Dibabit ul lizherenn

E

e1 rhage. bl. 3 un. g.; rhage. mewn. 3 un. g. ei; ’i; ’w

e dad hag e vreur ei dad a’i frawd

d’e labour i’w waith

d’e welet i’w weld

eus e di o’i dŷ’

e-un(an) ei hun(an) (g.)

e2 ardd. (o flaen cyts.) mewn, yn; i; ar

e berr-amzer mewn byr o dro, cyn pen fawr o dro, cyn pen dim, ymhen dim, yn fuan, chwap

e bragoù mewn trowser/trowsus, yn gwisgo trowser/trowsus

e bro-Wened, e Gwened yn rhanbarth Gwened, yng Ngwened

e broioù an hanter-noz yng ngwledydd y gogledd

e Bangor ym Mangor

e Breizh emañ, emañ e Breizh yn Llydaw mae e/hi, mae e/hi yn Llydaw

e buhez an dud ym mywyd y bob(o)l

e Caerfyrddin yng Nghaerfyrddin

e derou ar c’hantved ar ddechrau’r ganrif

e doare ebet (gyda bf neg.) mewn unrhyw ddull na modd, o gwb(w)l

e. doare pe zoare, e giz pe c’hiz, e mod pe vod rywfodd/rywsut neu’i gilydd

e don he c’halon yng ngwaelod ei chalon/bod, ym mêr ei hesgyrn

e du mewn du; yn ddu

gwisket e du wedi(’i) gwisgo mewn du

livet e du wedi’i (l)liw(i)o’n ddu

e Dulenn yn Nulyn

e foñs an armel yng ngwaelod y cwpwrdd

e Glan-llyn yng Nglan-llyn

e gwer/koat mewn gwydr/pren, o wydr/bren

e gwerzh ar werth

e gwirionez yn wir, a dweud y gwir

e kement/pep lec’h ym mhob man

e kentel/koulz/poent mewn pryd, yn brydlon; ar yr adeg/amser iawn, ar`yr union adeg/amser

e kêr yn y dre’; i’r dre’

mont e kêr mynd i’r dre’

tud zo e kêr! mae pob(o)l (llawer o bob(o)l) yn y dre’!

e koef yn gwisgo penwisg draddodiadol merched Llydaw

e kornôg bro-Leon yng ngorllewin bro-Leon

e kreisteiz ar vro yn ne’r wlad

e koulz vat, e koulz/poent hag e mare, e poent hag en amzer / hag e kentel / hag e koulz mewn da bryd, yn brydlon; ar yr union adeg, ar yr amser iawn/cyfaddas

e liorzh hon amezeien yng ngardd ein cymdogion, yng ngardd y bob(o)l drws nesa’

e meur a zoare mewn sawl ffordd, mewn llawer dull (a modd)

e nep lec’h yn unman

e penn kentañ ar c’hantved/miz/ sizun ar ddechrau’r ganrif/mis/ wythnos

e peoc’h mewn hedd(wch); mewn tangnefedd; yn heddychlon, yn gytûn; yn dawel

e pep lec’h ym mhob man, ym mhobman

e Pontardawe ym Mhontardawe

e skol ar Stad yn ysgol y wladwriaeth, yn yr ysgol wladol

e stad/stuz vat mewn cyflwr da

e stumm ar ffurf/lun, yn rhith

e stumm pe stumm ar ryw ffurf/lun neu’i gilydd

e ti va/ma c’hoar yn nhŷ fy chwaer

e toull an nor yn y drws, ar garreg y drws, ar y trothwy

e Tyddewi yn Nhyddewi

ganet e oa bet Anjela Duval e 1905 ganed Anjela Duval ym/yn 1905

mont e tog gwisgo het/hat yn lle’r ‘koef (penwisg draddodiadol merch)

e3 geir. traethl yn

e gouez yn wyllt

e noazh yn noeth, yn borcyn (ar laf.)

e4 geir. bf (o flaen cyts. ) fe/mi; y(r)

araok dont amañ e laboure e Pariz cyn dod yma fe weithiai ym Mharis

gant Ronan Huon e oa bet skrivet An Irin Glas gan Ronan Huon yr ysgrifennwyd / y sgrifennwyd An Irin Glas

klevet ’meus e vo an eured e miz Eost fe glywais y bydd y briodas ym mis Awst

sur on e tey/teuio en-dro warc’hoazh ’rwy’n siŵr y daw yn ôl / y bydd yn dychwelyd (y)fory

eal g. -ion ebol; eboles; cyw; (ffig am berson gwryw.) cymeriad; bachan drwy’r pil, bachan bud(u)r, cob(yn), ’deryn, ’sgadenyn, sgowt (ar laf. yn y de), cymêr (ar laf. yn y gogledd)

ealañ be. bwrw ebol, dod ag ebol / â chyw, llydnu

eas bf 3 un. gorff. perff. mont aeth

e-barzh1 adf i mewn, oddi mewn; yn gynwysedig; yn amgaeëdig

ar gwin n’emañ ket e-b. ’dyw’r gwin ddim yn gynwysedig, heb gynnwys y gwin

deomp e-b.! i mewn â ni!

dont e-b. dod i mewn; dadebru, dod ato/ati’i hun(an), gwella (o salwch); cael ei gef(e)n ato / cael ei chef(e)n ati

laka(a)t e-b. rhoi i mewn, amgáu, cynnwys;

mont e-b. mynd i mewn; ymuno

e-barzh2 ardd. yn; mewn; (i mewn) i; o fewn, o dan

e.-b. div eurvezh mewn / o fewn / ymhen dwy awr; mewn llai na dwy awr

c’hoari e-b. an dour chwarae yn y dŵr

stlepel mein e-b. an dour taflu/tawlu/ lluchio cerrig (i mewn) i’r dŵr

ebarzhiñ be. cynnwys; rhoi/dodi/gosod mewn/yn, mewnosod; bwydo, mewnbwnio (cyfrifiadur)

ebat1 a. braf, hawdd, rhwydd; hwylus, dymunol, pleserus

ar re-se zo e. o zoare mae byd da/braf ar y rhai yna / arnyn nhw, gwyn eu byd

te zo e. dit lavaret! mae’n hawdd/ rhwydd i ti ddweud/siarad!

ebat2 g. -où difyrrwch, hwyl, mwynhad, pleser, sbort, gwaith hawdd

kemer e e. mwynhau’i hun(an), cael hwyl/pleser/mwynhad, cael amser da

n’eo ket un e.! ’dyw hi ddim yn sbort/ hawdd/rhwydd! mae’n anodd/galed!

un e. he gwelet yn bleser/siew/werth ei gweld

mont da heul/redek war-lerc’h an ebatoù dilyn/mwynhau pob math o bleserau, ‘dilyn ar ôl pob tabwrdd a dawnsio ar ôl pob ffliwt’

ebet adf (gyda’r neg.) yn y byd, o gwb(w)l

den/hini/penn-kristen e. neb yn y byd, undyn (byw), enaid byw (o neb)

ebatal be. mwynhau’i hunan, cael hwyl/ pleser/mwynhad, cael amser da, jolihoetan, ymblesera; byw’n ofer/ afradlon

ebed ll. abad qv.

eben rhage. b. y llall b.; ei gilydd b.

e. all y llall

an eil e. ei gilydd b.

an eil / unan ... e. y naill / un ... y llall

an eil d'e. wrth ei gilydd, un / y naill wrth y llall; i'w gilydd, un / y naill i'r llall; (tuag) at ei gilydd, un / y naill at y llall

eus an eil d’e. o’r naill i’r llall

eus an eil skol d’e. o’r naill / o un ysgol i’r llall

an eil dre e. ar gyfartaledd

war-dro div wech ar bloaz an eil dre e. tua dwy waith y flwyddyn ar gyfartaledd

an eil gant e. gyda’i gilydd; â’i gilydd

en em gavout en eil gant e. cwrdd â’i gilydd, dod at ei gilydd

an eil goude e. / war’lerch e. un / y naill ar ôl y llall, un wrth gwt/gynffon y llall

an eil hag e. y naill a'r llall, ill dwy, y ddwy ohonyn nhw

unan a zo re dreut hag e. a zo re lart mae un yn rhy denau a’r llall yn rhy dew

ebena g. eboni

ebestel ll. abostol qv.

abaoe amzer an e. ers amser maith iawn, ers oesoedd (byd), ers canrifoedd lawer

kozh evel an e. hen iawn, mor hen â phechod / â Methiwsela / â’r ddaear

ebet adf (gyda’r neg.) yn y byd, o gwb(w)l

den/hini /penn-kristen e. neb (yn y byd), undyn (byw), enaid byw (o neb)

e lec’h ebet yn unman

(tamm) kudenn/problem e.! (’does) dim problem (o gwb(w)l)!

ne chom mann e. ’does dim byd o gwb(w)l ar ôl

ne la(va)ran gaou e.! ’dwy’ i ddim yn dweud gair o gelwydd! ’rwy’n dweud (calon) y gwir!

tra e. dim (yn y byd), dim o gwb(w)l, dim yw dim, (dim) affliw o ddim

ebeul g. -ien ebol; (ffig. am fachgen) gw. isod hemañ zo un ebeul!

e. enni cyfeb

hemañ zo un e.! (ffig.) mae e’n gymeriad!mae hwn yn gob(yn)/gerdyn/ dderyn/sgadenyn/sgowt (ffig.)! mae e’n fachan bud(u)r (ar laf.)! mae o’n un ar y naw! mae o’n gymêr!

un e. bloaz ebol blwydd

e.-koat cnocell werdd, coblyn gwyrdd

ebeulez b. -ed eboles; (ffig.) merch ifanc; merch gyfrwys/gynllwyngar

dreist moue ar gazeg (kozh) e vez kabestret / eo kaout an e. dros fwng yr hen gaseg y ffrwynir/delir yr eboles, rhaid ennill y fam / rhaid plesio’r fam i ennill/gael y ferch

hounnezh zo un e.! mae honna’n goben/garden (ffig.)! mae hi’n gymeriad!

ebeuliañ be. bwrw ebol, dod ag ebol, dod â chyw, llydnu

ebr g. -où wybren, awyr, ffurfafen,; cwmwl

Ebrel, miz Ebrel g. Ebrill, mis Ebrill

d’an 23 a viz Ebrel yr ail ar hugain o (fis) Ebrill

echedoù ll. gwyddbwyll, darnau gwyddbwyll

echu1 a. wedi cwpla/dibennu /gorffen, wedi dod/mynd i ben, ar ben; wedi’i gwpla/chwpla, wedi’i (d)dibennu, wedi’i (g)orffen; wedi peidio (â bod), wedi darfod, wedi marw

e. eo evitañ/eviti! mae (hi) ar ben arno/arni! mae (hi) wedi canu / wedi chwech arno/arni!mae’n ddominô arno/arni! (ar laf.)

e. war-bouez nebeud, hogos/hogozig/kazi e., pare-/peuz-e. bron ar ben, ar fin cwpla/ dibennu/gorffen, o fewn dim i orffen

me zo un den e.! mae hi ar ben arna’ i!

ul laer e. lleid(i)r i’r carn

echu2 adf iawn, eithriadol, dros ben, i’w ryfeddu, rhyfeddol, ofnadwy, y tu hwnt (o), drybeilig; wedi cwpla/dibennu /gorffen, wedi dod/mynd i ben, ar ben; wedi peidio

tost e. eo, war-nes e. eo mae bron ar ben, mae ar fin’bennu/dibennu/ gorffen/cwpla

brav-e. braf dros ben, eithriadol braf

fall-e. gwirioneddol ddrwg, y tu hwnt o ddrwg, drwg ofnadwy/drybeilig/ cythreulig; gwirioneddol wael, dychrynllyd/ofnadwy o wael

mat-e. da i’w ryfeddu, rhyfeddol o dda, ardderchog, campus, gwych, penigamp, rhagorol

echu3 g. diwedd, pen draw, terfyn

bezañ war an e. dod/dirwyn i ben, tynnu tua’r terfyn, bod ar fin dibennu/ gorffen, bod bron â chwpla /dod i ben

edo an oferen-interamant war an e.’roedd y gwasanaeth angladdol yn dirwyn i ben / yn tynnu tua’r terfyn

n’eus ket e. ebet el labour-se ’does dim diwedd o gwb(w)l ar y gwaith yna, mae’r gwaith yna’n ddiddiwedd

echuet abf echuiñ qv.

e. en deus an dezenn mae wedi cwpla/dibennu/ gorffen y traethawd

echuiñ be. cwpla, dibennu, gorffen, terfynu, tynnu i derfyn, dod/dirwyn i ben, dod/mynd i ben, rhoi pen ar (y mwdwl), tynnu i fwcwl, klozañ

ec’h1 geir. bf (o flaen llaf.) y(r)

ec’h2! ebych. ych(-a-fi)!

e.! trenk eo al laezh! ych(-a-fi)! mae’r llaeth wedi suro/troi!

ec'hoaz g. siesta, cyntun ganol dydd (yn enwedig i greaduriaid); gorffwys, hoe, saib, seibiant; gorffwysfa

ober e. cael cysgad/cyntun/napyn (ar laf.)

ec'hon a. eang, helaeth, llydan; anferth, aruthrol, enfawr

ec’honaat be. ehangu, helaethu, lledanu

ec'honder g. -ioù ehangder; gofod (y bydysawd)

ec’hweder g. -ed ehedydd

ed g. -où, -eier; ed torf. -enn b. ŷd, llafur; grawn torf. gronyn

e.-du gwenith yr hydd, gwenith y bwch

aet eo ar moc’h en e.-du gantañ mae e mewn hwyl wael / hwyliau drwg, mae croen ei din e ar ei dalcen (ar laf.)

edan adf. ac ardd. gw. dindan1a2

e-dilerc’h ardd. ar ôl

traoù chomet e-d. an dud pethau (yn weddill) ar ôl y bob(o)l

edo bf 3 un. amherff. sefyllfaol bezañ oedd

n’e. ket eno ’doedd e/hi ddim yno; ’roedd yn absennol

e-doare1 adf mae’n debyg, yn ôl pob golwg/tebyg, decini (ar laf. yn y gogledd), sbo (ar laf. yn y de)

e- doare2 ardd. fel, yn debyg i, yn null, ar ffurf, yn rhith

e-doare ma cys. fel y

edod; edoc'h; edomp; edon; edont bf. amherff. sefyll. bezañ

e-doug ardd. yn ystod; ar hyd; gydol,am (+ cyfnod o amser); yng nghysgod

e-d. ar vakañsoù yn ystod y gwyliau; ar hyd y gwyliau, drwy’r gwyliau, drwy gydol y gwyliau

e-d. un eurvezh ’oa bet o komz ’roedd wedi bod / bu(odd) wrthi’n siarad am awr

e-d. ur c’hleuz yng nghysgod / ym môn clawdd

e-doug ma cys. tra, cyhyd ag y

selaou a raen ar radio e-d. m’edon o ferriñ ’rown i’n gwrando ar y radio tra ’mod i’n smwdd(i)o/stilo

eer bf amhers. pres. myn. mont eir

eeun1 a. union, syth; cymwys; cywir; cyfiawn; didwyll, gonest; unplyg; syml; uniongyrchol (gram.)

ha n’eo ket e. nad yw’n gymwys /union/syth, cam

kontoù e. cyfrifon cywir

n’eo ket e. e vizied mae ganddo / mae gydag e ddwylo blewog, ’all e ddim cadw’i fachau’n llonydd (ffig.)

n’eus neudenn e. en e gorf mae e’n llawn twyll

renadenn e. gwrthrych uniongyrchol

traoù e. ar vuhez pethau syml bywyd

tud e. pob(o)l gywir/ddidwyll/onest

un hent e. ffordd union(syth)/syth

war an hent e. ar y ffordd syth/union; (ffig.) o fewn y gyfraith, yn gyfreithlon, yn onest

eeun2 adf yn union/syth, yn gymwys, yn gywir, yn gyfiawn; yn syml, heb ddim seremoni/seans

e. evel ur staotadenn gole o vont da foar Langoad yn gymwys/syth (eironi) / yn gam fel piso mochyn yn yr eira / fel coes ci / fel cryman

bale e. evel ur vazh cerdded yn gymwys/syth fel pocer/saeth, cerdded cyn sythed â’r saeth / â brwynen / â thŵr yr eglwys

bezañ e. evel ur wialenn bod yn onest fel y dydd

bezañ e.-tenn/-pik bod yn gwb(w)l/ hollol syth

da zek eur e. am ddeg o’r gloch ar ei ben, am ddeg o’r gloch cymwys/cywir/ union

me a lar deoc’h e. ar wirionez ’rwy’n dweud y gwir wrthych yn blwmp ac yn blaen / heb bilo wyau (ffig.)

sellet e. ouzh ub. edrych yn syth at rhn, edrych i fyw llygaid rhn

e.-hag-e. yn hollol union/gymwys/ gywir/syth; yn gwb(w)l syml; yn blwmp ac yn blaen; yn gyfan gwb(w)l onest

ouzh/war-e. yn syth/union (syth)

eeun da ardd. yn union gyferbyn â

eeunañ1 a. gradd eithaf eeun qv.

an hent e. y ffordd fyrra’

eeunañ2 be. unioni, cymhwyso, sythu, gwneud yn syth; cywiro; symleiddio; rheoli, trefnu; cymhennu, cwrbo (ar laf.); anelu (dryll)

ne oa ket kat da e. e gein ’doedd e ddim yn gallu unioni/cymhwyso/ sythu’i gef(e)n

eeunded b. cywirdeb; gonestrwydd; didwylledd

gant e. yn gywir; yn onest; yn ddidwyll

efed g. -où effaith, canlyniad; gwirionedd, ffaith, realiti

ober e. d’ub. effeithio ar rn, cael effaith ar rn; cyffroi rhn

efediñ be. cyflawni; effeithio

efedus a. effeithiol

efedusted b., efeduster g. effeithiolrwydd

efl gw. elv

efreizh g. braw,dychryn, ofn mawr

efreizhañ be. brawychu, dychryn, hala/ peri braw/dychryn

efreizhus a. brawychus, dychrynllyd, ofnadwy

efrontet abf digywilydd, haerllug, hy(f), eofn/ewn, wynebgaled

egar g. llid, dig/dicter, tymer (ddrwg), natur (gas); awch/c’hoant afiach, awydd afresymol, trachwant, obsesiwn

bezañ en e. ouzh ub. bod yn grac â rhn, bod yn ddig wrth rn

egariñ be. cythruddo, cynddeiriogi, gwylltio colli’i dymer/thymer/limpyn, mynd yn gynddeiriog/wynad/ynfyd/ grac/ benwan (walocs)

egedoc'h; egedomp; egedon; egedout cys. mewn cymh. na chi; na ni; na fi/mi; na t[h]i

eget cys. mewn cymh. na(g)

brasoc’h eo bag da dad e. va/ma hini mae cwch/bad dy dad yn fwy na’m un i

yaouankoc’h on e. va/ma c’hoarezed ’rwy’n iau/ ifancach na’m chwiorydd

diwezhatoc’h e. boas e oa paotr al lizhiri ’roedd y postman/postmon yn hwyrach nag arfer

egetañ; egeti; egeto/egete cys. mewn cymh. gw. rhediad eget nag e/o; na hi; na nhw/hwy

egile rhage. g. y llall g., ei gilydd g.

e. all y llall

amañ e vez anavezet pep eil gant e. yma mae pawb yn ’nabod ei gilydd

an eil e., unan e. ei gilydd

an eil d'e. wrth ei gilydd, un / y naill wrth y llall; i'w gilydd, un / y naill i'r llall; at ei gilydd, un / y naill at y llall

eus an eil miz d’e. o un mis / o’r naill fis i’r llall

an eil goude e. un / y naill ar ôl y llall / yn dilyn y llall / wrth gwt y llall / wrth gynffon y llall

an eil hag e. y naill a'r llall, ill dau, y ddau ohonyn nhw

egin g. -où; torf. -enn b. egin(yn)

eginañ be. egino

eginane g. calennig

Egiptad g. gw. Ejiptad

egiptat a gw. ejiptat

egiptour g. gw. ejiptour

egistañ; egisti; egisto/egiste; egistoc'h; egistomp; egiston; egistout ffurfiau pers. yr ardd. e-gi z qv.

e-giz ardd. fel, megis

e-giz all adf fel arall, neu ynteu

e-giz ma cys. fel y(r)

e-giz-mañ adf fel hyn/yma

e-giz pa cys. fel pan

e-giz-se adf fel yna, felly

egor g. gofod, gwagle

e.-lestr llong ofod

egoraer g. -ien gofodwr

egorvulzun b. -où llong ofod

egsamin g. -où archwiliad (medd.); arholiad

egorvulzun b. -où roced

ehan g. -où egwyl; gorffwys, hoe, saib, seibiant, stop

hep e. heb egwyl/doriad; yn ddi-baid/ddi-stop

ober ur frapad e. cael (tamaid o) hoe, cael (tipyn o) seibiant/ hamdden, gorffwys

n’eus e. ebet ganti ’does dim diwedd/ pall arni, mae’n ddi-baid/ddiddiwedd/ ddi-ball; ’does dim taw arni

e.-labour egwyl; amser chwarae (plant)

ehanañ be. aros; cael gorffwys/seibiant/ hoe, gorffwys; peidio (â); (dis)tewi, tawelu

poent eo e. mae’n bryd cael seibiant/ hoe; mae’n bryd rhoi pen ar y mwdwl / tynnu pethau i fwcwl

n’ehane ket ’doedd dimdiwedd/pall/ stop arno/arni, ’roedd yn ddi-stop; ’doedd dim taw arno/arni

e-harz ardd. wrth droed, ar waelod; yn ymyl, ar bwys, yn agos (i), gerllaw

e-hunan gw. e-unan

eien g. -où, eienenn b. -où ffynhonnell, llygad (afon), tarddiad/tarddiant/ tarddle, blaendarddiad

eienennañ be. tarddu

eikont rhif. pedwar ugain

eil1 trefn. ac a. ail

e. abadenn diwezhañ rownd gynderfynol

(a) bep e., pep e. bob/am yn ail, un am yn ail

an eil a zo d’ober evit egile rhaid i’r naill gynorthwyo/helpu’r llall, rhaid i ni gynorthwyo ein gilydd, rhaid iddyn nhw helpu’i gilydd

an eil dre egile/eben ar gyfartaledd

c’hwec’h levr an eil miz dre egile chwe(ch) llyfr y mis ar gyfartaledd

div wech an eil sizhun dre eben ddwywaith yr wythnos ar gyfartaledd

an e. koshañ yr hynaf ond un

ar silabenn e. diwezhañ y goben, y sillaf olaf ond un

evit an e. gwech/tro am yr ail waith/ dro

(an) eil2 rhage. gb. (y) naill

div wech an e. sizhun dre eben ddwywaith yr wythnos ar gyfartaledd

c’hwec’h levr an e. miz dre egile chwe(ch) llyfr y mis ar gyfartaledd

eil- rhagdd. is-, dirprwy

e.-maer dirprwy faer

e.-mestr is-gapten

eilañ be. eil(i)o, cynorthwyo; gwneud ar yn ail / bob yn ail; cyfeilio

en em e. hunangyfeilio; cynorthwyo’i gilydd; eil(i)o’i gilydd

eildimeziñ be. ailbriodi

eilenn1 b. -où eiliad

eilenn2 b. -où copi

eiler g. -ien cynorthwywr, cynorthwy-ydd

eilgeriañ be. ateb; cyfieithu gair am air

eilkont g. pedwar ugain

eilmaer g. -ed dirprwy faer

eilpennañ be. dymchwel(yd), ymhoelyd, taro i’r llawr; troi â’i ben/phen (tuag) i lawr, troi wyneb i waered, troi â’i ben/ phen ucha’ isa’; cyfnewid lle dau beth; trawsosod

eilrener g. -ien dirprwy (bennaeth), is-bennaeth; dirprwy brifathro, is-brifathro; is-olygydd; dirprwy gyfarwyddwr, is-gyfarwyddwr

eilrenk a. eilradd

eilskeudenn b. -où copi (o lun), print

eilskrid b. -où copi (ysgrifenedig/ argraffedig)

eilskrivañ be. ailysgrifennu, copïo mewn llawysgrifen; dyblygu

eilvet trefn.gw. eil ail

ein ll. oan qv.ŵyn

eishtevezh g. gw. eizhtez/eizhte(r)vezh

eizh rhif. wyth; wythfed (dyddiad)

e. den ha tri-ugent trigain ac wyth o ddynion/bob(o)l

an e. a viz du yr wythfed o Dachwedd

an e. warn-ugent a viz kerzu yr wythfed ar hugain o Ragfyr

da e. eur am wyth o’r gloch

e.-ugent cant a thrigain, cant chwe deg

eizhkementiñ be. lluosogi wyth gwaith

eizh-kogn/-korn a. wythonglog

eizh-kogn/-korn g. wythongl, octagon

eizhtez/eizhte(r)vezh g. wythnos

eizhtroadeg g. -ien wythdroed, octopws

eizhtueg g. -où wythongl

eizhtuek a. wythonglog

eizhvedenn b. -où wythfed ran

eizhvet trefn. wythfed

eizhvetez b. -où wythfed (cerdd)

ejen g. -ed, oc'hen ych, eid(i)on, bustach

ar Seizh E. Arat (sêr) yr Arth Mawr/Fawr/ Fwyaf

kreñv evel un e. cryf fel bustach, mor gryf â bustach

an Ejipt e.lle yr Aifft

ejiptad g. ejiptidi Eifftiwr

ejiptat a. Eifftaidd, o’r Aifft, yn ymwneud â’r Aifft, yn perthyn i’r Aifft

ekant g. gw inkant

e-keit (ha) ma cys. cyhyd ag y, tra

e-keit-se adf yn y cyfamser

e-keñver ardd. ar gyfer; gyferbyn â; am, ynglŷn â; tuag at; ar bwys, wrth ymyl, gerllaw, yng nghyffiniau; o’i gymharu/chymharu â, yn och(o)r/ymyl; o ran

an eil e-. egile/eben (tuag) at ei gilydd, y naill (tuag) at y llall

em c'heñver; ez keñver; en e geñver; en he c'heñver; en hor c'heñver; en ho keñver; en o c'heñver gyferbyn â fi/mi; gyferbyn â thi; gyferbyn ag e; gyferbyn â hi; gyferbyn â ni; gyferbyn â chi; gyferbyn â nhw; ar fy nghyfer i; ar dy gyfer di; ar ei gyfer (e); ar ei chyfer (hi); ar ein cyfer ni; ar eich cyfer chi; ar eu cyfer nhw

bezañ fall/didruez/kriz e-k. ub. bod yn gas/ddidrugaredd/ddidostur/greulon wrth rn

mat/hegarat e oant en he c’heñver ’roedden nhw’n dda/garedig wrthi

mont e.-k. ub. mynd i gwrdd â rhn; mynd i (y)mofyn/(h)ôl/nôl/(h)ercyd rhn

e-kerc’hen(n) ardd. o (am)gylch

e-kerz ardd. ym meddiant; er lles/mwyn

e-k o bugale ym meddiant eu plant; er lles/mwyn eu plant

en e gerz yn ei feddiant; er ei les/fwyn

e-kerzh ardd. yn (ystod)

e-k. an hañv yn (ystod) yr haf

e-kichen1 adf ar bwys, yn ymyl, yn agos, gerllaw

e- kichen2 ardd. ar bwys, yn ymyl, yn agos i, ger(llaw), wrth/yn och(o)r; o'i gymharu â

em c'hichen; ez kichen; en e gichen; en he c'hichen; en hor c'hichen; en ho kichen; en o c'hichen yn f'ymyl i; yn d’ymyl di; yn ei ymyl e; yn ei hymyl hi; yn ein hymyl ni; yn eich ymyl chi; yn eu hymyl nhw.

e-kichenik adf yn agos agos, yn agos iawn, yn eitha’ agos

ekipaj g. - criw; tîm

ekologel a. ecolegol

ekologiezh/ekoloji b. ecoleg

ekologour g. -ien, ekolojist g. -ed ecolegydd

ekonomek a. economaidd

ekonomi(ezh) b. economeg

ekonomour g. -ien, ekonomist g. -ed economegwr, economegydd

e-korf ardd. yn ystod; o fewn, ymhen

e-krec’h1 adf fry, i fyny, uwchben, lan

e- krec’h2 ardd. ar ben/frig/gopa/dop

e-kreiz1 adf yn y canol

e-kreizig-k. yn union yn y canol, yn y canol yn deg

e- kreiz2 ardd. yng nghanol, ymhlith, ymysg; ar ganol/hanner

e-k. an heol yn llygad yr haul

e-k. e fas/c’henoù yn ei wyneb

e-k. e gousk ar ganol ei gwsg

e-k. e nerzh/vrud yn ei gryfder, yn ei anterth, yn ei ogoniant, ym mlodau’i ddyddiau, yn ei fan gorau

e-k. e zaoulagad yn syth i’w lygaid; yn ei wyneb, ar draws ei ddannedd/drwyn (ffig.)

em c'hreiz; ez kreiz; en e greiz; en he c'hreiz; en hor c'hreiz; en ho kreiz; en o c'hreiz o'm mewn, ynof i; o’th fewn, ynot ti; o’i fewn, ynddo fe; o’i mewn, ynddi hi; o’n mewn, ynom ni; o’ch mewn, ynoch chi; o’u mewn, ynddyn nhw

e-kreiz ma cys. fel y(r), tra, pan ... ar ganol/hanner

e-k. m’edo / ma oa o skrivañ al lizher ac yntau wrthi’n ysgrifennu’r llythyr, pan oedd / fel yr oedd ar ganol/hanner (y)sgrifennu’r llythyr

ekumenek a. eciwmenaidd

ekumenegezh b. eciwmeniaeth

e-kuzh adf ynghudd, yn guddiedig; yn ddirgel

el ardd. e + bann. bend. al yn y; i'r; ar y

e. liorzh yn yr ardd

kouezhet eo e. lenn mae wedi cwympo/syrthio (i mewn) i’r llyn

e-leal adf yn wir

e-lec'h ardd. yn lle

e-l. e dad yn lle’i dad

em l.; ez l. / en da l.; en e l.; en he l.; en hol l.; en ho l.; en o l. yn fy lle; yn dy le; yn ei le; yn ei lle; yn ein lle; yn eich lle; yn eu lle

e-lec'h ma cys. (yn y) lle y

elefant g. -ed eliffant

e-leizh1 adf yn helaeth, yn niferus, yn lluosog; llawer, digon(edd)

e-l. an neñv e-l. ar bed yn llond y nef yn llond y byd, yn llanw’r nef yn llanw’r byd

traoù e-l. crugyn/llawer/llwyth(i)/ myrdd/digonedd o bethau

boued e-l. digonedd o fwyd

e- leizh2 rhage. llawer, digonedd, llonder, mwy na digon

e-l. a draoù, crugyn/llawer/llwyth(i)/myrdd/toreth/digonedd o bethau

e-l. ’m eus mae gen i fyrdd/ddigonedd / fwy na digon

elektrek a. trydan; trydanol

elektrisite b. trydan

elektrodenn b. -où electrod

elektron g. -où electron

elektronek a. electronig

elektronik g. electroneg

eler ll. alar qv.

elerc'h ll. alarc'h qv.

elestr torf.. -enn b. elestr, gellhesg; blodau'r cleddyf, iris

elevez b. -ioù gostyngeiddrwydd, gwyleidd-dra

eleveziek a. gostyngedig, gwylaidd, diymhongar

eleze adf hynny yw

elfenn/elvenn1 b. -où elfen; y tamaid lleiaf, yr ychydig lleiaf, bripsyn, mymryn, tipyn bach; hanfod

e. dan gwreichionyn

e. vara briwsionyn

un e. vuhez anadl einioes

elfennoù/elvennoù ll. hanfodion, cyfreidiau

elgezh b. -ioù gên

ell g. - (y)sbardun (ceiliog)

sevel war e elloù (ffig.) ateb yn chwyrn, ymateb yn ffyrnig

start war e elloù yn gadarn ar ei draed

elpenn g. gw. ilpenn

elum: war elum adf ar gynn

elumiñ be. cynnau (golau)

elv torf. -enn b. poplys ll. -en

elvenn2 b. -où plencyn bach; rhodl, padl

em1 ardd. + rhage. mewn. gen. 1 un. yn fy; ar fy

kroget en doa e. chupenn cydiodd yn fy siaced

e. c’halon yn fy nghalon

e. c’heñver gw. e-keñver

mat/hegarat e oa e. c’heñver ’roedd yn dda wrthyf i, ’roedd yn garedig tuag ata’ i

e. c’hichen ffurf bers. 1 un. e-kichen qv.

e. c’hreiz ffurf bers. 1 un. e-kreizh qv.

e. fenn yn fy mhen

e. lec’h ffurf bers. 1 un. e-lec’h qv.

e. zi yn fy nhŷ, gartre’

e. zreid am/ar fy nhraed

em2: en em geir. cilyddol ac atblygol ym-

ema- bôn pres myn. bezañ gw. rhediad

e-maez adf. mas/allan

emañ bf 3 un. pres myn. bezañ mae

e. ar studierien o studiañ Pevar Skourr ar Mabinogi mae’r myfyrwyr yn astudio Pedair Cainc y Mabinogi

e. e ti ar re gozh mae yng nghartre’r henoed

e. o bugale e skol Diwan mae eu plant yn ysgol Diwan

e. o sevel ur pezh-c’hoari mae’n sgrifennu drama

aze emañ! (yn y) fan ’na y mae (e/hi)!

e-giz-se e. an traoù fel yna (y) mae pethau/hi

hiziv e. an deiz heddi(w) yw’r dydd

hiziv e. ar gwener dydd gwener yw hi heddi(w)

hiziv e. deiz kentañ ar bloaz mae’n ddydd calan heddi(w), dydd calan yw hi heddi(w)

n’e. ket ’dyw e/hi ddim

n’e. ket amañ ’dyw e/hi ddim yma; mae’n absennol

n’e. ket er gêr ’dyw e/hi ddim gartre’; mae e/hi bant / i ffwrdd / oddi cartre’

n’e. ket pell ’dyw e/hi ddim ymhell, mae ar bwys / yn ymyl / gerllaw

pelec’h emañ? ble mae e/hi?

pe zeiz / peseurt devezh emaomp hiziv? pa ddiwrnod yw hi heddi(w)?

emaon; emaout; emañ; emaomp; emaoc’h; emaint ’rydw’/’rwy’ i; ’rwyt ti; mae e/hi; ’rydym/’rŷm ni; ’r(yd)ych chi; maen nhw

embann1 g. -où cyhoeddiad; hysbyseb

embann(où) gostegion (priodas)

embann2 be. cyhoeddi; cyhoeddi/taenu ar led; cyhoeddi gostegion priodas

n’ez ket da e. se war ar groaz paid â mynd i daenu hwnna ar led / i gyhoeddi hwnna wrth bawb / i utganu hwnna o bennau’r tai / i glochdran hwnna ar goedd

ti-e. gwasg; cyhoeddwr

embanner g. -ien cyhoeddwr; golygydd

embarañ be. cyplu, paru (gwryw a benyw)

emberr adf maes o law; cyn bo hir, toc; (yn ddiweddarach) y prynhawn yma; heno

embiladeg b. -où ymladdfa

embleustradeg b. -où anturiaeth; ymarfer

embleustriñ be. ymarfer

emboudañ be. gw. imboudañ

embregadenn b. -où menter; ymarfer(iad); ymgyrch

embreger be. trafod, trin; defnyddio; gweithio, dodi/gwneud/peri i weithio/fynd (am beiriant); mynd i’r afael (â), ymgymryd (â); hyfforddi; ymarfer; ymwneud (â); dofi (creadur)

e. arc’hant trafod/trin arian

en em e. symud, mudo, cyffro

embregerezh g. -ioù menter; cwmni (busnes); busnes; ymarfer(iad)

e. dizalc’h cwmni annibynnol

e.-korf ymarfer corff

embroer g. -ien ymfudwr, mewnfudwr

embroerezh g. ymfudiad, mewnfudiad

emc'hloar b. balchder, rhodres, hunan-dyb, ffrwmp (ar laf.)

emdennañ be. encilio, cilio'n ôl

emdroadur g. -ioù datblygiad; esblygiad

eme bf ddiffygiol (+ treigl. meddal) meddai

eme Varc’harid meddai Mererid

emell g. -où ymyrraeth; cyfrifoldeb, gofal

bezañ en e. eus udb. bod yn gyfrifol am rth, bod â gofal dros rth

emellerezh g. -ioù ymyrraeth, ymyriad

e. ar Saozon en aferioù Iwerzhon ymyrraeth y Saeson ym mhroblemau / yn helyntion Iwerddon

emellout be. ymhel (â); ymyrryd; busnesa, rhoi ei fys/bys yn y brywes

e. en aferioù un all rhoi ei drwyn/ thrwyn ym musnes rhn arall

en em e. symud, cyffro

e-menn? adf gof. ble?

e-mesk ardd. ymysg, ymhlith, yng nghanol

en o mesk yn eu mysg, yn eu plith, yn eu canol

e-metou ardd. ymysg, ymhlith, yng nghanol; yng nghwmni

en o metou yn eu mysg, yn eu plith, yn eu canol; yn eu cwmni

emeur bf pres. amhers. bezañ gw. rhediad

emeve bf ddiffygiol meddwn i

emez- gw. eme

emezon; emezout; emezañ; emezi; emezomp; emezoc'h/emit; emezo/ emeze meddwn i; meddet ti; meddai fe/fo; meddai hi; meddem/medden ni; meddech chi; medden nhw

hennezh, emezi, en neus ur bern dle mae hwnna, meddai, dros ei ben a’i glustiau mewn dyled

emgann g. -où brwydr, cad, ymladdfa

tachenn an e. maes y gad/frwydr

emgannañ be. ymladd, rhyfela

emganner g. -ien ymladdwr, ymgyrchwr

emgar a. myfïol, egoïstaidd; hunanol

emgarantez b. myfïaeth, egoïstiaeth; hunanoldeb

emgav g. -ioù oed, trefniant (i gwrdd â rhn)

emginnig be. ymgeisio

ul lizher e. llythyr cais (am swydd)

emgleo/emglev g. -ioù dealltwriaeth, cytundeb; cyfamod; trefniant

e. zo etrezo mae cytundeb rhyngddyn nhw, maen nhw wedi cytuno

emichañs1 adf mae'n siŵr, mwy na thebyg; efallai

e. e c’helli dont mae’n siŵr y gelli ddod, siawns na elli di ddod; efallai

emichañs2! adf wrth gwrs!

emit ffurf 2. ll. eme qv.

petra e.-c’hwi a vo graet dezho beth meddech chi gaiff ei wneud â nhw? beth wneir â nhw yn (ôl) eich barn chi?

emlazh g. -où hunanladdiad

emled g. ehangiad, ymlediad

emlusk a. hunanysgogol, awtomatig

emober gram. atblygol

empenn g. -où ymennydd

emporzhiañ be. mewnforio

emren a. hunanlywodraethol

emrenerezh g. hunanlywodraeth, ymreolaeth

emrollañ be. cofrestru

emroüs a. ymrous, defosiynol

emroüsted b. ymroddiad

emsav1 a. manteisiol, buddiol, llesol, o fantais, o fudd, o les; rhad

emsav2 g. -ioù terfysg, gwrthryfel; mudiad

an E. y Mudiad (Cenedlaethol)

emsaver g. -ien gwrthryfelwr, terfysgwr; aelod o fudiad gwleidyddol

E. aelod o’r Mudiad (Cenedlaethol)

An E. papur y Mudiad (Cenedlaethol)

emsavoc’h a. cymh. mwy manteisiol/ buddiol/llesol, o fwy o fantais/fudd/les, gwell

mat eo deomp lenn met e. eo deomp kaozeal mae’n dda/fuddiol i ni ddarllen ond mae’n well / yn fwy buddiol i ni siarad

emsavus a. manteisiol, o fantais

emskiant b. ymwybyddiaeth

emskoulm g. cymhleth (seicolegol)

e. an trec’h cymhleth yr uwchradd

e. an tru cymhleth y taeog

emvod g. -où cynulliad; cynhadledd; cyfarfod; (cref.) cwrdd, cyfarfod; cymanfa

e. kelaouiñ cynhadledd y wasg

e.-bloaz/meur cyfarfod blynyddol/ cyffredinol

e.-dreistordinal cyfarfod arbennig

emwel g. -ioù cyfarfyddiad; cyfweliad

emzalc'h g. -où agwedd; ymddygiad, ymarweddiad; hunan-ddisgyblaeth

emzifenn be. amddiffyn

emzivad g. -ed bachgen amddifad

e. a-berzh mamm/tad plentyn wedi colli’i fam/dad

emzivadez b. -ed merch amddifad

emzivat a. amddifad

e.-rik cwb(w)l/hollol amddifad

en1 ardd. yn; i; ar

e. deiz all pa ddydd/ddiwrnod, y dydd o’r blaen

e. deiz-mañ heddi(w)

e. e c’hourvez yn ei hyd, ar/yn ei orwedd, yn gorwedd

e. e goazez ar ei eistedd

e. e benn noazh yn bennoeth, heb ddim ar ei ben

e. e dort yn ei gwman, yn crymu

e. e gluch(où) yn ei gwrcwd

e. e sav yn ei sefyll, ar ei draed

e. e zoublegoù yn ddau ddwb(w)l (a phlet)

pa vez al loar e. he brasañ pan fydd y lleuad yn llawn

e. ur vouezh yn unsain

en2 ardd. e + bann. bend. an yn y; (i mewn) i'r; ar y

e. hañv yn yr haf

e. iliz yn yr eglwys

mont e. iliz mynd i mewn i’r eglwys

e. noz yn y nos

e. noz-mañ heno

e. tele ar y teledu

e. traoñ islaw, isod; ar/yn y gwaelod

e. tu all (da) yr och(o)r arall (i)

e. tu all d’an hent / d’ar ru yr och(o)r arall i’r heol/hewl, dros y ffordd

en3 rhage. 3 un. g.:en deus; en devoa ayyb. gw. rhediad kaout/endevout

en4 rhage. mewn. 3. un. g. ’i, ei

m’en talvezo deoc’h! fe wnaf i chi dalu am hyn! fe gewch chi dalu (i fi/mi) am hyn!

m’en tou! ar fy llw!

en5 geir. traethl. yn

e. bihan (a finnau/minnau; a thithau ayyb.) yn fach/ifanc

e. klañv hag e. yac’h yn glaf ac/neu yn iach

nag e. klañv nag e. yac’h (nid) yn glaf nac yn iach

e. kriz yn amrwd, heb ei (d)digoni, heb ei bobi/phobi, heb ei goginio/choginio

e. noazh yn noeth

e. poazh wedi’i (d)digoni, wedi’i bobi/phobi, wedi’i goginio/choginio

e. sec’h yn sych

ni a zebr hon boued e. sec’h ’rŷm ni yn bwyta ein bwyd yn sych (h.y. heb ddiod)

e. skuizh yn flinedig

rhage. 3 un. g. e(f), fe, (f)o

en abeg* da udb/d’ub. ardd.

en abeg* ma cys.

enaou: war-e. adf ar gynn

enaouiñ be. cynnau; ennyn; bywiocáu, rhoi bywyd i/yn

enboestañ be. ei roi/rhoi mewn blwch

enbroad g. enbroiz, enbroidi mewnfudwr

enbroañ be. mewnfudo

enbroerezh g. mewnfudiad, mewnfudo

enchelp: en e. adf mewn sling/bandyn (am fraich)

endalc’h g. -(i)où dyletswydd, rheidrwydd; cynnwys

endalc’hen/endelc’her be. dal(a), cadw, cynnwys; amgylchynu; gorfodi

endalc’her g. -ioù cynhwyswr/cynhwysydd; llest(e)r

end-eeun adf (yn dilyn y gair neu ymadrodd y mae’n ei oleddfu) yn gywir/gymwys/ hollol/union; yn anad dim; yn anad ar unrhyw bryd arall; yn anad unlle arall; uwchlaw popeth, yn enwedig, yn arbennig; yn wir, a dweud y gwir

amañ e.-e.

dec’h e.-e. em boa gwelet anezhañ ddoe ddiwetha’ y’i gwelais / y gwelais e

endelc’her be. gw. endalc’hen

endeo adf eisoes

enderv g. prynhawn

endervezh g. -ioù prynhawn (ar ei hyd)

endevout be. y gystrawen feddiant a chynorthwyol

en diwezh adf o'r diwedd; ymhen hir a hwyr

en doare-se adf fel yna, felly

en doare ma cys. fel y

endra cys. tra, cyhyd â

e. vin bev tra bydda’ i byw, cyhyd ag y bydda’ i byw

endro b. -ioù amgylchedd, amgylchfyd

Ministrerezh/Burev/Sekretour an E. Adran yr Amgylchedd

en-dro adf eto, eilwaith; yn ôl

kas an traoù e.-d. anfon y pethau yn ôl; rhoi hwb i bethau; codi hwyl

mont e.-d. dychwelyd, mynd yn ôl; gweithio, troi, (am gloc, peiriant, ayyb.)

a-hed an deiz e vez ar radio o vont e.-d. mae’r radio ymlaen / mae’r radio yn mynd drwy’r dydd (gwyn)

reiñ en-dro dychwelyd, rhoi yn ôl

en-dro da ardd. o gylch, o amgylch, oddeutu

ene g. -où enaid

e don va e. yn nyfnder fy enaid, yng ngwaelod fy mod

eus don e ene o waelod ei galon, o ddyfnder ei fod

korf hag e. gorff ac enaid

me a ra poan d’am e. klevet an dra-se mae’n loes calon gen i glywed hynny

tad-kozh zo faezh betek skoulm an e. mae tad-cu/ taid wedi diffygio/ymlâdd hyd waelod ei fod/bod

eneb g. -où gwrthwyneb; wyneb; cefn (esgid)

an e. kaer y gwrthwyneb yn hollol

an e. zo ken gwir all mae’r gwrthwyneb yr un mor wir

war e eneb ar ei wyneb, wyneb i waered, ben ucha’ isa’

enebadenn b. -où gwrthwynebiad (unigol)

enebenn b. -où tudalen (d)de/b/flaen, wyneb ddalen

enebiezh b. gwrthwynebiad; gelyniaeth; cynnen, anghytundeb

enebiñ be. gwrthwynebu, gwrthsefyll

e. ouzh ub./udb. gwrthwynebu/ gwrthsefyll rhn./rhth, codi/cwnnu/ sefyll yn erbyn rhn/rhth, ymladd/ brwydro yn erbyn rhn/rhth

e. ouzh ub. da ober udb gwrthwynebu i rn wneud rhth

enebour g. -ien gwrthwynebwr/ gwrthwynebydd; gelyn

enebouriezh b. -ioù gelyniaeth

Ened g. Ynyd

Dydd Mawrth* Ynyd

en em geir. atblygol neu gilyddol o flaen berfenw neu ffurf ferfol ym-

e. e. c'houlenn dyfalu, ei holi’i hun(an)

e. e. c’houlenn a ran ha dont a ray/ raio, e. e. choulenn a ran hag eñ e tey/teuio ’rwy’n dyfalu a ddaw e, ys gwn i / tybed a ddaw e?

e. e. dennañ ymdopi, dod i ben â hi

e. e. emellout ymyrryd, ymhèl â

e. e. gavet/gavout (gant) bod (mewn lle); dod, cyrraedd; cwrdd (â); digwydd

e. e. gavet e oan e poent fe gyrhaeddais i mewn pryd

petra zo en em gavet gantañ? beth sy’ wedi digwydd iddo fe?

e. e. glevet/glevout (gant) ub. cytuno (â) rhn

evel ma oa bet e. e. glevet fel y cytunwyd, yn ôl y cytundeb, yn unol â’r cytundeb/trefniant

e. e. lazhañ, e. e. zistrujañ ei (l)ladd ei hun(an), gwneud diwedd arno/arni’i hunan, gwneud amdano/amdani’i hun, cymryd ei fywyd/bywyd, cyflawni hunanladdiad

e. e. ober (diouzh) cyfarwyddo/ ymgyfarwyddo (â)

e. e. ouestlañ ymdynghedu, ymgysegru

e. e. silañ sleifio, llithro’n llechwraidd

e. e. vodañ ymgasglu, crynhoi, dod at ei gilydd, dod ynghyd

e. e. walc'hiñ ymolch(i)

e. e. zibab ymdopi

e. e. zifretañ ymgodymu, ymdopi

e. e. ziskouez ymddangos

en enep adf i'r gwrthwyneb

enep1 a. gyferbyn; gwrthwyneb

an tu e. yr och(o)r anghywir, och(o)r fewn (dilledyn/pilyn)

an tu-e., ar gostezenn-e. yr wrthblaid

enep-2 rhagdd. gwrth-

e.-demokratel gwrth-ddemocrataidd

e.-gwennelour gwrth-hiliol

e.-nukleel gwrthniwclear

enep da ardd. yn erbyn, yn groes i

e. da biv? yn erbyn pwy?

e. d’he zud yn groes i’w rhieni

energiezh b. ynni; egni

e. nukleel ynni niwclear

enez1 b. -i cywennen

enez2 b. inizi ynys (gydag enw)

E.-Vanav Ynys Manaw

E.-Von Ynys Môn

enezad g. enezidi ynyswr

enezenn b.-où ynys

enezour g. -ien ynyswr

engalv g. -ioù galwad; apêl

lez-e. llys apêl

engehentañ be. cenhedlu

engortoz g. adf. yn disgwyl; yn y gobaith

e. ma teufe gan ddisgwyl / yn y gobaith y deuai

bezañ e. (da) disgwyl, aros (am); gobeithio

ne oan ket e. eus se ’doeddwn i ddim yn disgwyl hynny

engouestlañ be. ymrwymo, ymgysegru

engravadur g. -ioù ysgythriad, engrafiad, arysgrif(en)

engravañ be. ysgythru, engrafu; arysgrif-ennu

engraver g. -ien ysgythrwr, engrafwr; arysgrifwr

engroez g. -ioù torf, tyrfa

enk a. cul; cyfyng, caeth, llym

bezañ e. war ub. bod yn gyfyng/galed ar rn

eno e oa e. warnon ’roedd hi’n gyfyng/galed arna’i yno

re e. eo ar gwele mae’r gwely yn rhy gul

enkadenn b. -où cyfyngder, argyfwng, anhawster, enbydrwydd, trafferth, helynt, (ffig.) cornel, (ffg.), twll (ffig.)

enkañ be. culhau; cyfyngu ar, gwasgu

enkardiñ gw. inkardiñ

enkefiañ be. newid (siec); derbyn (arian); cael (cot(en), crasad, curfa, cweir)

enklask1 be. ymchwilio, chwilio

enklaskit pizh chwiliwch yn fanwl

enklask2 g. -où ymchwil; ymchwiliad, ymholiad

ober enklaskoù ymchwilio, astudio, gwneud ymchwiliadau/ymholiadau

enklasker g. -ien ymchwilydd, ymchwiliwr

enkorfadur g. ymgnawdoliad

enkorfañ be. ymgnawdoli

enkrez g. -ioù ing, gwewyr meddwl; gofid, pryder, ofn; gwewyr marw(olaeth)

goude an e. e teu levenez nid oes (g)allt heb oriwaered, ‘fe ddaw eto haul ar fryn (nid ydyw hyn ond cawod)’, fe ddaw hindda wedi drycin, cadw frigyn îr yn dy galon a daw’r adar i ganu eto

n’eus tamm e. warnañ ’dyw e ddim yn poeni/ gofidio dim

enkrezet abf gofidus, pryderus, aflonydd/ anesmwyth ei (h)ysbryd, mewn gwewyr meddwl

enlakaat be. cynnwys; ychwanegu

enlouc'had g. -où argraff, gwasgnod

ennon; ennout; ennañ; enni; ennomp; ennoc'h, enno/enne ardd. gw. rhediad en

betek/etrezek/war-du/war-zu ennon h.a. (hyd) ata’ i ayyb.

berv/mesk ennañ/enni yn llawn bywyd/cyffro

eno adf yno, yn y lle hwnnw

dre e. yno, o gylch (yno)

enoe g. blinder, diflastod; poen, trallod

enoeet abf enoeiñ qv. diflas, wedi blino/diflasu/alaru /syrffedu

e.-marv enbyd/dychrynllyd/ofnadwy/ sobor o ddiflas, wedi diflasu/syrffedu’n llwyr, wedi alaru/blino’n lân, wedi cael llond bol(a)

enoeiñ be. blino, diflasu, alaru, syrffedu, poeni

enoeus a. diflas, annifyr, blinderus, poenus

enor g. -ioù anrhydedd, braint

en e. d’ub. i anrhydeddu rhn, er anrhydedd i rn

ro e. d’az tad ha d’az mamm anrhydedda dy dad a’th / a dy fam, anrhydedda dy rieni

redek war-lerc’h enorioù ceisio/ chwenych anrhydeddau, bod yn uchelgeisiol

enoriñ be. anrhydeddu

enorus a. anrhydeddus

enporzhiañ be. mewnforio

enrolladur g. -ioù recordiad

enrollañ be. cofrestru, ymaelodi; listio; recordio

ensavadur g. -ioù sefydliad, canolfan (ymchwil, ayyb.)

ensell g. arolwg

ensellañ be. arolygu; archwilio

enseller g. -ien arolygwr; archwiliwr

ensellerezh g. arolwg, arolygiad

ensellet/ensellout be. arolygu; archwilio

ensilañ be. treiddio, ymdreiddio

enskrivadenn b. -où, enskrivadur g. -ioù arysgrif(en); recordiad

enskrivañ be. arysgrifennu; cofrestru, ymaelodi; listio (milit.); recordio

e. er Skol-Veur cofrestru yn y Brifysgol

ent geir. traethl. yn

e. pizh yn fanwl; yn ofalus

enta adf ynte(u), felly

entanañ be. rhoi ar dân, tanio; ysbrydoli

entanet abf wedi’i r(h)oi ar dân, wedi’i danio/thanio, tanbaid, angerddol, brwd; llidus

entanus a. llosgadwy, hawdd ei (l)losgi, hylosg; tanllyd

entent(iñ) be. gwrando (ar reswm); deall, dilyn; bwriadu

e. ouzh ub. gofalu am rn, edrych ar ôl rhn, gwarchod/carco rhn; gweini ar rn (claf)

enteuziñ be. integreiddio

entre gw. etre

entremar g. ansicrwydd, penbleth, cyfyng-gyngor

bezañ/chom en/war e. bod mewn penbleth / cyfyng-gyngor, bod/cloffi rhwng dau feddwl

entrezañ, ayyb. gw. etrezañ, ayyb.

en ur (geir. o flaen be.) wrth; dan, tan

e. u. ganañ dan/tan ganu

e. u. goshaat wrth heneiddio

e. u. ober daou viz / tri miz o fewn dau fis / tri mis

en u. ober e gresk wrth iddo dyfu

e. u. zont amañ wrth ddod yma, ar y ffordd yma

kanañ e. u. labourat canu wrth weithio

envel be. enwi, galw; ethol

eñvor b. -ioù cof, atgof

dindan/dre e. ar gof

eñvorenn b. - atgof

meur a e. llawer atgof, llawer o atgofion

F. Vallée en doa skrivet e eñvorennoù (y)sgrifennodd F. Vallée ei atgofion

eñvoriñ be. dwyn i gof, hel atgofion, cofio

e. ub./udb. cofio am rn/rth

e. war ub./udb meddwl am rn/rth

enzim g. -où ensym

eo1 bf 3 un. pres. myn. bezañ yw, (yd)yw

a-hont e. emañ draw fan ’na/’cw mae e/hi

bara e. a vank din bara sy’i eisiau arna’ i / sy’ arna’ i ei eisiau; ’rwy’n brin o fara

d’ar yaou e. e vez ar marc’had e Lannuon ar ddydd Iau y cynhelir/bydd marchnad yn Lannuon

eo2 adf (ateb cadarnhaol i osodiad neu gwestiwn neg.) ydw(yf), ayyb.; ie; do; oeddwn, ayyb.; bydda’, ayyb.

eoc'h bf 2 ll. dyf. myn. mont ewch; byddwch yn mynd

eog g. -ed eog

Penn-e. brodor/un o G-Kastellin.

eomp bf 1 ll. pres. myn. mont awn; byddwn yn mynd

eon g., eonenn b. -où ewyn, trochion

eonenniñ be. ewynnu

eont bf 3 ll. pres. myn. mont ânt

eontr g. ewythr/ewyrth

e.-kozh hen ewythr/ewyrth

eor1 bf amhers. dyf. mont eir, bydd dyn/rhn yn mynd

eor2 g. -ioù angor

eoriñ be. angori

eost g. cynhaeaf, cnwd

e. puilh a v(ez)o ar bloaz-mañ bydd cynhaea’ da/llewyrchus eleni

emañ e e. diouzh e here mae e’n medi yr hyn a heuodd; (ffig.) mae e’n cael/derbyn ei haeddiant

miz e. mis Awst

eostig g. -ed eos

eostiñ be. cynaeafu, medi

e. a ra ar pezh en deus hadet mae e’n medi yr hyn a heuodd; (ffig.) mae e’n cael/derbyn ei haeddiant

eot bf 2 ll. dyf. myn. mont ewch, byddwch yn mynd

eoul g. -ioù olew

e. moru olew halibwt

e.-douar/-maen/-roc’h petrol

e.-lestr llong/tancer olew

eouliañ be. iro ag olew; oel(i)o, dodi/rhoi/ rhwb(i)o/rhwto olew

Eozen/Eudon epg.

e-pad ardd. yn ystod; am

e-pad ma cys. tra

e-pign adf yn hongian, ynghrog

e-pign ouzh ardd. yn hongian wrth, ynghrog wrth

er1 ardd. e + bann. bend. ar yn y; (i mewn) i'r; ar y

e. bloaz-mañ eleni, y flwyddyn hon

e. gêr gartre’

e. goañv yn y gaea’

e. pellgomz ar y ffôn

e. radio ar y radio

e. skol yn yr ysgol; i mewn i’r ysgol

e.-maez allan, mas, (y) tu allan/fas

e-maez eus ar park allan/mas o’r cae/parc, (y) tu allan/fas i’r cae/parc; (ffig.) dros ben llestri

e.-maez! allan! mas!

e.-maez eus allan/mas o

er2 g. -ed eryr

e-ratre adf. mewn cyflwr da, yn gymen

erbed g. -où cynildeb; argymhelliad, cyngor; dyfais, teclyn

an e. a servicho diwezhatoc’h yng ngenau’r sach y mae cynilo

en e. va/ma zud ar argymhelliad/ gyngor fy rhieni, diolch i’m rhieni

ober diouzh erbedoù ub. gwneud yn ôl argymhellion rhn, gweithredu yn unol â chynghorion rhn, dilyn cynghorion rhn

erbeder g. -ien un sy’n byw’n gynnil, un darbodus, un yn edrych yn llygad y geiniog; cyfryngwr (rhwng unigolyn a gwrthrych ei serch; rhwng un a’i Dduw)

erbediñ be. arbed; bod yn ddarbodus, cynilo, tolio; gofalu am, edrych ar ôl; eiriol (ar; dros), cyflwyno, cymeradwyo; ymddiried (i; yn), rhoi yng ngofal; crefu/ymbil/ymhŵedd/ eiriol ar; cofrestru (llythyr, parsel); ailofyn, ymbil eilwaith

e. an amann tolio’r menyn

e. e wenneien cynilo’i geiniogau, gofalu am / edrych ar ôl ei arian

e. e ene da Zoue cyflwyno/ymddiried/cymynnu ei enaid i Dduw, rhoi ei enaid i ofal / yng ngofal Duw

e. Doue evit keizh vugale ar bed eiriol ar Dduw dros blant truenus y byd

e. keizh vugale ar bed da Zoue cyflwyno plant truenus y byd i Dduw

an hini a erbed e sec’hed a erbed e yec’hed nac yf ond i dorri syched

en em e. ei (h)arbed ei hun(an); ei gyflwyno/chyflwyno’i hun(an)

en em e. ouzh ub; en em e. da ub. ymddiried yn rhn; ymddiried i rn

erbedet abf erbediñ qv.

n’eo ket ar re a vez e. a ya da gozh nid y sawl a gaiff eu cysgodi/gwarchod/tolach a fydd byw yn hen

ne vez ket e. va/ma zreid gant va/ma fenn ’dyw fy mhen i’n arbed dim ar/o fy nhraed

erbet adf gw. ebet

erc'h g. eira

e. er bloaz kozh a dalvez bara (- e. e miz C’hwevrer a dalvez teil er parkeier) blwyddyn o eira blwyddyn o lawndra, (tir o dan ddŵr : prinder) tir o dan eira : bara, eira Ionawr : bara

e bloavezh an e. du pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd y moch yn hedfan, pan ddaw ’Dolig yn yr haf

liv an e. zo warni/ganti mae graen/golwg eira arni

ober e. bwrw eira

ur bluenn e. pluen/plufyn eira

e.-teuz eirlaw

ere g., ereenn b. -où rhwymyn; cwlwm, dolen gyswllt, cyswllt, cysylltiad

ereoù karantez rhwymau cariad

en ereoù mewn rhwymau; mewn cyffion

ereadurel a. cystrawennol

ereadurezh b. -ioù cystrawen

eren be. rhwymo; clymu; llyffetheirio, rhoi/dodi ynghlwm / yn sownd; cysylltu (â’i gilydd), cyd-gysylltu

erer1 g. -ed eryr

erer2 ll. arar qv.

erevent ll. aerouant qv.

erez b. cenfigen, eiddigedd

erfin adf o'r diwedd, ymhen hir a hwyr

e.! o’r diwedd! wel! felly!

ergentaou adf yn ddiweddar, ychydig (amser) yn ôl; gynnau fach, y bore 'ma (yn y gorffennol), yn gynharach (heddiw)

erien g. -où ymyl (rhywbeth crwn), cantel

e. an tog cantel yr het

e. ar grampouezhenn ymyl(on) ffroisen/ crempogen/pancosen

erlec’hiañ be. dodi/gosod/rhoi (un arall) yn lle, amnewid, newid

ermin g. -où ffwr ermin/carlwm; nod du y carlwm

erminig g. -ed carlwm

erminiget abf yn/wedi ei (h)urddo â’r ‘Ermin

ermit g. -ed meudwy

ermitaj g. -où cell meudwy

erru a., erruet abf erruout qv. wedi dod, wedi cyrraedd; wedi mynd; wedi aeddfedu, yn aeddfed

e. eo an deiz mae (hi) wedi dyddio/ gwawrio, mae’n ddydd

e. eo an noz mae (hi) wedi nosi, mae’r nos wedi dod, mae’n nos

e. eo (da vezañ) kozh mae wedi heneiddio

e. eo skañv e yalc’h mae’i boced yn wag, mae (e) wedi gwario/hala’r cwb(w)l

e. on! ’rwy’n dod!

e. ’oa pell ’roedd e/hi wedi mynd yn bell / ymhell

e. ’oa pell anezhi ’roedd hi wedi mynd yn hwyr

e. treut wedi teneuo, wedi mynd yn denau, wedi colli pwysau/tir (ffig.)

e. war an oad bod wedi cyrraedd oedran teg / gwth o oedran

bezañ e. fall gant ub. cael derbyniad/ oeraidd gan rn, bod heb gael derbyniad/croeso gan rn, bod yn annerbyniol gan rn, heb fod yn dderbyniol/gymeradwy gan rn, heb fod yn ffafr rhn

bezañ e. mat gant ub. cael derbyniad/ croeso (brwd) gan rn, bod yn dderbyniol/gymeradwy gan rn, bod yn ffafr rhn

pa e. ur c’holl en ti ec’h e. daou pe dri ’does dim dau heb dri, ’does dim dwywaith heb dair

petra zo e.? beth sy’ (wedi digwydd)? beth sy’n bod?

un den e. dyn wedi llwyddo / wedi gwneud yn dda (yn ariannol) / wedi ymgyfoethogi / wedi gwneud ei ffortiwn

erruout (e) be. cyrraedd, dod (i)

e. gant ub. cwrdd â rhn

erv b. irvi cwys, grwn; llain o dir âr; cae bach

da bep hini da gas e e. da benn rhaid i bob un dorri’i gwys ei hun (hyd y pen draw)

kas an e. da benn! dal ati!

ervat adf yn dda, yn iawn, yn burion, yn gywir; yn llwyr; yn ofalus

debr da voued e.! bwyta/byt dy fwyd yn iawn!

gouzout e. gwybod yn iawn / i sicrwydd

kousk e.! cwsg yn dawel!

lenn al lizher e. darllen y llythyr yn llwyr / yn ofalus

me a oar se e. fe wn i hynny’n burion/iawn

pa lavaran/lavarin e. yn hytrach, a bod yn (fanwl) gywir, a dweud y gwir

Erwan epg. Iwan, Yeun, Youenn, Cheun, Eozen, Ivon Yves (Ffrg)

sant E. nawdd sant Llydaw, nawdd sant y cyfreithwyr a’r tlodion

esa(e) g. -où, taol-esa(e) g. -ioù-esa(e) ymgais, cais

esaeañ be. ceisio, gwneud ymgais; profi; ffit(i)o, gwisgo (er mwyn gweld a ydyw dilledyn yn ateb/ffit(i)o), trio

esañs g. arogldarth, thus; petrol

aour, e. ha mirr aur a thus a myrr

dister/red eo laka(a)t e. er wetur rhaid dodi/ rhoi petrol yn y car

esaouenn b. -où gofod; saib (cerdd)

e-sell (a/eus) ardd. yn disgwyl

bezañ e-s. a/eus ub./udb. disgwyl rhn/rhth

ne oamp ket e-s. a se ’doeddem ni ddim yn disgwyl hynny/hynna

e-sell (da) ardd. yn bwriadu

bezañ e-s. (da) bwriadu, gobeithio

e-ser ardd. (+ be.) wrth, tra'n

kanañ e-s. labourat canu wrth weithio

eskeb ll. eskob qv.

eskell ll. askell qv.

eskell-kroc’hen ll. askell-krochen qv.

eskemm(añ) be. cyfnewid, trwco, ffeirio

e. lizheroù gant ub. gohebu â rhn

eskemm g. -où cyfnewid; cyfnewidfa

en e. yn gyfnewid; i’r gwrthwyneb

eskemmadenn b. -où cyfnewidiad, trwcad

eskemmdi g.-où cyfnewidfa stoc

eskemmer1/eskemmour g. -ien cyfnewidiwr

eskemmer2g. -ioù ffwrwm/mainc waith; isl, ffrâm, trestl

eskern ll. askorn qv.

da bep hini / pep hini en deus e c’houd - evel-se emaomp toud : logod d’ar c’hazh eskern d’ar chas, da bep hini e vlaz : e. d’ar chas logod/pesked d’ar c’hazh pawb at y peth y bo, pawb â’i ddiléit/ffansi, llong i longwr a melin i felinydd; melys i bawb ei bleser

hennezh n’eo ken ur sac’had e. (anezhañ), n’eus mui nemet kroc’hen war e e. ’dyw e’n ddim ond croen ac esgyrn, mae e fel (y)sgerbwd (o denau)

e-skeud1 ardd. wrth/yn och(o)r; ar ben, yn ychwanegol at, ynghyd â, yn ogystal â; yn sgîl, yr un pryd (â)

e-s. se och(o)r yn och(o)r â hynny; yn sgil hynny, (o) dan ’r un, yr un pryd; ar ben/ yn ychwanegol at / ynghyd â / yn ogystal â hynny

e-skeud2 (+ e) cys. gan mai/taw, yn rhinwedd y ffaith mai/taw

e-skeud ma cys. drwy, gan; o achos, oherwydd, oblegid

eskibien ll. eskob qv.

eskimo g. -ed esgimô

e-skoaz1 adf mewn cymhariaeth, wrth/yn ei (h)och(o)r

e-skoaz2 ardd. o gymharu â, wrth/yn och(o)r

e-skoaz ma cys. o’i gymharu â fel y

eskob g. -ed, eskeb, eskibien esgob

eskopti g. -où p(a)las yr esgob; esgobaeth

e-skourr adf yn hongian, ynghrog; ar ei hanner, heb ei orffen; wedi’i (g)ohirio

e-skourr ouzh ardd. yn hongian wrth, ynghrog wrth

eskuit a. chwim, chwimwth, ystwyth

eskumunugañ be. esgymuno/ysgymuno

esmae g. cyffro, teimlad, emosiwn; syndod

ne ra e. ebet ’dyw e ddim yn cyffro,’does dim cyffrad ynddo fe

esmaeañ be. cyffro(i); cyffwrdd â

espar a. eithriadol

esper g., esperañs b. gobaith

esperanteg g. Esperanteg

esperantek a. esperanteg, yn yr iaith esperanteg

esperiñ/esperout be. gobeithio

espern be. achub, arbed; cynilo; tolio

e. an amann tolio’r menyn

e. e arc’hant cynilo/cadw’i arian, bod yn ofalus â’i arian

e. e vuhez achub/arbed ei fywyd

espern g. cynilion

kef-e. banc cynilo/cynilion

pod(ig)-e. cadw-mi-gei

esperner g. -ien arbedwr, cynilwr

espernus a. darbodus, cynnil; rhad; rhadus

esporzhiañ be. allforio

estaj g. -où llawr (adran o adeilad)

an e. kentañ y llawr cynta’

en trede e. ar y trydydd llawr

un ti a dri e. tŷ trillawr

estajerenn b. -ou astell, silff

estell ll. astell qv.

e-stlabez adf ar wasgar, mewn anhrefn, yn llanast’, yn sang-di-fang

estlamm1 a. rhyfeddol, syfrdanol

estlamm2 g. rhyfeddod, syfrdandod, syndod

estlammadenn b. -où ebychiad

estlammet abf estlammañ qv. syfrdan, syn, wedi'i syfrdanu, wedi'i synnu; yn llawn edmygedd

chom e. (dirak) rhyfeddu (at), edrych yn llawn edmygedd (o; tuag at)

estlammiñ be. ebychu, rhyfeddu, syfrdanu, synnu, peri syndod; edmygedd

estlammus a. rhyfeddol, syfrdanol

e-stok e gorf adf yn ei hyd

eston1 a. ac adf syfrdanol; rhyfeddol

e. e reas berzh llwyddodd yn syfrdanol/ syndod/rhyfeddol (o dda), daeth yn ei flaen/ blaen yn syfrdanol/syndod/rhyfeddol o dda

e. eo bouzar mae’n enbyd/sobor/rhyfeddol o drwm ei glyw

bras-e. anferth(ol), enfawr, enbyd/dychrynllyd/ ofnadwy o fawr, digon mawr i alw ‘chi’ arno

brav-/kaer-e. eo da welet/welout mae’n rhyfeddol/anghyffredin o hardd, mae’n hardd i’w ryfeddu, mae’n siew i’w (g)weld

mat-e. syndod/syfrdanol/rhyfeddol/ hynod/od o dda

teñval-e. enbyd/dychrynllyd/ofnadwy o dywyll

eston2 g. rhyfeddod, syndod; hynodrwydd

mat eo - un e. mae’n hynod/od o dda

estonañ be. syfrdanu, synnu, rhyfeddu, taro’n fud/segur (ffig.)

estonet abf estonañ qv. syfrdan, syn, hurt, wedi'i syfrdanu/synnu/hurt(i)o, wedi’i daro/tharo’n fud/segur (ffig.)

e. krak on ganit ’rwy’ i wedi fy syfrdanu’n enbyd gen’ ti, ’rwyt ti wedi fy synnu’n fawr

estrañjour1 a. dieithr/dierth; estron

estrañjour2 g. -ien dieithryn; estron

estregedoc'h, estregedomp, estregedon, estregedout ardd. gw. estreget

estreget ardd. ar wahân i, ac eithrio, ond, oddieithr; mwy na, rhagor na

estregetañ, estregeti, estregeto/estregete ardd. gw. estreget

estren1 a. estron; dieithr/dierth; tramor; o bant

broioù e. gwledydd estron; gwledydd tramor

estren2 g. -ien estron; tramorwr; dieithryn, dyn dieithr/dierth

estrenien krenn/a-grenn/rik estroniaid llwyr/ hollol

estrenvan b. adfyd; cystudd; ing, loes, poen, trallod

estreved b. -où, -ier stryd/ffordd/hewl gefn/ fach

eta, 'ta adf felly, ynte(u)

e-tailh1 ardd. fel, megis, yn debyg i

debriñ a rae e-t. un aneval ’roedd yn bwyta fel anifail

e-tailh2 adf yn siŵr, yn sicr, yn ddi-os, yn bendifaddau, yn ddiamau; mewn ffordd (i), yn ab(a)l (i), yn barod (i); yn ddibrin, yn helaeth

boued a oa eno e-t. ’roedd digonedd o fwyd yno, ’doedd dim prinder bwyd yno

don’t a ray/raio e-t. fe ddaw yn bendifaddau/ ddiamau

bezañ e-t. da ober udb. bod yn abl/atebol i wneud rhth, gallu gwneud rhth; bod yn barod i wneud rhth; bod mewn perygl o wneud rhth; bod ar fin gwneud rhth

bezañ e-t. da goll udb. bod mewn perygl o golli rhth

ne oa ket e-t. da vont ’doedd e/hi ddim yn gallu mynd, ’doedd e/hi ddim mewn ffordd i fynd, ’doedd dim modd iddo/iddi fynd

e-tal ardd. gyferbyn â, yn wynebu; o flaen, wrth, ger, gerllaw, ar bwys, wrth och(o)r; o gymharu â

e-t. an iliz gyferbyn â’r eglwys

e-t. an tan wrth / o flaen y tân

e-t. e c’hoar o’i gymharu â’i chwaer

eternel a. tragwyddol

etev g. -ien, etivi boncyff (tanwydd), pentewyn

etnek a. ethnig

e-touesk/-touez ardd. ymhlith, ymysg, yng nghanol

e-t.ar muiañ drein emañ ar gaerañ rozenn hardd blodau’r eithin eithr ymhlith drain llymion y tyfant

en hon t. yn ein plith/mysg/canol

en ho t. yn eich plith/mysg/canol

en o zouesk/zouez yn eu plith/mysg/ canol

dont en hon t. dod i’n plith / i’n mysg / i’n canol

etrama, etramek ardd. tua, tuag at, i gyfeiriad

etre1 a. canol, canolig, canolradd; cyffredin; cymedrol, rhesymol (pris)

ar re e. y rhai (o faint) canolig

skol-e. ysgol ganolraddol/uwchradd

etre2 ardd. rhwng

e. div gaoz (ffig.) rhwng cromfachau (ffig.)

e. Doue ha me, e. va/ma fenn ha va/ma zok, e. va/ma hiviz ha va/me chouk rhyngof i a fi/mi fy hunan

e. krochedoù/klochedoù rhwng cromfachau

bezañ e. c’hoant-dic’hoant, bezañ e.’n daou / e. daou soñj bod/cloffi rhwng dau feddwl, bod mewn penbleth / cyfyng-gyngor

komz e. ma/va hiviz/roched ha ma/va chouk / e. Doue ha me va-unan

soñjal e. e dok hag e benn

etre- rhag. rhyng-

etrebroadel a. rhyngwladol, rhyng-genedlaethol

etrekeltiek a. rhyng-geltaidd, Celtaidd

etremek ardd.tua, tuag at, i gyfeiriad

etretant adf yn y cyfamser

etrevroadel a. gw. etreboroadel

etrezañ; etrezi; etrezo/etreze; etrezoc'h; etrezomp; etrezon; etrezout ardd. gw. rhediad etre

etrezek ardd. tua, tuag at, i gyfeiriad

e. ennon, e. ennout, ayyb. tuag ataf i, tuag atat ti, ayyb.

e. Loktudi tua / tuag at / i gyfeiriad Loktudi

e-tro ardd. tua(g), o gwmpas/gylch, marce (ar laf.)

(e-)t. an ugent eus ar miz-mañ tua’r ugeinfed o’r mis hwn/’ma

(e-)t. fin ar c’hantved tua diwedd y ganrif

(e-)t. hanter hent etre Abergwaun ha Caerdydd tua hanner ffordd rhwng Abergwaun a Chaerdydd

 

(e-)t. Pasg tuag adeg y Pasg

(e-)t. c’hwech eur hanter seizh eur tua hanner awr wedi chwech i saith o’r gloch

(e-)t. Kemper yng nghyffiniau / ar bwys / yn ymyl Kemper, yn agos i G-Kemper

e-tro ma cys. tra, cyhyd ag y

e.-t. m. vin bev tra bydda’i byw, cy(hy)d ag y bydda’ i byw

eukumeniezh b. ec(i)wmeniaeth

eukumenik a. ec(i)wmenaidd

eün gw. eeun

e-unan rhage. g. ei hun(an)

e-u. penn ar ei ben ei hun(an); ar ei liwt ei hunan

un den evitañ e-u. dyn/un hunanol

eur1 b. -ioù awr; amser

amañ n’eus e. ebet ’does dim amser penodol yma ar gyfer gwneud dim, yma ’does neb yn cadw at amserlen / yn cadw llygad ar y cloc, yma ’dyw amser yn golygu dim

da beder e. [i’w ynganu fel dau air da bedéreur] am bedwar o’r gloch

da unneg e. [i’w ynganu fel dau air da unnégeur] vintin / da 11e diouzh ar beure am un ar ddeg (o’r gloch) y bore

da zeg e. noz, da 10e noz am ddeg (o’r gloch) y nos

da bet e.? pryd? faint o’r gloch?

chomet e oa e c’henoù / he genoù war c’hwec’h eur safai/ ’roedd yn gegrwth

emañ o vont da zek eur mae’n tynnu am ddeg (o’r gloch)

kant kilometr(ad) an e. can cilometr yr awr

pet e. eo? faint yw hi o'r gloch? faint o’r gloch yw hi?

seizh e. hanter : hennezh eo ma e. hanner awr wedi saith : dyna’r amser ’da fi / gen i / yn ôl fy wats i

sellet ouzh an e. edrych ar y cloc / yr amser

un e., div e. un o'r gloch, dau o'r gloch

ur pae dre e. tâl yn ôl yr awr

eur2 bf amhers. pres. bezañ ydys

eure bf 3 un. gorff. perff. ober gwnaeth

eured b. -où, eurejoù priodas

den/gwaz an e. priod(as)fab

plac’h an e. priod(as)ferch

eurediñ/eurejiñ be. priodi

euriad b. -où awr (lawn/gyfan / ar ei hyd)

Europa b. Ewrob/Ewrop

Europad g. Europiz Ewropead

europat/european a. Ewropeaidd, o Ewrop, yn perthyn i Ewrop

eürus a. hapus; gwynfydedig, gwyn ei fyd/byd

pinvidik n’eo netra : bezañ e. eo ar gwellañ nid arian yw popeth, ’dyw cyfoeth ddim bob amser yn golygu hapusrwydd

eürusaat be. llonni

eürusted b. hapusrwydd

n’eo ket er bernioù leve emañ an e. nid arian yw popeth

eüruzamant adf yn ffodus, drwy lwc

eurvad b. lwc (dda)

kaout an e. bod yn ffodus/lwcus

eurvezh b. -ioù awr

chom un e. pe ziw aros (am) awr neu ddwy

un e. peoc’h (un) awr o dawelwch/lonyddwch /heddwch

eurvezhioù-pad am oriau (bwy’i gilydd)

eus1 ardd. o

e. a gostez Konk Leon o bwys/ymyl/gerllaw Konk Leon

e. an dibab, e. ar c’hentañ o blith y goreuon, ardderchog, campus, penigamp, gwych, rhagorol, siort orau, anfarwol (ffig.)

e. an eil d’egile/d’eben o’r naill i’r llall, o un i’r llall

e. an eil sklerijenn d’eben o godiad haul / o doriad gwawr hyd fachlud haul, o fore (gwyn) tan nos

e. an tu all d’ar mor o dramor, o dros y dŵr/môr

e. ar c’hentañ o’r goreuon, siort orau, ardderchog, campus, penigamp, gwych, rhagorol

e. ar re gaerañ o blith yr hardda’, yr hardd o’r hardda’

e. Breizh / e. a Vreizh (ar laf.) o Lydaw

e. dek e. da greisteiz o ddeg o’r gloch tan ganol dydd

e. e washañ gymaint ag y gallai, hyd eitha’ ei allu (er drwg)

e. e wele o’i wely

e. e vicher /he micher o ran ei (g)alwedigaeth/ (g)waith

e. kreiz kêr o ganol y dre’

e. ma gwellañ gorau galla’ i, hyd eitha’ fy ngallu (er daioni)

e. peseurt tu e teu an avel? ym mha gyfer y mae’r gwynt?

an dekved devezh e. ar bloaz y degfed dydd o’r flwyddyn

an hanter e. e batatez a zo brein mae hanner ei dato/datws yn bwd(w)r

ar c’heloù e. e varv y newyddion am ei farw(olaeth)

ar c’hoshañ e. an tri yr hyna’ o’r tri

bezañ anaoudek e. udb. gwybod am rth, bod yn ymwybodol o rth

dont e. ul lec’h bennak dod o rywle

iñfirmierez e. he micher nyrs wrth / nyrs yn ôl ei galwedigaeth

kouerien a oa (e.) e dud gwerinwyr/gwladwyr oedd ei rieni

n’ho peus ket a soñj e. ar person kozh ’dych chi ddim yn cofio’r hen offeiriad

ober goap e. ub. gwneud sbort am ben rhn, cael hwyl am ben rhn, chwerthin am ben rhn

ne vez ket savet ur c’hleuz e. un tu hepken mae dwy och(o)r i bob dalen/ stori

pegeit emañ ho ti e. ar gar? pa mor bell mae eich tŷ o’r orsaf? faint o ffordd sy’ o’ch tŷ i’r orsaf?

pegeit zo e. Kerdiz betek Abertawe? faint o ffordd sydd o Gaerdydd i Abertawe?

pell emañ Lesneven e. ar porzh-mor? ydy Lesneven yn bell o’r porthladd?

eus2 bf 3 un. pres. myn. bezañ oes

bez' ez e.. . . mae 'na . . .

tud zo? bez’/hag ez e. oes yna bob(o)l? oes, mae yna (bob(o)l)

erru ez e. tud mae yna bob(o)l wedi cyrraedd; mae torf/tyrfa wedi dod

n’e. den ebet a ve par dezhañ, n’e. ket da vont warnañ, n’e. ket en tu all dezhañ, n’e. ket evitañ ’does mo’i debyg/well/ragorach, ’does neb i’w gymharu ag e

n’e. ket a blas amañ evidomp ’does dim lle yma i ni

n’e. ket amzer evit mont di ’does dim amser i fynd yno

n’e. ket a vugale / n’e. bugel ebet ’barzh an ti-se ’does dim plentyn (o gwb(w)l) yn y tŷ yna

n’e. ket a sukr, n’e. tamm sukr ebet ’does dim siwgwr (o gwb(w)l)

n’e. ket ezhomm a holen ’does dim eisiau halen

n’e. mar/douetañs ebet ’does dim amheuaeth o gwb(w)l, ’does dim dwywaith

Euskadi : Bro E. b. Gwlad y Basg

Euskarad g. Euskariz Basgiad

euskareg g. Basgeg

euskarek a. Basgeg, o Wlad y Basg, yn perthyn i Wlad y Basg

euvriñ be. llyncu; sugno, amsugno; gweithredu

euzh g. ffieidd-dod, atgasedd; arswyd, braw, dychryn, aeth; erchylltra

e. am eus outo maen nhw’n ffiaidd/atgas/ wrthun yn fy ngolwg i; maen nhw’n gas gen i, ’rwy’n eu ffieidddio, maen nhw’n troi arna’ i, maen nhw’n codi cyfog arna’ i

euzhiñ be. arswydo; crynu

laka(a)t a ra ac’hanon da e. mae’n hala aeth/arswyd/ysgryd arna’ i

euzhus a. ffiaidd, atgas, cyfoglyd, gwrthun, esgymun; arswydus, brawychus, echrydus, erchyll, ofnadwy, dychrynllyd, aethus; rhyfeddol; anferth

euzhvil g. -ed anghenfil

Eva epb. Efa

evach/evaj g. -où diod, yfwch, peth yfed

evañ/evet be. yfed; yfed diod feddwol / diodydd meddwol; (ffig.) drachtio (ffig.)

e. a-rez toupig yfed i lawr ar ei dalcen/ thalcen

e. betek an drenkenn ziwezhañ (ffig) yfed y cwpan i’r gwaelod (ffig.)

e. da yec’hed ub. yfed i iechyd da rhn, yfed iechyd da i rn

e. a-rez toupig, e. e vanne hep diskrog/ hep distokañ / d’un taol-lonk / en ul lonkadenn / en ur c’hrogad / en un takad, e. stag-penn, e. e werennad kuit da zistokañ diouti yfed ei ddiod ar ei dalcen

e. evel un toull goz yfed fel ych

an neb en deus evet a evo, dre ma ever e teuer itik wedi yfed syched sy’

diwar an e. re e tarzh ar wirione yn y gwin y ceir y gwir, mae’r gwir yn y cwrw

mat/reizh da e. yn iawn/(d)diogel i’w yfed, yfadwy

evapl a. iawn/diogel i’w yfed, yfadwy

eveek a. doniol, digri’; (y)smala, hurt, chwerthinllyd; rhyfedd, hynod, od; maldodus, mursennaidd, ffuantus, ymhongar

evel ardd. fel, tebyg i; o ran

e. arrebeuri eo dister ar gont o ran celfi/dodrefn go ddistadl / braidd yn brin / hytrach yn llwm / pur dlawd oedden nhw

e. braster o ran maint

Bro-Gameroun a zo anezhi, e. braster, pemp lodenn war c’hwec’h eus ar Frañs mae’r Camerŵn, o ran maint, yn bum rhan o chwech Ffrainc

e. tennañ amann/panez euz gouzoug ur c’hi fel tynnu caws o fola ci, fel cael gwaed mas o garreg

e. un targazh er ribod fel hwch mewn cae haidd, wrth ei fodd/bodd, wrth fodd ei galon/chalon, yn ei seithfed nef

laouen e. ar Spered Sant(el), seder e. pemp gwenneg/kwennek mor llawen â’r gog, mor hapus â swllt

e.-e. fel y mae, fel yr oedd, heb newid dim arno/arni; didda-diddrwg, gweddol, go lew

e.-hen fel hyn

e.-hont fel yna, felly

e.-just wrth gwrs

e.-mañ fel hyn

e.-se fel hynny/yna, felly

e.-se emañ fel ’na mae (hi), dyna fel y mae (hi)

udb e.-se rhth fel’ny/’na, rhth felly; rhth i’r perwyl hynny/hwnnw

e.-e. fel y mae; fel yr oedd (heb newid dim arno/arni

evel ma cys. fel y(r); (gyda'r amod.) fel pe

e. m’emañ emañ felly / fel yna y mae (hi)

evel pa cys. (gyda’r amod.) fel pe

evelato adf eto i gyd, er/serch hynny, siwt

eveldoc'h; eveldomp; eveldon; eveldout ardd. gw. rhediad evel

evelkent adf ac ebych. eto i gyd, ond, serch hynny, siwt; beth/sut bynnag, ta beth

eveltañ; evelti; evelto/evelte ardd. gw. rhediad evel

even: miz even g. mis Mehefin

ever g. -ien yfwr, potiwr, slotiwr; meddwyn

everiañs b. osgo, cerddediad; ymddygiad, ymarweddiad,

eveshaat (ouzh) be. gwylio, gofalu (am), carco, edrych ar ôl; goruchwylio; arolygu; cadw, gwarchod, amddiffyn

eveshaer g. -ien gwyliwr, goruchwyliwr, ceidwad, gwarcheidwad; arolygwr

evet be. ac abf gw. evañ

evezh g. -iou gofal, sylw

bezañ war e. bod yn ofalus / yn garcus / yn wyliadwrus, bod ar wyliadwraeth

pa vez graet e. pan fydd dyn/rhywun yn cymryd pob gofal, o/wrth fod yn ofalus/ garcus

teurel e. (ouzh) gofalu (am), carco; gwarchod; arolygu; sylwi (ar)

teuler/teurel e. war e gomzoù / he c’homzoù siarad yn ofalus, dewis/dethol ei (g)eiriau’n ofalus, bod yn garcus o’r hyn a dd(y)wed

evezhiadenn b. -où sylw

evezhiadennoù sylwadau

evezhiañ be. gwylio, goruchwylio; astudio; archwilio, arolygu; arsyllu

e. ouzh ub. gofalu am rn, gwarchod rhn, carco rhn

e. ouzh udb. archwilio rhth

evezhiant a. gofalus, gwyliadwrus, carcus

evezhiek a. gofalus, gwyliadwrus, carcus; doeth

evezhier g. -ien goruchwyliwr, ceidwad, gwarcheidwad; arolygwr; arsyllwr

evidoc'h; evidomp; evidon; evidout ardd. gw. rhediad evit

evidon-me - ne ra ket forzh o’m rhan i - ’dyw e’n gwneud dim gwahaniaeth; yn fy marn i - ’does dim gwahaniaeth

evidon-me ne ran foutre-kaer! yn bersonol ’dwy’ i ddim yn poeni dim/taten!

evidon da; evidout da; ayyb. cys. er i fi/ mi; er i ti; ayyb.

evit ardd. i, ar gyfer; er mwyn, dros; (yn gyfnewid) am; er, serch; o ran; yn (ystod); (mewn cymh.) na

e. an deizioù y dyddiau hyn, y pryd hwn; y dyddiau hynny, y pryd hwnnw

e. an dra-se argyfer hynny, am hynny; o ran hynny

e. an noz yn y nos

e. an noz eo klouar a-walc’h mae hi’n fwyn(aidd) heno

kousket mat az-peus e. an noz? a gysgaist ti’n dda neithiwr / yn (ystod) y nos?

e. an-unan er ei fwyn/mwyn ei hun(an), drosto/drosti’i hun(an)

e. ar beure e oa yen ’roedd hi’n oer y bore ’ma / yn (ystod) y bore

e. ar c’houlz/mare ar hyn o bryd, nawr

e. ar goañv n’eus ket bet a erc’h ’fu dim eira (yn ystod) y gaea’ hwn/eleni

e. ar sizun e vo sioul ar mor bydd y môr yn dawel (am / yn ystod) yr wythnos hon

e. ar vugale ne raent foutre-kaer am y plant / o ran y plant ’doedden nhw ddim yn poeni taten (bob)

e. ar wech yn wastad, bob amser

e. bremañ am nawr, am y tro

e. c’hoazh hyd yn hyn

e. den ebet i unrhyw un, er mwyn neb, ar gownt neb

e. doare mae’n (edrych yn) debyg, yn ôl pob golwg/tebyg

e. dresañ ar voger er mwyn / i atgyweirio’r wal; am atgyweirio’r wal

e. e vad dezhañ er ei les (ei hunan)

e. gwir yn wir, a dweud y gwir, mewn gwirionedd

e. kant lur saoz am ganpunt

e. mat am/hyd byth/dragwyddoldeb

e. mann/netra, evit (ur) bennozh Doue am ddim, yn rhad

e. netra i ddim byd, yn ofer

e. o bro dros eu gwld

e. piv eo an alumenn-vioù? i bwy / ar gyfer pwy y mae’r omled? pwy sy’n cael yr omled?

e. se am hynny

nag e. se! ’does dim gwahaniaeth/ots am hynny! ’waeth am hynny!

petra e. se? beth am hynny?

e. troc’hañ/krennañ berr (i dorri stori hir) yn fyr

bezañ e. gallu; bod yn gryfach / yn drech na; bod ar fin

kemer an aval-mañ e. da vreur bihan cymer yr afal hwn i dy frawd bach

n’eo ket e. e deod ’dyw e ddim yn gallu cnoi/dala/rheoli’i dafod

n’int ket e. en em ober ’dyn nhw ddim yn gallu cytuno (â’i gilydd)

n’on ket e. laret deoc’h ’alla’ i ddim dweud wrthych chi

ne rafen an dra-se e. aour nag e. arc’hant (ni) wnawn i mo hynny am arian nac aur / am ffortiwn / dros fy nghrogi

te a gemer ac’hanon e. un inosant? ’wyt ti’n meddwl mai/taw twpsyn wy’ i? ’wyt ti’n meddwl ’mod i’n dwp?

e.-se er/serch hynny

evitañ; eviti; evito/evite rhediad ardd evit

evitañ/eviti da vezañ klañv er/serch ei fod/bod yn sâl/dost/glaf

n’on ket evitañ ’alla’ i wneud dim ag e, mae’n drech na fi/mi, mae y tu hwnt i fi/mi; ’alla’ i ddim cystadlu ag e

ne oa den evitañ war ar vicher sardin ’doedd dim neb tebyg iddo / ’doedd neb i gystadlu ag e am bysgota sardîn

pep hini evitañ e-unan pawb drosto’i hunan

evit da cys. er i

evitañ da vezañ kozh er/serch ei fod yn hen

eviti da vezañ yaouank er ei bod yn ifanc

evit ma cys. fel y

evit na cys. fel na

evlec'h torf. -enn b. coed llwyf ll. llwyfen

evn g. -ed (a)deryn; cymeriad gwreiddiol/ doniol; un cas/drwg; (iaith plentyn) cusan, sws

e.(ig) ar marv, e. garmer/gwern (a)deryn corff, tylluan wen/(y)sgubor

e. Doue dryw

e. du (aderyn y) pâl

e. galver aderyn denu, denwr

hennezh a zo un evn! mae hwnna’n dderyn/ gymeriad! mae hwnna yn ddyn cas/drwg!

ma/va e. bihan! fy nghariad/sidan bach (i)! (wrth blentyn)

ro un e. bihan dezhi! rho gusan fach / sws bach iddi!

un e. noz aderyn (y) nos

e.-kazh gwdihŵ, tylluan

e.-môr aderyn môr

e.-Pêr ehedydd

evned-porzh dofednod

e.-preizh aderyn ysglyfaethus/rheibus

e.-sant-Varzhin glas y dorlan

evnata be. adara, hel(a) adar

evnig g. evnoùigoû aderyn bach, cyw

e. ar marv gw. evn

evnoniezh/evnouriezh b. adareg

evnour g. -ien adarwr, adarydd

ez1 ardd. + rhage. 2 un. yn dy; i'th, i dy

e. kodelloù yn dy bocedi; i’th / i dy bocedi

e. pro yn dy wlad; i’th / i dy wlad

e. torn yn dy law; i’th / i dy law

ez2 geir. bf (o flaen llaf.) y(r)

ket hag eñ e. anavezin anezhañ ’wn i ddim a fydda’ i’n ei (ad)nabod

sur on e. ay d’ar gêr ’rwy’n siŵr yr â/aiff tua thre’

ez3 bf 2 un. pres. myn. mont ei; 'rwyt ti'n mynd

ec’h ez/it ivez? wyt tithau’n mynd?

ez4 geir. traethl yn

e. fresk yn ffres

e. laouen yn llawen

e. leal yn deyrngar, yn ffyddlon

e. trumm yn ddisymwth, yn sydyn

e. vev yn fyw

e. vihan (pan oedd / ac yntau / a hithau) yn fach/ifanc

e.-eeun yn union, yn syth; gyferbyn

e.-eeun da gyferbyn â, yn wynebu

ez- rhagdd. cyn-

ezañs g. arogldarth

ez-eeun adf gw. end-eeun

ezel g. izili aelod

ezen ll. azen qv. .

ezev g. ezivi cylch metal; bwcwl (esgid); gwialen ysgafn/ysgawn

ezfredañ be. diswyddo

digoll e. iawndal diswyddo

ezhec'h ll. ozhac'h qv.

ezhomm g. -où angen, eisiau

e. bras a zo mae angen dirfawr/dybryd, mae dirfawr angen, mae taro/taraf mawr

e. ez eus dilhad d’ar beorien mae galw am ddillad / mae angen dillad i’r tlodion

e. zo ac’hanout mae dy eisiau di

diouzh e. yn ôl yr angen / y gofyn

div eur a vez e. evit mont eus A da E mae eisiau/gofyn dwy awr i fynd o A i E

dre e. o achos / oherwydd bod angen/ eisiau, am fod angen/eisiau

e. a zo glav, e. glav a zo, glav a zo e. mae eisiau glaw

hennezh n’en deus ket e. a sikour ’does dim angen cymorth arno / ar hwnna

kaout e. eus udb. bod ag angen rhth (arno/ arni)

ma vo e. os bydd angen/eisiau, a bod taro/taraf

pa vo e. pan fydd angen/eisiau, pan fydd taro/ taraf, mewn taro/taraf

n’hoc’h eus e. a netra? ’does dim angen/eisiau dim byd arnoch chi?

ober e ezhommoù ateb galwadau natur

petra ho peus e.? beth sydd ei angen/eisiau arnoch chi1/

ezhommeg g. ezhommeien (un) anghenus

ezhommek a. anghenus

ezministr g. -ed cyn-weinidog (yn y llywodraeth)

ezporzhiadur g. -ioù allforiad

esporzhiadurioù ll. allforion

ezporzhiañ be. allforio

ezporzhier g. -ien allforiwr

ezprezidant g. -ed cyn-arlywydd; cyn-lywydd

eztaolet abf ezteuler qv.

eztennañ be. tynnu allan/mas

ezteuler be. amlygu, cyfleu, datgan, mynegi, rhoi mynegiant (i)

ezvezañs b. absenoldeb

ezvezant a. absennol