G
gabell! ebych. (Duw) caton pawb!
gad b. gedon (y)sgyfarnog/sgwarnog; (ffig.) merchetwr
g. vihan (l)lefren/lefret
ar c’had ’zo d’an neb he fak mae’r byd i bawb fel ei gilydd
da bep seurt oad e red ar c’hi war-lerc’h ar c’had gw. ki
gouzout reiñ avel d’ar c’had gallu newid ei farn
ober ur c’honicl e-lec’h ur c’h. methu cyrraedd y nod, methu mynd â’r maen i’r wal, methu cyflawni bwriad(au) da
pakañ/tapout div c’had gant ar memes tenn / gant an hevelep tenn / gant un tenn lladd dau aderyn ag un garreg/ergyd
redek ar c’had rhedeg/cwrso i ddim diben, rhedeg a rasan i ddim byd
tapet he g. dezhi (ffig.) wedi llyncu corryn/pry’ (ffig.), wedi colli’i choron / cael clec (ffig.) (am ferch ddibriod yn disgwyl plentyn)
un tad-g. bwch
gadal a. sigledig, simsan, ansad; llac; anniwair, anllad, trythyll, nwydus, nwydwyllt; aflednais, anweddus, digywilydd; di-ddal, cyfnewidiol, mympwyog, oriog; crynedig (am lais)
g. eo ar gador-mañ mae’r gadair hon yn sigledig/simsan/ansad/gwegian
aet eo g. en e sav mae wedi mynd yn ansicr/sigledig ar ei draed, ’dyw e ddim yn iawn/ddiogel/saff ar ei draed bellach/mwyach
komzoù g. geiriau aflednais/anweddus, iaith frwnt/front
gadaliezh b. anlladrwydd, anniweirdeb, llacrwydd (moesol), trythyllwch, blys,
g. (etre) kar ha karez llosgach
gae a. llon, llawen, hapus, siriol; bywiog; dymunol, hawddgar; (am ffordd) hawdd, rhwydd, dymunol
gaeaat be. llonni, sirioli
gageiñ be. bod ag atal dweud arno/arni, cecial/cecian, siarad â deilen ar ei dafod/thafod (ffig.)
gagn1 a. ofnadwy, dychrynllyd, enbyd
paotr g.! y crwt ofnadwy! yr adyn! y cnaf / y dihiryn / y gwalch! yr hen beth da i ddim!
gagn2 adf difrifol, dychrynllyd, enbyd, ofnadwy, drybeilig
lous-g. moch(ynn)aidd, ffiaidd (o frwnt/ fud(u)r), difrifol/dychrynllyd/ enbyd o frwnt, brwnt difrifol/ dychrynllyd/ofnadwy, bud(u)r drybeilig/iawn, andros o fud(u)r
pizh-g. cybyddlyd tost, crintachlyd dros ben, difrifol/dychrynllyd o dynn, diarhebol o grintachlyd/fên (ar laf.)
treut-g. trengaidd o denau, tenau iawn, fel (y)sgerbwd (o denau)
gagn3 b. -où corff marw, corpws, celain; hen geffyl esgyrnog; putain, gast, hwren; un dda i ddim
petra ar c’hagn emañ hennezh o vont da ober bremañ? beth yffach (uffern) / ddiain (ddiawl) / gynllwyn/ gythgam (gythraul) mae hwnna’n mynd i’w wneud nawr?
ur g. ha n’eus ket un neudenn eeun oc’h ober anezhañ (am berson) hen beth gwael nad oes un cymal cymwys yn ei gorff
gagouilhat be. baldorddi, brygawthan, clebran, paldaruo; mwmial/mwmian, mwngial, cnoi/llyncu’i (g)eiriau; bod ag atal dweud arno/arni, cecian/cecial
Gaid talf. < Marc’harid epb. qv.
gak a. ag atal dweud arno/arni; cegrwth, mud (dros dro)
bezañ g. bod ag atal dweud arno/arni, cecial/cecian, siarad â deilen ar ei dafod/thafod (ffig.)
gal b. (medd.) crafu/bwyta/enynfa enbyd, cosi gwyllt
galatrez b. -ioù llofft (y)sgubor, garet/ gared, taflod/towlod; nenlofft, croglofft
gale g. -où gali, rhwyflong; llafur caled
galeour g. -ien caethrwyfwr; caethwas; carcharor
galetez torf. -enn b. ffrois/crempog/ pancos/cramwyth trwchus a chaled ll. ffroisen/crempogen/pancosen/ cramwythen drwchus a chaled
Galia b. Gâl
Galian1 g. -ed brodor o wlad Gâl
galian2(ek) a. yn perthyn i / yn ymwneud â Gâl
galianeg g. Galianeg; mewn Galeg, yn iaith Gâl
gall1 a. Ffrengig; o Ffrainc, yn perthyn / yn eiddo i Ffrainc; estron - heb fod o Orllewin Llydaw / heb fod o Lydaw / un di-Lydaweg; ag atal dweud arno/ arni
arc’hant g. arian Ffrainc
Gall2 g. Gallaoued Ffrancwr; un heb fod yn frodor o Orllewin Llydaw / heb fod o Lydaw ; un di-Lydaweg
unan hedro/skañv ’vel ur Gall un di-ddal/anwadal/chwit-chwat/gwamal/ oriog fel Ffrancwr; jac-y-rhaca (ffig.)
gallaoueg g. iaith Llydaw UchafGallo (Ffrg.)
galleg g. Ffrangeg
g. saout Ffrangeg gwael/bratiog
gwellañ g. : g. Gwened, sañset gorau Ffrangeg : Ffrangeg Gwened, medden nhw
mont dre ar g. / mont e g. siarad (yn) Ffrangeg, defnyddio Ffrangeg
ober skol c’halleg dysgu Ffrangeg, rhoi gwersi Ffrangeg
ober a ra skol c’halleg athro/athrawes Ffrangeg yw e/hi, mae’n rhoi gwersi Ffrangeg, mae’n dysgu Ffrangeg
gallegaj g. -où (ffurf ddifrïol) unrhyw beth yn Ffrangeg
gallegañ be. siarad (yn) Ffrangeg, parablu (yn) Ffrangeg, defnyddio Ffrangeg (yn llawn dirmyg); siarad lol, whilia dwli, dweud pethau hurt/afresymol
galleger g. -ien siaradwr Ffrangeg; un Ffrangeg ei iaith
gallek a. Ffrangeg, yn yr iaith Ffrangeg; Ffrengig
gallekaat be. troi’n Ffrangeg; troi’n Ffrengig; dod o dan ddylanwad Ffrangeg
gallekaet abf gallekaat qv. wedi’i droi/throi’n Ffrangeg; wedi’i droi/throi’n Ffrengig
gallet abf. gallout/gallet qv.
ma ve g. petai’n bosib(l)
Gallez b. -ed Ffrances
galloud g. -où gallu, grym, nerth; awdurdod; dylanwad; hawl
ar g. da dufañ a-enep ar binim y gallu / y ddawn i boeri i gael gwared â’r gwenwyn
ar g. gall awdurdod/grym Ffrainc
bezañ dindan g. ub. bod o dan bawen rhn, bod yng nghrafangau rhn; bod o dan awdurdod rhn; bod o dan ddylanwad rhn
ha n’eo ket dindan g. den ebet heb fod yn atebol i neb, annibynnol, yn feistr arno’i hun(an) / yn feistres arni’i hun(an)
kaout g. bras war ub. bod â dylanwad mawr/cryf ar rn, bod â chryn ddylanwad ar rn
ober e c’halloud gwneud yn ôl ei allu / hyd eitha’i allu, gwneud ei orau (glas)
ur g. votiñ hawl i bleidleisio
ar Galloudoù Bras y Grymusterau/ Pŵerau Mawr, Galluoedd Byd
galloudek a. galluog, grymus, nerthol, ab(a)l
galloudus a. galluog, medrus; ab(a)l; nobl, cadwrus
gallout/gellout be. gallu, medru, bod yn ab(a)l (i)
a c’hall/c’hell bezañ gall fod, mae’n bosib’, dichon
g. a c’hallan/ran gallaf, ’rwy’n gallu
an neb / an hini a venn - hennezh a c’hell, kaout c’hoant a zo g., pa venner e c’heller ewyllys a bair allu, lle bo ewyllys bydd gallu, ceffyl cryf/da yw ewyllys, nid baich lle bo ewyllys; y mae pont i groesi pob anhawster
chom a c’hallfec’h amañ gallech aros yma
e c’hallez/c’hallit krediñ! cred/ credwch fi! fe elli di / fe allwch chi fod yn siŵr!
keit ha ma c’hall cyhyd ag y gall, tra gall
kement ha ma c’hall/c’hell, ken e c’hell, par / ar pezh ma c’hall/c’hell, gymaint ag y gall, popeth a all, yr hyn a all, hyd eitha’i (g)allu, ei (g)orau glas; yn ôl ei (g)allu, â’i holl egni, yn egnїol, â holl nerth bôn braich ac ysgwydd
kentañ /(ar) buanañ/(ar) primañ/(ar) fonnusañ ma c’hellan/c’hellin mor gyflym/glou/fuan ag y galla’ i, (cyn) gynted ag y medra’ i
n’eus hini ebet a c’hall/c’hell ober kement-se ’all neb wneud hynny, ’does undyn byw a all wneud hynny, ni ddichon neb wneud hynny
ober par ma c’hellen gwneud y gorau a allwn i, gwneud hyd eithaf fy ngallu, gwneud fy ngorau glas
gallus a. posib(l), dichonadwy
galoch1 b. -où clocsen (â gwad(da)n o bren a’r rhan ucha’ o led(e)r)
galoch2 b. chwarae/gêm (lle yr anelir darnau crwn a thrwm o haearn naill ai at ddarn o bren neu linell neu focs)
galoñs g. -où brêd/bredwaith (ar lifrai swyddog)
galoup(ad) b. carlamiad
mont kuit d’ar c’haloup(ad) mynd bant ar garlam, carlamu i ffwrdd
galoupadenn b. -où carlam
ober ur c’haloupadenn ei baglu/ gwadnu/heglu/sgathru hi, rhoi ei draed/ thraed yn (y) tir, mynd fel cath i gythraul / fel cath o dân, cymryd y goes
galoupat be. carlamu, mynd ar garlam, rhedeg; crwydro, mynd ar grwyd(y)r, galifantan/galifanto
g. bro crwydro’r wlad
galv g. -où galwad, cri, bloedd, gwaedd; gwŷs; apêl
ober ur g. galw, gweiddi; gwneud galwad/apêl
ar g.-digastezañ / ar g. da drugarez apêl (i ddiddymu cosb llys)
ur paper-g. gwŷs
galv- bôn gelver/gervel qv.
galvadeg b. -où galwad (gan lawer)
galvadenn b. -où galwad (unigol), cri, llef, gwaedd, bloedd
ober ur c’halvadenn rhoi gwaedd/ bloedd
galvedigezh/galvidigezh b. -ioù galwad (grefyddol)
galvet abf gervel qv. wedi galw
g. oa bet cafodd ei (g)alw, fe’i galwyd
gan- bôn ffurfiau berfol genel qv.
ganas a. bradwrus; twyllodrus; dichellgar, brwnt; garw
al loen g.-se! y bradwr yna!
un taol g. brad, twyll; tro brwnt/gwael/ bradwrus
ganaz g. ed bradwr
ganedigezh b. -ioù genedigaeth, geni; ymddangosiad
ganeoc'h; ganeomp/ganimp; ganez ffurfiau pers. ar yr ardd. gant qv
ganet abf genel qv. wedi'i (g)eni; genedigol
g. dall/bouzar wedi’i (g)eni yn ddall/ fyddar, yn ddall/fyddar o’i (g)enedigaeth, yn ddall/fyddar anedig
g. ha maget oa hennezh amañ cafodd ei eni a’i fagu yma
g. ’oa bet F. Vallée er bloavezh 1860 ganed F. Vallée yn y flwyddyn 1860
abaoe m’on bet g. o’m genedigaeth, o’r dydd/pryd y’m ganed, o’r crud, oddi ar i fi/mi gael fy ngeni
den g. ebet neb (yn y byd), (dim) enaid byw o neb
ne oan ket g. d’ar sadorn da noz ’dwy’ i ddim yn dwp! ’elli di / ’allwch chi mo fy nhwyllo i!
pelec’h ha pegoulz out (bet) ganet? ble a phryd y cest/cefaist ti dy eni?
g.-marw marwanedig
nevez-c’hanet newyddanedig
ganimp; ganin; ganit ffurfiau pers. ar yr ardd. gant qv
selaou mat ganin! gwranda’n astud/ ofalus arna’ i!
gañs g. brêd; bredwaith; rhuban
g. aour eurwe, rhidens aur
gant ardd. â; gan; gyda (h)efo; (ar) adeg; o achos, oherwydd, oblegid
g. a ri (gan) ta beth a wnei, beth bynnag a wnei
g. an diaes e oa! a hithau/hynny mor anodd! ’roedd hi/hynny mor anodd!
gant an hir ma’z eo / ma oa an hent gan fod y ffordd mor bell, gan belled y daith
g. an naon o newyn, o eisiau bwyd
g. an teñval (ma) oa an noz gan mor dywyll oedd (hi / y nos), oherwydd ei bod hi mor dywyll
g. an tommder gyda’r gwres, oherwydd y gwres
g. ar brezel pevarzek adeg y rhyfel byd cynta’
g. ar pezh a vez e vez aozet ar pred-eured rhaid gwneud yr hyn a allwn â’r hyn sy’ ar gael, rhaid gwneud y gorau o’r hyn sydd
g. ar re gentañ gyda’r (rhai) cynta’; ymhlith y cynhara’
g. ar skuizh/yost e oamp ’roedden ni mor flinedig
g. ar vezh! rhag cywilydd! cywilydd arno/arni!
g. e labour emañ ar paotr mae’r bachgen/dyn wrth ei waith
g. e goan emañ e dad mae’i dad wrth ei swper / yn cael ei swper
g. evezh yn ofalus/wyliadwrus/garcus
g. he seitek ha pevar-ugent emañ mae hi’n tynnu am ei dwy ar bymtheg a phedwar ugain, mae hi’n nesu at ei naw deg saith (mlwydd) oed
g. herr/tizh ar frys/garlam, ar wib, yn gyflym/frysiog
g. Pask adeg y Pasg
g. plijadur o’i fodd/bodd, yn llawen
g. plijadur! â phleser! â chroeso! yn llawen!
g. se felly, o ganlyniad; o achos / oblegid/oherwydd hynny, o’r herwydd
a(n) oad/oajoù g. ub. yr un oed(ran) â rhn
a live g. ub. yr un safon/safle â rhn, yn gyfartal/gydwastad â rhn
a live gant udb yn gydwastad â rhth, yr un lefel/gwastad â rhth
a vent g. ub./udb. yr un faint â rhn/rhth
aet eo al levr g. ul laer mae lleidr wedi mynd â’r llyf(y)r, mae’r llyf(y)r wedi cael ei ddwyn/ddwgyd/ladrata
aet eo ar bugel g. ub. mae’r plentyn wedi mynd gyda rhn; mae rhn wedi mynd â’r plentyn; mae rhn wedi cipio’r plentyn
bezañ g. ar c’hoant kousket bod ag eisiau cysgu arno/arni
me a zo marv g. ar c’hoant kousket ’rwy’n marw o eisiau cysgu
bezañ g. ar c’hleñved-se bod â’r salwch hwnnw arno/arni, dioddef o’r salwch hwnnw
bezañ g. ar paz bod â pheswch arno/ arni
ar paz a oa ganin en deizioù-se ’roedd peswch arna’ i y pryd / y dyddiau hynny
bezañ g. ar ruzell bod â’r frech goch arno/arni
bezañ g. e labour bod wrth ei waith
bezañ g. e lein/verenn cael cinio / cael ei ginio, bwyta cinio / ei ginio, bod wrth ei ginio
bezañ gwell(oc’h) g. ub. bod yn well gan rn / gyda rhn
bezañ (ker)koulz/kenkoulz g. ub. bod cystal gan rn / gyda rhn
bezañ kerse g. ub. bod yn edifar/flin/ ddrwg gan rn / ’da rhn
bezañ sot/nay/gwrac’h/pitilh/tik g. ub./udb. bod yn ddwl am rn/rth, dwlu am/ar rn/rth, gwirioni/mopio ar rn/rth
me n’on ket sot g. kafe ’dwy’ i ddim fel ’ny am goffi, ’dwy’ i ddim yn or-hoff o goffi / yn ddwl am goffi
deu(e)t e oa g. e dad daeth gyda’i dad
deu(e)t e oa g. an tren daeth ar y trên / gyda’r trên
diskenn g. an diri mynd (i) lawr y grisiau, disgyn ar hyd y grisiau
diskenn g. an hent mynd lawr yr heol/ hewl, mynd i lawr y ffordd/lôn
gwell eo g. ar vugale sellout ouzh ar skinwel eget/evit lenn mae’n well gan y plant edrych ar y teledu na darllen
hemañ ’zo c’hwezh fall g. e anal mae gwynt cas ar ei ana(d)l, mae ’oglau drwg ar ei wynt
hennezh a eve g. ar voutailh fe yfai (yn syth) o’r botel
klotañ g. ateb, gweddu i, cydweddu â, ffit(i)o; cynganeddu â; odli â
kregiñ g. al labour dechrau/cychwyn ar y gwaith, bwrw ati
mervel g. an naon marw o newyn
mont g. an hent mynd ar ei ffordd/ hynt, dechrau ar ei ffordd, ei chychwyn hi
ober g. udb. defnyddio rhth
pignat g. ar menez dringo’r mynydd
plediñ g. ul labour ymgymryd â gwaith, ymroi i ryw waith
saozneg a vez g. ar re-se Saesneg y bydd y rheiny’n ei siarad
sevel g. ar grec’henn dringo’r allt/ rhiw, mynd lan y tyle
skeiñ g. ub./udb. taro rhn/rhth
skoet g. ur gwall gleñved wedi’i daro/ tharo gan/â salwch difrifol
stagañ g. ar gaoz dechrau siarad/ple, cychwyn sgwrs, agor trafodaeth
ar gwir ’zo ganeoc’h chi sy’n iawn
Job a oa amezeg ganeomp ’roedd Job yn gymydog i ni
a/en oad ganin, kenoad ganin yr un oed(ran) â fi/mi
arc’hant ’zo ganin mae arian gen’ i (yn y fan a’r lle, ar hyn o bryd)
deus ganin dere gyda fi, tyrd gen’ i, ty’d efo fi
koll on ganez/ganit! ’rwyt ti’n drech na fi/mi! ’rwyt ti wedi fy maeddu i!
nompas kas udb. gantañ/ganti bod heb ddod/fynd â rhth gydag e / gyda hi, gadael rhth gartre’, dod yn waglaw
petra a zo arru/degouezet / en em gavet ganez/ganit? beth sy’ wedi digwydd i ti?
petra a c’hoari/c’hoarvez ganez/ganit? beth sy’n bod arnat ti? beth sy’n dy boeni/ flino di? beth sy’n menu arnat ti?
arru eo pell ganti! mae wedi cyrraedd/ mynd ymhell! mae wedi cyflawni tipyn! mae wedi gwneud yn dda! mae wedi llwyddo’n rhyfeddol!
bezañ a-zevriñ ganti bod wrthi o ddifri’
brezhoneg mat a zeu/deu gantañ/ ganti mae Llydaweg da ganddo fo / ganddi hi / gydag e / gyda hi, mae ei L(l)ydaweg yn dda, mae (e/hi) yn siarad Llydaweg yn dda
dre m’emaon ganti gan ’mod i wrthi, gyda llaw
emaomp ganti, tudoù? ydyn ni’n deall/barod, bobol/gyfeillion?
goulennit gantañ gofynnwch iddo
ke/kerz gantañ cer gydag e, dos efo fo
emaoc’h ganti! dyna chi/fe/hi (i’r dim)! ’rych chi wedi taro’r hoelen ar ei phen! ’rych chi yn llygad eich lle! ’rych chi’n (hollol) iawn!
glav ’zo ganti mae’n bwrw glaw
krog oc’h/emaoc’h ganti? ydych chi wedi dechrau/cychwyn arni? ydych chi wrthi?
n’aio ket pell ganti! ’aiff e/hi ddim yn bell / ymhell! ’wnaiff e/hi ddim para! ’all e/hi ddim dal ati’n hir!
n’emaout ket ganti! ’dwyt ti ddim yn ei deall hi / wedi’i deall hi! ’rwyt ti ymhell ohoni!
skoulmañ ganti cael dau ben / deupen llinyn ynghyd
stagañ ganti dechrau/cychwyn arni, bwrw iddi, mynd ati, torchi llewys
gant a cys. beth bynnag a, (gan) ta beth a, canys beth a
g. a ri beth bynnag / (gan) ta beth / canys beth a wnei di
gant aon da (+ be.) cys. rhag ofn
gant aon na (+ bf) cys. rhag ofn y
gant ma cys. cyhyd ag y, dim ond i
g. ma vo brav an amzer cyhyd ag y bydd / os bydd y tywydd yn braf
g. ma teuio a-raok an noz dim ond iddo/iddi ddod cyn (y) nos, cyhyd ag y daw cyn iddi nosi
gantañ, ganti, ganto/gante ffurfiau personol ardd. gant qv.
ganus a. yn llusgo’i (g)eiriau wrth siarad, yn canu wrth siarad; creulon, milain
ganuziñ be. llusgo’i (g)eiriau wrth siarad, canu wrth siarad; cam-drin
gaol b. -ioù fforch, ffwrch (coeden); gaf(a)l, ffwrch (person)
g. ar wezenn fforch y goeden
g. skañv! gaolig! y ferch anfoesgar/ ddigywilydd/nwydwyllt!
ha g. d’an ti-debriñ a bant / ac i ffwrdd am y bwyty, a dyma’i brasgamu hi am y bwyty
ober g. brasgamu
ha ni d’ober g. er maez a dyma ni’n ei gwadnu hi mas, a dyma ni’n ei heglu hi allan
reiñ g. dezhi ei baglu/gwadnu/heglu/ sgathru hi, cymryd y goes
gaolek a. heglog, hirgoes, â choesau hir(ion)
gaoliañ be. bod/mynd/eistedd bag(a)l-di-bowt; gwneud camau bras/breision
gaoliata be. camu dros; brasgamu; bod/ mynd/eistedd bag(a)l-di-bowt
g. dreist ar skalierig camu dros y sticil(l)
g. hent mynd/cerdded yn bell
g. war ar marc’h-houarn eistedd/ mynd bag(a)l-di-bowt ar gef(e)n y beic
gaoliñ be. (am goeden a ffordd) fforchio
g. a ra an hent un tammig pelloc’h mae fforch yn y ffordd yn nes ymlaen
gaolviolin b. -où soddgrwth
gaonac’h a. amhlantadwy; hesb (am fuwch), anghyfeb (am gaseg) anffrwythlon (am greadur b.), diffrwyth
gaonac’henn b. -ed gwraig amhlantadwy; buwch hesb
gaou1 a. gau, celwyddog; ffals, anghywir; drwg
lonkañ udb. dre an toull-g. llyncu rhth o chwith
gaou2 g. gevier celwydd, anwiredd; cam, niwed, drwg, camwedd; twyll
ar g. ’zo ganeoc’h ’rych chi’n methu/ anghywir, ’rych chi’n gwneud camgymeriad, ’dych chi ddim yn iawn
diwar/dre c’haou, e g. ar gam
e g. pe gant rezon yn gam neu’n gymwys
tamall ub. e g. beio rhn ar gam, collfarnu rhn ar gam, camgyhuddo rhn, ‘llunio bai lle ni bo’
n’eus ket an disterañ g. ganin ’dwy’ i ddim yn dweud gair o gelwydd, ’rwy’n dweud calon y gwir
ober g. bod ar fai, cyfeiliorni
ober g. da/ouzh ub. gwneud cam â rhn, achosi/gwneud/peri drwg/niwed i rn (ffig.); twyllo rhn
ober g. a zek lur saoz ouzh ub. twyllo rhn o ddeg punt
teuler/teurel ar g. war ub. taro/rhoi’r bai ar rn
ur g. du/bras celwydd noeth
diskargañ sac’hadoù gevier rhaffu llathenni o gelwyddau
gaouia(r)d g. -ed, gaouidi celwyddgi
penn-g. celwyddgi
gaouiadenn b. -où celwydd, anwiredd
gaouia(r)dez b. -ed celwyddast, merch/ gwraig gelwyddog
gaouiat a. celwyddog; twyllodrus
gwrac’h kozh g. anezhi hen wraig gelwyddog
gaouiataer/gaouier g. -ien celwyddgi; twyllwr
gaouiñ be. anafu, niweidio, gwneud niwed (i), achosi/peri loes (i)
gaouüs a. dinistriol, niweidiol; drygionus, (y)sgeler
gar1 b. -où; divhar/divesker coes, gar; clun
kaout hed o g. cael eu traed yn rhydd, bod yn rhydd (i fynd)
o klask eeunañ he g. d’e vamm - he zorret en deus e daou damm wrth geisio gwella’r sefyllfa gwnaeth bethau’n llawer gwaeth
ur c’har goat coes bren/glec
torret he divhar wedi torri’i dwy goes / ei choesau
gar2 b. (ni threiglir mo’r gytsain flaen yn dilyn y fannod sylwer ond treiglir a. yn dilyn yr enw) -ioù gorsaf
g. an hent-houarn, ti-g. gorsaf reilffordd/reilffyrdd
g. ar c’hirri-boutin / an otoioù-karr gorsaf fysiau
ar g. vihan yr orsaf fach
ur g. vras gorsaf fawr
garad b. -où poen yn y goes, coes dost/ boenus
garan1 b. -où rhych, rhigol, cwter, ffos
garan2 b. -ed garan, crëyr (glas), crychydd, crechy dindon
garanañ be. rhychu, rhigoli, ffurfio/ gwneud rhychau/rhigolau; tyllu, tyrchu
garanet abf garanañ. qv. wedi gadael/ ffurfio rhychau/rhigolau/ôl/olion
garbedenn b. -où gaf(a)l
bezañ e lost en e c’harbedenn bod â’i gwt/gynffon rhwng ei goesau; (ffig.) cywilyddio, teimlo cywilydd, bod â chywilydd arno
garchennat be. (y)sgythru
gard(ian) g -ed gwarchodwr
ael g. angel gwarcheidiol
gardenn b. -où llwyb(y)r
gardennad b. -où casgliad, haid, torf, tyrfa, nifer helaeth
ur c’hardennad tud haid (o bob(o)l), torf/tyrfa
gardis a. garw, llym; sych(aidd), sarrug, swta; bywiog, cryf, llon, sionc
garek a. hirgoes, heglog
paotr g. bachgen hirgoes, heglyn
garenn b. -où bôn, bonyn, (bon)cyff; coes(g)yn; eginyn, sbrigyn; coes (pib, tr(o)wser/tr(o)wsus ayyb.)
gargadenn b. corn gwddw(g)/gwddf, llwnc (corff); (am ddiod) llwnc(aid)
gargadennad b. llwnc (o ddiod), dracht, llymaid, joch, cegaid, llond ceg, diferyn
gargadenneg g. gargadeien un am ei fol(a), bolgi, glwth
gargadennek a. bolrwth, barus, gwancus, glwth, trachwantus (o ran bwyta)
gargamm1 a. cloff, clunherc(i)og
gargamm2 g. -ed un cloff, clunhercyn
gargel torf. -enn b. celyn (mân)
gargouilh g. -où hylif golchi’r llwnc, hylif garglo
gargouilhat be. golchi’r llwnc/gwddw(g), garglo
gargoul g. -ioù gargoil
garidenn b. -où twll, rhych, rhigol; twll gwa(ha)dden, gwâl twrch daear
garidi g. -ed trochydd (aderyn)
garidoù ll. canllaw/rheilen ar falconi; oriel, balconi
garlañchenn b. -où uwchlwnc, ffaryncs
garlantez g. -ioù, torf. -enn b. garlant
garlantezañ be. addurno â thorch/ thalaith/choronbleth/garlant
garliz(enn) b. garlized lleden chwithig
garloter g. -ien bolgi, un barus, un am ei fol(a)
garlostenn b. garlosted chwilen glust, pryfyn clust
garm gb. -où, garmadenn b. -où bloedd, gwaedd, cri, llef; sgrech
garmat/garmiñ be. bloeddio, gweiddi; crïo, llefain, wylo; galw; sgrechain/ sgrechen/sgrechian
g. evel ar Vadalen llefain dŵr y glaw, llefain ei chalon hi, crïo/wylo’n hidl
gars a. garw, gwyllt; hurt, twp, ffôl
garv/garo a. garw, gerwin; swrth; caled; cas; poenus
g. eo an amzer mae’r tywydd / mae hi’n arw
g. eo an traoù mae bywyd yn galed
bugale savet g. plant wedi’u codi’n arw, plant heb gael magwraeth dda
mont g. d’ub. cam-drin rhn
garvaat be. mynd/troi yn arw, gerwino
garventez b. garwedd, gerwinder
garz g. -ed, girzi ceiliagwydd, clacwydd; (ffig.) twpsyn, hurtyn, cwarter/hanner call a dwl, hercall, ffŵl, nerco (ar laf.)
garzh(enn) b. -où, girzhier perth, gwrych; (weithiau) garth
divskouarn ’zo gant ar c’harzh mae clustiau gan gloddiau a llygaid gan berthi
lammat dreist ar c’harzh mynd dros ben llestri, cymryd gormod(d) o raff (ffig.)
mont er c’harzh (ffig.) mynd i’r clawdd/gwellt/wal, mynd yn ffliwt, bod â’r hwch wedi mynd drwy’r siop, bod wedi mynd i Dre-din / mynd yn fethdalwr
ur c’harzh lann garth eithin
ur redadeg girzhier ras glwydi
ul labous-g. plentyn llwyn a pherth, plentyn drwy’r berth
gast1 b. gisti gast (ffig. am wraig), cnawes; putain, hwren
ur c’hast a vaouez! hen ast o fenyw! hen gnawes!
gast!2 ebych. (myn) diain/diawl i!
gastaouer g. -ien puteiniwr
gastaouiñ be. puteinio
gavotenn b. -où gafoten, dawns Lydewig
gavr b. givri gafr
g.-haleg cornicyll
g.-vor (pysgodyn) perdysen, Sioni naill och(o)r
gavrig/garvig b. -ed myn
g.-an-hañv (aderyn) gïach, gafr y gors, gafr wanwyn
gaz g. nwy
ged1/get ardd. ffurf ar gant qv.
ged2 g. -où gwyliadwr(i)aeth
g. noz gwyliadwr(i)aeth nos
bezañ war g. a udb. disgwyl rhth, aros am rth, bod ar wyliadwr(i)aeth am rth ober g. gwylio, bod ar wyliadwr(i)aeth
gedal be. gwylio, gwarchod; disgwyl, aros (am); gobeithio
g. gant avi edrych ymlaen / disgwyl yn awchus/eiddgar
da c’hedal tra’n disgwyl/aros (am), i ddisgwyl/aros (am); yn y cyfamser
da c’hedal ma teuio/tey tra’n disgwyl iddo/iddi ddod
emaint o c’hedal anezhi da zont, emaint o chedal ma teufe hounnezh maen nhw’n disgwyl iddi ddod
kalz labour ’zo o c’hedal ac’hanon mae llawer o waith yn fy nisgwyl / yn aros amdana’ i / o’m blaen i
geder/gedour g. -ien gwyliwr
gedon ll. gad qv.
leusker g. da redek hau straeon celwyddog, taenu anwireddau ar led
gedona be. hela ysgyfarnogod/ sgwarnogod
geiz g. -où trydar; murmur
geizadeg b. trydar (llawer ar y cyd)
geizoù ll. clemau, munudau, ystumiau, siapsau, wynebau
dihan d’ober g.! paouez a ober g.! gad dy glemau/faldod!
leun a c’heizoù maldodus, ffuantus, yn glemau/faldod/ystumiau i gyd
geizañ be. trydar, telori, pyncio; murmur; baldorddi, preblan (plentyn)
gel1a. diwyd; brwd; prydlon
gel g. -où
gelaouenn b. gelaoued gelen
gell a. gwinau, coch, brown
gellout gw. gallout
gelven ll. golvan qv.
gelver/gervel be. galw, enwi
genaouad g. -où cegaid, llond ceg
genaoueg/genaouog g. genaoueien hen geg fawr (ffig.); twpsyn, un cwarter/ hanner call a dwl, un hanner pan, hurtyn, ffŵl, nerco
g. ac’hanout! y ffŵl (fel yr wyt ti)!
piv en deus graet genaoueien ac’hanoc’h? pwy sy’ wedi gwneud ffyliaid ohonoc’h?
genaou(eg)iñ/ginaouiñ be. bod/sefyll/ edrych/syllu yn hurt/gegrwth/ gegagored/syn/syfrdan, rhythu; delwi; gwagswmera, segura
ne oa ket chomet da c’henaou(eg)iñ/ c’hinaouegiñ ’wnaeth e/hi ddim aros i wagswmera/segura
genaouek a. twp, hurt, cwarter/hanner call a dwl, hercall, hanner pan, hurt
g. evel ur ribot mor dwp â llo/stên/ bwced/sledj
chom g. bod/sefyll/edrych/syllu yn hurt/gegrwth/gegagored/syn/syfrdan, rhythu
g.-dreist affwysol o dwp, y tu hwnt o dwp, twp dros ben
genaouioù ll. genoù qv.
genel (bôn : gan-) be. geni, esgor (ar)
daou vugel a c’hanas e wreg esgorodd ei wraig ar ddau blentyn, cafodd ei wraig ddau blentyn
genetik g. geneteg
genidik/ginidik a. genedigol
unan g. eus ar Vro Bagan un yn enedigol o’r Fro Bagan, brodor o’r Fro Bagan
genitiv g. genidol (gram.)
genn b. -où cŷn, gaing, lletem
bountañ ur c’henn en ub. (ffig.) twyllo rhn
ober gennoù (ffig.) chwarae triciau/ castiau
plantañ/sankañ ur c’henn en ub. (ffig. )rhoi taw ar rn, cau ceg rhn
gennañ be. rhoi cŷn/gaing/lletem (o dan), lletemu; cornelu; dal(a), twyllo
g. ub. eus dek lur saoz twyllo rhn o ddeg punt, dwyn/dwgyd/lladrata deg punt oddi ar rn
g. ur plach rhoi merch o dan ei gofal, twyllo merch
gennet abf gennañ qv.
g. out! ’rwyt ti wedi dy ddal(a)!
genoù g. genaouioù genau, ceg; wyneb
g. ar stêr ceg/aber yr afon
g. gleb (ffig.) tafod teg, crafwr (ffig.), gwenieithwr, ymgreiniwr, sebonyn, cynffonnwr, llyfwr (tin)
klev honnezh gant he g. gleb gwrando ar honna â’i sebon/seboni/ gweniaith/ thafod teg
g. palefarzh gwep bwdlyd
g. patatez! y twpsyn! y twmffat! y lembo!
brasoc’h e c’henoù eget e gof (mae) ei lygaid yn fwy na’i fola
chomet e c’henoù / he g. a-dreuz yn tynnu gwep
chomet e c’henoù / he g. digor war nav eur bod/aros yn gegrwth
c’hoarzhin leizh e c’henoù / he g. chwerthin yn galonnog, chwerthin dros y lle / dros bob man
digeriñ e c’henoù / he genoù agor ei geg/cheg; siarad
e. g. ar môr yn beryglus o agos i’r môr, yn rhy agos i’r môr
em g. yn fy ngheg; (ffig.) ar flaen fy nhafod (ffig.)
emañ e anv em g. mae’i enw ar flaen fy nhafod
frank e c’henoù / he g. yn gegagored, â cheg fawr (ffig.), tafodrydd
kammañ/treuzañ e c’henoù / he g. tynnu gwep, gwneud clemau/ystumiau
kouezhañ war e c’henoù cwympo ar ei wyneb/drwyn
laka(a)t ub. war e c’henoù / he g. llorio/maeddu/trechu rhn
laka(a)t udb. war e c’henoù. rhoi rhth ar ei wyneb; dodi rhth wyneb i waered / pen ucha’ isa’
leizh e c’henoù / he g. (l)lond ei geg/ cheg, ar dop ei (l)lais, bloedd/nerth ei ben/phen, bloedd ei geg/cheg
ober g. figus dirak udb. codi/cwnnu’i drwyn/thrwyn ar rth
pilat e c’henoù / he g. siarad yn ddi-baid/-stop
prennañ/serriñ/stankañ/stouvañ e c’henoù / he g. d’ub. rhoi taw ar rn, cau ceg/pen rhn
ur g. re frank hen geg fawr (ffig.)
Genver: miz Genver g. mis Ionawr
gwell eo gwelet ki en kounnar evit heol tomm e miz G., pa ve regain da viz G. n’eus ket ezhomm da gavout joa gwell gweld dodi mam ar elor na gweld hinon deg yn Ionor, haf yn Ionawr - gaea’ hyd Fai, haf yn Ionawr - Mawrth ei ddialwr, braf yn Ionawr - dial ym Mai, diwerth gwanwyn yn Ionawr, Ionawr cynnes - Mai oer
ne vezo ket leun ar solier mar bez heol tomm da viz G. os yn Ionawr y tyf y pawr - drwy’r flwyddyn wedyn ’thyf e fawr, os y borfa dyf yn Ionor - gwaeth y tyf drwy’r flwyddyn rhagor
tremen lost al leue dre c’henoù ub. (ffig.) taflu/tawlu ll(u)wch i lygaid rhn (ffig.)
geo! adf ateb cadarnhaol i gwestiwn neu osodiad neg. gw. eo! ie! ydw! ydy! byddwn! gwnaf! ayyb.
ne vi ket er gêr warc’hoazh? geo ’vat! ’fyddi di ddim gartre’ (y)fory? bydda’ siŵr! siŵr iawn!
geofizik g. geoffiseg
geofizik(el) a. geoffisegol
geofizikour g. -ien geoffisegydd
geol g. -ioù ceg, safn (creadur)
g. an ifern ceg uffern
g.-bleiz (bot.) trwyn y llo, pen ci bach
geometriezh b. geometreg
geot torf. -enn b.., a g. -où, -eier glaswellt, gwair, porfa
geotenn b. -où llysieuyn, glaswelltyn
g. ar Werc’hez (bot.) llysieuyn y Wyry’ Serenllys mawr Stellaria holostea
ger g. -ioù gair; sôn
g. da zen! dim gair wrth neb / wrth y garreg! taw piau! paid/peidiwch â dweud wrth y gath!
g. evit g. gair am air
bezañ den d’e c’her cadw’i air cywiro’i addewid
mankout d’e c’her, nompas bezañ den d’e c’her, terriñ e c’her torri’i air/addewid
delc’her (d’)e c’her cadw’i air/ addewid, cywiro’i addewid
n’en deus ket dalc’het d’e c’her ’dyw e ddim wedi cadw’i air/addewid, mae wedi torri’i air/addewid
den d’e c’her un yn cadw’i air
dont en-dro war e c’her tynnu’i air yn ôl, mynd yn ôl ar ei air en ur g. mewn gair, yn fyr
gwelloc’h eo ur g. tavet eget daou lavaret, ur g. tavet a zo gwelloc’h eget ur g. lavaret tafod tewi yw’r tafod gorau, tafod tawel ddangosa ben doeth, gorau prinder : prinder geiriau, po galla’ y dyn anamla’ ei eiriau, doeth pob tawgar, doeth a dawo, doeth dyn tra tawo, y calla’ i dewi / a dawo
krediñ ub war e c’her cymryd rhn ar ei air, credu rhn
mont war e c’her siarad/torri ar ei draws
rannañ g. torri/dweud gair
n’eo ket den d’e c’her, trubard eo d’e c’her ’dyw e ddim yn un am gadw’i air/addewid, mae’n torri’i air/addewid(ion)
n’eus bet biskoazh g. etrezomp ’does dim gair (croes) wedi bod rhyngon ni erioed
n’eus g. a damm ’does dim sôn/argoel am fwyd
ur g. a-dreuz gair o(’i) le
ur g. a-raok rhagair, rhagarweiniad
war ar g. ar y gair, ar unwaith
war c’her ub. ar air / ar gyngor rhn, yn ôl (gair; barn) rhn
gerioù bras geiriau mawr, rhegfeydd
e berr gerioù yn fyr, mewn ychydig eiriau, mewn gair
g.-mell bannod (gram.)
g.-mell amstrizh bannod amhendant (gram.)
g.-mell strizh bannod bendant (gram.)
g.-stur allweddair
gerioù-kroaz croesair
geriadur g. -ioù geiriadur
geriaoueg b. -i/-où geirfa, rhestr termau
germanek a. Germanaidd/Germanig
gervel be. gw. gelver
geun b. -ioù gwaun, mawnog
geuniek a. corslyd, corsog
geus! adf ateb cadarnhaol i gwestiwn neu osodiad neg. gw. eus! oes!
gevel b. -ioù gefel
gevell g. -ed gefell
gevellenn b. -ed gefeilles
gevellet abf gevelliñ qv
kêr c’hevellet gefeilldref.
gevelliñ be. gefeillio
gevier ll. gaou qv. anwireddau, celwyddau, storïau celwyddog
g. a lavar evel an traezh en aod / ken (n)a foeltro / evel un tenner dent mae’n dweud celwyddau rif y tywod mân / rif y gwlith / fel ci yn trot(i)an / fel ci yn yfed cawl
g. tout! celwydd i gyd! celwydd noeth! ’does dim tamaid/gronyn o wir yn y stori! ’dyw e ddim yn wir o gwb(w)l! ’does dim gwir(ionedd) yn hynny!
c’hwezh ar g. ’zo ganti! (am stori) mae hi/honna’n drewi!
dornañ/troadañ/fentañ/todorosat g., diskargañ sac’hadoù g. rhaffo/rhaffu celwyddau
drailhañ/kontañ/livañ/la(va)ret g. dweud/palu celwyddau
liver g. celwyddgi
ha ne vez nemet g. gantañ/ganti celwyddog
plantañ g. war ub. hau celwyddau am rn
se n’eo ket g.! mae’n wir (ei wala)!
gevr ll. gavr qv.
gevred g. de-ddwyrain
gid1 g. -ed tywysydd
gid2 g. -où ffrwyn
gidoù awenau
gidon g. -ioù corn beic
gilhotin b -où gilotîn; arf tebyg i bladur – (â choes hir a llafn grom i dorri gwymon o gwch)
gin1 a. anghywir/chwith/fewn (dilledyn/ pilyn, defnydd); cef(e)n (dalen; darn arian; medal)
an tu g. yr och(o)r anghywir/chwith; y tu cef(e)n
war an tu g. (g)o chwith
aet eo ar bed war an tu g. mae’r byd wedi mynd o chwith / wyneb i waered / ben i waered / ben ucha’n isa’
ur spered g. un/person croes/ piwis/ gwrthnysig/gwrthwynebus
gin2 g. gwrthwyneb; cef(e)n; och(o)r chwith (dilledyn/pilyn)
ar g. an hini eo a zo c’hoarvezet y gwrthwyneb a ddigwyddodd
e g. (g)o chwith, y tu chwith allan, y tu fewn tu fas, y gwrthwyneb allan; y cef(e)n ymlaen
aet eo e benn / he fenn e g. mae wedi drysu’n lân, mae wedi colli arno/arni’i hun(an) yn llwyr
g.-ouzh-g. gefn-gefn, gefn wrth gefn
ginañ be. ystyfnigo, stwbwrno, nogio, strancio; edrych yn sarrug/sur(bwch), cuchio
en ur c’hinañ yn anfoddog, yn erbyn ei (h)ewyllys, yn groes i’r graen (ffig.); gan ystyfnigo/stwbwrno/nogio/ strancio
ginet abf ginañ qv. afreolus, di-wardd, anystywallt, (y)styfnig), stwbwrn; mewn hwyl ddrwg/wael, mewn hwyliau drwg/gwael, â chroen ei din/thin ar ei dalcen/thalcen (ar laf.)
ur mousc’hoarzh g. crechwen, gwên gam, glaswen
ginaoueg gw. genaoueg
ginidik gw. genidik
ginivelezh b. -ioù genedigaeth, geni
mont da ziskleriañ g. e verc’h mynd i gofrestru genedigaeth/geni ei ferch
ginus a. tanllyd, byr ei dymer/thymer, byr ei flewyn/blewyn (ffig.)
gioc’h g. -ed gïach, gafr y gors, gafr wanwyn
ober kof g. ymprydio; codi’r rhastl, byw ar fin y gyllell, byw ar ei gythlwng/chythlwng
treut evel ur g. yn denau fel rhaca / fel brân (ar ei thalcen), yn fain fel styllen/ sgerbwd
girzhier ll. garzh qv.
girzi ll. garz qv.
gisti ll. gast qv.
gistierezh g. puteindra
gitar g. -ioù gitâr
gitarour g. -ien gitarydd
givri ll. gavr qv.
giz b. -ioù arfer, arferiad, ffasiwn, dull; defod
g. kozh hen ffasiwn, wedi dyddio
tud a c’hiz kozh pob(o)l hen ffasiwn
g. nevez ffasiwn newydd/cyfoes/ modern
ar c’hiz a-vremañ y ffasiwn cyfoes/ presennol, y dull newydd/modern, yr arfer bellach/heddiw
dav/ret eo heuliañ ar c’hiz / mont gant ar c’hiz rhaid mynd/symud gyda’r oes, rhaid dilyn y ffasiwn
distreiñ da c’hiz ar bed dychwelyd i ffordd y byd; seciwlareiddio
e g.-se fel yna
evel ar c’hiz yn ôl yr arfer(iad); yn ôl y ffasiwn; yn ôl y ddefod
evel-se emañ ar c’hiz dyna’r arfer/ arferiad; dyna’r ffasiwn
eus/diouzh ar c’hiz yn y ffasiwn; yn ôl y ffasiwn; ffasiynol
ar c’hiz dilyn y ffasiwn, symud gyda’r oes
mont er maez a c’hiz mynd mas/allan o ffasiwn, dyddio
ober gizioù gwneud tipyn o glemau/ seans, tynnu wynebau
g.-prezeg ffordd/dull o ddweud/siarad; ymadrodd, priod-ddull; tafodiaith
glabous g. cleber, brawl; ymffrost
selaou o g.! gwrando ar eu cleber!
tavit gant ho klabous! gadewch eich cleber/brolio/ymffrostio !
glabousañ be. tasgu dŵr dros y lle; clebran, baldorddi, brawlan, breglach, paldaruo; cecian (mewn cyffro); ymffrostio, brolio; canu/chwythu’i (ut)gorn ei hun(an) (ffig.)
dalc’hmat ar re sotañ a c’hlabous ar muiañ (eus an dra-se eus an dra-hont hep gouzout petra a lavaront) mwya’u trwst/twrw llestri gweigion
glabouser g. -ien clebryn; broliwr, ymffrostiwr; pen bach (ffig), ‘fi’ fawr
glabouserezh cleber (gan lawer)
glac'har gb. -où loes, poen, trallod, gofid, tristwch, blinder; galar; hiraeth
c’hoari gant glac’harig byw’n fain, byw ar fin y gyllell, bod/byw mewn eisiau
kaout g. d’e walloberioù (e)difaru am ei ddrwgweithredoedd, bod yn edifar/ flin am ei gamweddau
kaout g. d’ub./d’udb. bod â hiraeth am rn/rth, hiraethu am rn/rth, galaru ar ôl rhn; gweld eisiau rhn/rhth
glac'haret abf glac’hariñ qv. trallodus, trist, wedi’i dristáu/thristáu, gofidus, pryderus, blinderus; wedi’i (d)dinistrio’n llwyr (am berson), wedi colli’r cwb(w)l
gant ar brezelioù e vez pinvidikaet lod ha g. darn all gyda rhyfeloedd bydd rhai yn ymgyfoethogi ac eraill yn cael eu dinistrio’n llwyr / yn colli’r cwb(w)l
Yann a oa g. betek ar marv ’roedd Siôn wedi’i dristáu i waelod ei fod, ’roedd Siôn yn dorcalonnus o drist
glac'hariñ be. tristáu; gofidio, blino, poeni, galaru, hiraethu; dinistrio
glad g. -où gwlad; teyrnas; treftadaeth; eiddo, cyfoeth
g. Doue teyrnas Dduw
glan1 a. santaidd, pur, dihalog, glân, heb nam, di-fai
g.-yezhour purydd (iaith)
glan2 adf. yn gwb(w)l, yn gyfan gwb(w)l, llwyr, hollol
glanaat be. puro, glanhau; dod yn lân/ loyw
glann b. -où glan
glanyezhour g. -ien purydd iaith
glao g. gw glav
glaou g. a thorf. -enn b. glo
g.-bev cols byw/coch, marwor tanllyd
g.-douar glo (o grombil y ddaear)
g.-koad golosg
g. -marv henlo
g.-munut glo mân
glaouenn b. -où colsyn, marworyn
glaouer1 g. -ien dyn y glo, gwerthwr glo; gwennol ddu
glaouer2 g. -ed gwennol
glaour g., glaourenn b. glafoerion, drefl/ drifl; ôl malw(od)en, llysnafedd
koll g. e c’henoù / he genoù glafoerio, dreflu/driflan
lakaat ar g. da zont en ho kenou dod â / tynnu dŵr o’ch dannedd chi (ffig.)
glaour(enn)eg g. glaour(enn)eien glafoer(i)wr, dreflwr; clebryn
glaour(enn)iñ be. glafoerio, dreflu/ driflan; clebran, clecan
glapez a. cegrwth; gwaglaw, wedi methu cael dim (wrth hela)
glas a. glas; gwyn(las), gwelw, llwyd; gwyrdd; anaeddfed, heb aeddfedu (am bren, cnydau ayyb.); heb fod yn sych; ffals (am chwerthin/gwenu)
g. gant an naon yn wynlas/llwyd/ welw o eisiau bwyd
avaloù g. afalau gwyrdd (heb aeddfedu)
c’hoarzhin g. chwerthin gwneud, gwên ffals/ffug/ffuantus, gwên ci marw
gouloù g. golau gwyrdd (goleuadau’r ffordd)
sec’h ha g. yn gyfan gwb(w)l, yn llwyr, yn hollol, i gyd, bob tamaid
g.-deil cloroffyl
g.-du/-mouk glasddu, dulas, glas tywyll
g.-gwer/-mor/-pers gwyrddlas, glas-wyrdd
g.-mortolod glas tywyll, glas y llynges
g.-oabl/-oabr/-slaer/-wenn glas golau
g.-pilh (am ffrwythau) ymhell o fod yn aeddfed
g.-ruz porffor
glasaat be. glasu; britho
glasaet abf glasaat qv.
g. eo ar gwez mae’r coed wedi glasu
g. eo e vlev mae’i wallt wedi britho
glasc’hoarzhin1 be. glaschwerthin, esgus/ ffugio/smalio chwerthin
glasc’hoarzhin2 g. chwerthin bach ffals/ gwneud, glaschwerthin(i)ad ; gwên ffals/fenthyg
glaslivet abf gwelw, gwynlas
glaster g. glesni, gwyrddlas
glasvez g. glaswellt, gwair, porfa; rhannau gwyrddlas planhigion
glav g. -ioù, -eier glaw
g. a ra, g. ’zo oc’h ober, oc’h ober g. emañ mae’n bwrw (glaw), mae’n glawio
g. arnev glaw tyrfau/taranau
g. ’zo enni/ganti, feson/liv/stumm/ gouenn ar g. ’zo ganti / ’zo war an amzer, sin c’hlav ’zo, stummañ a ra d’ober g. mae glaw ynddi, mae’n llawn glaw, mae graen/golwg glaw arni, mae’n bygwth glaw, mae (hi) am law, mae’n copri (ar laf. )
ober g. bwrw glaw, glawio
ober g.-munut/-sil/-tanav/-kemener/-tamouezet bwrw glaw mân, briwlan (glaw)
ober g.-pil (-polos)/-bras/-pounner/-puilh, ober g. diouzh ar gwashañ / gwashañ ma c’hell, ober ur skoultrad g. bwrw glaw trwm, ei harllwys hi, arllwys/diwel/pistyllan/ tywallt y glaw, tresio/stido bwrw, bwrw cyllyll a ffyrc, bwrw hen wragedd a ffyn, bwrw ffyn grisiau, bwrw fel o grwc
troet eo an amzer war ar g. mae hi wedi dod/troi i’r glaw / yn law
un devezh g. diwrnod glawog/gwlyb
ur barr(ad)-g. cawod/cawad (o law)
ur pilad/skoultrad- g. cawod/cawad drwm/drom/gas (o law)
g.-heol glaw neu hindda, (boed) haul neu law, ym mhob tywydd
glaveier ll. glav/glao glawogydd
glaz1 g. glesni
g. ar maezioù glesni’r meysydd
glaz2 b. cwlwm gwythi, cramp; ffit
glaz3 g. cnul
glazadur g. glesni, gwyrddni; glaswellt; deilach gwyrdd (bwyd i ddyn ac anifail)
glazañ be. glasu; oeri; cynddeiriogi; codi natur, colli’i dymer/thymer, mynd (mas) o’i gof/chof
glazard g. -ed madfall, genau goeg
glazenn b. -où porfa, glaswellt, lawnt, tir glas, tywarchen; pilen, rhuchen, cataract
glazien b. porfa, glaswellt; llysiau gleision, letysen; lliw glas; caseg las
glazig1 g. -ed (y)sguthan, colomen wyllt; dyn yn nillad ardal Kerne (de-orllewin Llydaw); llyffant gwyrdd
glazig2 g. -où penlas yr ŷd
glazig3 b. cwlwm gwythi, cramp
glazik a. ag arlliw o las / â gwawr las arno/arni
gleb a. gwlyb; llaith
g. betek livenn va/ma c’hein yn wlyb hyd fy nghroen
mont kuit evel ur c’hazh g. mynd bant wedi torri’i grib/chrib, mynd bant / i ffwrdd â’i gwt/gynffon/chwt/ chynffon rhwng ei goesau/choesau
ober e gazh g. cynffonna, ymgreinio, seboni, llyo/llyfu (tin) (ffig.), ffalsio, cowtowio
g.-(dour-)teil, g.-par-teil gwlyb diferu/diferol/domen/potsh/stecs, yn wlyb hyd (at) y croen
g.-glizh eo ar geot mae’r borfa/gwair/ glaswellt yn llaith
glebaj g. -où gwlybaniaeth, gwlypter; lleithder
glebiadenn b. gwlychad
tapet ’m eus ur c’hlebiadenn! ur c’hlebiadenn ’m eus bet! fe ges i wlychad!
gleb(i)añ be. gwlychu
g. e c’horzhailhenn/lañchenn (ffig.) gwlychu’i big (ffig.), yfed diferyn/ llymaid
glebiet abf glebiañ qv. wedi’i (g)wlychu
g. ’oan bet! fe ges i wlychad!
glebor g. gwlybaniaeth, gwlypter, lleithder
gleborek a. llaith
gleborekaat be. lleith(i)o
gleborenn b. hylif
glec'h g. gwlych
laka(a)t e g. dodi/rhoi yn wlych / yng ngwlych
glec’hiñ be. rhoi yn wlych / yng ngwlych, mwydo, trwytho
glep1 a. twp, dwl, hurt, cwarter/hanner call a dwl, hercall, gwirion, hanner pan, nerco
glep2 g. -eien twpsyn, hurtyn, ffŵl, un cwarter/hanner call a dwl, hercall, gwirion, hanner pan, nerco
glepaj g. -où dwli, lol
glesker g. -ed broga, llyffant melyn
gleurc’h g. maen ffrois/crempog/ cramwyth/pancos
glez adf. cwb(w)l, hollol
glin g. daoulin glin, pen-(g)lin
boled g. padell y ben-(g)lin
penn-g. pen-(g)lin
penn ma g. fy mhen-(g)lin
mont war bennoù e zaoulin mynd ar ei ben(g)liniau / ar ei ddeulin, pen(g)linio
glizh torf. -enn b. gwlith
barradoù g-mor cawodydd o ewyn / o lwch môr
glizhañ be. gwlitho
glizhata be. bwrw glaw mân, briwlan (glaw)
glizh(enn)ek a. gwlithog
glizh(et)enn b. gwlith, cawod o wlith; glaw mân; ton o chwys; anwedd
glizhenniñ be. gwlitho, bwrw glaw mân; perl(i)o (am chwys ar dalcen); anweddu
glizhetez b. glaw mân
glizi torf. cwlwm gwythi, cramp
glizienn b. cwlwm gwythi, cramp
glizig g. -ed, glizigenn b. -où sewin, gleisiad, brithyll y môr, gwyniedyn, penllwyd
glizin1 a. glas (fel penlas yr ŷd)
glizin2 torf. -enn b. penlas yr ŷd
glas evel ar g., glas-g. glas fel penlas yr ŷd
gloan g. -où, -eier gwlân
muioc’h a gagal eget a c’hloan mwy o siew/sioe nag o waith; llawer o weiddi - ychydig o waith
ur bellenn c’hloan pellen (o) wlân
gloanaj g. -où gwlanach
gloaneier ll. mathau o wlân; dillad gwlân
gloanek a. gwlân, o wlân, gwlanog
gloanenn b. -où edau wlân; siwmper (wlân), dilledyn/pilyn o wlân
gloar gb. -ioù gogoniant
kanañ g. d’ub. moli/clodfori rhn
mont d’ar g. mynd i’r gogoniant /nefoedd, darfod, marw
gloarius a. bendigaid
gloaz b. -ioù anaf, niwed, dolur, loes; clwyf, briw; poen enbyd
biskoazh den ne dremen ar Raz hep m’en dije aon pe c’hloaz ’does neb byth yn croesi’r Raz [y cerrynt rhwng Enez Sun a’r tir mawr] heb gael braw/ of(o)n neu niwed
muioc’h a aon eget a c’hloaz mwy o fraw/of(o)n nag o niwed, mwy o dwrw nag o daro
gloazañ be. anafu, gwneud/achosi/peri dolur/loes/niwed (i), dolurio, niweidio, clwyfo
g. ar galon gwanu’r galon, achosi/peri loes calon
gwelloc’h eo g. daou eget lazhañ unan gwell clwyfo dau na lladd un, o ddau ddrwg gwell yw’r lleia’
gloazenn b. clwyf, anaf, briw; dolur, loes; ergyd enbyd (ffig.)
gloazet abf gloazañ qv. briw, clwyfedig, wedi'i niweidio, wedi’i (h)anafu, wedi’i (d)dolurio, wedi’i glwyfo /chlwyfo
ar re c’hloazet y rhai clwyfus, y clwyfedig (rai)
gwall c’hloazet wedi’i glwyfo/ chlwyfo’n ddifrifol
gloev1 a. prin, anarferol, anghyffredin
gloev2 adf anam(a)l, anfynych
gloevenn b. -où pothell/polleth
glorius a. gogoneddus, clodfawr; bendigaid; rhodresgar, hunandybus; ymffrostgar; gorhyderus; beiddgar, eofn/ewn, hy, rhyfygus, trahaus;
gloriusaat be. magu hyder/pluf (ffig.), mynd yn orhyderus, ymgodi, mynd yn rhy fawr i’w / idd ’i sgidiau
glos g. -où glos
gloud1 a. twp, dwl, hurt, cwarter/hanner call a dwl, gwirion, hanner pan
gloud2 g. -ed gwdihŵ, tylluan
glout1 a. bolrwth, glwth, gwancus, barus, trachwantus (am fwyd)
glout2 g. -ed bolgi, un am ei fola; yfwr, potiwr
glud g. glud
gludañ be. gludo
gludek a. gludiog; llysnafeddog; llithrig
gluten b. glwten
go1 a. yn llawn gwaith (am ddiod ); wedi codi/cwnnu (am fara)
ha n’eo ket g. a-walc’h an toaz gantañ/ganti c’hoazh heb fod yn ddigon aeddfed, anaeddfed hyd yn hyn (am berson);
go2 g. eples, lefain; eplesiad
e g. ar waith, yn gweithio (am ddiod); yn wlych / yng ngwlych (am does)
an toaz a zo e g. mae’r toes yn wlych / yng ngwlych / yn codi / yn cwnnu
derc’hel e g. (ffig.) cadw’n fyw, dala’i dir/thir, dal i fynd, dal ati
laka(a)t an toaz e g. dodi/rhoi’r toes yn wlych / yng ngwlych; (ffig.) rhoi’r cynllun ar waith
n’eo ket g. an toaz ’dyw’r toes ddim wedi codi/cwnnu; (ffig.) ’dyw pethau ddim wedi dod i fwcwl, ’dyw’r mater ddim wedi’i benderfynu
n’eo ket g. a-walc’h an toaz gantañ/ ganti c’hoazh (ffig.) mae’n anaeddfed (am berson)
n’eo ket e g. e doaz (ffig.) ’dyw e ddim wedi bod ym mhen draw’r ffwrn, ’dyw e ddim yn hollol lawn llathen, mae rhywbeth bach yn eisiau ynddo fe
goaf g. -ioù gwayw(ffon)
goanag g. -où gobaith
goañv g. -où, -eier gaea’
g. a-bred g. bepred, pa vez g. a-raok Nedeleg e vez g. ken na vez leuniet an haleg os oes digon o rew yn Nhachwedd i gynnal chwaden ceir gaea’ budr
aet eo an amzer e g. en-dro mae hi wedi mynd yn aeaf eto, mae’r tywydd wedi troi yn aeafol eto
amzer c’hoañv tywydd gaeafol
e kalon ar g., gant kreiz ar g. yng nghanol y gaea’, yn nyfnder gaea’
evit ar g. yn ystod y gaea’ (a aeth heibio)
hañv-g. haf a gaea’, drwy’r flwyddyn, ar hyd y flwyddyn
hañvig-g. gaea’ mwynaidd
Kala-G. Calan Gaea’
nozioù g. nosweithiau’r gaea’
goañv(ad)enn b. -où maleithyn, malaith, llosg eira
goañvek a. - y gaea’; gaeafol
plant g. planhigion y gaea’
goañviñ be. gaeafu, treulio’r gaea’
goap g. hwyl, sbort, gwawd, gwatwar
c’hoarzhin/ober g. (ouzh) gwawdio, gwatwar, goganu, cael/gwneud hwyl/ sbort/sbri (am ben); wfft(i)o, dirmygu, dychanu
an hini a ra g. - ouzh e revr e stag mae’r sawl sy’n erlid baw eraill yn siŵr o ddwyno’i bilyn ei hunan, a ogano a ogenir, tafla garreg at fur ac fe neidia at dy dalcen
ar bommoù g. a ziskenne warnañ disgynnai’r geiriau o wawd/watwar am ei ben
ne vez graet nemet g. outañ gant an holl mae e’n gocyn hitio / yn destun gwawd gan bawb
goapaat be. gwawdio, gwatwar, goganu, gwneud hwyl/sbort/sbri (am ben); wfft(i)o, dirmygu, dychanu
goapaer g. -ien gwawdiwr, gwatwarwr, goganwr; dychanwr
goapaerezh g. hwyl (ddifrïol), sbort/sbri (am ben rhn), gwawd, gwatwar; dirmyg, dychan, sbeng (ar laf.)
goapaus a. gwawdlyd, gwatwarus; dirmygus, dychanol, sbenglyd (ar laf.)
goar1 bf 3 un. pres. myn. gouzout qv.gŵyr
an hini a la(va)r e oar pep tra eo an azenañ , ni ŵyr neb lai na’r sawl a ŵyr y cyfan, yr anwybodus a ddengys yn fuan a ŵyr; hir ei dafod byr ei wybod, a ŵyr leia’ a ddywed fwya’, po callaf y dyn anamlaf ei eiriau; bach pob dyn a dybio’i hun yn fawr
c’hwi ’oar ’wyddoch chi, ’ry(dy)ch chi’n gwybod
den ne oar ’does un dyn a ŵyr, Duw (yn unig) a ŵyr, ’does neb yn gwybod, ’does wybod, ni wyddys, ’wys (ar laf.)
den ne oar peseurt devezh ’does neb a ŵyr pa ddiwrnod / pa fath ddiwrnod; Duw (yn unig) a ŵyr pa ddiwrnod / pa fath ddiwrnod, ni wyddys / ’wys pa ddiwrnod / pa fath ddiwrnod, unr(h)yw ddiwrnod/ddydd
den ne oar evit pegeit (amzer) ’does neb a ŵyr / Duw (yn unig) a ŵyr am faint (o amser) / am ba hyd
gou(zou)t a oar diouti mae’n ei medru hi, mae’n hen law arni
ne oar a netra ’dyw e/hi ddim yn gwybod dim; ’dyw e/hi ddim yn amau dim
ne oar ket ’ŵyr e/hi ddim, ’dyw e/hi ddim yn gwybod;’dyw e/hi ddim yn gallu/medru
ne oar ket mont d’an dud ’dyw e/hi ddim yn gwybod siwd/sut mae trin/trafod pob(o)l, ’does dim ffordd/ tact gydag e / gyda hi
ne oar ket neuial/neuñviñ ’dyw e/hi ddim yn gallu/medru nofio, ’dyw e/hi ddim yn gwybod sut/siwd i/mae nofio
ne oar ket petra a ra ’dyw e/hi ddim yn gwybod beth mae’n ei wneud, ’dyw e/hi ddim yn gyfrifol am yr hyn a wna
ne oar na ton na son (ffig.) ’dyw e/hi ddim can(t)wr/cantores o gwb(w)l, ’all e/hi ddim canu am ffortiwn / dros ei grogi/chrogi
piv ’oar? pwy (a) ŵyr? pwy sy’n gwybod?
te ’oar ’wyddost ti, ’rwyt ti’n gwybod
goar2 g. amser hamdden/rhydd
aet oan war va/ma goarig fe es i gan bwyll bach/fach / yn hamddenol
n’em eus ket a (c’h)oar da chom pelloc’h ’does gen i ddim /’does ’da fi ddim amser i aros rhagor
go(u)bari g. ffurf, llun; gwedd, golwg, graen, delw; patrymlun, templat (cwch/bad); anian, natur
g. ul laer en deus mae golwg/graen lleidr arno; mae lladrata yn ei waed
g. ur mondian en deus mae golwg/ graen gŵr cyfoethog/cefnog arno
g. ur skolaerez he deus mae golwg/ graen/stamp/osgo athrawes arni; mae o anian athrawes
gobed b. -où ffïol
gober be. gw. ober
god1(ez) g.(b.) godezi pengwin/pengwyn
g.-beg-ruz cornicyll y dŵr
god2 g. -où dysg(y)l/bowlen fach; plet; poced, cod(en)
ober g. llanw’i bocedi/phocedi, plufio’i nyth (ffig.), gwneud arian fel y mwg / fel slecs, gwneud (ei) ffortiwn
God(ig) epb. bach. < Marc’harid*
godell b. -où, godilli poced, coden
komz evit e c’hodell siarad er mwyn ei les ei hun(an)
n’emañ ket e zaoulagad (o rodal) en e c’hodell! ’dyw e ddim yn ddall! mae’n gweld yn iawn! mae’n gweld y cwb(w)l!
godelloù dindan pocedi mewnol
ur re godelloù pâr o bocedi
godellad b. -où pocedaid, llond poced, llond coden
godellañ be. pocedu, rhoi/dodi yn ei boced/phoced
godilli ll. godell qv.
godiñ be. byrhau (dilledyn/pilyn), troi hem
godis g. dirmyg, dychan, gwawd, gwatwar, hwyl/sbort/sbri (am ben rhn)
godisat be. dirmygu, dilorni, gwawdio, gwatwar, dychanu, goganu, cael/ gwneud hwyl/sbort/sbri (am ben); difrïo, difenwi
godiser g. -ien dirmygwr, gwawdiwr, gwatwarwr, dychanwr, goganwr, difrïwr, dilornwr; sebonyn, ffalsiwr, tafod teg (a gwenwyn dani) (ffig.); twyllwr arched
godiserezh b. dirmyg, gwawd, gwatwar, dychan
godisus a. dirmygus, dychanus, dilornus, bychanus, gwawdlyd, gwatwarus, sbenglyd (ar laf.)
godron g. tar
goedennañ be. ceulo, troi (am laeth)
goell g. burum/berem/berman, lefain
goellañ be. eplesu, lefeinio, gweithio (am ddiod); codi/cwnnu (am fara)
Goelo(ù) e. lle. Goélo (Ffrg)
goeñvet abf goeñvet qv. wedi gwywo/ crino/crebachu; wedi gwaelu ei (g)wedd; wedi chwerwi/suro (am berson)
goeñviñ be. gwywo, crino; crebachu, pylu, gwaelu (am harddwch rhn), salwino; achwyn, conan, cwyno; gwenwyno, chwerwi, suro (am berson)
goero be. gw. goro
goge g. hwyl/sbort/sbri (am ben rhn); direidi, tynnu coes, cellwair
gogeal be. cael hwyl/sbort/sbri (am ben rhn), gwawdio, gwatwar, goganu, herian, pryfoc(i)o, tynnu coes, poeni (yn ddireidus)
gogeer g. -ien gwawdiwr, gwatwarwr, goganwr; pryfoc(i)wr, tynnwr coes, poenyn
gogeus a. dirmygus, gwawdlyd, gwatwarus; pryfoclyd
gogez1 a. merchetaidd
gogez2 adf yn wag, yn ddisylwedd (am gleber)
gogez3 g. -ed, gogizien rhagrithiwr maldodus; Cadi Ffan, dyn merchetaidd; bachgen/dyn glân (yr olwg) / merch bert/ddel
Yann-Vari G. Cadi Ffan
goiñ be. eplesu, lefeinio, gweithio (am ddiod); codi/cwnnu (am fara)
leuskel ar gwin da c’hoiñ gadael i’r gwin weithio
leuskel an toaz / ar bara da c’hoiñ gadael y toes/bara i godi/gwnnu
golc’had g. -où hylif golchi gwallt neu drin y croen
golc'hed b. -où (heddiw) duvet; (slawer dydd) gwely pluf; matras o wellt
goleiñ/goloiñ be. gorchuddio; cuddio; enhuddo
golf1 a. di-gwt, digynffon, heb gwt/ gynffon
golf2 g. golff
golo g. -ioù, goloenn b. -où gorchudd; clawr; caead; amlen; gard
g. al levr clawr y llyfr; siaced lwch
g.-gwele, goloenn-wele gorchudd gwely
g.-pod clawr/caead sosban; (ffig.)gŵr y mae ei wraig yn anffyddlon iddo
ur g.-plueg gorchudd/casyn clustog/ gobennydd
ur g.-rod ar velo gard olwyn beic
goloenn b. -où gorchudd; masg(a)l/ plisgyn
goloer-levrioù g. -ien-l. rhwymwr llyfrau
goloet abf goleiñ/goloiñ qv.
g. eo an amzer mae’n gymylog; mae hi wedi cymylu/tywyllu/copri
gerioù/komzoù g. geiriau amwys
un den g. dyn amheus (ei olwg/eiriau)
golvan g. -ed, golveni, gelven aderyn y to
g. ar maezioù golfan y mynydd
g.-aod hutan y dŵr/môr, cwtiad y traeth
g.-du aderyn du, ceiliog mwyalch
golvazh b. -ioù, golvizhi(er) pastwn/pren golchi; (ffig.) dant anferth
penn-g. penwisg gwraig o ardal Karaez; gwraig o’r ardal honno
golveni ll. golvan qv.
golvizhi(er) ll. golvazh qv.
gom g., gomenn b. gwm; rwber
gomañ be. gludio; dileu â rwber
goñvor g. mesur
dreist goñvor y tu hwnt i fesur, yn anfesuradwy
gopadenn b. -où gwaedd, bloedd
gopal be. galw, gweiddi, bloeddio
goper-noz g. -ed-noz gwdihŵ, tylluan
gopr g. -où cyflog, tâl; gwobr
bezañ e g. gant ub. cael ei gyflogi/ chyflogi gan rn
kaout ur g. dereat cael cyflog (d)da, ennill arian dechau
kaout ur g. dister/divalav cael cyflog fach/bach, ennill arian bach
kemer e(n) g. cyflogi
terriñ e c’hopr torri’i gytundeb (gwaith)
goprad g. gopridi un/rhywun cyflogedig, dyn/person yn cael ei gyflogi
ar g. y cyflogedig
ar c’hopridi y rhai cyflogedig
goprañ be. cyflogi; talu; gwobrwyo
goprer g. -ien cyflogwr
gopret abf goprañ qv.
ar re c’hopret y (rhai) cyflogedig
bezañ g. mat cael ei dalu/thalu’n dda, ennill cyflog (d)da
bezañ gwall-c’hopret cael ei dalu/ thalu’n wael, cael/ennill cyflog fach/bach
gopridi ll. goprad qv.
gor1 a. twym tân, crasboeth, chwilboeth, poeth iawn, tanboeth; wedi'i (d)deor
gor2 g. -ioù gwres, tymheredd; deoriad; crynhofa, crawniad, casgliad, cornwyd (medd.); crawn
g. a oa gant an amzer ’roedd y tywydd yn boeth, ’roedd hi’n dwym/boeth iawn,’roedd y gwres/ tymheredd yn uchel iawn
edo ar g. o kreskiñ ’roedd y gwres/ tymheredd yn codi/cwnnu
laka(a)t ar yar en g. dodi/rhoi’r iâr i ori
tarzhet eo ar g. mae’r cornwyd wedi torri
udb. a zo e g. mae rhth ar waith / ar ger’ed / yn y gwynt
gor3 g. -ioù cainc
ur gordenn a dri gor cordyn/rhaff dair cainc
gorad g. –(i)où nythaid; deoriad, torrad; epil; tân fflamgoch, llwyth o dân
g. naered-gwiber! (yn ddirmygus) y nythaid gwiberod! chi epil gwiberod!
goradoù merien twmpathau morgrug
goradenn b. twymad
ober ur g. cael twymad, twymo, cynhesu
gorerez b. -ed iâr yn gori
goret abf qv. wedi crynhoi/crawni/ casglu/gori, llidus (medd.); wedi twymo/cynhesu (am ffwrn)
o c’horiñ gorllyd, yn crynhoi/crawni
gorilh g. -ed gorila
goriñ be. twymo (am ffwrn); deor, gori, eistedd (am iâr); crynhoi, crawni, mynd yn llidus, casglu (medd.); clafychu (am berson ac am y tywydd); magu (afiechyd; drwgdeimlad)
chom da c’horiñ vioù (ffig.) gwastraffu/bradu amser yn gwneud dim byd, magu’r gath (ffig.), dala’r slac yn dynn (ar laf.)
emañ o c’horiñ ur c’hleñved bennak mae’n magu rhyw salwch, mae’n clafychu am ryw salwch
goro be. godro
g. ar saout godro’r da/gwartheg
g. ub. (ffig.) blingo/godro/porco rhn (ffig.)
goroer g. -ien godrwr
g. tirvi Siôn Celwydd Golau, storïwr celwyddog
goroerez1 b. -ed llaethferch
goroerez2 b. -ioù peiriant godro
gorre g. -où pen ucha’; arwynebedd, wyneb; (pen) blaen (llong)
g. kêr pen ucha’r dre’, pen (y) dre’
war g./c’horre udb ar ben rhth, ar rth
deut on war c’horre va/ma bec’h ’rwy’ wedi dod trwyddi, ’rydw i wedi goresgyn yr anhawster
diwar c’horre ar yr wyneb; ar yr olwg gynta’
kaout ar g. war ub. cael y gorau/ trecha’ ar rn, maeddu/trechu rhn
gorreoù uchelderau, uchelfannau; (cref.) dyrchafu aberth yr offeren
G.-Breizh Dwyrain Llydaw, Llydaw Ucha’
G.-Leon Dwyrain Leon, Leon Ucha’
g.-laezh hufen, wyneb llaeth
gorread g. -où arwynebedd
gorregezh b. arafwch
war e c’horregezh / he g. gw. gorrek2
gorrek1 a. araf, pwyllog
gorrek2 adf gan bwyll, yn hamddenol, wrth ei bwysau/phwysau, yn ara’ bach/deg
d’an daoulamm e teu ar c’hleñved - g. e kustum tec’hel ar garlam y daw’r clefyd/salwch - yn ara’ deg y bydd yn cil(i)o, ymadael
gorrekaat be. arafu
gorren be. dodi naill och(o)r, rhoi o’r neilltu, rhoi i gadw, cynilo; codi, cwnnu, dyrchafu
gorsez b. gw. go(u)rsez
gortoz1 be. aros (am), disgwyl
g. an tren aros am / disgwyl y trên
g. e dro aros/disgwyl ei dro; aros am / disgwyl ei gyfle
g. eus keloù ub. disgwyl newyddion am rn
bezañ o c’hortoz ur bugel disgwyl plentyn
da c’hortoz i ddisgwyl, tra’n aros/ disgwyl; yn y cyfamser
o c’hortoz ar geot da sevel e varv ar saout gant an naon gwan ei galon a gyll; egni a lwydd
o c’hortoz-se e oa ’roedd e/hi’n disgwyl hynny
va/ma zud a vo ouzh va c’hortoz / a vo o c’hortoz ac’hanon bydd fy rhieni yn fy nisgwl / yn disgwyl amdana’ i
gortoz! bf 2. un gorch. gortoz qv. aros!
gortoz3 g. aros, disgwyl; amynedd
ar g. yr aros, y disgwyl
bezañ e(n) g. aros/disgwyl; bwriadu
gortozenn b. -où te/coffi ganol bore, te deg; te prynhawn; byrbryd, tamaid i aros pryd
gortozennañ be. cael dysglaid/’panaid/ byrbryd, cael tamaid i aros pryd
gotek a. Gothig; Gotheg
gouarn be. llywodraethu, rheoli; teyrnasu; gofalu am / ar ôl, carco, gwarchod, edrych ar ôl
g. e yec’hed gofalu am ei iechyd, carco’i hunan/iechyd, cadw’n iach
gouarnamant gb. -où llywodraeth
gouarnour g. -ien llywodraethwr; rheolwr; ceidwad; rhaglaw
goubari g. gw. gobari
goubenner g. -(i)où gobennydd, clustog
gouboazh a. lled amrwd, wedi’i (l)led ddigoni
gouboazhañ be. lled ddigoni/goginio/ wneud, hanner digoni/coginio/gwneud
goud g. archwaeth, awch, awydd, ysfa (am fwyd); chwaeth
g. en deus d’e voued mae ganddo archwaeth da am fwyd, mae gydag e stumog dda, mae’n hoff o’i fwyd, mae’n fwytäwr/f(w)ytwr da
hervez ho koud an hini eo mae’n dibynnu ar eich chwaeth
goude1(vezh) adf wedyn, wedi hynny, ar ôl hynny, yn dilyn hynny
da c'houde wedyn, yna
goude2 ardd. wedi, ar ôl, yn dilyn (trefn neu amser)
g. c’hoarzhin e teu gouelañ - g. c’hoari huanadiñ mae chwarae’n troi’n chwerw
g. dale e ranker bale wedi gorffwys/ gŵyl : gwaith
g. kreisteiz wedi hanner dydd, ar ôl cinio, yn y prynhawn
an deiz g. warc'hoazh drennydd, y diwrnod ar ôl ‘fory
em goude ar f’ôl i
en da c’houde ar dy ôl di
en e c’houde ar ei ôl e’
en he g. ar ei hôl hi
g.-henn wedyn, ar ôl hyn
g.-holl wedi'r cwb(w)l
g.-se wedyn, yna, ar ôl hynny, wedi hynny, yn dilyn hynny
g.-skrid (G.S.) ôl-nodyn (O.N.)
da-c'houde wedi; wedyn, yna
goude ma cys. wedi i, ar ôl i; er, serch; (+ amod.) hyd yn oed pe/os
g. ma oa klañv er ei fod/bod yn sâl, serch ei fod/bod yn dost
g. ma oan bet e kêr e oan aet d’ar gêr wedi i fi/mi fod yn y dre’ fe es i adre’ / tua thre’
g. ma vin bet e kêr e teuin amañ ar ôl i mi/fi fod yn y dre’ fe ddof i yma
g. ma oa rust ar môr ne oa ket da gaout aon er/serch bod y môr yn arw ’doedd dim eisiau ofni
g. ma oant bet pedet ne oant ket deut er/serch iddyn nhw gael eu gwahodd / er iddyn nhw gael gwahoddiad ’ddaethon nhw ddim
(ha) goude ma rafe an dra-se? a hyd yn oed pe gwnâi/gwnelai hynny? a tasai fe’n gwneud hynny?
g. ma tlee bezañ fall daonet va distagadur hyd yn oed os oedd f’ynganiad yn felltigedig o wael
g. ma vo glav hyd yn oed os bydd hi’n bwrw (glaw)
goude na cys. er na(d), serch na(d)
g. ne oan ket un allazig a zen e oan tremen faezh er nad oeddwn yn llipryn o ddyn ’roeddwn wedi llwyr ddiffygio
goudor1 a. cysgodol
goudor2 g., goudorenn b. cysgod, lloches
klask ur g. chwilio am gysgod
mont er g. cysgodi, mynd i’r cysgod
goudoriñ be. cysgodi, ymochel, llochesu
goudorroc’h a. cymh. mwy cysgodol
goudorus a. cysgodol, clyd, diddos
goudrenk a. braidd/hytrach yn chwerw/ sur
gouel1 b. -ioù hwyl; feil, rhwydlen, gorchudd (dros wyneb); llen; penwisg lleian
g. prenestr rhwydlen ffenestr
lakaat e ouel diouzh an avel codi/ cwnnu’i hwyl i ateb y gwynt; (ffig.) dewis ei blufyn i ateb y dŵr (ffig.), gweithredu yn ôl yr amgylchiadau
gwiskañ ar ouel mynd yn lleian
gouel2 g. -ioù gŵyl; ffest, gloddest
G. al Labourerien Calan Mai, G. y Gweithwyr
G. an Anaon Noswyl/(Dydd) Gŵyl y Meirw
G. an Ermin Gŵyl yr ‘Ermin’ (pan anrhydeddir cymwynaswyr iaith, llên a diwylliant Llydaw gan Skol Uhel ar Vro)
G. an Hollsent (Dydd) Gŵyl yr Holl Saint
G. ar Mammoù Sul y Mamau
G. ar Pantekost Gŵyl y Pentecost, y Sulgwyn
G. ar Rouanez/Rouaned, G. ar Sterenn Gŵyl Ystwyll
G. ar Sakramant Gŵyl Corpus Christi
G. ar Vro Gŵyl Genedlaethol, Gŵyl Cofio Brwydr Ballon (yr ail Sul ym mis Mehefin)
g. berz gŵyl banc
g. greñch gweithio yn yr ysgubor pan fo’n bwrw glaw
G. Maria Hanter-Eost Gŵyl Fair yn Awst, Gŵyl Dyrchafael Mair
G. Mikael Gŵyl Mihangel (dechrau a diwedd tenantiaeth ffarm/fferm) diwrnod talu rhent blynyddol; rhent ffarm/fferm; rhent
G. Sant Divi (sant-patron bro-Gembre) (Dydd) Gŵyl D(d)ewi (nawdd sant Cymru)
G. Yann (Dydd) Gŵyl Ifan
G. Yann a rann ar bloaz e daou damm mae Gŵyl Ifan yn rhannu’r flwyddyn yn ddwy
deiz g. dydd gŵyl
sul-(g)ouel-pemdez Sul, gŵyl a gwaith, bob amser/dydd, beunydd
gouel3 g. -où llefain, wylo, wylofain, dagrau
goueloù kazh/ki dagrau/llefain/wylo gwneud/ffug
gouelan g. -ed, gouelini gwylan
g. kein du gwylan gefnddu leia’
g. loued/gris gwylan y gweunydd/ y penwaig, gwylan lwyd
g. maskl/penn-du gwylan benddu
g. rous gwylan ifanc
gouelañ be. wylo, llefain, crïo; gollwng (dŵr)(am gwch/fad/long)
g. dourek/druz/forzh/stank, g. daeloù druz/fonnus/stank, g. gwalc’h e galon / he c’halon, g. ken a ra llefain dŵr y glaw, llefain ei chalon hi, beichio crïo, wylo’n hidl
g. d’ub. llefain/wylo ar ôl rhn, hiraethu ar ôl rhn
ar paotr bihan a ouele d’e vamm ’roedd y bachgen bach yn llefain/crïo/ wylo am ei fam
ret d’un den n’en deus netra labourat e lec’h ouelañ ni wna grwgnach y dorth yn fwy
gouelec'h g. -ioù anialwch, diffeithwch, unigedd
goueled g. -où gwaelod, godre, pen draw/isa’; dyfnder
g. ar goustiañs dyfnder(oedd) yr isymwybod
e g. e galon yng ngwaelod ei galon, yn nyfnder ei (han)fod
kas ul lestr d’ar g. suddo llong
G.-Breizh Gorllewin Llydaw, Llydaw Isa’
goueledenn b. -où pais
gouelediñ be. gwaelodi, mynd i’r gwaelod, suddo
goueler1 g. -ien dyn dagreuol
goueler2 g. ---ioù rhest(e)r y gwyliau
goueliañ1 be. codi hwyl; hwylio, morio
goueliañ2 be. moli, moliannu
gouelienn b. -où (seineg) sain yddfol
gouelier1 g. -où llong/cwch hwyliau
gouelier2 g. -ien gwneuthurwr hwyliau
gouelini ll. gouelan qv.
leñv ar gouelini wylofain/llefain y gwylanod
gouelvan g. wylo(fain), llefain, crïo
gouelvezh g. -ioù gŵyl ar ei hyd
gouenn b. -où hil, cenedl; ach, llwyth, tylwyth, gwehelyth; rhywogaeth, brid, math; anian, natur
g. c’hlav zo en amzer mae graen glaw arni
g. laer ennañ lleidr o ran anian/natur, ag anian lleidr ynddo
ar ouenn a denn / ar ouenn a ra tenn - war-lerc’h al laou ne vez ket c’hwen(n) anodd tynnu dyn oddi ar ei dylwyth, ‘hysbys y dengys y dyn o ba radd y bo’i wreiddyn’, nid hawdd o frân yw gwneud eos
bezañ a ouenn bod o anian/natur
bezañ ar ouenn gant ub. bod yn feddw
heuliañ e ouenn dilyn (yn ôl traed) ei gyndadau/hil
g.-lazh hil-laddiad
gouennañ be. cenhedlu, lluosogi
gouennel a. hiliol
gouennelouriezh b. hilyddiaeth
gouenneler g -ien hiliwr, un/dyn/ person hiliol
gouennlazhadeg b. hil-laddiad (llawer)
gouennoniel a. ethnolegol
goueñviñ be. gw. gweñviñ
goueñvus a. gw. gweñvus
gouer b. -(i)où nant; cwter
Gouere, miz Gouere g. mis Gorffennaf
gouerous a. anodd (ymwneud ag e / â hi), achwyngar, ceintachlyd, conanllyd, cwynfanllyd, grwgnachlyd, croes, piwis; gwichlyd
gouerouz g. -ien, -ed achwynwr, ceintachyn, conyn, grwgnachyn, swnyn, un croes/piwis
gouerouzat be. achwyn, ceintachu, conan, cwyno, grwgnach, swn(i)an
gouest a. ab(a)l, galluog; cryf
g. on da vont ’rwy’n gallu/medru mynd, ’rwy’n ab(a)l i fynd
ken g. hag ub. mor ab(a)l/alluog â rhn, cyn gryfed / mor gryf â rhn
gouestl g. -où gwarant; addewid; llw
ober g. da ober udb. tyngu (llw) y gwnâi/gwnelai rth, addo gwneud rhth yn ddi-ffael
reiñ udb. da ouestl / e g. rhoi rhth yn warant
seveniñ e ouestl cyflawni’i addewid, cadw’i air
gouestlad g. gouestlidi gwystl
gouestlañ be. tynghedu, tyngu llw, addo; cysegru
g. ober udb. ymdynghedu i wneud rhth, addo gwneud rhth
g. udb. da ub. cysegru rhth â diolch i rn, cyflwyno rhyw waith i gydnabod cyfraniad a dylanwad rhn
en em ouestlañ d’ar yezh ymgysegru i’r iaith
gouestlaouañ be. hurio, cyflogi
gouestlaouer g. -ien huriwr, cyflogwr
gouestlidi ll. gouestl qv.
gouestlidigezh b. ymgysegriad
gouestoni b. gallu, medr, dawn
gouez1 a. gwyllt, anwar, barbaraidd; ffyrnig; annynol, garw (am berson); anhygyrch (am le)
mont e g. mynd yn wyllt (gacwn) / benwan (walocs) /gynddeiriog/ gandryll/ffyrnig/ynfyd; cynddeiriogi, ffyrnigo, colli’i dymer/thymer yn lân, colli’i limpyn, mynd (mas) o’i gof/chof
ur marv g. o doa bet fe gawson nhw farwolaeth annynol
gouez2 adf. yn gas/arw/wyllt
kaozeal g. ouzh ub. siarad yn gas/arw â rhn
gouez3 da ardd. yn ôl, ys dywed(ai), meddai
g. da mamm-gozh. yn ôl / ys dywed(ai) / fel y dywed(ai) / meddai mam-gu
g. d’ar mezeg yn ôl y meddyg
gouezder g. gwylltineb, ffyrnigrwydd
gouezel a. gwanllyd, eiddil (am fabanod)
Gouezel g. -ed Gwyddel
gouezeleg g. Gaeleg; Gwyddeleg, Goideleg
G. Bro-Skoz Gaeleg
gouezeleger g. -ien siaradwr Gwyddeleg
gouezelek a. Gwyddeleg, yn yr iaith Wyddeleg
gou(e)zer bf. amhers. pres. gouzout qv. gwyddys
goût a ou(e)zer/ouier fe wyddys
ne ou(e)zer/ouier ket (ni) wy(ddy)s
ne ou(e)zer/ouier morse ’dyw dyn byth yn gwybod
ne ou(e)zer/ouier ket pegoulz e teuio ’wys pryd y daw (e/hi)
gouezeri g. anialwch, diffeithwch, tir anial/diffaith
aet da ouezeri wedi mynd yn anialwch/ddiffaith/wyllt (am dir)
gouezet abf gouzout qv. gwybyddus, hysbys
goûg g. gw. gou(zou)g
gouglañv a. clafychlyd, di-hwyl, anhwylus
gouhere g. gw. gouere
gou(h)in g. -où, -ed gwain
gouizieg g. gouizieien ysgolhaig, gŵr gwybodus/dysgedig/goleuedig
ober g. esgus / cymryd arno ei fod yn ddyn gwybodus/dysgedig, ceisio rhoi’r argraff ei fod yn un goleuedig
gouizieien gwybodusion, ysgolheigion, dysgedigion
hervez ar ouizieien, gouez/liz d’ar ouizieien yn ôl y gwybodusion
gouiziegezh b. -ioù dysg; gwybodaeth
gouiziek a. gwybodus, dysgedig, goleuedig, hyddysg
goulaka(a)t be. maentumio
goulaouenn b. -où cannwyll; golau
g. goar cannwyll wêr; (bot.) lili’r grog/ Pasg, pig y gog, cala’r cethlydd /mynach
goulaouig g. pelydryn, golau bach
goulaouiñ be. goleuo
goulaouioù ll. gouloù goleuadau
goular a. diflas, merfaidd; anniddorol
goulariñ be. colli’i flas/blas
goularz g. amb(e)r
goulc’her g. clawr, caead (sosban ayyb.)
gouleier ll. gouloù goleuadau
g. tremen goleuadau traffig/ trafnidiaeth
goul(l)/goulenn1 be. gofyn, holi; ceisio / gwneud cais (am); chwennych/ chwenychu, dymuno, ’mofyn, bod ag awydd/eisiau (arno/arni)
g. hag azgoulenn, g. start gofyn a gofyn, gofyn yn daer, erfyn, ymbil, ymhŵedd
g. sikour gofyn am gymorth, galw am help
goulennit hag ho po, neb a c’houlenn en d(evez)o gofynnwch a rhoddir i chi - ceisiwch ac fe gewch
ne c’houl(l) ket enorioù ’dyw e/hi ddim yn chwennych anrhydeddau
ne c’houl(l) ket labourat ’dyw e/hi ddim am weithio, ’does dim gwaith yn ei groen (e) / yn ei chroen (hi)
ne c'houl(l)e ket dont ganeomp 'doedd e ddim am ddod / yn mofyn dod gyda ni
ne c’houlennan ket nag arc’hant nag aour ’dwy’ i ddim yn chwennych arian nac aur , ‘nid wy’n gofyn…aur y byd na’i berlau mân’
ne c’houlennan ket gwelloc’h/ kaeroc’h ’dwy’ i ddim yn gofyn am fwy, ’alla’ i ddim dymuno gwell
ur vuoc’h a c’houlenn kole/tarv mae’r fuwch yn mofyn tarw; buwch wasod
en em c’houlenn dyfalu, gofyn i fi/mi fy hun(an)
en em c’houlenn a ran ha dont a raio/ray, en em c’houlenn a ran hag eñ e teuio/tey ’rwy’n dyfalu a ddaw e/hi, tybed a ddaw e/hi? ys gwn i a ddaw e/hi?
en em c’houlenn a ran pegoulz/ perak/petra/piv/ (e) pelec’h ’rwy’n dyfalu / tybed / ys gwn i pryd/pam/ beth/pwy/ble (ym mha le)?
goul(l)/goulenn2 g. -où cwestiwn; cais; cais am gael merch yn wraig; galw
g. ’zo d’ar ganerien mae galw am y cantorion
g. ’zo war ar pesked en hañv gant an douristed mae galw am y pysgod yn yr haf gan yr ymwelwyr
graet eo ar g. mae’r cwestiwn wedi’i ofyn; mae’r cais wedi’i wneud; mae’r cais am gael priodi’r ferch wedi’i wneud
roiñ/reiñ e c’houlenn dezhañ cydsynio â’i gais, caniatáu ei gais iddo, rhoi ei ddymuniad iddo
goulennata be. holi; croesholi, holi a stilio
goulennet abf goulenn qv.
bezañ g. da rener cael cynnig swydd rheolwr, cael gwahoddiad i fod yn bennaeth
gouleskiñ be. rhuddo
gouli g. -où clwyf, briw; wlser
digeriñ/heskinañ ar g. agor y clwyf/ briw
n’eo ket kiget/pare(et) c’hoazh e c’houli ’dyw ei glwyf ddim wedi cau/ gwella eto
gouliañ be. clwyfo
gouliet abf gouliañ qv. clwyfedig, wedi’i glwyfo/chlwyfo
g. e voe fe’i clwyfwyd/archollwyd, cafodd ei glwyfo/archolli
goull be. gw. goul(l)/goulenn1
goullo a. gwag; gau/gou (am goed/gnau); ofer, seithug (siwrnai)
plijadurioù g. gwag bleserau, pleserau ofer
treiñ e deod / he zeod e g. siarad llawer a dweud dim, malu awyr
un dro c’houllo gw. tro
ur plas g. lle gwag; swydd wag; cadair/sedd wag
goulloiñ be. gwacáu
goullonder(iñ) be. gwacáu/gwagio
gouloù g. goulaouioù, gouleier golau, goleuni
dever/losker g. (ffig.) siaradwr hirwyntog; (ffig. am un yn gweithio’n hwyr y nos) aderyn (y) nos (ffig.), un yn llosgi’r ddau ben i’r gannwyll (ffig.)
laka(a)t ul levr er g. dod â llyfr i olau dydd, rhoi golau dydd i lyfr, cyhoeddi llyfr
me a soñje din edo Janed en da c’houloù ’rown i’n meddwl bod dy lygad/fryd di ar Sioned
g.-deiz golau (d)dydd
da c’houloù-deiz ar doriad dydd/ gwawr, gyda thoriad y dydd / y wawr, gyda’r wawr
ar g.-neud y (golau) trydan
penn-g. cannwyll
goumon g. gwymon
goumona be. gwymona, crynhoi/casglu/ hel(a) gwymon
goumonaer g. -ien casglwr gwymon
goumonañ be. gwasgar(u)/ lledu/sgwaru gwymon (ar y tir), gwrteithio’r tir â gwymon
gounez- bôn gounit qv.
gounezet abf gounit qv.
piv en deus/doa g.? pwy enillodd/ orfu? pwy oedd yn fuddugol? pwy aeth â hi? pwy gariodd (y dydd)?
eno e oa g. an douaroù gant gwiniegi ha gwez-frouezh yno ’roedd y tiroedd yn cael eu plannu â gwinllannoedd a choed-ffrwythau
gounid g. -où elw, ennill, budd, mantais, lles; caffaeliad; buddugoliaeth; tir âr a ffrwythlon
an tu g. ’zo gantañ! mae e ar y blaen!
ar g. sivi y cynhaea’ syfi/mefus,
degas a ra g. mae’n dod ag elw
hennezh a c’houlenn ar gounid kuit a boan / ar gounid diboan mae e am gael y wobr ond nid y gwaith
tennañ g. eus udb. achub mantais ar rth, manteisio ar rth, gwneud yn fawr o rth; gwneud elw / gwneud ceiniog neu ddwy ar/o rth
gounidigezh b. elw, ennill, mantais; cynnyrch; amaethyddiaeth
gounidus a. buddiol, proffidiol, sy’n dwyn elw, sy’n dod ag elw
gounit be. ennill; trechu, gorchfygu, maeddu; cario(’r dydd), mynd â hi; trin (tir), tyfu (cnwd), amaethu, plannu
g. a ra un tamm mat (a wenneien) mae’n ennill arian/cyflog/celc go dda
g. a veg troad ennill o drwch blewyn / o drwch adain gwybedyn, cael a chael oedd hi
g. e damm bara / e damm kreun / e vuhez ennill ei damaid / ei fara a chaws / ei fara ’menyn / ei fywoliaeth
g. tachenn ennill tir
g. tachenn war ub. maeddu/trechu rhn
g. un taol / ur poent ennill pwynt, sgori(o)/sgor(i)o
ne c’hounezont ket o arc’hant en ur c’hoari nid ar chwarae bach y maen nhw’n ennill eu bywoliaeth/tamaid, maen nhw’n gweithio’n galed i ennill eu bara a chaws
gour1 g. dyn, gŵr, person, un; neb
an eil g. unan/lies yr ail berson unigol /lluosog (gram.)
gwellañ g. y dyn / y person / yr un gorau
ne oa g. par dezhañ evit seniñ an ograou ’doedd neb tebyg iddo / neb i gystadlu ag e / neb yn yr un cae ag e (ffig.) am ganu’r organ
gour2 rhage. (gyda'r neg.) neb, undyn, un, dim; da i ddim, yn werth dim / o ddim gwerth
e vibien n’int ket g. anezho evit sevel tiez ’dyw ei feibion yn dda i ddim / yn werth dim i adeiladu/godi/gwnnu tai
n’em boa tapet g. ’ddaliais i ddim (un)
n’out ket mui g. war da vicher ’dwyt ti ddim yn feist(i)r ar dy waith mwyach
gourc’hemenn1(iñ) be. gorchymyn
an doare-g. y modd gorchmynnol (gram.)
gourc’hemenn2 g. -où gorchymyn
an Dek G. Reizh y Deg Gorchymyn, y Dengair Deddf
en ho kourc’hemenn emaon ’rwy’ i at eich gwasanaeth
gourc'hemennoù ll. gorchmynion; cyfarchion; llongyfarchion
g. a gengañv cydymdeimlad
g. a vloavezh mat cyfarchion blwyddyn newydd
G. Doue / ar Reizh y Deg Gorchymyn, y Dengair Deddf
gourd a. gw. gourt
gourdad g. -où hendad, hynafiad
gourdon a. cyfarwydd â, galluog, medrus
bezañ g. da seniñ gant an delenn bod yn gyfarwydd â chanu’r delyn, gallu/ medru canu’r delyn
gourdonañ be. hyfforddi, ymarfer
gourdoner g. -ien hyfforddwr
gourdrouz be. bygwth; rhuo; cymhennu, ceryddu, cystwyo, dwrdio, dweud y dref(e)n (wrth), rhoi pregeth / rhoi pryd o dafod (i), termo
gourel a. gwrywaidd (gram.)
gourem g. -où ymyl/hem dilledyn
gouremenniñ be. rhoi/troi hem (ar)
gouren1 be. ymaflyd codwm; (ffig.) brwydro, gwrthwynebu
gouren2 g. -où ymaflyd codwm
gourenoù gornestau ymaflyd codwm
gourenadeg b. -où gornestau ymaflyd codwm
gourener g. -ien ymaflwr codwm
gourenez b. gourinizi penrhyn
G. Divi Penrhyn Dewi
goureontr g. -ed hen ewythr/ewyrth, gorewythr/gorewyrth
gourfenn g. -où diwedd, terfyniad
g. ur ger diwedd/terfyniad gair
gourgamm a. cloff
gourglazard g. -ed crocod(e)il
gourgouilh g. bwrlwm (sŵn dŵr)
gourgouilhat byrlymu; golchi’r llwnc, garglo
gourhed g. -où gwrhyd
gourhent g. -où, gourheñchoù traffordd
gourig g. cyw melyn ola’, bach/tin y nyth
gourin g., gourinenn b. -où capan (drws neu ffenest’)
gouriz g. -où gwregys, sgarff; bandyn, sash
leuskel ar g., dougen/kemer ar g.-plouz mynd i Dre-din, bod â’r hwch wedi mynd drwy’r siop, mynd yn fethdalwr
stag da c’houriz! gwisg dy wregys!
ar g. gwenn-ha-du gwregys/sgarff gwyn a du (Llydaw)
ar g. tri-liv y gwregys/sgarff trilliw, gwregys/sash swyddogol Ffrainc
g.-surentez gwregys diogelwch
g.-kañv band(yn) galar/mwrnin
kaout ar g.-plouz colli’i hawliau dinesig
gourlamm g. où llam aruthrol, naid fawr/dda
gourlammat be. llamu, rhoi llam/naid aruthrol
gourlañchenn b. -où corn gwddw(g)/ gwddf, llwnc, pibell fwyd
gourlen g. penllanw, gorllanw
da bet eur ’vo ar g.? pryd (y) bydd hi’n benllanw?
gourleuniañ be. gorlanw/gorlenwi
gerioù g. geiriau llanw
gourmarc’had g. -où archfarchnad
gournijal be. gwibio, gwibhedfan; sboncio, neidio
gouron g. -ed gwron, arwr
gourrebed g. -où soddgrwth
gourren g. -où ael
gourrizial/gourriziat be. gweryru
goursav g. -ioù diwrnod hwya’ y flwyddyn
go(u)rsez g. gorsedd (y beirdd)
gourskej g. -où hanner colon
gourt a. swrth; araf; stiff, wedi stiffhau/ cyffio, anhyblyg, anystwyth; anhylaw; lletchwith, llibin, trwsg(w)l; caled, llym (strict)
va/ma brec’h ’zo g. mae fy mraich yn stiff / wedi cyffio
gourvab g. gourvibien gor-ŵyr; disgynnydd
gourvenn g. cenfigen, eiddigedd
gourvennañ be. cenfigennu, eiddigeddu, bod yn genfigennus/eiddigeddus
gourvennek a. cenfigennus, eiddigeddus
gourvez1 be. gorwedd
gourvez2 g. gorwedd
en e c'hourvez / he g. yn gorwedd, ar/yn ei hyd, ar wastad ei gef(e)n/ chef(e)n
amañ emañ en e c’hourvez yma mae’n gorwedd, yn y fan hon/hyn mae’i fedd / mae wedi’i gladdu yma
mont en e c’hourvez / he g. mynd i orwedd, gorwedd
gourvezet abf gourvez qv. yn gorwedd, ar/yn ei hyd, ar wastad ei gef(e)n/ chef(e)n
gourvezvank g. -où soffa
gourvoereb b. -ezed hen fodryb, gorfodryb
gourzigeriñ be. cilagor
gourzigor a. cilagored
gous bf amhers. pres. gouzout gwyddys
n’ous pet gwech ni wyddys faint o weithiau, ’wys sawl gwaith, Duw/dyn a ŵyr sawl gwaith, ’does neb yn gwybod faint o weithiau
gousperoù ll. gosber(au), hwyrol weddi
a-raok kanañ ar g. e ranker anaout an oferenn-bred agor dy lygaid cyn agor dy geg, gwna’n siŵr o’r ffeithiau cyn dweud dim; rhaid cropian cyn cerdded
klevet a raio ar g. gant e vamm fe gaiff e bryd o dafod (ffig.) / bregeth / stŵr / dermad gan ei fam
goust g. -où blas; sawr, gwynt, aroglau; chwant; chwant bwyd, archwaeth bwyd
reiñ g. d’ar boued rhoi blas ar y bwyd
goustad(ik) adf gan bwyll (bach/fach), yn ara’ bach/deg, wrth ei bwysau/ phwysau, yn hamddenol; yn dyner
g! gan bwyll! ara’ bach/deg! bydd/ byddwch yn ofalus/garcus!
goût be. gw. gouzout
go(u)ver b. -(i)où nant, ffrwd
gouvezout be. gw. gouzout
gouzañv be. godde’, diodde’
an tu g. y goddefol (gram.)
ne c’houzañvomp ket chom dizour gwall-bell ’allwn ni ddim godde’/ diodde’ bod yn hir iawn heb ddŵr
n’on ket evit g. ’alla’ i ddim godde’/ diodde’, ’does ’da fi gynnig (i), ’fedra’ i ddim haru, mae’n dân ar fy nghroen i (ffig.)
gouzañver g. -ien dioddefwr
gouzañvus a. dioddefus, dioddefgar
gouzel/gouzer g. -ioù gwasarn, gwely anifeiliaid
gouzigeriñ be. cilagor
g. an nor agor cil y drws
gouzigor a. cilagored
gou(zou)g g. -où gwddw(g), gwddf
marc’het eo va/ma g. mae cric yn fy ngwddw(g)/ngwddf
toull ar g. corn gwddw(g)/gwddf
gouzougad g. -où llwnc(ad), dracht, joch, swig, cegaid, llowciad; llwnc tost; gwddwg tost, poen gwddf/gwddw
ur g. dour llwnc/dracht/joch/swig/ cegaid/llowciad o ddŵr
gouzougenn b. -où coler
gouzouret abf gouzouriñ qv. dwrllyd/ dyfrllyd (am dato wedi berwi drwy’r dŵr)
gouzouriñ be. mynd yn ddwrllyd, berwi drwy’r dŵr (am dato ayyb.)
gouzout/goût be. gwybod; gallu, medru, gwybod sut (i)
g. a oar/ra gŵyr, mae’n gwybod; mae’n gallu/medru; mae’n gwybod sut (i)
g. a oar/ra brezhoneg mae’n medru Llydaweg
g. a oar/ra diouti mae’n ei medru hi, mae tipyn o glem gydag e arni, mae tipyn o siâp arno (wrthi), mae’n cael hwyl arni
g. a oar mat diouzh e vicher mae’n feistr ar ei waith, mae’n gwybod/deall ei waith i’r dim
g. a rez piv eo? ’wyddost ti / ’wyt ti’n gwybod / ’wyt ti’n sylweddoli pwy yw e?
g. a-walc’h/ervat/mat/reizh/tre gwybod yn iawn / yn burion / yn gymwys / yn gywir / yn hollol / yn union, gwybod i sicrwydd, bod yn gwb(w)l siŵr/sic(i)r
g. an tu d’ober an dra-mañ’n-dra gwybod sut/siwd i wneud y peth a’r peth, bod â’r ddawn i wneud y peth hyn a’r peth arall
g. dindan eñvor gwybod ar gof
g. diouzh ub. gwybod sut i drin/drafod rhn, gallu ymwneud â / dod i ben â rhn
g. diouzh doare ub., g. penaos emañ kont gant ub., g. e peseurt stad emañ ub. gwybod hanes/helynt/hynt rhn, gwybod sut/siwd mae hi ar rn, gwybod beth yw cyflwr rhn
g. diouzh udb. gallu/medru trin/trafod/ defnyddio rhth; bod yn gyfarwydd â rhth (gwybod llawer am rth), adnabod, deall
diouzh an amzer ha diouzh ar mor e ouient mat ’roedden nhw’n deall y tywydd ac yn deall y môr yn dda
g. diouzh an hent bod yn gyfarwydd â’r ffordd, ’nabod yr hewl
g. un tamm bihan diouzh udb. gwybod ychydig am rth, bod â chrap ar rth
g. diouti ei medru hi, cael hwyl arni
g. iwerzhoneg medru Gwyddeleg, gallu siarad Gwyddeleg
g. un dra ervat, g. udb. dreist penn biz gwybod rhth ar flaenau’i fysedd/ bysedd
g. un tamm diouzh udb. gwybod ychydig am rth, bod â chrap ar rth
brav eo g.! wrth gwrs!
da c’hortoz g. hiroc’h tra’n disgwyl gwybodaeth bellach, hyd nes y ceir manylion pellach, heb gael mwy o fanylion, yn y cyfamser
da c’houzout eo amser a ddengys, fe gawn ni weld
din-me da c’houzout/c’hoût, a gement a ouifen am/ar a wn i, hyd y gwn i
dre ma ouzon, o vezañ ma ouzon, pa ouzon, peogwir e ouzon gan (fy) mod yn gwybod
hep g. dezhañ/dezhi heb yn wybod iddo/iddi yn ddiarwybod iddo/iddi; yn reddfol
kae/it da c’houzout! ’wn i ddim yn y byd! ’does gen i ddim amcan/syniad/ amgyffred/llefeleth/clem/obadïa! Duw a ŵyr / Duw sy’n gwybod!
n’oufe den krediñ pegen sot eo ar paotr-se! ’allai neb gredu (pa) mor dwp yw’r bachgen yna!
n’oufen ket la(va)ret dit ’allwn i ddim dweud wrthyt ti, ’dwy’ i ddim yn gwybod
n’ouzer morse ’dyw/’fydd dyn byth yn gwybod
n’ou(zo)n ket, ne oaran ket ’wn i ddim, ’dwy’ i ddim yn gwybod
n’ou(zon) na rak na perak / nag ar rag nag ar perag ’wn i ddim pam yn y byd, ’wn i ddim sut na pham
n’ou(zo)n dare ’wn i ddim, ’dwy’ i ddim yn gwybod
reiñ da ub. da c’houzout rhoi gwybod i rn, hysbysu rhn, dweud wrth rn
gov g. -ed gof
govel b. -ioù gefail; awch, min
goveliañ be. morthwylio; llunio; hogi
goz b. -ed gwadd/gwahadden, twrch daear
douar/bern g., turiadenn c’hoz pridd y wadd, twmpath gwadd, cocyn/tocyn twrch daear
lart evel ur c’hoz fel gwadd o dew
gra1! bf 2 un. gorch. ober gwna!
g. atav! gwna (ar bob cyfri’)! clatsia bant! (ar laf.)
g. da c’hra! gwna dy waith! gwna dy ddyletswydd!
g. hiriv ar mad a c’helli: warc’hoazh marteze e varvi! byth nac oeda hyd yfory yr hyn a elli wneuthur heddi’!
g. mad hag e kavi mad! gwna ddaioni a daw yn ôl i ti, gwna garedigrwydd ac fe gei garedigrwydd, fel y gwnei fe gei, rho â dy law dde a daw yn ôl i dy law chwith, ‘ sawl a rydd â’i ddeheulaw a gynnull â’i law chwith’,‘bwrw dy fara ar wyneb y dyfroedd ac fe’i cei ar ôl llawer o ddyddiau’!
gra2 bf 3 un. pres. myn. ober gwna(iff) gw. ra2
gra3 g. -où act, gweithred; llwyddiant; ffaith
ne ra ket kalz a c'hra 'dyw e'n cael fawr ddim llwyddiant
grad b. caniatâd, cydsyniad; ewyllys da; gwirfodd, bodd; blas (ffig.), dant (ffig.)
a/dre c'hrad vat o wirfodd calon, yn wirfoddol, o’i fodd/bodd, yn llawen
a-enep (d’)e c’hrad yn anfoddog, yn erbyn ei ewyllys, llwr’ ei gwt/ (ffig.), yn groes (i’r) graen (ffig.)
d’ho crad wrth eich bodd, at eich dant, yn eich ateb/plesio
reiñ e c'hrad rhoi ei ganiatâd
grae b. -où traeth (graean / cerrig mân), gro, tir graeanog
graeek a. graeanog
graet abf ober qv.
g. e vo! fe gaiff ei wneud! (bydd) popeth yn iawn! iawn! o’r gorau!
g. e votoù a-raok e dreid wedi’i eni â llwy aur yn ei geg
g. en deus ‘mea culpa’ mae wedi cwympo/syrthio ar ei fai, mae wedi dweud ei fod yn flin / wedi dweud ei bod yn ddrwg gydag e / ganddo / wedi
g. eo al labour mae’r gwaith wedi’i wneud
g. eo gantañ1 fe’i gwnaed ganddo
g. eo gantañ2! mae hi ar ben arno!
g. er gêr wedi’i wneud gartre’; cartre’
bara g. er gêr bara cartre’
boued/traoù g. er gêr bwyd cartre’
g. mat eo e labour mae graen ar ei waith, mae’i waith wedi’i wneud yn dda
g. ’oa an taol, g. ’oa kement se gwnaed/gwnaethpwyd hynny
Anna oa hec’h anv hogen/met Naïg a veze g. anezhi/diouti Anna oedd ei henw ond Naïg a gâi’i galw
evel-se bezet g.! gwnaed/bydded felly.
pa vez ar muia tud ’vez g. ar fallañ labour gwaith pawb - gwaith neb, gwell un a ofala na deg a ddyfala, un uwdffon sy’n troi uwd
penaos e vez g. anezhañ/anezhi? beth yw ei (h)enw?
petra en doa g.? beth ’wnaeth e? beth oedd ei gyfraniad?
gragachat be. clegar
gragailhat be. clegar; clebran; siarad yn gryglyd; clirio’r llwnc
gragailher g. -ien clebryn
gragellat/gragennat be. clwc(i)an
grak: na grik* na g.
grakal be. clegar; crawc(i)an; clwc(i)an; clebran
grakerezh g. clegar (ar y cyd); clebran (ar y cyd)
grallig: ober g. gorwedd(i)an, lolian; aros yn ei (g)wely’n hwyr yn y bore
gramelian g. -ed gramadegwr
gramm g. -où gram
grañj/greñch b. -où (y)sgubor, tŷ gwair, sied wair
gras b. -où gras; gweddi; braint; bendith, iechyd (ffig.), cysur, esmwythad/ esmwythyd/esmwythdra, rhyddhad (o anghysur / o boen / o ofid), caffaeliad annisgwyl; ffafr
g. a gave mont en e azez ’roedd yn fendith iddo gael (mynd i) eistedd
g. d’am zud e oan gouest da ober ar veaj diolch i’m rhieni gallwn fynd ar y daith
g. dezhañ/dezhi! rhad arno/arni! diolch iddo/iddi
g. eo din bezañ amañ mae’n fendith/ fraint/iechyd/dda/lles(ol) i fi/mi fod yma
g. oa ganeomp mont d’an abadenn sonerezh dec’h d’an noz ’roedd yn hyfrydwch/bleser i ni fynd i’r gyngerdd gerddorol neithiwr
a/dre c’hras Doue drwy drugaredd (Duw), diolch i Dduw
bezañ e g. ub. bod yn ffaf(a)r rhn
kaout g. cael bendith/iechyd/braint/ hyfrydwch/pleser/esmwythder/ esmwythdra
leun a c’hras graslon, llawn gras
ur mouch avel a oa g. he santout war an dremm awel o wynt yr oedd yn fendith/iechyd ei theimlo ar f’wyneb
ur c’hras-kaer bendith fawr, lwc aruthrol
ha c’hoazh ec’h eo ur c’hras-kaer dezho/dezhe pa n’int ket bet lazhet/ lac’het ac eto mae’n fendith fawr iddyn nhw gan na chawsan nhw mo’u lladd
graspiñ be. (y)sgathru
grataat be. cydsynio, cytuno; addo
gratañ be. twymo, cynhesu, poethi, crasu, pobi, rhost(i)o, gril(i)o; llosgi
gratadenn b. -où twymad; crasad, pobad (ffig); llosgad
g. heol llosg haul; twymyn haul
gratis a. dymunol, bendithiol
grav b. -ioù tyle, rhiw, rhipyn, codiad (yn y ffordd)
gre(i) : e gre(i) adf wedi gwisgo/taclu’n grand, yn torri cýt
greant a. diwyd, gweithgar; gweithredol; ymarferol
greantel a. diwydiannol
greanterezh g. diwydiant
gred g. awch, awydd cryf; brwdfrydedd, sêl, angerdd
gant g. yn awchus; yn frwd
gredus a. awyddus iawn, awchus, eiddgar; brwd(frydig), taer, tanbaid, yn llawn sêl/angerdd
gregach/gregaj g. Groeg (yr iaith); (ffig.) jargon; bratiaith; iaith annealladwy
din-me ’oa g.! ’allwn i ddim gwneud pen na chwt/chynffon / na rhych na rhawn ohono/ohoni, dwli/lol/rwtsh/ rwdl-mi-ri oedd y cyfan i fi/mi
Gregor epg. Gregori
gregorian a. gregoraidd
greiañ be. cyfarparu, cyweirio, trwsio; gwisgo/taclu yn ddoniol; addurno, harddu
grek(enn) b. -où pot coffi
grell1 b. -ed tylluan wen, aderyn corff
grell2 g. -où rhidyll, gogor
grell3 torf. graean
grellat be. rhidyllu/rhidyll(i)o, gogrwn
grellek a. tywodlyd
gren a. ab(a)l, cryf, cydnerth; bywiog, sionc, effro (yn feddyliol)
g. eo atav mae’n dala/para i fod yn ab(a)l, mae o gwmpas ei bethau/ phethau o hyd
grenn b. -ioù tanc, twba, casgen
gres1 a. byw(iog), cyflym, clou; diwyd, dyfal; dibrin, helaeth, toreithiog
Gres2: Ar G ll., Bro G b. (gwlad) Groeg
gresian1 a. Groegaidd
Gresian2 g. -ed Groegwr
gresianeg g. Groeg (yr iaith)
gresianegour g. -ien arbenigwr ar yr iaith Roeg
gresianek a. Groeg(aidd), o Roeg, yn perthyn i wlad Groeg
greun torf. -enn b. grawn; grawn pysgod, gronnell; had
teuler/teurel e c’hreun bwrw ei rawn
greunadenn b. -où grenâd
greunaval g. -où pomgranad
greunenn b. -où gronyn; graen, llin (am garreg); glain (paderau/llaswyr)
g. an dañvez graen y defnydd
lod a la(va)r e vanke ur c’hreunenn d’e chapeled fe ddwêd rhai fod rhywbeth bach yn eisiau ynddo / nad oedd yn llawn llathen / nad oedd wedi bod ym mhen draw’r ffwrn (ffig.)
greuniañ be. hadu
greunvaen g. gwenithfaen
grêv g. -ioù streic
ober g. streic(i)o, bod ar streic, mynd ar streic
grevus a. difrifol
grevusted b. difrifoldeb
grez1 g. amser, adeg; cyfnod
e g. ma yr amser/adeg y, pan
grez2 bf 2 un. pres. myn. ober gw. rez4
gri bf 2 un. dyf. myn. ober gw. ri
grif1 a. cryf, cydnerth, bywiog, heini, sionc; o gwmpas ei bethau/phethau
grif2 b. -où og(ed)
grignol b. -ioù (y)sgubor, tawlod/taflod, atig
grignous a. achwyngar, conanllyd, croes, piwis, cwynfanus
grignouz g. -ed achwynwr, grwgnachwr, conyn, swnyn, un croes/piwis
grignouzal be. achwyn, grwgnach, conan, swnian, bod yn groes/biwis, tuchan (yn anfoddog)
grigoñs1 g. rhincian (dannedd)
grigoñs2 g. -où cartilag
grigoñs3 ll. -où afalau surion bach ll. afal sur bach, grobos ll. -yn, crabas/crabys ll. crabysyn
grik g. dim gair
g. ebet dim gair o gwb(w)l
g. war-se (da zen ebet)! dim gair wrth enaid byw / wrth neb / wrth y garreg!
na g. na grak/mik dim bw na ba/be, dim gair/smic (o gwb(w)l); dim siw na miw
ne oant ket evit rannañ g. ’doedden nhw ddim yn gallu dweud/yngan gair
grilh1 b. -où gril, gridyll
bezañ war ar c’hrilh (ffig.) bod ar bigau’r drain
me a vez ma c’halon war ar c’hrilh bydd/mae fy nghalon yn curo’n wyllt / yn gyffro i gyd, bydda’ i ar bigau’r drain
poazhañ war ar c’hril gril(i)o, gridyllu
grilh2 g. -ed cricsyn, cricedyn, pryf tân; cimwch Norwy, cimwch coch
an hini evel ar g. a c’hwitell e-doug an hañv - er goañv a vo dibourvez hag a wasko ar hindda y mae cynuta rhag oerni/annwyd y gaea’, ar hindda mae gweithio rhag oerni pan ddelo, rhaid i ti ’morol am fwyd a chynnud cyn yr eira, na chwsg Fehefin rhag rhew Ionawr
grilhed-traezh sgampi
grilhañ1 be. gril(i)o, gridyllu
grilhañ2 be. torri’n ddarnau/deilchion, darnio
grim g. -où ystum
ober grimoù gwneud ystumiau/clemau/ siapsau, tynnu wynebau
griñs g. -où cibyn, eisinyn; ystum
griñsoù ar moc’h cibau’r moch
ober griñsoù gwneud ystumiau/ clemau/siapsau, tynnu wynebau
griñsenn b.tamaid, bripsyn, gronyn, mymryn
g. ebet dim tamaid/gronyn/bripsyn/ mymryn/
grip g. ffliw(en)
bezañ gant ar g. bod yn y ffliw
tapout ar g. cael y ffliw
gripañ be. dal(a) (mewn trap), maglu
griped g. -où magl, trap
gris a. llwyd, brith
gris(i)añ be. britho; sythu, fferru, rhynnu, rhewi (ffig.)
grit1 bf. 2. ll. myn. ober gw. rhediad gw. rit2
grit2! bf 2 ll. gorch. ober gwnewch!
griz1 g. (lliw) llwyd, brith (am wallt)
griz2 g. -ed mochyn daear, broch
grizañ be. britho, gwynnu (am wallt)
g. n’eo ket kozhañ nid hen pob penwyn
grizias a. crasboeth, tanllyd, tanbaid, poenus, ingol, dirdynnol, arteithiol
tomm g. crasboeth, tanboeth, twym tân, eirias
grizienn b. -où border, ymyl (cae)
grizilh g. a thorf. cesair, cenllysg
ober g. bwrw cesair/cenllysg
grizilhañ be. bwrw cesair/cenllysg
grizilhon g. -où cloch fach
grizilhonoù gefynnau llaw (troseddwr)
grizink g. gweryr(i)ad
grizinkal be. gweryru
groc’h g. -ioù, grec’hier agen, ogof
‘Ma zi ’zo ul lec’h a bedenn ha c’hwi hoc’h eus graet anezhañ ur g. laeron.’ ‘Tŷ gweddi yw fy nhŷ i ond ’rydych chi wedi’i wneud yn ogof lladron.’
grognal be. grwgnach, achwyn, cwyno, conan, swnian; chwyrnu (am gi a ffig. am berson), chwythu (am gath ac yn ffig. am berson)
groñch/groñj b. -où gên (person); trwyn (anifail); mynwes; bib
unan a dorrfe e c’hroñch/c’hroñj bachgen mentrus
gronn(ad) g. casgliad, pecyn; cynulliad; gwarchae; cydosod(iad)
gronnañ be. amgylch(yn)u; pac(i)o, lapio; gwisgo amdano/amdani; cronni, casglu, ymgynnull; rhoi gwarchae (ar); cydosod
en em c’hronnit mat! gwisgwch/ taclwch yn gynnes/dwym/dda! dodwch/ rhowch ddigon amdanoch!
groñs adf yn bendant/gadarn, yn ddibetrus; yn blwmp (ac yn blaen), heb flewyn ar ei dafod/thafod (ffig.), heb bilo wyau (ffig.); yn arw/chwyrn/swrth/swta; yn glwt; yn llwyr, yn bendifaddau
difennet g. eo (fe’i) gwaherddir yn llwyr
goulenn g. gofyn yn blwmp (ac yn blaen)
la(av)aret g. dweud yn bendant, haeru, mynnu, tyngu
nac’h g. gwrthod yn lân/deg/ bendifaddau
respont g. ateb yn chwyrn/swrth/swta
torret g. wedi torri’n glwt/llwyr
berr-ha-g. yn blwmp ac yn blaen, heb bilo wyau (ffig.)
gro(u)ntal be. chwyrnu, (y)sgyrnygu
gros a. bras; tew; garw; anfoesgar, aflednais, anweddus
gerioù g. geiriau drwg/mawr (ffig.), geiriau anweddus, rhegfeydd
ul lien g. llien bras/garw
ur g. azen (ffig.) twmffat, lembo, llabwst
grosaat be. mynd yn fwy garw; tewhau
grouan torf. -enn b. graean, gro; (medd.) cerrig (yn yr aren neu’r bledren)
grouanek a. graeanog
grougous g. murmur, cŵan (sŵn colomen)
grougousat be. murmur yn gariadus, cŵan
grozmolat be. mwmian, myngial; conan, ceintach(u), cwyno, grwgnach, swnian/ tuchan yn anfoddog
gup g. -ed aderyn ysglyfaethus, fwltur/fultur
gurlaz gb. -ed madfall, genau goeg
gwa! ebych. gwae!
ha g. d’an neb na vije ket a-du! a gwae’r sawl na fuasai o blaid, a gwae y neb na fuasai’n cytuno
gwabriol g. lluched/golau/goleuni/mellt (heb dyrfau/daranau/drystau)
gwad g. -où gwaed; sudd, nodd, sug
hennezh a zo muioc’h a wad berv ennañ eget ar re all mae mwy o dân/fywyd ynddo nag yn y lleill
hennezh n’eo ket g. a zo en e izili ’does dim llawer o dân/fywyd ynddo
me a zo un den a zo g. en e izili ha n’eo ket dour karotez eo dur ac nid dŵr sy’n fy ngwaed
kaout g. dindan e ivinoù bod â thymer (wyllt); bod yn benboeth/ffyrnig
mont e wad e dour colli’i amynedd; mynd yn benwan (walocs), colli’i dymer/limpyn; colli’i nerth/egni, mynd yn llipa
me a ya va g. e dour pa glevan ar seurt diotachoù-se bydda’ i’n colli f’amynedd / yn mynd yn benwan pan glywa’ i’r fath ddwli/lol/sothach
n’eus ket a wad en e wazhied ’does dim nerth/egni ynddo, mae’n llipa/ddi-asgwrn-cefn (ffig); ’does dim tân yn ei fol(a)
ober g. fall gofidio, blino, poeni, pryderu; mynd yn gynddeiriog/grac/ wynad/ynfyd, cynddeiriogi, gwylltio, colli’i limpyn
arabat ober g. fall! paid/peidiwch â phoeni, hitia/hitiwch befo
rannañ pe gannañ leuskel ar g. da yenañ paid byth â gwneud dim yn dy dymer, pwyll piau hi bob amser / (gan) ta beth fyddi’n gwneud, rhaid cyfrif hyd ddeg cyn ymateb/taro
skuilhañ o gwad colli’u gwaed, (ffig.) rhoi/aberthu eu bywyd
teuler/teurel g. poeri gwaed
tud a wad uhel uchelwyr, gwŷr mawr/ bonedd, bonheddwyr, boneddigion/ byddigion; (yn ddilornus) crachach
kezeg-g. ceffylau o waed cyfan, ceffylau ag iddyn nhw bapurau
leun-wad yn llawn gwaed, yn waed i gyd
ruz-g. yn goch fel gwaed
gwadañ be. gwaedu
gwadegenn b. -où gwaedogen, pwdin gwaed
ober moan wadegenn byw’n fain, byw ar fin y gyllell, codi’r rhast(a)l/rhesel
gwadek a. gwaedlyd
gwaderez b. -ed gele(n)
gwadliñv g. -où gwaedlif
gwadorged g. llosgach
gw(a)egañ be. gwasgu; cyfyngu, cornelu; cythruddo
gwag g. -ioù ton
gwagenn1 b. -où ton; tonfedd
gwagenn2 b. -où pwllyn lleidiog
gwagennañ be.tonni, ffurfio tonnau
gwagennek a. tonnog
gwagrenn b. -où chwarren
gwagrennus a. chwarennol
Gwaien e. lle Audierne (Ffrg.)
gwak a. meddal; llac; llipa, gwan; tyner, teimladwy; brau
bezañ g. ouzh an domder methu diodde’ gwres, ffaelu godde’ gwres
bezañ g. ouzh ar riv/yenijenn teimlo’r oerfel i’r byw, bod yn sythlyd heb fod yn dda am ddiodde’ oerfel
un tamm kig g. cig brau/tyner
gwakaat be. meddalu; gwanhau; tyneru; mynd/dod yn fwy brau, breuo
gwakol b. -ioù mynci, coler ceffyl
gwakoliañ be. ffrwyno, bod â disgyblaeth ar, bod â rheolaeth dros, rheoli, cadw o dan reolaeth
g. e varc’h-rous/-hamon ffrwyno/ rheoli’i eiddigedd/genfigen
gwalarn g. gogledd-orllewin
avel walarn gwynt y gogledd-orllewin
an avel ’zo en e walarn mae’r gwynt o’r gogledd-orllewin
Gwalarn mudiad llenyddol Llydaweg (1925-1944) o dan arweiniad Roparz Hemon; cylchgrawn y mudiad
gwalc’h1 g. golch; golchad
gwalc’h2 g. gwala, digon(edd), cyflawnder
bet en neus (bet) e walc’h / g. e galon mae wedi cael ei wala, mae wedi cael digon, mae wedi’i ddiwallu
c’hoarzhin g. e galon chwerthin ar ladd ei hunan, chwerthin ei chalon hi
debret ’meus va/ma g. ’rydw i wedi bwyta fy ngwala
n’en devez morse e walc’h ’does dim digon i’w gael ar ei gyfer; ni wêl ei drachwant byth ei ddigon, mae’n anniwall
p’am bo kousket va gwalc’h pan fydda’ i wedi cael fy ngwala o gwsg / digon o gwsg
gwalc'hañ be. diwallu
g. ub. diwallu rhn, rhoi’i (g)wala o fwyd i rn; bodloni rhn, rhoi digon o ddifyrrwch/ddiddanwch i rn
en em walc’hañ cael ei (g)wala/ (d)diwallu, cael digon
gwalc'herez b. -ed golchwraig; peiriant golchi (dillad)
g.-listri golchwr llestri
gwalc’herezh g. golch(ad)
gwalc’herezig b. -ed sigl-(d)i-gwt, sigwti fach, siglen fraith
gwalc’het abf gwalc’hañ qv. wedi cael ei (g)wala, wedi’i (d)diwallu
gwalc'hiñ be. golchi; glanhau
g. an eil dorn gant egile cael dau ben / cael deupen llinyn ynghyd, dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig.), crafu byw
g. e gorzailhenn d’ub talu am ddiod i rn
g. e zaouarn d’ub llwg(w)rwobrwyo rhn, iro dwylo rhn (ffig.), rhoi cildwrn i rn (er budd y rhoddwr)
g. e zent glanhau/brwsio’i ddannedd
Jezuz Krist en doa gwalc’het treid an diskibien golchodd Iesu Grist draed y disgyblion
en em walc’hiñ ymolch(i)
gwalc’hus a. diwallol, sy’n diwallu, sy’n llanw (y corff); blasus
gwalenn b. -où, gwalinier gwialen, cansen; coes, coes(g)yn; tulath; modrwy; adfyd, ergyd; helbul, trybini; trychineb
kernez, brezel ha bosenn: gwalennoù gwashañ mab den rhyfel, newyn a phla : trychinebau gwaetha’ dynoliaeth
torriñ/terriñ e walenn torri’i ddyweddïad; bod yn anffyddlon i’w wraig
g.-besketa gwialen bysgota
g.-dimeziñ/-eured modrwy briodas
torriñ/terriñ he g.-dimeziñ/-eured bod yn anffyddlon i’w gŵr
torriñ/terriñ e walenn-dimeziñ/-eured bod yn anffyddlon i’w wraig
g.-garr llorp, siafft
g.-gein asgwrn cefn
g.-vrec’h breichled
gwalennad b. -où ffonnod/ffoniad, blas y wialen/gansen; cerydd, pryd o dafod
gwalennañ be. ffonodio, rhoi blas y gansen/wialen/ffon; barnu, gwerthuso
gwalennata be. ffonodio, rhoi crasfa/ curfa â chansen/gwialen/ffon
gwalinier ll. gwalenn qv.
eskemm g. cyfnewid modrwyau
gwall1 a. o flaen e. + treigl. meddal i’r e. gwael, drwg, cas, enbyd, dychrynllyd, dybryd, ofnadwy, annymunol; ardderchog, di-ail, digyffelyb, rhagorol
g. boent eo mae’n hen bryd
g. vrud enw gwael/drwg
kaout g. golloù/ziouer(ezhi)où cael colledion enbyd/difrifol/dybryd/mawr
ne oa ket g. deiz c’hoazh ’doedd hi ddim wedi dyddio/goleuo’n iawn eto
ober g. vuhez d’ub gwneud bywyd yn boen i rn, rhoi amser caled/galed i rn
pakañ ur g. daol/reuz cael ergyd galed/gas (ffig.), cael profiad enbyd, diodde’ profedigaeth chwerw
ur g. afer helynt difrifol/ofnadwy, busnes gwael, peth cas
ur g. baotr bachgen ofnadwy, crwt y Gŵr Drwg, gwas y Nic, cenau; dyn cas/ysgeler, adyn, cnaf, dihiryn, gwalch
ober e wall baotr bod yn gythreulig, bod fel y cythraul, chwarae’r diawl
n’eo ket ur g. baotr ’dyw e ddim yn ddrwg/ffôl (am fachgen/ddyn), mae’n fachgen/ddyn go/pur dda, mae’n fachgen/ddyn nêt
ur g. dech diffyg, gwendid, ffaeledd (ar gymeriad); arferiad gwael, tuedd anffodus
ur g. deod tafod drwg/cas
ur g. labourer gweithiwr caled/ diarbed/diflino/ardderchog/ rhagorol
ur g. nozvezh noswaith/noson wael
ur g. skouer esiampl wael
ur g. vuhez bywyd anodd/difrifol/ dychrynllyd/ofnadwy
ur g. zegemer croeso oeraidd/gwael
gwall2 adf o flaen a., abf ac adf + treigl. meddal iawn; yn fawr, yn ddirfawr; difrifol, dychrynllyd, ofnadwy
g. abred cynnar iawn, difrifol/sobor o gynnar, cynnar i’w ryfeddu
g. desket/zesket dysgedig iawn / dros ben
g. droet (gant) gor-hoff o
n’eo ket g. droet da labourat ’does dim gwaith yn ei groen e / yn ei chroen hi, mae of(o)n gwaith arno fe / arni hi, ’dyw e/hi ddim wedi’i stofi ar gyfer gweithio, ’dyw e/hi ddim yn or-hoff o weithio/waith
g. glañv gwael/sâl iawn, cystuddiol
dre ma n’eo ket g. greñv gan nad yw’n gryf iawn, oherwydd ei (h)eiddilwch
g. nec'het anesmwyth/gofidus/ pryderus iawn
g. vrein pwd(w)r iawn/mall
n’eo ket g. domm anezhi ’dyw hi ddim yn dwym iawn, mae’n ddigon oer
gwall3 g. drwg, niwed, anap; anffawd, anlwc; bai; camwri, camwedd
bezañ paket/tapet e g. cael ei ddal wrthi, cael ei ddala’n bert (h.y. yn gwneud rhyw anfadwaith)
dre hor g. o’n hachos/plegid ni
dre hor g. ’oa arnon ni ’roedd y bai, ein bai ni oedd e, ni oedd ar fai
pa’z eo arruet ur g. eo gwell(oc’h) bezañ born eget dall gwell un llygad olau na dwy lygad ddall, gwell bod yn hanner dall nag yn gwb(w)l ddall; (ffig.) gwell hanner torth na dim un, gwell bychod (ychydig) yng nghod na chod wag
war va/ma g. e oa fi oedd ar fai, fy mai i oedd e
gwall-4 rhagd
gwallabadenn b. -où tipyn o drafferth/ helynt
g. hon eus da gaout gant al louarn-se (ffig.) fe gawn ni dipyn o drafferth gyda’r cadno (o ddyn) yna
gwallamzer g. -ioù tywydd gwael/ stormus
gwallañ be. treisio; halogi; gwneud cam (â); anafu, niweidio, gwneud niwed/ drwg (i)
d’ar re greñv / d’ar vistri da wallañ - d’ar re zister da huchal trecha’ treisied – gwanna’ gwaedded
d’ar re zister da huchal ni ddichon gwan ond gweiddi
gwallaozañ be. cam-drin, trin yn wael, niweidio, gwneud niwed (i)
gwallblanedenn b. -où anffawd, anlwc
gwallc’hraet abf gwallober qv.
gwallefed gb. -où effaith niweidiol/ddrwg
gwallegezh b. difaterwch, difrawder, esgeulustod; diogi
gwallek a. difater, di-feind, di-hid, diofal, esgeulus
gwaller g. -ien drwgweithredwr, troseddwr; treisiwr
gwalleur g. -ioù anap, anffawd; anhapusrwydd
gwalleürus a. anhapus
gwallgas1 be. cam-drin, gwneud niwed/ drwg (i), niweidio, anafu; sarhau
gwallgas2 g. drwg, niwed, loes
gwallgomz1 b. gair drwg; gair anweddus
gwallgomz 2 diwar/eus ub. be. difrïo/ difenwi/diarhebu/pardduo rhn, lladd ar rn, dweud gair drwg yn erbyn rhn
gwallgontant a. anfodlon, anhapus, anniddig, anghysurus
gwallhuñvre g. -où hunllef
gwallimplij g. camddefnydd
gwallober1 be. drwgweithredu, troseddu, gwneud drygioni, cyflawni trosedd/ anfadwaith/ gweithred ddrwg / gweithredoedd drwg; gwneud yn wael
gwallober2 gb.-(i)où camwedd, trosedd, gweithred ddrwg, anfadwaith
gwallskouer b.-ioù esiampl wael
gwallskoueriañ be. rhoi esiampl wael
gwallvrud gb. -où enw gwael/drwg
gwallvrudañ be. difrïo, difenwi, dilorni, diarhebu, pardduo, lladd ar; enllibio
gwallvrudet abf ag enw gwael/drwg
gwallzarvoud g. -où anap, damwain
gwan a. gwan(llyd), eiddil, llesg
gwanaat be. gwanhau, diffygio, edwino, llesgáu
gwanañ be. gwanu, trywanu
gwander g. -ioù gwendid, llesgedd
gwar g. camad, camdro(ad)
g. zo aet er rod mae’r olwyn wedi camu
n’eus ket a war er plankenn-se mae’r plencyn yna’n gymwys/syth, ’dyw’r plencyn yna ddim wedi camu
un tamm g. a oa gant e ziwesker ’roedd coesau dal(a) mochyn / coesau joci gydag e / ganddo fo, ’roedd ei goesau braidd/ychydig yn gam
gwar(i)añ be. camu, anffurfio, camystumio, warp(i)o; plygu, bwclo
gwarant1 a. yn/wedi cael eu hamddiffyn/ gwarchod/cysgodi
gwarant2 g. -ed mechnïydd; ceidwad, amddiffynnydd
gwarant g. gwarant, ernes; sicrwydd
gwarantiñ be. gwarantu, sicrhau; cadw, amddiffyn, gwarchod, diogelu
gward1 g. -ed ceidwad, gofalydd/gofalwr, gwyliwr; gwarcheidwad; tiwtor; amddiffynnwr
gwarded ar roue gwarchodlu’r brenin, y gwarchodlu brenihinol
g.-aod gwyliwr y glannau
g.-chase cipar
gward2 g. -où gwyliadwr(i)aeth; gwarcheidwaith
g. zo lak(a)et war an ti mae’r tŷ o dan wyliadwr(i)aeth, mae’r tŷ yn cael ei wylio/warchod
dindan g. o dan ofal/wyliadwr(i)aeth, yn cael ei (g)warchod, yng ngofal
laka(a)t gward (war) rhoi o dan wyliadwr(i)aeth
ober g. bod ar wyliadwr(i)aeth
gwarediñ be. amddiffyn, gwarchod; cynorthwyo
gwareg b. -où, -i, -ier bwa
g.-ar-glav bwa'r Drindod/arch/glaw, bwa seithliw, enfys
gwaregañ/gwaregata be. saethu â bwa (a saeth)
gwareget abf bwaog; cam (fel bwa)
gwarell b.-où magnet
gwaremm b. -où, -eier, gwerimier ffridd, gwylltir, rhos, rhostir
g. lern daear/gwâl cadnoid/llwynogod
gwar(i)et abf gwar(i)añ qv.
ar rod-mañ ’zo g. mae’r olwyn ’ma/ hon wedi camu/bwclo
gwarez g. cysgod, lloches, nawdd, nodded; gorchudd
gwareziñ be. diogelu, cadw, cysgodi, llochesu, gwarchod, amddiffyn
gwarezour g. -ien gwarchodwr, ceidwad, amddiffynnwr
gwarezouriezh b. gwarchodaeth
gwarezva g. -où gwarchodfa
gwariañ be. gw. gwar(i)añ
gwariet abf gwar(i)et qv.
gwarizi b. -où cenfigen, eiddigedd
dre warizi o genfigen/eiddigedd
e vreudeur a oa g. enno ’roedd ei frodyr yn llawn cenfigen/eiddigedd, ’roedd ei frodyr yn genfigennus/ eiddigeddus
kemer g. ouzh ub. magu cenfigen/ eiddigedd tuag at rn, bod yn genfigennus/eiddigeddus o rn
taget eo gant ar warizi mae cenfigen/ eiddigedd yn ei ladd (e) / lladd (hi)
gwarizius a. cenfigennus, eiddigeddus
bezañ g. eus/ouzh ub. bod yn genfigennus/eiddigeddus o rn
gwarnisañ be. addurno, harddu; caboli; cyflenwi
gwarnizon g. gwarchodlu
gwashaat be. gwaethygu, dirywio, mynd ar ei (g)waeth; edwino; diarhebu, difenwi, difrïo, lladd ar, pardduo
gwashañ a. gradd eithaf drouk a fall qv. gwaetha’, gwaela’
g. ma c’hell gynddrwg ag y gall
g. mac’h/ma’z eo beth / yr hyn sy waetha’
g. penn-skañv ’zo anezhañ! dyna’r twpsyn penna’!
g. tra y peth gwaetha’
g. tra! gwaetha’r modd!
n’eo ket dezhañ eo ar g. - d’e wreg an hini eo nid arno fe mae hi waetha’ ond ar ei wraig
pa vez ar boan en he g. e vez tost ar gor da ziskargañ po dywyllaf y nos - agosaf y wawr, mae’r awr dywylla’ cyn y wawr
gwashat a. gradd gyfartal gwazh/drouk i fynegi syndod neu edmygedd dyna ddrwg/wael/ofnadwy!
g. amzer! dyna/am dywydd difrifol/ gwael/garw/dychrynllyd/ofnadwy!
g. cholori/talabao/todion! dyna halibalŵ/randibŵ/stŵr/dwrw!
g. tra! dyna beth dychrynllyd/enbyd/ ofnadwy! sobor o beth!
gwashoc'h a. gradd gymharol gwazh / drouk qv. gwaeth
g. an trouz eget ar gloaz mwy o dwrw nag o daro
g.-gwazh, g.-gwashañ yn waeth ac yn waeth, yn gynyddol waeth
war washoc’h-gwazh ez a an traoù mae pethau’n mynd o ddrwg i waeth, mae pethau’n gwaethygu
gwask1 b. -où peg dillad; pinsiwn siwgwr cnapau; ataliwr (drws)
gwask2 b. -où gwasg
a-zindan/diouzh/er-maez ar wask o’r wasg
dindan ar wask yn y wasg
gwask3 gb. -où agen; bwlch; twll/hollt (mewn craig)
g. an nor cil y drws
dre wask ar skignoù prenestr drwy’r bwlch rhwng llenni’r ffenest(r)
gwask4 g. gwasgad; gafael; gwasgedd; helbul, trafferth, cyfyngder, cyni; pwysedd; gormes, gorthrwm
g. an aer gwasgedd yr aer/awyr
g. ar gwad pwysedd y gwaed
e-barzh ar wask o dan bwysau, yn cael ei (g)wasgu; o dan ormes/orthwm
ober g. war ub. (d’ober udb.) gwasgu/pwyso ar rn (i wneud rhth), ymhŵedd â rhn (i gyflawni rhth)
gwaskadeg b. -où gwasgfa, torf/tyrfa luosog yn cydsymud ar frys
gwaskadenn b. -où gwasgad; gwasgfa; pwl â’i galon/chalon; diffyg (ar yr haul a’r lleuad); cywasgiad
ober ur waskadenn d’e droad troi ar ei droed/bigwrn/figwrn/ffêr, (y)sigo’i bigwrn/figwrn/ffêr
gwaskañ be. gwasgu; gormesu, gorthrymu; llethu, mogi/mygu; pwyso (ar), ymhŵedd (ar)
g. war e imor rheoli/ffrwyno’i dymer
g. war e zaeroù atal ei ddagrau
g. war gwiridig ub., g. war ar gor bwrw/taro man gwan rhn
g. war ub. gwasgu ar rn, pwyso ar rn, ymhŵedd â rhn
gwasked1(et) a. cysgodol; clyd, diddos
gwasked2 g. -où cysgod (rhag yr elfennau), gŵer (cysgod rhag yr haul)
er g. yn y cysgod/gŵer; yn gysgodol, yn glyd, yn ddiddos
gwaskediñ be. cysgodi (rhag yr elfennau), ymochel
gwaskell b. -où gwasg (ffrwythau); gwasgwr (teclyn); gefel, pinsiwn; torrwr cnau
gwaskenn b. -où tyndra yn y frest, pwl o ddiffyg anadl; pwl o lid ar y frest
gwaskenniñ be. bod â’r frest yn gaeth, bod â’r fegin yn dynn (ar laf.); peswch
gwasker g. -ien gwasgwr, gormeswr, gorthrymwr
gwaskerell b.-où gwasg; gwasgwr (teclyn i wasgu sudd o ffrwythau)
gwaskerezh g. gormes, gorthrwm
gwasket1 a. cysgodol (rhag yr elfennau), clyd, diddos
gwasket2 abf gwaskañ qv. gorthrymedig
gwasketoc’h a. gradd gymh. gwasket qv.mwy cysgodol
gwaskus a. gorthrymus
gwast bg. dinistr, distryw; anrhaith; anap, anffawd, drwg, niwed
gwastañ be. gwastraffu; dymchwel(yd), dinistrio, distrywio; difrodi, anrheith(i)o, ysbeilio
gwastell b. -où, gwastilli, gwestell teisen, cacen
gwaster g. -ien dinistriwr, difrodwr, anrheithiwr, ysbeiliwr
gwaz1 b. -i gŵydd
sot/diot evel ur waz mor dwp â llo/ stên/bwced
gwaz2 b. (bot.) tansi, gwyn y merched
gwaz3 g. –ed, gwizien dyn; gŵr, priod g., cymar g.
g. a-walch eo evit kement-se mae’n ddigon o ddyn/fachgen/foi i hynny, mae’n ab(a)l ei wala i hynny
danvez he g., he g. da zont ei darpar ŵr/briod
g. an eured, g.-nevez priodfab
gwazh1 a. gradd gymh. drouk a fall qv. gwaeth
g. a se gwaeth o hynny
ne vin na gwell na g. a se ’fydda’ i ddim gwell na gwaeth o hynny
g. a se! gwaetha’r modd! trueni/ bechod! ’does dim / ’fydd dim i’w wneud!
g. a se ma ray/raio glav trueni/bechod / ’fydd dim i’w wneud os bydd hi’n bwrw (glaw)!
g. a se dezhañ/dezhi! druan ag e / â hi! druan ohono/ohoni! ’fydd hi ddm yn dda arno/arni!
g. d’an hini...! gwae’r sawl...!
g. dezhañ/dezhi gwaeth iddo fe / iddi hi
ken g. cynddrwg/gynddrwg
ken g. ha biskoazh cynddrwg/ gynddrwg ag erioed
miz Meurzh gant e vorzholioù ’zo ken g. hag an Ankou Mawrth a ladd (Ebrill a fling - a rhwng y ddau ’adawan nhw ddim)
mont a zrouk da wazh mynd o ddrwg i waeth
gwazh2(-dour) b. -ioù(-dour) nant; cwter; sianel
gwazhi(enn) b. gwazhied, gwazhioù gwythïen; rhedweli/rhydweli, gwythïen fawr
g.-ar galon aorta
g.-gas/-vras rhedweli/rhydweli, gwythïen fawr
gwazhioù c’hwezhet/gros gwythiennau chwyddedig
gwe g. tro
g. a zo aet er rod mae’r olwyn wedi camu/bwclo
ober (ur) g. d’e droad troi ar ei droed, troi/(y)sigo’i bigwrn/figwrn/ffêr
ober ur g. e gouzoug ar yar rhoi tro yng nghorn gwddw(g)/gwddf yr iâr
reiñ un hanter we da c’houzoug ar voutailh rhoi hanner tro i wddw(g)/ wddf y botel
gweañ be. troi, cordeddu, cyfrodeddu; gwingo
g. e droad troi ar ei droed, troi/(y)sigo ei bigwrn/figwrn/ffêr
g. e gordenn gofyn amdani, gofyn am drwbwl/helynt
g. gant ar boan gwingo mewn poen
g. he gouzoug d’ar yar rhoi tro yng nghorn gwddw(g)/gwddf yr iâr
gwech b. -où gw. gwezh
gwechall adf gw. gwezhall
gweerez b.(bot.) ladi wen, cwlwm y cythraul
gwel g. -ioù golwg; golygfa; cip(drem); ymweliad
e g. ub. yng ngolwg rhn
e g. udb., er g. a/eus udb. gyda golwg ar rth
bezañ e(r) g. da ober udb. bwriadu gwneud rhth
er maez a wel o'r golwg
hervez ar g. yn ôl yr olwg, yn ôl pob golwg, o’i (g)weld, o edrych arno/arni
mont diwar/a-ziwar wel mynd o'r golwg, diflannu
ober ur g. d’ub ymweld â rhn
ur g. kaer golygfa hardd
gweladenn b. -où ymweliad; cyfweliad; ; ymweliad y teulu â theulu’r darpar wraig/ŵr
gweladenner g. -ien ymwelydd
gweladenniñ be. ymweld (â)
gwelc'herez b. gw. gwalc'herez
gwelc'hiñ be. gw. gwalc'hiñ
gwele g. -où gwely
fichañ/ober/aozañ e wele tannu/ gwneud/cyweirio ei wely
lost/traoñ ar g. gwaelod y gwely
penn-krec’h ar g. pen y gwely
g.-kloz gwely cwpwrdd
g.-skourr gwely crog
gwelead g. -où llond gwely; haenen, cot, trwch; gwely (llain o dir mewn gardd), pâm
ur g. deil carped/haenen/gorchudd/ trwch o ddail
ur g. erc’h haenen/mantell/trwch o eira
ur g. ognon gwely/pâm (o) winwyn(s)
gweled g. golwg; golygfa
an daou dra dristañ ’zo er bed : koll ar g. hag ar c’herzhed y ddau beth trista’ yn y byd : colli golwg/gweld a cholli’r gallu i gerdded
deu(e)t eo ar g. dezhañ en-dro mae wedi cael ei olwg yn ôl, mae wedi cael adfer ei olwg
deu(e) eo da vezañ teñval e weled mae wedi mynd yn dywyll (ei olwg), mae ei olwg wedi mynd yn ddrwg/ wael
war weled yn y golwg, o fewn golwg
gweledigezh b. -ioù gweledigaeth; drychiolaeth
gwelet1/gwelout be. gweld
g. a rez? ’weli di?
g. kant steredenn o lugerniñ, g. tri/pemp heol o parañ gweld sêr (ffig.)
g. unan a galon vat gweld och(o)r orau rhn
g. war ub. gweld oddi wrth rn, deall yn ôl golwg/gwedd rhn
anavezout ub. diwar welet / diouzh e welout (ad)nabod rhn o ran golwg / o ran ei weld / wrth ei weld / o ran ei bryd a gwedd
bete g. hyd nes y ceir mwy/rhagor o wybodaeth, hyd nes y ceir gwybodaeth bellach, hyd nes y clywn ni (ymhellach); am nawr, am y tro, yn y cyfamser
da welet/welout i weld; yn ôl pob golwg
da welet/welout eo warnoch mae i’w weld yn eich wyneb chi, mae’n amlwg yn / oddi wrth eich gwedd/golwg chi
din da welet/welout hyd y gwela’ i, yn ôl a wela’ i
diouzh g., kement ha g. o ran golwg, wrth ei (g)weld, yn ôl ei (g)wedd allanol
n’eo ket diouzh o g. eo mont d’an dud, arabat barn an dud diouzh o g. nid yn ôl ei olwg y mae barnu dyn
e-giz-se e welan an traoù fel hyn/yna ’rwy’ i’n ei gweld hi
it da welet! pwy a ŵyr!
ne welan seurt ebet / takenn / lomm ’dwy’ i ddim yn gweld dim byd o gwb(w)l
n’en deus an eil tra netra da welet gant egile ’does a wnelo’r naill beth ddim byd â’r llall, ’does gan y naill beth ddim i’w wneud â’r llall
n’o deus ar re-se netra da welet/ welout gant an afer-se ’does a wnelon nhw ddim â’r mater/busnes yna
war a weler fel y gwelir, fel y mae’n amlwg; yn ôl pob golwg
gwelet2 abf gwelet1/gwelout qv.
g. e vo amser a ddengys, fe gawn ni / fe gei di / fe gewch chi weld
g. mat derbyniol, cymeradwy
ken a vi g. tan y tro nesa’ (y gwela’ i di)
seurt tra n’em eus g. biskoazh/ morse! ’welais i erioed ffasiwn/siwd beth!
gwelien g. golch(i)on, bwyd moch; dŵr golchi llestri seimllyd
gwell ( = gwelloc’h qv.) a. gradd gymh. mat qv. gwell
g. a se! gorau i gyd! gorau oll!
aet eo kuit - ha g. a se! mae wedi mynd a gwynt teg / a gwared da ar ei (h)ôl! (mae wedi mynd a) dyna ollyngdod/ryddhad/ waredigaeth!
g. eo brud vat da bep hini eget kaout madoù leizh an ti gwell yw enw da na chyfoeth lawer, gwell enw da nag aur dilin
g. eo deskiñ mabig bihan eget dastum madoù dezhañ gwell dysg na golud
g. eo furnez evit pinvidigezh gwell pwyll nag aur, gwell synnwyr na chyfoeth
g. eo plegañ eget terriñ gwell plygu na thorri
g. eo ur c’had paket eget teir o redek gwell aderyn mewn llaw na dau mewn llwyn, gwell dryw mewn llaw na gŵydd ar adain, mae ’deryn y to mewn llaw yn well na ffesant ar adain, gwell bach mewn llaw na mawr gerllaw
ne vin na g. na gwazh a se ’fydda’ i ddim gwell na gwaeth o hynny
petra a well? beth gwell? beth all fod yn well?
un amezeg mat a zo g. evit na deo kerent a-bell gwell (yw) cymydog da na cheraint pell
gwellaat be. gwella
g. an traoù gwella pethau, gwella’r achos/sefyllfa
gwella(d)enn b. gwelliant; gwellhad
gwellaet abf gwellaat qv.
g. eo e feson/zoare mae wedi gwella o ran pryd a gwedd, mae golwg well arno
ne vo ket g. dezhañ/dezhi ’does dim gwella/dod iddo/iddi
gwellañ a. gorau + g. gyda’r fannod bendant neu rage. blaen
g. skiant (eo) an hini prenet nemet re ger e ve koustet ysgol ddrud yw ysgol brofiad
g. tra a gavan y peth gorau gen i, yr hyn sy’ orau gen i
g. tra d’ober eo tevel taw piau hi, y peth gorau (i’w wneud) yw tewi; doeth dyn pan dawo
(ar) g. tra en un tiegezh eo ur wreg leun a furnez gw. gwreg
ar c'hentañ/primañ ar g. gorau po gynta’, cynta’ i gyd : gorau i gyd
ar pep g. a zo warlerc’h mae’r gorau eto i ddod
diouzh e wellañ / he gwellañ hyd eitha’i (g)allu, ei (g)orau glas
en e wellañ ar ei orau, yn ei fan gorau, yn ei anterth, ym mlodau’i ddyddiau, yn ei ogoniant
eus ar g., eus ar re wellañ siort orau, o blith y goreuon, tan gamp, ardderchog, rhagorol
unan eus ar re wellañ! un o’r goreuon!
evit ar g. er gwell
gant ma/va g. gourc’hemennoù gyda fy nymuniadau gorau
grit ar g. ma c’hellit, grit diouzh ho kwellañ gwnewch eich gorau
ober a ran g. ma c’hellan / diouzh va (seizh) g. / eus va g. ’rwy’n gwneud fy ngorau glas / hyd eitha’ fy ngallu / y gorau a alla’ i
pep tra a c’hoarvez evit ar g. mae pob peth yn gweithio er daioni
te ’oar ar g. ti ’ŵyr orau
gwellat! a. ardderchog! campus! rhagorol! gwych!
gwelloc’h (= gwell qv.) a. ac adf gwell
g. a-galz, g. un tamm mat gwell o lawer, anhraethol well
g. (eo) amploc’h evit justoc’h gwell mwy na digon na phrin digon, gwell yw gormod(d) na rhy fach
g. chom hep bezañ ganet eget chom hep bezañ desket gwell i blentyn heb ei eni na heb ddysg
g. diwezhat eget biken gwell hwyr na hwyrach
g. eo bezañ born evit/eget bezañ dall gwell un llygad olau na dwy lygad ddall, mae bod yn symol yn well na bod yn sâl
g. eo bezañ sur eget/evit bezañ war var saff sy’ saffa’
g. eo din mae'n well i fi/mi
g. eo kof da freuzañ eget/evit boued da venel, g. kofig da ziframmañ eget tammig da chom amañ gwell eo bola hollt/llawn na bwyd da yn bradu
g. eo ganin, g. e kavan mae'n well gen i / gyda fi
mard eo g. ganeoc’h, ma kavit g. os yw’n well gennych chi / gyda chi
g. marc’had gwell bargen; rhatach
g. peñsel eget toull gwell clwt na thwll
g. plegañ evit terriñ gwell plygu na thorri
g. skiant evit arc’hant gwell pwyll nag aur, gwell synnwyr na chyfoeth
a zo g. (c’hoazh) gwell byth
biskoazh g.! y gorau erioed! ’fu erioed ei well!
deskadurezh/kelennadurezh d’ar vugale a zo g. eget leve gwell dysg na golud
ne c’houlennan ket g. ’dwy’ i ddim yn gofyn/dymuno gwell
ober g. eget/evit ub. all gwneud yn well na rhn arall, rhagori ar rn arall
seul gentoc’h s. welloc’h gorau po gynta’
un ‘dalc’h!’ a zo g. eget kant ‘ho pezo!’ gwell un ‘cymer’ na dau ‘fe gei di’, gwell un ‘hwde!’ na dau addo, gwell ŵy mewn llaw na dau mewn addewid
ur mignon mat a zo g. evit ho kar gwell (yw) cyfaill da / cymydog agos na cheraint pell, gwell yw cyfaill da na châr
g.-gwell/-gwellañ yn well ac yn well, yn wellwell, yn gynyddol well; o nerth i nerth
g.-gwelloc’hik dipyn/ychydig bach yn well
gwelout gw. gwelet1/gwelout
Gweltaz epg. Gildas
gweltre b. -où gwellau/gwellaif, sisiwrn mawr
gwenaenn b. -où dafaden
gwenan torf. -enn b. gwenyn ll. -en ,.
g. plom bwledi (dryll/gwn)
un hed- / ur barr- / un taol-g. haid o wenyn
ur wenanenn labourerez gwenynen fêl
ar vamm-wenan y frenhines, brenhines y cwch (gwenyn)
tad-g. gwenynen ormes/segur
gwenaner g. -ien gwenynwr
gwendr/gwentl g. -où gowt, cymalwst; colig, bola tost, gwayw
(ar) g.-mut llid y coluddyn
(ar) g.-red (y) gwynegon, cryd cymalau
gwentloù gwewyr esgor
Gwened, bro Wened b. Gwened, bro Wened, Vannes (Ffrg)
brezhoneg/yezh G. Llydaweg/ (tafod)iaith Gwened
gwenedad g. gwenediz, gwenedour g. -ien un/brodor o Wened, Gwenedwr
gwenedeg g. gwenedeg, (tafod)iaith Gwened
gwener g.: ar gwener (d)dydd Gwener
G. ar Groaz (Dydd) Gwener y Grog(lith)
gwenerel a. gwenerol
Gwengamp e. lle Guingamp (Ffrg)
gwengampad g. gwengampiz, gwengampidi un/brodor o W-Gwengamp
gwengolo: miz gwengolo g. mis Medi
gwenn1 a. gwyn; gwelw; ofer, seithug (am siwrnai)
g. pe rous pep hini a gar e labous, bezet du bezet g. pep gavr a gar he menn gwyn y gwêl y frân ei chyw
g. evel ur goulaouenn-goar gwyn fel y galchen
leuniañ an toulloù g. llanw’r bylchau
ober tenn g. ei methu hi, methu cyrraedd / â chyrraedd y nod, methu (â) mynd â’r maen i’r wal
un dro wenn gw. tro
un nozvezh wenn noson ddi-gwsg
ur chapel wenn capel gorffwys
g.-erc’h gwyn fel yr eira
g.-kann/-sin claerwyn, gwyn fel y carlwm
gwenn2 g. gwyn
ar G. ha Du y Gwyn a Du, baner Llydaw
G.-erc’h hag ar seizh korrig Gweneira a’r saith corrach
g.-vi gwyn ŵy/wy
gwennaat be. gwynnu; gwelwi, colli’i (l)liw, mynd yn wyn/welw; gwyngalchu (+ ffig.), cyfiawnhau
g. a ra e vlew mae’i wallt yn gwynnu
en em wennaat ei gyfiawnhau/ chyfiawnhau’i hun(an)
Gwennaig epb. Gwenno
Gwennan epb. Gwennan
gwennañ be. cannu, lliw(i)o’n wyn; gwyngalchu (+ ffig.), cyfiawnhau
g. gant raz gwyngalchu
en em wennañ ei gyfiawnhau/ chyfiawnhau’i hun(an)
gwenneg1 g. gwenneien swllt; (ffig.) ceiniog, dimai goch
g. a chañs cil-dwrn/cildwrn
gwennegig ha gwennegig ’vez savet ur c’hant skoedig o geiniog i geiniog fe â’r arian/swllt yn bunt
n’en doa ket g. ebet / ur g. toull ’doedd ganddo yr un geiniog / ’doedd dim ceiniog gydag e, ’doedd ganddo ddim dimai (goch y delyn)
ur g. bennak a chomo en e zilerc’h bydd ceiniog neu ddwy ar ei ôl, bydd celc go dda/lew ar ei ôl
gwenneg2 g. -ed gwyniad y môr
gwenneien ll. gwenneg qv.
fontañ e wenneien gwario/hala’i arian yn ofer / fel dŵr / fel slecs / fel y mwg, gwastraffu/bradu’i arian
gwennig1 g. -ed cochiad, gleisiad; gwyniad y môr
gwennig2 gb. gwawn
gwennili b. -ed gwennol
g. lost-berr gwennol y bondo/bargod
g. lost-du aderyn drycin, pedryn
g. Sant Varzhin gwennol ddu
n’eo ket ur wennili a ra an hañv (nag ur barr-avel ar goañv ) un wennol ni wna wanwyn
gwenodenn/gwenojenn b. -où llwyb(y)r (troed), lôn, beidir/feidir, wtra
gwent g. gwynt (yn y corff)
gwentañ be. gwyntyllu, nithio; hwylio ar ei hynt, llithro yn ei flaen/blaen; gwasgar(u)
gwentl/gwentr g. -où bola tost, poen bol/ cylla, gwayw; gowt
g. fred(ig) clunwst
ar g. mut coluddyn crog, pendics
g. red osteoarthritis; y gwynegon, cryd cymalau
gwentloù/gwentroù gwewyr esgor
gwenvidik a. gwynfydedig, gwyn ei fyd/byd
Gwenvred/Gwenvrewi/Gwenvrevi epb. Gwenfrewi
gweñvañ/gweñviñ be. gwywo, edwino; crebachu; gwystno; pylu; pydru; suro; cuchio, gwgu
gweñvus a. cuchiog, gwgus, cilwgus, diserch, sarrug (yr olwg)
gwer1 a. gwyrdd
g. sklaer gwyrdd golau
g. teñval gwyrdd tywyll
g.-glas gwyrddlas
en em wisket e g. wedi gwisgo mewn gwyrdd
gwer2 torf. gwyd(y)r
gwer3 torf. -enn b. gwerennoù, gwerinier gwydrau (yfed) ll. gwydryn
g. paper/plastik cwpanau papur/ plastig
gwerinier ffenestri lliw
gwerc'h a. gwyryfol, diwair, pur, dilychwin, glân
amann g. (y)menyn heb ei halltu
saon g. sebon heb ei ddechrau/ ddefnyddio
ur plac’h g. gwyry’
gwerc'hded b. gwyryfdod, morwyndod, diweirdeb
gwerc'hez b. -ed gwyry’, morwyn
Ar Werc'hez-Vari Y Forwyn Fair
ober he Gwerc’hez Vari esgus / cymryd arni / smalio ei bod yn santes
gwered1 b. -où mynwent
gwered2 g .-où effaith
Gwerelaouenn b. Seren Fore/Wener
gwerenn b. -où cwarel, ffenest(r); gwydryn; lens
dilezel ar werenn ymwrthod â’r ddiod (feddwol/gadarn)
un den re vignon d’e werenn un/dyn yn rhy hoff o’i lasiaid / lymaid / o’i beint / o’r gwin / o godi’r bys bach (ffig.)
g.-greskiñ chwyddwyd(y)r
ar werenn-dal y ffenest(r) flaen (cerbyd)
gwerennad b. -où gwydraid, glasaid
g. al lagad lens y llygad
gwerin b. gwerin
gwerinoniezh b. ethnoleg
gwerje b. -où perllan
Gwerliskin e.ll. Guerlesquin (Ffrg)
gwerm(in) a. llonydd, marw(aidd) (am ddŵr)
dour g. merddwr/marddwr, dŵr llonydd/marw
gwern1 b. -ioù hwylbren
gwern2 b. -ioù gwern, gwaun/gweundir, cors, mignen, siglen
gwern3 torf. -enn b., gwez-gwern torf. -enn-wern b. (coed) gwern ll. gwernen, pren gwern
gwerniek a. yn llawn coed gwern; corsog, corslyd
gwernis g. -où farnais
gwernisañ be. farneisio
gwerniset abf gwernisañ wedi’i farneisio
gweronell b. -ed madfall y dŵr
gwerso adf ers tro/amser/tipyn/cetyn/ oesoedd/hydoedd/achau / llawer dydd
gwerz b. -ioù cân/cerdd, balad; marwnad
gwerzaouer g. -ien prydydd
gwerzaouerezh g. prydyddiaeth
gwerzaouiñ be. prydyddu, cyfansoddi/ llunio penillion
gwerzenn b. -où pennill; llinell (o bennill); adnod
gwerzh1 b. -ioù gwerth; gwerthiant; arwerthiant; pris
g. war zistaol gwerthiant am bris gostyngol
bremañ ’zo g. d’ar c’hranked nawr mae mynd ar y crancod, mae’r crancod yn gwerthu’n dda ar hyn o bryd
e g. ar werth
ha g. war ar stal a’r fusnes/siop (yn cael ei rhoi) ar werth
n’eus ket a werzh d’an tiez-se ’does dim gwerth/mynd ar y tai yna
g.-(ar-)butun, g.-ar-gwin, g.-ur- banne cil-dwrn/cildwrn
gwerzh2 g. gwerth, pris
a werzh bras gwerthfawr
ne dalvezont ket g. o c’hroc’hen gw. kroc’hen
gwerzhañ be. gwerthu; bradychu
g. a zor da zor gwerthu o ddrws i ddrws / o dŷ i dŷ
g. ar vi e revr ar yar gwario’r geiniog cyn ei chael, bwyta’r ŵy/wy cyn ei ddodwy, cyfri’r cywion yn eu cibau / cyn eu deor
g. ar vuoc’h da gaout un anner gwerthu’r fuwch i brynu anner, gwerthu rhywbeth gwerthfawr i gael rhywbeth llai gwerthfawr
g. (di)ouzh/dre ar gouloù / (di)ouzh ar c’hresk, g. war inkant / war an uhelañ gwerthu mewn arwerthiant/ ocsiwn, rhoi ar ocsiwn, arwerthu
g. diouzh ar munud mân-werthu
g. evit ur priz izel, g. marc’hadmat gwerthu’n rhad, gwerthu am bris isel
g. piz e-lec’h fav twyllo rhn. (wrth werthu rhth)
g. war dermen gwerthu ar goel
g. war goll gwerthu ar golled
g. war zistaol gwerthu am bris gostyngol
da werzhañ ar werth, i’w (g)werthu
aes/diaes da werzhañ hawdd/anodd ei/i’w (g)werthu / eu gwerthu
gwerzher g. -ien gwerthwr
g.-lunedoù dyn llygaid, optegydd
gwerzhet abf gwerzhañ qv.
ne vije ket bet g. ’châi e/hi mo’i dwyllo/thwyllo; ’allwch chi ddim dweud dim amdano/amdani, mae’n deall y cwb(w)l (am un yn honni nad yw’n medru Llydaweg)
ne vijen ket gwerzhet e brezhoneg! ’rwy’n deall Llydaweg yn iawn!
gwerzhid b. -i, -où gwerthyd
g.-vihan ffibwla
g.-vorzhed ffemwr
gwerzhidigezh (diouzh/dre-ar-gouloù) b. arwerthiant, ocsiwn
gwerzoniezh b. mydryddiaeth
gweskenn/gwestenn b. -où bit
houarn g. genfa
gwesped torf. -enn b. picwn ll. picwnen/ picynen, cacwn ll. cacynen, gwenyn meirch ll. -en feirch
gwestell ll. gwastell qv.
gwetur b. -ioù cerbyd, car
g. an arched hers
g.- vabig pram
gweuz b. -ioù, diweuz gwefus
gwevn a. ystwyth, heini; hyblyg, hawdd ei blygu/phlygu; chwimwth, heini,\sionc; cryf, cydnerth, cadarn; gwydn, gw(y)ddyn (ar laf)
derc’hel g. dal yn / dala’n gadarn
gwevnaat b. ystwytho
g. e lavar ystwytho’i fynegiant llafar, dod yn fwy rhydd/rhwydd ei lefaru
gwez1 torf. -enn b. coed ll. -en, colfen
gwezenn-avaloù coeden/colfen (a)falau
gwez2 b. gw. gwiz
gwezboell g. gwyddbwyll
gwez(h)egell b. pledren
gwezh b. -ioù gwaith, tro
g. ... g. ... weithiau ... bryd arall…
g. a vez, g./ ur wezh an amzer, g. / ur wezh ar mare / dre vare, g.-ha-g. (all/arall), gwezhioù ’zo nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, o bryd i’w gilydd, bob hyn a hyn, ambell waith/dro, weithiau, rywdro yn y pedwar amser, siwrnai mewn siawns
g. ebet (gyda bf neg. yn yr amser gorff.) (ddim) erioed
g. all ebet (gyda bf neg.) (ddim) erioed o’r blaen
g. pe wezh amzer rywbryd/rywdro neu’i gilydd
a-hed/evit ar wezh drwy'r amser; bob amser, yn wastad
ar wezh kentañ, ar c’hentañ gwezh y tro cynta’, y waith gynta’
dibaot/ral/rouez a wezh yn anam(a)l/ anfynych/denau, unwaith yn y pedwar amser
div wezh dwy waith, dwywaith, dau dro
lies g., meur a wezh sawl gwaith/tro, lawer gwaith/tro, droeon
peder g. (i’w ynganu fel un gair a’r acen ar y goben) pedair gwaith, pedwar tro
pet g. (ha pet g. all)? pet ha pet g.? (pa) sawl gwaith/tro? faint o weithiau?
pet ha pet g./kwezh! Duw a ŵyr sawl gwaith/ tro! (ni) wy(ddy)s sawl gwaith/tro! fyrdd o weithiau!
n’ouzon ket pet g./kwezh ’wn i ddim sawl gwaith/tro, wn i ddim faint o weithiau
ur wezh un waith/tro
ur wezh all rywdro arall, rywbryd eto
ur wezh an amzer / ar mare / dre vare ambell waith/dro, bob hyn a hyn, nawr ac yn y man, nawr ac eilwaith, o bryd i’w gilydd, o dro i dro, yn achlysurol, ar adegau
ur wezh bennak rywbryd/rywdro neu’i gilydd
ur wezh e oa … (dechrau chwedl/ stori) un waith ’roedd …
ur wezh ma unwaith y, cyn gynted ag y, man y, siwrnai y
ur wezh n’eo ket atao/dalc’hmat un wennol ni wna wanwyn; ’dŷn ni ddim yn lladd mochyn bob dydd
gwezhall/gwechall adf slawer dydd, ers talwm, gynt, o'r blaen
g. a oa g. slawer dydd oedd slawer dydd, mae ddoe wedi mynd
g. diouzh g. hag hiziv diouzh hiziv, g. ’oa g. hag hiziv a zo un amzer all mae ddoe wedi mynd, rhaid mynd gyda’r oes, rhaid symud ymlaen; rhaid dilyn y ffasiwn
g. e oa … slawer dydd / ers talwm / gynt / o’r blaen ’roedd …
g.-gozh amser maith yn ôl, ers talwm iawn, pan oedd Adda’n grwt, pan oedd Adda yn ei bais, yn oes yr arth a’r blaidd
tro-spered g. ffordd slawer dydd o feddwl, agwedd meddwl hen ffasiwn
gwezvoud g. a thorf. -enn b. gwyddfid, llaeth y gaseg
gwiad gb. -où defnydd; lliain; gwead
g.-kevnid gwe(’r) cor
gwiadenn b. -où darn/tamaid o ddefnydd / o frethyn
gwiad(enn)iñ be. gwehyddu, gwau
gwiader g. -ien gwehydd, gwëydd
gwial torf. -enn b. gwiail ll. gwialen, ffyn ll. ffon, cansenni/câns ll. cansen
gwialenn b. -où gwialen; cansen; ffon; rhoden
un taol g. ergyd â gwialen/chansen, ffonnod, blas y wialen/gansen
gwiblenn b. -où ceiliog y gwynt
gwic'hadenn b. -où gwich, sgrech
gwic'hal be. gwil, sgrechain/sgrechen (am fochyn, ayyb.)
gwidal1/gwidel a. busneslyd, bisi (ar laf.); celwyddog, twyllodrus, dichellgar, bradwrus, ystrywgar
gwidal2 g. busnesyn, hen drwyn (ffig.)
gwidilañ be. cyfrodeddu, cordeddu, ymddolennu, ymdroelli
gwidilus a. troellog, trofaus; a thro yn ei gwt/chwt, a thro yn ei gynffon/ chynffon, twyllodrus
gwidor(ig)/gwidoroc’h(ig) g. -ed cyw melyn ola’, bach/tin y nyth; un gwanllyd
gwidre g. -où, un taol g. g. taolioù g., un dro widre b. troioù g. cast, ystryw, tro gwael/sâl, tric brwnt; cyfrwystra, dichell; dyfais, cynllun
n’eus en e gorf nemet g. ha trubarderezh ’does dim ond dichell a brad yn ei galon, mae’i galon yn llawn brad a dichell
gwidreüs a. cyfrwys; dichellgar, ystrywgar, ciwt (ar laf.)
gwignadenn b. -où chwinc(iad), winc(ad)
gwignal be. winc(i)o; gwneud arwydd
g. d’ub winc(i)o ar rn; gwneud arwydd ar rn
gwigour g. gwich
gwigourat be. gwich(i)an/gwichal
gwik g., gwikadenn b. -où gwich(ad)
gwikal be. gwich(i)an, gwichal
gwikefre b. -où teclyn; dyfais; peirianwaith, mecanwaith; cymeriad gwreiddiol/hynod/rhyfedd
gwilajenn b. -où gw. bilajenn
gwilc’had g., gwilc’hadenn b. chwinc(iad), winc(ad)
gwilc’hañ/gwilgat be. winc(i)o
g. an daoulagad hanner cau / lled gau y llygaid
gwilc’her g. dangosydd, cyfeirydd
Gwilen e. afon Vilaine (Ffrg)
Gwilh epg. talf. < Gwilherm/Gwilhoù Gwil talf. < Gwilym, Wil < talf. < Wiliam llysenw ar y diafol, y blaidd ayyb.
Gwilherm/Gwilhou epg. Gwilym
G. an Alouber Gwilym Goncwerwr
G. gozh/kozh y Gŵr Drwg, satan, y diafol
gwilhoù g. gwylan gefnddu fwyaf
gwilioud g. -où esgor(iad)
diwar wilioud eo marvet ar vamm yn rhoi genedigaeth i’w phlentyn / ar enedigaeth ei phlentyn / wrth esgor bu farw’r fam
gwilioudiñ be. geni, esgor (ar)
gwimeled b. -où ebill, gimbill, whimbil
Gwimilio e. lle Guimiliau (Ffrg)
gwin g. -où gwin
g. avelet gwin wedi eplesu/cynhyrfu
g. badezet gwin wedi’i ymestyn â dŵr
g. glesker dŵr
g. gwenn gwin gwyn
g. paper gwin o fri / ag iddo enw da
g. ruz gwin coch
g.-ardant gwirod, brandi, diod gadarn
nerzh ar g. cryfder y gwin
gwinegr g. fineg(e)r
g. gwin gwenn fineg(e)r gwin gwyn
Gwineventer e. lle Plounéventer (Ffrg)
gwini torf. -enn b. gwinwydd ll. -en
gwinieg b. -i, -où gwinllan
gwinier g. -ien gwinllannwr
gwinizh g. -où gwenith
bezañ en e zouar g. bod wrth ei fodd / wrth fodd ei galon, bod yn ei elfen, teimlo yn gwb(w)l gartrefol
laka(a)t douar dindan g., ober g. hau gwenith, tyfu gwenith
g.-du gwenith yr hydd, gwenith y bwch
gwink g., gwinkadenn b. -où cic (gan anifail)
gwinkal be. cic(i)o (am anifail)
gwintadenn b. -où hyrddiad; ymhoelad, twmlad (ar laf.), tin-dros-ben
gwintañ be. hyrddio/lluchio/taflu/tawlu i’r awyr; codi/cwnnu; dymchwel(yd), ymhoelyd, bwrw/taro i’r llawr; dringo
g.-diwintañ lluchio yn ôl ac ymlaen
gwinter: pont* g. g.
gwinterell b. -où sbring(yn)
gwiñver gb. -ed gwiwer
gwipad g. cawl clir; maidd
gwipailhañ be. troi (am laeth), ceulo, suro
gwipailhet abf wedi troi/ceulo/suro
Gwipavaz e. lle Guipavas (Ffrg)
gwir1 a. gwir; iawn, gwirioneddol, priod
g. bater/bev eo, re wir eo mae mor wir â’r pader, mae’n efengyl wir, mae’n wir ei wala
e wir labour ei briod waith, ei waith iawn/gwirioneddol
dont da wir cael ei (g)wireddu, dod yn wir/ffaith
deut eo da wir fe’i gwireddwyd
ma teu ma/va huñvreoù da wir os gwireddir fy mreuddwydion
g. g. abeg â rheswm gwirioeddol/ digonol, yn gwb(w)l resymol
ken g. ha m’emaon amañ, ken g. ha ma’z eus pemp biz war ma/va dorn cyn wired â (fy) mod i (yn sefyll) yn y fan hyn/hon / â bod nos yn dilyn dydd / â bod bara mewn torth / â’r efengyl
ken g. ha tra yn bendifaddau, yn ddiymwad, yn efengyl wir
k. on da vezañ daonet / da gouezhañ e puñs an ifern ma n’eo ket g.! mae’n wir ei wala - tasai Duw yn fy nharo i’n farw yn y fan! / (’rwy’n) fo(d)lon marw! / tawn i’n marw’n y fan! / ’tawn i’n ateb y Farn! / ’dawn i byth o’r fan!
ur g. Vreton gwir Lydäwr, Llydäwr gwirioneddol/rhonc / o’i ben i’w draed / o’r radd flaena’
gwir2 g. -ioù gwir(ionedd); hawl, hawlfraint; cyfraith
ar g. ’zo ganeoc’h! mae’r gyfraith o’ch plaid chi!’rych chi’n iawn! ’rych chi’n dweud (calon) y gwir! ’rych chi yn llygad eich lle! ’rych chi wedi taro’r hoelen ar ei phen! ’rych chi wedi’i tharo hi yn ei thalcen!
emañ o studiañ ar gwir mae’n astudio’r gyfraith
gant g. mat yn gyfreithlon
pep g. miret strizh cedwir pob hawl(fraint)
gwirioù iawnderau, hawliau; trethi
gwirioù mab den hawliau dynol
gwiraour g. -ien arbenigwr ar y gyfraith; arolygwr trethi
gwirheñvel a. tebygol
gwiriañ be. dilysu, gwirio.; archwilio
g. ar c’hoñchoù archwilio’r cyfrifon
gwiridig g. man gwan
gwiridik a. briw; tyner, hydeiml, sensitive
gwiriekaat be. gwirio
gwirion a. gwir, iawn; gwirioneddol; geirwir; cywir, teyrngar, ffyddlon
ur brogarour g. gwir wladgarwr
gwirionez b. -où gwirionedd
an hini ne la(va)r ket ar wirionez war hec’h hed ne la(va)r ket ar wirionez ’dyw’r sawl nad yw’n dweud y gwir i gyd ddim yn dweud y gwir
ar wirionez a zo kazus da glevet - dreist pep tra d’an hini n’he c’har ket, ar wirionez a vez displijus da glevet a-wezhioù, ar wirionez ’zo kasaus - dreist pep tra d’an hini ’zo kablus, an den klañv e zaoulagad ne c’hell ket sellet an de(iz) - nag ar re ’zo kablus klevet ar wirione(z), kriz eo ar wirionez cas yw’r gwirionedd lle nis carer, caswir ni charer, nid diddan clywed caswir, mae’r gwir yn llym/ lladd, (dweud y gwir sy dda bob amser) dweud y gwir a ddigia lawer
ar wirionez ha mann ebet ’met ar wirionez, ar wirionez blaen ha netra ken y gwir a dim ond y gwir
diwar an evañ re e tarzh ar wirione yn y gwin y ceir y gwir, mae’r gwir yn y cwrw
e g. mewn gwirionedd, yn wir, a dweud y gwir
ma vefe la(va)ret ar wirionez petai’r gwir yn cael ei ddweud; a dweud y gwir; dyna’r gwir amdani
mont dreist ar wirionez gor-ddweud, gorliwio, ymestyn pethau/stori
pep g. n’eo ket mat e la(va)ret / d’e la(va)ret llawer gwir drwg ei ddwedyd, llawer gwir gorau ei gelu, llawer gwir rhy hyll i’w adrodd, nid call adrodd y cyfan, dweud y gwir sy’ dda bob amser : dweud y gwir sy’n digio llawer
gwirvoud g. gwirionedd, realiti, realedd
Gwiseni e. lle Guissény (Ffrg)
gwisk g. -où gwisg; gorchudd; haenen; brych
ur g. hern pedair pedol anifail
ar gwiskoù sakr y gwisgoedd eglwysig
gwiskad g. -où cot, haen(en); llawer; coten, crasfa, curfa, lardad
ur g. bazhadoù ffonnod/ffoniad, coten/ crasfa/curfa â ffon/phastwn
ur g. delioù carped/gorchudd o ddail
ur g. liv cot/haenen o baent
gwiskamant g. -où, gwiskamañchoù gwisg, dilledyn/dillad, pilyn; siwt (dyn); lifrai; haenen
g. ar vro gwisg draddodiadol (dyn)
ar g. ne ra ket an den nid y dillad sy’n gwneud y dyn
gwiskañ be. gwisgo, taclu
g. an daol dodi/gosod y ford, hulio’r bwrdd
g. ub. gwisgo/taclu rhn; difrïo rhn. yn ei gef(e)n/chef(e)n
gwisket abf gwiskañ qv.
g. cheuc’h/faro/kran wedi gwisgo’n dda/chwaethus/grand/swanc
gwispid torf. -enn b. bisgedi ll. bisgeden/ bisgïen
gwispon g. -ioù brws paent (arlunio)
Gwitalmeze e. lle Ploudalmézeau (Ffrg)
gwitibunan adf yn ddiwahân, heb un eithriad
an holl g. pawb yn ddiwahân, pob un yn ddieithriad, pob enaid byw, pob copa walltog, pob un wan jac (ar laf.), y byd a’r betws
gwiv a. bywiog, heini, sionc; hwyliog, llon, llawen, siriol
gwivaat be. llonni, llawenhau, sirioli
gwiz/gwez b. gwizi hwch, (ac yn ffig. am wraig front/frwn ac anniben)
g. kozh! hen hwch, (ac yn ddirmygus am wraig) yr hen gwcw! yr hen hulpan wirion!
lart ’vel ur wiz fel hwch o dew
g.-Spagn (ffig.) gwraig gybyddlyd
gwizad b. -où torraid/torllwyth o foch bach
gwizi ll gwiz/gwez qv.
gwizien ll. gwaz3 qv.
gwrac’h1 a. dryslyd; dwl
bezañ g. d’ober udb. bod yn hoff iawn o wneud rhth
bezañ g. gant bod yn ddwl am/ar, dwlu am/ar/ffoli/gwirioni/hurt(i)o/ mopio ar
dont da vezañ g. drysu, sorddanu, simsanu, mynd yn ffwndrus, colli’i bwyll/phwyll
gwrac’h2 b. -ed hen wraig/wreigan; gwrach; gwrachen (pysgodyn)
g. du chwilen ddu
g. an diaoul chwilen gorniog
g. an holen y wraig a gludai’r baban newydd-anedig i’w fedyddio
kaout ar wrac’h bod heb ennill carden (mewn gêm o gardiau)
kaozioù/koñchoù gwrac’h(ed) kozh coel(ion) gwrach, ofergoel(ion), hen wheddel (chwedl)
palastr ar wrac’h meddyginiaeth aneffeithiol
noz ar wrac’h noson ola’ mis Ionawr
g.-lann/(-an)-oaled/-prenn/-dar mochyn y coed, gwrachen y lludw
g.-vor morforwyn
gwrac’hat be. heneiddio, crebachu, crino; drysu, ffwndro, simsanu, sorddanu, siarad dwli/lol (yn ei henaint)
gwrac’hell b. -où, gwrac’hilli tas, helem, stacan, (un fach) mwdwl; (ffig.) llwyth, pentwr
gwrac’hellat1 be. codi tas/helem, stacanu, mydylu; llwytho, pentyrru
gwrac’hellat2 be. adrodd storïau, hel straeon; difrïo; (am rai yn eu henaint) salwino, crebachu/crino/heneiddio (o ran pryd a gwedd)
gwrac’hellet abf gwrac’hellat2 qv. (am wragedd) rhychiog, wedi mynd yn rhychiau, wedi salwino, wedi heneiddio (o ran pryd a gwedd); (am ddillad) wedi crychu
gwrac’henn b. -où crych, rhych (ar wyneb); gwreichionyn
gwrac’hennet abf gwrac’henniñ qv. wedi crebachu; wedi crychu, yn grychau/rhychau i gyd
gwrac’henniñ be. crebachu; crychu, mynd yn rhychau/rhychiog; gwreichioni
gwrac'herezh g. hen wheddel/chwedl, coel gwrach; ofergoeledd
gwrac’heta be. pysgota gwrachod
gwrac’hilli ll. gwrac’hell qv.
gwrac’hiñ be.clecan, hela clecs, hel straeon; difenwi, difrїo, pardduo
g. diotajoù/sotonioù siarad/whilia dwli
gwragez ll. gwreg qv.
gwreg b. gwragez gwraig; menyw, dynes, priod (b.)
(ar) gwellañ tra en un tiegezh eo ur wreg leun a furnez celf orau yn y tŷ / y trysor gorau / gorau un tlws : gwraig dda
danvez e wreg, e wreg da zont ei ddarpar wraig/briod
kaout ub. da wreg cael rhn yn wraig, priodi (â) rhn
pelec’h e kavot-c’hwi g. vat? d’an neñv e ranker mont d’he c’herc’hat! ble y cewch chi wraig rinweddol? rhaid ei chyrchu o’r wlad nefol!
piv ’zo kasaus d’an holl? an diaoul hag ur wreg foll! pwy sy’n atgas gan bawb ym mhobman? y diafol a gwraig hurt benchwiban!
g.-nevez priod(as)ferch
g.-ozhac’h gwraig wraidd
gwregel a. merchetaidd; benywaidd (gram.)
gwrez b. gwres; angerdd, brwdfrydedd
g. a zo ennañ / en e wad mae e ar dân, mae’n frwd iawn, mae e’n llawn angerdd/brwdfrydedd
g. a zo! mae hi / mae’r tywydd yn grasboeth! mae’n crasu/pobi!
gwrezkompezañ be. nawsaeru
gwrezkompezerez b. nawsaerydd
gwri g. -où gwniad/gwnïad; gwrym; pwyth(yn)
bezañ war e wri / he g. bod wrthi’n gwnio/gwnïo
gwriad g. -où gwniad/gwnïad
lezit/list ar re-se da ziluziañ o g. kenetrezo gw. diluziañ
gwriat be. gwnio/gwnïo, pwytho
kas ub. da wriat botoù hala rhn bant yn ddiymdroi, hel rhn i ffwrdd / ymaith yn ddiseremoni, anfon rhn i grafu’i fol ag ewinedd ei draed (ffig.)
gwrichioù ll. gw. gwrizioù
gwrier g. -ien teiliwr
gwrierez1 b. -ed gwniyddes, teilwres
gwrierez2 b. -où peiriant gwnio/gwnïo
gwrierezh g. gwniadwaith
gwrifadenn b. -où sgrech dreiddgar/ oerllyd
gwrifal be. rhoi sgrech dreiddgar/oerllyd
gwrimenn b. -où border, ymyl (cae); hem
gwrivalañ be. cordeddu, ymgordeddu, ymdorchi, ymddolennu
gwrizienn b. gwrizioù/gwrichioù gwreiddyn
g.-garrez gwreiddyn sgwâr, ail isradd (mathemateg)
ober gwrichioù bwrw gwreiddiau, cartrefu, ymgartrefu, ymsefydlu, arosfeio
gwriziennañ be. gwreiddio; bwrw gwreiddiau,
gwrizinkal be. gweryru
gwrizioù/gwrichoù ll. gwrizienn qv. gwreiddiau
g. an droug gwraidd y drwg
kemer/ober g. bwrw gwreiddiau, gwreiddio; cartrefu, ymgartrefu, ymsefydlu, arosfeio