E
e1 rhage. bl. 3 un. g.; rhage. mewn. 3 un. g. ei; ’i; ’w
e dad hag e vreur ei dad a’i frawd
d’e labour i’w waith
d’e welet i’w weld
eus e di o’i dŷ’
e-un(an) ei hun(an) (g.)
e2 ardd. (o flaen cyts.) mewn, yn; i; ar
e berr-amzer mewn byr o dro, cyn pen fawr o dro, cyn pen dim, ymhen dim, yn fuan, chwap
e bragoù mewn trowser/trowsus, yn gwisgo trowser/trowsus
e bro-Wened, e Gwened yn rhanbarth Gwened, yng Ngwened
e broioù an hanter-noz yng ngwledydd y gogledd
e Bangor ym Mangor
e Breizh emañ, emañ e Breizh yn Llydaw mae e/hi, mae e/hi yn Llydaw
e buhez an dud ym mywyd y bob(o)l
e Caerfyrddin yng Nghaerfyrddin
e derou ar c’hantved ar ddechrau’r ganrif
e doare ebet (gyda bf neg.) mewn unrhyw ddull na modd, o gwb(w)l
e. doare pe zoare, e giz pe c’hiz, e mod pe vod rywfodd/rywsut neu’i gilydd
e don he c’halon yng ngwaelod ei chalon/bod, ym mêr ei hesgyrn
e du mewn du; yn ddu
gwisket e du wedi(’i) gwisgo mewn du
livet e du wedi’i (l)liw(i)o’n ddu
e Dulenn yn Nulyn
e foñs an armel yng ngwaelod y cwpwrdd
e Glan-llyn yng Nglan-llyn
e gwer/koat mewn gwydr/pren, o wydr/bren
e gwerzh ar werth
e gwirionez yn wir, a dweud y gwir
e kement/pep lec’h ym mhob man
e kentel/koulz/poent mewn pryd, yn brydlon; ar yr adeg/amser iawn, ar`yr union adeg/amser
e kêr yn y dre’; i’r dre’
mont e kêr mynd i’r dre’
tud zo e kêr! mae pob(o)l (llawer o bob(o)l) yn y dre’!
e koef yn gwisgo penwisg draddodiadol merched Llydaw
e kornôg bro-Leon yng ngorllewin bro-Leon
e kreisteiz ar vro yn ne’r wlad
e koulz vat, e koulz/poent hag e mare, e poent hag en amzer / hag e kentel / hag e koulz mewn da bryd, yn brydlon; ar yr union adeg, ar yr amser iawn/cyfaddas
e liorzh hon amezeien yng ngardd ein cymdogion, yng ngardd y bob(o)l drws nesa’
e meur a zoare mewn sawl ffordd, mewn llawer dull (a modd)
e nep lec’h yn unman
e penn kentañ ar c’hantved/miz/ sizun ar ddechrau’r ganrif/mis/ wythnos
e peoc’h mewn hedd(wch); mewn tangnefedd; yn heddychlon, yn gytûn; yn dawel
e pep lec’h ym mhob man, ym mhobman
e Pontardawe ym Mhontardawe
e skol ar Stad yn ysgol y wladwriaeth, yn yr ysgol wladol
e stad/stuz vat mewn cyflwr da
e stumm ar ffurf/lun, yn rhith
e stumm pe stumm ar ryw ffurf/lun neu’i gilydd
e ti va/ma c’hoar yn nhŷ fy chwaer
e toull an nor yn y drws, ar garreg y drws, ar y trothwy
e Tyddewi yn Nhyddewi
ganet e oa bet Anjela Duval e 1905 ganed Anjela Duval ym/yn 1905
mont e tog gwisgo het/hat yn lle’r ‘koef’ (penwisg draddodiadol merch)
e3 geir. traethl yn
e gouez yn wyllt
e noazh yn noeth, yn borcyn (ar laf.)
e4 geir. bf (o flaen cyts. ) fe/mi; y(r)
araok dont amañ e laboure e Pariz cyn dod yma fe weithiai ym Mharis
gant Ronan Huon e oa bet skrivet An Irin Glas gan Ronan Huon yr ysgrifennwyd / y sgrifennwyd An Irin Glas
klevet ’meus e vo an eured e miz Eost fe glywais y bydd y briodas ym mis Awst
sur on e tey/teuio en-dro warc’hoazh ’rwy’n siŵr y daw yn ôl / y bydd yn dychwelyd (y)fory
eal g. -ion ebol; eboles; cyw; (ffig am berson gwryw.) cymeriad; bachan drwy’r pil, bachan bud(u)r, cob(yn), ’deryn, ’sgadenyn, sgowt (ar laf. yn y de), cymêr (ar laf. yn y gogledd)
ealañ be. bwrw ebol, dod ag ebol / â chyw, llydnu
eas bf 3 un. gorff. perff. mont aeth
e-barzh1 adf i mewn, oddi mewn; yn gynwysedig; yn amgaeëdig
ar gwin n’emañ ket e-b. ’dyw’r gwin ddim yn gynwysedig, heb gynnwys y gwin
deomp e-b.! i mewn â ni!
dont e-b. dod i mewn; dadebru, dod ato/ati’i hun(an), gwella (o salwch); cael ei gef(e)n ato / cael ei chef(e)n ati
laka(a)t e-b. rhoi i mewn, amgáu, cynnwys;
mont e-b. mynd i mewn; ymuno
e-barzh2 ardd. yn; mewn; (i mewn) i; o fewn, o dan
e.-b. div eurvezh mewn / o fewn / ymhen dwy awr; mewn llai na dwy awr
c’hoari e-b. an dour chwarae yn y dŵr
stlepel mein e-b. an dour taflu/tawlu/ lluchio cerrig (i mewn) i’r dŵr
ebarzhiñ be. cynnwys; rhoi/dodi/gosod mewn/yn, mewnosod; bwydo, mewnbwnio (cyfrifiadur)
ebat1 a. braf, hawdd, rhwydd; hwylus, dymunol, pleserus
ar re-se zo e. o zoare mae byd da/braf ar y rhai yna / arnyn nhw, gwyn eu byd
te zo e. dit lavaret! mae’n hawdd/ rhwydd i ti ddweud/siarad!
ebat2 g. -où difyrrwch, hwyl, mwynhad, pleser, sbort, gwaith hawdd
kemer e e. mwynhau’i hun(an), cael hwyl/pleser/mwynhad, cael amser da
n’eo ket un e.! ’dyw hi ddim yn sbort/ hawdd/rhwydd! mae’n anodd/galed!
un e. he gwelet yn bleser/siew/werth ei gweld
mont da heul/redek war-lerc’h an ebatoù dilyn/mwynhau pob math o bleserau, ‘dilyn ar ôl pob tabwrdd a dawnsio ar ôl pob ffliwt’
ebet adf (gyda’r neg.) yn y byd, o gwb(w)l
den/hini/penn-kristen e. neb yn y byd, undyn (byw), enaid byw (o neb)
ebatal be. mwynhau’i hunan, cael hwyl/ pleser/mwynhad, cael amser da, jolihoetan, ymblesera; byw’n ofer/ afradlon
ebed ll. abad qv.
eben rhage. b. y llall b.; ei gilydd b.
e. all y llall
an eil e. ei gilydd b.
an eil / unan ... e. y naill / un ... y llall
an eil d'e. wrth ei gilydd, un / y naill wrth y llall; i'w gilydd, un / y naill i'r llall; (tuag) at ei gilydd, un / y naill at y llall
eus an eil d’e. o’r naill i’r llall
eus an eil skol d’e. o’r naill / o un ysgol i’r llall
an eil dre e. ar gyfartaledd
war-dro div wech ar bloaz an eil dre e. tua dwy waith y flwyddyn ar gyfartaledd
an eil gant e. gyda’i gilydd; â’i gilydd
en em gavout en eil gant e. cwrdd â’i gilydd, dod at ei gilydd
an eil goude e. / war’lerch e. un / y naill ar ôl y llall, un wrth gwt/gynffon y llall
an eil hag e. y naill a'r llall, ill dwy, y ddwy ohonyn nhw
unan a zo re dreut hag e. a zo re lart mae un yn rhy denau a’r llall yn rhy dew
ebena g. eboni
ebestel ll. abostol qv.
abaoe amzer an e. ers amser maith iawn, ers oesoedd (byd), ers canrifoedd lawer
kozh evel an e. hen iawn, mor hen â phechod / â Methiwsela / â’r ddaear
ebet adf (gyda’r neg.) yn y byd, o gwb(w)l
den/hini /penn-kristen e. neb (yn y byd), undyn (byw), enaid byw (o neb)
e lec’h ebet yn unman
(tamm) kudenn/problem e.! (’does) dim problem (o gwb(w)l)!
ne chom mann e. ’does dim byd o gwb(w)l ar ôl
ne la(va)ran gaou e.! ’dwy’ i ddim yn dweud gair o gelwydd! ’rwy’n dweud (calon) y gwir!
tra e. dim (yn y byd), dim o gwb(w)l, dim yw dim, (dim) affliw o ddim
ebeul g. -ien ebol; (ffig. am fachgen) gw. isod hemañ zo un ebeul!
e. enni cyfeb
hemañ zo un e.! (ffig.) mae e’n gymeriad!mae hwn yn gob(yn)/gerdyn/ dderyn/sgadenyn/sgowt (ffig.)! mae e’n fachan bud(u)r (ar laf.)! mae o’n un ar y naw! mae o’n gymêr!
un e. bloaz ebol blwydd
e.-koat cnocell werdd, coblyn gwyrdd
ebeulez b. -ed eboles; (ffig.) merch ifanc; merch gyfrwys/gynllwyngar
dreist moue ar gazeg (kozh) e vez kabestret / eo kaout an e. dros fwng yr hen gaseg y ffrwynir/delir yr eboles, rhaid ennill y fam / rhaid plesio’r fam i ennill/gael y ferch
hounnezh zo un e.! mae honna’n goben/garden (ffig.)! mae hi’n gymeriad!
ebeuliañ be. bwrw ebol, dod ag ebol, dod â chyw, llydnu
ebr g. -où wybren, awyr, ffurfafen,; cwmwl
Ebrel, miz Ebrel g. Ebrill, mis Ebrill
d’an 23 a viz Ebrel yr ail ar hugain o (fis) Ebrill
echedoù ll. gwyddbwyll, darnau gwyddbwyll
echu1 a. wedi cwpla/dibennu /gorffen, wedi dod/mynd i ben, ar ben; wedi’i gwpla/chwpla, wedi’i (d)dibennu, wedi’i (g)orffen; wedi peidio (â bod), wedi darfod, wedi marw
e. eo evitañ/eviti! mae (hi) ar ben arno/arni! mae (hi) wedi canu / wedi chwech arno/arni!mae’n ddominô arno/arni! (ar laf.)
e. war-bouez nebeud, hogos/hogozig/kazi e., pare-/peuz-e. bron ar ben, ar fin cwpla/ dibennu/gorffen, o fewn dim i orffen
me zo un den e.! mae hi ar ben arna’ i!
ul laer e. lleid(i)r i’r carn
echu2 adf iawn, eithriadol, dros ben, i’w ryfeddu, rhyfeddol, ofnadwy, y tu hwnt (o), drybeilig; wedi cwpla/dibennu /gorffen, wedi dod/mynd i ben, ar ben; wedi peidio
tost e. eo, war-nes e. eo mae bron ar ben, mae ar fin’bennu/dibennu/ gorffen/cwpla
brav-e. braf dros ben, eithriadol braf
fall-e. gwirioneddol ddrwg, y tu hwnt o ddrwg, drwg ofnadwy/drybeilig/ cythreulig; gwirioneddol wael, dychrynllyd/ofnadwy o wael
mat-e. da i’w ryfeddu, rhyfeddol o dda, ardderchog, campus, gwych, penigamp, rhagorol
echu3 g. diwedd, pen draw, terfyn
bezañ war an e. dod/dirwyn i ben, tynnu tua’r terfyn, bod ar fin dibennu/ gorffen, bod bron â chwpla /dod i ben
edo an oferen-interamant war an e.’roedd y gwasanaeth angladdol yn dirwyn i ben / yn tynnu tua’r terfyn
n’eus ket e. ebet el labour-se ’does dim diwedd o gwb(w)l ar y gwaith yna, mae’r gwaith yna’n ddiddiwedd
echuet abf echuiñ qv.
e. en deus an dezenn mae wedi cwpla/dibennu/ gorffen y traethawd
echuiñ be. cwpla, dibennu, gorffen, terfynu, tynnu i derfyn, dod/dirwyn i ben, dod/mynd i ben, rhoi pen ar (y mwdwl), tynnu i fwcwl, klozañ
ec’h1 geir. bf (o flaen llaf.) y(r)
ec’h2! ebych. ych(-a-fi)!
e.! trenk eo al laezh! ych(-a-fi)! mae’r llaeth wedi suro/troi!
ec'hoaz g. siesta, cyntun ganol dydd (yn enwedig i greaduriaid); gorffwys, hoe, saib, seibiant; gorffwysfa
ober e. cael cysgad/cyntun/napyn (ar laf.)
ec'hon a. eang, helaeth, llydan; anferth, aruthrol, enfawr
ec’honaat be. ehangu, helaethu, lledanu
ec'honder g. -ioù ehangder; gofod (y bydysawd)
ec’hweder g. -ed ehedydd
ed g. -où, -eier; ed torf. -enn b. ŷd, llafur; grawn torf. gronyn
e.-du gwenith yr hydd, gwenith y bwch
aet eo ar moc’h en e.-du gantañ mae e mewn hwyl wael / hwyliau drwg, mae croen ei din e ar ei dalcen (ar laf.)
edan adf. ac ardd. gw. dindan1a2
e-dilerc’h ardd. ar ôl
traoù chomet e-d. an dud pethau (yn weddill) ar ôl y bob(o)l
edo bf 3 un. amherff. sefyllfaol bezañ oedd
n’e. ket eno ’doedd e/hi ddim yno; ’roedd yn absennol
e-doare1 adf mae’n debyg, yn ôl pob golwg/tebyg, decini (ar laf. yn y gogledd), sbo (ar laf. yn y de)
e- doare2 ardd. fel, yn debyg i, yn null, ar ffurf, yn rhith
e-doare ma cys. fel y
edod; edoc'h; edomp; edon; edont bf. amherff. sefyll. bezañ
e-doug ardd. yn ystod; ar hyd; gydol,am (+ cyfnod o amser); yng nghysgod
e-d. ar vakañsoù yn ystod y gwyliau; ar hyd y gwyliau, drwy’r gwyliau, drwy gydol y gwyliau
e-d. un eurvezh ’oa bet o komz ’roedd wedi bod / bu(odd) wrthi’n siarad am awr
e-d. ur c’hleuz yng nghysgod / ym môn clawdd
e-doug ma cys. tra, cyhyd ag y
selaou a raen ar radio e-d. m’edon o ferriñ ’rown i’n gwrando ar y radio tra ’mod i’n smwdd(i)o/stilo
eer bf amhers. pres. myn. mont eir
eeun1 a. union, syth; cymwys; cywir; cyfiawn; didwyll, gonest; unplyg; syml; uniongyrchol (gram.)
ha n’eo ket e. nad yw’n gymwys /union/syth, cam
kontoù e. cyfrifon cywir
n’eo ket e. e vizied mae ganddo / mae gydag e ddwylo blewog, ’all e ddim cadw’i fachau’n llonydd (ffig.)
n’eus neudenn e. en e gorf mae e’n llawn twyll
renadenn e. gwrthrych uniongyrchol
traoù e. ar vuhez pethau syml bywyd
tud e. pob(o)l gywir/ddidwyll/onest
un hent e. ffordd union(syth)/syth
war an hent e. ar y ffordd syth/union; (ffig.) o fewn y gyfraith, yn gyfreithlon, yn onest
eeun2 adf yn union/syth, yn gymwys, yn gywir, yn gyfiawn; yn syml, heb ddim seremoni/seans
e. evel ur staotadenn gole o vont da foar Langoad yn gymwys/syth (eironi) / yn gam fel piso mochyn yn yr eira / fel coes ci / fel cryman
bale e. evel ur vazh cerdded yn gymwys/syth fel pocer/saeth, cerdded cyn sythed â’r saeth / â brwynen / â thŵr yr eglwys
bezañ e. evel ur wialenn bod yn onest fel y dydd
bezañ e.-tenn/-pik bod yn gwb(w)l/ hollol syth
da zek eur e. am ddeg o’r gloch ar ei ben, am ddeg o’r gloch cymwys/cywir/ union
me a lar deoc’h e. ar wirionez ’rwy’n dweud y gwir wrthych yn blwmp ac yn blaen / heb bilo wyau (ffig.)
sellet e. ouzh ub. edrych yn syth at rhn, edrych i fyw llygaid rhn
e.-hag-e. yn hollol union/gymwys/ gywir/syth; yn gwb(w)l syml; yn blwmp ac yn blaen; yn gyfan gwb(w)l onest
ouzh/war-e. yn syth/union (syth)
eeun da ardd. yn union gyferbyn â
eeunañ1 a. gradd eithaf eeun qv.
an hent e. y ffordd fyrra’
eeunañ2 be. unioni, cymhwyso, sythu, gwneud yn syth; cywiro; symleiddio; rheoli, trefnu; cymhennu, cwrbo (ar laf.); anelu (dryll)
ne oa ket kat da e. e gein ’doedd e ddim yn gallu unioni/cymhwyso/ sythu’i gef(e)n
eeunded b. cywirdeb; gonestrwydd; didwylledd
gant e. yn gywir; yn onest; yn ddidwyll
efed g. -où effaith, canlyniad; gwirionedd, ffaith, realiti
ober e. d’ub. effeithio ar rn, cael effaith ar rn; cyffroi rhn
efediñ be. cyflawni; effeithio
efedus a. effeithiol
efedusted b., efeduster g. effeithiolrwydd
efl gw. elv
efreizh g. braw,dychryn, ofn mawr
efreizhañ be. brawychu, dychryn, hala/ peri braw/dychryn
efreizhus a. brawychus, dychrynllyd, ofnadwy
efrontet abf digywilydd, haerllug, hy(f), eofn/ewn, wynebgaled
egar g. llid, dig/dicter, tymer (ddrwg), natur (gas); awch/c’hoant afiach, awydd afresymol, trachwant, obsesiwn
bezañ en e. ouzh ub. bod yn grac â rhn, bod yn ddig wrth rn
egariñ be. cythruddo, cynddeiriogi, gwylltio colli’i dymer/thymer/limpyn, mynd yn gynddeiriog/wynad/ynfyd/ grac/ benwan (walocs)
egedoc'h; egedomp; egedon; egedout cys. mewn cymh. na chi; na ni; na fi/mi; na t[h]i
eget cys. mewn cymh. na(g)
brasoc’h eo bag da dad e. va/ma hini mae cwch/bad dy dad yn fwy na’m un i
yaouankoc’h on e. va/ma c’hoarezed ’rwy’n iau/ ifancach na’m chwiorydd
diwezhatoc’h e. boas e oa paotr al lizhiri ’roedd y postman/postmon yn hwyrach nag arfer
egetañ; egeti; egeto/egete cys. mewn cymh. gw. rhediad eget nag e/o; na hi; na nhw/hwy
egile rhage. g. y llall g., ei gilydd g.
e. all y llall
amañ e vez anavezet pep eil gant e. yma mae pawb yn ’nabod ei gilydd
an eil e., unan e. ei gilydd
an eil d'e. wrth ei gilydd, un / y naill wrth y llall; i'w gilydd, un / y naill i'r llall; at ei gilydd, un / y naill at y llall
eus an eil miz d’e. o un mis / o’r naill fis i’r llall
an eil goude e. un / y naill ar ôl y llall / yn dilyn y llall / wrth gwt y llall / wrth gynffon y llall
an eil hag e. y naill a'r llall, ill dau, y ddau ohonyn nhw
egin g. -où; torf. -enn b. egin(yn)
eginañ be. egino
eginane g. calennig
Egiptad g. gw. Ejiptad
egiptat a gw. ejiptat
egiptour g. gw. ejiptour
egistañ; egisti; egisto/egiste; egistoc'h; egistomp; egiston; egistout ffurfiau pers. yr ardd. e-gi z qv.
e-giz ardd. fel, megis
e-giz all adf fel arall, neu ynteu
e-giz ma cys. fel y(r)
e-giz-mañ adf fel hyn/yma
e-giz pa cys. fel pan
e-giz-se adf fel yna, felly
egor g. gofod, gwagle
e.-lestr llong ofod
egoraer g. -ien gofodwr
egorvulzun b. -où llong ofod
egsamin g. -où archwiliad (medd.); arholiad
egorvulzun b. -où roced
ehan g. -où egwyl; gorffwys, hoe, saib, seibiant, stop
hep e. heb egwyl/doriad; yn ddi-baid/ddi-stop
ober ur frapad e. cael (tamaid o) hoe, cael (tipyn o) seibiant/ hamdden, gorffwys
n’eus e. ebet ganti ’does dim diwedd/ pall arni, mae’n ddi-baid/ddiddiwedd/ ddi-ball; ’does dim taw arni
e.-labour egwyl; amser chwarae (plant)
ehanañ be. aros; cael gorffwys/seibiant/ hoe, gorffwys; peidio (â); (dis)tewi, tawelu
poent eo e. mae’n bryd cael seibiant/ hoe; mae’n bryd rhoi pen ar y mwdwl / tynnu pethau i fwcwl
n’ehane ket ’doedd dimdiwedd/pall/ stop arno/arni, ’roedd yn ddi-stop; ’doedd dim taw arno/arni
e-harz ardd. wrth droed, ar waelod; yn ymyl, ar bwys, yn agos (i), gerllaw
e-hunan gw. e-unan
eien g. -où, eienenn b. -où ffynhonnell, llygad (afon), tarddiad/tarddiant/ tarddle, blaendarddiad
eienennañ be. tarddu
eikont rhif. pedwar ugain
eil1 trefn. ac a. ail
e. abadenn diwezhañ rownd gynderfynol
(a) bep e., pep e. bob/am yn ail, un am yn ail
an eil a zo d’ober evit egile rhaid i’r naill gynorthwyo/helpu’r llall, rhaid i ni gynorthwyo ein gilydd, rhaid iddyn nhw helpu’i gilydd
an eil dre egile/eben ar gyfartaledd
c’hwec’h levr an eil miz dre egile chwe(ch) llyfr y mis ar gyfartaledd
div wech an eil sizhun dre eben ddwywaith yr wythnos ar gyfartaledd
an e. koshañ yr hynaf ond un
ar silabenn e. diwezhañ y goben, y sillaf olaf ond un
evit an e. gwech/tro am yr ail waith/ dro
(an) eil2 rhage. gb. (y) naill
div wech an e. sizhun dre eben ddwywaith yr wythnos ar gyfartaledd
c’hwec’h levr an e. miz dre egile chwe(ch) llyfr y mis ar gyfartaledd
eil- rhagdd. is-, dirprwy
e.-maer dirprwy faer
e.-mestr is-gapten
eilañ be. eil(i)o, cynorthwyo; gwneud ar yn ail / bob yn ail; cyfeilio
en em e. hunangyfeilio; cynorthwyo’i gilydd; eil(i)o’i gilydd
eildimeziñ be. ailbriodi
eilenn1 b. -où eiliad
eilenn2 b. -où copi
eiler g. -ien cynorthwywr, cynorthwy-ydd
eilgeriañ be. ateb; cyfieithu gair am air
eilkont g. pedwar ugain
eilmaer g. -ed dirprwy faer
eilpennañ be. dymchwel(yd), ymhoelyd, taro i’r llawr; troi â’i ben/phen (tuag) i lawr, troi wyneb i waered, troi â’i ben/ phen ucha’ isa’; cyfnewid lle dau beth; trawsosod
eilrener g. -ien dirprwy (bennaeth), is-bennaeth; dirprwy brifathro, is-brifathro; is-olygydd; dirprwy gyfarwyddwr, is-gyfarwyddwr
eilrenk a. eilradd
eilskeudenn b. -où copi (o lun), print
eilskrid b. -où copi (ysgrifenedig/ argraffedig)
eilskrivañ be. ailysgrifennu, copïo mewn llawysgrifen; dyblygu
eilvet trefn.gw. eil ail
ein ll. oan qv.ŵyn
eishtevezh g. gw. eizhtez/eizhte(r)vezh
eizh rhif. wyth; wythfed (dyddiad)
e. den ha tri-ugent trigain ac wyth o ddynion/bob(o)l
an e. a viz du yr wythfed o Dachwedd
an e. warn-ugent a viz kerzu yr wythfed ar hugain o Ragfyr
da e. eur am wyth o’r gloch
e.-ugent cant a thrigain, cant chwe deg
eizhkementiñ be. lluosogi wyth gwaith
eizh-kogn/-korn a. wythonglog
eizh-kogn/-korn g. wythongl, octagon
eizhtez/eizhte(r)vezh g. wythnos
eizhtroadeg g. -ien wythdroed, octopws
eizhtueg g. -où wythongl
eizhtuek a. wythonglog
eizhvedenn b. -où wythfed ran
eizhvet trefn. wythfed
eizhvetez b. -où wythfed (cerdd)
ejen g. -ed, oc'hen ych, eid(i)on, bustach
ar Seizh E. Arat (sêr) yr Arth Mawr/Fawr/ Fwyaf
kreñv evel un e. cryf fel bustach, mor gryf â bustach
an Ejipt e.lle yr Aifft
ejiptad g. ejiptidi Eifftiwr
ejiptat a. Eifftaidd, o’r Aifft, yn ymwneud â’r Aifft, yn perthyn i’r Aifft
ekant g. gw inkant
e-keit (ha) ma cys. cyhyd ag y, tra
e-keit-se adf yn y cyfamser
e-keñver ardd. ar gyfer; gyferbyn â; am, ynglŷn â; tuag at; ar bwys, wrth ymyl, gerllaw, yng nghyffiniau; o’i gymharu/chymharu â, yn och(o)r/ymyl; o ran
an eil e-. egile/eben (tuag) at ei gilydd, y naill (tuag) at y llall
em c'heñver; ez keñver; en e geñver; en he c'heñver; en hor c'heñver; en ho keñver; en o c'heñver gyferbyn â fi/mi; gyferbyn â thi; gyferbyn ag e; gyferbyn â hi; gyferbyn â ni; gyferbyn â chi; gyferbyn â nhw; ar fy nghyfer i; ar dy gyfer di; ar ei gyfer (e); ar ei chyfer (hi); ar ein cyfer ni; ar eich cyfer chi; ar eu cyfer nhw
bezañ fall/didruez/kriz e-k. ub. bod yn gas/ddidrugaredd/ddidostur/greulon wrth rn
mat/hegarat e oant en he c’heñver ’roedden nhw’n dda/garedig wrthi
mont e.-k. ub. mynd i gwrdd â rhn; mynd i (y)mofyn/(h)ôl/nôl/(h)ercyd rhn
e-kerc’hen(n) ardd. o (am)gylch
e-kerz ardd. ym meddiant; er lles/mwyn
e-k o bugale ym meddiant eu plant; er lles/mwyn eu plant
en e gerz yn ei feddiant; er ei les/fwyn
e-kerzh ardd. yn (ystod)
e-k. an hañv yn (ystod) yr haf
e-kichen1 adf ar bwys, yn ymyl, yn agos, gerllaw
e- kichen2 ardd. ar bwys, yn ymyl, yn agos i, ger(llaw), wrth/yn och(o)r; o'i gymharu â
em c'hichen; ez kichen; en e gichen; en he c'hichen; en hor c'hichen; en ho kichen; en o c'hichen yn f'ymyl i; yn d’ymyl di; yn ei ymyl e; yn ei hymyl hi; yn ein hymyl ni; yn eich ymyl chi; yn eu hymyl nhw.
e-kichenik adf yn agos agos, yn agos iawn, yn eitha’ agos
ekipaj g. -où criw; tîm
ekologel a. ecolegol
ekologiezh/ekoloji b. ecoleg
ekologour g. -ien, ekolojist g. -ed ecolegydd
ekonomek a. economaidd
ekonomi(ezh) b. economeg
ekonomour g. -ien, ekonomist g. -ed economegwr, economegydd
e-korf ardd. yn ystod; o fewn, ymhen
e-krec’h1 adf fry, i fyny, uwchben, lan
e- krec’h2 ardd. ar ben/frig/gopa/dop
e-kreiz1 adf yn y canol
e-kreizig-k. yn union yn y canol, yn y canol yn deg
e- kreiz2 ardd. yng nghanol, ymhlith, ymysg; ar ganol/hanner
e-k. an heol yn llygad yr haul
e-k. e fas/c’henoù yn ei wyneb
e-k. e gousk ar ganol ei gwsg
e-k. e nerzh/vrud yn ei gryfder, yn ei anterth, yn ei ogoniant, ym mlodau’i ddyddiau, yn ei fan gorau
e-k. e zaoulagad yn syth i’w lygaid; yn ei wyneb, ar draws ei ddannedd/drwyn (ffig.)
em c'hreiz; ez kreiz; en e greiz; en he c'hreiz; en hor c'hreiz; en ho kreiz; en o c'hreiz o'm mewn, ynof i; o’th fewn, ynot ti; o’i fewn, ynddo fe; o’i mewn, ynddi hi; o’n mewn, ynom ni; o’ch mewn, ynoch chi; o’u mewn, ynddyn nhw
e-kreiz ma cys. fel y(r), tra, pan ... ar ganol/hanner
e-k. m’edo / ma oa o skrivañ al lizher ac yntau wrthi’n ysgrifennu’r llythyr, pan oedd / fel yr oedd ar ganol/hanner (y)sgrifennu’r llythyr
ekumenek a. eciwmenaidd
ekumenegezh b. eciwmeniaeth
e-kuzh adf ynghudd, yn guddiedig; yn ddirgel
el ardd. e + bann. bend. al yn y; i'r; ar y
e. liorzh yn yr ardd
kouezhet eo e. lenn mae wedi cwympo/syrthio (i mewn) i’r llyn
e-leal adf yn wir
e-lec'h ardd. yn lle
e-l. e dad yn lle’i dad
em l.; ez l. / en da l.; en e l.; en he l.; en hol l.; en ho l.; en o l. yn fy lle; yn dy le; yn ei le; yn ei lle; yn ein lle; yn eich lle; yn eu lle
e-lec'h ma cys. (yn y) lle y
elefant g. -ed eliffant
e-leizh1 adf yn helaeth, yn niferus, yn lluosog; llawer, digon(edd)
e-l. an neñv e-l. ar bed yn llond y nef yn llond y byd, yn llanw’r nef yn llanw’r byd
traoù e-l. crugyn/llawer/llwyth(i)/ myrdd/digonedd o bethau
boued e-l. digonedd o fwyd
e- leizh2 rhage. llawer, digonedd, llonder, mwy na digon
e-l. a draoù, crugyn/llawer/llwyth(i)/myrdd/toreth/digonedd o bethau
e-l. ’m eus mae gen i fyrdd/ddigonedd / fwy na digon
elektrek a. trydan; trydanol
elektrisite b. trydan
elektrodenn b. -où electrod
elektron g. -où electron
elektronek a. electronig
elektronik g. electroneg
eler ll. alar qv.
elerc'h ll. alarc'h qv.
elestr torf.. -enn b. elestr, gellhesg; blodau'r cleddyf, iris
elevez b. -ioù gostyngeiddrwydd, gwyleidd-dra
eleveziek a. gostyngedig, gwylaidd, diymhongar
eleze adf hynny yw
elfenn/elvenn1 b. -où elfen; y tamaid lleiaf, yr ychydig lleiaf, bripsyn, mymryn, tipyn bach; hanfod
e. dan gwreichionyn
e. vara briwsionyn
un e. vuhez anadl einioes
elfennoù/elvennoù ll. hanfodion, cyfreidiau
elgezh b. -ioù gên
ell g. -où (y)sbardun (ceiliog)
sevel war e elloù (ffig.) ateb yn chwyrn, ymateb yn ffyrnig
start war e elloù yn gadarn ar ei draed
elpenn g. gw. ilpenn
elum: war elum adf ar gynn
elumiñ be. cynnau (golau)
elv torf. -enn b. poplys ll. -en
elvenn2 b. -où plencyn bach; rhodl, padl
em1 ardd. + rhage. mewn. gen. 1 un. yn fy; ar fy
kroget en doa e. chupenn cydiodd yn fy siaced
e. c’halon yn fy nghalon
e. c’heñver gw. e-keñver
mat/hegarat e oa e. c’heñver ’roedd yn dda wrthyf i, ’roedd yn garedig tuag ata’ i
e. c’hichen ffurf bers. 1 un. e-kichen qv.
e. c’hreiz ffurf bers. 1 un. e-kreizh qv.
e. fenn yn fy mhen
e. lec’h ffurf bers. 1 un. e-lec’h qv.
e. zi yn fy nhŷ, gartre’
e. zreid am/ar fy nhraed
em2: en em geir. cilyddol ac atblygol ym-
ema- bôn pres myn. bezañ gw. rhediad
e-maez adf. mas/allan
emañ bf 3 un. pres myn. bezañ mae
e. ar studierien o studiañ Pevar Skourr ar Mabinogi mae’r myfyrwyr yn astudio Pedair Cainc y Mabinogi
e. e ti ar re gozh mae yng nghartre’r henoed
e. o bugale e skol Diwan mae eu plant yn ysgol Diwan
e. o sevel ur pezh-c’hoari mae’n sgrifennu drama
aze emañ! (yn y) fan ’na y mae (e/hi)!
e-giz-se e. an traoù fel yna (y) mae pethau/hi
hiziv e. an deiz heddi(w) yw’r dydd
hiziv e. ar gwener dydd gwener yw hi heddi(w)
hiziv e. deiz kentañ ar bloaz mae’n ddydd calan heddi(w), dydd calan yw hi heddi(w)
n’e. ket ’dyw e/hi ddim
n’e. ket amañ ’dyw e/hi ddim yma; mae’n absennol
n’e. ket er gêr ’dyw e/hi ddim gartre’; mae e/hi bant / i ffwrdd / oddi cartre’
n’e. ket pell ’dyw e/hi ddim ymhell, mae ar bwys / yn ymyl / gerllaw
pelec’h emañ? ble mae e/hi?
pe zeiz / peseurt devezh emaomp hiziv? pa ddiwrnod yw hi heddi(w)?
emaon; emaout; emañ; emaomp; emaoc’h; emaint ’rydw’/’rwy’ i; ’rwyt ti; mae e/hi; ’rydym/’rŷm ni; ’r(yd)ych chi; maen nhw
embann1 g. -où cyhoeddiad; hysbyseb
embann(où) gostegion (priodas)
embann2 be. cyhoeddi; cyhoeddi/taenu ar led; cyhoeddi gostegion priodas
n’ez ket da e. se war ar groaz paid â mynd i daenu hwnna ar led / i gyhoeddi hwnna wrth bawb / i utganu hwnna o bennau’r tai / i glochdran hwnna ar goedd
ti-e. gwasg; cyhoeddwr
embanner g. -ien cyhoeddwr; golygydd
embarañ be. cyplu, paru (gwryw a benyw)
emberr adf maes o law; cyn bo hir, toc; (yn ddiweddarach) y prynhawn yma; heno
embiladeg b. -où ymladdfa
embleustradeg b. -où anturiaeth; ymarfer
embleustriñ be. ymarfer
emboudañ be. gw. imboudañ
embregadenn b. -où menter; ymarfer(iad); ymgyrch
embreger be. trafod, trin; defnyddio; gweithio, dodi/gwneud/peri i weithio/fynd (am beiriant); mynd i’r afael (â), ymgymryd (â); hyfforddi; ymarfer; ymwneud (â); dofi (creadur)
e. arc’hant trafod/trin arian
en em e. symud, mudo, cyffro
embregerezh g. -ioù menter; cwmni (busnes); busnes; ymarfer(iad)
e. dizalc’h cwmni annibynnol
e.-korf ymarfer corff
embroer g. -ien ymfudwr, mewnfudwr
embroerezh g. ymfudiad, mewnfudiad
emc'hloar b. balchder, rhodres, hunan-dyb, ffrwmp (ar laf.)
emdennañ be. encilio, cilio'n ôl
emdroadur g. -ioù datblygiad; esblygiad
eme bf ddiffygiol (+ treigl. meddal) meddai
eme Varc’harid meddai Mererid
emell g. -où ymyrraeth; cyfrifoldeb, gofal
bezañ en e. eus udb. bod yn gyfrifol am rth, bod â gofal dros rth
emellerezh g. -ioù ymyrraeth, ymyriad
e. ar Saozon en aferioù Iwerzhon ymyrraeth y Saeson ym mhroblemau / yn helyntion Iwerddon
emellout be. ymhel (â); ymyrryd; busnesa, rhoi ei fys/bys yn y brywes
e. en aferioù un all rhoi ei drwyn/ thrwyn ym musnes rhn arall
en em e. symud, cyffro
e-menn? adf gof. ble?
e-mesk ardd. ymysg, ymhlith, yng nghanol
en o mesk yn eu mysg, yn eu plith, yn eu canol
e-metou ardd. ymysg, ymhlith, yng nghanol; yng nghwmni
en o metou yn eu mysg, yn eu plith, yn eu canol; yn eu cwmni
emeur bf pres. amhers. bezañ gw. rhediad
emeve bf ddiffygiol meddwn i
emez- gw. eme
emezon; emezout; emezañ; emezi; emezomp; emezoc'h/emit; emezo/ emeze meddwn i; meddet ti; meddai fe/fo; meddai hi; meddem/medden ni; meddech chi; medden nhw
hennezh, emezi, en neus ur bern dle mae hwnna, meddai, dros ei ben a’i glustiau mewn dyled
emgann g. -où brwydr, cad, ymladdfa
tachenn an e. maes y gad/frwydr
emgannañ be. ymladd, rhyfela
emganner g. -ien ymladdwr, ymgyrchwr
emgar a. myfïol, egoïstaidd; hunanol
emgarantez b. myfïaeth, egoïstiaeth; hunanoldeb
emgav g. -ioù oed, trefniant (i gwrdd â rhn)
emginnig be. ymgeisio
ul lizher e. llythyr cais (am swydd)
emgleo/emglev g. -ioù dealltwriaeth, cytundeb; cyfamod; trefniant
e. zo etrezo mae cytundeb rhyngddyn nhw, maen nhw wedi cytuno
emichañs1 adf mae'n siŵr, mwy na thebyg; efallai
e. e c’helli dont mae’n siŵr y gelli ddod, siawns na elli di ddod; efallai
emichañs2! adf wrth gwrs!
emit ffurf 2. ll. eme qv.
petra e.-c’hwi a vo graet dezho beth meddech chi gaiff ei wneud â nhw? beth wneir â nhw yn (ôl) eich barn chi?
emlazh g. -où hunanladdiad
emled g. ehangiad, ymlediad
emlusk a. hunanysgogol, awtomatig
emober gram. atblygol
empenn g. -où ymennydd
emporzhiañ be. mewnforio
emren a. hunanlywodraethol
emrenerezh g. hunanlywodraeth, ymreolaeth
emrollañ be. cofrestru
emroüs a. ymrous, defosiynol
emroüsted b. ymroddiad
emsav1 a. manteisiol, buddiol, llesol, o fantais, o fudd, o les; rhad
emsav2 g. -ioù terfysg, gwrthryfel; mudiad
an E. y Mudiad (Cenedlaethol)
emsaver g. -ien gwrthryfelwr, terfysgwr; aelod o fudiad gwleidyddol
E. aelod o’r Mudiad (Cenedlaethol)
An E. papur y Mudiad (Cenedlaethol)
emsavoc’h a. cymh. mwy manteisiol/ buddiol/llesol, o fwy o fantais/fudd/les, gwell
mat eo deomp lenn met e. eo deomp kaozeal mae’n dda/fuddiol i ni ddarllen ond mae’n well / yn fwy buddiol i ni siarad
emsavus a. manteisiol, o fantais
emskiant b. ymwybyddiaeth
emskoulm g. cymhleth (seicolegol)
e. an trec’h cymhleth yr uwchradd
e. an tru cymhleth y taeog
emvod g. -où cynulliad; cynhadledd; cyfarfod; (cref.) cwrdd, cyfarfod; cymanfa
e. kelaouiñ cynhadledd y wasg
e.-bloaz/meur cyfarfod blynyddol/ cyffredinol
e.-dreistordinal cyfarfod arbennig
emwel g. -ioù cyfarfyddiad; cyfweliad
emzalc'h g. -où agwedd; ymddygiad, ymarweddiad; hunan-ddisgyblaeth
emzifenn be. amddiffyn
emzivad g. -ed bachgen amddifad
e. a-berzh mamm/tad plentyn wedi colli’i fam/dad
emzivadez b. -ed merch amddifad
emzivat a. amddifad
e.-rik cwb(w)l/hollol amddifad
en1 ardd. yn; i; ar
e. deiz all pa ddydd/ddiwrnod, y dydd o’r blaen
e. deiz-mañ heddi(w)
e. e c’hourvez yn ei hyd, ar/yn ei orwedd, yn gorwedd
e. e goazez ar ei eistedd
e. e benn noazh yn bennoeth, heb ddim ar ei ben
e. e dort yn ei gwman, yn crymu
e. e gluch(où) yn ei gwrcwd
e. e sav yn ei sefyll, ar ei draed
e. e zoublegoù yn ddau ddwb(w)l (a phlet)
pa vez al loar e. he brasañ pan fydd y lleuad yn llawn
e. ur vouezh yn unsain
en2 ardd. e + bann. bend. an yn y; (i mewn) i'r; ar y
e. hañv yn yr haf
e. iliz yn yr eglwys
mont e. iliz mynd i mewn i’r eglwys
e. noz yn y nos
e. noz-mañ heno
e. tele ar y teledu
e. traoñ islaw, isod; ar/yn y gwaelod
e. tu all (da) yr och(o)r arall (i)
e. tu all d’an hent / d’ar ru yr och(o)r arall i’r heol/hewl, dros y ffordd
en3 rhage. 3 un. g.:en deus; en devoa ayyb. gw. rhediad kaout/endevout
en4 rhage. mewn. 3. un. g. ’i, ei
m’en talvezo deoc’h! fe wnaf i chi dalu am hyn! fe gewch chi dalu (i fi/mi) am hyn!
m’en tou! ar fy llw!
en5 geir. traethl. yn
e. bihan (a finnau/minnau; a thithau ayyb.) yn fach/ifanc
e. klañv hag e. yac’h yn glaf ac/neu yn iach
nag e. klañv nag e. yac’h (nid) yn glaf nac yn iach
e. kriz yn amrwd, heb ei (d)digoni, heb ei bobi/phobi, heb ei goginio/choginio
e. noazh yn noeth
e. poazh wedi’i (d)digoni, wedi’i bobi/phobi, wedi’i goginio/choginio
e. sec’h yn sych
ni a zebr hon boued e. sec’h ’rŷm ni yn bwyta ein bwyd yn sych (h.y. heb ddiod)
e. skuizh yn flinedig
eñ rhage. 3 un. g. e(f), fe, (f)o
en abeg* da udb/d’ub. ardd.
en abeg* ma cys.
enaou: war-e. adf ar gynn
enaouiñ be. cynnau; ennyn; bywiocáu, rhoi bywyd i/yn
enboestañ be. ei roi/rhoi mewn blwch
enbroad g. enbroiz, enbroidi mewnfudwr
enbroañ be. mewnfudo
enbroerezh g. mewnfudiad, mewnfudo
enchelp: en e. adf mewn sling/bandyn (am fraich)
endalc’h g. -(i)où dyletswydd, rheidrwydd; cynnwys
endalc’hen/endelc’her be. dal(a), cadw, cynnwys; amgylchynu; gorfodi
endalc’her g. -ioù cynhwyswr/cynhwysydd; llest(e)r
end-eeun adf (yn dilyn y gair neu ymadrodd y mae’n ei oleddfu) yn gywir/gymwys/ hollol/union; yn anad dim; yn anad ar unrhyw bryd arall; yn anad unlle arall; uwchlaw popeth, yn enwedig, yn arbennig; yn wir, a dweud y gwir
amañ e.-e.
dec’h e.-e. em boa gwelet anezhañ ddoe ddiwetha’ y’i gwelais / y gwelais e
endelc’her be. gw. endalc’hen
endeo adf eisoes
enderv g. prynhawn
endervezh g. -ioù prynhawn (ar ei hyd)
endevout be. y gystrawen feddiant a chynorthwyol
en diwezh adf o'r diwedd; ymhen hir a hwyr
en doare-se adf fel yna, felly
en doare ma cys. fel y
endra cys. tra, cyhyd â
e. vin bev tra bydda’ i byw, cyhyd ag y bydda’ i byw
endro b. -ioù amgylchedd, amgylchfyd
Ministrerezh/Burev/Sekretour an E. Adran yr Amgylchedd
en-dro adf eto, eilwaith; yn ôl
kas an traoù e.-d. anfon y pethau yn ôl; rhoi hwb i bethau; codi hwyl
mont e.-d. dychwelyd, mynd yn ôl; gweithio, troi, (am gloc, peiriant, ayyb.)
a-hed an deiz e vez ar radio o vont e.-d. mae’r radio ymlaen / mae’r radio yn mynd drwy’r dydd (gwyn)
reiñ en-dro dychwelyd, rhoi yn ôl
en-dro da ardd. o gylch, o amgylch, oddeutu
ene g. -où enaid
e don va e. yn nyfnder fy enaid, yng ngwaelod fy mod
eus don e ene o waelod ei galon, o ddyfnder ei fod
korf hag e. gorff ac enaid
me a ra poan d’am e. klevet an dra-se mae’n loes calon gen i glywed hynny
tad-kozh zo faezh betek skoulm an e. mae tad-cu/ taid wedi diffygio/ymlâdd hyd waelod ei fod/bod
eneb g. -où gwrthwyneb; wyneb; cefn (esgid)
an e. kaer y gwrthwyneb yn hollol
an e. zo ken gwir all mae’r gwrthwyneb yr un mor wir
war e eneb ar ei wyneb, wyneb i waered, ben ucha’ isa’
enebadenn b. -où gwrthwynebiad (unigol)
enebenn b. -où tudalen (d)de/b/flaen, wyneb ddalen
enebiezh b. gwrthwynebiad; gelyniaeth; cynnen, anghytundeb
enebiñ be. gwrthwynebu, gwrthsefyll
e. ouzh ub./udb. gwrthwynebu/ gwrthsefyll rhn./rhth, codi/cwnnu/ sefyll yn erbyn rhn/rhth, ymladd/ brwydro yn erbyn rhn/rhth
e. ouzh ub. da ober udb gwrthwynebu i rn wneud rhth
enebour g. -ien gwrthwynebwr/ gwrthwynebydd; gelyn
enebouriezh b. -ioù gelyniaeth
Ened g. Ynyd
Dydd Mawrth* Ynyd
en em geir. atblygol neu gilyddol o flaen berfenw neu ffurf ferfol ym-
e. e. c'houlenn dyfalu, ei holi’i hun(an)
e. e. c’houlenn a ran ha dont a ray/ raio, e. e. choulenn a ran hag eñ e tey/teuio ’rwy’n dyfalu a ddaw e, ys gwn i / tybed a ddaw e?
e. e. dennañ ymdopi, dod i ben â hi
e. e. emellout ymyrryd, ymhèl â
e. e. gavet/gavout (gant) bod (mewn lle); dod, cyrraedd; cwrdd (â); digwydd
e. e. gavet e oan e poent fe gyrhaeddais i mewn pryd
petra zo en em gavet gantañ? beth sy’ wedi digwydd iddo fe?
e. e. glevet/glevout (gant) ub. cytuno (â) rhn
evel ma oa bet e. e. glevet fel y cytunwyd, yn ôl y cytundeb, yn unol â’r cytundeb/trefniant
e. e. lazhañ, e. e. zistrujañ ei (l)ladd ei hun(an), gwneud diwedd arno/arni’i hunan, gwneud amdano/amdani’i hun, cymryd ei fywyd/bywyd, cyflawni hunanladdiad
e. e. ober (diouzh) cyfarwyddo/ ymgyfarwyddo (â)
e. e. ouestlañ ymdynghedu, ymgysegru
e. e. silañ sleifio, llithro’n llechwraidd
e. e. vodañ ymgasglu, crynhoi, dod at ei gilydd, dod ynghyd
e. e. walc'hiñ ymolch(i)
e. e. zibab ymdopi
e. e. zifretañ ymgodymu, ymdopi
e. e. ziskouez ymddangos
en enep adf i'r gwrthwyneb
enep1 a. gyferbyn; gwrthwyneb
an tu e. yr och(o)r anghywir, och(o)r fewn (dilledyn/pilyn)
an tu-e., ar gostezenn-e. yr wrthblaid
enep-2 rhagdd. gwrth-
e.-demokratel gwrth-ddemocrataidd
e.-gwennelour gwrth-hiliol
e.-nukleel gwrthniwclear
enep da ardd. yn erbyn, yn groes i
e. da biv? yn erbyn pwy?
e. d’he zud yn groes i’w rhieni
energiezh b. ynni; egni
e. nukleel ynni niwclear
enez1 b. -i cywennen
enez2 b. inizi ynys (gydag enw)
E.-Vanav Ynys Manaw
E.-Von Ynys Môn
enezad g. enezidi ynyswr
enezenn b.-où ynys
enezour g. -ien ynyswr
engalv g. -ioù galwad; apêl
lez-e. llys apêl
engehentañ be. cenhedlu
engortoz g. adf. yn disgwyl; yn y gobaith
e. ma teufe gan ddisgwyl / yn y gobaith y deuai
bezañ e. (da) disgwyl, aros (am); gobeithio
ne oan ket e. eus se ’doeddwn i ddim yn disgwyl hynny
engouestlañ be. ymrwymo, ymgysegru
engravadur g. -ioù ysgythriad, engrafiad, arysgrif(en)
engravañ be. ysgythru, engrafu; arysgrif-ennu
engraver g. -ien ysgythrwr, engrafwr; arysgrifwr
engroez g. -ioù torf, tyrfa
enk a. cul; cyfyng, caeth, llym
bezañ e. war ub. bod yn gyfyng/galed ar rn
eno e oa e. warnon ’roedd hi’n gyfyng/galed arna’i yno
re e. eo ar gwele mae’r gwely yn rhy gul
enkadenn b. -où cyfyngder, argyfwng, anhawster, enbydrwydd, trafferth, helynt, (ffig.) cornel, (ffg.), twll (ffig.)
enkañ be. culhau; cyfyngu ar, gwasgu
enkardiñ gw. inkardiñ
enkefiañ be. newid (siec); derbyn (arian); cael (cot(en), crasad, curfa, cweir)
enklask1 be. ymchwilio, chwilio
enklaskit pizh chwiliwch yn fanwl
enklask2 g. -où ymchwil; ymchwiliad, ymholiad
ober enklaskoù ymchwilio, astudio, gwneud ymchwiliadau/ymholiadau
enklasker g. -ien ymchwilydd, ymchwiliwr
enkorfadur g. ymgnawdoliad
enkorfañ be. ymgnawdoli
enkrez g. -ioù ing, gwewyr meddwl; gofid, pryder, ofn; gwewyr marw(olaeth)
goude an e. e teu levenez nid oes (g)allt heb oriwaered, ‘fe ddaw eto haul ar fryn (nid ydyw hyn ond cawod)’, fe ddaw hindda wedi drycin, cadw frigyn îr yn dy galon a daw’r adar i ganu eto
n’eus tamm e. warnañ ’dyw e ddim yn poeni/ gofidio dim
enkrezet abf gofidus, pryderus, aflonydd/ anesmwyth ei (h)ysbryd, mewn gwewyr meddwl
enlakaat be. cynnwys; ychwanegu
enlouc'had g. -où argraff, gwasgnod
ennon; ennout; ennañ; enni; ennomp; ennoc'h, enno/enne ardd. gw. rhediad en
betek/etrezek/war-du/war-zu ennon h.a. (hyd) ata’ i ayyb.
berv/mesk ennañ/enni yn llawn bywyd/cyffro
eno adf yno, yn y lle hwnnw
dre e. yno, o gylch (yno)
enoe g. blinder, diflastod; poen, trallod
enoeet abf enoeiñ qv. diflas, wedi blino/diflasu/alaru /syrffedu
e.-marv enbyd/dychrynllyd/ofnadwy/ sobor o ddiflas, wedi diflasu/syrffedu’n llwyr, wedi alaru/blino’n lân, wedi cael llond bol(a)
enoeiñ be. blino, diflasu, alaru, syrffedu, poeni
enoeus a. diflas, annifyr, blinderus, poenus
enor g. -ioù anrhydedd, braint
en e. d’ub. i anrhydeddu rhn, er anrhydedd i rn
ro e. d’az tad ha d’az mamm anrhydedda dy dad a’th / a dy fam, anrhydedda dy rieni
redek war-lerc’h enorioù ceisio/ chwenych anrhydeddau, bod yn uchelgeisiol
enoriñ be. anrhydeddu
enorus a. anrhydeddus
enporzhiañ be. mewnforio
enrolladur g. -ioù recordiad
enrollañ be. cofrestru, ymaelodi; listio; recordio
ensavadur g. -ioù sefydliad, canolfan (ymchwil, ayyb.)
ensell g. arolwg
ensellañ be. arolygu; archwilio
enseller g. -ien arolygwr; archwiliwr
ensellerezh g. arolwg, arolygiad
ensellet/ensellout be. arolygu; archwilio
ensilañ be. treiddio, ymdreiddio
enskrivadenn b. -où, enskrivadur g. -ioù arysgrif(en); recordiad
enskrivañ be. arysgrifennu; cofrestru, ymaelodi; listio (milit.); recordio
e. er Skol-Veur cofrestru yn y Brifysgol
ent geir. traethl. yn
e. pizh yn fanwl; yn ofalus
enta adf ynte(u), felly
entanañ be. rhoi ar dân, tanio; ysbrydoli
entanet abf wedi’i r(h)oi ar dân, wedi’i danio/thanio, tanbaid, angerddol, brwd; llidus
entanus a. llosgadwy, hawdd ei (l)losgi, hylosg; tanllyd
entent(iñ) be. gwrando (ar reswm); deall, dilyn; bwriadu
e. ouzh ub. gofalu am rn, edrych ar ôl rhn, gwarchod/carco rhn; gweini ar rn (claf)
enteuziñ be. integreiddio
entre gw. etre
entremar g. ansicrwydd, penbleth, cyfyng-gyngor
bezañ/chom en/war e. bod mewn penbleth / cyfyng-gyngor, bod/cloffi rhwng dau feddwl
entrezañ, ayyb. gw. etrezañ, ayyb.
en ur (geir. o flaen be.) wrth; dan, tan
e. u. ganañ dan/tan ganu
e. u. goshaat wrth heneiddio
e. u. ober daou viz / tri miz o fewn dau fis / tri mis
en u. ober e gresk wrth iddo dyfu
e. u. zont amañ wrth ddod yma, ar y ffordd yma
kanañ e. u. labourat canu wrth weithio
envel be. enwi, galw; ethol
eñvor b. -ioù cof, atgof
dindan/dre e. ar gof
eñvorenn b. -où atgof
meur a e. llawer atgof, llawer o atgofion
F. Vallée en doa skrivet e eñvorennoù (y)sgrifennodd F. Vallée ei atgofion
eñvoriñ be. dwyn i gof, hel atgofion, cofio
e. ub./udb. cofio am rn/rth
e. war ub./udb meddwl am rn/rth
enzim g. -où ensym
eo1 bf 3 un. pres. myn. bezañ yw, (yd)yw
a-hont e. emañ draw fan ’na/’cw mae e/hi
bara e. a vank din bara sy’i eisiau arna’ i / sy’ arna’ i ei eisiau; ’rwy’n brin o fara
d’ar yaou e. e vez ar marc’had e Lannuon ar ddydd Iau y cynhelir/bydd marchnad yn Lannuon
eo2 adf (ateb cadarnhaol i osodiad neu gwestiwn neg.) ydw(yf), ayyb.; ie; do; oeddwn, ayyb.; bydda’, ayyb.
eoc'h bf 2 ll. dyf. myn. mont ewch; byddwch yn mynd
eog g. -ed eog
Penn-e. brodor/un o G-Kastellin.
eomp bf 1 ll. pres. myn. mont awn; byddwn yn mynd
eon g., eonenn b. -où ewyn, trochion
eonenniñ be. ewynnu
eont bf 3 ll. pres. myn. mont ânt
eontr g. ewythr/ewyrth
e.-kozh hen ewythr/ewyrth
eor1 bf amhers. dyf. mont eir, bydd dyn/rhn yn mynd
eor2 g. -ioù angor
eoriñ be. angori
eost g. cynhaeaf, cnwd
e. puilh a v(ez)o ar bloaz-mañ bydd cynhaea’ da/llewyrchus eleni
emañ e e. diouzh e here mae e’n medi yr hyn a heuodd; (ffig.) mae e’n cael/derbyn ei haeddiant
miz e. mis Awst
eostig g. -ed eos
eostiñ be. cynaeafu, medi
e. a ra ar pezh en deus hadet mae e’n medi yr hyn a heuodd; (ffig.) mae e’n cael/derbyn ei haeddiant
eot bf 2 ll. dyf. myn. mont ewch, byddwch yn mynd
eoul g. -ioù olew
e. moru olew halibwt
e.-douar/-maen/-roc’h petrol
e.-lestr llong/tancer olew
eouliañ be. iro ag olew; oel(i)o, dodi/rhoi/ rhwb(i)o/rhwto olew
Eozen/Eudon epg.
e-pad ardd. yn ystod; am
e-pad ma cys. tra
e-pign adf yn hongian, ynghrog
e-pign ouzh ardd. yn hongian wrth, ynghrog wrth
er1 ardd. e + bann. bend. ar yn y; (i mewn) i'r; ar y
e. bloaz-mañ eleni, y flwyddyn hon
e. gêr gartre’
e. goañv yn y gaea’
e. pellgomz ar y ffôn
e. radio ar y radio
e. skol yn yr ysgol; i mewn i’r ysgol
e.-maez allan, mas, (y) tu allan/fas
e-maez eus ar park allan/mas o’r cae/parc, (y) tu allan/fas i’r cae/parc; (ffig.) dros ben llestri
e.-maez! allan! mas!
e.-maez eus allan/mas o
er2 g. -ed eryr
e-ratre adf. mewn cyflwr da, yn gymen
erbed g. -où cynildeb; argymhelliad, cyngor; dyfais, teclyn
an e. a servicho diwezhatoc’h yng ngenau’r sach y mae cynilo
en e. va/ma zud ar argymhelliad/ gyngor fy rhieni, diolch i’m rhieni
ober diouzh erbedoù ub. gwneud yn ôl argymhellion rhn, gweithredu yn unol â chynghorion rhn, dilyn cynghorion rhn
erbeder g. -ien un sy’n byw’n gynnil, un darbodus, un yn edrych yn llygad y geiniog; cyfryngwr (rhwng unigolyn a gwrthrych ei serch; rhwng un a’i Dduw)
erbediñ be. arbed; bod yn ddarbodus, cynilo, tolio; gofalu am, edrych ar ôl; eiriol (ar; dros), cyflwyno, cymeradwyo; ymddiried (i; yn), rhoi yng ngofal; crefu/ymbil/ymhŵedd/ eiriol ar; cofrestru (llythyr, parsel); ailofyn, ymbil eilwaith
e. an amann tolio’r menyn
e. e wenneien cynilo’i geiniogau, gofalu am / edrych ar ôl ei arian
e. e ene da Zoue cyflwyno/ymddiried/cymynnu ei enaid i Dduw, rhoi ei enaid i ofal / yng ngofal Duw
e. Doue evit keizh vugale ar bed eiriol ar Dduw dros blant truenus y byd
e. keizh vugale ar bed da Zoue cyflwyno plant truenus y byd i Dduw
an hini a erbed e sec’hed a erbed e yec’hed nac yf ond i dorri syched
en em e. ei (h)arbed ei hun(an); ei gyflwyno/chyflwyno’i hun(an)
en em e. ouzh ub; en em e. da ub. ymddiried yn rhn; ymddiried i rn
erbedet abf erbediñ qv.
n’eo ket ar re a vez e. a ya da gozh nid y sawl a gaiff eu cysgodi/gwarchod/tolach a fydd byw yn hen
ne vez ket e. va/ma zreid gant va/ma fenn ’dyw fy mhen i’n arbed dim ar/o fy nhraed
erbet adf gw. ebet
erc'h g. eira
e. er bloaz kozh a dalvez bara (- e. e miz C’hwevrer a dalvez teil er parkeier) blwyddyn o eira blwyddyn o lawndra, (tir o dan ddŵr : prinder) tir o dan eira : bara, eira Ionawr : bara
e bloavezh an e. du pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan fydd y moch yn hedfan, pan ddaw ’Dolig yn yr haf
liv an e. zo warni/ganti mae graen/golwg eira arni
ober e. bwrw eira
ur bluenn e. pluen/plufyn eira
e.-teuz eirlaw
ere g., ereenn b. -où rhwymyn; cwlwm, dolen gyswllt, cyswllt, cysylltiad
ereoù karantez rhwymau cariad
en ereoù mewn rhwymau; mewn cyffion
ereadurel a. cystrawennol
ereadurezh b. -ioù cystrawen
eren be. rhwymo; clymu; llyffetheirio, rhoi/dodi ynghlwm / yn sownd; cysylltu (â’i gilydd), cyd-gysylltu
erer1 g. -ed eryr
erer2 ll. arar qv.
erevent ll. aerouant qv.
erez b. cenfigen, eiddigedd
erfin adf o'r diwedd, ymhen hir a hwyr
e.! o’r diwedd! wel! felly!
ergentaou adf yn ddiweddar, ychydig (amser) yn ôl; gynnau fach, y bore 'ma (yn y gorffennol), yn gynharach (heddiw)
erien g. -où ymyl (rhywbeth crwn), cantel
e. an tog cantel yr het
e. ar grampouezhenn ymyl(on) ffroisen/ crempogen/pancosen
erlec’hiañ be. dodi/gosod/rhoi (un arall) yn lle, amnewid, newid
ermin g. -où ffwr ermin/carlwm; nod du y carlwm
erminig g. -ed carlwm
erminiget abf yn/wedi ei (h)urddo â’r ‘Ermin’
ermit g. -ed meudwy
ermitaj g. -où cell meudwy
erru a., erruet abf erruout qv. wedi dod, wedi cyrraedd; wedi mynd; wedi aeddfedu, yn aeddfed
e. eo an deiz mae (hi) wedi dyddio/ gwawrio, mae’n ddydd
e. eo an noz mae (hi) wedi nosi, mae’r nos wedi dod, mae’n nos
e. eo (da vezañ) kozh mae wedi heneiddio
e. eo skañv e yalc’h mae’i boced yn wag, mae (e) wedi gwario/hala’r cwb(w)l
e. on! ’rwy’n dod!
e. ’oa pell ’roedd e/hi wedi mynd yn bell / ymhell
e. ’oa pell anezhi ’roedd hi wedi mynd yn hwyr
e. treut wedi teneuo, wedi mynd yn denau, wedi colli pwysau/tir (ffig.)
e. war an oad bod wedi cyrraedd oedran teg / gwth o oedran
bezañ e. fall gant ub. cael derbyniad/ oeraidd gan rn, bod heb gael derbyniad/croeso gan rn, bod yn annerbyniol gan rn, heb fod yn dderbyniol/gymeradwy gan rn, heb fod yn ffafr rhn
bezañ e. mat gant ub. cael derbyniad/ croeso (brwd) gan rn, bod yn dderbyniol/gymeradwy gan rn, bod yn ffafr rhn
pa e. ur c’holl en ti ec’h e. daou pe dri ’does dim dau heb dri, ’does dim dwywaith heb dair
petra zo e.? beth sy’ (wedi digwydd)? beth sy’n bod?
un den e. dyn wedi llwyddo / wedi gwneud yn dda (yn ariannol) / wedi ymgyfoethogi / wedi gwneud ei ffortiwn
erruout (e) be. cyrraedd, dod (i)
e. gant ub. cwrdd â rhn
erv b. irvi cwys, grwn; llain o dir âr; cae bach
da bep hini da gas e e. da benn rhaid i bob un dorri’i gwys ei hun (hyd y pen draw)
kas an e. da benn! dal ati!
ervat adf yn dda, yn iawn, yn burion, yn gywir; yn llwyr; yn ofalus
debr da voued e.! bwyta/byt dy fwyd yn iawn!
gouzout e. gwybod yn iawn / i sicrwydd
kousk e.! cwsg yn dawel!
lenn al lizher e. darllen y llythyr yn llwyr / yn ofalus
me a oar se e. fe wn i hynny’n burion/iawn
pa lavaran/lavarin e. yn hytrach, a bod yn (fanwl) gywir, a dweud y gwir
Erwan epg. Iwan, Yeun, Youenn, Cheun, Eozen, Ivon Yves (Ffrg)
sant E. nawdd sant Llydaw, nawdd sant y cyfreithwyr a’r tlodion
esa(e) g. -où, taol-esa(e) g. -ioù-esa(e) ymgais, cais
esaeañ be. ceisio, gwneud ymgais; profi; ffit(i)o, gwisgo (er mwyn gweld a ydyw dilledyn yn ateb/ffit(i)o), trio
esañs g. arogldarth, thus; petrol
aour, e. ha mirr aur a thus a myrr
dister/red eo laka(a)t e. er wetur rhaid dodi/ rhoi petrol yn y car
esaouenn b. -où gofod; saib (cerdd)
e-sell (a/eus) ardd. yn disgwyl
bezañ e-s. a/eus ub./udb. disgwyl rhn/rhth
ne oamp ket e-s. a se ’doeddem ni ddim yn disgwyl hynny/hynna
e-sell (da) ardd. yn bwriadu
bezañ e-s. (da) bwriadu, gobeithio
e-ser ardd. (+ be.) wrth, tra'n
kanañ e-s. labourat canu wrth weithio
eskeb ll. eskob qv.
eskell ll. askell qv.
eskell-kroc’hen ll. askell-krochen qv.
eskemm(añ) be. cyfnewid, trwco, ffeirio
e. lizheroù gant ub. gohebu â rhn
eskemm g. -où cyfnewid; cyfnewidfa
en e. yn gyfnewid; i’r gwrthwyneb
eskemmadenn b. -où cyfnewidiad, trwcad
eskemmdi g.-où cyfnewidfa stoc
eskemmer1/eskemmour g. -ien cyfnewidiwr
eskemmer2g. -ioù ffwrwm/mainc waith; isl, ffrâm, trestl
eskern ll. askorn qv.
da bep hini / pep hini en deus e c’houd - evel-se emaomp toud : logod d’ar c’hazh eskern d’ar chas, da bep hini e vlaz : e. d’ar chas logod/pesked d’ar c’hazh pawb at y peth y bo, pawb â’i ddiléit/ffansi, llong i longwr a melin i felinydd; melys i bawb ei bleser
hennezh n’eo ken ur sac’had e. (anezhañ), n’eus mui nemet kroc’hen war e e. ’dyw e’n ddim ond croen ac esgyrn, mae e fel (y)sgerbwd (o denau)
e-skeud1 ardd. wrth/yn och(o)r; ar ben, yn ychwanegol at, ynghyd â, yn ogystal â; yn sgîl, yr un pryd (â)
e-s. se och(o)r yn och(o)r â hynny; yn sgil hynny, (o) dan ’r un, yr un pryd; ar ben/ yn ychwanegol at / ynghyd â / yn ogystal â hynny
e-skeud2 (+ e) cys. gan mai/taw, yn rhinwedd y ffaith mai/taw
e-skeud ma cys. drwy, gan; o achos, oherwydd, oblegid
eskibien ll. eskob qv.
eskimo g. -ed esgimô
e-skoaz1 adf mewn cymhariaeth, wrth/yn ei (h)och(o)r
e-skoaz2 ardd. o gymharu â, wrth/yn och(o)r
e-skoaz ma cys. o’i gymharu â fel y
eskob g. -ed, eskeb, eskibien esgob
eskopti g. -où p(a)las yr esgob; esgobaeth
e-skourr adf yn hongian, ynghrog; ar ei hanner, heb ei orffen; wedi’i (g)ohirio
e-skourr ouzh ardd. yn hongian wrth, ynghrog wrth
eskuit a. chwim, chwimwth, ystwyth
eskumunugañ be. esgymuno/ysgymuno
esmae g. cyffro, teimlad, emosiwn; syndod
ne ra e. ebet ’dyw e ddim yn cyffro,’does dim cyffrad ynddo fe
esmaeañ be. cyffro(i); cyffwrdd â
espar a. eithriadol
esper g., esperañs b. gobaith
esperanteg g. Esperanteg
esperantek a. esperanteg, yn yr iaith esperanteg
esperiñ/esperout be. gobeithio
espern be. achub, arbed; cynilo; tolio
e. an amann tolio’r menyn
e. e arc’hant cynilo/cadw’i arian, bod yn ofalus â’i arian
e. e vuhez achub/arbed ei fywyd
espern g. cynilion
kef-e. banc cynilo/cynilion
pod(ig)-e. cadw-mi-gei
esperner g. -ien arbedwr, cynilwr
espernus a. darbodus, cynnil; rhad; rhadus
esporzhiañ be. allforio
estaj g. -où llawr (adran o adeilad)
an e. kentañ y llawr cynta’
en trede e. ar y trydydd llawr
un ti a dri e. tŷ trillawr
estajerenn b. -ou astell, silff
estell ll. astell qv.
e-stlabez adf ar wasgar, mewn anhrefn, yn llanast’, yn sang-di-fang
estlamm1 a. rhyfeddol, syfrdanol
estlamm2 g. rhyfeddod, syfrdandod, syndod
estlammadenn b. -où ebychiad
estlammet abf estlammañ qv. syfrdan, syn, wedi'i syfrdanu, wedi'i synnu; yn llawn edmygedd
chom e. (dirak) rhyfeddu (at), edrych yn llawn edmygedd (o; tuag at)
estlammiñ be. ebychu, rhyfeddu, syfrdanu, synnu, peri syndod; edmygedd
estlammus a. rhyfeddol, syfrdanol
e-stok e gorf adf yn ei hyd
eston1 a. ac adf syfrdanol; rhyfeddol
e. e reas berzh llwyddodd yn syfrdanol/ syndod/rhyfeddol (o dda), daeth yn ei flaen/ blaen yn syfrdanol/syndod/rhyfeddol o dda
e. eo bouzar mae’n enbyd/sobor/rhyfeddol o drwm ei glyw
bras-e. anferth(ol), enfawr, enbyd/dychrynllyd/ ofnadwy o fawr, digon mawr i alw ‘chi’ arno
brav-/kaer-e. eo da welet/welout mae’n rhyfeddol/anghyffredin o hardd, mae’n hardd i’w ryfeddu, mae’n siew i’w (g)weld
mat-e. syndod/syfrdanol/rhyfeddol/ hynod/od o dda
teñval-e. enbyd/dychrynllyd/ofnadwy o dywyll
eston2 g. rhyfeddod, syndod; hynodrwydd
mat eo - un e. mae’n hynod/od o dda
estonañ be. syfrdanu, synnu, rhyfeddu, taro’n fud/segur (ffig.)
estonet abf estonañ qv. syfrdan, syn, hurt, wedi'i syfrdanu/synnu/hurt(i)o, wedi’i daro/tharo’n fud/segur (ffig.)
e. krak on ganit ’rwy’ i wedi fy syfrdanu’n enbyd gen’ ti, ’rwyt ti wedi fy synnu’n fawr
estrañjour1 a. dieithr/dierth; estron
estrañjour2 g. -ien dieithryn; estron
estregedoc'h, estregedomp, estregedon, estregedout ardd. gw. estreget
estreget ardd. ar wahân i, ac eithrio, ond, oddieithr; mwy na, rhagor na
estregetañ, estregeti, estregeto/estregete ardd. gw. estreget
estren1 a. estron; dieithr/dierth; tramor; o bant
broioù e. gwledydd estron; gwledydd tramor
estren2 g. -ien estron; tramorwr; dieithryn, dyn dieithr/dierth
estrenien krenn/a-grenn/rik estroniaid llwyr/ hollol
estrenvan b. adfyd; cystudd; ing, loes, poen, trallod
estreved b. -où, -ier stryd/ffordd/hewl gefn/ fach
eta, 'ta adf felly, ynte(u)
e-tailh1 ardd. fel, megis, yn debyg i
debriñ a rae e-t. un aneval ’roedd yn bwyta fel anifail
e-tailh2 adf yn siŵr, yn sicr, yn ddi-os, yn bendifaddau, yn ddiamau; mewn ffordd (i), yn ab(a)l (i), yn barod (i); yn ddibrin, yn helaeth
boued a oa eno e-t. ’roedd digonedd o fwyd yno, ’doedd dim prinder bwyd yno
don’t a ray/raio e-t. fe ddaw yn bendifaddau/ ddiamau
bezañ e-t. da ober udb. bod yn abl/atebol i wneud rhth, gallu gwneud rhth; bod yn barod i wneud rhth; bod mewn perygl o wneud rhth; bod ar fin gwneud rhth
bezañ e-t. da goll udb. bod mewn perygl o golli rhth
ne oa ket e-t. da vont ’doedd e/hi ddim yn gallu mynd, ’doedd e/hi ddim mewn ffordd i fynd, ’doedd dim modd iddo/iddi fynd
e-tal ardd. gyferbyn â, yn wynebu; o flaen, wrth, ger, gerllaw, ar bwys, wrth och(o)r; o gymharu â
e-t. an iliz gyferbyn â’r eglwys
e-t. an tan wrth / o flaen y tân
e-t. e c’hoar o’i gymharu â’i chwaer
eternel a. tragwyddol
etev g. -ien, etivi boncyff (tanwydd), pentewyn
etnek a. ethnig
e-touesk/-touez ardd. ymhlith, ymysg, yng nghanol
e-t.ar muiañ drein emañ ar gaerañ rozenn hardd blodau’r eithin eithr ymhlith drain llymion y tyfant
en hon t. yn ein plith/mysg/canol
en ho t. yn eich plith/mysg/canol
en o zouesk/zouez yn eu plith/mysg/ canol
dont en hon t. dod i’n plith / i’n mysg / i’n canol
etrama, etramek ardd. tua, tuag at, i gyfeiriad
etre1 a. canol, canolig, canolradd; cyffredin; cymedrol, rhesymol (pris)
ar re e. y rhai (o faint) canolig
skol-e. ysgol ganolraddol/uwchradd
etre2 ardd. rhwng
e. div gaoz (ffig.) rhwng cromfachau (ffig.)
e. Doue ha me, e. va/ma fenn ha va/ma zok, e. va/ma hiviz ha va/me chouk rhyngof i a fi/mi fy hunan
e. krochedoù/klochedoù rhwng cromfachau
bezañ e. c’hoant-dic’hoant, bezañ e.’n daou / e. daou soñj bod/cloffi rhwng dau feddwl, bod mewn penbleth / cyfyng-gyngor
komz e. ma/va hiviz/roched ha ma/va chouk / e. Doue ha me va-unan
soñjal e. e dok hag e benn
etre- rhag. rhyng-
etrebroadel a. rhyngwladol, rhyng-genedlaethol
etrekeltiek a. rhyng-geltaidd, Celtaidd
etremek ardd.tua, tuag at, i gyfeiriad
etretant adf yn y cyfamser
etrevroadel a. gw. etreboroadel
etrezañ; etrezi; etrezo/etreze; etrezoc'h; etrezomp; etrezon; etrezout ardd. gw. rhediad etre
etrezek ardd. tua, tuag at, i gyfeiriad
e. ennon, e. ennout, ayyb. tuag ataf i, tuag atat ti, ayyb.
e. Loktudi tua / tuag at / i gyfeiriad Loktudi
e-tro ardd. tua(g), o gwmpas/gylch, marce (ar laf.)
(e-)t. an ugent eus ar miz-mañ tua’r ugeinfed o’r mis hwn/’ma
(e-)t. fin ar c’hantved tua diwedd y ganrif
(e-)t. hanter hent etre Abergwaun ha Caerdydd tua hanner ffordd rhwng Abergwaun a Chaerdydd
(e-)t. Pasg tuag adeg y Pasg
(e-)t. c’hwech eur hanter seizh eur tua hanner awr wedi chwech i saith o’r gloch
(e-)t. Kemper yng nghyffiniau / ar bwys / yn ymyl Kemper, yn agos i G-Kemper
e-tro ma cys. tra, cyhyd ag y
e.-t. m. vin bev tra bydda’i byw, cy(hy)d ag y bydda’ i byw
eukumeniezh b. ec(i)wmeniaeth
eukumenik a. ec(i)wmenaidd
eün gw. eeun
e-unan rhage. g. ei hun(an)
e-u. penn ar ei ben ei hun(an); ar ei liwt ei hunan
un den evitañ e-u. dyn/un hunanol
eur1 b. -ioù awr; amser
amañ n’eus e. ebet ’does dim amser penodol yma ar gyfer gwneud dim, yma ’does neb yn cadw at amserlen / yn cadw llygad ar y cloc, yma ’dyw amser yn golygu dim
da beder e. [i’w ynganu fel dau air da bedéreur] am bedwar o’r gloch
da unneg e. [i’w ynganu fel dau air da unnégeur] vintin / da 11e diouzh ar beure am un ar ddeg (o’r gloch) y bore
da zeg e. noz, da 10e noz am ddeg (o’r gloch) y nos
da bet e.? pryd? faint o’r gloch?
chomet e oa e c’henoù / he genoù war c’hwec’h eur safai/ ’roedd yn gegrwth
emañ o vont da zek eur mae’n tynnu am ddeg (o’r gloch)
kant kilometr(ad) an e. can cilometr yr awr
pet e. eo? faint yw hi o'r gloch? faint o’r gloch yw hi?
seizh e. hanter : hennezh eo ma e. hanner awr wedi saith : dyna’r amser ’da fi / gen i / yn ôl fy wats i
sellet ouzh an e. edrych ar y cloc / yr amser
un e., div e. un o'r gloch, dau o'r gloch
ur pae dre e. tâl yn ôl yr awr
eur2 bf amhers. pres. bezañ ydys
eure bf 3 un. gorff. perff. ober gwnaeth
eured b. -où, eurejoù priodas
den/gwaz an e. priod(as)fab
plac’h an e. priod(as)ferch
eurediñ/eurejiñ be. priodi
euriad b. -où awr (lawn/gyfan / ar ei hyd)
Europa b. Ewrob/Ewrop
Europad g. Europiz Ewropead
europat/european a. Ewropeaidd, o Ewrop, yn perthyn i Ewrop
eürus a. hapus; gwynfydedig, gwyn ei fyd/byd
pinvidik n’eo netra : bezañ e. eo ar gwellañ nid arian yw popeth, ’dyw cyfoeth ddim bob amser yn golygu hapusrwydd
eürusaat be. llonni
eürusted b. hapusrwydd
n’eo ket er bernioù leve emañ an e. nid arian yw popeth
eüruzamant adf yn ffodus, drwy lwc
eurvad b. lwc (dda)
kaout an e. bod yn ffodus/lwcus
eurvezh b. -ioù awr
chom un e. pe ziw aros (am) awr neu ddwy
un e. peoc’h (un) awr o dawelwch/lonyddwch /heddwch
eurvezhioù-pad am oriau (bwy’i gilydd)
eus1 ardd. o
e. a gostez Konk Leon o bwys/ymyl/gerllaw Konk Leon
e. an dibab, e. ar c’hentañ o blith y goreuon, ardderchog, campus, penigamp, gwych, rhagorol, siort orau, anfarwol (ffig.)
e. an eil d’egile/d’eben o’r naill i’r llall, o un i’r llall
e. an eil sklerijenn d’eben o godiad haul / o doriad gwawr hyd fachlud haul, o fore (gwyn) tan nos
e. an tu all d’ar mor o dramor, o dros y dŵr/môr
e. ar c’hentañ o’r goreuon, siort orau, ardderchog, campus, penigamp, gwych, rhagorol
e. ar re gaerañ o blith yr hardda’, yr hardd o’r hardda’
e. Breizh / e. a Vreizh (ar laf.) o Lydaw
e. dek e. da greisteiz o ddeg o’r gloch tan ganol dydd
e. e washañ gymaint ag y gallai, hyd eitha’ ei allu (er drwg)
e. e wele o’i wely
e. e vicher /he micher o ran ei (g)alwedigaeth/ (g)waith
e. kreiz kêr o ganol y dre’
e. ma gwellañ gorau galla’ i, hyd eitha’ fy ngallu (er daioni)
e. peseurt tu e teu an avel? ym mha gyfer y mae’r gwynt?
an dekved devezh e. ar bloaz y degfed dydd o’r flwyddyn
an hanter e. e batatez a zo brein mae hanner ei dato/datws yn bwd(w)r
ar c’heloù e. e varv y newyddion am ei farw(olaeth)
ar c’hoshañ e. an tri yr hyna’ o’r tri
bezañ anaoudek e. udb. gwybod am rth, bod yn ymwybodol o rth
dont e. ul lec’h bennak dod o rywle
iñfirmierez e. he micher nyrs wrth / nyrs yn ôl ei galwedigaeth
kouerien a oa (e.) e dud gwerinwyr/gwladwyr oedd ei rieni
n’ho peus ket a soñj e. ar person kozh ’dych chi ddim yn cofio’r hen offeiriad
ober goap e. ub. gwneud sbort am ben rhn, cael hwyl am ben rhn, chwerthin am ben rhn
ne vez ket savet ur c’hleuz e. un tu hepken mae dwy och(o)r i bob dalen/ stori
pegeit emañ ho ti e. ar gar? pa mor bell mae eich tŷ o’r orsaf? faint o ffordd sy’ o’ch tŷ i’r orsaf?
pegeit zo e. Kerdiz betek Abertawe? faint o ffordd sydd o Gaerdydd i Abertawe?
pell emañ Lesneven e. ar porzh-mor? ydy Lesneven yn bell o’r porthladd?
eus2 bf 3 un. pres. myn. bezañ oes
bez' ez e.. . . mae 'na . . .
tud zo? bez’/hag ez e. oes yna bob(o)l? oes, mae yna (bob(o)l)
erru ez e. tud mae yna bob(o)l wedi cyrraedd; mae torf/tyrfa wedi dod
n’e. den ebet a ve par dezhañ, n’e. ket da vont warnañ, n’e. ket en tu all dezhañ, n’e. ket evitañ ’does mo’i debyg/well/ragorach, ’does neb i’w gymharu ag e
n’e. ket a blas amañ evidomp ’does dim lle yma i ni
n’e. ket amzer evit mont di ’does dim amser i fynd yno
n’e. ket a vugale / n’e. bugel ebet ’barzh an ti-se ’does dim plentyn (o gwb(w)l) yn y tŷ yna
n’e. ket a sukr, n’e. tamm sukr ebet ’does dim siwgwr (o gwb(w)l)
n’e. ket ezhomm a holen ’does dim eisiau halen
n’e. mar/douetañs ebet ’does dim amheuaeth o gwb(w)l, ’does dim dwywaith
Euskadi : Bro E. b. Gwlad y Basg
Euskarad g. Euskariz Basgiad
euskareg g. Basgeg
euskarek a. Basgeg, o Wlad y Basg, yn perthyn i Wlad y Basg
euvriñ be. llyncu; sugno, amsugno; gweithredu
euzh g. ffieidd-dod, atgasedd; arswyd, braw, dychryn, aeth; erchylltra
e. am eus outo maen nhw’n ffiaidd/atgas/ wrthun yn fy ngolwg i; maen nhw’n gas gen i, ’rwy’n eu ffieidddio, maen nhw’n troi arna’ i, maen nhw’n codi cyfog arna’ i
euzhiñ be. arswydo; crynu
laka(a)t a ra ac’hanon da e. mae’n hala aeth/arswyd/ysgryd arna’ i
euzhus a. ffiaidd, atgas, cyfoglyd, gwrthun, esgymun; arswydus, brawychus, echrydus, erchyll, ofnadwy, dychrynllyd, aethus; rhyfeddol; anferth
euzhvil g. -ed anghenfil
Eva epb. Efa
evach/evaj g. -où diod, yfwch, peth yfed
evañ/evet be. yfed; yfed diod feddwol / diodydd meddwol; (ffig.) drachtio (ffig.)
e. a-rez toupig yfed i lawr ar ei dalcen/ thalcen
e. betek an drenkenn ziwezhañ (ffig) yfed y cwpan i’r gwaelod (ffig.)
e. da yec’hed ub. yfed i iechyd da rhn, yfed iechyd da i rn
e. a-rez toupig, e. e vanne hep diskrog/ hep distokañ / d’un taol-lonk / en ul lonkadenn / en ur c’hrogad / en un takad, e. stag-penn, e. e werennad kuit da zistokañ diouti yfed ei ddiod ar ei dalcen
e. evel un toull goz yfed fel ych
an neb en deus evet a evo, dre ma ever e teuer itik wedi yfed syched sy’
diwar an e. re e tarzh ar wirione yn y gwin y ceir y gwir, mae’r gwir yn y cwrw
mat/reizh da e. yn iawn/(d)diogel i’w yfed, yfadwy
evapl a. iawn/diogel i’w yfed, yfadwy
eveek a. doniol, digri’; (y)smala, hurt, chwerthinllyd; rhyfedd, hynod, od; maldodus, mursennaidd, ffuantus, ymhongar
evel ardd. fel, tebyg i; o ran
e. arrebeuri eo dister ar gont o ran celfi/dodrefn go ddistadl / braidd yn brin / hytrach yn llwm / pur dlawd oedden nhw
e. braster o ran maint
Bro-Gameroun a zo anezhi, e. braster, pemp lodenn war c’hwec’h eus ar Frañs mae’r Camerŵn, o ran maint, yn bum rhan o chwech Ffrainc
e. tennañ amann/panez euz gouzoug ur c’hi fel tynnu caws o fola ci, fel cael gwaed mas o garreg
e. un targazh er ribod fel hwch mewn cae haidd, wrth ei fodd/bodd, wrth fodd ei galon/chalon, yn ei seithfed nef
laouen e. ar Spered Sant(el), seder e. pemp gwenneg/kwennek mor llawen â’r gog, mor hapus â swllt
e.-e. fel y mae, fel yr oedd, heb newid dim arno/arni; didda-diddrwg, gweddol, go lew
e.-hen fel hyn
e.-hont fel yna, felly
e.-just wrth gwrs
e.-mañ fel hyn
e.-se fel hynny/yna, felly
e.-se emañ fel ’na mae (hi), dyna fel y mae (hi)
udb e.-se rhth fel’ny/’na, rhth felly; rhth i’r perwyl hynny/hwnnw
e.-e. fel y mae; fel yr oedd (heb newid dim arno/arni
evel ma cys. fel y(r); (gyda'r amod.) fel pe
e. m’emañ emañ felly / fel yna y mae (hi)
evel pa cys. (gyda’r amod.) fel pe
evelato adf eto i gyd, er/serch hynny, siwt
eveldoc'h; eveldomp; eveldon; eveldout ardd. gw. rhediad evel
evelkent adf ac ebych. eto i gyd, ond, serch hynny, siwt; beth/sut bynnag, ta beth
eveltañ; evelti; evelto/evelte ardd. gw. rhediad evel
even: miz even g. mis Mehefin
ever g. -ien yfwr, potiwr, slotiwr; meddwyn
everiañs b. osgo, cerddediad; ymddygiad, ymarweddiad,
eveshaat (ouzh) be. gwylio, gofalu (am), carco, edrych ar ôl; goruchwylio; arolygu; cadw, gwarchod, amddiffyn
eveshaer g. -ien gwyliwr, goruchwyliwr, ceidwad, gwarcheidwad; arolygwr
evet be. ac abf gw. evañ
evezh g. -iou gofal, sylw
bezañ war e. bod yn ofalus / yn garcus / yn wyliadwrus, bod ar wyliadwraeth
pa vez graet e. pan fydd dyn/rhywun yn cymryd pob gofal, o/wrth fod yn ofalus/ garcus
teurel e. (ouzh) gofalu (am), carco; gwarchod; arolygu; sylwi (ar)
teuler/teurel e. war e gomzoù / he c’homzoù siarad yn ofalus, dewis/dethol ei (g)eiriau’n ofalus, bod yn garcus o’r hyn a dd(y)wed
evezhiadenn b. -où sylw
evezhiadennoù sylwadau
evezhiañ be. gwylio, goruchwylio; astudio; archwilio, arolygu; arsyllu
e. ouzh ub. gofalu am rn, gwarchod rhn, carco rhn
e. ouzh udb. archwilio rhth
evezhiant a. gofalus, gwyliadwrus, carcus
evezhiek a. gofalus, gwyliadwrus, carcus; doeth
evezhier g. -ien goruchwyliwr, ceidwad, gwarcheidwad; arolygwr; arsyllwr
evidoc'h; evidomp; evidon; evidout ardd. gw. rhediad evit
evidon-me - ne ra ket forzh o’m rhan i - ’dyw e’n gwneud dim gwahaniaeth; yn fy marn i - ’does dim gwahaniaeth
evidon-me ne ran foutre-kaer! yn bersonol ’dwy’ i ddim yn poeni dim/taten!
evidon da; evidout da; ayyb. cys. er i fi/ mi; er i ti; ayyb.
evit ardd. i, ar gyfer; er mwyn, dros; (yn gyfnewid) am; er, serch; o ran; yn (ystod); (mewn cymh.) na
e. an deizioù y dyddiau hyn, y pryd hwn; y dyddiau hynny, y pryd hwnnw
e. an dra-se argyfer hynny, am hynny; o ran hynny
e. an noz yn y nos
e. an noz eo klouar a-walc’h mae hi’n fwyn(aidd) heno
kousket mat az-peus e. an noz? a gysgaist ti’n dda neithiwr / yn (ystod) y nos?
e. an-unan er ei fwyn/mwyn ei hun(an), drosto/drosti’i hun(an)
e. ar beure e oa yen ’roedd hi’n oer y bore ’ma / yn (ystod) y bore
e. ar c’houlz/mare ar hyn o bryd, nawr
e. ar goañv n’eus ket bet a erc’h ’fu dim eira (yn ystod) y gaea’ hwn/eleni
e. ar sizun e vo sioul ar mor bydd y môr yn dawel (am / yn ystod) yr wythnos hon
e. ar vugale ne raent foutre-kaer am y plant / o ran y plant ’doedden nhw ddim yn poeni taten (bob)
e. ar wech yn wastad, bob amser
e. bremañ am nawr, am y tro
e. c’hoazh hyd yn hyn
e. den ebet i unrhyw un, er mwyn neb, ar gownt neb
e. doare mae’n (edrych yn) debyg, yn ôl pob golwg/tebyg
e. dresañ ar voger er mwyn / i atgyweirio’r wal; am atgyweirio’r wal
e. e vad dezhañ er ei les (ei hunan)
e. gwir yn wir, a dweud y gwir, mewn gwirionedd
e. kant lur saoz am ganpunt
e. mat am/hyd byth/dragwyddoldeb
e. mann/netra, evit (ur) bennozh Doue am ddim, yn rhad
e. netra i ddim byd, yn ofer
e. o bro dros eu gwld
e. piv eo an alumenn-vioù? i bwy / ar gyfer pwy y mae’r omled? pwy sy’n cael yr omled?
e. se am hynny
nag e. se! ’does dim gwahaniaeth/ots am hynny! ’waeth am hynny!
petra e. se? beth am hynny?
e. troc’hañ/krennañ berr (i dorri stori hir) yn fyr
bezañ e. gallu; bod yn gryfach / yn drech na; bod ar fin
kemer an aval-mañ e. da vreur bihan cymer yr afal hwn i dy frawd bach
n’eo ket e. e deod ’dyw e ddim yn gallu cnoi/dala/rheoli’i dafod
n’int ket e. en em ober ’dyn nhw ddim yn gallu cytuno (â’i gilydd)
n’on ket e. laret deoc’h ’alla’ i ddim dweud wrthych chi
ne rafen an dra-se e. aour nag e. arc’hant (ni) wnawn i mo hynny am arian nac aur / am ffortiwn / dros fy nghrogi
te a gemer ac’hanon e. un inosant? ’wyt ti’n meddwl mai/taw twpsyn wy’ i? ’wyt ti’n meddwl ’mod i’n dwp?
e.-se er/serch hynny
evitañ; eviti; evito/evite rhediad ardd evit
evitañ/eviti da vezañ klañv er/serch ei fod/bod yn sâl/dost/glaf
n’on ket evitañ ’alla’ i wneud dim ag e, mae’n drech na fi/mi, mae y tu hwnt i fi/mi; ’alla’ i ddim cystadlu ag e
ne oa den evitañ war ar vicher sardin ’doedd dim neb tebyg iddo / ’doedd neb i gystadlu ag e am bysgota sardîn
pep hini evitañ e-unan pawb drosto’i hunan
evit da cys. er i
evitañ da vezañ kozh er/serch ei fod yn hen
eviti da vezañ yaouank er ei bod yn ifanc
evit ma cys. fel y
evit na cys. fel na
evlec'h torf. -enn b. coed llwyf ll. llwyfen
evn g. -ed (a)deryn; cymeriad gwreiddiol/ doniol; un cas/drwg; (iaith plentyn) cusan, sws
e.(ig) ar marv, e. garmer/gwern (a)deryn corff, tylluan wen/(y)sgubor
e. Doue dryw
e. du (aderyn y) pâl
e. galver aderyn denu, denwr
hennezh a zo un evn! mae hwnna’n dderyn/ gymeriad! mae hwnna yn ddyn cas/drwg!
ma/va e. bihan! fy nghariad/sidan bach (i)! (wrth blentyn)
ro un e. bihan dezhi! rho gusan fach / sws bach iddi!
un e. noz aderyn (y) nos
e.-kazh gwdihŵ, tylluan
e.-môr aderyn môr
e.-Pêr ehedydd
evned-porzh dofednod
e.-preizh aderyn ysglyfaethus/rheibus
e.-sant-Varzhin glas y dorlan
evnata be. adara, hel(a) adar
evnig g. evnoùigoû aderyn bach, cyw
e. ar marv gw. evn
evnoniezh/evnouriezh b. adareg
evnour g. -ien adarwr, adarydd
ez1 ardd. + rhage. 2 un. yn dy; i'th, i dy
e. kodelloù yn dy bocedi; i’th / i dy bocedi
e. pro yn dy wlad; i’th / i dy wlad
e. torn yn dy law; i’th / i dy law
ez2 geir. bf (o flaen llaf.) y(r)
ket hag eñ e. anavezin anezhañ ’wn i ddim a fydda’ i’n ei (ad)nabod
sur on e. ay d’ar gêr ’rwy’n siŵr yr â/aiff tua thre’
ez3 bf 2 un. pres. myn. mont ei; 'rwyt ti'n mynd
ec’h ez/it ivez? wyt tithau’n mynd?
ez4 geir. traethl yn
e. fresk yn ffres
e. laouen yn llawen
e. leal yn deyrngar, yn ffyddlon
e. trumm yn ddisymwth, yn sydyn
e. vev yn fyw
e. vihan (pan oedd / ac yntau / a hithau) yn fach/ifanc
e.-eeun yn union, yn syth; gyferbyn
e.-eeun da gyferbyn â, yn wynebu
ez- rhagdd. cyn-
ezañs g. arogldarth
ez-eeun adf gw. end-eeun
ezel g. izili aelod
ezen ll. azen qv. .
ezev g. ezivi cylch metal; bwcwl (esgid); gwialen ysgafn/ysgawn
ezfredañ be. diswyddo
digoll e. iawndal diswyddo
ezhec'h ll. ozhac'h qv.
ezhomm g. -où angen, eisiau
e. bras a zo mae angen dirfawr/dybryd, mae dirfawr angen, mae taro/taraf mawr
e. ez eus dilhad d’ar beorien mae galw am ddillad / mae angen dillad i’r tlodion
e. zo ac’hanout mae dy eisiau di
diouzh e. yn ôl yr angen / y gofyn
div eur a vez e. evit mont eus A da E mae eisiau/gofyn dwy awr i fynd o A i E
dre e. o achos / oherwydd bod angen/ eisiau, am fod angen/eisiau
e. a zo glav, e. glav a zo, glav a zo e. mae eisiau glaw
hennezh n’en deus ket e. a sikour ’does dim angen cymorth arno / ar hwnna
kaout e. eus udb. bod ag angen rhth (arno/ arni)
ma vo e. os bydd angen/eisiau, a bod taro/taraf
pa vo e. pan fydd angen/eisiau, pan fydd taro/ taraf, mewn taro/taraf
n’hoc’h eus e. a netra? ’does dim angen/eisiau dim byd arnoch chi?
ober e ezhommoù ateb galwadau natur
petra ho peus e.? beth sydd ei angen/eisiau arnoch chi1/
ezhommeg g. ezhommeien (un) anghenus
ezhommek a. anghenus
ezministr g. -ed cyn-weinidog (yn y llywodraeth)
ezporzhiadur g. -ioù allforiad
esporzhiadurioù ll. allforion
ezporzhiañ be. allforio
ezporzhier g. -ien allforiwr
ezprezidant g. -ed cyn-arlywydd; cyn-lywydd
eztaolet abf ezteuler qv.
eztennañ be. tynnu allan/mas
ezteuler be. amlygu, cyfleu, datgan, mynegi, rhoi mynegiant (i)
ezvezañs b. absenoldeb
ezvezant a. absennol