dychryn, braw
a. spontus ’oa krog ennañ ’roedd llond bol(a) o of(o)n arno, ’roedd yn crynu yn ei (e)sgidiau, ’roedd e’n cael cathau bach (ffig.)
kaout a. rak/ouzh udb. bod ag of(o)n rhth
laka(a)t/ober a. d’ar vugale hala of(o)n/braw ar y plant, dychryn y plant
m’eus aon mae arna’ i of(o)n, ’rwy’n ofni; ’rwy’n credu
mil a. en doa - ken ’oa tremenet an Ankou dre e choug, da la(va)ret eo, en doa bet ur gridienn fe gafodd gymaint o of(o)n fel yr aeth rhyw ysgryd/ gryndod drwyddo
ur gaouad/revrad a. llond bola/twll o of(o)n, of(o)n drwy’i galon/chalon
aonik a. ofnus
Aostrali b. Awstralia
Aostraliad g. -ed brodor o Awstralia, Awstraliad
Aostria b. gw Aotrich
aotenn b. -où ellyn
aoter b. -ioù allor
aotre g. -où caniatâd, hawl; trwydded
aotreeg g. -ien gŵr gradd, un wedi graddio, un â gradd (ganddo)
aotreegezh b.-où gradd baglor
tapet e/hec’h a. gantañ/ganti graddedig, wedi graddio
aotren be. rhoi caniatâd, caniatáu; awdurdodi
Aotrich, Bro A. b. Awstria
Aotrichian g. -ed brodor o Awstria, Awstriad
aotrou g. -nez, -ien arglwydd; syr; bonwr, Mr.; gŵr bonheddig
A. Kerarbornig Siôn/Huwcyn Cwsg
hennezh zo un a. bihan mae’n hen lordyn bach, mae’n ceisio bod yn bwysig, mae e’n swagro, mae o’n llancio
aotrouien, aotrounez ll. aotrou qv.
a-ouez (da) ardd. yn wybyddus/hysbys (i)
a-o. d’an holl yn wybyddus/hysbys i bawb
a-o. din am/ar a wn i, hyd y gwn i
aour g. aur
a. rik/fetis/gwerc’h aur coeth/pur
dastum a. hag arc’hant crynhoi/ casglu/cynilo arian, plufio’i nyth (ffig.), ymgyfoethogi
dastum a. gant ar rozell rhofio’r arian i mewn, gwneud arian fel chwarae/gro/slecs / y mwg
kement (tra) a luc’h/lufr/lintr/ lugern n’eo ket a., ouzhpenn an a. a lufr nid aur popeth melyn
n’emañ ket an a. ganin war ar raden, ne ran ket a. gant morzholioù ’dwy’ i ddim yn graig o arian
ne gouez morse an a. e godell an den dilabour y ci a gerddo a gaiff (asgwrn i’w bilo), egni a lwydd, ni cheir da heb lafur, dim poen : dim elw
talvezout e bouez / he fouez a a. bod yn werth ei bwysau/phwysau mewn aur, bod yn werth y byd
aouredal g. (bot.) creulys, greulys, penfelen [Senecio vulgaris]
aozañ be. paratoi; ffurfio, llunio, gwneud; cyfansoddi; trefnu; coginio/paratoi (pryd); atgyweirio; ailosod (aelod)
aozer g. -ien awdur; cynllunydd; trefnydd; meddyg esgyrn
aozilh torf. -enn b. gwiail
api g. gwyliadwraeth
bezañ/chom war e/he a. bod ar ei (g)wyliadwraeth
apotiker g. -ien fferyllydd
apotikerezh g. fferyll(i)aeth
aprouiñ be. caniatáu, cadarnhau, cymeradwyo, awdurdodi, gwarantu
ar1 bann. bend. (o flaen cyts. ac eithrio n-, d-, t-, h- ac l-) y(r), 'r
ar2 ardd. ar
arabadiñ be. rhygnu ar yr un hen gân, dweud yr un peth drosodd a thro/ throsodd, ailadrodd hyd at syrffed
arabadus a. ailadroddllyd/ailadroddus hyd at syrffed, syrffedus
arabat adf peidier; paid; peidiwch; gwaherddir, rhaid peidio, na!
a. butuniñ! gwaherddir ysmygu!
a. dit gwerzhañ ar vi e revr ar yar paid â bwyta’r ŵy/wy cyn ei ddodwy, na waria dy geiniog cyn ei chael, na chyfra’r cywion yn eu cibau
a. kanañ a-raok dozviñ rhaid peidio â chlochdar/brolio yn rhy gynnar
a. klemm! paid/peidiwch (ag) achwyn! paid/peidiwch conan/ cwyno/grwgnach!
a. mont e-barzh! a. mont tre! dim mynediad!
a. mont war-dro! paid/peidiwch â mynd yn agos! peidiwch â mynd ar ei gyfyl (am le, peth, person ayyb.)!
a. ober gwad fall! a. en em chalañ! paid/peidiwch poeni / â phoeni (dy ben / eich pen)!
a. touch! na chyffyrdder (ag e / â hi)! paid/peidiwch â chwrdd/ chyffwrdd (ag e / â hi)!
araj g. cynddaredd (medd.)
mont en a. (ffig.)cynddeiriogi, mynd yn gynddeiriog / yn wyllt / yn benwan (walocs) / yn gandryll / yn gacwn gwyllt / yn ynfyd, gwylltio’n gacwn, colli’i dymer/thymer, colli’i limpyn, mynd (mas) o’i gof/chof
arajiñ be. bod â’r gynddaredd, cael y gynddaredd; mynd yn gynddaredd/ gynddeiriog, cynddeiriogi
arall a. arall; eraill
a.-vro gwlad estron
a-ramp adf bag(a)l-di-bowt
araog g. -où (pen) blaen
en a. yn y (tu) blaen
en a. emañ an horolaj mae’r cloc yn glou/fuan, mae’r cloc ymlaen (ar laf.)
war an (tu) a. ar y (tu) blaen
araok/a-raok1 a. blaen; gynt, blaenorol
ar rodoù/rojoù a. yr olwynion blaen
ar sizun a. yr wythnos flaenorol/ gynt
ar vaouez-se gant he beg a. y fenyw yna â’i thafod parod / â’i cheg fawr (ffig.)
er penn a. yn y (pen) blaen
un dant a. (un) dant blaen
araok/a-raok2 adf ynghynt, ymlaen llaw; ymlaen, yn ei flaen/blaen
mont a. mynd ymlaen / yn ei flaen/ blaen, dal(a)/para i fynd, dal ati; ymadael, mynd (bant/ymaith / i ffwrdd); codi/cwnnu (am bris), mynd yn ddrutach
araok/a-raok3 ardd. cyn, o flaen
a. kanañ ar gousperoù e ranker anaout an oferenn-bred rhaid cropian cyn cerdded; agor dy lygaid cyn agor dy geg
a. e amzer/goulz o flaen ei amser/ oes
a. koan cyn swper
a. kreisteiz cyn canol/hanner dydd
a. meuliñ pe tamall - gwel hag eñ ez eo leal rhaid agor dy lygaid cyn agor dy geg, rhaid gwybod y ffeithiau cyn mynegi barn
(an deiz) a. dec’h echdoe
da vreur a zo arru(et) a. dit mae dy frawd wedi cyrraedd o dy flaen di / o’th flaen
klaskit roudoù ho teod a. komz agorwch eich llygaid cyn agor eich ceg
araok ma cys. cyn
a. ma oa deuet ar glav cyn y glaw, cyn i’r glaw ddod
a. ma vo deiz cyn y wawr, cyn iddi wawrio
araokaat be. symud ymlaen, gwthio ymlaen, tynnu ymlaen; ffynnu, mynd ar gynnydd; cyflymu, ennill (am gloc)
araokadenn b. –où, araokadur g. -ioù cynnydd, datblygiad
araous a. croes, blin, gwenwynllyd, anfoddog, piwis, anodd ei blesio/ phlesio
arar g. erer aradr
arat be. aredig
a-ratozh adf yn fwriadol
a-ratre adf mewn cyflwr da
arbel b. gw. armel
arbenn: en arbenn da ardd. at, tuag at
arbenniñ (ouzh, da) b. gwrthwynebu
arbennour g. -ien gwrthwynebwr, gwrthwynebydd cydwybodol
arboell1 g. darbodaeth, arbediaeth
arboell2(añ) be. cynilo, arbed, tolio, bod yn ddarbodus
a. pa garer - ’benn antronoz e kaver a gadwer : a geir wrth raid, cadw : mi gei
arboellamant g. cynildeb (ag arian), darbodaeth
arboellañ be. cynilo
arboellañs b. crintachrwydd
arboeller, arboellus a. darbodus, cynnil (â’i (h)arian), economaidd
arboellerezh g. economeg
arboellour g. -ien economegydd
arched gb. -où arch, coffin
archer g. -ien heddwas, plismon
archerdi g. -où gorsaf yr heddlu
arc'h b.-ioù, irc'hier cist, coffor; padell dylino; bin bara; bwa, cromen
arc'had b. -où llawn cist, llawn coffor
arc'hael g. -ez, -ed archangel
arc'hant g. a thorf. arian
a. bev arian byw
a. bihan arian bach, cyflog fach/ bach
a. en deus da ober teil mae e’n graig o arian
a. foranet, a. skoet er mor gwastraff/bradath arian, arian wedi’i wario’n ofer
an a. a c’hounez an a. mae cyfoeth yn magu cyfoeth; i’r pant y rhed y dŵr
an a. a gomz nid oes clo na ddetcly allwedd arian, allwedd arian a egyr bob clo, yr agoriad aur sy’n agor pob clo, mae arian yn prynu pob peth, mae pob peth i’w gael am arian, arian sy’n rheoli’r byd, arian sy’n mynd â hi, arian sy’n cyfri’, arian a wna i’r gaseg duthio
an a. a zeu a berzh an diaoul a zistro buan da houarnañ Paol, an a. a zeu dre an hent f. / an a. danzeet fall a ya da fall ni lwydda bendith nas haedder, ni lwydd eiddo un anonest, ceiniog anonest aiff â dwy gyda hi, elw drwg fe dawdd yn ddi-rad, hawdd ei gael hawdd ei wario
an a. zo berr e lost, berr eo lostoù an a., an a. ne badont ket mae arian yn mynd fel dŵr, llysywen mewn dwrn yw arian
amañ ne vez ket graet an a. war an oaled ’dŷn ni ddim yn graig o arian, ’dyw arian ddim yn tyfu arnon ni
ar wreg, an a. hag ar gwin o deus o mad hag o binim mae i wraig, arian a gwin eu bendith a’u melltith
berr an a. gantañ/ganti/ganto yn/sy’n brin o arian
bezañ berr gant an a. bod yn fyr/ brin o arian
bezañ degouezhet (ur bern) a. (da ub.) bod (rhn) wedi dod i arian (mawr)
drailhañ/drastañ/foeltrañ/foetañ/ fripañ/ foraniñ (e) a., skeiñ (e) a. a-druilh-drast gwastraffu/bradu ei arian, gwario/hala (ei) arian yn ofer / fel dŵr, bod yn halfawr
gounit/ober a. evel (ober) glav, gounit a. a-rozell / gant ar rozell, rozellat a. rhofio’r arian i mewn, gwneud arian fel chwarae/gro/slecs/ y mwg, ennill arian mawr
gwelloc’h skiant eget a. gwell pwyll nag aur
hennezh a fell dezhañ kaout ar marc’h hag an a. mae hwnna am gael y geiniog a’r geiniogwerth, mae e am gadw’r dorth a’i bwyta hi, mae am gael y gacen a’r geiniog - (a char y becer), mae am chwarae â’r afal a’i fwyta
hennezh a ouie gounit a. hag ar re all a ouie fritañ arc’hant fe wyddai e siwd i wneud arian a gwyddai’r lleill siwd i wario/fradu/wastraffu arian
kaout a. bod ag arian (yn eiddo iddo/iddi), bod yn ariannog/ gyfoethog/gefnog
kaout a. d’ober teil (hag aour da verniañ gant ur forc’h houarn) bod yn graig o arian; mewn baw mae hel arian
ne ran ket a. war an oaled ’dwy’ i ddim yn graig o arian
nep en deus a. hag a ro en deus mignoned e pep bro gw. mignon
ober a. evel ober glav gwneud arian fel y mwg / fel slecs
ober un doue eus an a. addoli’r llo aur
a.-bev arian byw
a-butun arian baco; cildwrn
a. diouzhtu/dizolo/a-benn arian parod
a. laosk/sec’h/louedet arian sychion
a.-kred arian benthyg
a.-melen darnau aur
a.-paper arian papur, papur(au)
a.-sol cyfalaf
arc’hantaouiñ be. ariannu, cyllido
Arc’hantin, Bro-Arc’hantin(a) b. Ariannin
arc’hant(aou)iñ be. ariannu
arc'hantour g. -ien ariannwr
arc'hbeleg g. arc'hbeleien archoffeiriad
arc'henad g. -où esgid
arc'heskob g. arc'heskibien archesgob
arc'hoazh adf gw. warc’hoazh
ard g. -où crefft, celfyddyd; cyfrwystra, ystryw; ystum
ardoù clemau, (y)stumiau, wynebau, siap(s)au
mamm an ardoù fall y gonen/ geintachen benna’
tad an ardoù fall y conyn/ ceintachyn penna’
ardamez g. -où arwydd(lun), emblem
ardamezek a. symbolaidd, arwyddluniol
ardamezus a. arwyddocaol
ardevel be. (am law) tawelu, gostegu, ysgafnu/ysgawnu
ardivink g. -où peiriant, teclyn
a-rekin adf yn anfoddog, o’i (h)anfodd, yn erbyn ei (h)ewyllys, yn groes i’r graen (ffig.), llwr’ ei gef(e)n/chef(e)n/gwt/chwt (ffig.)
arem g. pres
a-renk adf gyfuwch â’i gilydd, o’r un dosbarth/safle
a-renk gant ardd. gyfuwch â, o’r un dosbarth/safle â
a-reor/revr (ffig.) adf ar ei hôl hi, ar ôl (â’i (g)waith)
chomet on a-r. hiziv ’rwy’ ar ei hôl hi (â’m gwaith) heddiw
arest g. -où ataliad; gwa(ha)rdd
laka(a)t a. war marc’hadurioù ub. rhoi gwa(ha)rdd ar fusnes rhn, cymryd meddiant o fusnes rhn
arestoù carchar
arestiñ be (a)rest(i)o
a-reuziadoù adf. bob yn hyn a hyn, yn ysbeidiol, yn hyrddiadau, fesul plwc, nawr ac yn y man
a-rez ardd. yn gydwastad â; ar bwys, gerllaw, yng nghyffiniau, wrth, yn agos i, yn ymyl
troc’hañ un tamm kig a. an askorn torri tamaid o gig wrth yr asgwrn / ar hyd yr asgwrn
a-r. da bevar ugent vloaz tua phedwar ugain oed, oddeutu / o gylch / marce (ar laf.) pedwar ugain oed, rhyw bedwar ugain oed
a-r. da ub. cyfartal/cyfradd â rhn
argad g. -où ymosodiad
a.! i’r gad! ymlaen (â ni/chi)!
argas be. erlid, hela, ymlid; bwrw allan, diarddel
argemmañ be. amrywio, newid ychydig; codi a gostwng (am bris); addasu
Argoad g. Argoed, perfeddwlad goediog Llydaw
argouraouiñ be. cynysgaeddu, gwaddoli
argouroù g. cynhysgaeth, gwaddol
argoll g. colledigaeth, difancoll, distryw; cyfyngder, enbydrwydd, perygl
en a. mewn enbydrwydd/ cyfyngder/perygl
arguzenn b. -où amddiffyniad, ymresymiad / dadl o blaid
arian1 a. Ariaidd
Arian2 g. -ed Ariad, Arian
a-ribl ardd. ar hyd
aridennad b. -où rhes; cyfres; rheffyn; olion; litani; cadwyn (o fynyddoedd)
aridennadoù gwad olion gwaed
a-rigenn adf yn rhes
arlene adf y llynedd
arliv g. -ioù arlliw
arloupet abf cynddeiriog, penwan (walocs), gwynad gwyllt, ynfyd, (mas) o’i gof/chof, lloerig
arm g. -où arf
bezañ dindan an armoù bod yn arfog, cario/dwyn arfau; gwneud ei wasanaeth milwr(ol), bod yn y fyddin
armadur g. -ioù arfogaeth
armañ be. arfogi
armanag g. gw. almanag
arme b. -où byddin
pa ’ch erruo an a. dall er gêr pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd Nadolig yn yr haf; (y)fory Siôn Crydd, byth (tragwyddol)
armel/arbel b. -ioù cwpwrdd; wardrob
un a.-yen cwpwrdd oer, oergell
digor eo da a.-servich/selvij (ar laf.), mae drws dy stab(a)l ar agor (ffig.), mae dy falog / dy gopis(h) ar agor
armerzh1(añ/iñ) be. cynilo, arbed, cadw, tolio, bod yn ddarbodus, byw’n gynnil
armerzh2 g. darbodaeth; cynilion; economi
armerzher g. -ien un darbodus; economegydd
arnev g. -ioù stor(o)m, tymestl
arnevek/arnevus a. stormus, tymhestlog
arnevez a. cyfoes, modern
arneveziñ be. moderneiddio
arnod g., arnodenn b. -où prawf, arholiad
aros g. -ioù pen ôl llong, pŵp
arouez gb. -ioù arwydd, nod, marc; symbol; gwynegon, cryd cymalau / cricmala (ar laf.)
arouezel a. arwyddocaol; symbolaidd
aroueziañ be. dynodi, arwyddocáu
aroueziñ be. marc(i)o, rhoi marc/nod (ar), nodi
arouezkelc'h g. sidydd
arouezus a. nodweddiadol
perzhioù a. nodweddion, priodoleddau
arre adf gw. adarre
arrebeuri llg. celfi, dodrefn, moddion
arrez g. blaendal, ernes, adnau
arroud g. -où man, rhan, lle; man cyfarfod; olion; cyfeiriad (gwynt); dyfyniad (o waith mewn print/ ysgrifen)
arroudenn b. -où adran, rhan; detholiad; dyfyniad, llinell; llwyb(y)r; gwely sych afon
mont diwar an a. mynd oddi ar y llwyb(y)r, mynd ar gyfeiliorn; mynd yn rhy bell, mynd dros ben llestri (ffig.)
arru a. gw erru
a. eo dindan dle mae wedi mynd i ddyled
arruz a. cochlyd, â gwawr goch(lyd)
arsa! ebych. hei! felly! nawr 'te! wel! yn wir (i ddyn byw)!
arsailh g. -où, arsailhadenn b. -où ymosodiad
arsailhañ/arsailhat be. ymosod ar, rhuthro ar
arsailher b. -ien ymosodwr
arsanailh g. -où arsenal, ystordy neu ffatri arfau
arsav g. -ioù saib, oediad, stop; gorsaf; cadoediad
hep a. yn ddi-baid/ddi-stop
a.-brezel cadoediad
arsavlec’h g. -ioù arhosfa(n), stop
arseller g. -ien arolygydd, arolygwr
arsellerezh g. arolygiad, arolwg
arsellet/arsellout be. archwilio, arolygu
arsellva b. arsyllfa;
arsenic g. arsenig
artichaod torf. penn-a. g. march-ysgall
artikl g. -où erthygl (o ffydd)
artikloù a feiz bannau ffydd
artizan g. -ed crefftwr
artizanelezh b. crefft, celfyddyd
artrit g. cymalwst, arthritis
a-ruilh adf yn rhowlo/rhol(i)o, dan rowlo/rol(i)o; (ffig.) yn feddw
blev a-r. gwallt cyrliog/cwrlog
kouezhañ a-r. cwympo dwmbwl-dambal
mont a-r. rowlo, rhol(i)o
mont d’ar gêr a-r. mesur yr hewl wrth fynd tua thre (ffig. am ymlwybro’n feddw)
a-ruz adf dan lusgo
n’eo ket kap da vale ken - a-r. e ya / ez a ’dyw e ddim yn gallu cerdded mwyach - dan lusgo y mae’n mynd /yr â
riklañ a-r.-revr llusgo/symud ar ei ben-ôl
arvar g. -ioù amheuaeth, ansicrwydd, petruster; perygl
en a. mewn perygl
hep a. yn ddiamau/ddibetrus heb amheuaeth; yn ddiogel/saff
n’eus a. ebet ’does dim amheuaeth
arvarus a. amheus; petrusgar; ansic(i)r; peryglus
ma teu an dazont da vezañ a. evit an den os daw’r dyfodol i fod yn ansic(i)r i ddyn / i’r ddynoliaeth
arvelen a. melynaidd
arvest g. -où golygfa; act; tablo
a.-tan (arddangosiad) tân gwyllt
arvester g. -ien, arvestiad g. arvestidi gwyliwr
arvesterien cynulleidfa, gwylwyr
arvestiñ be. myfyrio, ystyried
a. ouzh udb. edrych ar rth, gwylio rhth
arvor1 g. -ioù arfordir
(an) Arvor2 g. arfordir Llydaw
arvrec'h b. -ioù, divarvrec'h blaen y fraich
arwenn a. gwynnaidd, â gwawr wen
arwer a. â gwawr werdd, ag arlliw o wyrdd
arwez g. poen (o achos llid neu chwyddi)
arz g. -où celfyddyd
an a. keltiek celfyddyd Geltaidd
an arzoù-kaer y celfyddydau cain
arzel a. celfyddydol
arzell gb. -(i)où daouarzell/divarzell camedd y gar
arzh g. -ed arth
Arzhur epg. Arthur
-Arzhur/arzhuriat/arzhuriek a. Arthuraidd
arzorn g. -ioù, daouarzorn arddwrn
arzour g. -ien arlunydd, artist
asa! ebych. wel!
a-sac'h adf yn llonydd (am ddŵr); ar stop, yn pallu mynd (am gar ayyb.)
asambles adf gyda'i gilydd, ynghyd
asambles gant ardd. gyda, ynghyd â
asant1 a. cytûn
bezañ a. gant ub. bod yn gytûn â rhn, cytuno â rhn
asant2 g. -où caniatâd, cydsyniad, cytundeb
asantiñ be. derbyn, bodloni, cydsynio, cytuno
a-sav adf yn stond
chom (krenn) a-s. sefyll/stop(i)o yn stond
a-s.-taol yn ddisymwth, yn sydyn
asenerezh g ffwlbri, dwli, lol
a-ser gant ardd. yr un pryd â
a-serzh adf yn (union)syth; yn arsgwar, yn berpendiclar
asidu adf yn am(a)l/fynych
asied g. -où, asidi plat
asiedad g. -où plataid
a-silwink adf. yn sigledig/simsan/ ansic(i)r (ar ei draed/thraed)
bezañ a-s. bod yn sigledig, gwegian, simsanu
ask g. -où rhicy(n), hic(yn), toriad
askell1 b. -où, eskell/askilli, divaskell asgell, adain/aden
ober a.-gamm/-gog ceisio ennill serch/ffaf(a)r, cwrso (i ddenu un yn gariad)
unan hir e a. (ffig.) un yn ’nabod pawb o bwys
a-denn-a. ar wib, ar frys, yn gyflym
a.-groc'hen ystlum, (y)stlumyn
askell2 b. -où aden (awyren, hofrennydd)
askellek a. asgellog, adeiniog
a-skej, a-skelp adf ar dro, ar gam, ar letraws, ar oleddf, ar y sliw (ar laf.)
askemer(et)/askemerout be. cymryd yn ôl, derbyn yn ôl, adfeddiannu
a-skign adf ar wasgar, ar led
a-s. hag a-strew ar wasgar ym mhobman, ar led hwnt ac yma
a-skizh adf ar draws, ar letraws/ letgroes/groeslinol
askle b. gw. askre
askleudenn b. -où ysbodol, sleis
askol g. a thorf. -enn b. ysgall
askont1 : en a. da ardd. o achos, oherwydd, oblegid
askont2 : en a. ma cys. oherwydd y, oblegid y, gan y
en a. ma oa bet desket dezhe o c’hatekiz dre eñvor n’o doa ket tapet an tu da lenn brezhoneg gan fod y catecism wedi’i ddysgu iddyn nhw ar gof ’chawson nhw mo’r cyfle i ddysgu darllen Llydaweg
en a. ma vezimp e vakañsoù gan/ oherwydd/oblegid / o achos y byddwn ni ar ein gwyliau
askorn g. eskern asgwrn; carreg (ffrwythyn)
askornek a. esgyrnog
a-skouer adf yn sgwâr, yn arsgwar
a-skourr adf yng nghrog, yn hongian
askre b. brest, bronnau, mynwes; calon, cydwybod, meddwl; bodis
a. c’hlan diogel he ferc’henn cydwybod lân diogel ei pherchen (-cydwybod euog a ofna ei gysgod); gwell heddwch cydwybod na ffaf(a)r byd o ddynion
laosk eo e a. ’does ganddo ddim cydwybod
sach da zorn eus da a. torch dy lewys! tynn d’ewinedd o’r blew!
a-skuilh adf ar wasgar, ar led
asompsion b. esgyniad (cref.)
a-sonn adf yn (union)syth
asoup g. maen tramgwydd, rhwyst(y)r
asoupañ be. baglu
a-souz adf tuag yn ôl, yn wysg ei gef(e)n/chef(e)n, llwr’ ei gwt/chwt
aspediñ be. erfyn yn daer (ar), crefu/ ymbil(io) (ar), ymhŵedd (â)
aspirin g. asbrin
a-stag-penn adf. yfed ar ei dalcen/ thalcen (ffig.); yfed o’r botel
astell b. estell, astellenn b. -où astell, plencyn; estyniad, aden (bord)
astenn1(añ) be. estyn; ymestyn, llaesu (am waelod dilledyn); helaethu, gwneud yn fwy; lledu; ymledu
a. e viz etrezek ub. estyn ei / pwynt(i)o’i fys at rn
a. e ouenn ymestyn ei linach
da a. e vuhez i ymestyn ei fywyd/ einioes
en em a. ymestyn; ymledu; gorwedd
laka(a)t an noz da a. an deiz gweithio’r nos yn ogystal â’r dydd, gweithio yn hwyr y nos, defnyddio’r hwyr/nos i ymestyn y dydd
a.-diastenn ymestynadwy
un daol a.-diastenn bord y gellir ei hymestyn
astenn2 g. estyniad, ymestyniad, ehangiad, ymehangiad, helaethiad, ychwanegiad
laka(a)t un a. d’he brozh / ouzh he brozh ymestyn ei sgert
ober un a. d’e c’hou(zou)g ymestyn ei wddw(g)/wddf
a-stlabez adf ar wasgar, ar led, ar hyd y lle, ar draws pob man, yn anniben tost, yn flêr iawn
a-steud adf yn rhes
a-stlap adf yn glec; rywsut-rywfodd, hwp-di-hap, rwsh-rash
a-stlap-korf adf yn ei hyd, ar ei hyd
a-stok e/he revr adf ar ei ben-ôl/phen-ôl
kouezhañ a reas a-s. e revr d’an douar cwympodd ar ei ben-ôl ar y llawr
a-stokadoù adf yn ysbeidiol, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, ar adegau/brydiau, bob yn hyn a hyn
a-stok-korf, a-stok e gorf/lañs adf yn ei hyd, ar ei hyd, ar (wastad) ei gef(e)n
a-stok-varc'had adf yn rhad, am bris isel iawn
gwerzhañ/reiñ a-s.-v. gwerthu’n rhad
astomm a. eildwym
astommañ be. aildwymo, ailgynhesu
astommet abf astommañ qv. eildwym
astraer g. -ien, astronot g. -ed gofodwr
a-strew adf ar wasgar, ar led, ar hyd y lle, dros bob man
a-stroll adf gyda'i gilydd, yn un cwmni, yn griw, yn haid, yn fintai
labourat a-s. cydweithio, gweithio ar y cyd / gyda’i gilydd
a-stroñsadoù adf yn ysbeidiol, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, ar adegau/brydiau, bob yn hyn a hyn
asur a. siŵr, sicr, pendant
asurañs b. -où yswiriant
asuriñ be. sicrhau, mynnu; ategu; yswirio
me hoc’h asur ’rwy’n eich sicrhau
asvan: ober an a. (da) esgus, cymryd arno/arni, ffugio, smalio
ober an a. da bellaat esgus pellhau
atahinañ be. poeni, profoc(i)o
atahinus a. poenus, profoclyd, barnol
atalier g. -ioù gweithdy, siop waith; stiwdio
atant gb. -où, atañchoù ffarm/fferm, tyddyn, lle bach (amaethyddol)
atao/atav adf bob amser, yn wastad(ol), o hyd; beth bynnag, ta beth, pa’r un bynnag
Breizh a.! Llydaw am byth!
Breizh A. mudiad cenedlaethol Llydaw
ur wech n’eo ket a. gw. gwech
atapi g. -où brwdfrydedd, sêl; chwilen, mympwy; awydd cryf, obsesiwn
aterser g. -ien holwr
atersiñ be. holi, croesholi
a. udb. gant ub. gofyn am rth gan rn
atil g. -où tir âr
atiz g. -où pocrad/prociad; ysgogiad, (y)sbardun, symbyliad; (ffig.) anogaeth; dylanwad; ysbrydoliaeth
atizañ be. pocro/procio; ysgogi, (y)sbarduno; (ffig.) corddi (ffig.), cynhyrfu, cyffroi; (ffig.) annog; dylanwadu; ysbrydoli
a. an tan pocro/procio’r tân
atizer g. -ien ysgogwr, symbylwr/ symbylydd, anogwr; corddwr (ffig.), cynhyrfwr
Atlantel a. Atlantig
atlas g. -où atlas
un a. yezhoniel atlas ieithyddol
ato gw. atav
atom torf. -enn b. atomau
atomek/atomik a. atomig
atomenn b. atom atom
atoue! ebych. myn Duw! (Duw) caton pawb! wel yn wir (i ddyn byw)!
atred g. -où, atrejoù rwbel; (y)sbwriel, gwastraff
atredoù adfeilion; cerrig llanw
a-uc'h/a-us adf uchod, uwchben, fry
a-uc'h/a-us da ardd. uwchben, uwchlaw, uwch
a-unan adf yn gytûn, yn un(ol); mewn cytgord
a-unanoù adf (bob yn) un ac un, un ar y tro, fesul un
a-unvan (gant) gyda, ar y cyd (â); yn gytûn (â), mewn cytgord (â) (ffig.)
a-unvouezh adf ag un llais, yn unfrydol, yn unfryd (unfarn); mewn cytgord
a-us (da) adf. ac ardd. gw. a-uc’h (da) aval g. -où afal
a.-ananas pîn-afal
a.-ar-baradoz grawnffrwyth
a.-douar taten
a.-(ar-)gouzoug afal breuant
a.-orañjez oren
a.-pin côn, ffrwyth pîn
a.-sitroñs lemwn
a.-stoup afal cwins, cwinsen/ cwinsyn
a.-sukrin melon
avaloù-spern/-garz (a)falau surion bach
avalaouer g. -ed draenog
a-vale adf ar lawr, ar ei draed/thraed (yn hwyr y nos), heb fynd i’r gwely
avalenn b. -ed afallen, coeden/colfen afalau
a-vañchard adf â’i (l)law chwith
labourat a-v. defnyddio’i (l)law chwith wrth weithio
avamañ adf o’r fan hon/yma, oddi yma; o hyn ymlaen, bellach, mwy(ach), nawr
a-vandennadoù adf yn finteioedd, yn heidiau, yn griwiau
avank g. -ed afanc, llostlydan
avañs1 adf ymlaen, yn ei flaen/blaen, ar y blaen
ne oa ket aet gwall a. ’doedd e/hi ddim wedi gwneud llawer o gynnydd / ddim wedi gwneud camau breision, ’doedd e/hi ddim wedi symud yn ei flaen/blaen ryw lawer
avañs2 g. symudiad ymlaen, budd, lles, cynnydd
a. zo gant an horolaj mae’r cloc yn ennill (amser); mae’r cloc ymlaen / yn glou / yn fuan
n'eo ket un avañs 'dyw hi ddim o fantais/fudd, ’dyw hi naws gwell
avañs3(iñ) be. mynd/dod ymlaen, ffynnu, cynyddu, mynd ar gynnydd, llwyddo, gwella
avantaj g. -où mantais, blaen
avantur b. -ioù antur, menter
ur bugel tapet diwar an a. plentyn siawns, plentyn llwyn a pherth
avanturiñ be. anturio, mentro
an hini ne avantur netra na koll na gounit ne ra anaml/odid elw heb antur, oni fentrir ni cheir, ni fentra beth ni chyll ddim, rhaid mentro peth cyn cael dim, os na fentri di beth ’enilli di ddim, y ci a gerddo/aiff gaiff (asgwrn i’w bilo), nid â yr hwn a erys yn y pant fyth dros y bryn; gwan ei galon a gyll
a-vare(ad)où, a-vare-da-vare adf yn achlysurol, yn ysbeidiol, ar adegau, weithiau, ambell dro/waith, o dro i dro, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, ar brydiau, bob hyn a hyn
avaristed b. cybydd-dod; trachwant
a-varr adf ar yr wyneb, yn arwynebol
avat adf serch hynny, fodd bynnag, siwt; siŵr ddigon/iawn; yn wir
a-vec'h adf o'r braidd, prin, cwta
a-v. ur bloavezh prin/cwta flwyddyn
he mab a oa a.-v. tri bloaz o’r braidd /prin bod ei mab yn dair blwydd oed
a-v. dezhañ gervel ar medisin o’r braidd /.prin ei fod wedi galw’r doctor
a-v. dezhi gouzout lenn o’r braidd / prin y gall hi ddarllen
a-vec’h ma cys. o’r braidd, prin
a-v. m’anavezan/anavezen anezhi o’r braidd / prin fy mod yn ei hadnabod / yn ei ’nabod hi
aveiñ be. paratoi; harneisio
avel/awel g. (treigl. b.) -ioù gwynt; awel
a. a ra, a. zo (ganti) mae’n chwythu, mae’n wyntog
a. a-benn/a-eneb/a-fas gwynt gwrthwyneb/blaen, blaenwynt
a-benn/a-fas d’an a. yn erbyn y gwynt
kavout avel a-b. (ffig.) cael/wynebu anhawster/anawsterau/ gwrthwynebiad, dod ar draws rhwystrau
pa vez an a. a-benn pan fydd y gwynt yn chwythu yn ei (h)erbyn / yn ei (h)wyneb
a. a-dreñv/a-du/a-gein, a. vat gwynt o’r tu cef(e)n/ôl, gwynt o blaid/du rhn
an a. a zo a-du gantañ mae’r gwynt o’i blaid/du; (ffig.) mae popeth o’i blaid/du, mae’r amgylchiadau o’i blaid/du
gant an a. a-vat/a-du gyda’r/a’r gwynt o’i (h)ôl
a. ar c’hreisteiz, an a. su(d), a. draoñ/izel gwynt y de
a.-but/-c’hwerv/-dreut/-griz/-lemm/-rip/-vinimus gwynt deifiol/ llym/main/miniog/mileinig
a. foll gwynt cynddeiriog/tymhestlog
a. gelc’hwid cylchwynt, seiclon
a. greñv gwynt cryf/nerthol
a. vat dit da vont pell ac’halen! gwynt teg ar dy ôl di!
a. viz a ra, emañ an a. en he biz mae’r gwynt (yn chwythu) o’r gogledd-ddwyrain
an a. viz gwynt y gogledd-ddwyrain
an a. c’hevred gwynt y de-ddwyrain
an a. gornôg gwynt y gorllewin
an a. norzh gwynt y gogledd
an a. reter gwynt y dwyrain, gwynt traed y meirw, gwynt milain y Sais
an a. vervent gwynt y de-orllewin
an a. walarn gwynt y gogledd orllewin
edo an a. en he gwalarn ’roedd y gwynt o’r gogledd-orllewin
ar pevar (penn) a. y pedwar gwynt; pedwar ban (y) byd, pedwar pwynt y cwmpawd
d’ar pevar a. i’r pedwar gwynt, i bedwar ban (byd), i bob cyfeiriad, dros y lle, dros bob man
chaokat a. byw ar y gwynt
dont a ra an a. eus an uhel mae’r gwynt yn dod o’r gogledd
eus ar pevar a. o bedwar ban byd
(n’eus) banne/bannac’h/takenn a. ebet ’does dim awel(yn) o gwb(w)l
bezañ/treiñ evel an a. bod fel ceiliog y gwynt, troi gyda phob awel (o wynt)
devezhioù a. diwrnodau gwyntog
gant ur sac’had a. yn waglaw
dont en-dro gant ur sac’had a. dod yn ôl / dychwelyd yn waglaw
kostezet gant an a. wedi crymu/ gwyro/plygu yn y gwynt, yn gwyro o achos y gwynt
kregiñ a ra an a. mae hi’n cydio, mae’r gwynt yn gafael
lañset eo an a. mae hi wedi codi/ cwnnu’n wynt, mae’r gwynt wedi codi/cwnnu, mae wedi dechrau chwythu
lemm/put eo an a. mae’r gwynt yn fain/llym
leuskel a. gollwng gwynt
mont a-benn d’an a. mynd yn erbyn y gwynt
mont en a. ub. (ffig.) mynd/troi o blaid rhn
mont e puñs an a. diflannu, mynd yn ddim
ne c’hell ket an den bevañ diwar an a. ’all dyn ddim byw ar y gwynt
pa vez a. eo nizat (- pa vez sioul tamouezat), pa vez a. (a-du) eo gwentañ cynnull dy wair tra pery’r tes, rhaid cynaeafu tra bo’n dywydd teg, rhaid taro’r haearn tra bo’n boeth, rhaid torri ffon pan welir hi, ar hindda mae c’nuta (rhag annwyd y gaea’)
pa vo mouget/kouezhet an a., pa vo torret war an a. pan fydd y gwynt wedi gostegu/gostwng/tawelu
ret ’vez kemer an traoù diouzh an tu mac’h eont gant an a. rhaid derbyn pethau fel y dônt/deuant
roud/toull an a., ar roud-a. cyfeiriad y gwynt
ar pevar roud-a. pedwar ban byd, pedwar pwynt y cwmpawd
gant ar roud-a.-se omp sur da ga(v)out glav gyda’r gwynt o’r cyfeiriad yna ’rŷm ni’n siŵr/saff o gael glaw
sevel a ra an a. mae hi’n codi/ cwnnu’n wynt, mae’r gwynt yn codi/ cwnnu, mae’n dechrau chwythu
sioulaet eo an a., tavet eo an a., torret eo (war) an a. mae’r gwynt wedi gostegu/gostwng /tawelu
treiñ evel an a. bod yn ddi-ddal/ chwit-chwat/wamal/oriog
ur barr(ad)/bourrad a. chwa/ cwthwm/gwthwm/pwff o wynt
ur fourradenn a. awel fach, gwynt ysgafn/ysgawn
a.-drenk llosg cylla
a.-dro corwynt
a.-laer/-furch/-sil(et) awel, drafft (ysgafn/ysgawn)
a.-red awel o wynt (cryf), drafft (cryf)
a.-sklas gwynt rhewllyd/iasoer
ur banne-/bannac’h-/begad-/ mouch(ig)-a. awelyn, awel o wynt
avelaj g. gwynt mawr; storm
avelek a. gwyntog
aveler g. -ioù ffan
avelet abf hen (am fwyd); diflas, fflat (am ddiod)
penn a.! y penbwl! y pen stên/ stenaidd! y twpsyn / y dwpsen / yr hurtyn/hurten!
aveliñ be. awyro/awyru (ystafell); caledu, tempru (dillad, gwely); chwythu; mynd yn ddiflas/fflat (am ddiod)
a. a ra mae’n chwythu
deu(e)t eo da a. mae wedi codi/ cwnnu’n wynt, mae wedi dechrau chwythu
mont da a. e benn mynd i gael ychydig o awyr iach, mynd i gael llond ceg/pen o aer
a-vent adf yr un faint, o’r un maint
a-vepred adf erioed (gyda’r cadarnhaol), er(s) cyn cof
a-veradoù adf. bob yn ddiferyn, un diferyn ar y tro, fesul diferyn
a-vern adf yn fintai, yn haid, yn llwyth
avertisamant g. -où rhybudd
avertisañ be. rhybuddio
a-veskell adf ar letraws/letgroes
avi g. cenfigen, eiddigedd
a. ’meus ouzhit ’rwy’n genfigennus/eiddigeddus ohonot ti
debret eo e reor gant an a.-krign (ffig.) mae cenfigen/eiddigedd yn ei fwyta/ladd (ffig.)
aviañ be. bod yn genfigennus/ eiddigeddus, cenfigennu,
aviel g. -où efengyl
ar pevar a. y pedair efengyl, yr efengylau
prezek an a. pregethu’r efengyl, efengylu
avielour g -ien efengylwr
avieliñ be. efengylu
a-vihanik adf er(s) (pan oedd) yn ifanc iawn / yn ddim o beth, yn fore iawn, o ddyddiau cynnar, o amser ei blentyndod/phlentyndod
Brezhoneger a-v. siaradwr Llydaweg o’r crud
a-vil-vern, a-viliadoù, a-vilieroù adf wrth/yn eu miloedd, yn filoedd ar filoedd, yn dyrfaoedd/dorfeydd/ heidiau, yn lluosog/niferus iawn, yn lliaws
tud a oa a-v.-v ’roedd yno filoedd (ar filoedd) o bob(o)l, ’roedd y lle’n ferw/fyw o bob(o)l
a-vilionoù adf yn filiynau
a-viskoazh adf erioed, o'r dechrau, o'r cychwyn (cynta’) (gyda’r cadarnhaol)
a-v. da viken yn dragwyddol, yn ddiderfyn, yn annherfynol, heb ddechrau na diwedd
a-holl-v. ers y dechreuad yn deg, ers y cychwyn cyntaf; ers dechreuad y byd
avius a. cenfigennus, eiddigeddus
a-viziez adf ar ogwydd, ar oleddf; ar letraws/letgroes
avokad g. -ed cyfreithiwr
a-vole-vann adf yn gryf, yn egnïol; â’i holl nerth; faint (fyd) a fynnir
a-vordilh adf yn gannoedd/fioedd ar gannoedd/filoedd, yn lluoedd, yn finteioedd, yn lluosog, yn niferus
tud a oa a-v. ’roedd y lle’n ferw/ fyw o bob(o)l
a-vosadoù adf yn ddyrneidiau, yn sawl llond dwy law (weithiau wedi’u huno)
a-vostadoù adf. yn haid ar ôl haid; yn heidiau
a-vouezh adf yn gytûn, yn unfryd(ol); ag un llais
a-v. gant ub. yn gytûn â rhn, yn cytuno â rhn
a-v.-izel yn dawel (am siarad)
a-v.-uhel yn uchel (am siarad), nerth ei geg/cheg/ben, bloedd ei ben, ar dop ei lais
bezañ a-v. war ar poent bod yn unfryd (unfarn) ar y pwynt, cytuno’n unfrydol ar y pwynt
avoultr a. godinebus
ur gwaz a. godinebwr
ur wreg a. gwraig odinebus
avoultrer g. -ien godinebwr
avoultr(er)ez b. -ed godinebwraig
avoultriezh b. godineb
avoultriñ be. godinebu
a-vozadoù adf yn ddyrneidiau, bob yn ddyrnaid
a-vras adf llawer; yn ddirfawr; yn fras, yn gyffredinol
faziañ a-v. a rit ’rych chi’n methu’n ddirfawr/arw, ’rych chi’n gwneud llawer o gamgymeriadau, ’rych chi’n wallus dros ben
gwerzhañ a-v. cyfanwerthu
a-vremañ1 a. cyfoes, modern; cyfredol
a-vremañ2 adf o hyn ymlaen, nawr
a-vriad adf yn ei freichiau/breichiau, yn ei gôl/chôl
hennezh a oa krog a-v. enni gafaelai ynddi yn ei gôl, ’roedd yn ei chofleidio hi, ’roedd e’n gafael amdani (yn ei freichiau), ’roedd e/o â’i freichiau amdani
avron torf. -enn b. wermod, wermod lwyd
avu g. afu, iau
a-vuzul ma cys. yn ôl fel y, yn ôl faint y, yn gymaint ag y, (yn unol) â’r mesur y
a-walc'h2 adf digon, ei wala; yn llawen; (yn ymwneud â’r synhwyrau) yn iawn, yn glir
bezañ a-w. dichon, efallai, hwyrach
bras a-w. eo mae’n ddigon mawr, mae’n fawr ei wala
den a-w. eo mae’n ddigon o ddyn
me a oar se a-w. fe wn i hynny’n burion, ’rwy’n gwybod hynny’n iawn, ’rwy’n gwb(w)l siŵr o hynny
gwelet a-w. e vez hawdd gweld
klevet a-w. en doa fe glywodd yn iawn
komprenet a-w. en doa fe ddeallodd yn iawn
krediñ a-w. a rafen! gallwn gredu’n hawdd! ’synnwn i ddim/damaid!
mont a-w. a rafen fe elwn/awn i’n llawen, fe fyddwn i’n ddigon parod/hapus i fynd
ober a-w. a rafen (mewn ateb) fe wnawn yn llawen! gwnawn â chroeso! fe fyddwn i’n ddigon parod/hapus i wneud!
pell a-w. (pellter) yn bell ei wala, yn ddigon pell, dipyn o ffordd; (amser) yn hir ei wala, yn ddigon hir, dipyn o amser
te a lavar a-w. mae’n hawdd ei wala i ti siarad, mae’n ddigon hawdd i ti ddweud
a-walc'h1 rhage. digon
a-w. a brezegennoù/varvailhoù! dyna ddigon o siarad/gleber!
a-wall-berzh adf yn chwith
kemer(et/out) a-w.-b. ei gweld hi’n chwith, cael ei siomi
a-we adf ar`groes, ar letraws; ar dro, yn gam, ar y sliw, acha wew (ar laf.)
a-wechoù adf weithiau, ambell waith/dro, ar brydiau/adegau, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith
a-.... a-w./gwechoù all... weithiau...bryd arall...
a-wel adf yn y golwg; i'r golwg
bezañ a-w. bod yn y golwg / yng ngolwg pawb
dont a-w. dod i’r golwg, ymddangos
a-wel da ardd. yng ngolwg, yng ngŵydd, gerbron, o flaen
a-w. d’an holl yng ngolwg/ngŵydd pawb, o flaen pawb, gerbron y byd (a’r betws), yng ngolau haul llygad goleuni
bezañ a-w. d’an ti bod o fewn golwg i’r tŷ
awen b. awen, ysbrydoliaeth
awenet abf <awenañ qv. wedi cael ei (h)ysbrydoli/ysgogi
awenañ be. ysbrydoli
a-werennadoù adf gwydraid ar ôl gwydraid, bob yn wydraid
a-werso adf ers amser, ers llawer dydd, ers tro (byd), ers cetyn, ers tipyn
a-wezhioù adf gw a-wechoù
ay bf 3 un. dyf. myn. mont gw. rhediad
a-yaouank adf er (pan oedd) yn ifanc, o’i (h)ieuenctid, o ddyddiau cynnar
a-youl adf o'i (g)wirfodd, o ddewis, yn wirfoddol; ar drugaredd
a-y. ar c’houmoù ar drugaredd y tonnau
a-y. gaer/vat yn gwb(w)l/hollol wirfoddol; yn llawen/foddus, o wirfodd (calon), o’i fodd/bodd, â phleser
tud a-y. vat gwirfoddolwyr
a-y.-vor ar drugaredd y môr
ne bae ket a-y. gaer/vat yn anfoddog / yn groes i’r graen mae e’n talu, mae’n grwgnach/grwnsial talu, ’dyw e ddim yn hapus / yn rhy barod i dalu
az1 geir. bf + rhage. mewn. 2 un.
az2 rhage. mewn. 2 un. ar ôl da : d'az i'th, i dy
az- rhagdd. ad-, ail-
azalek ardd. gw. adalek
azaouez g. parch
dre a. ouzh ub. o barch at rn
kaout a. dreist ouzh ub. bod â pharch aruthrol at rn
azaou(ez)iñ be. parchu
a-zaou(i)où adf bob yn ddau, yn ddau a dau, fesul dau, yn ddeuoedd, bob yn bâr, fesul cwpwl
azdimeziñ be. ailbriodi
aze adf acw, y fan acw, y fan yna
a. emañ! dyna fe/hi! fan ’na mae hi!
dre a. y ffordd acw/yna
setu a. an ti! a. emañ an ti! dyna/dacw’r tŷ!
a-zegoù adf bob yn ddeg, yn ddeg a deg, fesul deg, yn ddegau
a-zehoù adf ar y dde; i'r dde
a-z. hag a-gleiz ar y (llaw) dde ac ar y (llaw) chwith/aswy, i’r dde ac i’r chwith; hwnt ac yma, y fan hyn a’r fan ’co, ym mhobman
azen1 a. twp, hurt, dwl, gwirion
an hini a la(va)r e oar pep tra a ziskouez eo an azenañ ni ŵyr neb lai na’r un a ŵyr y cyfan, a falchïo o ddysg neu ddawn yn angall iawn y’i bernir, anwybodus a ddengys yn fuan a ŵyr (- fel plentyn yn dangos tegan), hir ei dafod byr ei wybod
azen2 g. -ed, ezen asyn
a. gornek! y twpsyn hurt! y mwlsyn dwl! y lembo gwirion! y penbwl twp! dỳns!
azenerezh g. twpdra
azeuliñ be. addoli
a-zevri adf o ddifri’
a-z.-bev/-kaer o ddifri’ calon, yn hollol o ddifri’
azez g. -où eistedd
en e a. ar ei eistedd, yn eistedd
en o a. ar eu heistedd, yn eistedd
ur maread a dud a oa en o a. er sal ’roedd crugyn/llawer/nifer o bob(o)l yn eistedd yn y neuadd
gra un a. war al leton eistedd (am dipyn) ar y borfa
ober un a. eistedd am ychydig
azezoù cyngres; aséis, aseisus
Lez an Azezoù brawdlys
azezañ be. eistedd
azezenn b. -où sedd, sêt
azezet abf ar ei (h)eistedd, yn eistedd
azginivelezh b. -ioù dadeni
(An) Azginivelezh (Y) Dadeni
azgoulenn be. ymhŵedd, crefu, erfyn, ymbil(io); gofyn eto/eilwaith; hawlio; croesholi
goulenn hag a. gofyn a gofyn; holi a holi / a chroesholi holi a stilio
Azia b. Asia
A.-Vihanañ Asia Leiaf
a-ziabarzh adf oddi mewn, y tu fewn
a-ziabell adf o bell/bellter; ers amser (hir/maith)
kastilli a-z. o deus tourioù uhel man gwyn man draw; mae baw pell yn well nag aur gartre’
Aziad g. Aziiz Asiad
a-ziadreñv1 a. cef(e)n, cwt, ôl
ar prenestr a-z. y ffenestr gef(e)n/gwt/ôl
a-ziadreñv2 adf ; o’r cef(e)n/gwt, o’r tu cef(e)n/ôl
a-ziagent1 a. cynt, blaenorol
a-ziagent2 adf yn gynt, cyn hynny, yn flaenorol
a-ziaraok adf yn y blaen, ymlaen
aziat a. Asiaidd
a-ziavaez1 a. allanol
ur skalieroù a-z. grisiau allanol, grisiau y tu allan/fas, grisiau ar yr och(o)r fas
a-ziavaez2 adf y tu allan/fas, (ar) yr och(o)r fas, oddi allan
a-zindan1 a. cyfrwys, slei, twyllodrus
un den a-z. hen gadno/lwynog (ffig.), dyn/person dauwynebog/ rhagrithiol
a-zindan2 adf oddi tano / oddi tani; dan din, yn ddirgel/slei
a-zindan3 ardd. oddi tan; o dan
kaout udb. a-z. e zorn cael hyd i rth o dan ei drwyn
aziek a. Asiaidd
a-zioc'h adf ac ardd. uwchben, uwchlaw
a-zioc'htañ, a-zioc'hti,
a-zioc'hto/a-zioc'hte,
a-zioc'htoc'h, a-zioc'htomp, a-zioc'hton, a-zioc'htout ardd.
a-ziouzh ardd. o; oddi wrth
a-zivout ardd. am, ynglŷn â, ynghylch
a-ziwar ardd. er(s), oddi ar
a-z. ar beure/mintin er(s) / oddi ar y bore
a-z. ar gazeg oddi ar y gaseg
a-z. vremañ o hyn ymlaen
a-ziwar-benn ardd. gw diwar-benn
a-ziwar-c'horre adf gw. diwar-c’horre
a-ziwar-dro adf gw. diwar-dro
a-ziwar-laez adf gw. diwar-laez
a-ziwar-lerc'h ardd. gw. diwar-lerc’h
azlavaret/azlavarout be. ail-ddweud, ailadrodd
a-zoare a. boneddigaidd, syber, gweddus, taliaidd; arbennig, neilltuol, ardderchog, rhagorol
un den a-z. gŵr bonheddig, bonheddwr, dyn taliaidd
a-zoare adf yn iawn, yn weddus
a-zoug ardd. yn ystod
a-z. an deiz yn ystod y dydd
a.-z ar wech bob amser, yn wastad
a-z. e gamm wrth ei bwysau, gan bwyll (cerddediad), yn hamddenol
a-zousennoù adf bob yn ddwsin, yn ddwsin ar y tro, fesul dwsin
azv a. aeddfed
Azvent g. Adfent
azviñ be. aeddfedu