D
d’ talf. < da1 ardd. qv.
d’an holl i bawb; at bawb
d’an noz yn y nos, liw nos
d’an oad a ugent vloaz, d’e/d’hec’h
ugent vloaz ac yntau / hithau yn ugain oed
d’ar c’houlz-se y pryd hynny, (ar) yr adeg honno/hynny
d'ar gêr (tuag) adre’, tua thre’
d’e soñj yn ei dyb/farn/feddwl/olwg e/o
d’e zek vloaz (pan oedd/fydd) yn ddeg oed;ac yntau’n ddeg oed
eus ul lec’h d’ul lec’h all o un lle / o’r naill le i le arall
da1 ardd. i; er mwyn; am; yn (traethiadol)
d. be vad? i / er mwyn beth? i ba ddiben?
d. bell yn bell, ymhell
d. biv eo ar vantell-mañ? pwy biau’r got/gôt yma?
d. biv out, paotrig? bachgen pwy wyt ti, grwt? mab pwy wyt ti, ’machgen i?
d. c’hortoz i aros, i ddisgwyl
d. c’hortoz (ma vo kavet gwelloc’h) am y tro, yn y cyfamser (hyd nes y ceir gwell)
d. c’houde wedyn, wedi hynny, ar ôl hynny
d. gentañ i ddechrau, yn gynta’
d. grediñ eo mae’n debyg, yn ôl pob tebyg
d. greisteiz ganol dydd, am hanner dydd
d.’m i’m
d.’m zud i’m rhieni; i’m teulu
d. noz yn y nos
bep sul d. noz bob nos Sul
disadorn d. noz nos Sadwrn
d. vat o ddifri’, yn wirioneddol, mewn gwirionedd;, ofnadwy/iawn; am byth
c’hoari d. vat chwarae am arian
dont d’ar gêr d. vat dod adre’ am byth
n’int ket lous d. vat ’dŷn nhw ddim yn wirioneddol frwnt/fudr, ’dŷn nhw ddim yn frwnt/fudr ofnadwy/iawn
d. viken/virviken am byth (bythoedd), yn dragywydd/dragwyddol
d. viz Eost ym mis Awst
d. welet/welout yn ôl pob golwg, o ran golwg, yn ôl pryd a gwedd, yn ôl y wedd allanol, i/o edrych arno/arni
d. welet/welout eo warnoc’h mae’n amlwg ar eich wyneb / yn eich gwedd, mae i’w weld yn amlwg arnoch chi
d. ziwezhañ yn ddiwetha’/ola’, i gloi, i dynnu pen ar y mwdwl (ffig.); y (d)diwetha’, yr ola’
d. ziwezhañ o tont en iliz ha da gentañ o vont er maez y (d)diwetha’ / yr ola’ i gyrraedd yr eglwys a’r cynta’/ gynta’ i fynd allan/mas
d. zont gw. dont
bezañ d. ub. bod yn eiddo i rn
bezañ anvet d. rener cael ei benodi’n bennaeth/rheolwr/olygydd
deus d. zañsal! dere/tyrd i ddawnsio!
en em lak(a)et d. evañ/evet wedi mynd i yfed, wedi mynd i afael y ddiod
gouelañ d. ub. wylo/llefain/cr ar ôl rhn, galaru ar ôl rhn
kemer ub. d. bried cymryd rhn yn ŵr (priod) / yn wraig (briod), priodi rhn
kemer ub. d. waz cymryd rhn yn ŵr (priod), priodi rhn
mont d. fall mynd yn ddrwg; dirywio, edwino, gwaethygu
mont d. get/netra diflannu, mynd yn ddim
ar bloavezhioù aet d. get y blynyddoedd a ddiflannodd /aeth heibio
mont d. labourat mynd i weithio
mont d. seizh eur tynnu am saith o’r gloch, bron yn saith o’r gloch; mynd/ymadael am saith o’r gloch
pakañ d. wreg cymryd yn wraig
pa vo deut d. vab-kaer amañ pan fydd wedi dod yma yn fab yng nghyfraith
reiñ d. ub. d. c’houzout rhoi gwybod i rn, hysbysu rhn, dweud wrth rn
tremen a rae d. sod ’roedd pob(o)l yn meddwl taw twpsyn/twpsen oedd e/hi
da2 a. da, dymunol
bezañ d. evit ub. bod yn dda i rn
bezañ d. gant ub. bod yn dda gan rn / (gy)da rhn
me a gav d. ’rwy’ i wrth fy modd (yn), ’rydw i’n mwynhau/hoffi
da3! adf wir! siŵr (iawn/innau)! bid siŵr!
daoust hag-eñ ne deuy ket da gousket amañ? deuy, da! ys gwn i a ddaw i gysgu yma? daw, mae’n siŵr (o ddod)!
ya d.! (ateb cadarnhaol) ie/do/oedd/ oeddwn/bydd/bydda’ (ayyb.) siŵr! siŵr iawn/innau/Dduw!
nann d.! nage wir (Dduw)! o nage!
da4 bf 3 un. pres. myn. mont ar ôl ne a mar
da5 rhage. bl. 2 un. dy; ’th
d. dad ha d. vamm dy dad a’th fam, dy dad a dy fam; dy rieni
d. grediñ a ran ’rwy’n dy gredu
d. hini dy un di
d. hini gozh dy wraig, dy hen fodan, nacw
d. hini kozh dy hen foi, dy ŵr
d. re dy rai di; dy deulu
diwar d. benn amdanat ti
pa vo deut d. vab-kaer amañ pan fydd dy fab yng nghyfraith wedi dod yma
dabon g. -où clwt, patshyn (ar laf.)
daboniñ be. dodi/rhoi/gwnïo clwt/ patshyn (ar), cyweirio/cweiro
dabo(r)d adf maes o law, cyn bo hir, cyn pen dim, yn y fan/man, chwap, toc, yn union; gynnau fach
dabo(r)d ma cys. man y, gynted ag y
dachoù! ebych. shŵ!
da-dal ardd. o flaen; gyferbyn â
da-douez ardd. i blith/fysg/ganol
dae1 bf 3 un. amherff. myn. mont ar ôl ne a mar âi/elai
dae2 g. -où her
daeañ be. herio, pryfoc(i)o, poeni, pallu gadael/rhoi llonydd (i berson)
dael b. -où dadl, anghydfod, ffrae, cynnen, cweryl; cyfarfod, cynulliad
daelañ be.dadlau
daeloù/daeroù torf. -aouenn b. dagrau ll. deigryn
diredek a rae an d. eus he daoulagad / war he divjod ’roedd y dagrau’n llifo o’i llygaid / i lawr ei hwyneb
leun a zaeloù/zaeroù yn llawn dagrau, yn ddagrau i gyd, a’r dagrau’n llifo, yn foddfa o ddagrau
daer1 g. -où/daeloù deigryn
daer2 torf. -enn b. dagrau ll. deigryn
daeraouiñ be. wylo (dagrau), llefain (dŵr y glaw), crio
gaz d. nwy dagrau
daere g. trai, distyll
en e zaere edo ar mor ’roedd y môr/ llanw ar drai/ddistyll
e-pad an d. yn ei fan isa’/isela’ (am y môr/llanw)
daerenn b. daer deigryn gw. daeloù/daeroù
dafar g. -où digonedd o ddefnydd/ ddeunydd, offer (angenrheidiol), cyfarpar
d. brezel arfau rhyfel
d. jubenniñ cyfarpar/offer cyfieithu
da-gaout ardd. (tuag) at
da-geñver ardd. (tuag) at, ar gyfer, erbyn; adeg
d.-g. ar vakañsoù ar gyfer y gwyliau; adeg y gwyliau
da-gichen ardd. hyd at, ar/i bwys, i/wrth och(o)r/ ymyl
deus d.-g. da vamm dere ar bwys dy fam, tyrd i och(o)r dy fam
deus d’am c’hichen dere ar fy mhwys, tyrd i’m hoch(o)r i / wrth f’ymyl i
da-heul. adf wedyn; yn dilyn, dilynol
da-heul ardd. ar ôl, yn dilyn (amser ac achos), o achos
dahlia g. dahlia
Dahud epb. merch y brenin Gralon yn chwedl ‘Ker-Iz’ (‘Cantre’r Gwaelod’ Llydaw)
dak adf chwap, ar unwaith, yn syth
dal! ebych. a bf 2 un. gorch. delc’her/ derc'hel qv. felly! dal! cymer! dyma (i) ti! hwde!
dalc’h1 a. wedi’i (d)dal(a), wedi’i fachu/ bachu, yn sownd
dalc'h2 g. -ioù dal, daliad; gafael, sylwedd, swmp; dylanwad; meddiant; awdurdod; cadernid; ymarweddiad, ymddygiad; anhawster, problem
an d. a ranke chom atav gantañ ’roedd e’n gorfod bod yn ben / yn geffyl blaen bob amser, ei air e oedd yn ddeddf yn wastad
an danvez-se n’en deus d. ebet ’does dim gafael/swmp o gwb(w)l yn y defnydd yna
aze emañ an d.! dyna'r drwg/ gwaetha’/anhawster/broblem! (yn y) fan’na mae’r glo mân! (ffig.)
e d. ub. ym meddiant rhn, yn eiddo i rn; o dan fawd/bawen rhn, yng ngafael rhn; o dan awdurdod/ddylanwad rhn; ar drugaredd rhn
em d. yn fy meddiant i, yn eiddo i fi/ mi; yn fy ngafael; yn fy ngofal; o dan f’awdurdod i
dindan/edan d. ub. o dan fawd/bawen rhn, yng ngafael rhn; o dan awdurdod rhn, yn atebol i rn; ar drugaredd rhn
n’emañ ket dindan d. den/hini ebet ’dyw e ddim yn atebol i neb
kaout un d. en e c’her/gomz bod â nam / bod ag aflwydd ar ei leferydd
n’emañ ket an dra-se en hon d. ken nid ni sy’n gyfrifol am hynny bellach, nid ein cyfrifoldeb ni yw hynny mwyach
n’eus d. ebet ennañ ’does dim dal yn y byd / o gwb(w)l arno, mae’n dd-ddal/ chwit-chwat/anwadal/ annibynadwy/ fympwyol/oriog; mae’n ddiafael/ ddisylwedd, ’does dim gafael/swmp ynddo fe (am ddefnydd)
d-ouzh-d. yn ffinio / yn cyffwrdd (â’i gilydd), och(o)r yn och(o)r, yn och(o)r/ ymyl ei gilydd
dalc'h3 bf.. 2 un gorch. delc'her/ derc’hel qv.
d. da droad er par! d. da grog! d. krog! d. mat! dal dy afael! dal dy dir!
dalc’h- bôn delc'her/derc’hel qv
dalc’her1 g. -iendaliwr; perchen
d. a-dreñv (llysenw) diogyn, pwdryn
dalc’herien tad bedydd a mam fedydd
dalc’her2 g. -où cynhwysydd
dalc'het abf delc'her/derc’hel qv.
d. e vez an Eisteddfod Etrevroadel e Llangollen bep bloaz cynhelir yr Eisteddfod Ryngwladol yn Llangollen bob blwyddyn
d. eo mae wedi’i barlysu/pharlysu; mae’n gaeth; mae’n brysur/fisi
d. (a zle) eo dre-holl mae dros ei ben/ phen a’i glustiau/chlustiau mewn dyled, mae arno/arni ddyledion ym mhobman
d. eo da vale, d. eo en e gerzhet/ zivhar mae’n cael gwaith cerdded, mae’n cael trafferth i gerdded, mae’n cael trafferth â’i goesau, mae’n ei chael hi’n anodd cerdded
d. eo en e gomz/c’her mae atal dweud arno, mae nam ar ei leferydd
d. eo gant ar remm mae’n dwmpyn/ dalp o’r gwynegon, mae’n wynegon i gyd, mae’n dioddef yn arw o’r cryd cymalau/cricymalau (ar laf.)
d. gant e labour yn gaeth i’w waith, yn (rhy) brysur, â gormod(d) o waith, â gormod(d) ar ei blat (ffig.)
ar c’helenner en doa d. war ar poent-se ’roedd yr athro wedi pwysleisio/tanlinellu’r pwynt hwnnw
bezañ d. da ober udb. bod â rheidrwydd arno/arni i wneud rhth
bezañ d. en e wele bod yn gaeth i’w wely
e Breizh e vo d. ar C’hendalc’h Keltiek ar bloaz a zeu yn Llydaw y cynhelir y Gyngres Geltaidd y flwyddyn nesa’
e gambr dezhañ a zo d. mat mae’i stafell (yn cael ei chadw) yn gymen
he c’hambr dezhi a zo d. fall mae’i hystafell hi’n anniben / yn llawn annibendod / yn sang-di-fang
raganvioù d. rhagenwau dibynnol
dalc'hmat adf bob amser, drwy’r amser, byth a beunydd/hefyd, yn dragwyddol, yn wastad; o hyd, rownd y ril (ar laf.)
d. ar re sotañ a c’hlabous ar muiañ (eus an dra-mañ eus an dra-hont hep gouzout petra a lavaront) mwya’u twrw llestri gweigion, hir ei dafod : byr ei wybod; po callaf y dyn anamlaf ei eiriau
labourat a ra d. mae’n para/dal i weithio, mae’n gweithio o hyd
ur wech n’eo ket d. un wennol ni wna wanwyn
war he buhez e vez d. mae yn ei phen hi byth a beunydd (am un gormesol), bydd yn gwneud bywyd yn boen iddi o hyd / byth a beunydd, mae â’i fys/bys yn ei llygad yn dragwyddol (ffig.)
dalc’hus a. (am bethau) bythol, parhaol, sy’n para am byth, diddarfod, tragwyddol; (am bob(o)l) dyfal-barhaus, diollwng gafael, di-ildio, di-syfl, cadarn; cyndyn, penderfynol
dalc’husted b. dyfalbarhad; dygnwch, dalifyndrwydd
gant d. yn ddyfalbarhaus; yn ddygn, yn ddiollwng gafael
dale g. -où oedi, oediad
an horolaj-mañ a dap pemp munut d. bemdez mae’r cloc hwn/ hyn/’ma yn arafu/colli pum munud/muned y dydd
goude d. e ranker bale wedi gorffwys/ gŵyl : gwaith
hep d., hep ket a zale heb oedi (dim), yn ddi-oed, ar unwaith, yn union, yn syth, chwap
hep re a zale heb ormod(d) o oedi, heb oedi gormod(d) / fawr (ddim); cyn pen fawr o dro
ne vo tamm d. ebet ’fydd dim oedi o gwb(w)l, ’fydd dim gofyn/gwaith/rhaid aros (i ddisgwyl) o gwb(w)l
ober d. da ub. llesteirio rhn, cadw rhn, dal rhn yn ôl
pemp munut d. ho po bydd yn rhaid i chi oedi/aros/ddisgwyl am bum munud
d.-kastiz dedfryd ohiriedig
daleañ be. oedi, llusgo traed, pencawna, tin-droi, sefyll(i)an, loetran; gohirio; cadw, dal(a) yn ôl, llesteirio; colli/ bradu/gwastraffu amser
d. da ober udb. bod yn hir cyn gwneud rhth, aros yn hir i wneud rhth, oedi cyn gwneud rhth, peidio â rhuthro i wneud rhth; gohirio gwneud rhth
ar c’hentañ ar gwellañ - na zale ket d’ober da dra! gorau po gynta’! nawr yw’r amser! heddi ’ piau hi nid (y)fory! na ad tan (y)fory yr hyn a elli ei wneud heddi’!
hennezh ne zaleo ket da vervel mae e ar ben, mae (hi) ar ben arno, ’fydd e fawr o dro (cyn cau’i lygaid), ’phariff e ddim llawer eto/mwy, mae’n dod/ tynnu i ben (ei rawd/dalar)
daleet abf daleañ qv.
d. ’oan bet fe ges/gefais i fy nghadw/ rhwystro
dalif1 a. ôl-anedig, wedi’i (g)eni arôl marw’r tad; wedi’i gyhoeddi ar ôl marw’r awdur (am lyf(y),erthyglr)
dalif2 g. ôl-anedig, plentyn wedi’i eni ar ôl marw’i dad
dall1 a. dall, tywyll (ei (g)olwg); pengaead, pengoll (am heol); hurt, syfrdan, syn; di-awch, heb awch, di-fin, heb fin
d. a spered anneallus, araf (yn feddyliol)
d. eo ar gontell ’does dim awch/min ar y gyllell
d. ha mezv gant al labour wedi’i (l)lethu gan waith, a’i ben / a’i phen yn troi gan faich o waith
c’hoari mouchig d. chwarae mwgwd y dall / mam-gu ddall / mwgwd yr ieir
pa ec’h erruo an arme d. er gêr pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan ddaw ’Dolig yn yr haf, pan fydd y moch yn hedfan
un hent d. ffordd/heol bengaead/ bengoll, heol hosan
ar re zall y deillion
d.-mik/-mouek/-pik/-poch/-put hollol/cwb(w)l ddall, dall bost, mor ddall â’r nos/wadd/wal
dall2 adf yn ddall/dywyll
bezañ skoet d. cael ei daro/tharo’n ddall
ha pa vefen lakaet d.! ra vin d.! pe e vin d.! ar fy marw! fo(d)lon marw! (ar laf.) tasai Duw yn fy nharo i’n farw yn y fan! ’tawn i’n marw’n y fan! ’tawn i’n ateb y Farn! ’dawn i byth o’r fan!; dros fy nghrogi! i achub fy mywyd! am ffortiwn! am arian yn y byd!
un noz du d. noson dywyll fel y fagddu / fel bola buwch (ddu)
dall3 g. (dyn) dall
skeiñ evel un d. bwrw/curo/cledro/ ergydio/taro fel dyn dall (heb daro’r nod)
dallañ be. dallu; hudo, denu, mynd â bryd; colli awch/min
d. a ra ar gontell-mañ mae’r gyllell hon yn colli’i hawch/min
me n’eo ket an arc’hant a zall ac’hanon nid arian sy’n mynd â’m bryd i, nid ar arian y mae fy mryd, ’dyw arian yn golygu dim i fi/mi
dallentez b. dallineb; diffyg gweld
dallet abf dallañ qv. wedi’i (d)dallu; wedi colli’i (h)awch/fin/min
dallus a. llachar, digon i ddallu rhn, sy’n dallu
daltonad g. daltonidi un/person dall i liw
daltonegezh b. dallineb lliw
dam1 adf (o flaen a., adf, ardd.,be.) bron (iawn), ymron
d. memes oad edont ’roedden nhw bron (iawn) yr un oed(ran)
dam2 b. -ed, -où (hen ystyr) boneddiges; brenhines (ar gardiau chwarae)
dam3 ebych. i bwysleisio siŵr ddigon/ iawn/innau/ Dduw!
ya, d.! ie, siŵr ddigon/iawn/innau/ Dduw! wrth gwrs!
dam- rhagdd. (o flaen a., be. neu e.) lled, hanner, cetyn, gweddol; â gwawr, ag arlliw
damaik adf maes o law, cyn bo hir, yn y fan, chwap, toc; gynnau fach
damani g. -où tiriogaeth; arglwyddiaeth, teyrnas; awdurdod, gallu
e d. ub. o dan awdurdod rhn, yng ngwasanaeth rhn
damant g. gofal, sylw; trafferth, anhawster; poen, pryder, blinder; tosturi, trueni, trugaredd
d. he deus d’he bugale mae’n gofalu am ei phlant, mae’n ofalus/garcus o’i phlant, mae hi’n edrych ar ôl ei phlant
d. en deus d’e wenneien mae e’n edrych ar ôl pob ceiniog/dimai, mae’n edrych yn llygad y geiniog, mae’n garcus â’i/o’i arian, mae’n ddarbodus iawn, mae’n byw’n gynnil
kaout d. da vale cael anhawster/ trafferth i gerdded, cael gwaith cerdded
kemer d. gant ub./udb. edrych ar ôl rhn/rhth, gofalu am rn/rth, carco rhn/rhth
kemer d. gantañ e-unan edrych ar ôl ei hun(an), gofalu amdano’i hun(an), carco’i hunan
n’en deus/neus d. ebet d’e gorf ’dyw e’n gofalu dim am ei iechyd, ’dyw e’n carco dim o’i hunan, mae’n esgeuluso ei hun(an)/iechyd
n’en deus/neus d. gant ar re all ’dyw e’n blino/poeni/prisio dim am neb arall / am y lleill, mae’n gwb(w)l ddi-hid o eraill / o’r lleill, ’does ganddo ddim consýrn am eraill
damantiñ da be. gofalu am, edrych ar ôl, carco, bod yn ofalus/garcus o; arbed, tolio; petruso; bod yn edifar/flin
d. a ra d’e zispignoù mae’n byw’n gynnil/ddarbodus, mae’n ofalus/garcus â’i/o’i arian
ober implij eus un den hep d. dezhañ cymryd rhn yn ganiataol
en em zamantiñ bod yn edifar/flin, ’difaru
ne dalv ket en em zamantiñ ’does dim diben ’difaru, ’dyw hi naws gwell / ’dyw hi ddim gwerth bod yn flin; rhy hwyr ’difaru wedi llosgi’r tŷ, rhy hwyr cau drws y stab(a)l wedi i’r ceffyl ddianc, rhy hwyr codi pais wedi piso, cyn i’r defaid fynd allan o’r gorlan mae cau
damantus a. gofalus, gwyliadwrus carcus; meddylgar, ystyriol; darbodus, cynnil; gresynus
bezañ d. d’e arc’hant edrych yn llygad y geiniog, byw’n gynnil, bod yn ddarbodus, gofalu am bob ceiniog/ dimai, bod yn ofalus/garcus â’i/o’i arian
bezañ d. d’e yec’hed bod yn ofalus/ garcus o’i iechyd, gofalu am ei iechyd, edrych ar ôl ei hun(an), carco’i hunan
damas g. damasg
damblaen a. gweddol/lled wastad
dambrest : dambrest goude adf chwap wedyn, yn union/syth wedyn
dambrez g. dynwarediad
dambrezer g. -ien dynwaredwr
dambreziñ be. dynwared; llên-ladrata
damc’hell a. â gwawr frown, ag arlliw o frown
damc’hlas a. â gwawr las, ag arlliw o las
damc’hoant g. hanner chwant/awydd
damc’holoet abf amheus (am wrthrych), wedi’i (l)led orchuddio
damc’houde adf chwap iawn wedyn, bron yn syth/union wedyn, cyn pen dim, cyn pen fawr o dro
damc'houllo a. hanner gwag, lled wag
damdost adf yn ymyl, ar bwys, gerllaw, yn (lled) agos; bron iawn, o fewn ychydig
d. biskoazh braidd byth, bron iawn byth
d. echu bron ar ben, yn dod/dirwyn i ben, ar fin gorffen, yn tynnu tua’r terfyn, bron â chwpla/dibennu/gorffen; ar fin cael ei (g)orffen, bron iawn â bod wedi’i (d)dibennu, bron â chael ei gwpla/chwpla, o fewn ychydig i gael ei (g)orffen
damdost da rhagdd. yn lled agos i, o fewn dim/ychydig i
d. da hanternoz bron iawn yn ganol nos, yn tynnu am hanner nos
d. da’n aod emañ e di mae ei dŷ yn lled agos i lan y môr, ’dyw ei dŷ ddim yn bell o’r traeth
damer g. -où bwrdd draffts
damesaat/damesañ be. dofi
damez b. -ed, damizidi brenhines (mewn gêm o gardiau); merch faldodus/ fursennaidd, ladi (yn ddirmygus)
honnezh zo un d.! mae hi/honna’n (dipyn o) fadam/ladi (yn ei thyb ei hun(an)), mae hi’n llawn clemau/seans, mae’n un faldodus, mae’n faldod/ glemau i gyd
damglevet/damglevout be. hanner/cetyn clywed, lled glywed
damgloz a. hanner cau/caeëdig, lled agored, cilagored
damgouskiñ be. hanner cysgu, lled gysgu, pendwmp(i)an, hepian cysgu, bod rhwng cwsg a dihun / rhwng cwsg ac effro
damguzhet abf wedi'i (l)led guddio, bron o’r golwg
damheñvel (ouzh) a. lled debyg (i), tebyg ei (g)wala (i)
damniveriñ be. bras gyfri’
damoad g. -où/damoajoù bron yr un oed(ran), yr un oed(ran) - mwy neu lai
d./damoajoù din/ganin bron yr un oed(ran) â fi/mi, bron yn gyfoed â fi/mi, yr un oed(ran) â fi/mi - mwy neu lai, tua’r un oed(ran) â fi/mi
damsell g. -où cip(olwg), golwg frysiog, brasolwg
damsellet/damsellout be. bwrw cip(olwg) / golwg frysiog / brasolwg
damserriñ be. hanner cau, lled gau
damskeud g. amlinelliad; gwyll, cysgod, rhith; cip(olwg)
damvarv a. hanner marw, lled farw
damvelen a. melynaidd, â gwawr felen, ag arlliw o felyn (arno/arni)
damvenegiñ be. lled fynegi, lled gyfeirio at, hanner crybwyll, braidd gyffwrdd â
damvent : en d. gant ub. adf mwy neu lai yr un faint â rhn, bron iawn yr un faint â rhn, o fewn dim i fod yr un faint â rhn, tua’r un faint â rhn
damvezv a. hanner meddw, lled feddw
damwelet/damwelout be. hanner/cetyn gweld, lled weld
damwenn a. â gwawr wen, ag arlliw o wyn
damwer a. â gwawr werdd, ag arlliw o wyrdd
damzigeriñ be. cilagor, lled agor
d. an nor agor cil y drws
damzigor a. cilagored, hanner/lled agored
damziorroet abf lled-ddatblygedig
damziskouez be hanner/cetyn dangos, lled ddangos, rhoi cip bach
damzu a. â gwawr ddu, ag arlliw o ddu
dan1 ardd. gw. dindan
dan2 bf 1 un. pres. myn. mont ar ôl mar a ne
Dan g. -ed, Danad g. Daniz brodor/gŵr o Ddenmarc
daneg g. Daneg
danevell b.-où adroddiad; stori (fer); hanes(yn)
d. oberezh adroddiad o weithgaredd
poell an d. rhediad yr hanes, llinyn y stori
danevellañ be. adrodd, dweud; dynwared
daneveller g. -ien cyfarwydd, adroddwr (storïau), storïwr
danevellskrid b. -où adroddiad (ysgrifenedig neu argraffedig)
Daniel/Deniel epg. Daniel/Deiniol
D. mil micher Sioni pob gwaith
dañjer g. -ioù perygl, dansier (ar laf.)
d. ebet dim peryg(l) o gwb(w)l, cwb(w)l ddiogel
e(n) d. mewn perygl; yn y fantol (ffig.)
dañjerus a. peryglus, dansierus (ar laf.)
Danmark b. Denmarc
dañs g. -où dawns (darn o gelfyddyd – nid cyfarfod i gyd-ddawnsio gw. bal)
dañsal be. dawnsio
n’eo ket a-walc’h d. - ret eo paeañ ar soner diwedd y gân yw’r geiniog
dañser g. -ien dawnsiwr
dañserez b. -ed dawnswraig
dant g. dent dant
d. a-raok dant blaen
d. kleuz dant â thwll ynddo
un d. fall a zo o c’hoari ganin mae dant drwg yn fy mhoeni
un d. laosk dant rydd, dant sy’n siglo
d.-genver cloch iâ/rew
d.-korn/-lagad dant llygad/gofid/ helbul
d.-laezh dant cynta’/sugno/babi
d.-malañ cilddant, dant malu
dantañ be. deintio; cnoi; llosgi, deifio, cydio (am fwyd yn cael ei ddigoni/ ferwi)
dantek a. danheddog
dantelez g. -ioù les
dantelezenn b. darn/tamaid o les, rhuban les
dantelezet abf wedi’i harddu â les, a les arno/arni, ag ymyl o les
danter g. -ioù ffedog, piner, brat
dantet abf < dantañ qv. wedi’i gnoi/chnoi; (am fwyd) wedi cydio (yng ngwaelod sosban), wedi llosgi
bezañ bet d. bod wedi’i gnoi/chnoi, bod wedi cael cnoad; bod wedi’i losgi
blaz an d. zo gantañ mae blas llosg arno
dañvad g. deñved dafad; (ffig.) asyn (ffig.), twpsyn; gŵr yn cael ei dwyllo gan ei wraig; cwmwl bach gwyn
d. kailharet peurvuiañ - ouzh ar re all ’glask em frotañ un ddafad glafychus andwya ddiadell gyfan, afal pwd(w)r a ddryga’i gyfeillion, un (dyn) drwg a lygra gant, un llysieuyn diflas ddifwyna’r holl botes
grit ho tañvad hag e viot/v(i)oc’h kignet/touzet a wnelo’i hun yn oen a lyncir gan y blaidd; rhaid i’r sawl a wnaeth y cawl ei yfed, rhaid i’r sawl a wnaeth y gwely gysgu ynddo
ober e zañvad ymgreinio (gerbron), cowtowio (i); cysgu ci bwtsiwr
hennezh zo un d.! mae e’n gymeriad / fachan budur (ar laf.) / yn fachan drwy’r pil (ar laf.)!
un d. dianket dafad goll(edig)
dañvadez b. -ed mamog, dafad
hounnezh zo un d.! (ffig.) mae honna’n gymeriad!
danvez g. -ioù defnydd, deunydd; darpar; cyfoeth, eiddo, modd; cynnwys; cynhwysion; sylwedd; maes (llafur), pwnc, testun; cyfreidiau, pethau angenrheidiol, hanfodion; rhinweddau, rhagoriaethau, priodoleddau da
d. a deu/zeu da heul sgil-gynnyrch, is-gynnyrch
d. al levr cynnwys y llyfr
al levr-se zo d. ennañ mae’r llyfr yna yn un sylweddol/swmpus/cyfoethog, mae defnydd/sylwedd/swmp yn y llyfr yna
d. en deus mae e’n gyfoethog/gefnog/ ariannog, mae digon o fodd gydag e, ’dyw e ddim yn llwm/dlawd
d. e wreg / e bried ei ddarpar wraig/ briod, ei ddyweddi (b.)
d. he gwaz / he fried ei darpar ŵr/ briod, ei dyweddi (g.)
d. kannad darpar aelod seneddol
d. kelenner/mestr-skol darpar/cyw athro
d. ur c’helenner zo ennañ mae wedi’i gynysgaeddu/(y)stofi i fod yn athro, mae defnydd/dawn athro ynddo d. krai defnydd crai
d. lezenn mesur (seneddol)
d. studi maes astudiaeth/myfyrdod/ llafur
d. tarzh ffrwydryn/ffrwydron
d. va/ma mab-kaer fy narpar mab yng nghyfraith
d. va zad-kaer fy narpar dad yng nghyfraith
barrek/gouest eo war an d. mae’n alluog/wybodus yn y maes/pwnc, mae ganddo gymwysterau yn y maes/pwnc
bezañ d. ur sell ennañ/enni bod yn werth / yn siew ei (g)weld
diskouezet en deus peseurt d. a oa ennañ dangosodd siwd un oedd e, dangosodd beth allai ei wneud, dangosodd (hyd a lled) ei allu/ gyraeddiadau
hennezh zo an desketañ / ar gouiziekañ war ar seurt d. fe yw’r awdurdod/arbenigwr (penna’)ar y maes/pwnc yna
n’eus d. ebet ennañ ’does dim byd/ swmp/sylwedd ynddo fe; ’does dim dal o gwb(w)l arno fe
un d. den un ar ei dyfiant/ brifiant, llanc/ llencyn
ur mailh/mestr eo war e zanvez mae’n feistr/awdurdod ar ei faes/bwnc
danvezioù defnyddiau; eiddo
danvezel a. materol
danzeet abf danzen qv.
bezañ d. bod wedi paratoi, bod ar fin
danzen be. paratoi , ymbaratoi
danzouar a. tanddaearol
dao1! ebych. ymlaen!
d. dezhi! bant/ymlaen â hi/ni/chi! ymlaen â'r gwaith! bant â'r cart! clatsia/clatsiwn/clatsiwch bant!
dao2 ’ta! ebych. gatsh!
dao3 a. gw. dav
daoñ-daoñ-daoñ! adf. ding-dong! ding-dong!
daonet abf daoniñ qv. melltigedig
d. e vi! fe ei di (ar dy ben) i uffern! ’rwyt ti’n tynnu barn am dy ben!
d. ’vin! ar f’enaid/f’encos i!
hir-d melltigedig/cythreulig/coblyn o hir, hir dychrynllyd/ofnadwy/drybeilig
un den vil-d. dyn melltigedig o gas
un didalvez-d. un melltigedig o ddiwerth, diogyn/pwdryn melltigedig, un da i ddim o gwb(w)l, llipryn cwb(w)l/hollol ddi-ddim
daonidigezh b. -ioù damnedigaeth, colledigaeth
daoniñ be. melltithio, damnio, collfarnu, condemnio, diawl(i)o
daou rhif. g. dau; ail (dyddiad)
d. benn he deus pep bazh mae dwy och(o)r i bob dalen/ceiniog/stori
d. du dwy och(o)r; daufiniog; dauwynebog
un den d. du un dauwynebog; rhagrithiwr
ur gontell d. du cyllell ddaufiniog; (ffig.) un dauwynebog, rhagrithiwr
d. ha daou-ugent dau a deugain
d. warn-ugent dau ar hugain;ail ar hugain
d. zevezh warn-ugent dau ddiwrnod ar hugain, dau ar hugain o ddiwrnodau, dau ddeg dau o ddiwrnodau
d. lur ha tregont deuddeg punt ar hugain, deuddeg ar hugain o bunnoedd, tri deg (a) dwy o bunnoedd
d. yaouank dau ifanc/ieuanc
an d. yaouank y pâr ifanc (newydd briodi)
an d. a viz Genver yr ail o fis Ionawr
an d. warn-ugent a viz Mezheven yr ail ar hugain o fis Mehefin
d’an d. a viz Meurzh (ar) yr ail o fis Mawrth
etre d. rhwng dau; yn y cyfamser
bezañ etre d. bod yn ganolig, heb fod yn iach nac yn sâl/dost, heb fod yn dda iawn nac yn wael iawn
bezañ etre an d. bod/cloffi rhwng dau feddwl; bod mewn cyfyng-gyngor, petruso
ho taou eich dau, y ddau ohonoch
hon d. ein dau, y ddau ohonom
o d. ill dau, y ddau ohonynt / ohonyn nhw
ober d. eus udb. torri rhth yn ddau (hanner/ddarn) / yn ddwy (ran)
pa erru ur c’holl en ti ec’h erru d. pe dri ’does dim dau heb dri
un anv d. (gram.) enw deuol
unan a zaou un o ddau
ur gwele d. gwely dwb(w)l
ur stumm d. (gram.) ffurf ddeuol
d.-ha-d., a-zaouioù bob yn ddau, bob yn bâr, yn ddeuoedd/barau
d.-ugent deugain
daouarn d. dorn dwylo; cyrn (aradr)
azezet e oa - e zaouarn gantañ war e zaoulin ’roedd yn eistedd - ei ddwylo ar ei benliniau
bevañ diwar-bouez e zaouarn ennill ei fara (a chaws) / ei fywoliaeth drwy weithio â’i ddwylo
bezañ etre d. ub. bod yn nwylo rhn, bod ar drugaredd rhn
daouarzorn d. arzorn g. arddyrnau ll. arddwrn
daouask g. -où dyfynnod
daouaskoù dyfynodau
daoubennañ be. plygu, dodi/rhoi’n ddwb(w)l, gosod yn haenau; crymu, gwarro, gwargrymu, crwmpo; cymhlethu, drysu, hurt(i)o
daoubennek a. (â) dau ben; dwb(w)l
daoubennet abf daoubennañ qv.
bezañ d. bod/cloffi rhwng dau feddwl, bod mewn penbleth / mewn cyfyng gyngor
daoubik g. -où colon
daoubleg g. -où deublyg, plyg
en e zaoublegoù (am berson) yn ddau ddwb(w)l (a phlet), yn ei blyg/gwman
daoublegañ be. plygu’n ddau; plygu’n ddau ddwb(w)l (a phlet); plygu’n isel
daouboent g. -où didolnod
daoudortet a. dau ddwb(w)l (a phlet), gwargrwm, cefngrwm, yn ei gwman/chwman
daoudroad d. troad traed, deutroed
daoudroadek a. deutroed, â dwy/dau droed
daoudu a. dwyochrog; dauwynebog, rhagrithiol
daoufarzh g. dwy ran o dair
daougement g. dwywaith gymaint
daougementiñ be. dyblu
daougornek a. â dau gorn, deucorn
daougrommañ be.bod yn / plygu’n ddau ddwb(w)l (a phlet), crwmpo, cwmanu, gwarro, gwargrymu
daougrommet abf daougrommañ qv. yn ddau ddwb(w)l (a phlet), yn crwmpo/ cwmanu, yn wargrwm/gefngrwm
daouhanter a. hanner a hanner, cymysg
kemmesket d. wedi’u cymysgu hanner a hanner
daouhanteriñ be. torri/rhannu’n ddau (hanner), rhannu’n ddwy (ran); mynd hanner a hanner, rhannu’r draul/gost
daouhualet abf daouhualiñ qv.
skrivet ’oa bet Treid D. gant Kate Roberts (y)sgrifennwyd Traed Mewn Cyffion gan Kate Roberts
daouhualiñ be. llyffetheirio ddwywaith, dwb(w)l gadwyno, rhoi’n ddiogel mewn cyffion
daouilin d. ilin penelinau ll. penelin
daouilinañ be. penelino, pwyso ar ei benelinau/phenelinau
daoulagad d. lagad llygaid ll. llygad; golwg; golygon
daoulagad ar Werc’hez (bot.) n’ad fi’n angof
aet izel/fall e zaoulagad (mae) ei lygaid/olwg wedi mynd yn ddrwg / wedi dirywio
beuzet he d., leun-zour he d., an dour en he d. a’i llygaid yn llawn, a dagrau yn llanw’i llygaid, yn ddagreuol
fall-du eo ma/va d. (ouzhin) mae fy llygaid/ngolwg yn ddrwg iawn
n’eo ket gwall lemm ma/va d. ken ’dyw fy llygaid/ngolwg ddim yn rhy dda nawr/bellach
n’eus ket riv d’e zoulagad! n’emañ ket e zaoulagad en e c’hodelloù! ’does dim yn bod ar ei lygaid/olwg! ’dyw e ddim yn ddall! mae’n gweld y cwb(w)l!
sellout a rae e don va/ma d. edrychai i fyw fy llygaid
d.-ar-Werc’hez (bot.) glas y gors, blodau gleision, caru’n ofer, n’ad fi’n angof, cwlwm cariad cywir
daoulamm: d'an d. adf ar garlam, ar frys
d'an d. ruz ar garlam gwyllt
ur rummad kentelioù d’an d. cwrs carlam
daoulin d. glin g. deulin d., pen(g)liniau ll. pen(g)lin
war (benn) he d. ar ei phen(g)liniau, ar ei phennau gliniau, ar ei deulin
daoulinañ be. pen(g)linio
daoust? adf ’sgwn i? tybed? ’rwy’n dyfalu
d. da belec’h? ’sgwn i / tybed i ble? / ’rwy’n dyfalu i ble
d. pegoulz? ’sgwn i / tybed pryd? / ’rwy’n dyfalu pryd
d. perak? ’sgwn i / tybed pam? / ’rwy’n dyfalu pam
d. piv? ’sgwn i / tybed pwy? / ’rwy’n dyfalu pwy
daoust da ardd. er, er gwaetha’, serch
d. da bep hini ha da bep tra er gwaetha’ pawb a phopeth
d. da se er/serch hynny
daoust ha...? gof. a...? (y)sgwn i a...? tybed a...?
daoust ma cys. er, serch
d. ma oa klañv er/serch ei fod (e) / ei bod (hi) yn dost/sâl
daoust pe zaoust adf bid a fo am hynny, boed hynny fel y bo, beth/sut bynnag am hynny, (gan) ta beth (am hynny)
daouufern d. ufern qv. migyrnau/ pigyrnau ll. migwrn/pigwrn, fferau ll. ffêr
daou-ugent rhif. deugain, pedwar deg
daou-ugentvet trefn. deugeinfed
daouvet trefn. ail
daouviziek a. deufisol, bob dau fis
daouvloaziek a. bob dwy flynedd
daouzek rhif. deuddeg
d. ha pevar-ugent deuddeg a phedwar ugain, naw deg a dau/dwy
daouzekvet trefn. deuddegfed
dar b. -ioù fflag(en) (lawr), carreg llawr tŷ, llechfaen; bosh, sinc
toull-d. twll mewn clawdd i waredu’r dŵr
darbar g.-où cymorth, cynhorthwy; trafferth, helbul, helynt, gwaith
darbaroù paratoadau
darbarer g. -ien cynorthwywr, labrwr, prentis
darbaret abf darbar(iñ) qv.
d. e oa gant e soñjoù ’roedd wedi ymgolli yn ei feddyliau
bezañ d. gant udb. blino/gofidio/ poeni/pryderu am rth, bod â chonsýrn am rth, cael ei fenu/menu gan rth
n’omp ket d. gant ar glaw ’dyw’r glaw yn menu dim arnon ni, ’dŷn ni ddim yn blino/gofidio/poeni/pryderu am y glaw
darbariñ (da) be. cynorthwyo, bod o gymorth (i), rhoi cymorth (i), bod yn brentis (i), labro (i); llwytho; cyflenwi ffordd/modd i gludo nwyddau; achosi/ creu/peri trafferth/helbul/ helynt/gwaith (i)
darbet adf ar fin, bron
d. oa bet dezhañ/dezhi beuziñ bu(odd) e/hi bron (â) boddi, bu ond y dim iddo/iddi foddi, bu agos iddo/iddi foddi
darbod g. -où padell ffrïo fach, ffrympan fach; sosban neu lest(e)r wedi’i niweidio; fars* wedi’i wneud mewn sosban
darc’haouiñ/darc’heiñ be. taflu/tawlu, lluchio; cau’n glep; estyn/rhoi ergyd/ dyrnod/pelten/posen, clatsio, curo, dyrnodio
d. an nor rust cau’r drws yn glep
d. gant ub. ergydio/clatsio/ffusto/ lardo rhn
d. un taol gant/war ub. bwrw/taro rhn
d. un taol ouzh/war udb. bwrw/taro rhth
d. ur skouarnad gantañ/ganti estyn/rhoi bonclust/clusten/cernod iddo/iddi
dardoup g. -ed brodor o ardal Kastell-Nevez-ar-Faou
dardoupez(enn) b. -ed gwraig/merch o ardal Kastell-Nevez; penwisg ardal Kastell-Nevez
dare1 a. gw. darev
dare2: adf. o gwb(w)l
n'ou(zo)n dare 'wn i ddim o gwb(w)l, ’does ’da fi ddim amcan/amgyffred/ llefeleth/clem/syniad, ’does gen i affliw o syniad, ’does gen i ddim obadïa (ar laf.)
dared1 g. -où dart
dared2 torf. -enn b. lluched, golau, mellt (heb dyrfau/drwstau)
tremen evel un daredenn mynd fel saeth/llucheden/mellten / y meil, mynd fel ergyd o wn / fel cath i gythraul
darempred g. -où, daremprejoù cyfathrach, cysylltiad, ymwneud; mynd-a-dod, trafnidiaeth
bezañ e d. gant ub. ymwneud â rhn, bod mewn cyfathrach/cysylltiad/ cyswllt â rhn
kalz d. zo gant ar c’hirri war an hent-se mae llawer o drafnidiaeth ar y ffordd honno
kaout d. gant an dud cymdeithasu/ cyfathrachu/cymysgu/ ymwneud â phob(o)l, cadw cyswllt â’r bob(o)l
kaout/ober d. gant ur veleganez caru â / canlyn merch benfelen
mont e d. gant ub. cysylltu â rhn, ymgyfathrachu â rhn
evit gouzout hiroc’h : mont e d. gant ub. er burev am wybodaeth bellach cysyllter â rhn yn y swyddfa
n’eus ket kalz a zarempredoù etrezo ’dŷn nhw ddim yn gwneud/ymwneud llawer â’i gilydd, ’does dim llawer o Gymraeg / o ‘siwd-ych-chi?’ rhyngddyn nhw (ar laf.)
ober e zarempred / he d. en ul lec’h bennak mynychu rhyw le arbennig/ neilltuol
ober ma/va zarempred dre ul lec’h bennak gwneud fy ffordd drwy ryw le / ar draws rhyw le
ul lec’h d. cyrchfa(n), cyrchle, lle a fynychir
d.-rev cyfathrach rywiol
ddarempredad g. darempridi, darempreder g. -ien mynychwr
darempredet abf daremprediñ qv.
en abeg ma’z eo ken d. oherwydd ei boblogrwydd/phoblogrwydd, o achos ei fod/bod mor boblogaidd, am fod cynifer yn ei fynychu/mynychu, am fod cynifer yn cyrchu yno (am le; tre; gwlad ayyb.)
ul lec’h ken d. lle mor boblogaidd, lle a fynychir gan gynifer, lle y bydd cynifer yn mynd yno, lle sy’n denu cynifer (o ymwelwyr), cyrchfan i gynifer/dyrfaoedd/dorfeydd/lawer
ur c’horn-bro nebeut d. gant an douristed ardal lle na bydd llawer o ymwelwyr (yn cyrchu iddi) / lle na cheir llawer o dwristiaid
d.-holl gant an douristed yn gyrchfan ymwelwyr/twristiaid, yn boblogaidd gan ymwelwyr, yn llawn (o) ymwelwyr
daremprediñ be. mynychu, cyrchu,; caru (â), canlyn, mynd gyda (caru â); tramwyo, mynd ar hyd-ddi (am ffordd)
d. an templ/iliz mynychu’r capel/ eglwys
d. eistezvodoù eisteddfota, dilyn/ mynychu eisteddfodau
d. tud cymdeithasu (â phob(o)l), cymysgu/ymwneud â phob(o)l
en em zaremprediñ gwneud/ymwneud/cyfeillachu/cyfathrachu â’i gilydd; caru, canlyn (ei gilydd), mynd gyda’i gilydd (caru/canlyn)
n’eus nemet otojoù doare ar ‘jeep’ hag a c’hall d. an hent-se ceir megis y ‘jeep’ yn unig a all dramwyo’r ffordd honno, ’does dim ond cerbydau fel y ‘jeep’ yn addas i fynd ar hyd y ffordd honno
unan ha na zarempred ket an dud un anghymdeithasol, un yn ei gadw/ chadw’i hun(an) ar wahân (oddi wrth bawb)
darev1 a. parod, tueddol; aeddfed
darev2 adf yn barod; yn aeddfed; wedi'i (d)digoni/goginio/choginio ; bron/ ymron (â), ar fin, ond y dim / o fewn dim (i)
d. eo an ti da gouezhañ mae’r tŷ bron â chwympo / ar fin cwympo / o fewn dim i gwympo
d. eo ar patatez/boued mae’r tatws / mae’r bwyd yn barod
d. oa dezhañ/dezhi mervel gant an naon / ar sec’hed bu bron (â) marw / fe fu ond y dim iddo/iddi farw o eisiau bwyd / o syched
d. oa dezhañ/dezhi barnañ tud all ’roedd yn barod i farnu pob(o)l eraill
bezañ d. gant ub. bod wedi alaru/ syrffedu ar rn, bod wedi cael llond bol(a) ar rn
gant ar skuizh ma ’z on ez eo d. din prezeg ’rwy’n cael gwaith siarad gan mor flinedig wy’
dareviñ be. paratoi, digoni, coginio; aeddfedu
d. boued paratoi bwyd
dargreiz g. gwast, canol (y corff)
poan/droug en e zargreiz poen yn ei arennau
dargud g. -où cwsg ysgafn/ysgawn, cyntun
dargudiñ be. cysgu’n ysgyfn/ysgawn, hepian cysgu
darlammat be. sboncio; carlamu (am guriad y galon/gwaed); codi/cwnnu ar ei draed ôl (am geffyl)
darn b. -où darn, rhan, cyfran, tamaid; rhai, carfan
d. a lar mae rhai’n dweud
d. anezho rhai ohonyn nhw
d. eus ar vugale rhai o’r plant
d. o deus aon mae of(o)n ar rai
an darn vuiañ/vrasañ eus an dud y mwyafrif (o’r bob(o)l), y rhan fwya’ o’r bob(o)l, trwch y bob(o)l
e mil d. yn gandryll, yn ddarnau mân, yn deilchion
gwazed an darn vuiañ anezho dynion yn fwyafrif ohonynt, y mwyafrif ohonyn nhw’n ddynion
bez’ ez eus / bez’ a zo darn mae rhai, mae yna rai
un d. tud zo n’ouzont ket ’dyw rhai (pob(o)l) ddim yn gwybod, mae yna rai na wyddant / na wyddan nhw ddim / nad ŷn nhw ddim yn gwybod
chom (e) darn bod ar ei hanner, bod heb ei (g)orffen/(d)dibennu/gwpla/ chwpla, bod yn anorffenedig
darnaouiñ be. rhannu/dosrannu’n gyfartal; dadansoddi, dadelfennu
d. ar frazenn dadansoddi’r frawddeg
darn(i)añ be. darnio, briwa, chwalu, malu, torri’n ddarnau/gandryll/ chwilfriw/yfflon/deilchion
darnel a. rhannol; anghyflawn
darnenn b. -où tafell, sleisen, darn, tamaid, tocyn (o fara, teisen ayyb.)
daroued ll. darouedenn b.
d. gwenn ecsema sych
d. ruz ecsema
darsod g. -ien twp(s)syn, hurtyn, un cwarter/hanner call (a dwl), un hanner pan
darsot a. twp, hurt; cwarter/hanner call (a dwl), hanner pan
darvoud g. -où digwyddiad, tro; argyfwng
un d. heb e bar digwyddiad heb ei debyg, digwyddiad unigryw
daskemm g. -où newid bach, ychydig o newid
daskemmoù newidiadau bach, ychydig o newidiadau
daskemmañ be. newid ychydig (ar), gwneud ychydig o newid(iadau)
daskiriat be. cnoi cil (am anifail); bwyta’n araf
daskor(iñ) be. adfer, dychwelyd, rhoi’n ôl; chwydu, cyfogi, cael yn ôl, taflu i fyny
en em zaskor(iñ) ild(i)o
daskren g. cryndod; dirgryniad
daskrenus a. crynedig, sigledig, yn crynu/dirgrynu
dasorc'h g. atgyfodiad; adfywiad
dasorc'hidigezh b. atgyfodiad
dasorc'hiñ be. atgyfodi; adfywio
dasparzh g. -où dosbarthiad
dasparzhañ be. dosbarthu, rhannu
dasparzher g. -ien dosbarthwr
dasprenañ be. gwaredu, achub (cref.); talu pridwerth dros
dasprener g. -ien gwaredwr
daspugn be. casglu (ynghyd), crynhoi, cronni, cynnull, hel, corlannu; pentyrru, (ffig.) crafu (arian); carcharu, dodi/rhoi mewn carchar
daspugner1 g. -ien casglwr; cybydd
war-lerc’h an d. e teu an dispigner a gasglo’r tad drwy gybydd-dra mab afradus a’i gwastraffa
daspugner2 g. -où batri
d. ar c’harr-tan batri’r car
dasseniñ be. diasbedain, (d)atseinio,
dassked g. -où adlewyrchiad
dasskediñ be. adlewyrchu
dasson g. atsain, adlais, carreg ateb
dassonet abf dassonet qv.
dasstrewet abf dasstreviñ qv. bod ar wasgar, bod wedi’u gwasgaru
dasstrewiñ be. gwasgar(u)
dasstroc’hañ be.torri ar draws
dastum1 be. casglu (ynghyd), crynhoi, hel; corlannu; cronni; cynilo; codi/cwnnu o’r llawr; cynaeafu; pentyrru; cymryd; cael, dal(a) (afiechyd)
d. dle pentyrru dyledion
d. e zaouarn rhoi’i ddwylo ynghyd / gyda’i gilydd, plethu’i ddwylo
d. timbroù / kartennoù post casglu/ crynhoi/hel stampiau / cardiau post
d. ur sifern cael annwyd
e dreid war an tu-d. / war zastum gw. treid
me eo gwell ganin d. eget skuilhañ mae’n well gen i / ’da fi gynilo na gwario
un den yaouank karget a ziegi a zastum poan a-benn e gozhni mae dyn ifanc yn llawn diogi yn crynhoi gofid ar gyfer ei henaint
en em zastum pannu, tynnu ato/ati (am ddilledyn wedi’i olchi); tynnu’i hun(an) at ei gilydd; dod/casglu ynghyd, dod/crynhoi at ei gilydd, ymgynnull
dastum2 g. -où casgliad, cynulliad, cyfarfod; detholiad
ober un d. dod ato/ati’i hun(an), dod at ei goed/choed (ffig.), dadebru
un d. kanaouennoù casgliad o gerddi
dastumad g., dastumadenn b. -où casgliad; detholiad
dastumadeg b. -où cyfarfod, cymanfa (o bob(o)l , cynhadledd; criw/tîm (o gyd weithwyr)
dastumer g. -ien casglwr
d. gwirioù casglwr trethi
d. timbchoù casglwr stampiau
dastumet abf dastum qv.
a-walc’h a zeskadurezh he doa dastumet evit ober he zreuz ’roedd hi wedi cael digon o addysg i allu cael dau ben/pen llinyn ynghyd
datez torf. -enn b. datys ll. deten/daten
da-unan rhage. dy hun(an)
dav1 gw. dao1
dav2 a. angenrheidiol, hanfodol
d. eo din mae'n rhaid i fi/mi
d. eo mervel evit bezañ meulet (ha dimeziñ evit bezañ dispennet) a fynno glod bid farw, yn yr arch – parch
dave g. -où cyfeiriad
d. al lizher cyfeiriad y llythyr
ober d. d’ub./d’udb crybwyll rhn/ rhth, cyfeirio at rn/rth, sôn am rn/rth
daveiñ be. cymell/gorfodi rhn i ohirio gwneud rhth; crybwyll, cyfeirio (at), sôn (am)
davedoc'h, davedomp, davedon, davedout ardd. gw. rhediad davet
davet ardd. at, tuag at, i gyfeiriad (+ person); gyda
davetañ, daveti, daveto/davete ardd. gw. rhediad davet
David epg. Dafydd, Dewi
davit ardd. at, tuag at (+ lle); i hôl/nôl/ ymofyn/mo’yn
mont d. mynd i hôl/nôl/(h)ercyd/ ymofyn/ ’mo’yn
day bf 3 un. dyf. mont ar ôl ne a mar dazont g. dyfodol
dazre g. gw.daere
dean g. -ed deon
debr g. bwyta (y weithred); enynfa, crafu; anghydfod, cynnen, ffrae
emañ an d. hag an dag etrezo dalc’hmat mae hi’n dân golau cols rhyngddyn nhw byth a beunydd, byddan nhw’n cynhennu/cweryla/ ffraeo / cwympo mas fel ci a chath / fel ci a’r hwch yn ddiddiwedd, maen nhw benben â’i gilydd / maen nhw yng ngyddfau’i gilydd byth a hefyd
d.-spered poendod, poen meddwl, pla (ar yr enaid), gofid calon, pryder; pen tost, cur pen (ffig. am beth neu berson)
debrer g. -ien bwytäwr, bytwr
gwall zebrerien bwytawyr awchus/ llyminog/mawr, gloddestwyr o fri
un d. boued un da-i-ddim (ond i fwyta)
d.-glazvez llysieuwr
d.-tud canibal
debret abf qv.
d. eo koan! mae cinio ar ben / wedi’i fwyta / drosodd! (ffig.) mae (hi) wedi canu/chwech (ffig.) arno/arni! mae’n rhy hwyr/ddiweddar! mae popeth drosodd / ar ben!
d. eo e reor gant an avi-krign mae cenfigen/eiddigedd yn ei ladd / yn ei fwyta’n fyw (ffig.)
d. eo e stal gantañ mae e wedi mynd drwy’r cwb(w)l, mae e wedi hala/ gwario pob ceiniog/dimai/clincen; mae’r hwch wedi mynd drwy’r siop gydag e, mae e wedi mynd i Dre-Din
d. omp! ’does dim arian/ceiniog ar ôl gyda ni! ’rŷn ni (wedi cael ein rhoi) yn ein dim! ’rŷn ni wedi cael ein blingo/ porco! ’rŷn ni wedi cael ein bwyta’n fyw! (ffig.)
d. on gant ar boan spered ’rwy’n ofid i gyd, mae gofid bron â’m lladd, mae gofid enbyd/dychryn(llyd) arna’ i
debriñ1 be. bwyta; (ffig.) blingo/porco (ffig.), bwyta (rhn) yn fyw (ffig.)
d. an diaoul hag e bevar gwario/hala ffortiwn
d. dreist-muzul, debriñ en un doare direizh gorfwyta
d. dindan ar meud / diwar ar sav cael tamaid i aros pryd; cael pryd bys a bawd, bwyta ar ei draed/thread
d. divenveg kaer bwyta â’i fysedd yn unig
d. e draoù/stal gwario’i eiddo, hala’r cwb(w)l
d. e gig a-raok e soubenn rhoi’r cart o flaen y ceffyl, prynu aerwy cyn cael buwch, gwneud pethau go chwith
d. e/he levrioù (ffig.) astudio’n ddi-baid
d. e/he soubenn yfed ei gawl/chawl
d. e/he spered poeni’i (h)enaid
d. e vamm (ffig.) bwyta’i fam yn fyw (ffig.), byw ar gef(e)n ei fam, blingo/ porco’i fam (ffig.)
d. evel ul loen / ur marlonk bwyta fel ceffyl, claddu/llarpio/llowcio/sglaffio’i fwyd/bwyd
d. soñjoù cnoi cil, hel meddyliau, synfyfyrio, meddylu/meddylyd, pendroni, pencawna
an d. hag an evañ y bwyd a diod
ha ne c’heller ket d. anfwytadwy
en em zebriñ cynhennu/cweryla/ ffraeo’n gas / yn dân golau cols, cwympo mas fel ci a chath / fel ci a’r hwch, bod yng ngyddfau’i gilydd, bod benben â’i gilydd; gofidio/poeni’n enbyd/fawr
arabat en em zebriñ evit netra! peidiwch â chynhennu / â chwympo mas am ddim byd / am beth bach! peidiwch â gofidio eich pen am ddim byd
(an) debriñ g. (y) bwyd, (yr) ymborth
debron g. enynfa, bwyta, crafu, cosi; ysfa, awydd cryf
d. gouzout chwilfrydedd, awch/ysfa/ awydd angerddol am wybod
(an) d. skrivañ (yr) awch/ysfa am (y)sgrifennu
bezañ klañv gant an d. da ober udb. ysu yn ddifrifol / bod ag ysfa ofnadwy am wneud rhth, hollti’i fol(a)/ bol(a) o eisiau gwneud rhth
ober d. d’ub achosi/gwneud/peri i rn flino/boeni/ofidio
petra zo oc’h ober d. dit? beth sy’n dy fela/flino/boeni/bigo/gorddi/ofidio di? beth sy’n menu arnat ti?
d.-krug enynfa enbyd ofnadwy; (ffig.) awydd mawr, ysfa angerddol
d.-krug a zo gantañ bezañ kannad mae’n ysu/dyheu am fod yn aelod seneddol / yn llysgennad
dec'h adf ddoe
d. ar beure, d. vintin/veure bore ddoe
d. da noz neithiwr
d. diwezhañ, d. end-eeun ddoe ddiwetha’, dim ond ddoe
e-giz ma vije (bet) d. megis (d)doe, fel tasai’n ddoe
dedarzhañ be. tarddu; tasgu, ffrwydro; torri (am grynhofa; am stor(o)m)
dedennañ be. denu, hudo, swyno
d. evezh an dud denu sylw’r bob(o)l, cael gafael ar/yn y gynulleidfa
dedennet abf dedennañ qv.
bezañ d. gant udb. bod yn hoff o rth, hoffi rhth, bod â diddordeb mewn/yn rhth, cael blas ar rth
dont da vezañ d. gant ar sonerezh dechrau ymddiddori mewn cerddoriaeth
n’eo ket d. gant al levrioù ’dyw e/hi ddim yn hoff o ddarllen, ’does ganddo/ ganddi / ’does gydag e/hi ddim diddordeb mewn llyfrau/darllen
dedennus a. atyniadol, deniadol, dengar, cyfareddol, swynol, diddorol
dediañ be. cysegru; cyflwyno (rhyw waith er anrhydedd i rn)
dediet abf dediañ qv. wedi’i gysegru/ chysegru; cyflwynedig, wedi’i gyflwyno/chyflwyno
defiñ/dofiñ be. gw. dozviñ
ar yar a goll he vi dre ganañ re goude d.! dyna beth sy’n dod o glochdar yn rhy gynnar!
defot1 adf. o eisiau
defot2 g. -où, defochoù/defojoù diffyg, eisiau, angen, prinder
d. labour diffyg/prinder gwaith
(e) d. gwell(oc’h) o ddiffyg/eisiau gwell
meur a dra a rae d. dezhi ’ roedd hi’n brin o lawer o bethau, ’roedd eisiau/ angen llawer o bethau arni
n’emañ ket liv an d. war ar paotr-mañ ’does dim graen eisiau/prinder ar y bachgen/crwt/hogyn hwn/’ma
defotach/defotaj g. -où peth hanfodol/ angenrheidiol, neges (o siop)
defotachoù/defotajoù cyfreidiau, hanfodion, negesau/negeseuon (o siop)
deg adf y rhif deg
d.-ha-deg, dre zeg(ad)où, a-zeg(ad)où bob yn ddeg, yn ddegau
degad (bloavezhioù) gb dega(w)d
degas be. dwyn, cludo; dod â; mynd â; estyn; dyfynnu
d. an ti e daou estaj troi’r tŷ yn dŷ deulawr
d. ar c’hraou en un ti troi’r beudy yn dŷ annedd/byw
d. c’hoant codi awydd, hala chwant
d. da soñj atgoffa, dwyn i gof
d. gerioù ub. dyfynnu (geiriau) rhn
d. naon magu archwaeth am fwyd
d. soñj/koun a/eus udb. dod â rhth i gof, dwyn rhth i gof
d. ur banne laezh dezhañ! dere/tyrd â llymaid o laeth iddo! estyn ddiferyn o laeth iddo!
aes d’e gas ha d’e zegas (am berson) hawdd ei arwain, hawdd dylanwadu arno; (am beth) hawdd ei gludo/symud, cludadwy, symudol
degemer1(-et/-out) be. derbyn, croesawu; pasio (deddf)
degemer2 gb. derbyniad, croeso
d. mat/vat dit/deoc’h croeso (i ti/chi)!
kaout un d. c’hwek/hegarat/mat/ eus ar c’haerañ / eus ar gwellañ cael croeso bonheddig/cynnes/gwresog/ brwd/da/twymgalon/tywysogaidd / siort orau
kaout un d. fall/klouarik/teuc’h / ha ne oa ket tomm cael croeso/derbyniad oeraidd/claear/llugoer/gwael
n’ouzon ket peseurt/petore d. en d(evez)o ’wn i ddim siwd/sut groeso a gaiff e/o
reiñ d. da ub. en e di derbyn/ croesawu rhn i’w gartre’
tud a zegemer mat/vat pob(o)l groesawgar/groesawus
degemerer g. -ien derbynnydd/derbyniwr, y sawl sy’n derbyn
degemeret abf degemer qv.
d. eo bet gant ur meneg enorus llwyddodd gydag anrhydedd / â chlod
d.-mat on bet ganto ces groeso bonheddig/cynnes/gwresog/brwd/da/ twymgalon/tywysogaidd ganddyn nhw
d. oa bet cafodd ei (d)derbyn; cafodd ei groesawu/chroesawu; llwyddodd yn yr arholiad
d. oa bet ’giz ur c’hi ’barzh an iliz / evel ur c’hazh er ribot / evel ul leue war ar c’hravazh cafodd dderbyniad/ groeso oeraidd/claear/llugoer, ’chafodd e fawr o dderbyniad, ’chafodd e ddim croeso o gwb(w)l
na c’hell ket bezañ d. annerbyniol/ anghymeradwy
degemerus a. croesawgar
degemerva g. derbynfa
degouezh g. -ioù digwyddiad, achlysur, amgylchiad; cyfle; canlyniad
d. am eus bet fe ddigwyddais i; fe ges i achlysur/achos/gyfle
degouezhadenn b. -où digwyddiad
degouezhet abf degouezhout qv.
d. eo ur bern arc’hant dezhañ/dezhi mae wedi dod i arian mawr, mae wedi etifeddu celc go dda
degouezhout (da/gant/war) be. dod, cyrraedd; digwydd; dod i gwrdd/ gyfarfod (â); dod ar draws; gweddu, ateb, taro (ffig.)
d. da ub. ober udb digwydd i rn wneud rhth
ma tegouezhfe/mar degouezhfe dit gwelout anezhañ a bod digwydd i ti ei weld, a hap dy fod yn ei weld, (pe)taet ti’n (digwydd) ei weld
d. ouzh ub. gweddu i rn, ateb/taro rhn (ffig.)
d. gwelloc’h ouzh ar merc’hed eget ouzh ar baotred gweddu yn well i’r merched nag i’r bechgyn, ateb/taro y merched yn well na’r bechgyn
d. war ub./udb. taro ar rn/rth, dod ar draws rhn/rhth
d. war`ul laer taro ar leidr, dod ar draws lleidr
degourdi a. effro, craff; cyflym, clou, siarp (yn feddyliol)
ur paotr d. bachgen/bachan bore (ffig. ar laf.)
dehou a. a g. de
an d. pellañ y dde eitha’
an tu d. yr och(o)r dde
war an tu d. ar y dde; i’r dde
(al) lañs d’an tu d., d’an tu d. da dremen da gentañ blaenoriaeth / y flaenoriaeth i’r dde
da zehou ar y dde; i’r dde
deil ll. delienn qv.
ul ledad / ur gwelead d. carped/ haenen/gorchudd/cwrlid/trwch o ddail
deiz g. -ioù dydd, diwrnod
d. eo (anezhi) mae hi wedi dyddio/ goleuo/gwawrio
d. kentañ'r bloaz dydd calan
d. pe zeiz, un d. bennak ryw ddydd/ ddiwrnod, rywbryd/rywdro neu’i gilydd
a zeiz da zeiz, d.-ha-d. ddydd ar ôl dydd o’r naill ddydd i’r llall; o ddydd i ddydd; un dydd ar y tro, fesul dydd
a-benn daou vloaz da-geñver an d.-mañ ymhen dwy flynedd i heddiw
an d. all pa ddydd/ddiwrnod, y dydd o’r blaen
an deiz a-raok dec’h echdoe
an d. goude warc’hoazh drennydd
an d. ha gwech a zigas un dra hag a ya gant warc’hoazh, warchoazh e tarzho un d. all heddi(w) yw’r yfory y buon ni’n poeni amdano ddoe; bydd yfory yn ddiwrnod arall, bydd y cwb(w)l yn angof ’fory, bydd rhn arall wedi torri cwt/cynffon ei gi erbyn fory
an d. hiriv/hiziv heddi(w)
an d. warlerc’h drannoeth, yr ail ddiwrnod
an d.-mañ eizhteiz zo / ur sizhun zo d’ar c’houlz-mañ wythnos i nawr (yn y gorffennol), yr adeg hon wythnos yn ôl
an d-mañ penn-sizhun d’ar c’houlz-mañ wythnos i nawr (yn y dyfodol), yr adeg hon yr wythnos nesa’
araok an d. cyn iddi ddyddio/wawrio/ oleuo, cyn y wawr, cyn toriad gwawr, cyn i’r wawr dorri
bep eil d. bob yn eilddydd, am yn ail ddydd
berraat e ra an d., berroc’h-berr(añ)
e teu an d. da vezañ, emañ an d. o tiverraat, mont a ra an d. war (zi)verraat mae’r dydd yn tynnu ato / yn byrhau
bevañ diouzh an d. byw un dydd ar y tro, byw o ddydd i ddydd / o un dydd i’r llall; dala llygoden a’i bwyta hi (ffig.)
bezañ etre an d. hag un den bod/ sefyll yng ngolau / yn ffordd rhn
d’an abardae’ lavarfet hag eñ zo bet kaer an de’ (evel d’ar marv e welfet hag eñ zo bet mat ar vuhe’), dav eo gortoz an noz a-raok la(va)ret eo bet kaer an d. rhaid disgwyl y nos cyn canmol y dydd, na fernwch y diwrnod yn y bore, nid yn y bore y mae canmol diwrnod teg, ar y diwedd y mae barnu
da darzh/strak an d., da c’houloù d. gyda thoriad y dydd/wawr, gyda’r dydd/wawr, yn blygeiniol
diouzh an d. yn ôl y dydd
en d. a hiriv / hiziv an d. / evit an deizioù heddiw, y dyddiau hyn, y dydd sydd ohoni
en d. anat gef(e)n dydd golau, liw dydd
etre daou benn an d. o godiad haul hyd ei fachlud, o fore (gwyn) tan nos, rhwng gwawl a gwyll; rhwng gwyll a gwawl
ken d. eo en ti hag er maez mae hi mor olau yn y tŷ ag yw hi allan/mas
ken na vo d. tan y bore/wawr, tan ’fory
kerkent hag an d. gyda’r wawr, gyda thoriad y dydd/wawr, man y bydd hi’n dyddio/goleuo/ gwawrio
lakaat an noz da astenn an d., kemer war an noz evit hiraat an d. llosgi’r gannwyll bob pen (ffig.), gweithio’n hwyr y nos
n’eo ket d. c’hoazh ’dyw hi ddim wedi dyddio/goleuo/gwawrio eto
ne oa ket gwall zeiz c’hoazh ’doedd hi ddim wedi dyddio/goleuo/ gwawrio’n iawn eto
un d. a v(ez)o ryw ddydd/ddiwrnod (yn y dyfodol)
war greiz an d. gef(e)n dydd golau, liw dydd
war greiz an d. gef(e)n dydd golau, liw dydd
an deizioù pemdez diwrnodau gwaith, Llun-Sadwrn
evit an deizioù y dyddiau hyn
d.-ha-d..un dydd ar y tro, fesul diwrnod/dydd
d.-ha-bloaz pen y flwyddyn marw rhn; pen-blwydd rhn
d.-ha-noz ddydd a nos
d.-evit-d. i’r union ddiwrnod/ddydd
ur bloaz zo d.-evit-d. flwyddyn union yn ôl, mae blwyddyn gron gyfan oddi ar hynny
d.-ha-bloaz pen blwyddyn (marwolaeth); pen-blwydd
d.-ha-noz ddydd a nos
d.-pe-zeiz ryw ddiwrnod/ddydd (neu’i gilydd) (yn y dyfodol)
keuz a savo dezhañ d.-pe-zeiz bydd yn edifar/flin (ganddo) / bydd yn ’difaru ryw ddiwrnod/ddydd
noz-d. nos a dydd, ddydd a nos
deiziad g. -où dyddiad
deiziadur g. -ioù calend(a)r
deiziataer g. -ioù dyddiadur
deizlevr g. -ioù dyddiadur; llyfr cownt
d. ar skol llyfr lòg yr ysgol
dek rhif. deg
dek eur pemp pum munud/muned wedi deg
d. eur d. deng munud / deg muned wedi deg
d. eur ha kard chwarter wedi deg
d. eur hanter hanner awr wedi deg
d. eur nemet pemp pum munud/ muned i ddeg
d. eur nemet d. deng munud i ddeg, deg muned i ddeg
d. ha tri-ugent deg a thrigain, saith deg
d. ha nav-ugent, kant dek ha pevar-ugent cant a deg a phedwar ugain, cant a naw deg
dekatlon g. decathlon
dekved g. -où degawd
dekvet trefn. degfed
delc’her/derc’hel be. dal(a); gafael; cynnal; cadw; caethiwo; para/parhau; gwasgu, pwyso, ymhŵedd
d. a ra da rodal atav, d. a ra e grog mae’n dal(a)/cadw/para i fynd, mae’n dala’i dir / dal ati, mae’n dal o gwmpas ei bethau
d. a ran al levr ganin ’rwy’n cadw’r llyfr (gen i / gyda fi)
d. a-ratre / e stad vat / kempenn cynnal a chadw, cadw’n gymen/daclus / mewn cyflwr da
d. ar stur bod wrth y llyw, gafael yn y llyw, llywio, cadw rheolaeth, dal yr awenau
d. atant/feurm/menaj/merouri/
tiegezh rhedeg ffarm/fferm, ffarm(i)o/ ffermio, bod yn berchen ar ffarm/fferm, bod â ffarm/fferm yn ei feddiant
d. berr war (sugelloù) ub. (ffig.) ffrwyno rhn, dala’r ffrwyn yn dynn ar rn, peidio â rhoi gormod(d) o raff i rn, dala trwyn rhn ar y maen (ffig.)
d. betek ar penn dal ati hyd y diwedd
d. bev cadw’n fyw; goroesi
d. da ober udb. dal ati, para/parhau i wneud rhth
d. d’e c’her/bromesa cadw’i air, cadw/cyflawni/cywiro’i addewid
d. divrall/mort/start dal(a)/sefyll yn gadarn/ddisyfl/ddiysgog/ddiymod
d. douar bod yn berchen tir, bod â thir (yn eiddo iddo/iddi); ffarm(i)o/ffermio
d. e droad e par (ei) amddiffyn ei hun(an)
d. e grog dal(a) ei afael; dal(a) ei dir; cadw’n iawn/iach, gofalu am ei iechyd, carco’i hunan
dalc’h krog! dalc’h da grog! dal dy afael! dal dy dir! dal ati!
d. en e c’henoù cnoi’i dafod (ffig.), peidio ag yngan gair, bod yn dawel
d. eñvor/koun/soñj cadw mewn cof; cofio
d. evezh ub. hoelio sylw rhn
d. ganti dal ati, dal i fynd, mynd rhagddo/rhagddi
d. gant e hent mynd yn ei flaen, dal(a)/cadw/para/parhau i fynd (ar ei ffordd)
d. kloz cadw’n ddiogel; trysori
d. kloz war e soñjoù cadw’i feddyliau iddo’i hun(an), peidio â datgelu’i feddyliau
d. koun/soñj/eñvor eus udb. cadw rhth mewn cof, cofio am rth, cofio rhth
d. kuzul cynnal cyfarfod (o’r cyngor/ pwyllgor)
d. labour d’an dud rhoi gwaith i’r bob(o)l
d. lec’h/plas ub. cymryd lle rhn, gwneud yn lle rhn, llanw’r bwlch yn lle rhn
d. mat/mort/peg/start dal ati, dyfalbara/dyfalbarhau; dal gafael, dal yn dynn, dal/sefyll yn gadarn / yn ddi-ild(i)o / yn ddiymod / yn ddigyfaddawd
d. penn cadw’i ben/phen
d. penn ouzh gwrthwynebu, codi llais yn erbyn, brwydro/sefyll/ymladd yn erbyn
d. start sefyll yn gadarn
d. teodoù an dud atal tafodau pob(o)l, rhoi taw ar bob(o)l
d. tomm cadw’n dwym; para’n frwd, dal ati
d. tost (da) cadw’n agos (i/at) /glos (wrth)
d. udb. e kembraeg cynnal rhth yn Gymraeg / drwy gyfrwng y Gymraeg
d. udb. en e benn cadw rhth yn ei ben/gof; cofio
d. un ostaleri cadw gwesty/tafarn
d. un tiegezh / ur menaj ffarm(i)o/ ffermio, bod yn berchen ar ffarm, bod â fferm yn ei feddiant
d. war e zaeroù/zaeloù atal ei ddagrau, ymatal/ymgadw rhag llefain/ wylo/crïo
d. war e imor rheoli’i dymer
d. war e deod / he zeod atal/dal(a)/ cnoi’i dafod/thafod (ffig.), bod yn dawel, peidio â dweud dim
d. war ub. pwyso/crefu/erfyn/ymbil/ ymhŵedd ar rn.; cymell rhn yn daer; cadw llygad ar rn, bod yn ofalus iawn o rn
an Almanted a zalc’he mat c’hoazh e Brest ha tro-war-dro ’roedd yr Almaenwyr yn dal i afael yn dynn ym Mrest a’r cyffiniau
an hini a zalc’h a dizh - an hini a red a skuizh nid ar redeg y mae aredig, gan bwyll y mae mynd ymhell, yn ara’ deg y mae dal iâr (yn wyllt gynddeiriog y mae dal ceiliog)
ar re-se n’int ket evit d. ur gwenneg ’dyw’r rheina ddim yn gallu cadw ceiniog, maen nhw’n gwario/hala pob ceiniog, mae arian yn llosgi yn eu pocedi (ffig.)
o telc’her stenn - e vez kaset an traoù da benn dyfal donc a dyrr y garreg; pwyll ac amynedd a bâr hyd y diwedd
touiñ kalz ha d. nebeut addo’r byd / addo môr a mynydd / addo pethau mawr - a chyflawni ychydig / a chyflawni fawr ddim; addo mawr a rhodd fechan
un den a oar d. warnañ, un den a zalc’h gantañ dyn/person dwf(w)n, un yn cadw’i hun(an) iddo’i hunan
en em zelc’her/zerc’hel ymgadw; cadw’i hun(an); dod i ben â hi, ymdopi
en em zelc’her/zerc’hel kloz cadw’i hun(an) yn glyd a chynnes, cwtsio/ swatio mewn (yn y tŷ/gwres ayyb.)
delez b. -ioù gris
deli(aou)ek a. deiliog, yn llawn dail
delienn b. delioù, deil deilen; tafell (o fara, ayyb.)
an d. a gouez war an douar - ar gened ivez a ziskar ‘gwywa’r gwelltyn - syrth y blodeuyn’, ‘harddwch nid yw yn parhau’, gwywa’r rhosyn prydferthaf yn y diwedd; nid hwy oes dyn nag oes dail
un d. vara tafell denau o fara
delikat a. gw. dilikat
delioù ll. delienn qv.
ur valaennad/gwiskad d. gorchudd/ carped o ddail
dellezañ/dellezout be. haeddu, teilyngu
dellezek (a) a. haeddiannol, teilwng (o), yn haeddu, yn deilwng (o)
d. da vezañ meulet yn haeddu cael ei ganmol/chanmol, yn teilyngu cael ei glodfori/chlodfori
dellezet abf haeddiannol, teilwng
dellid g. -où haeddiant, parch dyledus/ haeddiannol/teilwng
hervez o d. yn ôl eu haeddiant
delt a. llaith
deltañ be. lleith(i)o
deltoni b. lleithder
delwenn b. -où delw, cerfddelw, cerflun
demm g. -ed carw, bwch danas, hydd
demokrat g. -ed democrat
an Demokrated y Democratiaid
Demokrated-Frankizour Democratiaid Rhyddfrydol
demokratel a. democrataidd
enep d. gwrthddemocrataidd
Unvaniezh Demokratel Breizh Undeb Democrataidd Llydaw
demokratelezh/demokratiezh b. -où democratiaeth
den g. tud dyn; person; un; neb, unrhyw ddyn/un; gŵr, priod (g.)
d. (a-walc’h) eo d’ober kement-se mae’n ddigon o ddyn/fachgen/fachan/ foi i wneud hynny, mae’n ddigon ab(a)l/atebol/galluog i wneud hynna
n’eo ket d. a-walc’h c’hoazh ’dyw e ddim yn ddigon ab(a)l/atebol/aeddfed eto
d. ebet (gyda’r neg.) neb, yr un / dim enaid byw (o neb); dim cwrcyn (ffig.)
d. on deoc’h ’rydw i at eich gwasanaeth; fi yw’r dyn i chi
biskoazh d. neb/undyn erioed
daou zen yaouank dau ddyn/berson ifanc/ieuanc
dont da zen / da vezañ d. dod i’w oed, dod yn oedolyn, tyfu’n ddyn; dod mas o’i gragen (ffig.)
hennezh eo sotañ d. a vale! dyna’r ffŵl/twpsyn penna’ (a gerddodd) ar wyneb y ddaear!
kenkoulz ha d. ebet cystal ag unrhyw un/ddyn
Mab an d. Mab y dyn, Mab Duw
paour-kaezh d.! druan bach (ag e)! pŵr dab (ag e) (ar laf.)!
pebezh d. out-te! dyna fachgen/ fachan/gymeriad wyt ti! ’rwyt ti’n sgowt!
te zo d. a-walc’h d’hen ober ’rwyt ti’n ddigon o ddyn/fachan/foi i’w wneud
un d. a dra dyn cefnog/cyfoethog/ ariannog; un wedi dod i’w oed
un d. a enor gwas priodas
un d. a feiz credadun/crediniwr, crefyddwr, dyn crefyddol
un d. a-feson /a-zoare/dereat / evel m’eo dleet/reizh/just dyn parchus/ taliaidd/egwyddorol / o egwyddor / yn ail i’w le
un d. a goustiañs dyn egwyddorol / o egwyddor, dyn cydwybodol
un d. a vicher dyn/gŵr proffesiynol, arbenigwr
e doare un d. a vicher mewn ffordd broffesiynol
un d. deuet un/bachgen wedi dod i’w oed, oedolyn
un d. e karg swyddog
un d. Doue gweinidog (yr Efengyl), offeiriad, mynach, clerigwr
un d. en e vent oedolyn
un den erru war an oad hen ŵr, gŵr oedrannus / mewn gwth o oedran
un d. eus ar/ur gêriadenn pentrefwr, un o’r pentre’ / un o bentre’
un d. eus kêr trefwr, un o’r dre’/ un o dre’
un d. evitañ e unan dyn/person hunanol
un d. fallakr, ur gwall d. dyn drwg/ melltigedig/mileinig
un d. kapabl dyn ab(a)l/cadwrus
un d. nevez priodfab
un d. war e leve/retred un wedi ymddeol, un ar ei bensiwn, pensiynwr
un tamm/troc’had mat/brav a zen, ur mell pezh d., ur palvad mat a zen, ur pikol d. cwlffyn/cawr/clamp/clobyn o ddyn, dyn cadwrus
ur galedenn a zen uffach o fachan/foi caled (ar laf.), dyn caled ar y naw; un arbennig o dda am oddef poen
ur penn-fall a zen dyn anodd gwneud dim ag e / ymwneud ag e, un anodd ei drin/drafod
ur spered dreist a zen dyn deallus dros ben, un y tu hwnt o beniog, gŵr athrylithgar /o athrylith
d.-a-feiz credadun, crediniwr
d.-a-iliz, d.-Doue offeiriad, gweinidog yr Efengyl
d.-a-lezenn gŵr y gyfraith
d.-deut oedolyn, dyn yn ei lawn dwf
d.-ran plymiwr dŵr bas
denadenn b. -où sugnad
denañ be. sugno
ne c’hellent ket eveljust bevañ diwar zenañ o meud wrth gwrs ’allen nhw ddim byw ar sugno’u bawd / ar y gwynt (ffig.)
denel a. dynol
denelezh b. dynoliaeth; dynol-ryw, dynolryw
denesaat (ouzh) be. (dy)nesu (at), agosáu (at), nesáu (at), dod/mynd yn nes (at)
dengar a. dyngarol
dengarour g. -ien dyngarwr
denijal be. hedfan, heidio
denjentil g. tudjentil bonheddwr, gŵr bonheddig
denoniel be. anthropolegol
denoniezh b. anthropoleg
denoniour g. -ien anthropolegwr
dent ll. dant qv.
d. araok/a-ziaraok dannedd blaen
d. faos/lak(a)et, faos d. dannedd dodi/gosod
bezañ hir (ha lemm) e zent bod yn fwytäwr mawr / yn loddestwr o fri
broustañ/gwalc’hiñ an d. glanhau’r dannedd
komz etre e zent siarad o dan ei ana(d)l/ddannedd
kregiñ gant an d. gafael â’r dannedd, cnoi
un taol d. cnoad
skeiñ un taol d. cnoi, rhoi cnoad
droug-/poan-d. y ddannoedd
kig-d. / kig an d. cig y dannedd
d.-krec’h dannedd ucha’
d.-traoñ dannedd isa’
dentour g. -ien deintydd
dentouriezh b. deintyddiaeth
deñved ll. dañvad qv.defaid; (ffig.) cymylau bach
d. en oabl da greisteiz : glav kent tri deiz pan fydd cymylau bach yn yr awyr ganol dydd bydd glaw cyn pen tridiau
d.(igoù) defaid (bach/bychain); (ffig.) cymylau gwynion; tonnau gwynion, cesig gwynion, defaid Dafydd Jôs, defaid Gwenhidwy
amañ ’vez debret ’giz an d.? ’does dim i’w yfed yma (gyda’r pryd)?
mard a / pa’zan d. da saout ez eus / e vez glav da gaout os/pan â’r cymylau bach yn fawr fe ddaw hi’n law o fewn rhyw awr
denzebrer g. -ien canibal
deo bf 3 un. pres. myn. bezañ ar ôl mar a ne deoc'h 2
deoc’h 2 ll.yr ardd. da qv.i ch(w)i
d. on dleour/dleourez a gement-se i chi y mae’r diolch am hynny, i chi ’rydw i’n ddyledus am hynny
deol a. defosiynol, duwiol
deoliezh b. defosiwn
deomp1 !af ll. yr ardd. da
deomp2 bf 1 ll. gorch. mont awn, gadewch i ni fynd
d. raktal! gadewch i ni fynd ar unwaith!
an d. adarre (ffig.) y dolur rhydd
‘d. adarre!’ en deus lazhet meur a varc’h mat ni lewygodd march ar un-nos
deomp3 bf 1. ll. pres. myn. mont ar ôl mar a ne
deont bf 3 ll. pres. myn. mont ar ôl mar a ne
depant a. angenrheidiol, gofynnol, hanfodol, hollbwysig, o’r pwys mwya’
d. eo deomp sevel a-bred rhaid i ni godi’n fore/gynnar
depantout be. dibynnu
se a zepant mae hynny’n dibynnu
departamant g. -où rhanbarth (ardal yn Ffrainc)
departamantel a. rhanbarthol
depegn g. -où atgynhyrchiad, copi (o lun), darlun, disgrifiad
deport be. aros, disgwyl
depute g. -ed aelod seneddol
deraou g. gw deroù
deraouad g. deraouidi, deraouer g. -ien dechreuwr, dysgwr
deraouiñ be. dechrau, cychwyn
derc'hel be. gw. delc’her
(an) derc'hent g. (y) diwrnod cynt/ blaenorol; (y) noson gynt/flaenorol; noswyl
d.-dec'h echdoe
d.-dec’h diouzh an noz echnos
dere g. cyflwr; safle cymdeithasol; cyfleustra
en/diouzh e zere (yn ôl) fel y bo’n gyfleus iddo / fel y mae’n ei ateb e
dereadegezh b. addasrwydd, priodoldeb; gweddustra; cyfleustra
dereat a. addas, cyfaddas, cyfleus; chwaethus; agos i’w (l)le, gweddus, taliaidd, syber, propor, egwyddorol; iawn, priodol, teilwng, dyledus, rhesymol, teg, purion
a bep liv marc’h mat - a bep bro tud d. mae drwg a da ym mhob man, ym mhob gwlad y megir glew
dav eo gouzout hag eñ ez eo d. ober kement-se rhaid sicrhau a yw’n iawn/briodol gwneud hyn/hynny, rhaid ystyried priodoldeb gwneud hyn/hynny
en un doare d. fel y dylid, fel y mae’n gweddu/weddus, mewn ffordd addas/ weddus; mewn modd priodol/teilwng
gwisket d. wedi gwisgo/taclu’n addas/ briodol/weddus/bropor
ur priz d. pris iawn/teg
deredek be. brysio, mwstro, prysuro, rhuthro, rhedeg; heidio, llifo (am bob(o)l)
dereout be. gweddu, ateb, taro (ffig.), bod yn addas (i, ar gyfer)
d. a ra ouzhin mae’n fy ateb/nharo i (ffig.); mae’n gyfleus/iawn i fi/mi
d. ouzh ment ub. ffit(i)o rhn, ateb/taro rhn (o ran maint)
ar vicher-se a zere outañ mae’r swydd honno yn ei ateb/daro, mae’r gwaith hwnnw i’r dim / yn addas / yn ddelfrydol / yn gweddu iddo
ne zere ket ouzhin ’dyw e/hi ddim yn iawn / yn gyfleus i fi/mi; ’dyw e/hi ddim yn f’ateb i; ’dyw e/hi ddim yn addas/gweddu i fi/mi; ’dyw e ddim yn dygymod â fi/mi
derez g. -ioù gris; gradd; safon
an d. bevañ safon byw
d.-bihanaat gradd fachigol a. ( yn -ik: e.e. bihanik go fach, eitha’ bach)
d.-estlammañ gradd ebychol (yn -at i fynegi syndod neu edmygedd e.e. bravat! mor braf! dyna braf!
d.-keñveriañ/-uheloc'h gradd gymharol a. (gram.)
d.-kevatal gradd gyfartal a. (gram.)
d.-plaen gradd gysefin a. (gram.)
d.-uhelañ gradd eithaf a. (gram.)
derezenn b. -où gris
dero gw. derv
deroù g. deraouioù dechrau, dechreuad, (man) cychwyn
d. ar miz / ar bloaz / ar c’hantved / ar vakañsoù dechrau’r mis/flwyddyn/ ganrif/gwyliau
adalek an d. betek an dibenn o’r dechrau i’r diwedd
an d. bloaz dechrau’r flwyddyn, calan
an d. noz brig y nos / yr hwyr, min yr hwyr
en d. ar/yn y dechrau, ar y cychwyn
bez’ zo un d. deus tout an traoù, un d. zo da bep tra mae dechrau i bopeth
d.-mat calennig
derv/dero torf. -enn b. coed derw, deri ll. derwen
dervezh g. gw. devezh
desavet abf desevel qv.
desev be. twyllo
desevel be. codi, cwnnu, magu, meithrin, addysgu, hyfforddi
deskadurezh b. (ad)dysg, hyfforddiant
d. d’ar vugale a zo gwelloc’h evit leve, gwelloc’h deskiñ mabig bihan eget dastum madoù dezhañ gwell dysg na golud
list da lavaret an dud diskiant : d. a dalv arc’hant ’ta beth a ddywed yr anwybodusion : mae dysg yn golygu cyfoeth
reiñ d. da ub. rhoi addysg /dysg i rn, dysgu/addysgu/hyfforddi rhn; (y)sgolia rhn
tapañ d. uhel cael addysg uwch(radd)
deskamant g. hyfforddiant, dysg
deskard g. -ed dysgwr, dechreuwr, prentis
an d.-medisin y darpar feddyg, y cyw doctor, y myfyriwr meddygaeth
deskardez b. -ed dysgwraig
desket abf deskiñ qv. dysgedig, hyddysg, gwybodus, goleuedig, wedi’i (h)addysgu/hyfforddi
d. war varlenn e vamm hag e skol e dad wedi’i (a)ddysgu/hyfforddi gartre’ / ar yr aelwyd
gwell eo d’ur bugel chom hep bezañ ganet evit chom hep bezañ d. gwell i blentyn (fod) heb ei eni na (bod) heb gael addysg
tud d. dysgedigion, gwybodusion, pob(o)l ddysgedig/hyddysg/oleuedig
d.-bras/-dreist/-kaer/-kenañ/-mat dysgedig/gwybodus iawn / dros ben, hyddysg/gwybodus
deskiñ be. dysgu; addysgu
d. ar vicher bwrw prentisiaeth
o teskiñ ar vicher emañ prentis yw e
a-hed da vuhez e c’hellez d. udb., bemdez e vez an den o teskiñ mae rhth i’w ddysgu bob dydd o’r crud i’r bedd, y mae dysg g o fedydd hyd fedd, ’does neb byth yn rhy hen i ddysgu
desped g. edifeirwch; dicter; gofid
d. en deus mae’n edifar/’difaru/flin
d. ennañ/enni edifeiriol, wedi ’difaru, yn edifar/flin
en d. d’ar glaw er gwaetha’r glaw, serch y glaw / ei bod hi’n bwrw (glaw)
en d. din ar fy ngwaetha’, yn erbyn f’ewyllys, yn anfoddog, yn groes i’r graen (ffig.)
me am eus d. mae’n ddrwg/flin ’da fi, mae’n edifar gen i / ’rwy’n ’difaru, ’rydw i’n edifar/flin/pitïo
despetiñ be. bod yn edifar/flin, ’difaru
n’ho po ket abeg da zespetiñ fydd hi ddim yn edifar gennych, ’chewch chi ddim achos i fod yn edifar, ’fyddwch chi ddim yn ’difaru/flin
deu bôn dont a bf 3 un. pres. myn. dont daw
an/en noz a zeu nos yfory
ar sizhun a zeu yr wythnos nesa’
kembraeg mat a zeu gantañ/ganti mae ei Gymraeg/Chymraeg yn dda, mae’n siarad Cymraeg da
ma teu os daw
ma teu dit os digwydd i ti, a bod digwydd/hap i ti, a digwydd/hap dy fod
deu(e)t abf dont qv.
d. eo mae wedi dod; daeth
d. eo a-benn! mae wedi llwyddo! mae wedi mynd â’r maen i’r wal (ffig.)!
d. eo ganez/ganit! ’rwyt ti’n iawn! ’rwyt ti yn llygad dy le! ’rwyt ti wedi taro’r hoelen ar ei phen (ffig.)! ’rwyt ti wedi’i deall hi! mae e ’da ti! ’rwyt ti wedi llwyddo / wedi dod i ben â hi!
(ha) d. eo? (a) ydyw e/hi wedi dod? (a) ddaeth e/hi?
d. mat ra vezoc'h! croeso i chi!
d. mat eo dezho/dezhe mae’n eu plesio
d. mat eo gant an holl mae’n hoff/ dderbyniol/gymeradwy gan bawb, mae’n fawr ei barch/pharch yn ngolwg pawb
ha n’eo ket d. mat gant an dud nad yw’n boblogaidd, ac mae yn / sy’n amhoblogaidd (gyda’r bob(o)l)
un den d. oedolyn, dyn/un mewn oed(ran), dyn wedi dod i’w oed
deun g. -où gwaelod; crombil (coedwig); dyfnder(oedd)
d. ar c’harr gwaelod/llawr y car
aet ar vag d’an d. mae’r cwch/bad/ llong wedi mynd i waelod y môr / wedi suddo / wedi mynd i’r dyfnderoedd
deur g. gofid, pryder, poen meddwl; helbul, helynt, trafferth, llaw drom/ drwm (ffig.); diddordeb
d. o deus gantañ maen nhw’n cael gwaith gydag e, maen nhw’n cael llaw drom/drwm gydag e
diskouez d. ouzh udb. dangos diddordeb mewn/yn rhth
kemer d. ouzh udb. ymroi o ddifri i rth
deus1! bf 2 un. gorch. dont dere! tyrd!
d. anezho din! dere â nhw i fi/mi! ty(r)d â nhw ata’ i!
d. en ti! dere/ty(r)d i mewn (i’r tŷ)!
deus2 bf 3 un. pres. myn. bezañ (ar ôl mar ‘os’) oes; ac yn ffurfiau 3 un. a ll. kaout/ endevout
mar d. unan amañ os oes un/ rhywun yma
amzer en d. / he d. / o d. mae ganddo/ ganddi/ganddyn nhw amser, mae amser gydag e / gyda hi / gyda nhw
komprenet en d. / he d. mae e/hi wedi deall
respontet o d. maen nhw wedi ateb
dev g. llosg; gwres mawr (am y tymheredd)
c’hwezh an d. aroglau/gwynt/sawr llosgi
devalenn b. -où cwm, dyffryn
dever1 g. -ioù dyletswydd; gwaith, gorchwyl, tasg
d. a-walc’h zo warnañ/warni mae’n brysur/fisi, mae llwyth o waith gydag e / gyda hi, mae llawer/gormod(d) ar ei blat/phlat (ffig.)
d. da gentañ gwaith gynta’
d. zo ennañ/enni mae e/hi’n gydwybodol
d. zo warnañ/warni mae’n brysur iawn, mae fel beili mewn sasiwn
den d’e zever dyn cydwybodol
mankout d’e zever peidio â gwneud ei ddyletswydd/waith, esgeuluso’i ddyletswydd/waith
ober pizh ha strizh e zever gwneud ei waith yn ofalus/gywir ac yn fanwl, cyflawni’i ddyletswydd yn gydwybodol
sevel yn torrad bugale - graet hep plijadur - ken evit ober an d. codi/cwnnu torraid o blant - a genhedlwyd nid o ran pleser - yn unig ‘er mwyn cyflawni’u dyletswydd’
deverioù.dyletswyddau, gorchwylion, tasgau; gwaith cartre’; trethi
deverioù-skol gwaith cartre’, gwaith ysgol
dever2 g. -ioù llosgwr
deverad g. -où isgynnyrch, sgîl-gynnyrch; tarddair
‘ezhommek’ zo un d. eus ‘ezhomm’ tarddair o ‘ezhomm’ yw ‘ezhommek’
un d. eus al laezh eo ar c’heuz isgynnyrch o laeth yw caws
deveradenn b. -où diferyn, dafn
deverañ (eus) be. deillio (o), tarddu (o)
deverr-amzer g., deverrañs b. difyrrwch
deverrañ/deverral/deverrat be. difyrru'r amser, mwynhau’i hunan
deverrus a. difyr
deverzh g. gw. devezh
devet abf deviñ qv.
c’hwezh d. zo gant ar c’hig mae gwynt/sawr/aroglau llosg gyda’r cig
devez bf 3ydd un. pres. arfer. kaout/ endevout qv.
devezh g. -ioù diwrnod, dydd; diwrnod gwaith; gwaith/cyflog yn ôl y dydd
d. ar pardon dydd gŵyl fabsant
an d. hiziv/hiriv heddiw, y dydd sydd ohoni, y dyddiau hyn
an d. end-eeun ma’c’h en em gave, dres an d. ma teue yr union ddiwrnod y cyrhaeddai/deuai
an d.-pad, an d. penn-da-benn ar hyd y dydd, (drwy) gydol y dydd
gounit pevar-ugent lur saoz/sterlign an d. ennill pedwar ugain punt y dydd
meur a zevezh (am) sawl diwrnod, llawer o ddiwrnodau/ddyddiau, am lawer o ddiwrnodau/ddyddiau
mont d’e zevezh mynd i’w waith (a delir yn ôl y dydd)
n’eo ket un d. tomm a ra an hañv (nag un d. yen ar goañv) un wennol ni wna wanwyn
un d. diwrnod; un diwrnod, r(h)yw ddiwrnod; am ddiwrnod
un d. a dalv daou da neb a ra e pred e draoù mae dau gynnig ar y bore
un d. hañv diwrnod o haf
un d. hent taith diwrnod
un d. leun / penn-da-benn, un d.-pad diwrnod cyfan / ar ei hyd
un d. pemdez diwrnod cyffredin, diwrnod gwaith, diwrnod o’r wythnos (nid y Sul na dydd Gŵyl)
warc’hoazh e tarzho un d. all bydd ’fory yn ddiwrnod arall, ’fory bydd y cwb(w)l yn angof, bydd rhywun arall wedi torri cwt/cynffon ei gi erbyn ’fory (ffig.)
en devezhioù all ryw ddiwrnod/ ddydd/bryd (yn y dyfodol)
en devezhioù-mañ y dyddiau ’ma/ hyn
n’emañ ket e zevezhioù mat warnañ ’dyw pethau ddim yn dda arno ar hyn o bryd, mae hi’n ddyddiau anodd/blin arno, mae e’n cael amser garw ar hyn o bryd
un d.-arat c. erw, cyfair, acer
un d.-studi ysgol/cwrs undydd
devezhiañ be. gweithio yn ôl y dydd
devezhour g. -ien gwas, gweithiwr (cyflogedig yn ôl y dydd)
devezhourez b. -ed morwyn (gyflogedig yn ôl y dydd)
Devi/Divi epg. Dewi
D. eo sant paeron Kembre Dewi yw nawdd sant Cymru
deviñ be. llosgi, ysu; dal(a), twyllo
d. ar gantol / al lutig dre an daou benn llosgi’r gannwyll y ddau ben, llosgi dau ben y gannwyll, gweithio’n rhy galed, gorweithio, ei gor-wneud hi
d. korfoù amlosgi
ti d. korfoù amlosgfa
na c’heller ket d. na ellir ei (l)losgi, anllosgadwy
tan da zeviñ bro-Saoz digon o dân i losgi Llundain
d. tan ha gouloù llosgi/bradu/ gwastraffu gwres a golau/goleuni
devo, devoa, devoe ffurfiau bfol kaout/endevout
devosion b. -où defosiwn
devot a. defosiynol, duwiol
dez bf 2 un. pres. myn. mont ar ôl ne
dezev/dezo g. -ioù penderfyniad
ober e zezev/zezo / he dezev/dezo penderfynu
dezerzh g. -ioù anialwch, diffeithwch, crindir
dezhañ, dezhi, dezho/dezhe ffurfiau pers.yr ardd. da qv.
bec’h/dav dezhi! bant â hi/ni/chi! bant â’r cart!
war he buhez dezhi emañ dalc’hmat mae’n gwneud bywyd yn boen iddi drwy’r amser, mae’n pigo arni o hyd
gouez/liz dezhañ meddai fe/fo, yn ôl yr hyn mae e/o’n ei ddweud
ha liv mat dezhañ/dezhi a lliw da arno/arni
tri bloaz warn-ugent dezhi nemetken a hithau’n ddim ond tair ar hugain oed
dezho/dezhe d’en em glevet/zibab, se zo o afer dezho/dezhe (ha ne sell ket ouzhimp) eu busnes nhw yw e ( a ’does a wnelo fe/fo ddim byd â ni), rhwng gwŷr Pentyrch a’i gilydd
dezho/dezhe eo an tamm-douar-se nhw sydd berchen (ar) y darn tir, nhw piau’r darn tir
c’hoant en doa d’ober un tamm skol dezho/dezhe ’roedd e/o am ddysgu gwers iddyn nhw, ’roedd e/o’n awyddus i ddysgu gwers iddyn nhw
dezrenn be. dosbarthu, rhannu
dezrevell1 b. -où disgrifiad; adroddiad, hanes, cronicl
dezrevell2 be. disgrifio; adrodd, dweud, traethu; dynwared
dezreveller g. -ien adroddwr, traethwr/ traethydd; dynwaredwr
dezviñ be. gw dozviñ
di adf tuag yno, yno (am le y cyfeiriwyd ato’n barod); tan (y pryd) hynny, tan yr amser hwnnw
a-benn neuze hag ac’hann d. e vo marvet meur a gi / en devo harzhet meur a gi bydd llawer tro ar fyd cyn hynny, bydd sawl un wedi torri cwt/ cynffon ei gi erbyn hynny, bydd llawer o ddŵr wedi mynd o dan y bont cyn/ erbyn hynny
difennet oa mont d. gwaherddid mynd yno
pet lev zo ac’hanen d.? sawl milltir sydd o’r fan yma i’r fan ’na? faint o filltiroedd sydd o fan hyn i fan ’co
ur gêr vrav eo Caerdydd hogen di ne garfen ket mont da chom mae Caerdydd yn ddinas hardd ond ’hoffwn i ddim mynd yno i fyw
diabaf a. eofn/ewn, hy; (meddwl) llym, clir; sob(o)r
d. e spered clir ei feddwl, â meddwl clir
diabafiñ be. dadebru, dod ato/ati’i hunan; colli’i nerfusrwydd, anghofio/trechu’i swildod/ (h)of(o)n, magu hyder, dod mas/allan o’i gragen/chragen (ffig.); sobri, sobreiddio
diabarzh1 a. mewnol, mewn
brezel d. rhyfel cartref
diabarzh2 g. tu mewn
d.-vro perfeddwlad, canolbarth, canoldir
diabarzhiad g. diabarzhidi disgybl preswyl
diabeg a. direswm, heb reswm, heb ddim rheswm; di-fai; am ddim (rheswm), heb achos
diabell1 adf o bell, yn y pellter
diabell 2 g. pellter
en d. yn y pellter, yn bell
eus an d. o’r pellter, o bell
(a)n diabet g. clefyd y siwgwr, y clefyd melys
diabri a. digysgod, heb gysgod; anniddos; agored (i’r elfennau)
diac’hub a. gwag, rhydd (am le/sedd/ (y)stafell/adeilad ayyb.); wedi esgor, wedi rhoi genedigaeth
diac'hubiñ be. clir(i)o, codi;, cwnnu; cymhennu/cymoni, twtio, tacluso
diac’hubit an traoù diwar hent! codwch/cwnnwch/symudwch y pethau o’r ffordd!
diadreñv1 a. cef(e)n, cwt, ôl
diadreñv2 g. (tu) cef(e)n, tu ôl, cwt
d. ar vrozh cef(e)n y sgert
e d. ar wetur yng nghef(e)n /nghwt y car/cerbyd
diaes a. anodd, caled; cymhleth, dyrys, astrus; anesmwyth, anghyfforddus, anghysurus, anniddig, annifyr, aflonydd; chwith; gofidus, pryderus; cysetlyd
d. da ziskenn gw. diskenn
d. e benn mae’n teimlo’n anghysurus/ anesmwyth, mae’i ysbryd yn aflonydd
d. e kavan an dra-se, kement se a gavan d. ’rwy’n meddwl/teimlo bod hynny’n anodd/galed, ’rwy’n ei chael hi’n anodd, mae’n faich/fwrn arna’ i ; mae hynny’n fy ngofidio/mhoeni/mlino; mae hynny’n anodd/chwith gen i, mae’n fwrn arna’ i / mae’n gas ’da fi
d. en em gave Yann en e zilhad Sul teimlai Yann yn aghyfforddus/ anghysurus yn ei ddillad parch/gorau
d. e/he spered gofidus, pryderus, aflonydd/anesmwyth (ei feddwl/ meddwl), anniddig
d. eo evitañ/eviti mae’n (sefyllfa) anodd iddo/iddi, mae’n broblem iddo/iddi
d. eo kaout afer outañ, d. eo ober gantañ mae’n un anodd ei drin, mae hi’n anodd / ’dyw e ddim yn un hawdd/rhwydd ymwneud ag e
d. eo ken ez eo, d.-bras/-kenañ/-spontus eo, gwall-ziaes eo mae’n ddifrifol/ddychrynllyd/enbyd/ ofnadwy/sobor/goblyn/gythgam o anodd, mae’n anodd difrifol/ dychryn(llyd)/ofnadwy / dros ben / tu hwnt, mae’n wirioneddol anodd
d. (eo) soñjal ne welin anezhañ ken (mae’n) anodd/chwith meddwl na wela’ i mohono fe byth eto/mwy / na ’wela’ i mohono fe mwyach
kavout d. ei chael hi’n anodd/galed, ei theimlo hi’n faich/fwrn; bod yn chwith ganddo/ganddi, bod yn chwith ’da fe / ’da hi
laka(a)t d. anesmwytho, aflonyddu (ar), gwneud yn anghysurus/ anghyfforddus/anniddig; blino, gofidio, poeni, achosi penbleth (i), rhoi mewn cyfyng-gyngor
n’eo ket an d. ma’z eo / ma oa al labour nid bod y gwaith yn anodd
plegennoù d. anawsterau, cyfyngderau
un den d. kaout afer outañ, un den d. ober gantañ/outañ un anodd ei drin/drafod, un anodd ei blesio / ymwneud ag e, un cysetlyd
diaesaat be. mynd yn fwy(fwy) anodd; mynd yn fwy cymhleth, cymhlethu; gwaethygu
diaesañ a. gradd eithaf diaes qv. anodda’, mwya’ anodd
diaesoc’h a. gradd gymharol diaes qv. anos, mwy anodd
dont a ra da vezañ d.-diaesañ mae’n mynd yn anos / yn fwy (a mwy) anodd / yn fwyfwy anodd
diaester g. -ioù anhawster; rhwyst(y)r
bezañ chalet/nec’het/trevariet gant diaesterioù faltaziet codi bwganod, mynd i gwrdd â gofid (heb eisiau)
diaez g. anhawster, anghysur; poen, loes
ober d. d’ub. achosi anhawster i rn, peri anghysur i rn, ei gwneud hi’n anodd/anghysurus i rn; achosi poen i rn, peri loes i rn
diaezamant g. diaezamañchoù anghysur, anesmwythyd, anhawster, lletchwithdod
diaezañ be. aflonyddu (ar), tarfu (ar), anesmwytho, blino, gofidio, poeni, peri blinder/gofid/poen (i), achosi/gwneud loes (i); achosi trafferth (i), peri anhwylustod (i)
diagent1 a. blaenorol, gynt, hen
diagent2 adf cynt, yn gynharach, o’r blaen; eisoes, ymlaen llaw, yn flaenorol
yac’h evel d. yn iach fel cynt
diagent3 ardd. cyn, o flaen
(an) deiz d. Yaou-Basg y diwrnod cyn dydd Iau Dyrchafael
diagent ma cys. cyn i
d. ma’z in da gousket cyn i fi/mi fynd i gysgu
diagentad g. diagentidi, diagentour g. -ien rhagflaenydd
diahelet abf. hynod, od, rhyfedd, smala, gwreiddiol, egsentrig; â choll(ed) arno/ arni; anghytbwys, ansad
diakuit a. lletchwith, llibin, anhylaw, â dwy law chwith (ffig.); trwsg(w)l, afrosgo; carbw
dialanañ/dialaniñ be. gw. dianalañ/ dianaliñ
dialanet abf gw. dianalet
dialc’hwez a. heb ei gloi/chloi
dialc'hwezañ be. datgloi, agor (ag allwedd)
dialiañ be. rhybuddio (rhag)
diamant g. -où, diamañchoù diamwnt
diamboazh a. heb ei (d)digoni’n llwyr, heb ei grasu/chrasu yn iawn, heb ei bobi/phobi yn ddigonol, wedi’i (l)led bobi/grasu/ddigoni
diambroug be. mynd i gwrdd/gyfarfod â; mynd at; hebrwng
diamen a. pell, pellennig, anghysbell
di(z)ampart a. lletchwith, llibin, anhylaw, â dwy law chwith (ffig.), yn fodiau i gyd (ffig.), di-glem; trwsg(w)l, afrosgo
diampech2 adf yn ddilyffethair/rhydd; yn ddianaf; heb nam; yn gyflym/glou/ fuan/ddiymdroi, heb oedi
diampled a. anffrwythlon, diffrwyth (am dir)
diamzeret abf anghyfaddas; hen ffasiwn, allan/mas o ffasiwn; anarferedig, wedi peidio â bod; camamserol, anacronig
dianalañ/dianaliñ be. anadlu, tynnu’i (h)ana(d)l, cymryd/tynnu ana(d)l
d. a ra c’hoazh mae’n dal/para i anadlu, mae’n anadlu o hyd
hep d. heb gymryd/dynnu ana(d)l
dianalet abf dianalañ/dianaliñ qv. â’i wynt yn ei ddwrn / â’i gwynt yn ei dwrn, mas o bwff (ar laf.)
dianaouediñ be. twymo, cynhesu
di(z)anaoudegezh b. anwybodaeth, diffyg gwybodaeth; anniolchgarwch
di(z)anaoudek a. anniolchgar, diddiolch
dianaout be. gw. dianav(ez)out
dianat a. aneglur; anadnabyddus, dieithr/ dierth, anghyfarwydd; anweledig
dianav a. anadnabyddus, anenwog, cyffredin, di-nod, distadl; dieithr/ dierth, anghyfarwydd, anghynefin
dianav(ez)out be. anwybyddu, peidio â chydnabod, gwrthod arddel
en em zianav(ez)out anghofio’i hunan/(g)wreiddiau, anghofio ‘y graig y’i naddwyd ohoni’
dianavez a. dieithr/dierth, anghyfarwydd, anadnabyddus, di-nod
diank1 a. coll(edig); absennol; prin
d. eo alc’hwez an ti mae allwedd y tŷ ar goll
ma gwetur a zo d. din ’rwy’n gweld eisiau’r car, ’rwy’n ei gweld hi’n chwith heb y car
n’eo ket al labour zo d. amañ ’does dim prinder gwaith yma
petra zo d. dit? beth ’rwyt ti wedi'i golli? beth wyt ti’n brin ohono? beth sydd ei eisiau arnat ti?
ur bugel a oa d. ’roedd (un) plentyn yn eisiau / ar goll
diank2 g. colled, eisiau; dianc
kavet d. eus udb. gweld eisiau rhth, ei gweld hi’n chwith heb rth, colli rhth, canfod/sylweddoli bod rhth ar goll / yn eisiau
diankachoù/diankajoù ll. cyfreidiau, hanfodion, manach bethau angenrheidiol, negeseuon (siopa)
prenañ d. negeseua, siopa, prynu hanfodion
diankañ be. colli; mynd ar gyfeiliorn/ goll, cyfeiliorni
d. ar feiz diarddel ei gred, troi cef(e)n ar grefydd
d. Doue gwadu bodolaeth Duw
d. e c’her/bromesa torri’i air/addewid
dianket abf diankañ qv. coll, colledig; ar goll
an dañvad d. y ddafad golledig
diannez a. anghyfannedd
diannezañ be. troi/ymlid o’i gartre’/ chartre’
diantav adf o leia’
dianv a. dienw
dianzav be. gwadu; diarddel, anwybyddu, troi cef(e)n (ar), ymwrthod (â); torri (addewid/gair; deddf; rheol)
d. ar feiz diarddel ei gred, troi cef(e)n ar grefydd
d. Doue gwadu bodolaeth Duw
d. e c’her/bromesa torri’i air/addewid
ne c’heller ket e zianzav ni ellir mo’i wadu, ’does dim modd gwadu hynny, yn ddiymwad
diaochañ be. gadael tir, pellhau/ ymbellhau o’r lan; tynnu o’r traeth
diaoul g. -ed, -où, -ien diawl/diafol, cythraul, satan, y Gŵr Drwg; (ffig.) dyn drwg/milain/melltigedig
a-benn ma ’nevo / ma en devo graet se e vo arru kozh an d. en ifern erbyn iddo wneud hynny bydd sawl tro wedi bod ar fyd
a-berzh/diwar an d. y diawl, y cythraul, diawledig, cythreulig
a-dreuz ar mor hag an douar e kav an d. e bar gwalch all gwrdd â gwalch
amzer d’an d. da gozhañ en ifern am amser/gyfnod maith, am oesoedd/ hydoedd
amzer zo bet abaoe d’an d. da gozhañ en ifern mae amser maith oddi ar hynny, mae llawer o ddŵr wedi mynd o dan y bont ers hynny; pan oedd Adda yn grwt / yn ei bais
an d. a zo paotr mat pa vez graet e did dezhañ mae’r diawl yn dda tra y’i sidaner; rhaid canmol ci drwg, gwell tynnu llaw dros ben ci drwg, paid â dwrdio ci sy’n brathu, ni wella gwas drwg o’i oganu
an d. hag e wreg/vevel o c’hoari bouloù taranu, tyrfo, trwsto
an d. o pilat e wreg glaw a haul/ heulwen am/bob yn ail
an d. o vont hebiou rhywun yn cerdded ar fy medd (ffig.)
an d. zo gantañ mae’r diawl ynddo fe, mae’n llawn o’r Gŵr Drwg / o’r Dic / o’r D. L.
c’hoari e ziaoul chwarae’r diawl, bod fel y cythraul / fel y Gŵr Drwg
(imboudet) diwar an d. diawledig/ dieflig, cythreulig, satanaidd
ur paotr imboudet diwar an d. bachgen/crwt y Gŵr Drwg / y cythraul
ober an d. hag e bevar/gerniel, ober ar seizh d. chwarae’r diawl/cythraul, bod fel y cythraul / fel y Gŵr Drwg, creu cynnwrf/helynt/twrw
ober an d. hag e gern eus an dister a dra gwneud môr a mynydd o rywbeth bach/dibwys
petra/piv an d.? beth/pwy ddiawl/ gythraul/gebyst/gynllwyn/ yn y byd?
ra vin d’an d. d’am lonkañ (ma n’eo ket gwir) (mae’n wir ei wala) tasai Duw yn fy nharo i’n farw yn y fan! / (’rwy’n) fo(d)lon marw! / ’tawn i’n marw’n y fan! / ’tawn i’n ateb y Farn! / ’dawn i byth o’r fan!
ur wech sammet an hini kozh e sac’h an d. cyn gynted ag y bydd / yr oedd yr hen ddyn wedi cau’i lygaid, unwaith/ man/siwrnai/gydag y bydd / yr oedd yr hen foi wedi mynd idd ’i hateb hi (ffig. am farw)
diaoulek a. diawledig/dieflig, cythreulig
diaoulerezh g. -où diawlineb, cythreuldeb
diaoulez b. -ed menyw’r diawl, cythraul o fenyw, gwraig y Gŵr Drwg
an d. vihan! merch fach y diawl / y cythraul / y Gŵr Drwg!
un d. a vicher gwaith/jobyn y diawl / cythraul, gwaith/jobyn caled/cas/ sobor o annymunol
diaouliñ be. rhedeg hwnt ac yma / yn ôl ac ymlaen, cwrso(’r) fan hyn a(’r) fan draw / a(’r) fan ’co
diaoz a. crai; adfeiliedig, wedi mynd i’w/idd’i bwll; gwyryfol
diaozañ be. dad-wneud, datod, mysgu, tynnu’n rhydd
d. ar gwele dad-wneud y gwely, tynnu’r gwely ar led
d. avaloù crafu, pilo, plicio tato/tatws
diaraog g. -où (tu) blaen, (ffig.) wyneb
d. an ti blaen/wyneb y tŷ
dent/treid an d. dannedd/traed blaen
diaraogad g. diaraogidi rhagflaenydd
diaraogañ/diaraogiñ be. rhagflaenu
diaraoger g. -ien arloeswr
diaraok1 a. blaen; blaenorol
diaraok2 adf cyn hynny, yn gynharach, yn gynt / ynghynt; o’r blaen, yn flaenorol; ymlaen; ymlaen llaw
diarbenn1(iñ) be. cwrdd/cyfarfod (â); atal, rhwystro, llesteirio, stop(i)o; dangos y drws (i), cau’r drws yn ei (h)wyneb, ei droi/throi bant/ymaith / i ffwrdd / dros y trothwy yn ddiymdroi, gwrthod (cariad rhn); disodli; gwrthwynebu, ymlid (gelyn)
d. (an) nec’hamant mynd i gwrdd â gofid, mynd o flaen gofid, codi bwganod
d. goulenn ub. gwrthod cais rhn
gwelloc’h (eo) d. ar c’hleñved eget e wellaat gwell (yw) atal clefyd na’i wella
diarc’hant a. heb (ddim) arian, heb un geiniog (goch y delyn)
diarbenn2 g. atalfa, rhwyst(y)r, stop; gwrthwynebiad
diarc'hen a. troednoeth
diardoù a. syml, naturiol; di-lol, diffwdan, diseremoni, heb ddim clemau/lol/ ffwdan/maldod/seans/ seremoni
diarsav adf yn ddi-baid/-stop, yn wastad, yn barhaus
diarvar a. diamheuol, sic(i)r, siŵr; diogel
diaskorn a. diasgwrn, diesgyrn, heb agwrn/esgyrn
diaskorniñ be. tynnu'r asgwrn/esgyrn; tynnu carreg/cerrig (ffrwythau)
diastal a. di-baid/-stop, heb ball; parhaus
diastenn be. estyn
d. ur skouarnad estyn/rhoi bonclust/ cernod
diaviz a. byrbwyll; ffôl, hurt, twp, annoeth
diasur1 a. ansic(i)r; amwys
diasur2 g. ansicrwydd
en d. mewn ansicrwydd
diavaez1 a. allanol
diavaez2 g. -ioù tu allan/fas
diavaezour g. -ien dieithryn, dyn dieithr/ dierth, dyn dŵad, un o bant; un heb fod yn aelod o’r teulu
diavañs a. anfuddiol, di-fudd
diavel a. heb awel, tawel, llonydd
diawelet be. rhag-weld
diaz g. -où gwaelod, godre
diazez1 a. aeddfed (am berson); sych (am fara; coed); oer, wedi oeri (am gawl)
diazez2 g. -où sail, sylfaen; gwaelod, godre, pen isa’; saig, cwrs (mewn pryd bwyd); safle
ober e ziazez cartrefu, ymgartrefu, ymsefydlu, arosfeuo
reolenn d. rheol sylfaenol/euraid
diazezañ be. seilio, sefydlu, sylfaenu, dechrau, cychwyn; bathu (gair); cadarnhau; sefydlogi, sicrhau, gwneud yn ddiogel/gadarn; treulio (bwyd); cartrefu, ymgartrefu, ymsefydlu, arosfeuo; sychu, caledu (am fara); cwympo/disgyn/llithro (am dir); tawelu (tymer); plannu (syniad)
diazazer g. -ien sylfaenydd/sylfaenwr
d. an dell dyn y dreth, casglwr trethi
diazv a. anaeddfed, heb fod yn aeddfed
dibab1 a. arbennig/neilltuol (o dda), ardderchog, heb ei (h)ail, siort orau
dibab2 adf yn arbennig/neilltuol o dda
komz distagell ha d. siarad yn rhwydd ac yn raenus, siarad yn arbennig/ neilltuol o dda
dibab3 be. dewis, dethol; glanhau, diberfeddu (pysgod); cynnal, bod yn gef(e)n (i)
en em zibab dod i ben â hi, ymdopi
dezhañ d’en em zibab! rhyngddo fe a’i gart/gawl! fe wnaeth y cawl gad/ gadewch iddo’i yfed! fe wnaeth ei wely rhaid iddo gysgu ynddo!
dibab4 g. -où dewis
an d. eus an dud hufen cymdeithas (ffig.)
da bep hini da ober e zibab pawb i ddewis drosto’i hun(an)
eus an d. dethol; amheuthun; gwych, ardderchog, campus, rhagorol, o’r ansawdd gorau, (o’r) siort orau, o blith y goreuon
dibaber1 g. -ien dewiswr, aelod o banel dewis
dibaber2 g. -ioù peiriant didoli
dibad(us) a. byrhoedlog, darfodedig, diflanedig, nad yw'n para, heb barhad, dros dro
dibae a. di-dâl, am ddim, rhad; heb ei dalu/thalu
dibalamour1 a. diofal, dibryder, didaro, difater, di-hid, di-feind, hyfol; ffwrdd-â-hi, ysgafala; garw, didrugaredd; segur, dioglyd, pwd(w)r, didoreth, diffaith, di-ddim, da i ddim; anystwyth, stiff , yn methu cyffro/symud (yn gorfforol); gwatwarus, gwawdlyd, dilornus
dibalamour2 adf yn ddiofal/ddi-hid, rywsut-rywfodd; yn wawdlyd, yn watwarus, yn ddilornus
dibaoe adf ac ardd. gw abaoe
dibaot1 a. anarferol, anghyffredin, prin, eithriadol
dibaot2 adf prin; anam(a)l, anfynych, yn denau iawn (ffig); anarferol, anghyffredin; nid yn am(a)l/fynych
d. a wech e vez gwelet (anezhañ/ anezhi) anam(a)l/anfynych/prin y’i gwelir (e/hi)
d. ar c’halvez a labour hep danvez o ddim dim ni ddaw, dim o ddim ni ddaw, rhaid cael lliw cyn llifo, anodd cynnau tân heb goed, anodd pobi heb flawd
d. eo din mont d’ar sinema anam(a)l/ anfynych y bydda’ i’n mynd i’r sinema
d. den ne binvidika oc’h ober gaou ouzh e nesa’ nid aeth neb yn gyfoethog heb ddwyn tipyn oddi ar ei gydnabod, mae’r goludog yn ymfrasu/pesgi ar ddagrau’r tlodion
d. hent kaer na ve ket meinek - ha gwenodenn na ve dreinek mae pwll bud(u)r neu garreg lithrig ym mhob man / ar lwyb(y)r pawb, nid gardd heb ei chwyn, ni cheir y melys heb y chwerw, llawer o fefus : llawer o nadredd
d. siminal a voged anez na ve tan en oaled ’does dim mwg heb dân
d. ur verc’h a zo mudez tri pheth anodd eu cael : dŵr sych, tân glwyb a gwraig dawgar, eithriad/peth prin yw gwraig heb ddim i’w ddweud
gwall zibaot prin/anam(a)l/ anghyffredin iawn
dibaouez1 a. di-baid/dibaid, di-ball, heb ball, di-dor, parhaus
dibaouez 2 adf yn ddi-baid/ddibaid, yn ddi-ball, heb ball, yn ddi-dor, yn barhaus, byth a beunydd/hefyd, o hyd (ac o hyd), yn dragwyddol
dibar a. anghymharol, di-ail, heb ei (h)ail, digymar, heb ei debyg/thebyg, dihafal, digyffelyb; eithriadol; arbennig, neilltuol; unigryw
dibarder b. -ioù nodwedd/priodoledd arbennig/neilltuol, arbenigrwydd; hynodrwydd; rhagoriaeth
dibardon a. anfaddeuol; heb faddeuant, didrugaredd
dibare a. na ellir mo'i wella (am glaf ac am glefyd/afiechyd), angheuol, marwol, terfynol
dibarfed g. amherffeithrwydd; anghysondeb
dibarfet a. amherffaith; ysgafnfryd; diofal, dibryder, didaro, difater, di-hid, di-feind; esgeulus; di-ddal, chwit-chwat, anghyson, oriog; mympwyol, ysgafn/ ysgawn (am agwedd meddwl)
dibarkiñ be. glanio; dadlwytho (am long)
pa oamp o tibarkiñ war aodoù ar broioù pell-se pan oedden ni’n glanio ar draethau’r gwledydd pell hynny
dibaseal be.mynd heibio (i), pasio (ar laf.), goddiweddyd
dibasiant a. diamynedd; anoddefgar
dibasianted b. diffyg amynedd
dibec'hed a. dibechod; dieuog
dibenn1 a. heb ben; penchwiban, ysgafala; dwl, gwirion, hurt, twp; gwallgo’; afresymol; anghyfrifol
dibenn2 g. -où diwedd, terfyn; pen, pen draw
da zibenn ar gentel ar ddiwedd y wers
e dibenn ar bloaz ar ddiwedd y flwyddyn
un d. zo da bep tra mae diwedd ar/i bopeth, ’does dim byd yn para am byth
war zibenn an deiz ar ddiwedd/derfyn (y) dydd
bezañ war zibenn / dont d’e zibenn bod ar ben, dod i ben, nesu at y terfyn, tynnu tua’r diwedd/terfyn
d.-eost/-hañv diwedd y cynhaea’, diwedd haf, hydre’
gouel sant Yann d.-eost 29 Awst (i goffáu dienyddio Ioan Fedyddiwr)
d.-ger terfyniad gair
d.-sizun penwythnos; bwrw’r Sul
mont da dremen an d.-sizun mynd i fwrw’r Sul, mynd dros y penwythnos
dibennadiñ be. achosi newid meddwl; rhybuddio rhag; newid ei feddwl/ meddwl; dod at ei goed/choed (ar ôl pwdu)
d. ub. darbwyllo rhn i newid ei feddwl
ar chentañ ministr a glaske o d. ceisiai’r prifweinidog wneud iddyn nhw newid eu meddwl
dibennañ be. dienyddio, torri’i ben/phen bant / i ffwrdd / ymaith; rhoi diwedd/ pen/taw arni; diarddel, dietifeddu, torri allan/mas o ewyllys; tocio (coed); casglu/crynhoi (ffrwythau)
diberc'henn a. heb berchennog, heb neb yn berchen arno/arni, heb fod yn eiddo i neb; gwag, rhydd ( am sedd ayyb.); dibriod (am ferch); amddifad, diymgeledd
diberc’hennañ be diberchnogi, cymryd eiddo rhn oddi arno/arni
d. ub. diouzh udb. cymryd ei (h)eiddo oddi ar rn (e.e.. tir, cartre’)
dibersonel a. amhersonol
diberzh a. amhleidiol, diduedd
dibezhiañ be.dryllio, torri’n ddarnau/ dameidiau; mynd yn ddarnau/ dameidiau
dibiaouiañ be. diberchnogi
dibikous a. heb grwst/gwsg (ffig.); byw, effro, siarp (am lygaid); bywiog, cyflym, clou (am berson)
d. e zaoulagad / he daoulagad ei (l)lygaid yn fyw/effro/siarp
ur c’hanfard d. bachgen ifanc bywiog, llanc yn llawn bywyd
dibled a. difater, di-feind, di-hid, diofal
dibleg a. heb blyg; digyfaddawd, di-ildio, cadarn
diboukouzañ be. tynnu crawn cwsg o lygaid; (ffig.) agor ei (l)lygaid (i rn)
dibismig a. diachwyn, rhwydd (o ran bwyta popeth)
dibistig a. dianaf, dihangol
yac’h/salo/salv ha d. yn fyw ac yn iach, yn iach a dianaf
diblasañ/diblasiñ be. symud (o’i (l)le); newid lle; disodli, diorseddu; dadleoli
ne fell ket dezhañ/dezhi d. na pav na troad ’dyw e/hi ddim eisiau/am symud llaw na throed o’u lle
dibled a. esgeulus, didaro, difater, di-hid, diofal
dibleg a. di-blet, heb blyg; anhyblyg, anystwyth; di-ildio, di-sigl, di-syfl, digyfaddawd, digymrodedd, diymod, diysgog, cyndyn (i blygu/ildio)
diblegañ be. agor (ar led), lledu (am rth yn ei blyg/phlyg)
dibleustr a. didramwy, nas tramwyir, na fydd neb yn ei dramwyo/thramwyo; unig, diarffordd (am le)
diblom a. di-blwm
diblouzañ be. codi/cwnnu (o’r gwely)
diwezhat o tiblouzañ codi/cwnnu’n hwyr/ddiweddar
dibluañ/dibluñvañ be. plufio/pluo
diblusk a. heb blisg(yn) (am lysiau); heb groen (am ffrwythau), wedi’u plicio/ pilo (am ffrwythau a llysiau)
dibluskañ be. plicio, pilo; plisgo, masglo; archwilio/astudio’n fanwl; holi a chroesholi/stilio
diboan1 a. di-boen; heb ofid, dibryder
hennezh a c’houlenn ar gounid d. mae e am y wob(o)r ond nid y gwaith
diboan2 g. esmwythder/esmwythdra/ esmwythyd/esmwythâd (o boen); gwellhad
diboaniañ be. lleddfu/lliniaru poen, gwella; esmwytháu (gofid/ysbryd), cysuro; tawelu (meddwl)
en em ziboaniañ cysuro’i gilydd
diboazh a. amrwd, heb ei (d)digoni, heb ei goginio/choginio
dibobl a. dibob(o)l, heb bob(o)l
dibobladur g. diboblogi
diboblañ be. diboblogi
diboell a. angall, gwallgo(f), gorffwyll, ynfyd; afresymol, disynnwyr, hurt, dwl, ffôl, gwirion, twp
diboellañ be. colli’i bwyll/phwyll, drysu
diborzhiañ be. gadael tir, ymadael â’r porthladd, hwylio
dibolitik a. anwleidyddol, amholiticaidd
dibosupl a. amhosib(l)
dibouchañ be. tynnu corcyn (o), agor (am botel); tynnu allan/mas; codi/cwnnu (o’r gwely)
dibouez a. dibwys; ysgafn/ysgawn; segur
di-bouezmouezh a. diacen
diboukañ be. ymddangos / dod i’r golwg (yn ddisymwth); cyrraedd (yn annisgwyl/ddirybudd)
diboullañ be. dadlwytho
dibouloud a. heb dalp(i)au (am fwyd)
diboultr(enn)añ be. tynnu’r lluwch/ llwch, dwsto
dibourc’h a. noeth; moel, llwm (am dir), heb ddail, di-ddail
dibourc’hañ be. blingo, dinoethi, dadwisgo, tynnu’i (d)dillad, tynnu oddi amdano/amdani, matryd/ymddihatru; amddifadu; anrheith(i)o
dibourc’her g. -ien anrheith(i)wr
dibourvez a. llwm, tlawd, heb ddim yn y byd; yn ei (d)dim; diwerth (am siec)
n’eo ket d. ’dyw e/hi ddim yn llwm/ dlawd, mae digon o fodd gydag e / gyda hi, mae’n dda arno fe / arni hi, mae’n gyfforddus ei fyd/byd
tud d. pob(o)l dlawd / heb ddim modd
ur chekenn d. siec ddiwerth
ur yezh ha n’eo ket d. iaith rywiog/ gyfoethog
dibr g. -où cyfrwy
dibradañ be. codi/cwnnu o'r ddaear / i’r awyr / o’r gwely; cyffro; cychwyn, symud, mudo; cipio; gwrthryfela
dibrañ be. cyfrwyo
dibreder a. dibryder, diofal
dibrenn1 a. heb ei gloi/chloi, heb ei follt(i)o/bollt(i)o; heb ei gau/chau; heb ei fotymu/ botymu, ar agor, agored; noeth; anghwrtais, cwrs, aflednais, amrwd, anweddus, di-chwaeth, masweddol, coch (ffig.)
d. eo da fourk/bicheri/zor-dal mae dy gopis(h)/falog ar agor, ’dwyt ti ddim wedi cau drws y stab(a)l (ffig. ar laf.)
genoù d. ceg agored/ fawr (ffig.), hen geg/glec, clebryn/clecyn/lapyn g., clebryn/clecen/lapen b.
ur galon d. calon agored/garedig
dibrenn2 g. agoriad, mynediad
dibrennañ be. agor (ag allwedd), dat-gloi, dadfollt(i)o; agor (botymau; carrai)
dibrez1 a. hamddenol
amzer d. amser hamdden
arc’hant d. arian segur
dibrez2 adf yn hamddenol, gan bwyll, heb ddim brys/taro/taraf
dibriñ gw. debriñ
dibriz a diwerth
dibrizañ be dibrisio
dibunadeg b. -où gorymdaith; ffrwd, rhes(aid) (o geir ayyb.)
dibunañ be. dad-wneud, datod, mysgu; datrys; adrodd; rhuthro, gwneud ar frys
dichadennañ be. torri/tynnu cadwyn(i), rhyddhau o gadwyni/hualau/faglau, gollwng yn rhydd,; rhoi rhwydd hynt (i), rhoi ffrwyn (i) (wrth sôn am deimladau); rhuo, cynddeiriogi (am y gwynt a’r môr)
dichal1 a. diofal, dibryder, heb ofid/ ofidio/boeni/flino, heb ddim gofal (yn y byd), di-hid, di-feind
dispakañ d. e vennozhioù dweud ei feddwl/farn heb boeni taten, datgan /datgelu ei feddyliau yn ewn/eofn/hy
ken d. ha tra! yn gwb(w)l ddibryder, heb ofidio/boeni/flino dim
dichal2 g. trai
dichañs1 a. anffodus, anlwcus
dichañs2 b. -où anffawd, anlwc
pebezh d.! hen dro! dyna anlwc! dyna anffodus!
dichañsañ be. digwydd (yn anffodus), bod mor anffodus
ma tichañse dit / mar dichañse dit mankout an tren os digwydd / pe bai digwydd i ti golli’r trên, a hap dy fod yn colli’r trên
dichañset abf dichañsañ qv.
ma pije / mar bije d. d’ub. koll udb. pe bai rhn mor anffodus â cholli rhth
dichastre a. diofid, diofal, dibryder, difater, di-hid; didrafferth
bezit d. byddwch yn dawel eich meddwl
bezit d. diouzh warc’hoazh peidiwch gofidio/pryderu am (y)fory
dichek a. beiddgar, eg(e)r, eofn/ewn, digywilydd, hy, herfeiddiol, wynebgaled; anghwrtais, anfoesgar
dichekal be. herio
d. ub. d’ober udb. herio rhn i wneud rhth
dichipot1 a. dibetrus, parod (ei ymateb mewn gair neu weithred)
dichipot2 adf. heb feddwl ddwywaith, heb betruso, yn ddibetrus
dichoual be. ymlid (ymaith), cwrso (bant) (anifail/anifeiliaid)
dic’ha! i’r dde! (gorchymyn i geffyl)
dic’hagnañ be. glanhau, puro, clirio
dic’hailhañ be. difetha, difrodi, dinistrio, distrywio; niweidio, achosi/peri niwed (i)
dic’hallekaat be. diffrangegeiddio, cael gwared â dylanwad y Ffrangeg, lleihau dylanwad y Ffrangeg
dic’halloud1 a. analluog, diymadferth, di-rym; diwerth
dic’halloud2 (egezh) g. anallu, diymadferthedd
dic’haou g. -ioù iawn, iawndal, digollediad
dic’haouiñ be. gwneud iawn, rhoi/talu iawndal, digolledu
dic’hastañ be. briwa, chwalu, malu; difetha, difrodi, dinistrio, distrywio, strywa; difrïo, difenwi, bychanu, pardduo; glanhau, puro; sicrhau glendid/glanweithdra; gwella carth-ffosiaeth
d. e ben poeni/mwydro’i ben, ei aflonyddu/anesmwytho, peri dryswch/ gofid/pryder iddo, ei wneud yn anesmwyth/anghysurus/anniddig
d. e labour gwneud cawl(ach)/móch/ llanast/smonach o’i waith
diskouez brav dirazañ ha d. anezhañ tro-kein ei ganmol i’w wyneb a’i fychanu yn ei gef(e)n, bod yn ddauwynebog
dic’hastiñ be. brysio, mwstro, mynd yn glou/gyflym iawn
d. gant ar wetur gyrru’r car fel cath i gythraul / fel y meil
d. d’al labour brysio/mwstro i’r gwaith
d. kuit ei baglu/heglu/sgathru hi, rhoi ei draed/thraed yn y tir
dic’henaouiñ be. agor ei geg/cheg, agor ei ben/phen, dylyfu gên (mewn blinder neu syrffed)
dic’hizañ be. cuddwisgo, (traws)newid ei bryd/phryd a gwedd
dic’hlannañ be. gorlifo(’r glannau)
dic’hloaz a. dianaf, byw ac iach (heb ei niweidio)
dic'hoanag g. anobaith
dic’hoanagiñ be anobeithio, gwangalonni, danto (ar laf)
dic’hoant a. amharod, anfodlon, cyndyn, hwyrfrydig, heb awydd
dic'hoantañ be. torri chwant, diwallu; bodloni, boddio; cael ei (g)wala
dic’hoarzh a. difrifol/prysur/diflas (yr olwg), heb wên ar ei (h)wyneb, diserch
dic’holo a. diorchudd, heb glawr/gaead, heb amlen
dic’hopr a. di-dâl, am ddim
dic’hoprañ be. diswyddo, rhoi ar y clwt
dic'hortoz a. annisgwyl, disymwth; disyfyd; anarferol
dic’houest a. analluog; di-rym, heb allu/ fedru
dic’houli a.dianaf, di-glwyf, heb nam/ niwed
dic’houloù a. heb olau, tywyll
dic’hounid a. di-fudd, dielw, diwerth, da-i-ddim; diffaith, anffrwythlon
dic'hour a. amhersonol (gram.)
dic’hourdañ be. ystwytho, ymestyn
evit d. e zivesker i ystwytho/ymestyn ei goesau
en em zic’hourdañ ystwytho’r cymalau
dic’houst a. rhad, heb fod yn gostus
dic'houzañvus a. annioddefol
dic'houzougañ be. torri gwddw(g)/ gwddf, ymestyn gwddw(g)/gwddf (er mwyn gweld)
dic’houzoud a diarwybod
en d. d’ub yn ddiarwybod i rn, heb yn wybod i rn
dic’houzvez a. anwybodus
dic’hozañ be. difa moch daear
dic’hrad a. annymunol, ffiaidd, creulon
dic’hras a. di-ras, anrasol/anraslon, anghwrtais, annymunol, anhydrin, anodd ei drin/thrin; diserch, digroeso, sych(aidd), sarrug
dic’hred a. llugoer, heb frwdfrydedd/ angerdd/dân (ffig.)
dic’hwez a. fflat (am olwyn/bêl/falŵn), yn brin o aer/wynt, heb aer/wynt
dic’hwezañ be. colli aer/awyr/gwynt; gadael/gollwng aer/awyr/gwynt (o olwyn/bêl/falŵn)
dic’hwezet abf dic’hwezañ qv.
d. eo ar rod ’does dim aer yn yr olwyn, mae’r olwyn yn fflat
dic’hwezhañ be. anadlu’n drwm, tynnu ar ei ana(d)l; yngan
hep d. ger heb yngan gair
didaf a. wedi'i hagor, heb gorcyn (am botel)
didafañ be. agor (am botel), tynnu corcyn
didafer g. -ioù agorwr (poteli), tynnwr corcyn
didailh a. di-dreth
didalve(ze)digezh/didalvoudegezh*g.
didalvez1/didalvoud a. diwerth, di-fudd, anfuddiol, di-ddim, da i ddim; diffaith, diog, pwd(w)r; ofer
an dud d. ha lezirek a zeu da vezañ paour abred pe ziwezhat yr iâr a eistedda ni thewycha; y ci a gerddo a gaiff asgwrn (i’w bilo); ni cheir da heb lafur, egni a lwydd, llaw ddiwyd a gyfoethoga
pezh/tra d! yr hen beth da i ddim!
d.-daonet/mezh/tre eo mae e/hi’n gwb(w)l/hollol ddiwerth/ddi-ddim, mae e/hi’n ddiawledig/felltigedig/gythreulig/ goblyn o ddiffaith; ’dyw e/hi’n dda i ddim, ’does dim gwaith yn ei groen e / ei chroen hi
didalvez2 g. diogyn, pwdryn, un/dyn diog/diffaith/pwd(w)r, un da i ddim
ober e zidalvez diogïa, segura
didalvoud a.di-fudd, anfuddiol, diwerth
didalvoudegezh b. annefnyddioldeb, anfuddioldeb; diogi, seguryd
d. : mamm ar baourentez allwedd tlodi : seguryd
mamm an holl dechoù fall e gwirionez eo - eme ar fur - an d. hedyn pob drwg -meddai’r doeth - yw diogi , diogi yw gwreiddyn pob drwg, nid oes diogi heb fil o helbulon
didamall1(us) a. di-fai, diniwed, di-nam, glân, dibechod, pur; dieuog
me zo d. ma/va c’houstiañs mae fy nghydwybod i’n dawel/lân
na damallit ket ar re all ma ne doc’h ket hoc’h unan d. na feiwch arall am yr hyn ’rych chi’n feius ohono eich hun(an), gochelwch eich hun yr hyn a feiwch yn eraill, gofalwch fod carreg eich drws eich hun(an) yn lân (ffig.), chwynnwch eich gardd eich hun(an) yn gynta’ (ffig.), dodwch/rhowch eich ci bach eich hun(an) o dan y gwely (ffig.), rhaid wrth aderyn/geiliog glân i ganu (ffig.)
didamall2 be. barnu/profi’n ddieuog/ddi-fai, gwaredu/rhyddhau o euogrwydd/fai
en em zidamall ei gyfiawnhau/ chyfiawnhau’i hun(an)
didammañ be. briwa, chwalu, darnio, malu, torri’n dameidiau/ddarnau/ deilchion/gandryll, dryllio’n chwilfriw, rhwygo’n ddarnau
didan a. di-dân, heb dân; heb ei gynnau/ chynnau; heb wres, oer(aidd)
didanañ be. oeri (am wrthrych); tawelu (am wres neu dymer)
didav a. di-daw, di-baid/-ball/-stop
didermen1 a. diderfyn, annherfynol, diddiwedd, di-ben-draw, heb derfyn/ ddiwedd; di-ri’, dirifedi, aneirif; anfeidrol
didermen2 g.anfeidroldeb
didoenn a. di-do, heb do
didog a. heb het/hat
didogañ be. tynnu’i het/hat
didon1 a. diacen
didon2 be. gw. dizon2
didorr1 a. heb ei dorri/thorri, yn un darn, cyfan, heb nam/niwed, dianaf; heb fod yn flinderus/llafurus, hawdd, rhwydd, ysgafn/ysgawn (am waith); esmwyth, cyfforddus/cyffyrddus, cysurus
botoù d. (e)sgidiau esmwyth/ cyfforddus/cyffyrddus
muioc’h d. gw. didorroc’h
didorr2 g. esmwythdra/esmwythyd, gorffwys(tra), cysur
n’eus d. ebet d’e boanioù ’does dim esmwythdra i’w boenau/ofidiau, ’does dim diwedd/pall ar ei boenau
roiñ d’ar c’horf d. ar c’housked rhoi gorffwystra cwsg i’r corff
didorriñ/diderriñ be. dadflino, gorffwys, rhoi hoe (i)
didorroc’h a. gradd gymh. didorr qv. llai blinderus, heb fod mor llafurus, haws, rhwyddach, ysgafnach/ysgawnach (am waith); esmwythach, fwy cysurus, fwy cyfforddus/cyffyrddus
didorrus a. na ellir ei dorri/thorri
didortañ be. ymysgwyd, brysio, prysuro, mwstro
didort(u)ilh adf yn ddiflewyn ar dafod, heb flewyn ar ei dafod/thafod (ffig.), yn blwmp (ac yn blaen), heb bilo wyau (ffig.)
didouell1 a. didwyll
didouell2 g. dadrithiad
didouellañ be. dadrithio; sobri (ffig.)
didouellet abf didouellañ qv.
bezañ d. cael dadrithiad, bod wedi’i (d)dadrithio
didoueziañ be. didoli, dodi/rhoi/gosod yn ôl mewn trefn
didoull a. cyfan; dianaf; di-ball, di-fai, da (am y cof)
didoullañ be. llanw; cyweirio, trwsio; tynnu allan/mas o dwll (a ffig.), codi o wâl; dod allan/mas o dwll; codi/cwnnu (o’r gwely)
didrabas a.digynnwrf, digyffro, tawel; didrafferth, didramgwydd; heddychlon (am feddwl/ysbryd), di-feind, di-hid
d. on evit an afer-se mae fy meddwl yn dawel ynghylch hynny, ’dyw hwnnw ddim yn fy mlino, ’dyw’r peth ddim yn blino/menu/poeni dim arna’ i, ’dwy’ i ddim yn blino/poeni dim am y peth
didrabasiñ be. cysuro, esmwytháu ((meddwl, ysbryd)
didrec’h a. heb ei drechu/threchu
didrec’hus a. anorchfygol, na ellir / nad oes modd ei drechu/threchu
didremp a. diwrtaith, heb wrtaith
didres a. didwyll, agored, cywir, cymwys, unplyg; hyll, salw, diolwg; anniben, blêr
didreuzus a. anhydraidd, yn dal(a) dŵr
didrevadenniñ be dadwladychu, rhyddhau (o fod wedi’u gwladychu)
didribuilh a. dibryder; didrafferth; heb ddim gofal, diofal
didro1 a. syml, unionsyth; cywir, didwyll; unplyg; teyrngar; plaen (am eiriau)
didro2 adf yn blaen
komz d. siarad yn blaen / heb flewyn ar dafod / yn ddiflewyn ar dafod / heb bilo wyau (ffig.)
didroad a. heb goes ( am erfyn /declyn megis bwyell, morthwyl ayyb.)
didroadañ/distroadañ be. tynnu carn/ coes/dolen/dwrn (erfyn, teclyn) bant / i ffwrdd / ymaith); (ffig.)bwrw/taro i’ r llawr; llorio; disodli, diorseddu
d. ub. (ffig.) llorio rhn, disodli/ diorseddu rhn, mynd â’r gwynt / tynnu’r gwynt o hwyliau rhn, bwrw/taro rhn i’r llawr / oddiar ei echel
didroc’h a. didoriad
didroc’hañ be. tocio (blaen coed a llwyni); torri (allan/mas) (â siswrn)
d. ar mezher torri’r brethyn
didroidell a. didwyll, cymwys, cywir (am berson), unplyg, diniwed, diddrwg; teyrngar
‘bezit d. evel koulmed’ ‘byddwch ddiniwed fel colomennod’
didrouz1 a. di-stŵr, di-sŵn, distaw, tawel; heddychlon
didrouz2 adf yn ddi-stŵr/dawel/ddistaw, mewn tawelwch/distawrwydd; heb siw na miw; yn heddychlon, mewn hedd(wch)
didrouz3 g. tawelwch, distawrwydd, llonyddwch; hedd(wch)
didrouzer g. -ioù distewydd
didrubuilh1 a. dibryder, diofal; tawel, didrafferth, heddychlon
didrubuilh2 adf. yn ddibryder/ddiofal; yn dawel, yn ddidrafferth , yn heddychlon
bevañ d. byw’n dawel/heddychlon
didrubuilh g. tawelwch, heddwch
didruez a. didrugaredd, anhrugarog, didostur; creulon, cas, ffyrnig, milain
didruez adf. heb ddim trugaredd/tosturi, yn drugarog/dosturiol, yn llawn trugaredd/tosturi
didu g. gw. dudi
diduamant g. -où difyrrwch, diddanwch, mwynhad, pleser
diduañ be. difyrru, diddanu
en em ziduañ cael boddhad/pleser/ mwynhad, mwynhau’i hun(an), difyrru’r amser, ymddifyrru, ymblesera
didud a. anghyfannedd, anial, diffaith; heb bob(o)l/drigolion; heb deulu, amddifad, heb gâr na chyfaill
didudañ be. diboblogi
diduek a. diduedd, amhleidiol
ha n’eo ket d. nad yw’n ddiduedd, (sy’n) rhagfarnllyd; a ’dyw e ddim yn ddi-duedd, ac mae’n rhagfarnllyd
diduell b. -où difyrrwch, diddanwch, mwynhad, pleser
diduellañ be. difyrru, diddanu, mwynhau, cael boddhad/mwynhad/pleser
en em ziduellañ difyrru/diddanu/ mwynhau’i hun(an), ymddifyrru
diduellus a. difyr(rus), diddan, pleserus
diduiñ be difyrru
d. an amzer difyrru’r amser, ymblesera, mwynhau’i hun(an)
diechu a. anorffenedig, heb ei (g)orffen, ar ei hanner
died b. -où diod
boued ha d. bwyd a diod
di(z)eeun a. anuniongyrchol
renadenn d. gwrthrych anuniongyrchol (gram.)
diehan a.di-baid/dibaid, di-stop
difaezhus a. anorchfygol
diefed(us) a. dieffaith, aneffeithiol, diddylanwad, heb effaith; di-fudd, ofer, aflwyddiannus; difywyd, araf
diefedusted b., diefeduster g. aneffeithlonrwydd
diegi bg. diogi; amharodrwydd, anfodlonrwydd, cyndynrwydd; atgasedd, ffieidd-dra
d. am eus da/o vont ’does dim (llawer o) awydd/chwant mynd arna’ i,’rwy’n gyndyn o fynd, ’rwy’n amharod/ hwyrfrydig i fynd, ’dwy’ i ddim am fynd; ’rwy’n anfodlon mynd; mae’n gas ’da fi / gen i fynd, mae’n fwrn arna’ i / ar f’enaid i fynd, mae’n dân ar fy nghroen i fynd (ffig.)
n’en doa ket d. d’an dour ’doedd dim of(o)n dŵr arno, ’roedd e’n hoff o’r dŵr
diegus a. diog(lyd), didoreth, pwd(w)r (am berson); anfoddog, amharod, hwyrfrydig, petrusgar
di(z)ehan1 a. di-baid/-ball/-stop, parhaus
di(z)ehan2 adf yn ddi-baid/ddi-ball/ddi-stop, yn barhaus
dieil a. di-ail, heb ei (h)ail, dihafal, anghymharol; unigryw
dielc’hat be. bod yn fyr ei (h)ana(d)l, tynnu’n drwm ar ei (h)ana(d)l, bod yn dynn arno/arni (wrth anadlu), bod â’r fegin yn dynn (ffig.)
dielfennadur g. -ioù dadansoddiad
dielfennañ be. dadansoddi; dadelfennu
diell b. -où dogfen, archif, gweithred (gyfreithiol - ar bapur)
dielloù ll. archifau
Ti an Dielloù archifdy
dielldi g. archifdy
diellour g. -ien archifydd
diembann a. anghyhoeddedig, heb ei gyhoeddi/chyhoeddi
di(z)emglev1 a. heb fod yn gytûn/unol, anghytûn
di(z)emglev2 g. -ioù anghytundeb, anghydfod, cynnen, diflastod, ffrae
diempenn a. penchwiban, ysgafala; hurt, gwallgo’, gorffwyll, ynfyd
diemprañ be. datgymalu
diemsav a. anfuddiol, difudd; da-i-ddim
diemskiant a. anneallus
diene a. dienaid
dienez b. adfyd, caledi, cyni, tlodi affwysol; gwir angen; prinder enbyd/garw; gofid mawr, blinder, trallod
bez’ ’vo d. a vara bydd bara’n enbyd o brin, bydd prinder dychryn(llyd)/garw o fara
kaout d. a/da/en udb. bod â gwir angen/eisiau rhth
seizh bloavezh d. a voe da c’houde bu saith mlynedd o gyni / o brinder difrifol wedyn / ar ôl hynny
dienkrez a. dibryder, diofal
bezit d.! peidiwch â gofidio/phoeni!
dienn g. hufen
d.-skorn hufen iâ
diennañ be. codi’r hufen (oddi ar), dihufennu; dodi/rhoi hufen (ar), ychwanegu hufen (at); holi a chroesholi, holi a stilio
diennek a. yn llawn hufen; yn cynnwys hufen
diennet abf diennañ qv.
dienor a. gw. dizenor
dienoriñ be. gw. dizenoriñ
diere1 a. dilyffethair, heb gadwyn/ dennyn/rwymyn, rhydd
diere2 g. ehangder, helaethrwydd; brys
mont gant d. mynd ar frys
dieren be. datglymu, mysgu, agor (clwm ayyb.)
diesel g. diesel
dieub a. rhydd; annibynnol; dilyffethair, dilestair, dirwyst(y)r; eang
dieuber g. -ien rhyddhäwr, gwaredwr
dieubidigezh b. rhyddhad, gollyngdod, gwaredigaeth
dieubiñ be. rhyddhau, gollwng yn rhydd, gwaredu, tynnu’n rhydd; clir(i)o
d. an daol clir(i)o’r ford
d. prizonidi rhyddhau carcharorion
dievezh a. diofal, difater, di-hid; esgeulus
dievezhded b. diofalwch, difaterwch, esgeulustod
diezhomm1 a. diangen, dianghenraid, heb eisiau, di-alw-amdano
diezhomm2 adf afraid, heb fod angen/ eisiau, yn ddiangen/ddianghenraid
difachañ be. tawelu, pwyllo, ymdawelu, ymbwyllo; cymodi (â’i gilydd), dod i gymod (â’i gilydd)
difachet abf difachañ qv.
d. int maen nhw wedi cymodi / wedi dod i gymod â’i gilydd
difaezhus a.anorchfygol
difall a. diddrwg, heb fod yn ddrwg ei (h)iechyd
difallañ be. gwella (o salwch); dadebru, dod ato/ati’i hun(an); cael gwared â’r drwg, puro
difank a. glân, dilychwin
difankañ be. crafu/sychu’n lân, cael gwared â baw/llaid/llacs, glanhau; golchi; carthu; newid cewyn/clwt babi; gweithio’r corff
difankell b. -où gard fwd (ar olwyn beic neu gerbyd)
difanker g .-ien glanhäwr strydoedd
difastañ be. glanhau, diberfeddu (pysgod)
difatañ be. dadebru, dod ato/ati’i hun(an)
difazi a. di-fai, di-fefl, heb gamgymeriad/ wall, cywir, perffaith; anffaeledig, di-feth, sicr, siŵr, diogel
n’ouzon ket d. awalc’h ’dwy’ i ddim yn ddigon siŵr, ’wn i ddim yn iawn
un tamm labour ha n’eo ket d. darn o waith amherffaith / heb fod yn rhydd o wallau / heb fod yn berffaith
difaziañ be. cywiro; newid ei ffordd (er gwell), troi dalen (newydd) (ffig.)
n’eo ket a-walc’h klask d. - gwelloc’h eo miret da gouezhañ gwell rhwystro’r clwy’ na’i wella, gwell yw cadw o’r llaid na cheisio ei olchi i ffwrdd
difeal a. anffyddlon, anheyrngar
difealded b. anffyddlondeb, anheyrngarwch
difeiz1 a. di-gred, di-ffydd, anghrediniol, annuwiol
difeiz2 g. di-gred, anffyddiwr, anghrediniwr, anghredadun
difenn1 be. amddiffyn, cadw, gwarchod; gwahardd, gwarafun, gomedd, gwrthod/pallu caniatáu, nadu; brwydro, ymladd
d. kaoz ub./udb. bod/sefyll o blaid rhn/rhth, pledio achos rhn/rhth
d. ub. amddiffyn rhn, achub cam rhn
d. udb. amddiffyn rhth, sefyll dros rth
d. ouzh ub. na + bf atal/cadw/ gwahardd rhn rhag + be.
me a zifenn e(z) + bf fe fentra’ i + y(r) + bf, ’rwy’n siŵr + y(r) + bf
en em zifenn ei amddiffyn ei hun(an); ymgadw, ymgynnal
difenn2 g. gwaharddiad; gwyliadwraeth; amddiffyniad
d. a oa dezhañ mont da c’hoari fe’i gwaherddid (e) rhag mynd i chwarae
d. mont tre! dim mynediad!
bezañ war an d. bod ar wyliadwraeth; bod yn amddiffynnol/warchodol, ei (h)amddiffyn ei hun(an)
kaout d. da ober udb. cael ei (g)wahardd rhag gwneud rhth
ober d. ouzh ub. a/da ober udb. gwahardd rhn rhag gwneud rhth
difennerezh g.amddiffyniad
difennet abf difenn qv
d. eo gwaherddir, ni chaniateir; mae’n waharddedig, fe’i gwaherddir.
d. eo ar bleud outi ’dyw hi ddim yn cael bwyta can/blawd, ni chaniateir iddi fwyta can/blawd
d.-groñs eo butunat/butuniñ gwaherddir ysmygu yn llwyr, ni chaniateir ysmygu o gwb(w)l
difennour g. -ien amddiffynnwr, gwarchodwr; bargyfreith(i)wr
diferañs b. -où gwahaniaeth
difeson a. afluniaidd, diolwg, ffiaidd yr olwg; anffurfiedig, wedi’i (h)anffurfio, wedi’i (l)lurgunio; aflednais, di-chwaeth, digywilydd, anfoesgar
difesonañ be. anffurfio; (cam)ystumio; llurgunio; andwyo, difetha, dinistrio
difetis a. ansylweddol/disylwedd, tila, tenau, ysgafn/ysgawn; haniaethol
difeurm a. ac adf gwag, heb ei (g)osod (ar rent), heb ei r(h)entu
difiñv a. disymud, digyffro, llonydd; di-syfl, diysgog
diflach1 a. disymud, digyffro, llonydd; cadarn, di-sigl, di-syfl, diysgog, diymod; anghymodlon, di-ildio, digyfaddawd; safadwy; sefydlog, anghyfnewidiol, digyfnewid
chom/menel a-gevret a raimp d.! gyda’n gilydd fe safwn ni yn gadarn/ ddiysgog/ddi-ildio/ddigyfaddawd! diflach2 be. symud, mudo, mynd; bwrw/ o’i (l)le (am asgwrn/aelod o’r corff)
diflakal be. diffygio, llewygu, cael haint, pango (ar laf.)
diflipañ/difloupañ be. ei gwadnu/heglu/ sgathru hi, rhoi traed yn (y) tir; cil(i)o, dianc, ffoi; llithro/sleifio ymaith; tasgu, llifo (allan/mas); llacio, agor, datod, mysgu, rhedeg (am bwythau)
d. diouzh he bizied llithro rhwng ei bysedd / o’i dwylo
diflistrañ be. gollwng (am hylif)
difluk a. wedi agor (am flodau); wedi deor/gori (am wyau/cywion)
diflukañ be. ymddangos, dod i’r golwg; agor (am flodau), blaguro; cael eu deor/gori (am wyau/gywion); tasgu
difoeltrañ be. briwa(’n rhacs jibidêrs), chwalu, malu, darnio, torri’n yfflon / gandryll/ddarnau/deilchion, dryllio’n chwilfriw; rhwygo; dinistrio; niweidio; dymchwel(yd)
d. un taol gant ub. rhoi ergyd i rn, estyn dyrnod/pelten i rn
difonn a. ac adf. ansylweddol, disylwedd, annigonol, prin, tenau, bach, tila; ysgafn/ysgawn, nad yw’n diwallu/ llanw/llenwi; anffrwythlon, anghynhyrchiol; aneffeithiol; araf
difonnik-d. yn arafach arafach, yn fwy a mwy araf, yn fwyfwy araf
difonnaat be. lleihau; gostwng; mynd yn llai sylweddol; teneuo; gwanhau; mynd yn llai effeithiol, arafu; tawelu
difontañ be. cwympo, cymynu (coed); clir(i)o/glanhau (darn o dir); dwyn/ dwgyd wyau (o nyth)
d. koad/koajoù cwympo/cymynu coed/coedydd
diforch a. afluniaidd, di-lun, di-siâp; diolwg, hyll, salw
diforc’h1 (diouzh) a. ar wahân (i), wedi’i (g)wahanu (oddi wrth), yn annibynnol (ar)
diforc’h2 g. gwahaniaeth; erthyl(i)ad (heb fod o ddewis); erthyliad (o ddewis)
ober un d. gwneud gwahaniaeth, gwahaniaethu
ul linenn d. / a ziforc’h llinell derfyn
un d. bras zo kenetrezo/kenetreze mae gwahaniaeth mawr / mae byd o wahaniaeth rhyngddyn nhw
diforc’hiñ be. rhannu; gwahaniaethu; erthylu (heb fod o ddewis);erthylu (o ddewis); gwahanu, ysgaru; dewis
diforzh a. di-hid, difater, difeddwl, di-feind
difoupañ be. neidio allan, saethu/tasgu mas, ymddangos / dod i’r golwg yn ddisymwth, cyrraedd yn annisgwyl; sefyll allan/mas; gwthio allan/mas; tynnu/codi allan/mas (o wâl/wely/ guddfan)
paotred yaouank o tifoupañ eus ar skol bechgyn ifanc / hogiau ieuanc yn tasgu mas/allan o’r ysgol
difourk g. -où agoriad; allanfa
difoutre a. difater, di-hid, di-feind
d.-kaer e oa! ’roedd yn gwb(w)l ddifater / yn gwb(w)l ddi-hid/-feind, ’doedd e/hi ddim yn poeni taten (bob) / ddim yn malio’r un ffeuen / ddim yn malio’r un botwm corn!
difrae1 a. diwyd, dyfal, dygn, prysur; cyflym, buan, clou; brysiog, chwyrn; hawdd, rhwydd, didrafferth, di-rwyst(y)r
difrae2 adf. yn ddiwyd, yn brysur; yn gyflym, ar frys; yn hawdd, yn rhwydd
evit mont difrae da G-Konk-Leon i fynd yn rhwydd i G-Konk-Leon
ken d. all yr un / yn llawn mor gyflym
difrae3(añ) be. brysio, prysuro, mwstro
difrae4 g. -où diwydrwydd, prysurdeb; cyflymder/cyflymdra; brys
hep d. heb frys, gan bwyll
difraeoù materion angenrheidiol/brys; camau ffurfiol
difraeañ be. gw difrae3(añ)
difraeoc’h a. gradd gymh. difrae1 qv.
da vont d. d’ar gêr i fynd yn gynt / yn rhwyddach tua thre
difraezh a. aneglur; amwys
diframm g. -où rhwyg, gwahaniad, ymwahaniad
ober un d. e sae ub. (ffig.) lladd ar rn, difrïo/difenwi/dilorni/diarhebu/ pardduo rhn
diframmañ be. cipio, tynnu; tynnu’n rhydd, darnio, torri’n ddarnau, dryllio’n chwilfriw, briwa/chwalu’n yfflon (rhacs jibidêrs), rhwygo’n dameidau/ddarnau; difrïo, difenwi, diarhebu, pardduo; dadwreiddio, tynnu o’r gwreiddiau; datgymalu, torri corff yn bedwar aelod a phen; rhedeg, cil(i)o, dianc, ffoi
d. (brud-vat) ub difrïo/difenwi/ dilorni/diarhebu/pardduo (cymeriad / enw da) rhn, lladd ar rn
difraostañ be. agor (tir; meddwl); arloesi; astudio/archwilio (maes myfyrdod)
d. speredoù agor/deffro/goleuo meddyliau
d. un dachenn douar torri tir newydd
difraoster g. -ien agorwr ffordd; arloeswr
difrapañ be. cipio, tynnu o’i (g)afael yn ffyrnig
difrealz a. digysur
difred a. anfuddiol, di-werth/diwerth
difregañ be. chwalu, rhwygo, difetha, dinistrio, distrywio/strywa, malurio
difretañ be. ysgwyd yn ffyrnig; brwydro, ymlafnio, ymdrechu’n galed; ffwdanu, trafferthu; mynd (bant/ymaith / i ffwrdd)
en em zifretañ brysio, prysuro, mwstro; dod i ben â hi, ymdopi; ymryddhau, tynnu’i hun(an) o dwll / o gornel (ffig.)
bremañ ne oar ket ar paour-kaezh paotr penaos en em zifretañ ganti nawr ’dyw’r bachgen druan ddim yn gwybod sut mae dod i ben â hi / siwd i ymdopi
ha hi d’en em zifretañ a dyma hi’n brysio/mwstro
difrom a. digyffro, didaro, digynnwrf; dewr, gwrol, eofn
difronkañ be. llefain ei chalon hi, ochneidio llefain, beichio/igian crïo/wylo, ubain, igian; llifo (am waed/ddagrau)
difrouezh a. diffrwyth, anffrwythlon, anghynhyrchiol; llwm (am dir), diffaith; ofer, aflwyddiannus
difteriezh b. difftheria
diftongenn b. -où deusain
difuilhañ be. datrys, datod, mysgu
lezit ar re all da zifuilhañ o gwiad rhwng gwŷr Pentyrch a’i gilydd, rhyngddyn nhw a’i gilydd; rhyngddyn nhw a’u cawl (ffig.); rhyngddyn nhw a’u busnes
difuiñ be. ynysu, insiwleiddio
difurlu1 a. anniben, blêr, aflêr ; anweddus; anfoesol
difurlu2 adf rywsut-rywfodd; yn sang-di-fang, drwy’r trwch; yn arw yr olwg
d. an traoù pethau’n sang-di-fang gwisket d. wedi gwisgo rywsut-rywfodd / yn anniben / yn aflêr
digabell a. pennoeth, heb ddim ar ei ben/ phen
digabestr a. dilyffethair, dilestair, rhydd; annibynnol (am wlad); anhrefnus, anniben, aflêr
digabestra be. rhyddhau, gwaredu, gollwng yn rhydd
digablus a. dieuog, di-fai
digaeañ be. ymadael â’r cei, gadael y tir, pellhau oddi wrth y porthladd
digailhar a. difrycheulyd, glân, gloyw; digwmwl
digaledet abf digalediñ qv.
botoù d. (e)sgidiau wedi’u hystwytho
digalediñ be. meddalu, ystwytho; dofi, torri i mewn (am anifail); dadrwymo, gweithio (medd.)
d. ar c’horf gw. korf
digalon a. gwangalon; llwf(w)r; creulon, cas, milain; didrugaredd, didostur
digalonekaat be. digalonni, gwan-galonni, torri calon, danto (ar laf.), bod â’i ben/phen yn ei blu/phlu (ffig.)
digalonekaus a. digalon, gwangalon, tor-calonnus, dantlyd (ar laf.), yn ddigon i dorri calon dyn/rhn, yn ddigon i ddanto (ar laf.) dyn/rhn
digamambre adf yn naturiol/syml, yn ddi-lol/ddiffwdan/ddiseremoni, heb ddim clemau/lol/ffwdan maldod/seans/ seremoni
digampiñ be. gw. diskampañ
digammañ be. cymhwyso, unioni (a ffig.)
me ’ya da zigammañ hennezh! fe rof i hwnna yn ei le! fe drafoda’ i e!
diganeoc'h, diganeomp, diganin, diganit/diganez ffurfiau persl yr ardd. digant qv.
aet eo da benn diganit? wyt ti wedi colli dy ben/bwyll/synhwyrau? wyt ti wedi drysu?
digant ardd. oddi wrth, oddi ar; gan; i
d. piv az pez da gig? gyda phwy / gan bwy ’rwyt ti’n cael/prynu dy gig?
goulenn udb d. ub. gofyn am rth gan rn, gofyn i rn am rth
digantañ, diganti, diganto/digante ffurfiau persl yr ardd. digant qv.
e wreg a zo marvet digantañ mae’i wraig wedi darfod/marw, mae wedi colli’i wraig
goulenn a ran diganeoc’h ’rwy’n gofyn i chi
ul lizher postel hoc’h eusbet diganto/ digante? ’gawsoch chi / ydych chi wedi cael e-bost oddi wrthyn nhw?
digar a. cas, creulon, milain, didrugaredd; angharedig; gelyniaethus; annymunol, diflas; oeraidd
digarez g. -ioù esgus; achos, rheswm, cyfle
bepred didalvez a gav d. bydd gan bwdryn eli at bob clwy’, caiff diogyn hyd i esgus bob amser
nep a fell dezhañ ober fall - a gav d. pe un all, ar re fall bepred a glask d. fe fynn y sawl sydd am gyflawni anfadwaith ei wneud ryw fodd neu’i gilydd, daw’r sawl a fynn wneud drygioni o hyd i ryw esgus neu’i gilydd dros ei wneud
p’ho po d. da baseal du-mañ pan gewch chi gyfle i alw (yma)
un d. ki/toull, ur fall zigarez esgus cloff/gwan/gwael/tila
war zigarez farsal gan esgus cellwair, yn cymryd arno/arni gellwair, yn smalio bod â’i dafod yn ei foch / bod â’i thafod yn ei boch
war zigarez pe zigarez ar ryw esgus neu’i gilydd
digarezioù tout! dim ond esgusodion!
bezañ digarezioù gantañ/ganti bod yn llawn esgusodion
klask digarezioù chwilio am / hel esgusodion
ober digarezioù gwneud esgusodion
digareziñ be. esgusodi, rhoi pardwn (i); esgus, cogio, ffugio, smalio, cymryd arno/arni; gwneud esgusodion, chwilio am / hel esgusodion; petruso, bod mewn cyfyng-gyngor, bod rhwng dau feddwl
ma digarezit / digarezit ac’hanon esgusodwch fi
en em zigareziñ ymesgusodi
digarg a. heb gyfrifoldeb; diofal, rhydd (o bob cyfrifoldeb)
digargañ be. dadlwytho; rhyddhau (o gyfrifoldeb), diswyddo
digas1 a. gw. digaz
digas2 be. gw. degas
digasted b. claerineb, difaterwch, difrawder; oerfelgarwch, pellter (emosiynol)
digatar a. glân, pur, dilychwin, difrycheulyd
an oabl d. yr awyr glir/las/ddigwmwl
digaz a. didaro, dideimlad, di-hid, difater, di-feind, esgeulus; oeraidd, pell (o ran teimlad); difynegiant
ne oa den d. ebet en abadenn ’doedd dim neb yn ddideimlad yn y perfformiad
digej1 a. rhydd
digej2(añ) be. mysgu, datod; datrys; gwahanu; gwahaniaethu; sillafu
digemer gw. degemer
digemm a. digyfnewid, anghyfnewidiol; sefydlog; nad yw’n newid, heb newid dim
kemm-d. cyfnewidiol, chwit-chwat, di-ddal, mympwyol, oriog, ansefydlog
digemmesk a. pur, digymysg, glân, anllygredig, heb ei (l)lygru
digempenn a. anniben, anghymen, anhrefnus, di-dref(e)n, aflêr
digempouez1 a. anghytbwys, anghyfartal; (yn feddyliol) dryslyd, wedi drysu, ffwndrus / wedi colli’i bwyll/phwyll; heb fod yn eitha’ peth / heb fod yn llawn llathen / heb fod ym mhen draw’r ffwrn (ffig. ar laf.)
digempouez2 g. anghydbwysedd, diffyg cydbwysedd; anghyfartaledd
digened1 a. diolwg, hyll, salw, hag(a)r
digened2 b. hagrwch/hacrwch, hylltra
digenvez1 a. anghyfannedd; diffaith, anial; unig; gwag, heb neb yno
digenvez2 g. unigrwydd; unigedd, lle unig, anghyfanedd-dra
digeriñ (bôn: digor) be. agor; dechrau, cychwyn, sefydlu; datod, mysgu
d. an nor da ub. agor y drws i rn, rhoi mynediad i rn
d. (an) hent agor (y) ffordd/llwyb(y)r; arloesi
d. en-dro ailagor
d. frank agor led y pen
d. kalon/skrin ub. codi archwaeth am fwyd ar rn, hala chwant bwyd ar rn
d. e c’henou / he genou agor ei geg/ cheg, dylyfu gên
d. e galon agor ei galon; arllwys ei galon/gwd/gŵyn/ofid, bwrw ei fol; rhoi awch am fwyd / archwaeth bwyd iddo
d. spered ub. goleuo (meddwl) rhn
emichañs e tigoro e spered gant an oad mae’n siŵr y daw’n gallach / y daw at ei goed wrth heneiddio (ffig.)
d. trouz codi twrw, creu cynnwrf
d. ur gaoz dechrau/cychwyn sgwrs, tynnu ple
d. ur gouli (ffig.) agor hen glwy’ (ffig.)
d. ur skoulm agor/datod/mysgu clwm
mont a ra an deiz da zigeriñ mae’r dydd yn ymestyn
ne zigoront ket bemdez ’dŷn nhw ddim yn agor / ar agor bob dydd
digernez a. creulon, cas, cïaidd, mileinig; didrugaredd, di-dostur; anystyriol
digevannez a. anghyfannedd, unig
digevatal a. anghyfartal, anghytbwys
diginkl a. diaddurn, plaen, syml; anniben
digizañ be. newid ei (g.)olwg (i beidio â chael ei ’nabod)
d. e vouezh newid ei lais (i beidio â chael ei ’nabod)
digizidigezh b. dideimladrwydd, ansensitifrwydd, gallu/dawn i odde’/ ddioddef poen
digizidik a. dideimlad, ansensitif, da am odde’/ddiodde’ poen
diglañviñ be. gwella (o salwch), bod ar wellhad, cael adferiad (iechyd); ymgryfhau
diglemm a. diachwyn
diglet a. anniddos
diglok a. anghyflawn, anorffen(edig)
diglorañ/diglosañ/disklosañ be. deor, torri’r plisgyn, ymddangos (am gywion); agor (am flodau) ; blaguro; masglo (pys, ffa); pilo, plicio (afalau, tatws)
dign a. gw din2
digoadenn b . -où llannerch
digoaven a. dihufen, heb hufen
laezh d. llaeth glas/sgim
digoaveniñ be. codi/cwnnu/tynnu’r hufen
digoc'henn a. digwmwl, clir (am yr awyr)
digoeñviñ be. mynd (i) lawr (am chwyddi)
digog(al) be. masglo (ŵy/wy), plisgo (ŵy/wy, cranc ayyb.)
digoll1 be. digolledu, talu/rhoi iawndal (i)
d. ub. evit udb. digolledu rhn am rth
digoll2 g. iawn, iawndal
digompez a. anghyfartal; anwastad, twmpathog
digompren a. anneallus
digomprenus a. annealladwy
digomplimant1 a. diseremoni, heb ddim seremoni/dwli/lol/seans/cwafers, di-lol, diffwdan, naturiol, syml; anffurfiol
digomplimant2 adf yn ddiseremoni, heb ddim dwli/lol/seans/cwafers, yn naturiol, yn syml; yn anffurfiol
digompren(us) a. annealladwy, amwys
d.- krenn cwb(w)l/hollol annealladwy
digomz a. di-ddweud, dywedwst
digoñfort a. digysur, heb ddim cysur
digontamm a. pur, anllygredig
digontammiñ be. diheintio; dilygru/ dadlygru, glanhau, puro
digor1 a. agored, wedi agor; wedi’i (h)agor
d. e galon/skrin yn llwgu/clemio (o eisiau bwyd) (ffig.), yn awchu/barod am fwyd, ar ei gythlwng, a’i fola’n gofyn ble mae’i ddannedd e (ar laf.); a chanddo archwaeth da
d. e vruched a’i grys ar agor / yn agored
ur spered d. meddwl agored; calon agored/fawr; person deallus
d.-bras/-frank agored led y pen
d.-frank e c’henou / he genou, e/he forn d. gantañ/ganti, e veg / he beg d. war nav eur yn gegrwth, ei geg/cheg ar agor / yn agored led y pen; yn syn/syfrdan
d.-frank toull e c’houzoug / he gouzoug yn barod/chwannog i godi’r bys bach, yfwr/yfwraig o fri
digor2 adf. ar agor, yn agored
digor3! bf. 2 un. gorch. digeriñ qv.
digor ’ta! agor (y drws) ’te/w!!
digor4 g. agoriad; mynediad
goulenn d. ceisio mynediad, gofyn am gael mynediad
ne vo d. ebet evidout ’chei di ddim mynediad / ddim mynd i mewn
d.-amzer gwanwyn
d.-kalon aperitiff, diod (codi/cwnnu) archwaeth
d.-nos (min yr) hwyr
digoradur g. agoriad; dechrau/ dechreuad; ymlediad; chwydd(i), bolchwydd; dadlyniad/rhyddhad y rhwydlen/retina; cyflwyniad; (ffig.) rhodres, rhwysg, seremoni
gant kalz a zigoradur yn llawn rhwysg, yn rhwysgfawr
un d. a vaouez menyw ab(a)l/gadwrus, cloben/cymanfa o wraig
ur vaouez d. ganti swancen, gwraig yn gwisgo’n rhwysgfawr/swanc, menyw â thipyn o ‘siwd ych chi?’ / â thipyn o gachu ceiliog yn perthyn iddi (ar laf.)
un d. er voger agoriad/twll/bwlch/ hollt yn y wal
digorer g. agorwr
digoret abf digeriñ qv.
er bloavezh ma oa d. ar brezel (yn) y flwyddyn y dechreuodd y rhyfel ken na vo d. miz Genver cyn dechrau mis Ionawr
nep a sko war an nor a v(ez)o d. dezhañ curwch ac fe agorir i chi
digor(i)où ll. clemau, maldod, seans
d. zo gantañ/ganti mae clemau/ maldod/seans arno/arni
hep d., kuit a zigor(i)où yn ddiseremoni, heb ddim seans; yn ddirodres, yn syml/naturiol; yn ddiymhongar/ostyngedig/wylaidd
digoublañ be. gwahanu cwpwl/dau/pâr
digoulz a. anamserol
digoumanantiñ be. terfynu tanysgrifiad
digoumoul a. digwmwl
digourajiñ be. digalonni, danto (ar laf.), lladd ysbryd
digourdi a. gw. degourdi
digourtez a. anghwrtais, anfoesgar
digousi a. difrycheulyd, heb un brycheuyn, dilychwin, dihalog , glân, pur, di-nam,
digousiañ be. glanhau, golchi
digousk a. di-gwsg, heb gwsg, di-hun; effro
digoust(us) a. rhad, heb fod yn gostus/ ddrud; am ddim; anllafurus, heb fod yn llafurus
digoustiañs a. digydwybod, diegwyddor
digoustoc’h a. rhatach, llai costus; haws, llai llafurus
digouvi g. croeso oeraidd
reiñ an d. d’ub. rhoi croeso oeraidd i rn., peidio â rhoi croeso i rn
.digouviañ be. tynnu gwahoddiad yn ôl; gofyn i rn ymadael; gofyn i rn adael ei waith/swydd, diswyddo
digraouiañ be. rhyddhau o garchar
digrap a. llac, rhydd, diafael (am rth a ddylai gydio)
digrapañ be. gw. krapañ
digredenn1 a. di-gred/digrefydd
digredenn2 g. di-gred/digrefydd, anffyddiwr
digredus a. anghredadwy, anhygoel
digreizennañ be. datganoli
digresk g. cwtogiad, gostyngiad, lleihad
digreskiñ be. cwtogi (ar), tocio, gostwng, lleihau; byrhau; lleddfu
pa zigresk al loar pan fydd y lleuad ar/yn ei gwendid
digristen a. anghristnogol; paganaidd
digrizañ be. lled ddigoni, hanner digoni, coginio/twymo'n ysgafn; meddalu, tyneru
d. an dour twymo/cynhesu dipyn ar y dŵr
d. kalon ub. toddi calon rhn
digroc’henañ/diskroc’henañ be. blingo, tynnu croen; plisgo; pilo, plicio
digustum a anarferol, anghyffredin, prin; anghynefin, dieithr/dierth; rhyfedd
digustumañ be. colli’r arfer, rhoi pen ar arferiad; diddyfnu (babi)
diguzh1 a. agored, heb fod yn gudd / ynghudd
diguzh2 adf. heb guddio/gelu/gwato dim, yn agored
digwener adf ddydd Gwener (diwetha’/ nesa’)
dihabask a. diamynedd; anoddefgar
dihabaskter g. diffyg amynedd; anoddefgarwch
dihabaskteriñ be. colli amynedd, mynd yn fyr ei (h)amynedd, anesmwytho
dihadiñ be. hadu
dihan g. gw ehan
dihanañ be. gw. ehanañ
diharak a. eithriadol anniben; garw, gwyllt, sgaprwth (am y tywydd)
diharp a. digymorth
diharpañ be. tanseilio, gwanhau, dirymu; atal, rhwystro, llesteirio; ei rhoi o dan ei gofal (ei beichiogi)
diharz a. didrafferth, dilyffethair; diderfyn annherfynol; anferth
dihegar a. garw; anhrugarog, didostur; angharedig; ffiaidd, cas; creulon; hunanol
diheglev a. anhyglyw
dihelenn a. annarllenadwy
diheñchadenn b. -où dargyfeiriad
diheñchañ/dihentañ be. dargyfeirio; camarwain, arwain ar gyfeiliorn
d. ub. diouzh udb. cymryd/tynnu rhn oddi wrth rth
d. spered ub. diouzh udb. mynd â sylw rhn oddi ar / oddi wrth rth
dihesk/dihesp a. dihysbydd, diwaelod
diheson a. amhersain, aflafar
dihet a. anhwylus, di-hwyl, sâl, tost, gwael, canolig, cwla, llegach; diflas, annymunol, heb fod yn bleserus
diheverz a. annelwig, aneglur; haniaethol
anv d. enw haniaethol
dihopal be. gweiddi, bloeddio; ceryddu, cymhennu, rhoi pryd o dafod (i), rhoi llond pen (i), cystwyo, dwrdio, dweud y drefn (wrth), arthio (ar); rhoi yn ei (l)le, beirniadu, cywiro
dihun1 a. effro, ar ddi-hun
d. -mat cwb(w)l/hollol effro / ar ddihun, wedi dihuno’n iawn/llwyr
dihun2 g. deffroad
dihunañ/dihuniñ be. dihuno, deffro
dihuner1 g. -ien dihunwr
dihuner2 g. -ioù cloc larwm
diijin a. diddychymyg, anathrylithgar
dija adf eisoes, yn barod, cyn hyn(ny)
dijabl1 a. wedi’i r(h)yddhau (ffig.), wedi cael gollyngdod/gwaredigaeth/ rhyddhad/iechyd (ffig.); dibryder, diofal
dijabl2 g. gollyngdod, gwaredigaeth, rhyddhad,bendith (ffig.)/iechyd (ffig.)
nag un d.! gwared da / gwynt teg ar ei (h)ôl! dyna ollyngdod/waredigaeth/ ryddhad/fendith (ffig.)/iechyd (ffig.)!
dijabliñ be. clir(i)o, gwacáu; rhyddhau, gwaredu, rhoi gollyngdod/ gwaredigaeth/rhyddhad; gwella; adrodd, ailadrodd (gweddïau); baldorddi, parablu, paldaruo
en em zijabliñ ymryddhau
dijaoj1 a. anferthol (ei faint), aruthrol (o fawr), enfawr, mawr iawn; rhyfedd; (y)smala, doniol; afresymol; chwerthinllyd; anweddus
dijaoj2 adf rhyfeddol, ofnadwy, dychryn(llyd; amhriodol, anweddus
c’hoarzhin d. chwerthin yn amhriodol
bras-d. yn anferth/enfawr, yn aruthrol fawr
dijavediñ be. dylyfu gên, agor ei geg/ cheg, agor ei ben/phen (mewn blinder neu syrffed)
dijeriñ be. treulio (bwyd)
dijuni g. -où brecwast
kambr ha d. gwely a brecwast
dijuniañ/dijuniñ be. bwyta/cael brecwast, brecwasta/brecwesta
dik a. cywir, iawn, priodol; gweithgar, ymrous; cydwybodol
dik adf yn gywir, yn union
diktatour g. -ien teyrn; unben; gormeswr, gorthrymwr
dilabour1 a. di-waith, segur, ar y dôl/clwt
gopr d. budd-dâl y di-waith, (arian) dôl
dilabour2 g. diweithdra, diffyg gwaith, segurdod
an d. y diweithdra; y di-waith
dilabourus a. anllafurus, heb fod yn llafurus/drwm, hawdd, rhwydd, ysgafn/ysgawn (am waith, dasg)
dilamañ be. gw. dilemel
dilañs1 a. araf (am gloc, gwaith, gweithiwr); diegni, difywyd, di-ffrwt, di-sbonc, llipa, llonydd, marw(aidd), didoreth, dieneiniad
d. eo an horolaj, d. zo gant an horolaj mae’r cloc ar ei hôl hi, mae’r cloc yn araf
dilañs2 g. rhwystr; anfantais
d. zo ganeomp! ’rŷm ni ar ei hôl hi (â’n gwaith)!
tapet en deus un tamm d. mae e wedi cael ei rwystro / ei gadw, mae wedi cael tipyn/tamaid/ychydig o anhawster/ rwyst(y)r
dilañsañ be. arafu; cadw, dala/tynnu’n ôl; atal, llesteirio, lluddias, rhwystro
dilaouen a. aflawen, anhapus, trist
dilaouer g. crib fân/mân
dilas a. heb ei/eu laso; wedi agor/datod/ mysgu / dod yn rhydd (am garrai/ lasen; am gareiau/lasys); hawdd, rhwydd, didrafferth, dilyffethair, heb un rhwyst(y)r
dilasañ be. agor, datod, mysgu, tynnu’n rhydd (carrai/lasen; careiau/lasys)
dilastez a. dilychwin, difrycheulyd, glân; heb ddim sbwriel; heb ddim chwyn
dilastezañ be. glanhau/clirio (o sbwriel/ chwyn), chwynnu
dilavar1 a. dywedwst, di-ddweud, tawedog, mud
dilavar2 adf yn ddywedwst/dawedog/fud, heb ddweud dim, heb yngan gair
dilec'hiañ be. symud, mudo; bwrw/symud o’i (l)le (am asgwrn); adleoli, newid lle
dilemel be. codi, cwnnu; tynnu; symud, clir(i)o
dilemm a. di-awch, di-fin
dilenn1 g. dewis
dilenn2 be. dewis, dethol; didoli, gwahaniaethu; ethol; neilltuo, clustnodi; masglo/plisgo (pys a ffa)
dilennad g. dilennidi enwebedig; etholedig; cynrychiolydd (etholedig)
dilennadeg b. -où etholiad
dilenner g. -ien pleidleisiwr, etholwr
dilennet abf dilenn qv. etholedig, wedi’i (h)ethol
dilennidi ll. dilennad qv.
d. ar bob(o)l dewis/etholedigion y bob(o)l/genedl; cynrychiolwyr (etholedig)
dilerc'h g. -ioù gweddillion, sbarion (bwyd)
d. a oa gant an tren ’roedd y trên ar ei hôl hi / yn ddiweddar / yn hwyr
e(n)/eus/war d. ar ôl, ar ei hôl hi
en d. emañ mae ar ei hôl hi, mae’n hwyr/ddiweddar
ar c’hozh traoù-se a zo chomet e d. Jakez mae’r hen bethau yna wedi’i gadael ar ôl Siâms
ur gwenneg bennak a chomo en e zilerc’h bydd ceiniog neu ddwy ar ei ôl e (ffig.)
dilerc'h(i)añ be. oedi, dala’n ôl, cadw; gohirio; newid amser; arafu (am gloc)
dilerc’her g. -ien hwyrddyfodiad, un (d)diweddar, un ar ei hôl hi, cwt y fuwch (ffig.)
dilestradeg b. glaniad
d. ar C’hallaoued en Abergwaun glaniad y Ffrancod en Abergwaun
dilestrañ be. glanio (o long); dadlwytho (o long)
dileuriad g. dileuridi cynrychiolydd, dirprwy
dilevezon a aneffeithiol, diddylanwad
dilez g. ymadawiad; ymddiswyddiad; ewyllys (cyfr.)
ober an d. eus udb. gant ub. ymddiried rhth i rn, rhoi rhth yng ngofal rhn
ober e z. gwneud ei ewyllys (cyfr.)
reiñ e zilez ymddiswyddo, rhoi’r gorau i’w waith/swydd
dilezel be. gadael, ymadael (â), mynd o, mynd oddi wrth, cefnu (ar), troi cef(e)n (ar); ymwrthod (â), ymwadu (â), rhoi’r gorau (i)
d. ar werenn (ffig.) ymwrthod â’r ddiod, rhoi’r gorau i yfed/botio/feddwi
d. e garg ymddiswyddo, rhoi’r gorau i’w swydd; ymddeol
dilhad torf. pezh-dilhad g. dillad torf. dilledyn, pilyn; lifrai
d. ar vro gwisg draddodiadol / gwisgoedd traddodiadol
d. goañv dillad gaea’
d. hañv dillad haf
d. kañv dillad galar, mwrnin
d. pemdez (gwaith) dillad bob dydd; (ar ddiwedd dydd) dillad diwetydd
d. Sul/Sakrament dillad parch/gorau
ar pluñv ’ra an evn hag an dilhad ’ra ar manac’h y dillad sy’n gwneud y dyn, y dillad/wisg yw’r dyn
kempenn d. ub., ober d. nevez d’ub. (ffig.) difrïo/difenwi/dilorni/diarhebu/ pardduo rhn, lladd ar rn
ur pezh d. dilledyn, pilyn
war e zilhad soudard yn ei lifrai/ ddillad milwr
d.-dindan dillad isa’
pezhioù d. dillad(ach), dilladau
dilhadoù/dilhajoù graet dillad parod
dilhajoù ll. dillad, gwisgoedd
d. giz Breizh gwisgoedd cenedlaethol/ traddodiadol Llydaw
dilikat a. syber, dillyn/dillin; llednais, bonheddig, chwaethus; diwylliedig; cain, cywrain, coeth; chwimwth, heini, sionc
diliv a. di-liw, gwelw
dilivañ be. colli’i (l)liw, achosi iddo golli’i lliw /iddi’i golli’i lliw
dillo1 a. cyflym, clou, buan, chwim; bywiog, chwimwth, heini, hoyw, sionc, ystwyth; parod
un den d. bachgen bore/clou/effro; dyn bywiog/sionc / llawn bywyd/asbri
dillo2 adf yn gyflym/glou, ar garlam/frys, nerth ei draed/thraed; ar fyrder, chwap, ar unwaith, yn ddiymdroi, yn ddi-oed
mont d. mynd ar garlam/frys, mynd fel y meil / fel cath i gythraul
diloar a. dileuad, heb leuad
diloc’h1 a. disymud, heb symud, llonydd
diloc’h2 adf. : loc’h-d. yn symud/ysgwyd yn cael ei symud/(h)ysgwyd yn ôl ac ymlaen
diloc'h3(añ) be. symud, mudo; mynd (bant / i ffwrdd / ymaith), bwrw bant, ei chychwyn hi
diloc’h alese! symud o’r fan ’na!
diloer a. dihosan, heb (ho)sanau
diloj a. digartre’, heb gartre’/lety
dilojadenn b. -où symud (tŷ), newid llety/aelwyd
dilojañ be. symud (tŷ), newid aelwyd/ llety, mynd bant / i ffwrdd / ymaith
dilorc’h a. diymhongar, dirodres, diymffrost, gostyngedig, gwylaidd, isel
dilosk a. anfflamadwy, anhylosg
dilost1 a. heb gwt/gynffon, digynffon
dilost2 diwedd, (ffig.) cwt, cynffon; canlyniad
d. ar gentañ lodenn diwedd y rhan gynta’
d. ar goañv diwedd y gaea’
d.-hañv diwedd haf, hydre’
dilostger g. -ioù olddodiad
dilouzañ be. glanhau, clir(i)o (tir)
dilouzaouañ be. glanhau, chwynnu, clir(i)o
dilu a effro, bywiog, craff, cyflym; chwimwth, ystwyth; ysgafala, rhydd, dilestair, didrafferth, rhwydd
d. e deod / he zeod tafodrydd, parod ei dafod/thafod, rhwydd/dilestair ei (l)leferydd
dilufr a. pŵl, dilewyrch, di-sglein; diraen/di-raen
dilui a. gw diluz
diluj g. dilyw
dilun adf (d)dydd Llun (diwetha’/nesa’)
d. vintin bore dydd Llun, fore Llun
d. da/d’an noz nos Lun
diluziañ be. mysgu, datod, tynnu’n rhydd; datrys; cael gwared â dryswch (am wallt)
d. ar gudenn datrys y broblem
lezit/list ar re all da zilu(z)iañ o gwriad kenetrezo! ! rhyngddyn nhw a’i gilydd! rhwng gwŷr Pentyrch a’i gilydd! rhyngddyn nhw a’u cart/cawl! (ffig.), nhw ’wnaeth eu gwely - rhaid iddyn nhw gysgu ynddo / orwedd arno! (ffig.) nhw ’wnaeth y cawl rhaid iddyn nhw ei yfed e! (ffig.), eu busnes nhw yw e! ’does a wnelo ni/chi ddim â’r peth!
en em ziluziañ ymdopi, dod i ben â hi
dim. talf. < dimezell qv.
dimerc'her adf (d)dydd Mercher (diwetha’/ nesa’)
dimeurzh adf (d)dydd Mawrth (diwetha’/ nesa’)
d. kentañ / a zeu (d)dydd Mawrth nesa’
d. tremenet/paseet (d)dydd Mawrth diwetha’
dimeus ardd. o
dimezell b. -ed merch ifanc, lodes; merch ddi-briod/weddw
an Dimezell Miss
dimezet abf dimeziñ qv. priod, wedi priodi; wedi dyweddïo
dimeziñ1 be. priodi; dyweddïo
dimeziñ2 g. dimezioù priodas; dyweddïad
torr/freuz d. ysgariad
terriñ/torriñ o d. ysgaru
diminuiñ be. lleihau, mynd yn llai, crebachu; gostwng (am nifer); gwanhau, colli tir (am ffydd; am iaith)
mont war ziminuiñ lleihau, mynd yn llai, crebachu; gostwng (am nifer); gwanhau, colli tir (am ffydd; am iaith)
dimp (deomp), dit ardd. gw. da
din1 ardd.1af un. da qv.
kement a zo din a zo dit mae’r cyfan sy’n eiddo i fi/mi yn eiddo i ti
din2 a. teilwng, cymeradwy, cymwys
d. da vezañ erbedet/degemeret cymeradwy
n’eo ket d. da vezañ prezidant ’dyw e ddim yn addas/atebol/gymwys i fod yn llywydd/arlywydd, ’dyw e ddim yn deilwng i fod yn llywydd/arlywydd, ’dyw e ddim yn haeddu bod yn llywydd/arlywydd
din3 bf 1 un. dyf. myn. mont ar ôl mar a ne
mar d. di os af i yno
ne d. di ’af i ddim yno, ’fydda’ i ddim yn mynd yno
dinac'h be. gwrthod, gwarafun, gomedd; diarddel
dinaou g. lleth(e)r, goleddf, goriwaered
war zinaou ar leth(e)r, ar oleddf, i waered, yn disgyn, yn mynd tuag i lawr
dinamm a. di-fai, difrycheulyd, glân, di-nam, heb nam; diniwed, dieuog; perffaith
Dinarz e. lle Dinard (Ffrg.)
dinask a. dilyffethair, dilestair, rhydd; penrhydd
dinaskañ be. rhyddhau, gollwng yn rhydd
dinatur a. creulon, annaturiol (o gas), milain, annynol, anhrugarog, didostur, cïaidd
dindan1 adf oddi tano
dre zindan dan din (ffig.), yn ddirgel
dindan2 ardd. (o) dan; mewn; o fewn; ar fin
d. an amzer(ioù) yn yr awyr agored; ymhob tywydd; o dan y sêr
d. an heol (o) dan yr haul; yn y byd, ar (wyneb) y ddaear
d. an heol ha lagad an holl yn wyneb haul a llygad goleuni, o flaen / yng ngŵydd pawb, yn gyhoeddus, ger bron y byd (a’r betws)
d. an holl at alw pawb, yn forwyn fach / yn was bach i bawb, yn glwtyn llawr i bawb
d. bolz an oabl o dan y sêr, yn yr awyr agored (yn y nos), heb do/loches (dros nos)
d. dle mewn dyled
d. driwec’h vloaz o dan ddeunaw oed
d. eizhtez o fewn wythnos
d. eñvor ar gof (a chadw)
d. evezh ar rener o dan wyliadwraeth y pennaeth
d. guzh yng nghudd, yn ddirgel
d. nebeud amzer, d. ur pennadig (amzer) cyn pen dim, cyn pen fawr o dro
d. skritur Milin yn llawysgrifen Milin
abegoù a oa da vezañ d. aon er maread amzer-se ’roedd digon o resymau dros fod/fyw mewn of(o)n y pryd hynny/hwnnw
chomet e oa un tamm d. he spont ’roedd of(o)n arni / ’roedd yn ei hof(o)n i raddau o hyd; ’roedd hi’n dal(a) i fod ychydig yn ofnus, parhaodd i fod braidd yn ofnus
dindan3 g. gwaelod, pen/tu isa’
an d. war varr y pen/tu isa’ ucha’, wyneb i waered
dindanañ, dindani, dindano/dindane, dindanoc'h, dindanomp, dindanon, dindanout ardd. gw. dindan
dindandouar(el), dindan-zouar a. tanddaearol
dindanvor(el) a. tanfor
dinec'h a. dibryder, diofal, tawel ei feddwl/meddwl, heb ddim gofid/pryder
bezit d. peidiwch ag ofni; peidiwch â blino/gofidio/phoeni/phryderu, gallwch fod yn dawel eich meddwl, ’does dim eisiau i chi flino/ofidio/boeni/bryderu
ken d. ha tra mor ddiofal/ddibryder â dim / â’r aderyn, heb boeni taten/ ffeuen
d.-kaer heb ddim gofal/gofid yn y byd
Din-Edin e. lle Caeredin
diner g. -où, -ed ceiniog
dinerzh a. gwan, gwanllyd, gwantan, egwan, eiddil, llesg, llegach, nychlyd, cwla
d. eo mae’n wan/ddiegni/ddi-ffrwt, ’does dim egni/nerth ynddo/ynddi
dinerzhañ be. gwanhau, dihoeni, nychu; blino, diffygio, llesgáu
dinerzhet abf dinerzhañ qv.
d.-krenn/-lip/-naet/-tout wedi diffygio’n lân/glwt, wedi llwyr ymlâdd, wedi’i (l)lethu’n llwyr; wedi chwythu’i blwc/ phlwc
diniver a. aneirif, afrifed, di-ri’, dirifedi, rhif y gwlith, rhif y tywod mân
dinoaz a. di-fai, diniwed, diddrwg; di-nam, dieuog
d. evel un oan diniwed fel oen, mor ddiniwed ag oen
dinodiñ be. difodi (rhywogaeth); deor, gori (cywion)
diñs g. -où deis; ciwb
diñsal be. canu (am gloch), tincial
dint bf 3 ll. pres. myn. bezañ ar ôl ne a mar
dioberiant gw. di(z)oberiant
dioc’h ardd. gw diouzh
diod g. -ed, -ien twpsyn, hercall, hurtyn, un cwarter-/hanner-call-a-dwl, un hanner pan; ffŵl
diogel a. sic(i)r, diogel, saff
diorren be. codi, cwnnu, dyrchafu; cadw; magu; meithrin; addysgu, hyfforddi; datblygu
d. bugale codi/cwnnu/magu plant
d. gwenan cadw gwenyn
diorroadur g. magwraeth; addysg, hyfforddiant; datblygiad
diorroet abf. diorren qv. wedi datblygu, datblygedig
is-diorroet llai datblygedig
dam-diorroet lled-ddatbblygedig
diot a. twp, dwl, hercall, hurt, cwarter-/ hanner-call-a-dwl, hanner pan; ffôl, hurt; chwerthinllyd
d. evel ur penton / ur bailh / ur baner / ur c’hwil derv / ur banezenn / ul leue mor dwp â bwced/stên/llo/ sledj, yn dwpach na’i lun, yn wirionach na’i gysgod
diotaat be. mynd yn ddwlach(-ddwlach), mynd yn fwy a mwy / yn fwyfwy dwl
diotach/diotaj g. -où dwli, lol; ffwlbri, twpdra
diotachoù! diotajoù! dwli (i gyd)! (twt) lol! lol botez maip! rwtsh!
kontañ/la(va)ret diotachoù/diotajoù siarad dwli/lol /rwtsh, siarad drwy’i hat/het, dweud pethau twp/hurt/ gwirion, malu awyr
diouer g. -ioù eisiau, angen, diffyg, prinder, colled
d. a vezeien/vedisined ’zo e Kembre! mae prinder meddygon yng Nghymru!
d. a vo anezhañ bydd yn golled ar ei ôl, fe welir ei eisiau/golli
d. dour / d. a zour prinder dŵr
dre ziouer a arc’hant oherwydd prinder arian, o ddiffyg arian
d. a prinder, yn brin o
ne oa en d. a netra ’doedd e/hi ddim yn brin o ddim, ’doedd dim eisiau/ angen dim arno/arni
kaout d. a/da/eus udb. bod yn brin / yn ddiffygiol / yn amddifad o rth, bod ag eisiau/angen rhth; cael ei (h)amddifadu o rth; gweld eisiau rhth
n’eo ket an arc’hant a ra d. dezhañ ’dyw e ddim yn brin o arian, mae e’n graig o arian
nerzh a ra d. d’ar merc’hed se ’does ’da’r merched yna / gan y merched yna ddim digon o nerth/egni/gryfder, ’dyw’r merched yna ddim yn ddigon cryf
un d. aes e vo ’welir mo’i (h)eisiau, ’fydd hi ddim colled ar ei (h)ôl, bydd yn hawdd gwneud hebddo/hebddi / ei hepgor; gwynt teg ar ei (h)ôl
ur gwall-ziouer ’vo d’ar vro bydd yn golled (en)fawr/aruthrol i’r wlad
gwall-ziouerioù colledion enbyd
dioueriñ be. amddifadu; bod/mynd heb; hepgor; ymwrthod â; rhoi/rhannu ( d. ub. eus udb. amddifadu rhn o rth
kaout udb. da zioueriñ bod â rhth dros ben / yn sbâr / i’w sbario, bod â mwy na digon
n’eur ket evit d. an urzhiataer ken ni ellir bod heb y cyfrifiadur mwyach
n’eus ket da zioueriñ ’does dim (byd) y gellir ei hepgor
en em zioueriñ bod heb ei gilydd
en em zioueriñ eus udb. ymwrthod â rhth, amddifadu’i hun(an) o rth
diougan g. -où proffwydoliaeth; rhagolwg, argoel
d. amzer fall/vrav darogan/proffwydo tywydd gwael/teg; arwydd o dywydd gwael/teg
d. an amzer rhagolygon y tywydd
ur gwall ziougan zo mae’n argoeli’n ddrwg/wael
diouganañ/diouganiñ be. darogan, proffwydo, rhag-weld; argoeli
diouganer g. -ien proffwyd
diouganerezh g. proffwydoliaeth
diouiziegezh b. anwybodaeth, diffyg gwybodaeth
diouiziek a. anwybodus
dioutañ 3. un g. yr ardd. diouzh qv.
d. wrth/at ei ddant, wrth ei fodd, yn unol â’i chwaeth
disoñjet em boa d. ’rown i wedi anghofio amdano
komzet em eus dija d. soniais amdano / cyfeiriais ato eisoes, ’rwy wedi siarad amdano / wedi’i grybwyll yn barod
n’eus mann d. ’does dim (byd) ohono
un den d. e-unan dyn arbennig/ anghyffredin/unigryw
diouti 3. un b. yr ardd diouzh qv.
gout a oar d. mae’n ei medru hi, mae’n feistr/feistres arni
ne oar ket kalz d. ’does gydag e ddim amcan/llyfeleth/clem, ’does ganddo fo ddim (affliw o) syniad / ddim obadïa
n’ouzoc’h ket d. ’allwch chi mo’i (g)wneud, ’wyddoch chi ddim siwd/sut i’w (g)wneud, ’does dim clem/siâp arnoch chi
n’eus mann d. ’does dim (byd) ohoni
diouto/dioute 3. ll. yr ardd diouzh qv.
c’hoazh a zo d. mae yna ragor ohonyn nhw, mae (yna) eraill
dont d. o-unan dod o’u rhan eu hunain / o’u gwirfodd
gouzout d. a ranker rhaid gwybod siwd/sut i’w trafod/trin (am bethau ac am bob(o)l)
n’eus ket kalz d. en hon touez ’does dim llawer ohonyn nhw yn ein mysg/ plith
diouzh ardd. oddi wrth, oddi ar; yn ôl; at; yn (amser)
d. a glevan yn ôl a glywa’ i, yn ôl y sôn/siarad, medden nhw
d. a reot e kavot y llaw a rydd a gynnull
d. (ar pezh) a l(av)ar yn ôl (yr hyn) a dd(y)wed
d. an amzer a ra yn ôl y tywydd, i ateb y tywydd
d. an deiz yn y dydd, liw dydd
d. an noz yn y nos, liw nos
seizh eur d. an noz saith o’r gloch y nos
derc’hent dec’h d. an noz echnos
d. ar beure/mintin yn y bore
eizh eur d. ar beure/mintin wyth o’r gloch y bore
d. ar c’hiz yn ôl y ffasiwn; yn ffasiynol
d. e c’hoant/c’hrad/vlaz/zoare wrth/at ei ddant, wrth ei fodd, yn unol â’i chwaeth
d. e du ar ei ffordd/hynt; o’i och(o)r/ ran e
mont d. e du mynd ar ei ffordd/hynt, mynd ei ffordd ei hun(an)
d. e glevet o’i glywed, (a barnu) yn ôl ei sŵn; yn ôl (yr hyn) a ddywed
d. e oad am ei oed(ran)
d. e sav ar ei draed, yn ei sefyll
d. e vicher yn ôl ei alwedigaeth, o ran galwedigaeth
gou(zou)t a oar/ra mat d. e vicher mae’n deall/gwybod ei waith yn iawn, mae’n feistr ar ei waith
d. e vouezh wrth ei lais
d. e welet wrth ei weld,o’i weld, (a barnu) yn ôl ei olwg , o ran ei bryd a’i wedd
anavezout un den d. e welet (ad)nabod dyn wrth ei weld / o ran golwg
d. e wellañ hyd eithaf ei allu
d. e zoare wrth ei olwg; wrth ei osgo
d. kred an holl ym marn/meddwl pawb
d. ma/va zu o’m rhan i
d. ma vo yn ôl fel y bydd, yn ôl fel y daw (hi)
d. red yn ôl yr angen / y gofyn / y galw
d. renk yn ddilynol/olynol, un ar ôl y llall, un wrth gwt/gynffon y llall
d. taol o’r ford/bwrdd
bezañ d. ub. ateb/taro rhn (ffig.), gweddu i rn, cytuno â rhn
traoù sukret n’int ket dioutañ/diouti ’dyw pethau/bwydydd melys ddim yn cytuno ag e / â hi
bez’ e oa o tistreiñ d. ar marc’had ’roedd yn dychwelyd o’r farchnad
c’hwezhañ a ra an avel d. ar mervent mae’r gwynt yn chwythu o’r de-orllewin
evit kaout louzoù d. va c’hleñved i gael meddyginiaeth at fy salwch
Mari ’oa mat d. ar re gozh ’roedd Mari’n dda wrth yr hen bob(o)l
ne oar ket d. (+ be.) ’dyw e/hi ddim yn gallu (+ be.), ’ŵyr e/hi ddim sut (+ i + be.)
ne oar netra d. (+ e.) ’dyw e/hi’n gwybod dim byd / ŵyr e ddim byd am (+ e.)
ne oar ket petra zo mat d. fall ’dyw e/hi ddim yn gwybod y gwahaniaeth rhwng da a drwg
ne vez ket savet ar c’hleuz d. un tu hebken mae dwy och(o)r i bob stori/ dalen
ober d. gwneud/gweithredu yn ôl
ober e gorn d. e vutun torri’i got yn ôl y brethyn
pep hini o vont d. e du pob un yn mynd i’w ffordd ei hun
diouzh a/ma cys. fel y, megis y, yn ôl a
d. a reot e kavot, d. ma ri e kavi ‘bwrw dy fara ar wyneb y dyfroedd a thi a’i cei ar ôl llawer o ddyddiau’, ‘yr hyn a heuo dyn hynny hefyd a fed efe’; fel/megis y rhoddwch y derbyniwch, fel y gwnei / yn ôl a wnei y cei, y llaw a rydd a gynnull, â’r mesur y mesuri y mesurir i tithau
d. ma troio an traoù, d. ma vo yn ôl fel y bydd/daw (hi/pethau)
d. ma vo ezhomm yn ôl / fel y bo yr angen / y galw
diouzhin, diouzhit, diouzhoc'h, diouzhomp gw. diouzh
ur gwaz zo douzhit ’rwyt ti’n ddyn, ’rwyt ti wedi tyfu’n ddyn
diouzhtu adf ar unwaith, yn syth, yn union, chwap; un / y naill ar ôl y llall, yn dilyn ei gilydd, yn ddilynol/olynol
div wech d. dwy waith - un / y naill ar ôl y llall, dwy waith yn dilyn ei gilydd / yn olynol, dwy waith chwap / yn syth / yn union ar ôl ei gilydd
d.-dak/-kaer/-kentizh yn union syth, ar unwaith, yn syth bin, chwap iawn, mewn amrantiad/chwinc(i)ad, yn ddi-oed, heb oedi dim
dipadapa1 adf yn gyflym/glou, ar garlam/ frys, mewn chwinc(i)ad, ar unwaith
dipadapa2 g. trot-trot, clip-a-di-clop
ober d. mynd ar drot, mynd drot-drot
war an d. ar drot
(an) dipadapa3 g. (y) dolur rhydd
dipit g. siom
kaout d. d’udb. bod yn flin/edifar am rth
kemer d. cael siom, cael ei siomi, bod yn siomedig
dipitet abf siomedig (wedi’i siomi), wedi’i siomi
bezañ d. bod yn siomedig, bod wedi cael ei siomi, bod wedi cael siom
d.-marv oa bet ’roedd wedi’i siomi’n fawr/ddirfawr/ddifrifol/arw, ’roedd wedi’i siomi i’r byw
dipitus a. gresynus; siomedig (yn peri siom); dirmygus, gwawdlyd, gwatwarus
d. eo mae’n drueni/resyn/biti
diplom g. -où diploma
diplomat1 a. diplomyddol
diplomat2 g. -ed diplomat
dir g. dur
bezañ d. war e dal/fas bod â dur yn ei galon/waed, bod yn ddewr/eofn/wrol
bezañ d. war e galon, kaout ur galon ’vel an d. bod yn galongaled, bod â chalon fel y dir
diraeziñ be. estyn; cyrraedd, ymestyn hyd (at)
diraezus a. cyraeddadwy, o fewn cyrraedd
dirak ardd. o flaen, ger bron, yng ngŵydd
d. an holl o flaen pawb, yng ngŵydd pawb, ger bron y byd (a’r betws), ar goedd, yn gyhoeddus
bezañ d. bod o flaen / ger bron, wynebu
chom bamet d. udb. sefyll yn hurt/fud/syn/ syfrdan ger bron rhth, synnu/rhyfeddu at rth
dirankon a. anniwall, glwth, bolrwth
di(s)rannus a. anwahanadwy
dirañs a.garw; cryg(lyd)
dirapar a. mewn cyflwr gwael (am ddillad ac adeilad); carpiog; yn adfail/adfeilion, wedi’i falurio/malurio
diratous a. heb fod yn ffyslyd/gysetlyd/ ba(r)ticiwlar/fisi (ynglŷn â bwyd)
diratozh a.diachos, diddiben
dirazañ, dirazi, dirazo/diraze, dirazoc'h, dirazomp, dirazon, dirazout ardd. gw. rhediad dirak
direbech a. di-fai, uwchlaw beirniadaeth
dired a. dewis(ol), heb fod yn orfodol, nad yw’n orfodol
diredek be. rhedeg/brysio/mwstro/rhuthro yn ôl; llifo, rhedeg
redek-d. rhedeg yn ôl ac ymlaen
direizh a. afreolaidd; anghywir; anghyfiawn, llwg(w)r/llygredig, pwd(w)r; anghymedrol, gormodol; afresymol; afreolus, anhydrin, anhywedd, anufudd, anystywallt, diwa(ha)rdd, gwyllt, penrhydd, afradlon, ofer
un dra zireizh en/he deus graet mae wedi gwneud rhywbeth o’i le / rhyw annibendod / rhyw gamwri
direizhded b. -ioù afreoleidd-dra, anghysondeb; anghyfiawnder; llygredd; anghymedroldeb
diremed a. anadferadwy, y tu hwnt i wellhad, na ellir / nad oes modd ei (g)wella/(h)adfer, nad oes adferiad/ gwella/gwellhad iddo/iddi; anochel
ur c’hleñved d. salwch angheuol/ terfynol/marwol / na ellir mo’i wella
direnkañ be. annibennu, anhrefnu, drysu, ymyrryd (â); aflonyddu (ar), tarfu (ar), torri ar draws; blino, poeni, trwblu (ar laf.), styrbio (ar laf.); torri (am beiriant)
direnn b. -où taniwr
direol a. afreolaidd; afreolus, anhydrin, anystywallt, diwa(ha)rdd, gwyllt, llac (o ran moesau), anfoesol
diresis a. annelwig, aneglur, amwys; amhendant, amhenodol, anfanwl; (ffig.) niwlog
direspet a. amharchus, anfoesgar, anghwrtais
direzon a. direswm, afresymol
diri ll. derez g. grisiau
diriaou adf (d)dydd Iau (diwetha’/nesa’)
diribin g. -où lleth(e)r, goriwaered
an hent a zo war ziribin mae’r ffordd yn disgyn / yn mynd tuag i lawr / yn mynd i waered
diridignat be. tincial
dirisk(l) a. heb beryg(l), diogel, saff
diroll1 a. gwyllt, afreolus, anhydrin, anystywallt, di-ddysg, diwa(ha)rdd, penrhydd; anfoesol, maswaidd/ masweddus
dont da vezañ d. mynd yn anystywallt/ gynddeiriog/wyllt/; cynddeiriogi (am berson, y gwynt a’r môr)
un taol d. en/he deus graet mae wedi gwneud rhyw annibendod/gamwri
diroll2 g. anhrefn; anfoesoldeb; llygredigaeth
dirollañ be. agor/lledu (rholyn), dadrolio; ymagor; dechrau (chwerthin; llefain)); cynddeiriogi, ffrwydro, gwylltio, mynd yn benwan (walocs), mynd yn gynddeiriog/wyllt (gacwn/gaclwm)
d. da c’hoarzhin dechrau chwerthin ar ladd ei hunan / ei hoch(o)r hi / dros y lle / dros bob man, dechrau bloeddio/ sgrechain chwerthin
d. da ouelañ dechrau llefain ei chalon hi, dechrau beichio crïo/wylo
dirollet abf rhydd; gwyllt, llac, afradlon, ofer, anllad, afreolus
diroud(enn)añ be. arwain ar gyfeiliorn, camarwain; denu/tynnu oddi ar ei ffordd
diroufenn a. di-grych, heb ddim crych, llyfn (+ ffig.); esmwyth, rhwydd, didrafferth, di-stŵr, digynnen, heddychlon, tawel
d. ha distorlok e vez va/ma zarempredoù ganto bydd fy ymwneud â nhw bob amser yn heddychlon a didramgwydd
diroufennañ be. llyfnu/llyfnhau, cael gwared â chrychau
dirouestlañ be. datod, mysgu; datrys
dirusk(l)añ be. pilo, plicio; (y)sgathru, crafu, plisgo (am goed; am groen)
disac'hañ be. llifo, rhedeg (am farwddwr); ffrwydro, torri (am donnau) cychwyn (car ar stop); ailosod (pendil); dod allan/mas (ohoni); tynnu allan/mas; tynnu’n rhydd, rhyddhau; mynd i’w bwll/phwll, mynd idd ’i bwll/phwll, mynd â’i ben iddo, mynd yn sarn, dadfeilio, ymddadfeilio, cwympo; hadu; difrodi, dymchwel, malurio, chwalu, dinistrio (adeilad), tynnu’n ddarnau, tynnu’n rhydd, rhyddhau
d. e galon/spered agor ei galon, arllwys ei galon/gwd/gŵyn/ofid, bwrw ei fol; dweud ei feddwl
d. eus un toull dod allan/mas o dwll, dod drwyddi (yn ddianaf/ddihangol)
d. ub. eus un toull tynnu rhn allan/ mas o dwll (ffig.), arbed/achub (croen) rhn, dod â gwaredigaeth i rn, gwaredu rhn,
n’eo ket evit d. ar gerioù ’dyw e ddim yn gallu dod â’r geiriau allan/mas, ’dyw e ddim yn gallu dweud y geiriau / ynganu’r geiriau
disac’h ac’hanon ’ta! cynorthwya/ helpa fi (i gofio) ’te!
disac’h ’ta! dwêd ’te! mas ag e! allan ag o! (am rywbeth ar feddwl rhn)
disadorn adf (d)dydd Sadwrn (diwetha’/ nesa’)
disafar a. di-sŵn, distaw, tawel
disakr a. anghysegredig, halogedig; cableddus, yn llawn rhegfeydd
na respetiñ na sakr na d. heb barch at Dduw nac anifail / na dyn
disall a. dihalen, heb halen; croyw (dŵr); heb ei halltu, gwyrf (menyn)
disamm1 a. dibryder, diofal, dilyffethair; rhydd (o bob baich/cyfrifoldeb); ysgafn/ysgawn, hawdd ei dreulio (am fwyd)
d. eo mae wedi cael gollyngdod/ gwaredigaeth/rhyddhad/ymwared; mae’n rhydd o bob baich/cyfrifoldeb
muioc’h d. mwy rhydd; llai caeth; llai llafurus/ blinderus; ysgafnach/ ysgawnach (am fwyd)
disamm2 g. gollyngdod, gwaredigaeth, rhyddhad, ymwared; (ffig.) bendith
disammañ be. dadlwytho; cymryd/tynnu baich; ysgafnhau/ysgawnu baich; esmwytháu; rhoi rhyddhad (i), rhyddhau, gwaredu
d. e spered agor/arllwys ei galon, arllwys ei gwd/gŵyn/ofid, bwrw’i fol; esmwytháu’i galon/ysbryd
en em zisammañ agor/arllwys ei galon/chalon, arllwys ei gwd/chwd, bwrw ei fol/bol
disammet abf disammañ qv.
d. eo bet mae wedi cael gollyngdod/ gwaredigaeth/rhyddhad/ymwared, mae baich wedi’i gymryd oddi ar ei (h)ysgwyddau
disaotr a. dilychwin, difrycheulyd, glân, gloyw, pur; gwyryfol
disaotrañ be. glanhau
disaour a. di-flas, merfaidd/merllyd
disaouzan a. eofn/ewn, hy, hyderus; dewr, glew, gwrol
disasun a. di-flas; annymunol; creulon, cas
disc'hraet abf dizober qv.
diseblant a. di-hid, didaro, difater, difraw, difynegiant, dideimlad, claear; dwf(w)n (am berson nad yw’n dangos ei deimladau)
d.-kaer cwb(w)l ddidaro/ddifraw, heb droi blewyn (ffig.)
diseblanted b. difaterwch, difrawder, claerineb
disec'h a. sych, hesb
disec'hañ be. sychu; crino, edwino; di(hy)sbyddu; mynd yn hesb; gwacáu (am lest(e)r ayyb.)
hennezh ne vo ket pell o tisec’hañ ar gwer! (ffig.) ’fydd e ddim yn hir yn yfed y cwb(w)l yn sych / yn gwacáu’r gwydrau!
hennezh ’oa prest da zisec’hañ gant ar boan spered ’roedd gofid bron â’i ladd/lethu
disent a.anufudd, anhydrin, anystywallt, di-ddysg, diwa(ha)rdd
d.-krenn eo ar vugale mae’r plant yn gwb(w)l ddi-ddysg/ddi-wa(ha)rdd ’does dim dysg/gwa(ha)rdd o gwb(w)l ar y plant
disentez b. -ioù ateb (i broblem); dyfarniad; gair terfynol/ola’
ha setu ma/va d.! a dyna fy ngair terfynol/ola’!
reiñ e zisentez da ub. diswyddo rhn
disentidigezh b. anufudd-dod
disentiñ be. anufuddhau
diserriñ be. agor (wedi cau)
serriñ ha d. cau ac agor
diservijañ be. gwasanaethu; gweinidogaethu
diseven a. anghwrtais, anfoesgar, amharchus, difaners, eg(e)r, digywilydd, haerllug
disfiz g., disfiziañs b. amheuaeth, drwgdybiaeth; diffyg ymddiriedaeth
kaout d. e furnez ub. amau doethineb rhn
kaout un tamm d. ouzh ub. lled amau/ddrwgdybio rhn, bod braidd yn amheus/ddrwgdybus o rn
disfiziañ/disfiziout be. amau, drwgdybio, bod yn amheus/ddrwgdybus (o), methu ymddiried (mewn; yn), peidio ag ymddiried (mewn; yn)
disglav g. cysgod, lloches (rhag y glaw)
disglavier g. -où ambarél
disgwri a. wedi datod/mysgu, wedi dod yn rhydd (am wniad)
disgwriat be. datod, mysgu (am wniad)
disgwriz(ienn)añ be. diwreiddio, tynnu o’r gwreiddiau
dishañval/disheñvel a. dihafal, di-ail, digyffelyb, anghymharol, digymar, nad oes mo’i debyg/ thebyg, nad oes tebyg iddo/iddi; arall, amgen(ach), gwahanol
d.-krenn/bras annhebyg iawn, cwb(w)l wahanol
disheñvelaat be. gwahaniaethu
disheñvelded b. gwahaniaeth, annhebygrwydd
disheol g. -ioù cysgod (rhag yr haul), gŵer
mont en d. cysgodi (rhag yr haul), mynd i’r cysgod/gŵer
disher a. dietifedd
disheritañ be. dietifeddu, diarddel, torri allan/mas (o ewyllys); gadael (i fynd yn adfeilion / i fynd i’w / idd’i bwll/phwll)
dishiliañ be. datod, mysgu (gwau; carrai)
dishouarn a. (am geffyl/gaseg) heb bedol(au)
dishouarnañ be. tynnu pedolau
dishouarnet abf dishouarnañ qv.
setu me d. evit mat dyma finnau wedi ymddihatru / dyma fi â’m traed yn rhydd am byth
dishual a. dilyffethair, rhydd, dibriod (am ferch); annibynnol
dishualañ be. rhyddhau, gwaredu, gollwng/rhyddhau o gadwynau
disi a. di-fai, di-nam, difrycheulyd, di-fefl, perffaith
disiferniañ be. gwella o annwyd, cael gwared ag annwyd
disiplin g. disgyblaeth
disk g. -où disg
diskabell a. pennoeth, heb ddim am/ar ei ben/phen
diskalfañ be. agor (llygaid); lledu (bysedd)
diskampañ be. ffoi, cil(i)o, dianc, rhedeg bant/ymaith / i ffwrdd, ei baglu/ gwadnu/sgathru/heglu hi
diskan g. -où cytgan; atgan, rhan yr eilydd mewn deuawd Lydewig Kan ha Diskan
diskanañ be. eilio (cân) mewn deuawd Kan ha Diskan
diskaner g. -ien eilydd mewn deuawd Kan ha Diskan
diskar1 be. dymchwel(yd), ymhoelyd, bwrw/taro i lawr, tynnu i lawr; cwympo (coed); difetha, difrodi, dinistrio, distrywio; llorio, darostwng, trechu, gorchfygu; disodli, diorseddu; digalonni, danto, lladd ysbryd; torri (i lawr); lladd
d. brud ub difrïo/difenwi/dilorni/ diarhebu/pardduo (enw) rhn, difenwi cymeriad rhn, difwyno enw da rhn
ar c’haerañ charreter a ziskar e garr mae’r calla’n colli weithiau, fe geir gwall ar y calla’, mae’r gorau’n llithro/methu/colli, nid oes yr un dyn yn ddoeth bob amser, nid oes cryf heb wendid
ur c’hwezh/flaer kap da ziskar kezeg drewdod yn ddigon i gwympo dyn/ ceffyl
diskar2 g. dymchweliad, distryw, cwymp, dadfeiliad, chwalfa; dirywiad; gostyngiad
d. an delioù, an d. delioù, d.-amzer cwymp(ad) y dail, hydre’ (y tymor)
war an d. emañ mynd tuag i lawr y mae, gwaethygu y mae, mynd ar ei (g)waeth y mae, mae’n heneiddio
gant d.-briz am bris gostyngol, â gostyngiad (yn y pris)
diskaret abf wedi'i (d)dymchwel, wedi’i dorri/thorri i lawr; wedi cil(i)o/torri/ gwaelu/shifo (am bryd a gwedd rhn); ffaeledig, musgrell; digalon, gwangalon, trist, isel (ei (h)ysbryd)
d. gant ur c’hleñved / ar gozhni / ar glac’har wedi’i dorri/thorri (i lawr) / wedi’i (l)lethu gan salwch/henaint/dor-calon
d. eo gant an oad mae ei oed(ran) yn dodi wrtho/wrthi, mae ôl y blynyddoedd arno/arni
diskarg1 a. gwag, wedi’i (g)wacáu; rhydd, wedi’i r(h)yddhau/(h)esgusodi; dieuog, di-fai
diskarg2 b. derbynneb; diswyddiad
goulenn e ziskarg digant ub. gofyn i rn am ei ryddhau/esgusodi (o swydd, ddyletswydd neu gyfrifoldeb)
ober un d. d’e gorzailhenn carthu/ clir(i)o’i lwnc
ober un d. eus e dorfedoù (cyf)addef/ cyffesu ei droseddau/gamweddau
diskargañ be. dadlwytho; arllwys, tywallt, ymarllwys, ymdywallt; torri (am gornwyd); diswyddo
en em ziskargañ eus udb. ymarllwys/ ymdywallt o rth
disked a. dilewyrch, pŵl, di-sglein; diraen/di-raen
diskempenn a. gw. digempenn
diskenn1 be. disgyn, mynd (tuag) i lawr; treio, mynd allan/mas (am y llanw); glanio; arllwys, tywallt; gostwng (am bris neu werth); hanu; galw (mewn tafarn/gwesty)
d. ar radio tawelu dipyn ar y radio, gostwng sain y radio
d. diwar ar menez mynd i lawr / disgyn o’r mynydd
d. en aod glanio (o long neu gwch)
aes da ziskenn hawdd disgyn ar hyd-ddo/hyd-ddi; ysgafn/ysgawn, hawdd ei dreulio (am fwyd)
diaes da ziskenn anodd disgyn ar hyd-ddo/hyd-ddi; trwm, anodd ei dreulio (am fwyd)
ober ur bourmenadenn da laka(a)t ar boued da ziskenn mynd am dro i dreulio’r bwyd
pignat/sevel ha d. mynd lan a lawr / i fyny ac i lawr, dringo/esgyn a disgyn
diskenn2 g. -où disgyn; goriwaered, rhiw/rhipyn/tyle (tuag i lawr); glaniad; gostyngiad; cyrch (gan yr heddlu)
d. war ar priz, d.-priz gostyngiad (mewn pris)
gwerzhañ war d.-priz gwerthu am bris gostyngol
bezañ war an tu d. mynd tuag i lawr (yn gorfforol), heneiddio
bezañ war ziskenn gostwng, dod/ mynd (i) lawr (am bris)
ober an d. er porzh glanio (o long neu gwch) yn y porthladd
ober e ziskenn / he d. en ostaleri ar Bod Iliav galw yng ngwesty’r Llwyn Iorwg; aros/lletya yng ngwesty’r Llwyn Iorwg
un ostaleri d. enni gwesty poblogaidd, gwesty y bydd llawer yn ei fynychu
diskiant a. ynfyd, gwallgo’; ffôl, twp, hurt
d. eo mae’n wallgo’, mae rhth yn eisiau arno/arni, mae colled arno/arni, ’dyw e/hi ddim yn ei (h)iawn bwyll
an den d. atav a gred ez eo an holl diskianted ni wêl ynfyd ei fai; mae e’n mesur pawb wrth ei lathen/fesur ei hun
diskibl g. diskibien/diskibied disgybl
disklasañ be. dadlaith, dadmer, meirioli; gwrthlidio (medd.)
disklaviañ be. dadfachu (pysgodyn)
diskleriadur g. -ioù datganiad; eglurhad, esboniad
disklêriañ be. datgan, hysbysu; cofrestru; datgelu, dadlennu; egluro, esbonio, dangos; profi; dinoethi, clap(i)an (ar), prepian (am/ar)
d. e feiz dirak an holl gwneud proffes gyhoeddus o’i ffydd
mont d’an ti-kêr da zisklêriañ ginivelezh e vugel mynd i Neuadd y Dre i gofrestru geni/genedigaeth ei blentyn
disklipañ be. dehongli, datrys, darllen, deall (llawysgrifen, ayyb.)
disklosañ be. gw. diglorañ/diglosañ/ disglosañ
diskloz a. heb ei gau/chau yn iawn/dynn
disklozañ be. cilagor, datgelu, datguddio, dadlennu
diskoach(añ) be. canfod, darganfod, dod o hyd i; dod i’r golwg, ymddangos; dangos, datgelu, datguddio, dadlennu; codi, hala mas, hel allan (creadur o’i guddfan)
di(v)skoaz d. skoaz b. (y)sgwyddau ll. ysgwydd, dwy ysgwydd d. ysgwydd
bezañ adalek e zivskoaz uheloc’h eget/evit ub. bod ben ac ysgwydd(au) yn uwch/dalach na rhn
ober ur c’hruz / un hej d’e zivskoaz codi/cwnnu’i (y)sgwyddau
diskoaziañ be. bwrw/taro ysgwydd allan/ mas o’i lle
diskol a. di-ddysg (ym mhob ystyr), heb gael llawer o ysgol
diskolp1 a. wedi’i dorri (yn anniben)
diskolp2 g. -où toriad (o bapur/goeden)
diskolpañ be. torri (bant/ymaith / i ffwrdd); torri allan/mas (o bapur newydd ayyb.); tocio; briwa, darnio, dryllio, torri'n yfflon, malu’n chwilfriw; blingo; difrodi; camynganu, llurgunio; agor led y pen (am lygaid)
diskont g. gostyngiad, disgownt
diskontañ be. tynnu allan/mas, didynnu
diskordañ (da) be. dechrau, ymollwng (i) (am chwerthi a llefain)
d. da c’hoarzhin dechrau chwerthin ar ladd ei hunan / ei hoch(o)r hi / dros y lle, dechrau bloeddio/sgrechain chwerthin, bosto/byrstio chwerthin
d. da ouelañ dechrau llefain ei chalon hi, dechrau beichio crïo/wylo
diskornañ be. dadlaith, dadmer, meirioli
diskorpul a. diegwyddor
diskouarn d. skouarn b. clustiau ll. clust
gant d. podez â chlustiau mawr
diskouez be. dangos, dynodi, amlygu; arddangos; ymddangos; adlewyrchu (ffig.)
d. a ra ez eus unan eno mae’n dangos/arwydd fod rhn yno
d. bezañ ymddangos (ei fod/bod yn), edrych (yn)
diskouez(it) din! dangos(wch) (e/hi) i fi/mi!
diskouezadeg b. -où arddangosfa
diskoulm/diskloum1 a. heb glwm; wedi'i (d)datod, wedi'i fysgu/mysgu, wedi’i agor (am glwm); wedi'i (d)datrys
diskoulm/diskloum2 g. -où ateb (i broblem), ffordd i ddatrys; eglurhad, esboniad
n’eus d. ebet ’does dim ateb o gwb(w)l i’r broblem, ’does dim modd datrys y broblem; ’does dim esboniad/ eglurhad o gwb(w)l
diskoulmañ/diskloumañ be. datod, mysgu, datglymu, agor (clwm), tynnu’n rhydd; datrys
diskourrañ be. tocio (am goed a llwyni), torri canghennau
diskrab g. (bot.) blodyn y gwynt
diskrapadeg b. ymladdfa, ymladd
diskred g. amheuaeth; drwgdybiaeth
bezañ war ziskred outo bod yn amheus ohonyn nhw, eu hamau, bod yn ddrwgdybus ohonyn nhw, eu drwgdybio
kavout d. war ub. amau rhn, drwgdybio rhn
diskredik a. amheus; anghrediniol; yn gwrthod/pallu credu, yn ’cau coelio, heb allu credu, heb fedru coelio; drwgdybus
diskrediñ be. amau; drwgdybio; gwrthod credu, ’cau coelio
d. war ub. amau/drwgdybio rhn
diskredoni b. anghrediniaeth
diskregiñ be. llacio, llaesu; gollwng, rhyddhau
d. diouzh udb. gollwng gafael ar rth / rhoi’r gorau i rth
d. eus/diouzh e labour dibennu/ gorffen/cwpla gweithio, rhoi’r gorau i weithio / i’w waith, rhoi’r tŵls ar y bar (ar laf.); mynd ar streic
ne ziskroge ket diouti ’doedd dim pall/stop arno/arni, ’doedd dim taw arno/arni
diskrivañ be. ateb (llythyr)
skrivañ-d. gohebu â’i gilydd, (y)sgrifennu at ei gilydd
diskroc’henañ be. gw.digroc’henañ
diskrog1 (diouzh) a. annibynnol (ar); rhydd (oddi wrth); llwm, tlawd
diskrog2 adf yn annibynnol, ar ei ben ei hun(an)
mont d. mynd/cerdded ar ei ben ei hun(an) / heb gymorth (am blentyn)
diskrog3 g. hoe, seibiant, gorffwys, egwyl; hamdden
hep d. yn ddi-baid/ddibaid/ddi-dor/ ddiorffwys/ddi-stop, heb gael hoe/ sebiant/gorffwys/egwyl heb ollwng gafael; heb laesu dwylo
ober un (tamm) d. cael (ychydig o) hoe, cael (tipyn o) seibiant/hamdden, gorffwys ychydig
d.-labour streic
diskroget abf diskregiñ qv.
diskrognal be. dangos ei ddannedd, (y)sgyrnygu (am gi)
diskuizh1 a. wedi bwrw’i flinder/blinder, wedi dadflino; diflino, nad yw'n blino; nad yw’n peri blinder; nad yw'n llafurus, ysgafn/ysgawn (am waith)
diskuizh2 g. egwyl, hoe, saib, seibiant, toriad
ober un (tamm) d., ober ur pennad d. cael (tamaid o) hoe, cael (tipyn o) seibiant/hamdden, gorffwys
diskuizhañ be. cael egwyl/hoe, cymryd seibiant, gorffwys, torri’i flino/blino, dadflino, ymlacio
diskuliadenn b. -où datguddiad, dadleniad
ober un d. datgelu, datguddio, dadlennu
diskuliañ be. datgelu, datguddio, dadlennu, dangos, dinoethi; datblygu (ffilm, llun); bradychu, clecan, prepian
(An) Diskulierezh g. (Y) Datguddiad
diskuizhus a. sy’n torri blinder / sy’n dadflino rhn, sy’n gwneud i ddyn ymlacio, sy’n tawelu ysbryd dyn, ymlaciol; nad yw’n flinderus; di-flino, egnïol
dislavar g. gwrthddywediad, croesddywediad, paradocs; gwadiad
lavar-d. a vez ganto/gante maen nhw’n gwrth-ddweud eu hunain; maen nhw’n chwit-chwat / yn ddi-ddal / yn wamal / yn anwadal / yn oriog; ’dŷn nhw ddim yn cadw’u gair
me n’on ket lavar-d. ’rwy’n cadw fy ngair, ’dwy’ i ddim yn un i dorri fy ngair
dislavaret/dislavarout be. gwrth-ddweud, tynnu’i (g)air/(g)eiriau yn ôl
disleal a. anffyddlon, annheyrngar
dislealded b., dislealder g. anffyddlondeb, annheyrngarwch, diffyg ffyddlondeb/teyrngarwch
disleber a. afluniaidd, di-lun, diolwg, hyll, salw; wedi salwino, wedi torri (o ran pryd a gwedd); drwg, anfad, ysgeler
disleberiñ be. anffurfio, andwyo, llurgunio; salwino, torri (o ran pryd a gwedd)
disleberet abf disleberiñ qv.
kembraeg d. Cymraeg bratiog/carbwl/ siprys, Cymraeg cerrig calch (ffig. ac ar laf.), Cymraeg wedi’i lurgunio
disleviñ be. dylyfu
d. gen dylyfu gên, agor ei geg/cheg, agor ei ben/phen (mewn blinder neu syrffed)
disliv a. di-liw, gwelw
dislivañ be. colli’i (l)liw, gwelwi; pylu
dislivet abf wedi colli'i (l)liw, gwelw; pŵl, wedi pylu
dislonk g. cyfog
d. am eus ’rwy’n ffieiddio, mae’n troi arna’ i, mae’n codi cyfog/pwys arna’ i, ’does gen i feddyg (o), ’does ’da fi gynnig (i)
kaout d. ffieiddio
dislonkadenn b. -où chwydiad, cyfogiad; echdoriad
un d. vein-teuz echdoriad folcanig
dislonkañ be. chwydu, cyfogi, taflu i fyny; poeri (ffig.); chwythu (mwg, ayyb.); echdorri; llyncu, tynnu’n ôl (am eiriau); (cyf)addef, cyffesu
dislontrañ be. agor led y pen (am lygaid)
d. he daoulagad agor ei llygaid led y pen
dismantr g. -où chwalfa, difrod, dinistr, distryw; adfail
d.-spered poendod, pla (ar yr ysbryd), blinder, bwrn, gofid, gwewyr meddwl, trallod, poen enaid; gwaith blinderus/ llafurus/caled, lladdfa (ffig.)
dismantroù adfeilion, murddun
dismantrañ be. chwalu, difrodi, difetha, distrywio, dinistrio, dadfeilio; anrheithio
d. spered un den digalonni/danto dyn, lladd ysbryd rhn
dismegañs b. -où dirmyg, sarhad, sbeng, sen
tapout un d. cael ei (d)dirmygu/sarhau
dismegañser g. -ien dirmygwr, un dirmygus; un nawddoglyd/nawddogol; casäwr
d. ar merc’hed dirmygwr/casäwr merc’hed
dismegañset abf dismegañsiñ qv. dirmygedig, wedi’i (d)dirmygu/ sarhau
d.-ruz, gwall-zismegañset wedi’i sarhau’n fawr, wedi’i fychanu/ bychanu’n enbyd
dismegañsiñ be. dirmygu, dilorni, sarhau, bychanu, gwneud yn fach (o)
dismegañsus a. dirmygus, dilornus, sarhaus, bychanus, sbenglyd
disneuz a. afluniaidd, di-lun, di-siâp, gwrthun.
disoc’h1 a. wedi’i gwpla/ddibennu/orffen/ wneud/gyflawni (am waith), ar ben, wedi dod i ben
d. eo al labour mae’r gwaith wedi’i gyflawni/wneud
d. eo an devezh labour mae’r diwrnod gwaith ar ben / wedi dod i ben
d. on! mae (hi) ar ben arna’ i!
disoc’h2 be. cwpla, dibennu, gorffen, cyflawni, gwneud; dirwyn i ben; gwella (o salwch); dod allan/mas; datblygu; cyrraedd; cyfarth (ffig. am siarad yn uchel a garw); ymestyn ei diriogaeth/ thiriogaeth (dros eiddo rhn arall)
d. da benn dod i ben (â hi), ymdopi, llwyddo
d. el lec’h bennak cyrraedd rhyw fan/le
d. eus dod (allan/mas) o; gwella o
d. gant udb dod i ben â rhth, llwyddo i gyflawni rhth
enebiezh a zisoc’ho war ur meni brezhel gelyniaeth a fydd yn datblygu’n rhyfel bron iawn
disoc’h3 g. canlyniad
disodet abf. disodiñ qv.
disodiñ be.callio, dod yn gallach, dod at ei goed/choed (ffig.)
disol a. di-sail, diachos; rhad
dison a. di-sŵn, di-stŵr, distaw, di-sôn-amdano/amdani, tawel
disoñj a. anghofus; difeddwl; difater, esgeulus
d. on ’rwy’n anghofus, ’dyw fy nghof i ddim yn rhy dda
d.-kaer anghofus dros ben , â chof fel rhidyll; cwb(w)l ddifeddwl; sobor o ddifater/esgeulus
disoñj g. angof, ebargofiant
disoñjal be. anghofio
na c’heller ket disoñjal (anezhañ/ anezhi) bythgofiadwy, na ellir ei/mo’i (h)anghofio
disoñjet abf disoñjal qv.
d.-kaer/-krenn/a-grenn wedi mynd yn gwb(w)l angof / yn angof llwyr / yn llwyr o’r cof / dros gof yn grwn / i ebargofiant llwyr, wedi’i (h)anghofio’n grwn /llwyr
disont a. diwaelod
disoudardet abf. wedi’i r(h)yddhau o’r fyddin
disouezhadenn b. -où siom; dadrithiad
disouezhiñ be. siomi, twyllo; cael siom, cael twill, cael ei dwyllo/thwyllo; peri dadrithiad (i), dadrithio
disoursi a. diofal, dibryder, difater, di-feind
ken d. ha tra mor ddibryder/ddiofal â dim, yn gwb(w)l/hollol ddi-hid/ddi-feind/ddifater
dispac'h g. -ioù aflonyddwch, cyffro, cynnwrf; anhrefn; chwyldro; brwyd(y)r, gwrthryfel, terfysg
dispac'hañ be. aflonyddu, corddi (ffig.), cyffroi, cynhyrfu; chwyldroi; gwrthryfela
dispac’hel a. chwyldroadol
dispac'her g. -ien aflonyddwr, corddwr (ffig.), cynhyrfwr; terfysgwr, chwyldröwr; gwrthryfelwr, eithafwr, ’deryn twrw (ffig.)
dispak a. ar led, ar daen (am hwyl); heb ei gau/chau (yn llwyr), heb ei lapio’n iawn, agored, ar agor; rhydd, anniben (am wallt); wedi'i (h)agor/ (d)dadorchuddio, gweladwy, yn y golwg: yn cyhwfan (am faner)
dispakañ be. dadbac(i)o; dad-wneud, agor (pecyn, parsel ayyb.); lledu (papur; adenydd ayyb.), taenu; dangos, datgelu; arddangos; ymddangos; esbonio, egluro; ymryddhau (o grafangau); datblygu (syniad, ayyb.)
d. e galon arllwys ei gwd/galon/ gŵyn/ofid, bwrw ei fol
d. e stal dezho dangos ei nwyddau iddyn nhw; (ffig.) datgelu’i fwriad iddyn nhw
d. e zent dangos ei ddannedd
an heol benniget a zispak e lagad mae’r haul bendigaid yn agor ei lygad
en em zispakañ ymddangos; dod mas/allan o’i gragen/chragen (+ ffig.)
dispaket abf dispakañ qv. anniben, aflêr
dispar a. digymar, dihafal, di-ail, godidog, gogneddus, gwych, ardderchog, rhagorol, tan gamp, campus, penigamp; heb fod o’r un pâr; anrhanadwy/ afrwydd (am rif)
disparl a. ar agor, heb ei follt(i)o/ bollt(i)o; (ffig.) annibynnol, rhydd
disparlañ be. dadfollt(i)o, tynnu’r bollt yn ôl, agor (drws wedi’i follt(i)o)
disparti g. ymadawiad; gwahaniad; ysgariad; gwahanfur, rhaniad; anghydfod; camesgor, erthyliad
e wreg a c’houlennas an d. gofynnodd ei wraig am ysgariad
dispartiañ be. ymadael; gwahanu, ysgaru; colli plentyn, erthylu
(ha) n’haller ket o d. na ellir eu gwahanu, anwahanadwy
dispeg a. llac, rhydd, wedi llacio, wedi dod yn rhydd, wedi ymryddhau; wedi colli/gollwng gafael, heb afael mewn dim
bezañ d. diouzh ur c’hleñved bod yn iach o salwch, cael gwared ag afiechyd / â salwch
dispegañ be. dadlynu, rhyddhau, tynnu’n rhydd/bant, plicio i ffwrdd, datgysylltu, llacio; colli/gollwng gafael, llithro
dispenn be. dad-wneud; datgymalu, datgysylltu; chwalu, dinistrio, darnio, torri/tynnu’n ddarnau, tynnu oddi wrth ei gilydd, datod, mysgu; difrïo, dilorni, difenwi, diarhebu, lladd (ar), pardduo; bradu, gwastraffu, afradu; dilyn (yn ôl traed/camrau); cwympo/mynd idd ’i / i’w bwll/phwll
d. an droug en/he doa graet dad-wneud y drwg a wnaethai (e/hi)
d. brud vat / enor ub. lladd ar rn, difrïo/dilorni/difenwi/diarhebu/ pardduo rhn
d. enor an nesañ a zo gwasoc’h eget e lazhañ gwaeth na lladd cyd-ddyn : ei ddifrïo/ddifenwi/bardduo, mae enllibio yn llofruddio
d. hent/roudoù ub. dilyn (yn ôl troed) rhn, dilyn trywydd rhn
d. ur bilhed ugent lur torri/newid papur ugain punt
dispennet abf dispenn qv.
dispered a. anneallus
disperiañ be. anffrwythloni, diffrwytho, sterileiddio
dispign1 be. gwario, hala; gwastraffu, bradu, afradu
dispign2 g. -où gwariant
ober dispignoù dreist e beadra / he feadra gorwario, gwario mwy nag y gall ei fforddio, byw yn uwch na’i stad
ober e zispign diouzh e c’hounidigezh torri’i got yn ôl y brethyn
dispigner g. -ien gwariwr, un halfawr
dispis a. annelwig, aneglur; amhendant, amwys, niwlog (ffig.)
dispisoc’h a. gradd gymh. dispis qv. llai eglur/pendant, mwy annelwig/aneglur/ amhendant/amwys
displantañ be. diwreiddio, codi/cwnnu/ tynnu (o’r gwraidd)
d. gevier palu celwyddau
displann a. annelwig, aneglur; amhendant, amwys, niwlog (ffig.)
displegadenn b. -où dehongliad, esboniad, eglurhad; sylwebaeth
un d. war an tomm sylwebaeth fyw / ar y pryd
displegadur g. -ioù (gram.) rhediad (berf)
displegañ be. agor (ar led, o’i blyg/ phlyg), lledu; mynegi, adrodd; dangos, dinoethi; dehongli, esbonio, egluro; sylwebu; rhedeg (gram.)
d. ar verboù rhedeg y berfau (gram.)
d. dre ar munud / war e hed / ez-resis / ez-spis / pizh(-ha-pizh) / penn-da-benn / dre hir gomzoù esbonio’n fanwl/llawn, manylu (ar)
displeger g. -ien dehonglwr, esboniwr
displet a. anfanteisiol, anfuddiol, di-fudd, anffafriol; anghyfartal, anghymesur
displijadur b. anfodlonrwydd
gant d. yn anfodlon/anfoddog; llwr’ ei gwt/chwt; yn ddig
ober/reiñ d. da ub. digio/pechu/ tramgwyddo rhn, troseddu yn erbyn rhn, (ffig.) damsang/sathru ar droed/ gorn rhn, cachu ar y sgimbren (ffig. ac ar laf. a braidd yn anweddus ) (< yr esgynbren)
displijout be. digio, siomi, tramgwyddo, troseddu yn erbyn; casaú, bod yn gas ganddo/ganddo, drwgleicio
ne zisplije ket din galoupat bro ’doedd hi ddim yn gas gen i garlamu ar draws gwlad, byddwn wrth fy modd yn carlamu ar draws gwlad
displijus a. annymunol, annifyr; amhleserus
d. d’an holl annymunol i bawb / yng ngolwg pawb; amhoblogaidd
displuñvañ be. plufio, pluo; colli pluf; colli’u petalau (am flodau); (ffig.) blingo (ffig.), (ffig.) porco (ffig.)
d. e benn da ub. difrïo/difenwi/ dilorni/diarhebu/pardduo rhn, lladd ar rn
dispont a. dewr, eofn/ewn, hy, glew, gwrol
d. holl heb ofni dim
dispourbell a. enfawr, agored led y pen (am lygaid)
dispourbellañ be. agor led y pen (am lygaid)
dispouron a. eofn/ewn, heb of(o)n, hy, dewr, gwrol; hyderus
dispriz g. dibristod, dirmyg, sbeng
disprizañ be. dibrisio, dirmygu, bychanu, gwneud yn fach (o), simplo (ar laf.), wfft(i)o
disprizus a. dibris, dirmygus, sbenglyd
disrann1 a. annibynnol
disrann2 g. gwahaniad; ysgariad; bwlch
disrannañ be. gwahanu; ysgaru; datgysylltu
distabil a. ansad, ansefydlog, sigledig, simsan; anwadal, cyfnewidiol, chwit-chwat, di-ddal, oriog, mympwyol; heb gartre’ sefydlog
distabilded b. ansefydlogrwydd, ansadrwydd
distag1 a. rhydd; ar wahân; annibynnol; wedi cael tynnu’r harnais; clir (am siarad)
d. diouzh kement hini ha kement tra yn rhydd oddi wrth bawb a phopeth; yn annibynnol ar bawb a phopeth
ur vouezh d. llais clir
distag2 (diouzh) adf annibynnol ar, yn ddigon pell oddi wrth
komz d. siarad yn un llifeiriant
distag3 g. hoe, saib, seibiant; diwedd, pen draw
hep d. heb saib, yn ddi-baid/-ball/-stop/ddi-ben-draw/ddiderfyn
ober un tamm d. cael tamaid o hoe, cael tipyn o seibiant
distagadur g. -ioù cynaniad, lleferydd
distagañ be. rhyddhau, gollwng (yn rhydd), dod yn rhydd; tynnu’n rhydd; tynnu’r harnais; dweud, yngan(u), cynanu, llefaru; traddodi; datgysylltu; rhoi datganiad (o gân ayyb.); pellhau; ymadael
d. ar c’hi gadael/gollwng y ci yn rhydd
d. baneoù cael/yfed mwy na llond bola
d. diouzh udb. rhoi’r gorau i rth, ymryddhau o rth, ymbellhau/ ymddihatru oddi wrth rth, ymwrthod â rhth; ymddeol o rth; cwpla/dibennu/ gorffen gwneud rhth; cefnu ar rth
d. diouzh al labour peidio â gweithio, cael hoe/seibiant, gorffwys (o’r gwaith); rhoi’r gorau iddi, rhoi’r gorau i’r gwaith, rhoi’r twls ar y bar (ar laf.)
d. e galon / he c’halon diouzh udb. ymwadu â rhth
d. un taol c’hwitell rhoi chwibaniad
d. ur ganaouenn canu cân
d. ur ger dweud/yngan gair
d. ur palvad/skouarnad estyn cledren/bonclust
d. ur pennad kousked cael cysgad/ cyntun
ne zistag penn diouzh e levr ’dyw e ddim yn codi/cwnnu/tynnu’i ben o’i lyfr
distag ’ta! d(y)wed yn blaen! siarad yn rhydd! mas ag e! allan ag o!
en em zistagañ diouzh ub. pellhau/ ymbellhau oddi wrth rn
distagellañ be. torri llinyn (tafod; cregyn gleision)
distagellet abf. distagellañ qv.
ur brezhoneger d. saradwr Llydaweg rhugl/rhwydd
d.-mat e deod / he zeod siaradus, â digon i’w ddweud ganddo/gydag e / ganddi/gyda hi ; huawdl
na d. eo an teodoù gant ar gwin dyna siaradus/dafodrydd y daw/bydd pob(o)l wedi yfed llymaid (o win)
distager g. -ien siaradwr, traddodwr
d. gwerzioù datgeinydd cerddi
distaget abf distagañ qv.
tuchantik e vo d. ar c’hoarzh dioutañ bydd yn chwerthin yr och(o)r arall i’w / idd ’i glust yn y fan (ffig.)
distaliañ be. clir(i)o, cymhennu; cau’r siop (+ ffig.); mynd bant/ymaith / i ffwrdd
distan1 a. ffres, adfywiol; claear; oeraidd, lled oer
distan2 g. ffresni; oerfel, oerni; lle oer
distanañ be. tymheru; oeri; colli’i (g)wres; gostwng gwres; tawelu, dofi; lleddfu, lliniaru, llarieiddio, cymedroli
distanet abf distanañ qv.
d. eo bet d’an amzer mae hi / mae’r tywydd wedi oeri
ar glav en deus d. an aer mae’r glaw wedi gostwng/tawelu tymheredd yr aer
distank a. prin, anghyffredin, anam(a)l, anfynych; heb fod yn niferus/drwch; agored, clir, rhydd
d. a wech yn anam(a)/anfynych, prin, o’r braidd
distankañ be. clir(i)o (ffos; hewl; twll); rhyddhau, tynnu’n rhydd (o ganol pridd, cerrig ayyb.); teneuo (planhigion ifainc)
d. (ar c’horf) (medd.)gweithio’r corff
ar fiez a zo mat da zistankañ mae ffigys yn dda i weithio’r corff
distaol g. gostyngiad (mewn pris); dilead, diddymiad; (cref.) maddeuant, rhyddhad
an tiez a zo d. warno adarre mae pris y tai wedi gostwng eto, mae gostyngiad ym mhris y tai eto
gwerzh war zistaol sêl, arwerthiant
kemer(out)/kemeret war zistaol cael benthyg (arian), benthyca (arian)
distaolañ be. gw. disteuler/disteurel
distardañ be. llacio, rhyddhau, gollwng
d. ar c’horf (medd.) gweithio’r corff
distekiñ be. tynnu'n rhydd, tynnu bant/ ymaith / i ffwrdd
disteñget a. ardderchog, campus, penigamp, gwych, rhagorol, godidog, gogoneddus, ysblennydd, arbennig, neilltuol
distenn a. llac, rhydd
bezit d.! ymlaciwch! teimlwch yn gartrefol! gwnewch fel tasech chi gartre’!
distennañ be. llacio, ymlacio; ymestyn; gorwedd ar/yn ei hyd; ymollwng; smwdd(i)o, stilo
distennus a. distenn ymlaciol, lliniarol
dister a. ac adf. didda-diddrwg, go-lew, gweddol, canolig, symol; cyffredin, di-nod, distadl; pitw, tila, dibwys, di-fudd, diwerth, o fawr ddim gwerth; dibwynt, ofer, seithug, aneffeithiol; annigonol; gwan(llyd), gwantan, egwan, eiddil, llesg, llegach, nychlyd, symol; isel (am bris ac am bob(o)l); gwerinol; llwm, tlawd, truenus; angenrheidiol, hanfodol; gwamal, penchwiban
a briz gwall zister am bris isel/ rhesymol iawn, yn rhad iawn
evit ken d. dra am gyn lleied (o beth), am beth mor ddibwys
evit ur pris d. am bris rhesymol/rhad
gant an d. ma’z eo oherwydd ei eiddilwch, gan mor wan(llyd)/ wantan/eiddil/llesg yw
na d. hon trevell er bed-mañ e-keñver ar beurbadelezh! dyna bitw/ dila/ddibwys yw ein gwaith/llafur ni yn y byd yma/hwn yn och(o)r/ymyl tragwyddoldeb!
ned eo ket un dra zister eo nid peth bach (dibwys) yw e
un d. (a) dra dim o beth, peth bach/ dibwys/tila, dim byd o bwys
un d. dra bennak rhyw fymryn/ ychydig/ddim o beth, mymryn/tipyn bach iawn
ur bugel d. plentyn gwanllyd/eiddil
ur vuhez d. bywyd distadl/di-nod/ tawel/cyffredin
dister adf yn rhaid/rheidrwydd, yn hanfodol; yn llwm/dlawd/druenus
d. eo gouzout ober gant an urzhiataer mae gallu defnyddio cyfrifiadur yn hanfodol, mae’n rhaid gallu defnyddio cyfrifiadur
d. eo lakat esañs er c’harr-tan rhaid dodi/rhoi petrol yn y car
gwisket d. wedi gwisgo’n llwm/ dlawd/druenus
disteraat be. dihoeni, mynd yn wanllyd, gwanhau, gwanychu, llesgáu, nychu; gwaethygu, mynd ar ei (g)waeth, edwino
disterach g. -où dim o beth, peth bach pitw, peth dibwys/diwerth/ da i ddim, sothach
disterachoù/disterajoù ll. petheuach diwerth, pethau bach dibwys, manach bethau, manion
disterañ a. gradd eithaf < dister qv. lleia’, mwya’ tila
an d. (tra) yr ychydig lleia’, y gronyn/ mymryn lleia’
(di)war an d. digarez/tra, e skeud an d. abeg ar yr esgus lleia’
nag un d. tra dim rhithyn/bripsyn o ddim
disterded/distervez b. dinodedd
disterik adf gweddol fach; go fain; eitha’ canolig, gwanllyd iawn; symol iawn, digon tila/cwla/ beth ’ma
ur bugel d. plentyn gwantan/ gwanllyd/nychlyd/egwan, ewach
distern a. heb ffrâm/fframyn; heb harnais
distern(i)añ be. cwpla/dibennu/gorffen gweithio, rhoi’r gorau i weithio, ymddeol, rhoi'r offer/tŵls ar y bar (ar laf.); dadlwytho; clir(i)o; peidio gweithio, ymatal rhag gweithio; tynnu’r fframyn (ffig.); tynnu’r harnais (ffig.)
disteroc’h a. gradd gymh. dister qv. heb fod cystal
disteuler/disteurel be. dychwelyd, rhoi yn ôl; taflu/tawlu/lluchio yn ôl; chwydu, cyfogi, taflu i fyny; adlewyrchu
d. ub. gwrthod cais rhn i’w briodi (am ferch)
teuler ha d. taflu/tawlu/lluchio yn ôl ac ymlaen
distilhañ be. cynanu, yngan(u), llefaru; rhedeg (berf)
distlabez1 a. heb annibendod, cymen, trefnus; glân, pur, dihalog
distlabez2 g. gwaredigaeth, gollyngdod, rhyddhad
pebezh d. (kaer)! dyna waredigaeth/ ollyngdod/ryddhad!
distlabezañ be. cymhennu, tacluso; cael gwared â, bwrw bant/heib(i)o, taflu/tawlu (o’r neilltu); clir(i)o
d. an daol clir(i)o’r ford/bwrdd
en em zistlabezañ eus ymddihatru/ ymryddhau oddi wrth; rhoi’r gorau i
distlapañ/distlepel be. taflu/tawlu/ lluchio/hyrddio(’n ôl)
disto a. di-do; (ffig.) moel
un tamm d. e benn ei ben braidd/ hytrach/ychydig yn foel
distok a. annibynnol, ar wahân
bezañ /chom d. diouzh an dud bod/ byw yn annibynnol, aros/cadw ar wahân (oddi wrth bawb)
distok- bôn distekiñ qv.
distokadenn b. -où sioc, ysgydwad/ ysgytiad, ergyd annisgwyl (ffig.); dadrithiad
tapout un d. cael sioc/ysgytiad/ ergyd/dadrithiad
distokell b. -où bympar car, ffender
distoket abf distekiñ qv.
n’omp ket d. diouzh an afer c’hoazh ’dŷn ni ddim wedi cael gwared/ ymadael â’r helynt eto, ’dŷn ni ddim yn rhydd o’r gofid/helynt eto
diston(añ) be. (d)atseinio, diasbedain
distorlok a. di-stŵr, didramgwydd, distaw, tawel; digynnen, cyfeillgar, heddychlon
distouf/distouv a. wedi tynnu'r corcyn, wedi’i hagor (am botel); clir, wedi’i glir(i)o/chlir(i)o, rhydd, agored, wedi’i (h)agor, dirwystr (am lwyb(y)r/ffordd)
distoufañ/distouvañ be. tynnu'r corcyn, agor (potel); codi, clir(i)o, symud (rhwyst(y)r, atalfa ayyb.); agor (llwyb(y)r/ffordd)
distoufer/distouver g. -ioù (teclyn) agorwr potel, tynnwr corcyn
distrad a. diwaelod
distrafuilh a. digyffro, diffwdan
distranañ be. mynd bant / i ffwrdd / ymaith, gadael/ymadael; hala/troi bant, hel ymaith /i ffwrdd
d. diouzh ar gêr mynd dros y nyth (ffig.), gadael cartre’
distrantell a. simsan, sigledig, ansad; llac, rhydd, penrhydd, digywilydd, anfoesol
ur brezhoneg d. Llydaweg carbwl/ ansic(i)r/sigledig/cloff
distreiñ/distroiñ be. dychwelyd, troi'n ôl, mynd/dod yn ôl
d. an dorzh d’ar gêr (ffig.) talu’r pwyth / yr hen chwech yn ôl (ffig.)
d. da c’hiz ar bed, en em laka(a)t en-dro e giz ar bed secwlareiddio
d. d’ar c’hiz kozh dychwelyd i’r hen ddull/ffordd/arfer(iad)
d. e benn troi’i ben tuag yn ôl; edrych yn ôl
d. d’e lamm dychwelyd i’w hen ffordd/ffyrdd/arfer(ion)
d. diwar e vennozh/soñj rhoi’r gorau i’w fwriad/syniad, newid ei feddwl
klask e zistreiñ diwar e soñj en doa graet ar rener ceisiodd y prifathro ei ddarbwyllo i newid ei feddwl / i roi’r gorau i’w syniad
d. war e gomzoù tynnu’i eiriau’n ôl, llyncu’i eiriau (ffig.)
d. ub. war e c’hiz troi rhn yn ei ôl / bant / ymaith / i ffwrdd
pa zistroio d’e goch (ffig.) pan galliff/gallith e, pan ddaw’n gallach, pan wnaiff o gallio, pan ddaw at ei goed (ffig.), pan ddaw yn ôl i’w iawn bwyll
treiñ ha d. troi a throi’n ôl; troi a throsi
unan a dro hag a zistro un di-ddal/ anwadal/chwit-chwat/cyfnewidiol/ oriog/ansefydlog
distremen be. mynd heibio eto/eilwaith, dychwelyd, mynd yn ôl heibio
tremen ha d. mynd heibio yn ôl ac ymlaen
distrempañ be. gwlychu; mwydo, rhoi yng ngwlych
distres a. diolwg, di-lun, anniben; afrosgo, trwsg(w)l; di-hwyl, anhwylus, clafychlyd, cwla
distresañ be. anffurfio, llurgunio, ystumio, camystumio, camlunio, camliwio, gwyrdroi; clafychu; torri (am y tywydd); niweidio, esgeuluso (iechyd)
distreubeul a. dihelynt, didrafferth, tawel
distrevial be. tisian/t(r)wsian, taro untrew
distripañ be. diberfeddu; siarad bratiaith
d. kembraeg rhyw getyn siarad Cymraeg, siarad Cymraeg bratiog /carreg calch / siprys / siandi-gaff (ar laf.)
distriv a. diymdrech, rhwydd, hawdd
distro1 a. wedi dychwelyd; diarffordd, didramwy, anhygyrch, nas troedir/ tramwyir/mynychir, unig
un hent d. ffordd gef(e)n/ddiarffordd/ ddidramwy/unig/anghysbell
un toull-d. tŷ bach, lle chwech, toiled
ur c’horn d. sefyllfa anodd, cornel, cyfyngder, twll (ffig.) ; tŷ bach, lle chwech, toiled
tizhet eo en ur c’horn d. mae e/hi wedi’i (d)dal(a) mewn sefyllfa anodd / mewn twll (ffig.), mae wedi’i gornelu/ chornelu
distro2 g. -ioù dychweliad
d. vat (dit/deoc’h)! siwrnai dda yn ôl (i ti / i chi)! taith hwylus/ddiogel yn ôl (i ti / i chi)!
kenavo an d.! da bo ti/chi tan y deui/ dewch yn ôl! hwyl nes y dof/delwyf yn ôl!
n’eus d. ebet ken evitañ/eviti ’does dim dod/gwella iddo/iddi mwy(ach)
war e zistro / he d. d’ar gêr ar ei ffordd yn ôl adre’ / tua thre’
distroadañ be. gw. didroadañ
distrob a. dilyffethair, dilestair, rhydd
bezañ d. diouzh ub./udb. bod yn rhydd oddi wrth rn/rth
d. eo mae’n rhydd; mae wedi cael gollyngdod/gwaredigaeth/rhyddhad
pebezh d. (kaer)! dyna ollyngdod/ waredigaeth/ryddhad/iechyd (ffig.)! gwared da /gwynt teg ar ei (h)ôl!
distrobañ be. ymddihatru, ymryddhau, dod yn rhydd; tynnu’n ôl (o ymrwymiad); achub, gwaredu, rhyddhau
distroet abf distreiñ/distroiñ qv.
distronk a. di-liw, wedi colli’i (l)liw, wedi pylu; gwelw
distronkañ be. colli’i (l)liw, pylu; gwelwi
distrouezhañ be. clir(i)o (am dyfiant), cael gwared â phrysgwydd / â drain a mieri, trasio
distru a. agored, heb ei guddio/chuddio/ (g)orchuddio
distruj1 a. anniben; wedi'i (h)esgeuluso; tenau, main, curiedig (am berson)
distruj2 g. difrod, distryw, dinistr, chwalfa
distruj3(añ) be. difetha, difrodi, dinistrio distrywio, strywa (ar laf.), chwalu; diddymu, difodi
en em zistrujañ gwneud diwedd arno/arni’i hun(an), ei (l)ladd ei hun(an), cymryd ei fywyd/bywyd ei hun(an), cyflawni hunanladdiad, gwneud amdano/amdani’i hun
distu a. di-glem, lletchwith
distumm a. afluniaidd, di-lun, di-siâp
distummañ be. anffurfio, llurgunio, ystumio, camystumio; difetha, distrywio/strywa (ar laf.), difrodi; anharddu
disuj a. anufudd, anystywallt, di-ddysg, diwa(ha)rdd
d.-krenn eo ar vugale mae’r plant yn gwb(w)l ddiw(ha)ardd, ’does dim dysg o gwb(w)l ar y plant
disul adf ddydd Sul (diwetha’/nesa’)
disvelegiñ be. diurddo/diarddel offeiriad
en em zisvelegiñ cefnu ar yr offeiriadaeth, ymadael â’r offeiriadaeth
diswel: en d. adf yng nghudd, yn ddirgel
diswinkal be. cic(i)o; cyffroi
diswriat be. agor, datod, mysgu (pwythau gwnio/gwnïo)
dit1. 2. un. yr ardd. da qv.
dit2 bf 2 ll. pres. myn. mont ar ôl ne a mar
mar dit e kêr dindan an amzer-mañ os ewch chi i’r dre yn y tywydd hwn/’ma
ne dit ket e neblec’h en dilhad-se! ’ewch chi ddim i unman yn y dillad yna!
ditour g. -(i)où gwybodaeth; sôn, argoel; ôl
ditour(i)où manylion, gwybodaeth
ditourañ be. holi, gwneud ymholiadau, ymchwilio (i), casglu/hel gwybodaeth
d. ur plas d’e vab chwilio/holi am le i’w fab
diuntu(ek) a. diduedd, amhleidiol, diragfarn, heb fod yn rhagfarnllyd/ unllygeidiog/unochrog
div rhif. b. dwy
d. eur dau o’r gloch
d. ha daou-ugent dwy a deugain
d. warn-ugent dwy ar hugain
d. wech dwy waith, dwywaith; dwb(w)l
d. wech brasoc’h ddwywaith yn fwy, dwb(w)l ei faint/maint
d. wech keroc’h int bremañ maen nhw ddwywaith/ddwb(w)l y pris nawr
en em rein dezhi d. wech startoc’h / gant d. wech muioc’h a startijenn/nerzh dyblu’r ymdrech
ho tiv eich dwy, y ddwy ohonoch (chi)
hon d. ein dwy, y ddwy ohonon (ni)
o d. ill dwy, y ddwy ohonynt / ohonyn nhw
divabrant d. abrant qv.
divad(aou)iñ be. dadebru, dod ato’i/ati’i hun(an)
divadez a. heb ei fedyddio/bedyddio; di-gred, heb ffydd, di-Dduw
ar re zivadez koulz hag an dud fidel y byd a’r betws, yr anghredinwyr / y di-gred a’r credinwyr, pawb (yn ddiwahân)
divalav/divalo a. diolwg, hyll, salw; diraen/di-raen; diflas; gwael; pitw; diwerth; annymunol; trist
amzer d. tywydd diflas/gwael/brwnt/ bawlyd/slabog
komzoù d. geiriau anweddus, siarad bas/comon
ober d. ymddwyn yn wael
ur pred d. pryd (o fwyd) diflas/gwael
d.-mezh/-mantrus/-vil hyll fel pechod, sobor o salw, hyll/salw dychrynllyd/ iawn
divalavaat be. salwino; gwaethygu, mynd ar ei (g)waeth; mynd o ddrwg i waeth; gwanhau; troi’n ddiflas (am y tywydd)
divalavaet abf divalavaat qv.
en abeg ma’z eo / ma oa d. dezhañ oherwydd bod ei iechyd wedi gwaethygu
divalis a. difalais, heb falais / ddrwg deimlad, diddrwg, diniwed
d. evel un oan diniwed fel oen/ colomen mor ddiniwed ag oen / â cholomen
divall adf heb frys, gan bwyll, yn araf/ bwyllog
divañch a. dilewys, heb lewys(au)
divannac'h/divanne a. heb ddiferyn, heb lymaid; sob(o)r
chom a ray d. betek an noz ’fydd dim diferyn o law cyn y nos, ’wnaiff hi ddim bwrw/glawio tan y nos
divar a. diamheuol, siŵr, sic(i)r, pendant
divarc'hañ be. colli’r ffordd, mynd ar gyfeiliorn, cyfeiliorni
divarc'hañ be. bwrw/taro oddi ar geffyl; tynnu oddi ar ei (gol)fachau (am ddrws); bwrw o’i (l)le
d. ub. (ffig.) diorseddu, disodli, dymchwel; llorio, bwrw/taro/taflu/ tawlu oddi ar ei (h)echel, mynd â’r gwynt o hwyliau rhn
divarc’het abf divarc’hañ qv.
d. on! ’rwy’ i ar goll (yn lân/llwyr)! ’rwy’ wedi fy nhaflu/nhawlu oddi ar f’echel!
divarrañ be. tocio (am goed a llwyni), torri canghennau
divarvel a. anfarwol
divaskell d. askell b. adenydd ll. adain
divat a. drwg; anfoesol; creulon (am boen)
pe vat pe d. p’un ai da neu ddrwg
divatorelliñ be. dadebru,sobri
divec’hiañ be. ysgafnhau/ysgawnu baich, codi/cwnnu baich oddi ar ysgwyddau; arbed; gwaredu, rhyddhau
evit d. e vamm i arbed ei fam, i ysgafnhau/ysgawnu baich ei fam
en em zivec’hiañ (eus) ymddihatru (oddi wrth), cael gwared/ymwared (â); ymwadu (â), ymwrthod (â)
divec’hiet abf. divec’hiañ qv.
d. oamp! fe gawsom/gawson ni ryddhad/ollyngdod!
dived a. trefn. ail
divegal be. torri gwynt
divegañ be. tocio, torri’u blaen(au) (am goed a llwyni ayyb.)
diveinañ be. codi/tynnu/clir(i)o cerrrig, cael gwared â cherrig
diveleget abf divelegiñ qv
divelegiñ be. ymadael â’r offeiriadaeth; cael ei alltudio o’r offeiriadaeth
diveli b. anarchaethiaeth
divemor a. anghofus, heb gof
d. on ’rwy’n anghofus, ’does gen i ddim cof rhy dda
divemprañ be. bwrw o’i le (am asgwrn); datgymalu (corff)
divent a. difesur, anfesuradwy, anferth, enfawr, aruthrol, anhraethol fawr
diveradenn b. -ou diferyn, dafn, defnyn; llymaid bach
diverañ be. diferu; llifo
divergl a. heb ddim rhwd
divergont a. beiddgar, digywilydd, eofn/ewn, eg(e)r, hy, haerllug, wynebgaled; anweddus; garw (am y môr)
divergontiz b. beiddgarwch, hyfdra, haerllugrwydd, digywilydd-dra; anwedduster
diverkañ be. dileu, diddymu, tynnu llinell drwy; brwsio/sychu’n lân, rhwto mas, rhwb(i)o allan/mas; glanhau
diverradenn b. crynodeb, talfyriad
diverrañ be. byrhau, cwtogi; talfyrru, crynhoi, gwneud crynodeb; torri’n fyr; difyrru; lliniaru (poen)
evit d. (i dorri stori hir) yn fyr
diverraat be. byrhau; cwtogi, tocio
d. an amzer difyrru'r amser
diverrañ g. crynodeb
diverrus a. difyrrus
divesker d. dwy goes; coesau
an hini n’en deus ket a benn a rank kaout d. rhaid i’w draed wneud iawn am ei ben
reiñ bec’h/lusk d’an d. ei gwadnu/ heglu/sgathru hi, rhoi ei draed/thraed yn y tir, cymryd y goes
diveuriñ be. codi/cwnnu’n hwyr (o’r gwely)
divezh a. digywilydd, digydwybod, beiddgar, haerllug, wynebgaled; anfoesol, masweddus
divezhded/divezhoni b. digywilydd-dra, diffyg cydwybod, beiddgarwch, haerllugrwydd, hyfdra
divezv a. sob(o)r
divezviñ be. sobri, sobreiddio
divfeskenn d. feskenn qv.
divgazel d. kazel qv.
divgroazell d. kroazell qv.
divhar d. gar b. dwy goes; coesau ll. coes
d. moan ’vel bijier he deus, ne gac’ho ket ar yar war gofoù he d. coesau robin goch sy’ gyda hi / ganddi
divi1 a. wedi blino/ymlâdd
divi2 adf : skuizh-d. wedi blino'n lân/dwll
diviañ be. blino, ymlâdd; di(hy)sbyddu; mynd allan/mas o brint
diviet abf diviañ qv.
divinadell b. -où pos
diviner g. -ien dewin dŵr
divinour g. -ien dyn hysbys, rhagweledydd
divinim a. diwenwyn
divinout be. dyfalu
diviz g. -où amod; cytundeb; sgwrs, clonc; araith, trafodaeth; dialog; cyfweliad; dewis, dymuniad
d. deoc’h chi piau’r dewis, chi sydd i ddewis
diouzh ho tiviz o’ch dewis chi, yn ôl fel y dewiswch chi, yn unol â’ch dewis/dymuniad
en d. (ma), war an d. (ma) ar yr amod (y)
grit ho tiviz dewiswch/penderfynwch chi; gwnewch fel y mynnoch/ dymunwch
kemer un d. penderfynu, dod i benderfyniad
kuit a zivizoù yn ddiamod
ma/va d. am eus bet fe ges i fy newis/nymuniad
s. oa bet an d. bu dadlau brwd/ffyrnig
me a raio ma/va divizoù byddaf yn rhoi/gosod f’amodau
d.-brezel cadoediad
divizet abf divizout qv. penodedig, penodol, a drefnwyd/nodwyd/ bennwyd; wedi’i benderfynu
divizout be. siarad, sgwrsio, clecan, clonc(i)an, ymgomio, ymddiddan, trafod, dal penrheswm; penderfynu; cytuno; gosod amod(au), amodi; nodi, pennu, dewis; trefnu; bwrw amcan
d. gant ub. diwar-benn udb. trafod rhth gyda rhn, sgwrsio/siarad â rhn am rth, dal penrheswm â rhn ynglŷn â rhth
divjot d. jot b. dwy foch; bochau ll. boch, gruddiau ll. grudd
divlam a. di-fai
divlaz a. di-flas, merfaidd/merllyd; diflas
komzoù d. geiriau/siarad ystrydebol
divlazañ be. colli’i flas/blas, mynd yn ddi-flas; mynd yn ddiflas; mynd yn syrffedus
blazañ ha d. blasu sawl gwaith
divoas a. anarferol, anghyfarwydd, prin
divoazañ be. colli’r arfer, torri’r arferiad
d. diouzh al labour cynefino â bod heb waith / â bod yn ddi-waith, dod i arfer â pheidio â gweithio
divoc'h d. boc'h qv.
divodañ be. gwasgar(u)
divodest1 a. anweddus, aflednais
komzoù d. geiriau/iaith anweddus
divodest2 adf yn anweddus, yn aflednais
gwisket d. wedi gwisgo’n anweddus
divoemañ sobri (ffig.), sobreiddio; dadrithio
divoestañ be. bwrw o’i le (am asgwrn)
divogediñ be. mygu, gollwng mwg
d. a ra ar siminal mae mwg yn dod o’r simnai/simdde/shimle
divontañ1 be. tynnu corcyn, agor (potel)
divont deomp ur voutailhad nevez ’ta! agor botel(aid) newydd i ni ’te!
divontañ2 be. tynnu ar led, tynnu oddi wrth ei gilydd, datgymalu, datgysylltu
d. spered an den drysu dyn, hala dyn yn wallgo’, hurt(i)o dyn
divonter g. -ioù tynnwr corcyn
divorailhañ be. dadfollt(i)o, tynnu’r bollt yn ôl, agor (drws wedi’i follt(i)o)
divorañ be. tynnu o’r môr/dŵr; cymryd, mynd â, tynnu; gwacáu, clir(i)o; (ffig.) dihuno, deffro
d. an ti gwacáu/clir(i)o’r tŷ
divorfil a. effro, byw, bywiog
d. e izili yn sionc/chwimwth/heini/ ystwyth ei gymalau
d.-kaer/tre cwb(w)l effro, byw iawn
divorfilañ be. dadebru; dihuno, deffro
divorzhed d. morzhed b. cluniau ll. clun
divotoù a. troednoeth, heb esgidiau (am/ ar ei draed/thraed)
divoued a. di-faeth; gwag, cou < cau (am gnau)
divouediñ be. gwacáu; dirymu, gwanhau, llesgáu, marweiddio; cafnu/cafnio
divouezh a. di-lais, heb lais; dilais, mud (ieithyddol)
kensonenn d. cytsain ddilais/fud
divoulc’h a. heb ei dechrau (am dorth o fara); llawn, heb ei hagor (am botel o ddiod); yn ei ffurf wreiddiol, heb ei newid; gwyryf(ol) (ar laf.)
ur plac’h d. gwyry’
divourrus a. annymunol, amhleserus, diflas
divoutin a. anghyffredin, unigryw
hennezh zo un den d.! mae e ar ei ben ei hunan! mae’n unigryw!
d.-kaer pur anghyffredin, prin iawn, dieithr/dierth dros ben , cwb(w)l/hollol ddieithr/ddierth
divoutonañ be. agor botymau/botwnau, dadfotymu/dadfotwno
divouzellañ be. diberfeddu, glanhau (pysgod ayyb.)
divragoù a. heb drowser/drowsus
divrall a. cadarn, di-sigl, diymod, di-syfl, diysgog, di-ildio, safadwy; anghymodlon, digyfaddawd; sefydlog, anghyfnewidiol, digyfnewid
divrall adf. yn + tr. medd. o’r ansoddeiriau uchod yn divrall a.
chom d. sefyll yn gadarn, dal yn ddi-ildio, aros yn ddigyfnewid
divranell a. heb (gymorth) ffon fag(a)l / ffyn baglau
divrec'h d. brec'h b. breichiau ll. braich
divrec’het abf wedi colli braich, un/naill fraich
divrezhoneg a. dilydaweg, heb ddim Llydaweg
divrezhonekaat be. dilydawegeiddio, troi’n Ffrangeg ei (h)iaith
divroad g. divroidi dieithryn, estron, un o bant; ffoadur; ymfudwr; alltud
divroañ be. ymfudo; alltudio
divroerezh b. ymfudiad
divroidi ll. divroad qv.
divronn d. bronn b. dwyfron d. bron b.; bronnau (ffig.) mynwes, calon
divrud1 a. anadnabyddus, anenwog, di-nod, distadl, cyffredin, di-sôn-amdano/ -amdani
divrud2 g. anfri
divrudañ be. difrïo, difenwi, dilorni, diarhebu, pardduo, lladd ar; dwyn anfri (ar), dod â gwarth (ar), cywilyddio
divsilabenn(ek) a. deusill
divskoaz d. skoaz b. ysgwyddau ll. ysgwydd
divskouarn d. skouarn b. clustiau ll. clust
d. zo gant ar c’harzh mae clustiau gan gloddiau (a llygaid gan berthi)
sklaer eo e zivskouarn mae’i glyw yn dda, mae clust fain gydag e / ganddo fo
divsonenn b. -où deusain
divugel a. di-blant
divuhez a. difywyd, llipa, llonydd, marw, marwaidd, di-ffrwt, di-sbonc, dieneiniad
divunadenn b. -où pos
divuzul a. difesur, anfesuradwy; angerddol; aruthrol
divvet trefn. ail
an d. gwech yr ail waith/dro
divyezhegezh b. dwyieithrwydd
stankañ an nor ouzh an d. cau’r drws ar ddwyieithrwydd, gwrthwynebu dwyieithrwydd
divyezhek a. dwyieithog
ur skol d. ysgol ddwyieithog
divyezhekaat be. troi’n ddwyieithog
divzremmek a. dauwynebog; daufiniog
diwad1 a. di-waed, heb waed; yn brin o waed, â diffyg gwaed, â’i (g)waed yn denau, anemig/anemaidd; cras, sych (am dir)
diwad2 g. gwaedlif; amserau misol (merched)
diwadañ be. gwaedu (bf anghyflawn); (ffig.) di(hy)sbyddu; (ffig.) blingo/porco (ffig.), budrelwa
se zo d. an dud (ffig.) dyna beth yw blingo/porco pob(o)l (ffig.)
diwaderezh g. hemoffilia
diwall1 a. diogel, rhydd o berygl
diwall2 be. gwylio, gwarchod, amddiffyn, gofalu (am), carco
d. da gouezhañ! gofala na wnei di ddim cwympo! paid cwympo / â chwympo!
d. da ober trouz! gofala na wnei di ddim sŵn! dim siw na miw cofia!
d. e groc’hen e-unan edrych ar ei ôl ei hunan, gofalu amdano’i hunan
ha din-me eo da ziwall ma breur? ‘ai ceidwad fy mrawd ydwyf i?’
hennezh zo unan da ziwall outañ mae gofyn bod ar wyliadwr(i)aeth rhag hwn’na, fe ddylid cadw ymhell oddi wrth hwn’na, mae e’n ddyn peryglus
d.-mat! bydd ofalus/garcus! gofala/carca di!
en em ziwall amddiffyn ei hunan; gofalu amdano/amdani’i hunan, gwarchod/carco’i hunan
en em ziwall diouzh an avel cysgodi rhag y gwynt
diwall3 g. gwyliadwr(i)aeth
bezañ war ziwall bod ar wyliadwr(i)aeth
diwaller g. -ien gwyliwr, gofalwr, gwarchodwr; amddiffynnwr; bugail
d. deñved bugail defaid
d. saout bugail gwartheg
diwan1(añ) be. egino, blaguro, glasu, tyfu
d. war spered ub. gwawrio/taro ar feddwl rhn
diwan2 g. eginyn; (ffig.) dechreuad, cychwyn
Diwan3 g. Mudiad Addysg Cyfrwng Llydaweg
diwar ardd. oddi ar; o; oddi wrth; yn ôl; o achos; oherwydd, oblegid; ar ôl, yn dilyn, wedi
d. an deizh/devezh-se o’r diwrnod hwnnw (ymlaen)
d. an avañtur ar antur/hap
d. an dro-mañ / ar wech-mañ ar ôl y tro hwn, wedi’r tro yma, o hyn ymlaen
d. an taol-lagad kentañ o’r olwg gynta’
d. ar boeson wedi yfed (diod feddwol), o dan effaith y ddiod, yn ei (d)diod, yn feddw
d. (ar) gozhni o henaint
d. biv eo? plentyn pwy yw e? pwy yw ei dad a’i fam / ei rieni?
d. c’hoari wrth chwarae
deskiñ a reont d. c’hoari maen nhw’n dysgu drwy/wrth chwarae
d. c’hoarzhin dan gellwair/ chwerthin, yn gellweirus, â’i dafod yn ei foch / â’i thafod yn ei boch
d. c’hourc’hemenn ub. ar orchymyn rhn
d. dent ar c’hezeg oddi wrth ddannedd y cesig/ceffylau
d. emlusk o’i r(h)an ei hun(an), yn hunanysgogol/awtomatig
d. fae yn ddirmygus/wawdlyd
d. goust ar draul, ar gef(e)n (ffig.); o achos, oherwydd, oblegid
bevañ d. goust ar Stad / ar barrez byw ar draul/gef(e)n y wlad(wriaeth) / ar y plwy’
c’hoarzhin d. goust ub. chwerthin am ben rhn
d. hiziv o heddiw ymlaen
bezañ d. re bod wedi cael gormod(d) i’w yfed
deskiñ a raint d. o c’houst bydd yn wers ddrud iddyn nhw, bydd (y wers) yn costi’n ddrud iddyn nhw
gwerzhañ d. e goll gwerthu ar ei golled
klañv d. udb. yn dost/sâl o achos rhth / ar ôl bwyta rhth
klañv d. re gofad yn dost/sâl ar ôl bwyta gormod(d) / o orfwyta / wedi yfed gormod(d) / o oryfed
kouezhet eo klañv d. re vras kalonad fe’i trawyd yn wael gan ergyd/sioc ry enbyd
klevet d. hanter hanner clywed
kouezhañ d. ar vag cwympo oddi ar y llong/bad/cwch
laer d. laer : mezvier d. mezvier mae natur y cyw yn y cawl, lle crafa’r iâr y piga’r cyw, a aned o hwch : a ymdroes yn y dom, a fager ymysg cŵn a ddysg gyfarth a chnoi, a fo yn natur dyn ni thynnir ohono; ‘hysbys y dengys y dyn o ba radd y bo’i wreiddyn’
mervel d. gozhni marw o henaint
mervel d. ur bugel marw ar enedigaeth ei phlentyn, marw wrth esgor
n’ouzon ket d. biv eo ’wn i ddim plentyn pwy yw e/hi, ’wn i ddim pwy yw ei dad/thad /a’i fam/mam/ei r(h)ieni
traoù d. laezh cynhyrchion llaeth
treiñ e brezhoneg d. ar c’hembraeg troi/cyfieithu i’r Llydaweg o’r Gymraeg
d. ur bannac’h wedi cael diferyn
ma ne vije ket bet d. ur bannac’h pe na buasai wedi yfed diferyn/llymaid (yn ormod(d)), oni bai ei fod yn feddw
d.-benn am, ynghylch, ynglŷn â
d.-benn ar vugale am y plant
kaoz/diviz/kont a vez etrezo d.-benn a bep seurt traoù byddan nhw’n siarad am bob math o bethau
d. ma/va fenn, d. da benn, d. e benn, d. he fenn, d. hor penn/fenn, d. ho penn, d. o fenn amdanaf i, amdanat ti, amdano fe, amdani hi, amdanon ni, amdanoch chi, amdanyn nhw.
n’em eus ket klevet mann ebet d. e benn ’dwy’ i ddim wedi clywed dim byd amdano / dim gair yn ei gylch
d.-bouez ar bwys, wrth; gerfydd; o ran golwg, wrth ei (g)olwg, o’r olwg allanol
bale d.-bouez ur vazh cerdded ar bwys / wrth ei ffon
bevañ d.-bouez e zaouarn ennill ei fywoliaeth drwy weithio â’i ddwylo
ordinal e vez tapet un den d.-bouez e deod fynycha’ / ran amla’ bradychir dyn gan ei dafod, caiff dyn ei ddal(a) o achos ei dafod
d.-c’horre ar yr wyneb, i bob golwg, o ran golwg, (yn) arwynebol, o ran y wedd allanol; o ben/gopa
kamaraded/kamaladed/mignoned d.-c’horre cyfeillion arwynebol / i bob golwg, partners/pantners gwŷr mawr (ffig.)
d.-c’horre ar bara wyneb y bara/ dorth
d.-c’horre ar geriadenn pen ucha’r pentre’
an d.-c’horre yr wyneb, y rhan allanol, y wedd allanol; y rhan/pen ucha’; oddi uchod
d.-c’horre ar menez o ben y mynydd, o gopa’r mynydd
d. c’hourc’hemenn ar mezeg ar orchymyn y meddyg
d.-dro o amgylch, o gwmpas, o gylch; cylchynol, cyfagos; bant, i ffwrdd, ymaith
an tiez d.-dro y tai o gwmpas, y tai cylchynol/cyfagos
kas ub. d.-dro (d)anfon rhn bant / i ffwrdd / ymaith, (d)anfon/hala rhn dros drothwy’r drws, gyrru rhn i ffwrdd
d.-goust ar draul/gorn, oherwydd, am ben
farsal d.-goust ub. chwerthin am ben rhn, cael hwyl ar draul/gorn rhn
graet o deus yalc’had d.-goust ar re baour maen nhw wedi plufio’u nyth / wedi gwneud ffortiwn ar gorn y tlodion, maen nhw wedi ymgyfoethogi ar ddagrau’r tlodion
d.-greiz ar ganol/hanner
d.-greiz kaozeal ar ganol/hanner siarad
d.-laez oddi uchod; o'r gogledd-ddwyrain (am y gwynt)
d.-lerc'h yn hwyr; ar ôl, yn dilyn, o ganlyniad (i)
d.-vremañ o hyn ymlaen, mwyach
d.-wel o'r golwg
diwarnañ, diwarni, diwarno/diwarne, diwarnoc'h, diwarnomp, diwarnon,
diwarnout ardd. gw. rhediad diwar
diwaskañ be. ailwasgu, gwasgu eto/eilwaith (am ddillad gwlyb); cyfrodeddu, cordeddu; diodde’, godde’; dat-gywasgu
diweuz d. gweuz b. dwy wefus,gwefusau
diwezh g. diwedd, pen, terfyn
a-benn an d., en d. yn y diwedd, yn y pen draw
laka(a)t d. da udb. rhoi diwedd/pen/ terfyn ar rth
diwezhad g. -où diwedd, terfyn
war an diwezhad(où) ar y diwedd; ar ei (g)wely angau, ar ben, ar fin marw
diwezhañ a. diwetha’, ola’; terfynol; cyfredol
an d. nemet unan, an hini eil d. yr ola’ ond un; y goben (am sillaf)
an hini d. yr (un) diwetha’/ola’
an niverenn ziwezhañ y rhifyn diwetha’/ola’; y rhifyn cyfredol/ diweddara’ (am bapur neu gylchgrawn)
ar re ziwezhañ y rhai diwetha’/ola’
setu ma/va ger d. dyna fy ngair terfynol/ola’
war e fiñvezoù d. ar ei (g)wely angau, ar ben, ar fin marw
diwezhat adf yn ddiweddar/hwyr, ar ôl
re ziwezhat eo! mae’n rhy hwyr! mae (hi) ar ben arno/arni! mae (hi) wedi canu / wedi chwech arno/arni (ffig.)!
just araok ma ve re ziwezhat ychydig cyn iddi fod yn rhy ddiweddar/hwyr, ar yr unfed awr ar ddeg (ffig.), ar y funud/funed ola’/ddiwetha’
d.-mat diweddar iawn, hwyr glas
diwezhatañ: d’an d. adf fan bella’ (amser), fan hwyra’
diwezhatoc’h adf yn ddiweddarach, yn nes ymlaen, yn hwyrach, maes o law.
diwidre a. gonest, cymwys; plaen (am siarad)
diwintañ be. (y)mhoelyd, dymchwel(yd)
diwirion a. annilys
diwisk a. noeth(lymun), porcyn (ar laf.), heb ddilledyn/bilyn amdano/amdani; (ffig.) aflednais, coch (am gerdd ayyb.)
diwiskañ be. dadwisgo, diosg/tynnu ei (d)dillad, tynnu oddi amdano/amdani, matryd
diwrizienn a. heb wraidd, diwreiddiau
diwriziennañ be. codi/cwnnu/tynnu o’r gwraidd/gwreiddiau, diwreiddio, dad-wreiddio
di(w)vogalenn d. -où deusain
dizalc'h a. annibynnol, rhydd; dibriod; llac
dizalc'hiezh/dizalc’hted b. annibyniaeth
dizale adf yn ddi-oed, yn union, chwap (iawn)
dizali a. gwrthwynebus, anfodlon
ne oa ket d. ’doedd e/hi ddim yn gwrthwynebu / yn erbyn / yn anfodlon, ’roedd yn cytuno / yn fodlon / o blaid
dizaliañ be. cynghori/cymell i beidio, rhybuddio rhag
dizamant a. difater, didaro, di-hid; diofal, dibryder, hyfol; diedifar; didostur, didrugaredd; diarbed
mont a ra dezhi d. mae’n ymroi iddi / yn bwrw ati yn ddiarbed
dizampart a. lletchwith, â dwy law chwith; trwsg(w)l; di-glem, anfedrus; anniben, aflêr, blêr, carbwl, (y)sgaprwth
dizampoezoniñ be. diwenwyno/ dadwenwyno, sychu (effaith alcohol neu gyffuriau ar berson), trin salwch dibyniaeth ar alcohol neu gyffuriau
dizanaoudek a. anniolchgar, diddiolch
dizanav a. gw. dianav
dizañjer a. diddrwg, diniwed; analluog (yn rhywiol); siŵr, saff
dizañjerus a. heb unrhyw beryg(l)/ ddansier, diogel, saff
dizant a. di-ddant
dizaon a. di-ofn, eofn/ewn, dewr, gwrol, beiddgar, hy
dizarempred a. disathr, nas tramwyir; anhygyrch, anghysbell, unig (am le), nas mynychir,
dizarmañ be. diarfogi
dizehan a.ac adf gw. diehan1 a 2
dizemglev g. anghydfod, anghytundeb, anghydweld, cweryl, ffrae, dadlau, diflastod
dizenor g. amarch, anfri, cywilydd, gwarth, gwaradwydd
dizenoriñ be. dwyn amarch/anfri/ cywilydd/gwarth/gwaradwydd (ar), gwaradwyddo amharchu, cywilyddio,
dizeoriñ be. codi angor, diangori
dizereat a. anaddas, anghyfaddas, amhriodol, anghyfleus; anweddus; cywilyddus, gwarthus, gwaradwyddus
dizeriañ be. dihoeni, nychu, gwaelu, gwanhau, gwaelu, gwaethygu, ffaelu, llesgáu; edwino; gwywo, pydru
hennezh ’oa prest da zizeriañ gant ar boan spered ’roedd gofid bron/ymron â’i ladd/lethu
dizeriñ be. treulio (bwyd); gorchfygu, trechu (salwch)
dizesk a. annysgedig, anllythrennog, anwybodus, di-ddysg, heb gael llawer o addysg
bezañ d. n’eo ket bezañ sot nid bod yn dwp yw bod yn anwybodus, ’dyw bod heb gael llawer o addysg ddim yn golygu bod yn dwp
dizesper a. diobaith, gwangalon
dizeur a. anhapus
dizibrañ be. tynnu cyfrwy
dizifenn a. diamddiffyn
dizimez a. di-briod, heb briodi
dizingal a. anghyfartal; anwastad; anghyson; ysbeidiol, afreolaidd dizingalded b. anghyfartaledd; anwastadrwydd; anghysondeb; afreoleidd-dra
diziou adf (d)dydd Iau (diwetha’/nesa’)
diziouerus a. anhepgorol, hanfodol
diziwezh a. diddiwedd, diderfyn
dizle a. diddyled, heb ddyled
dizoan1 a. dibryder, eofn/ewn, tawel ei feddwl/meddwl
dizoan2 g. cysur, esmwythâd
dizoaniañ be. cysuro, rhoi cysur i, esmwytháu
dizoare a. aflednais, anweddus; anghwrtais, anfoesgar, difaners; cas, angharedig (am eiriau); garw; di-lun, anniben, aflêr, blêr; hyll, salw
dizober1 be. dad-wneud; datod, mysgu, agor; datgysylltu; difetha
d. ar valizenn dadbac(i)o’r ces
kalz aesoc’h d. eget ober llawer haws dad-wneud na gwneud
en em zizober diouzh/eus ub./udb. cael gwared â rhn/rhth datgysylltu’i hun(an) oddi wrth rn/rth, ei ryddhau’i hun(an) oddi wrth rn/rth
dizober2 g. gwaredigaeth, ymwared
kaout d. eus udb. cael gwared â rhth; cael rhyddhad oddi wrth rth
dizoleiñ/dizoloiñ be. dadorchuddio; datguddio, datgelu, dadlennu, dinoethi; darganfod, canfod, dod ar draws
d. en-dro ailddarganfod
dizolo a. heb ei (g)orchuddio, heb orchudd; heb glawr/gaead; agored; digysgod, noeth; gweladwy, amlwg, eglur; digwmwl, clir (am yr awyr)
d. e benn / he fenn yn bennoeth, heb ddim am/ar ei ben/phen
arc’hant d. arian parod
komzoù d. geiriau plaen/diamwys
ul lec’h d. lle agored/noeth/digysgod
dizon1(et) a. ac abf dizon2 qv. wedi'i (d)diddyfnu
bezañ d. (eus) wedi dysgu ymwrthod (â), wedi rhoi’r gorau (i); wedi colli blas (ar), wedi alaru/blino/syrffedu (ar), wedi cael hen ddigon (ar) / cael llond bola (ar); wedi colli diddordeb (yn; mewn)
hennezh n’eo ket d. c’hoazh ’dyw e ddim wedi’i ddiddyfnu eto; mae’n dal wrth gwt/gynffon ei fam, mae’n dynn wrth ffedog ei fam o hyd, mae’n dal i fod o dan bawen/ awdurdod ei fam; mae’n dal yn ei gadachau (ffig.), ’dydy o ddim wedi ’madael â’i glytiau eto (ffig.)
dizon2(añ) be. diddyfnu; (ffig.) alaru/ blino/ syrffedu ar, cael digon ar, cael llond bol(a) ar (ffig.)
d. diouzh ar boeson ymryddhau o afael y ddiod
d. ur c’hozh leue a zo diaes anodd diddyfnu yn hen, anodd tynnu cast oddi ar hen gadno/ lwynog/gaseg/ geffyl, nid hawdd (yw) bwrw hen arfer
dizonest a. anonest, llwg(w)r
dizonet abf dizon qv.
bezañ d. eus/diouzh udb. colli blas ar rth; trechu rhyw arferiad; alaru/blino/ syrffedu ar rth, cael digon / cael llond bol(a) ar rth
dizoue a. di-dduw, di-gred, anghrediniol, heb ffydd
dizour a. heb ddŵr, sych, cras
dizourañ be. dwrhau/dyfrhau/dyfrio; diferu; (ar laf.) colli deigryn, gwneud dŵr, piso; dod i’r golwg o’r dŵr, ymddangos uwchben y dŵr; tynnu o’r dŵr
dizreinañ be. tynnu blew/esgyrn (pysgod)
dizreinet abf dizreinañ qv.
hennezh a blij dezhañ pesked d. mae e am y wob(o)r ond nid y gwaith
dizroug a. di-ddrwg, diniwed
dizudi a. diflas, amhleserus, annymunol, anniddorol, heb fod yn bleserus/ ddymunol/ddeniadol
dizunvan a. cymysgryw, amryfal; ymranedig, anghytûn, heb fod yn gytûn/unol
dizunvaniezh b. -où anghytgord, anghytundeb, diffyg undod/unoliaeth, ymraniad
dizurzh b. anhrefn, annibendod, llanast’, traed moch (ffig.); anfoesoldeb, llacrwydd
en d. mewn anhrefn, yn annibendod llwyr, drwy’r trwch, blith-draphlith, yn sang-di-fang, yn draed moch (ffig. ar laf.), yn siop siafins (ar laf.)
an ti a zo en d. mae’r tŷ yn sang-di-fang / fel tŷ Jereboam / yn dwll top (ar laf.)
laka(a)t en d. annibennu, anhrefnu
nag a zizurzh! pebezh d.! dyma/dyna annibendod! dyma/dyna beth yw twll top! mae hi’n siop siafins (yma/yno)! mae hi’n draed moch! mae’n sang-di-fang!
dle1 bf 3. un pres. myn. dleout qv.
dle2 g. -où dyled
kaout d. war e gein/c’hein bod mewn dyled
gwelloc’h eo bevañ diwar dour ha bara sec’h eget kaout d. war e gein/c’hein mae’n well byw ar ddŵr a bara sych na bod mewn dyled
kemer d., tennañ dleoù mynd i ddyled/ddyledion
laka(a)t d. war un ti codi/cwnnu morgais (ar dŷ)
prenañ war d. prynu ar hen gownt /ar y llechen / heb dalu i lawr
dlead g. -où dyletswydd
dleet abf dleout qv. dyledus; dyladwy; haeddiannol; iawn, propor; priod (o flaen enw)
d. eo din mae’n rhaid i fi/mi, mae’n ddyletswydd arna’ i
evel m’eo d., evel zo d. fel y dylid
kemer muioc’h eget m’eo d. cymryd mwy nag y dylid
dleizhenn b. -où bollt (drws), clo
dleour g. -ien dyledwr
d. eo a gant lur din mae arno (ddyled o) gan punt i fi/mi
d. e vin dezhi va/ma buhez-pad byddaf yn ddyledus iddi ar hyd fy mywyd/oes
dleourez b. -ed dyledwraig, gwraig/merch ddyledus
dleout be. bod â dyled; bod â dylestswydd
d. a ra kant lur din mae arno (ddyled o) gan punt i fi/mi
amañ e tle bezañ / hennezh a dle bezañ amañ a-benn warc’hoazh dylai fod yma / mae i fod yma erbyn fory
c’hwi a dle respont dylech ateb; disgwylir/ gofynnir i chi ateb, mae disgwyl/gofyn i chi ateb
ne dlefe ket ober kement-se ’ddylai fe/hi ddim gwneud hynny, mae ar fai yn gwneud hynny, mae bai arno/arni i wneud hynna
dluzh g. -ed brithyllod ll. brithyll
pesketa d. pysgota brithyllod
doan b. -ioù galar, tristwch, blinder; poen meddwl; of(o)n, braw, dychryn
doaniet abf wedi'i (d)dolurio; blinderus, trallodus; blin; wedi’i (l)lethu (gan dristwch), wedi’i dristáu/thristáu’n fawr; wedi dychryn
doare g. -où dull, ffordd, arddull; modd (+ gram.); cyflwr, sefyllfa, stad; golwg, argoel; agwedd; diwyg
d. ebet eus ar paotr dim golwg o gwb(w)l o’r bachgen, dim (sinc na) sôn yn y byd am y bachgen
d. ebet da vont dim sôn/argoel o gwb(w)l am fynd
d. glav zo ganti mae graen glaw arni
d. ur skolaerez he deus mae golwg/graen athrawes arni
bravaet eo e zoare mae e wedi gwella’i wedd/olwg; mae wedi gwella’i ffordd/agwedd
cheñch krenn e zoare / he d. evit ar gwellañ newid ei ffordd yn gyfan gwb(w)l er lles, cael tröedigaeth, diwygio
diouzh d. yn ôl pob golwg/tebyg, mae’n ymddangos, mae’n (edrych yn) debyg; yn ôl y sôn, medden nhw
gouzout diouzh d. ub. gwybod beth yw cyflwr/ sefyllfa rhn, gwybod sut/siwd mae hi ar rn
bezañ diouzh d. ub. bod wrth fodd / wrth ddant rhn, plesio rhn; ateb rhn (bod yn iawn i rn), bod yn iawn yng ngolwg / ym marn rhn
re abred diouzh va/ma d. yn rhy gynnar wrth fy modd i / i’m hateb i / yn fy ngolwg i / o’m rhan i
e d. ebet mewn ffordd/modd yn y byd, mewn unrhyw ffordd/fodd, mewn unrhyw ddull (na modd)
e d. pe zoare rywffordd/rywfodd/ rywsut (neu’i gilydd)
e kement/pep d. ym mhob ffordd/ modd, ymhob dull (a modd)
e peseurt d.? siwd? sut? ym mha ffordd/fodd?
en un d. mewn ffordd
evit d. mae’n (edrych yn) debyg, yn ôl pob golwg
hennezh zo brav/ebat e zoare! gwyn ei fyd! mae byd da ar hwn’na! mae golwg dda/iach/lewyrchus ar hwn’na!
hennezh zo e d. d’ober se mae’n ddigon o ddyn/fachan/foi i wneud hynny, mae’n ddigon ab(a)l/atebol i wneud hynna
kontañ e zoare adrodd ei hanes / ei hynt a’i helynt, adrodd fel y bu arno / fel y mae arno
d.-displegañ arddull (ar lafar ac ar bapur)
d.-diskleriañ modd mynegol (gram.)
d.-divizout modd amodol (gram.)
d.-gourc'hemenn modd gorchmynnol (gram.)
d.-komz dull/ffordd o siarad/ynganu, acen
d.-kontañ ardull; fersiwn
daou zoare-kontañ zo d’an darvoud-se mae dau fersiwn i’r stori/hanes/ digwyddiad yna
d.-lavar ffordd o ddweud/siarad; priod-ddull
d.-ober dull o weithredu, ffordd o wneud; cyfarwyddyd/cyfarwyddiadau, canllawiau
d.-skeul modd (cerdd.)
d.-skrivañ orgraff; arddull (ar bapur)
doareañ be. goleddfu (gram.); ffurfio, llunio, (y)stofi; argoeli; ymgymhwyso, ennill cymwysterau
ul lavarenn d. cymal ansoddeiriol
doareet abf doareañ qv.
d. mat eo mae golwg dda arno/arni; mae’n argoeli’n dda
dober g. -ioù angen, eisiau
d. oa ha d. bras! ’roedd yna angen ac angen dybryd/gwirioneddol!
doc’h1 bf 2 ll. pres. myn. bezañ ar ôl ne a mar
doc’h2 g. -ed mochyn, porchell
d.! d.! d.! soc’h! soc’h! soc’h! (galw’r moch/mochyn i gael bwyd)
doc'hal be. rhoch(i)an
doc’hig g. (iaith plentyn) mochyn bach
dogan g. -ed cwcwallt
doganañ be. cwcwallt(i)o/cwcwalltu
dogez g. -ed gafaelgi, mastiff
d.-saoz ci (pen) tarw
doktor g. -ed doethor/doethur, meddyg, doctor
doktorelezh b. -ioù doethuriaeth
doktrin gb. -où athrawiaeth, credo
doktrinañ be. hyfforddi, dysgu, addysgu, trwytho
doktrinel a. athrawiaethol
domaj g. trueni, gresyn, piti
d. eo! mae’n drueni/resyn/biti
domani g. -où eiddo, tir (yn eiddo iddo/iddi); pwnc (celf/cerdd/coginio/ crefydd/gwyddoiaeth ayyb.)
domino g. -ioù domino
d. on! ’rwy’ i wedi ennill!
domp bf 1 ll. pres. myn. bezañ ar ôl ne a mar
don1 a. dwf(w)n, dofn (b.); disyfl, diysgog, cadarn (am ffydd); dyfnion (ll.)
mignoniezh d. cyfeillgarwch mynwesol
unan d. e gof bolgi, un barus/glwth
ur gwiskad d. a erc’h haenen/ gorchudd/cwrlid o eira
war ar maez d. yn nyfnder gwlad, ym mherfedd gwlad, yng nghanol y wlad
don2 adf yn ddwfn; yn fanwl, yn ddwys
gloazañ d. clwyfo’n ddwf(w)n/ ddifrifol/enbyd, clwyfo i’r byw
k. d. chwilio’n fanwl, chwilio’n ddwys
don3 bf 1 un. pres. myn. bezañ ar ôl ne a mar
don4 g. dyfnder, gwaelod; pen draw/ pella’
e d. ar c’hoad yn nyfnder / yng nghanol / ym mherfedd y goedwig
e d. ma/va ene yn nyfnder fy enaid/ mod, yng ngwaelod fy nghalon/mod
e d.-donañ e galon yn nyfnder dyfna’ ei gallon
deus d.-donañ he boud o waelod eitha’ ei bod
donaat be. dyfnhau
donañ a. gradd eithaf don1 qv.
donder g. dyfnder
e d. ma/va ene/ izili yn nyfnder fy enaid/ mod, yng ngwaelod fy nghalon/mod
skornet on betek d. va/ma izili ’rwy’ i wedi rhewi/sythu hyd waelod fy mod / hyd fêr f’esgyrn
donedigezh b. dyfodiad
donezon g. -où dawn; rhodd, offrwm
reiñ/roiñ udb. e d. d’ub. rhoi rhth yn rhodd i rn
donezonoù doniau
kas da goll e zonezonoù gwastraffu/ bradu/afradu’i ddoniau
donezonet abf wedi'i (d)donio, dawnus
d.-kaer eo hennezh mae hwnna’n ddawnus/ dalentog dros ben, mae wedi’i ddonio’n helaeth, mae wedi’i gynysgaeddu â doniau helaeth, mae e’n amryddawn
donezoniñ be. rhoi, offrymu
doñjer g. atgasedd, cas, ffieidd-dod, ffieidd-dra
d. he deus ouzh ar c’hizhier mae’n gas ganddi gathod, ’does ’da hi gynnig o gathod
d. am eus outañ mae’n troi arna’ i, ’rwy’n ei ffieiddio, ’rwy’n ei gasáu â chas perffaith
doñjerus a. ffiaidd, gwrthun, troëdig, atgas, cas
donoc’h a. gradd gymh. don1 qv.
dont be. dod
d. a ra mae’n dod (ym mhob ystyr); mae’n gwella, mae’n siapo (ar laf.)
d. a-benn (da) dod i ben (â), llwyddo (i)
nompas dont a-benn methu (dod i ben â hi), bod yn aflwyddiannus,
d. a-benn eus trechu, maeddu; gorchfygu
d. a-benn eus un taol mynd â’r maen i’r wal, cael y maen i’r wal, dod i ben â hi
d. a-vagadoù/a-vandennoù dod yn heidiau / yn lluoedd / yn lliaws / yn drwch
d. d’an oad / d’e oad / d’he oad dod i’w (h)oed
d. d’an traoñ dod i lawr, disgyn
d. da benn gwireddu
d. da chom er vro / d. tre er vro mewnfudo
d. da gaout dod i gwrdd/gyfarfod â, dod at
d. da gaout fiziañs magu hyder
d. da gaout re-fiziañs magu pluf (ffig.), dod/mynd yn orhyderus
d. da ub. dod i rn; dod i feddwl dyn/rhn
d. da vat llwyddo
d. da vezañ datblygu'n, (dechrau) dod yn, (dechrau) mynd yn
petra eo deuet da vezañ? beth ddaeth ohon/ohoni?
d. da vezañ akuit dod yn feistr/gliper/ giamster, magu profiad
d. da vezañ bouzar colli’i glyw/ chlyw, mynd yn drwm ei glyw(ed)/ chlyw(ed)
d. da vezañ brav (am y tywydd)
d. da vezañ brav/koant/propik / ur goantenn / ur chevrenn blodeuo (ffig. am ferch ifanc), dod yn / datblygu’n ferch hardd
d. da vezañ c’hwezhet/ fier / re hardizh magu plu(f) (ffig.), dod/ mynd yn rhy hyderus / yn rhy fawr i’w sgidiau
d. da vezañ dall, d. da vezañ teñval e zaoulagad / he daoulagad colli’i (g)olwg, mynd yn dywyll (ei (g)olwg); colli’i (h)awch
d. da vezañ dall (am declyn) colli’i (h)awch
d. da vezañ dedennet gant ub. dod i hoffi rhn, dechrau cael ei (d)denu at rn / ymserchu yn rhn
d. da vezañ dedennet gant udb., d. d’en em dommañ ouzh udb dod i hoffi rhth, dechrau ymddiddori yn rhth
d. da vezañ dinerzhet mynd yn wanllyd, gwanhau, llesgáu, nychu
d. da vezañ disoñj/divemor colli’i gof/chof, mynd yn anghofus
d. da vezañ diwezhat mynd yn ddiweddar/ hwyr, hwyrhau
d. da vezañ donoc’h-don(añ) mynd yn ddyfnach ddyfnach, mynd yn fwy a mwy / yn fwyfwy dwf(w)n; dwysáu
d. da vezañ gwashoc’h-gwashañ/-gwazh gwaethygu, mynd yn waeth ac yn waeth, mynd o ddrwg i waeth; gwaelu
d. da vezañ kalonek/hardizh magu hyder; magu plu(f)
d. da vezañ kozh heneiddio
d. da vezañ lart/tev tewhau, mynd yn dew,magu bloneg
d. da vezañ moal colli’i (g)wallt, mynd yn foel
d. da vezañ noz nosi, tywyllu
d. da vezañ skuizh blino
d. da vezañ skuizh (gant) blino/alaru/syrffedu (ar), cael digon/syrffed / llond bola (ar)
d. da virviñ taro’r berw, dechrau berwi
d. da wir dod yn wir/ffaith, cael ei (g)wireddu
d. d’e veiz / d’he meiz, dont ennañ e-unan / enni hec’h-unan dadebru, dod ato/ati’i hun(an)
d. d’e vent dod i’w llawn dwf/faint
d. d’en em dommañ ouzh udb., d. da vezañ dedennet gant udb. dechrau ymddiddori mewn rhth, dod i hoffi rhth
d. en-dro dychwelyd, dod yn ôl; dadebru, dod ato/ati’i hun(an)
d. en/war e c’hiz / he giz dychwelyd, dod yn ôl
d. gant cael ei chanu gan (am gân); cael ei thraddodi gan (am araith, darlith, neu bregeth); cael ei gludo / ei gyflwyno gan (am wrthrych g.)
hervez ma teue gant (ma/va) mamm-gozh ys dwedai / fel y dwedai (fy) mam-gu
d. stank dod yn drwch / yn heidiau / yn lluoedd yn lliaws
d. tre dod (i) mewn
d. war sikour ub. dod i gynorthwyo rhn, dod i roi cymorth/llaw i rn
d. war-wel dod i’r golwg, ymddangos
da zont i ddod; darpar
ar prezidant da zont y darpar lywydd; y darpar arlywydd
gwaz d. zont darpar ŵr/briod
gwreg d. zont darpar wraig/briod
doñv a. dof
donvaat be. dofi
donvro b. -ioù perfeddwlad
dor b. -ioù, dorojoù drws; porth
a zor da zor o ddrws i ddrws, o dŷ i dŷ
an nor y drws
an nor a-dreñv y drws cef(e)n, drws y cef(e)n
darc’heiñ an nor rust, stropañ an nor cau’r drws yn glec/glep
e toull an nor yn y drws, ar ben (y) drws
honnezh n’he deus treuzoù ebet war he d., n’he deus ket dorojoù war he holl doulloù ’does dim taw ar honna, ’all honna ddim cau’i cheg / ddim bod yn dawel
hennezh n’en deus ket dorojoù war e holl doulloù ’all hwnna ddim cadw cyfrinach
d.-borzh porth, prif fynedfa
d.-brenestr drws ffenestr/Ffrengig
d.-dal porth; drws cyntedd; prif ddrws/fynedfa; (ar laf.) copis(h), balog, drws y stab(a)l (ar laf.)
d.-dec’hout allanfa dân/argyfwng
dorifor torf. -enn b. chwilod Colorado ll. chwilen Golorado; ymwelydd â Llydaw (dan gellwair)
dorikell b. -où drws (bach), drws stab(a)l (h.y. hanner gwaelod drws dau hanner)
d. ar gwele kloz drws bach y gwely cwpwrdd
dorlo g. anwesiad, carad, maldod
ober d. anwesu, canmol (â’r llaw)
dorloadenn b. anwesiad, carad
dorloiñ be. anwesu, canmol (â’r llaw), mwytho, rhoi carad; (am fwyd) paratoi, gweithio
dorn g. daouarn/daouzorn llaw; dwrn; bwlyn, dwrn (drws); dolen, trontol (cwpan, jwg); (help) llaw, cymorth
d. an nor dwrn/bwlyn/nobyn y drws
d. dezhañ/dezhi, hag en/he deus ur gwall d. dechau/dethau, llawdde, deheuig, glew â’i (d)dwylo
an d. dehou/mat y llaw dde/iawn
an d. kleiz/fall y llaw chwith
daou zorn kleiz am eus mae gen i ddwy law chwith
bantañ e zorn war ub. codi’i law ar rn (i’w daro).
dindan d. wrth law
bezañ dindan d. ub. bod o dan bawen rhn
dougen/reiñ/teuler d. da ub. estyn/rhoi llaw/ cymorth/help i rn
en d. dehou/kleiz, war an d. dehou/kleiz yn/ar y llaw dde/chwith
ganez emañ an d. dy dro di yw hi (mewn gêm o gardiau)
gwalc’hiñ/sec’hañ an eil d. gant egile dim ond cael dau ben llinyn ynghyd, crafu byw, dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig.)
kaout d. tomm/skrab (ffig.) bod â dwylo blewog (ffig.), methu cadw’i fachau’n llonydd (ffig.)
labour/micher d. gwaith â llaw/ dwylo; gwaith corfforol, gwaith labrwr; gwaith crefftwr
lezel an d. gant ub. trosglwyddo’r awenau/ cyfrifoldeb i rn
nesoc’h (eo) an ilin eget/evit an d. nes (pen)elin nag arddwrn
ober d. da ub. codi dwrn ar rn
ober an d. rhannu/del(i)o’r cardiau (chwarae); arllwys/gweini diod i bawb
reiñ an d. da ub. rhoi’r awdurdod/ arweinyddiaeth/cyfrifoldeb i rn
stardañ an d. d’ub. ysgwyd llaw rhn / â rhn
un dorn hon eus da gemer hag un dorn all da reiñ mae gyda ni /gennym ni un llaw i gymryd a llaw arall i roi
d.-ha/ouzh-d. law yn llaw
d.-red canllaw (grisiau)
dornad g. -où dyrnaid, llond dwrn; dyrnod, cledren, pelten, posen, wheret; llaw dost/boenus
dornañ be. dyrnu, cledro, ffusto
d. a gof da gein cledro’n ffyrnig/ ddidrugaredd, rhoi coten/crasad dda (i), rhoi crasfa/cweir/coten/curfa go iawn (i), pwn(i)o yn ddu ac yn las
d. gevier palu/rhaffu celwyddau
d. kaozioù siarad fel pwll y môr / fel pwll tro / fel melin wynt
dornata. teimlo, byseddu, trafod (â llaw/bysedd)
dornell b. -où dolen, dwrn (drws), bwlyn
dornet(-mat) abf dechau/dethau, llawdde, deheuig, glew â’i (d)dwylo
teodet hir ha d. berr tafod hir a llaw fer, addo llawer / siarad yn fras a chyflawni ychydig; addo mawr a rhodd fechan
un den teodet hir ha d. berr Siôn Addewid/ Gaddo
ur wreg d.-mat da aozañ krampouezh gwraig ddechau/dda am wneud ffrois/crempog/pancos
dornikell b. -où cranc; dolen, dwrn, bwlyn (drws)
dornskrid g. -où llawysgrif
dotu1 a. afluniadd, anniben, blêr;wedi’i thocio (am goeden); meddw mawr/ caib/gaib/twll/dwll, chwil ulw; dwl, gwirion, hurt
bezañ erru dotu gant ub./udb. bod wedi alaru/ syrffedu ar rn/rtn
dotu2 adf yn anniben, yn flêr
gwisket d. wedi gwisgo/taclu’n anniben/flêr
dotu3 g. math o chwarae Llydewig â ffyn a phêl (cyfatebol i’r chwarae bando neu hoci)
penn d. dyn penstiff/ystyfnig
ur vazh-d. pastwn chwarae; ffon fando/hoci; gordd i dorri cerrig
dotuañ be. chwarae ‘dotu’; cledro’n galed; ysgwyd/siglo yn ôl ac ymlaen yn ffyrnig; cau’n glep/ffyrnig; torri â gordd; tocio
douar g. -où daear; tir; llawr; pridd; byd
an d. y ddaear; seciwlar
d. benniget/santel tir cysegredig; mynwent
d. digor/labouret tir âr
d. distu/dilabour/fraost/geot/leton/ kozh tir heb ei drin
d. gallek/pounner tir/pridd trwm
d. labour tir âr
an d. bras y tir mawr
an d. a zo kozh met sot n’eo ket, re gozh eo an d. evit ober goap anezhañ ’does dim gonestach na’r hen ddaear ’ma, rhy hen yw’r ddaear i’w gwawdio
bale hep aotre war douaroù ub. tresbasu/tresmasu ar dir(oedd) rhn
bezañ liv an d. warnañ/warni bod â golwg angau/drengaidd/ y bedd arno/ arni
en d. fall emañ fall an ed mae natur y cyw yn y cawl
eus an d. o’r ddaear, y ddaear, yn perthyn i’r ddaear, daearol
gra fall d’an d. ne’z poa netra dioutañ yr hyn a heuo dyn (hynny) a fed efe, mae’r ddaear yn onest, edrych di ar ôl dy ardd ac fe edrycha’r ardd ar dy ôl di, cadw di dy ardd ac fe geidw dy ardd dithau
laka(a)t e fri war an d. dod i’r byd, cael ei (g)eni
laka(a)t en d. daearu, claddu, rhoi yn y ddaear
pakañ an douar dod i dir, cyrraedd y lan, glanio
reiñ d. d’e dreid rhoi’i draed yn y tir (ffig.), ei baglu/gwadnu/sgathru/heglu hi
d.-gounit/-labour/-tomm tir âr/llafur
war an d.-mañ ar (wyneb) y ddaear, yn y byd i gyd
war an tamm d.(-patatez)-mañ ar y tipyn daear yma, yn yr hen fyd yma
en douaroù i mewn yn y tir
douarañ be. daearu, claddu; dod i dir, glanio
douarenn b. -où gwâl, ffau, twll (cwningen); daear (cadno/llwynog)
doaroniel a. daearyddol
douaroniezh b. daearyddiaeth
douaroniour g. -ien daearyddwr
douarour g. -ien daearegydd, geolegydd
douarouriezh b. daeareg, geoleg
doubier b. -où lliain (bord/bwrdd); mat bach o liain neu o waith llaw (ar gelficyn)
doubl1 a. dwb(w)l
doubl2 g. -où dwb(w)l; copi
doubladenn b. priodas ddwb(w)l
doubladur g. leining/leinin
doublañ/doubliñ be. dyblu; mynd yn bwtyn tew / yn bwten dew, tewhau, tewychu, magu bloneg
doubl(eur) g., doublenn b. leining/leinin doubsoliañ be. ailwadnu
doue g. -où duw
ober un d. eus an arc’hant addoli’r llo aur
Doue g. Duw
D. da/ra viro! D. da viret! na ato Duw! (Duw) a’n gwaredo! Duw caton pawb! gwareded Duw! gwarchod pawb! ymswynwch! ymgroeswch!
D. da/ra viro ne c’hoarvezfe morse an dra-se! na ato Duw i hynny ddigwydd byth!
D. d'e bardono! heddwch i'w lwch!
D. d’e sikouro/viro! Duw a’i helpo!
D. d’ho miro! boed i Dduw eich cadw! D. a’ch cadwo!
D. d’ho paeao! Duw a’ch talo! boed i Dduw eich talu!
D. d'ho/r’ho pinnigo! bendith Duw (fo) arnoch! bendithied Duw ch(w)i
a-drugarez D., dre c’hras D. diolch i Dduw, diolch i’r Drefn, drwy drugaredd (Duw), diolch fyth/byth
bemdez D. bob dydd, beunydd
evit ur bennozh-D. am ddim, yn rhad
en anv D.! er mwyn Duw! er mwyn y Mawredd!
etre D. ha me rhyngof i a fi/mi fy hun(an), o dan f’ana(d)l / fy ngwynt / fy nannedd
koant evel un ael D. pert/del/tlws fel angel
lagad an den pa’z eo serret - lagad D. ’zo digoret pan fydd dyn yn cysgu mae Duw ar ddi-hun / yn effro, ‘ni huna dy Geidwad, wele ni huna ac ni chwsg Ceidwad Israel’
lak(a) da boan - D. da gennerzho ‘cred yn Nuw a gwna dy waith’
ma/va D. (benniget) Dduw Mawr/ Annwyl! (y) Gallu Mawr! y Mawredd (Annwyl/Mawr)! Annwyl/Arswyd y byd!
memestra D. evel e dad yn gywir fel ei dad, yn gymwys yr un fath/peth â’i dad, yr un ffunud/boerad â’i dad
nac’h ouzh D. ar pezh a oar ar Werc’hez tyngu du yn wyn, gwadu’r gwir a thyngu’r celwydd
plijet gant D. os Duw a’i myn
plijet gant D. na...! na ato Duw i ...!
douetañs b. amheuaeth
(n’eus) d. ebet, hep d. ’does dim amheuaeth o gwb(w)l, ’does dim dwywaith, heb amheuaeth, heb os nac oni bai, yn ddiamau/ddiddadl, yn bendifaddau
douetik a. dihyder, heb ddim hyder
douetiñ be. amau, petruso, ofni
d. a ran ’rwy’n amau/petruso/ofni, mae’n amheus gen i / ’da fi
douetus a. amheus, ansicr ; mae’n debyg, debygwn i, debyg gen i, g(w)lei (ar laf.), sbo/sbyso (ar laf.-bratiaith), decini (ar laf.)
dont a ray d. fe ddaw - mae’n debyg
doug g. cludiant, cludo; atynfa, tynfa; anian, tuedd(iad)
an d. en deus da c’hoarzhin d’ar re all mae tuedd ynddo i chwerthin am ben eraill
an d. en deus d’ar boeson mae en hoff o godi’i fys bach
an d. en deus d’ar merc’hed mae e’n hoff o’r merched, mae’n dipyn o ferchetwr
un d. nevez d’ar yezhoù keltiek tynfa newydd at yr ieithoedd Celtaidd
un d.-pluenn pin sgrifennu
un d.-paperioù waled
un d-moneiz pwrs (arian), pwtsh
dougen be. dwyn, cludo, cario; dod â; mynd â; gwisgo
d. ar groaz cario’r groes
d. bri d’ub. parchu rhn, dangos parch i rn / tuag at rn, bod â pharch tuag at rn; edmygu rhn
d. e/ur groaz cario croes, (ffig.) goddef gorthrymder(au)
d. kañv d’ub. galaru ar ôl rhn, gwisgo dillad galar ar ôl rhn, bod mewn mwrnin ar ôl rhn
d. klemm achwyn
d. mantell/chupenn/porpant un all cymryd/gwisgo mantell rhn (+ ffig.)
d. meuleudi moli, rhoi mawl/moliant, canmol
d’ar c’houlz se e oa o tougen Soaz ar y pryd ’roedd hi’n cario/disgwyl Ffranses
douger g. -ien cludydd; carier
dougerez1 a. beichiog
mammoù d. mamau beichiog
dougerez2 b. -ed gwraig feichiog
d. eo mae’n feichiog, mae’n disgwyl (plentyn)
dougerezh g. cludiant; atynfa, tynfa, tuedd
priz an d. pris y cludiant
douget (da) abf dougen qv. tueddol (o), chwannog (i), parod (i); wedi’i stofi (i)
bezañ d. da tueddu (i), bod yn dueddol (o), gogwyddo tuag at; cael boddhad/ pleser (o), mwynhau, hoffi, bod yn hoff (o); tynnu ar ôl
d. da c’hoari troioù-kamm hoff o chwarae triciau, direidus
d. da farsal cellweirus, direidus, yn llawn direidi, yn hoff o chwerthin/ gellwair/sbort/dynnu coes
d. da lenn darllengar, wrth ei fodd/ bodd yn darllen
d. d’ar yezhoù keltiek â diddordeb yn yr ieithoedd celtaidd
d. d’he mamm tynnu ar ôl ei mam
d. evit e gof / he c’hof yn hoff o’i fwyd/bwyd, yn edrych ar ôl ei fol(a)/bol(a)
ar plac’h-se n’eo ket d. da chom war ar maez ’dyw’r ferch yna ddim wedi’i stofi/geni i fyw yn y wlad
ar re-se a zo d. d’o merc’h-kaer mae’r rheina yn hoff o’u merch yng nghyfraith
bezañ d. da ober ar vad bod o anian/natur gwneud daioni, gwneud daioni yn reddfol
bezañ d. da ober d. bod o anian/natur gwneud drwg/drygioni, bod yn ddichellgar
n’on ket gwall-d. (gant + e., da + be.) ’dwy’ i ddim yn or-hoff (o)
ne oa ket ken d. -se da vont ’doedd e ddim mor daer/awyddus â hynny am fynd, ’doedd e ddim felly am fynd
ne oa ket ken d.-se gant ar pezh c’hoari ’doedd e ddim mor hoff â hynny o’r ddrama
se a oa d. war ar paperioù ’roedd hynny wedi’i nodi yn y papurau, ’roedd i lawr ar y papurau
doug-moneiz g. -où-m. pwrs (arian), pwtsh
doujañ (da) be. parchu, edmygu; plygu (i), ufuddhau (i) ; arswydo (rhag)
doujañs g. parch, edmygedd; arswyd
kaout d. ouzh ub. bod â pharch tuag at rn, parchu rhn, edmygu rhn
kalz d. o deus outañ/outi maen nhw’n barchus iawn ohono/ohoni
doujet abf doujañ qv.
d.-dreist eo gant an holl mae’n barchus iawn gan bawb, mae’n fawr ei barch/pharch gan bawb, mae pawb yn ei barchu/pharchu’n fawr
doujus a. parchus
doup-ha-doup g. clip(-a--di)-clop
dour g. -ioù, -eier dŵr; dagrau; chwys
d. a zo ganti mae’n bygwth glaw, mae hi am law
d. a zo war e zaoulagad mae’i lygaid yn dwrhau, mae’i lygaid yn llawn dagrau, mae dagrau yn llanw’i lygaid
d. andon/mammenn/eienn/stivell dŵr (llygad y) ffynnon
d. avaloù sudd afal
d. badez dŵr bedydd/bedyddio
d. benniget/sakr dŵr swyn/bendigaid
d. (diwar delioù) bent te mintys
d. berr/bihan dŵr bas
d. chag dŵr llonydd
d. dous dŵr croyw; dŵr meddal/di-galch
martolod d. dous morwr tir sych, un na ŵyr ddim am y môr
d. eus e buñs dŵr o’i ffynnon; (ffig.) ei/o’i waith ei hun(an)
d. kreñv dŵr poeth (diffyg traul)
d. kriz dŵr pur (heb ddim arall ynddo)
d. lous dŵr brwnt/bud(u)r
d. mammenn dŵr (llygad y) ffynnon
d. marv merddwr
d. mat da evañ dŵr yn iawn i’w yfed, dŵr yfadwy
d. melar dŵr mwynol
d. rik dŵr pur
d. sall dŵr hallt, dŵr y môr
d. sklaer dŵr croyw/clir
aet e oa en d. betek koll-sont aeth e allan /mas o’i ddyfnder
aet e wad e d. wedi colli’i amynedd; wedi colli’i nerth
an d. o turuilhañ diwarnañ/diwarni yn chwys diferu, yn diferu o chwys
avaloù-douar dre/diwar zour, patatez poazhet en d. tato/tatws wedi’u berwi
bep tro ma’z a an higenn d’an d. ne deu ket a besked ganti dyfal donc a dyrr y garreg; tri chynnig i Gymro
berr an d. gantañ er vilin mae hi’n fain/dynn arno
bevañ diwar bara ha d. byw ar fara a dŵr
bezañ diwar zour / diwar an d. bod yn sob(o)r, bod heb yfed diferyn (o ddiod feddwol)
pa ne oa ket diwar zour / diwar an d. yn ei ddiod, pan oedd yn feddw
n’emañ ket diwar an d. ’dyw e/hi ddim yn sob(o)r, mae wedi bod yn yfed/llymeitian/potio, mae wedi bod ar y botel/dablen
bezañ en e zour hag en e c’heot bod ar ben ei ddigon, bod wrth fodd ei galon, bod wrth ei fodd, bod ar gef(e)n ei geffyl (ffig.)
degas/sachañ an d. d’e vilin / war e brad troi’r dŵr i’w felin ei hun
degas an d. war daoulagad ub. dod â dŵr/dagrau i lygaid rhn
deu(e)t e oa d. en he daoulagad / war he milin llanwodd ei llygaid, daeth dagrau i’w llygaid
distreiñ/tennañ an d. diwar brad un all achub mantais ar eiddo/lafur rhn arall; mynd â’r gwynt / tynnu’r gwynt o hwyliau rhn
e-lec’h ’mañ an d. ar sioulañ e vez an donañ, e-lec’h ma vez ar sioulañ dour e vez ar c’hreñvañ eienenn po ddyfna’ yr afon – lleia’ ei thrwst, po lyfnaf y dŵr - dyfnaf y rhyd, dyfnaf llyn : llyn llonydd; a ŵyr leiaf a ddwed fwyaf, po callaf y dyn anamlaf ei eiriau; basaf dour a lefair; crochaf yr afon lleiaf y pysgod, mwya’u trwst llestri gweigion, y mwya’ ei fost - lleiaf ei orchest; doeth pob tawgar, doeth dyn tra tawo, nid doethineb ond tewi, y doeth ni ddywed a ŵyr, tawed y doeth - annoeth ni thaw
feson an d. zo warni mae graen glaw arni
flistrañ d. war ar fleur/bokedoù dwrhau/dyfrhau’r blodau
kas ar stal d’an d. hala’r hwch drwy’r siop
ken splann ha d. feuntenn amlwg iawn, mor glir â haul ar bost (ffig.)
kerc’hat/kargañ d. gant ur bouteg cario dŵr mewn rhidyll/gwager, gwneud yr amhosibl
mont da deurel ur banne d. (ffig.) mynd i golli deigryn (ffig.), mynd i biso
mont gant red an d. mynd gyda’r llif
sevel war an d. codi pen uwchlaw’r dŵr eto; ymgodi eto uwchlaw amgylchiadau, gorchfygu/goresgyn anawsterau
sklaer evel d. (ar) feuntenn/stivell yn glir fel dŵr (y) ffynnon
tennañ an d. diwar brad un all mynd â’r gwynt o hwyliau rhn
teuler ur banne d. gwneud dŵr, piso; sgeintio dŵr ar yr ymadawedig
tost (eo) an d. d’he milin, uhel (eo) an d. enni mae hi’n llaith/ddagreuol, mae’n barod i lefain/grïo, mae’r ffynnon yn agos ganddi, mae’r dagrau’n llifo’n hawdd gyda hi
treitour evel an d. yn dwyllodrus fel (y) dŵr
un devezh d. diwrnod gwlyb/glawog
ur fall ever d. yfwr mawr (diod feddwol), potiwr, slotiwr, meddwyn, un heb fod yn hoff o yfed dŵr
d.-beuz dilyw, llif, llifeiriant, cenllif
d.-erc’h eirlaw
d.-dar dŵr tap
d.-javel cannydd
d.-kreñv diheintydd
d.-mel medd
d.-(pik-)sitroñs pop lemwn, lemonêd
d.-red dŵr rhedegog, dŵr tap
d.-rik dŵr pur/naturiol (heb ddim ynddo)
d.-tan diesel
dourañ be. dwrhau/dyfrhau/dyfrio, rhoi dŵr (i)
d. al loened rhoi dŵr i’r creaduriaid
dourek a. dwrllyd/dyfrllyd; llaith, gwlyb (am y tywydd)
gouelañ/leñvañ d. llefain dŵr y glaw, beichio crïo, wylo’n hidl
dourenn b. -où gwlybwr, hylif; sudd
degas/tennañ d. em beg tynnu dŵr o’m dannedd i
dourenniñ be. dwrhau/dyfrhau, llanw o ddŵr / â dŵr (am lygaid)
d. a ra e zaoulagad mae’i lygaid yn llanw /llawn o ddŵr
dourliv g. dyfrlliw
dourgi g. dourgon dwrgi
dourlivadur g. -ioù llun/darlun dyfrlliw
dourlivañ be. paentio/peint(i)o/darlunio/ gweithio â dyfrlliw
dourvarc’h g. -ed hipopotamws
douryar b. douryer cotiar, corsiar, dyfriar
dous1 a. melys; addfwyn, mwyn, tyner, llariaidd
avaloù d. afalau melys
dous2/dousig b. -où cariad, wejen
dousoù/dousig e pep lec’h : karantez e nep lec’h ‘y sawl a gâr lawer gaiff fod heb yr un’
va/ma dousig koant! fy nghariad fach bert i!
dousaat be. tawelu; dod yn fwy mwyn/ dymunol, dod yn fwynach (am y tywydd); tyneru (am berson)
dousenn b. -où dwsin
d.-ha-d., dre an d. bob yn ddwsin, fesul dwsin
dousennad b. –où dwsin
div zousennad a oa ac’hanomp ’roedd dau ddwsin ohonom, ’roeddem ni’n ddau ddwsin
un d. vioù dwsin o wyau
douseta be. mercheta, cwrso/hel/rhedeg ar ôl merched; lapswchan
dousig gb. cariad; sboner g., wejen b.
dousik1 a. addfwyn, mwyn(aidd), tirion, tyner
dousik2 adf yn dyner; yn hamddenol; gan bwyll bach/fach
d. d’an amann/holen! gan bwyll â’r menyn/halen!
d. dezhi! gan bwyll (nawr)!
douster g. melyster/melystra; tynerwch, addfwynder, mwyneidd-dra, rhadlonrwydd
dozviñ be. dodwy/dedwy
arabat kanañ a-raok d. paid/ peidiwch â chlochdar yn rhy gynnar/ fuan
draen g. drein draenen; asgwrn/blewyn (pysgodyn); colyn/bach/colfach (drws); triger/clicied (dryll/gwn); (ffig.) anhawster, problem, rhwyst(y)r; (ffig.) glo mân (ffig.)
evel un d. e kig ub. fel draenen yn och(o)r/ystlys rhn
d.-fuilh asgwrn y gynnen
d.-kig tosyn, ploryn
d.-kreiz/-bras ur pesk asgwrn cef(e)n pysgodyn
draeneg g. -ed draenog(iad) môr
draf g. -où, drefen rhwyllwaith; clwyd/ gât/iet/llidiart/ffenest(r) docynnau
d. ar valtatourien tollfa
d.-tro clwyd/gât dro
dragon g. -ed draig
an D. Ruz y Ddraig Goch (arouez ha banniel Bro Gembre)
drailhañ be. briwa, malu, chwalu, darnio, torri’n yfflon/gandryll/ deilchion, tynnu'n rhacs, rhacsan, dryllio’n chwilfriw, rhwygo’n gyrbibion; siarad o dan ei (h)anadl/(g)wynt, mwmial
d. e c’henoù / he genoù, d. kaozioù/ komzoù baldorddi, clebran, clecan, hel clecs/straeon
d. kembraeg siarad Cymraeg bratiog/ carbwl/siprys, llurgunio’r Gymraeg yn ddychrynllyd
d. plouz (ffig.) cnoi’i (g)eiriau (ffig.)
en em zrailhañ cynhennu/cweryla/ ffraeo’n gas / yn dân golau cols, cwympo mas fel ci a chath / fel ci a’r hwch, bod yng ngyddfau’i gilydd, bod benben â’i gilydd; ei ladd ei hun(an), gwneud diwedd â’i hun(an), cyflawni hunan-laddiad, gwneud amdano’i hun
drailhenn b. -où cadach, clwt(yn), rhecsyn; remnant; gweddill; tamaid, darn, (dirmyg) bripsyn, mymryn; tafell, sleisen
un d. vara tafell o fara
drailhet abf drailhañ qv. drylliedig, wedi’i (d)darnio, yn ddarnau mân
drajez torf. -enn b. losin cnau almond
drama g. -où drama
dramaour g. -ien dramodydd
dramm g. -où moddion; cyffur
drammañ be. rhoi cyffuriau i
en em zrammañ cymryd cyffuriau
drant a. llawen, llon, bywiog, siriol, calonnog
drantaat be. llawenhau, llonni, sirioli
drask b. driski bronfraith; (ffig.) merch benchwiban
draskadenn b. -où clec, cleciad, clep
draskal be. clindarddach; clecian, clepian
drast g. anrhaith, difrod, dinistr, distryw, chwalfa
drastañ be. anrheithio, difa, difrodi, dinistrio, distrywio, difetha, chwalu, ysbeilio; andwyo, niweidio; llethu
en em zrastañ gweithio ar ladd ei hun(an)
drastus a. difaol, dinistriol, andwyol, niweidiol, trychinebus
dre ardd. drwy; yn; dros
d. amañ yn y parthau/cyffiniau hyn, y ffordd yma/hon/hyn; isod
d. an deñvalijenn drwy’r tywyllwch, yn y tywyllwch
d. an nor pe dre ar prenestr drwy’r drws neu drwy’r ffenest(r); (ffig.) rywfodd/rywffordd/rywsut neu’i gilydd, drwy deg neu drwy dwyll/drais
d. ar bed holl drwy’r byd i gyd, dros yr holl fyd; yn y byd i gyd, ar/dros yr holl ddaear
d. ar munud yn fanwl
d. aze y ffordd acw/yna, ffor’ ’cw/ ’co/’na (ar laf.)
d. chach ha dre vou(n)t o ergyd i hwp, drwy ddal ati, drwy ddyfalbarhau/ ddyfalbara
d. chach ha d. vou(n)t e vez graet an traoù tout dyfal donc a dyrr y garreg, pwyll ac amynedd a bâr hyd y diwedd
d. chañs drwy lwc, yn ffodus
d. douez drwy
d. douez an drez hag ar spern (ffig.) drwy ddŵr a thân (ffig.)
d. deir gwech dair gwaith; ar dri chynnig; tri chynnig i Gymro
d. e gousk yn ei gwsg
d. e vicher / he micher gw. d. vicher
d. eno yno; yn y cyffiniau yna, y ffordd honno
d. forzh drwy, wrth
d. f. krial a-bouez-penn e voe klevet gant he amezegez drwy weiddi nerth ei cheg fe’i clywyd gan ei chymdoges
d. gaer pe d. heg/griz/vil, d. het pe d. heg drwy deg neu drwy drais
dre heg/griz/vil pe dre gaer drwy dwyll neu drwy deg
d. garantez evit e vro o gariad at ei wlad
dre garr-nij ar/mewn awyren; (post) drwy’r awyr, post awyr
d. glask pignat re uhel e kouezer re izel a ddringo yn rhy uchel fe dyr y brigyn dano
d. gomz ar lafar
un arnodenn d. gomz prawf/arholiad llafar
d. guzh/laer/zindan ynghudd, yn ddirgel, yn llechwraidd, heb yn wybod i neb, yn ddiarwybod i bawb
pakañ un tamm d. guzh/laer sgwlcan (ar laf.), bwyta/cymryd tamaid yn ddirgel/llechwraidd
d. laezh mewn llaeth; o laeth
boued/traoù d. laezh bwyd llaeth
d. lizher drwy lythyr; mewn llythyr; drwy’r post; gohebol
ur skol d. lizher cwrs gohebol
d. ma/va anv wrth fy enw
d. ma/va faot/gwall eo! arna’ i mae’r bai! fy mai i yw e!
d. ma/va fenn ma/va-unan o’m pen a’m pastwn fy hun(an)
d. skrid mewn (y)sgrifen, ar bapur, ar ddu a gwyn
d. vicher o ran ei (g)alwedigaeth/ (g)waith
d. vras yn fras, heb fanylu/ymhelaethu (dim); ar gyfartaledd, mwy neu lai
d. vrav pe d. c’hlav drwy hindda neu ddrycin
d. warizi/jalouzi o eiddigedd/ genfigen
d. zouster yn dyner, drwy deg
d. zarvoud/zegouezh yn ddamweiniol, drwy ddamwain, ar hap (a damwain), ar antur, yn annisgwyl
d. zindan dan din, yn llechwraidd, ar y slei, yn slei bach
d. ziv wech ar ddwy waith
ur stumm d. zindan golwg amheus/ lechwraidd/slei
komz/kaozeal d. ‘de’/ ‘c’hwi’ ouzh ub., mont d. ‘de’/‘c’hwi’ da/gant ub. galw ‘ti’/‘chi’ ar rn
mont d. an tren / ar vag mynd ar y trên / ar y llong
mont d. ar brezhoneg siarad (yn) Llydaweg
d.-douez/-vesk o blith; drwy
d.-gant y cant
dek d.-gant deg y cant
d.-gichen heib(i)o
d.-holl ym mhobman, ym mhob twll a chornel
d.-se felly, o ganlyniad; ar gorn hynny, yn sgil hynny
d.-vras yn fras, yn gyffredinol
dre ma cys. fel y, wrth ; am/gan/ oherwydd (y), o achos
d. ma kare e vro am/gan/oherwydd/ o achos y carai’i wlad, am/gan / o achos / oherwydd ei fod yn caru’i wlad
d. ma lenne fel y darllenai, wrth iddo/ iddi ddarllen; o achos ei fod/bod yn darllen, oherwydd/gan y darllenai
d. ma oa gwarizius/jalous o achos / oherwydd ei fod/bod yn eiddigeddus/ genfigennus
d. m’emaon ganti / d. ma soñjan gyda llaw, tra/gan fy mod i wrthi
dreb- ayyb. gw. debr- ayyb.
dred g. dridi drudwy
drefen ll. draf qv.
dregantad g. -où canran
drein ll. draen qv.
dreineg1 b. -i, -où gwylltir, lle’n llawn drain
dreineg2 g. -ed, -i draenog môr
dreinek a. yn llawn drain, dreiniog, dreinllyd/draenllyd, pigog
dreist1 a. ardderchog, campus, gwych, rhagorol, bendigedig, godidog, ysblennydd, da dros ben, y tu hwnt o dda, bythgofiadwy; arbennig/neilltuol o dda; cain, celfydd; afresymol, y tu hwnt i bob rheswm
un den d.; ur plac’h d.; tud d. halen y ddaear (ffig.), siort orau, o blith y goreuon
ur c’hembread d. Cymro rhonc/ glân, gloyw, Cymro i’r carn, Cymro pybyr/ ardderchog/rhagorol
ur priz d. crocbris, pris afresymol (o uchel)
ur skouer d. esiampl berffaith/wych
vakañsoù d. gwyliau godidog/gwych/ bythgofiadwy
dreist2 adf uwchben, uwchlaw; yn fawr iawn, yn arw; yn angerddol; dros ben, neilltuol; yn ormodol; o safon (uchel), yn safonol iawn
karet d.(-penn) caru’n angerddol/ fawr, gwirioni/dwlu/ffoli/hurt(i)o/ mopio (ar), meddwl y byd (o)
kavout udb. d. meddwl/ystyried bod rhth yn wych/ardderchog/rhagorol
meuliñ d. gorganmol, canmol i’r cymylau / yn ormodol
plijet d. wedi’i blesio/phlesio’n fawr/arw
kontant/laouen-d. hapus dros ben, ar ben ei (d)digon, cwb(w)l fodlon
oberiant-d. neilltuol o weithgar, diwyd dros ben
dreist3 (da) ardd. dros, uwchben, uwchlaw, y tu hwnt i, yn fwy na, yn well na, yn rhagori ar
d. (d’)ar re all dros y lleill; uwchlaw’r lleill, gwell na’r lleill, yn rhagori ar y lleill
d. d’e bevar ugent vloaz dros ei bedwar ugain oed
d. pep tra uwchlaw popeth, yn anad dim, yn enwedig
d. spered/skiant an den / an dud y tu hwnt i ddeall/ddirnadaeth/grebwyll dyn, anesboniadwy, annealladwy, annirnadwy
mont d. al linenn / ar roudenn mynd dros ben llestri, mynd yn rhy bell (o ran ymarweddiad)
d.-holl uwchlaw popeth, uwchlaw pob un (arall), yn anad dim, yn anad neb (arall), yn enwedig, yn fwya’ arbennig
d.-kont dirifedi, afrifed, rif y gwlith, rif y tywod mân, niferus dros ben
d.-muzul/moder/goñvor y tu hwnt, dros ben, y tu hwnt i bob reswm, ormod(d), yn ormodol
d.-penn dros ben; yn ormodol, y tu hwnt, yn fawr iawn, lawer iawn
karout/karet d.-penn caru’n fawr/ angerddol
dreistañ, dreisti, dreisto/dreiste, dreistoc'h, dreistomp, dreiston, dreistout ardd. gw. rhediad dreist
dreistbevañ be. goroesi
dreistden g. dreistud goruwchddyn
dreistmoder a. anghymedrol, eithafol
dreistmuzul a. anfesuradwy; gormodol
dreistnatur a. goruwchnaturiol
dreistordinal a. anghyffredin, eithriadol
dreistprizañ/dreistprizout be. gorbrisio
dremm b. -où wyneb; ymyl (offer)
dremmour g. -ien colurwr
dremmwel g. -ioù gorwel
dres1: war e zres adf yn ei sefyll, ar ei draed
dres2 adf yn gymwys, yn gywir, yn hollol, yn union
d.! yn gymwys, yn gywir, yn hollol, yn union
d. e poent/koulz/kentel i’r (union) eiliad, mewn union bryd
d. evel e dad yn gywir/union fel ei dad, yn gywir/gymwys yr un fath/ peth â’i dad, yr un ffunud â’i dad, yr un boerad â’i dad
d. evel-se fel yna’n gymwys/gywir/ hollol/union
dresañ be. gosod, dodi, paratoi, trefnu; atgyweirio, cyweirio, taenu, tannu, gwneud, trwsio
d. an daol dodi/paratoi/arlwyo’r ford, hulio/gosod y bwrdd
d. an hent atgyweirio’r ffordd/heol/ hewl
d. ar gwele taenu/tannu/cyweirio/ gwneud y gwely
d. lagajoù o rouejoù cyweirio/trwsio tyllau eu rhwydi
ober un tamm d. d’udb. atgyweirio/ cyweirio/trwsio rhth
drev1 a. llawen, llon, afieithus, hwyliog; hapus (+ yn ei (d)diod), lled-feddw (an) drev2 g. (y) pas
al laezh kezeg a zo mat ouzh an d. mae llaeth caseg yn dda at y pas
drevezadur g., drevezadenn b. dynwarediad, efelychiad
drevezañ be. dynwared, efelychu
drevezer g. -ien dynwaredwr, efelychwr
drez g. a thorf. -enn b. drysi, mieri
dre douez an d. hag ar spern drwy’r drain a’r drysi/mieri, (ffig,) drwy ddŵr a than (ffig.)
stagañ a ra drezenn ouzh kement hini (ffig.) mae’n gweld bai ar bawb, mae’n barnu pawb, mae e/hi â’i lach ar bawb, mae’n tynnu llinyn mesur dros bawb (ffig.)
drezañ/drezi 3. un g./b un. yr ardd dre q.
drezañ e unan / drezi hec’h unan ohono/ ohoni’i hun(an); o’i r(h)an ei hun(an), yn awtomatig
drezo/dreze
dridi ll. dred qv.
driski ll. drask qv.
droch1 a. hurt, twp, dwl, gwirion, ffôl; chwerthinllyd, smala; gwrthun
penn-d.! y twpsyn! yr hen un dwl!
droch2 g. diniweityn, un gwirion/ (y)smala, symlyn
d. ar pardon Dici Bach Dwl, Siôn Bach Ffel
drocherezh g. -où dwli, lol; ffolineb, twpdra
droed g. -où, droejoù hawl, iawn, braint
drog/drogaj g. -où cyffur
drol a. rhyfedd, od, (y)smala
dont da vezañ d. e benn mynd yn ddryslyd/ffwndrus, sorddanu
un tamm paotr d. bachgen/dyn rhyfedd/od/ (y)smala
droug g. -où drwg, niwed, dolur, loes; poen, salwch, clefyd; colled, dicter, tymer, natur (ddrwg); difrod, dinistr
d. a oa ennañ/enni aeth e/hi’n wynad/ grac/ddig/gynddeiriog/ynfyd, ’roedd colled arno/arni, ’roedd wedi colli’i dymer/thymer, ’roedd o/hi wedi colli’i limpyn / wedi gwylltio, aeth o o’i go’/ aeth hi o’i cho’
d. ar brenn/fleur clefyd/twymyn y gwair
d. ar c’hi, d.-sant-Hubert/-sant-Weltaz/-sant-Tujen y gynddaredd
dont da vezañ klañv gant d.-ar-c’hi, tapout d.-ar-c’hi cael y gynddaredd
d. ar gêr/vro hiraeth (am gartre’ / wlad)
d. -ar-maen carreg/cerrig ar/yn yr aren/arennau
d. du/ruz colled gwyllt, tymer/natur wyllt/gynddeiriog
gouest da lakaat d. du/ruz da sevel e kalon ur c’hristen! yn ddigon i hala colled gwyllt ar sant! yn ddigon i hala sant yn benwan/ynfyd/gynddeiriog!
d.- sant-Anton fflamwydden, tân iddwf/iddew
d.-sant-Briag/Koulm/Matilin gwallgofrwydd
d.-sant-Kadou casgliad, crynhofa
d.-sant-Kirio cornwyd, penddûyn
d.-sant-Yann epilepsi, ffitiau
ha d. ha mad a denn d’e had ‘hysbys y dengys y dyn o ba radd y bo’i wreiddyn’, anodd tynnu dyn oddi ar ei dylwyth, fel y bu’r fam y bydd y plant - o dyfiant ac o dafod, fel y piga’r iâr y piga’r cyw, caseg gloff - cloff ei hebol
kaout d. ouzh ub. bod yn ddig/flin wrth rn;casáu/ffieiddio rhn
kaout e zroug hag e vad bod â beiau a rhagoriaethau (yn perthyn iddo), bod â ffaeleddau a rhinweddau
laka(a)t an holl da gaout d. outañ codi/cwnnu gwrychyn pawb, tynnu pawb / tynnu nyth cacwn (ffig.) am ei ben
laka(a)t d. en ub. codi gwrychyn rhn, hala rhn yn benwan/grac/wynad/ynfyd/ gynddeiriog, gwylltio rhn
mont d. ennañ/enni mynd yn benwan/grac/ddig/wynad/ynfyd/ gynddeiriog, cael ei gythruddo/ chythruddo
n’eus d. ebet na servich/selvij da vad ’does dim un drwg yn ddrwg i gyd, ni bu drwg i un na bai dda i arall, ni bu erioed ddrwg na fu’n dda/ddaioni i rn, drwg yw’r gwynt na chwytho dda i neb/arall, drwg yw da eraill
ober d. da ub. gwneud drwg/niwed i rn, anafu/dolurio/niweidio rhn
un d. bras/spontus colled gwyllt, tymer ddrwg/wyllt/ofnadwy
ur sac’had d. pwl o golled/dymer
d.-al-lec’h y llech(au); llid yr arennau
honnezh n’emañ ket d.-al-lec’h warni ’dyw hi/honna ddim yn diodde’/godde’ o’r llech, mae hi’n llawn bywyd, mae honna’n brysur dros ben, ’does dim munud/muned ganddi/ gyda hi
d.-an-urloù cymalwst, gowt
d.-ar-c’hi /-ar-c has, d.-Sant-Hubert/ -Weltaz-/-Tujen y gynddaredd
d.-ar-maen (salwch) cerrig y bustl
d.-ar-moug y parlys mud, strôc
d.-avu llid yr afu
d.-bouzelloù gwayw, cnofa, cnoi (yn y bola), colig
d.-gouzoug gwddwg/llwnc tost, dolur gwddf/gwddw(g)
d.-hirnezh hiraeth; y falen
d.-kalon poen yn ei galon/chalon; cenfigen, eiddigedd
d.-kein cef(e)n tost, poen yn y cef(e)n
d.-kov bola tost, poen yn y bol
d.-mor salwch môr
d.-penn pen tost, cur pen
an d.-skevent y darfodedigaeth, llid yr ysgyfaint, y dicléin, y diciâu
an d.-uhel epilepsy, haint digwydd
droug-/drouk- rhagd cam-
drouganvet abf wedi’i gamenwi/ chamenwi, ag enw anaddas/amhriodol
n’eo ket d. mae’i (h)enw yn ei (h)ateb i’r dim
drouganviñ/drougenvel be. camenwi, rhoi enw anaddas (ar/i); galw wrth yr enw anghywir
drougavel g. melltith
bountañ/teuler an d. war ub. melltithio rhn
drougheñvel a. annhebyg
n’eo ket d. ouzh e vreur ’dyw e ddim yn annhebyg i’w frawd
drougiezh b. malais; cas, casineb, dicter; gelyniaeth; drygioni
drougimplij g. camddefnydd
drougimplijout be. camddefnyddio
drougintent be. camddeall; camglywed
drougober1 g. -où gweithred ysgeler, camwedd, trosedd
drougober2 be. gwneud drwg/drygioni/ niwed, troseddu, cyflawni trosedd
drougoberer g. -ien drwgweithredwr, troseddwr
drougveskañ be. camgymryd
d. an eil evit e gile camgymryd y naill am y llall
drou(g)ziviañ be. gwastraffu, bradu, afradu
drouin g. -où cwdyn, sach, (y)sgrepan
drouiz g. -ed, -ien derwydd
d.-meur Derwydd Mawr (archdderwydd gorsedd Llydaw)
drouk a. drwg, anfad, ysgeler; drygionus; gwael; niweidiol; cas, maleisus
d. eo ho ki? ydy eich ci chi’n gas?
d. gant neb a garo! wfft i bawb! (gant) ta beth a ddywed neb!
droukchañs b. -où anlwc, anffawd
droukheñvel/droukhañval a. annhebyg
n’eo ket d. ’dyw e/hi ddim yn annhebyg, mae’n debyg
droukklevet/droukklevout be. camglywed, camddeall
droukkomz (eus/diwar-benn) be. difrïo, difenwi, dilorni, diarhebu, lladd (ar), pardduo
droukkontañ be. camgyfri’
drouklaouen a. anhapus, anfodlon
d. eo mae’n anhapus/anfodlon, ’dyw e/hi dim yn hapus/fodlon
drouklazh g. -où llofruddiaeth, bradlofruddiaeth
drouklazhañ be. llofruddio
drouklazhet abf wedi'i (l)lofruddio
drouklivañ be. gwelwi, mynd yn welw
droukprezek (eus/diwar-benn) be. difrïo, difenwi, dilorni, diarhebu, lladd (ar), pardduo
gwelloch eo tevel eget d. gwell yw tewi / gwell yw peidio dweud dim na difrïo
droukrañs b. dicter, dig, llid, tymer ddrwg; cas, casineb, malais, drwgdeimlad; anghydfod, cynnen, ffrae; sbeit
drouksoñjal be. meddwl yn ddrwg; amau, camfarnu
droukspered g. -où, drouksperejoù ysbryd drwg
an D. y Gŵr Drwg
droukyoul b. -où dig, drwgdeimlad, chwerwedd/chwerwder
druilh(ad) g. tyrfa/torf/crugyn/llwyth(i)/ llawer/haid o bob(o)l
a-d. (-drast/-drask), d’an d. (-drast/-drask) ar garlam, ar frys (gwyllt)
deus/diouzh an d. yn llwyth(i)/haid; yn lluosog/niferus; yn ddi-ball, yn ddibrin; yn helaeth
kaout danvez diouzh an d. bod â digon(edd) o fodd/arian/gyfoeth/eiddo, bod yn graig o arian, bod yn werth ei filoedd/miloedd
paotred diouzh an d. bechgyn/dynion dewr/eofn/gwrol
mont da heul an d. mynd gyda’r llif, dilyn y dyrfa
skeiñ e arc’hant d’an d.-drast/-drask lluchio’i arian i bob cyfeiriad / i’r pedwar gwynt / ar wasgar, bradu/ gwastraffu’i arian
druilhañ be. bwrw/taro/curo/lardo/ pwn(i)o'n ddidostur/ddidrugaredd
druz1 a. bras; seimllyd; gwlyb, llaith; dibrin, helaeth; hael; llewyrchus; ffrwythlon, toreithiog; aflednais, anweddus
d. eo e c’henou mae’n feddw
douar d. tir ffrwythlon
n’eo ket d. ar geusteurenn/peuriñ/ stal ganto ’dyw pethau ddim yn rhy lewyrchus arnyn nhw, mae’n fain arnyn nhw
druz2 adf yn helaeth
gouelañ/leñvañ d., skuilhañ daeroù d. llefain (dŵr) y glw, llefain ei chalon hi, beichio crïo, wylo’n hidl
druzañ be. iro, sâmo/seimio, dodi/rhoi gresh (ar laf.); gwrteithio, achlesu
druzoni b. braster, saim; ffrwythlondeb/ ffrwythlonder
du1 a. ac adf du, tywyll; cymylog; difrifol, enbyd, dychrynllyd, ofnadwy
d. e benn sarrug ei/yr olwg, â golwg sarrug/symans arno
d. evel reor ar billig, d-pod mor ddu â chef(e)n y tân / â sosban ar dân glo neu goed/ â’r pentan / â’r crochan / a’r frân
d. gant an dud yn ddu/drwch o bob(o)l
d. ’oan rak n’em boa debret tamm abaoe ar mintin ’rown i’n llwgu/ clemio gan nad oeddwn wedi bwyta tamaid oddi ar y bore
al lanv d. yr olew a gollwyd/sarnwyd i’r môr, y strimyn olew
bara d. bara rhyg
be(ze)t d. be(ze)t gwenn pep gavr a gar he menn, bezet d. bezet rous ar vran a gar he labous, ha ma vec’h ken d. hag ar mouar - gwenn-kan oc’h d’an hini/neb ho kar bydded ddu bydded wyn - pob gafr a gâr ei myn, fe gâr yr afr ei myn - boed yn ddu boed yn wyn, gwyn y gwêl y frân ei chyw (er bod ei liw yn loywddu / boed arno’r lliw a fynno), gwyllt a gwâr a gâr ei gyw; ni wêl cariad ffaeleddau, mae cariad yn ddall i feiau
bezañ d. gant an naon cwympo/ clemio/marw (ffig.) o eisiau bwyd, llwgu; bod â gwylder enbyd arno/arni, bod ar ei gythlwng/chythlwng
c’hoant d. awydd/dyhead cryf, ysfa enbyd
hennezh a zo d. e zent (ffig.) mae gwylder arno, mae’i fola’n gofyn ble mae’i ddannedd e (ar laf.), mae’n llwgu, mae’n marw/cwympo/clemio o eisiau bwyd, mae ar ei gythlwng
ki d. ci du; (ffig.) cenfigen, eiddigedd
gwiskañ botoù ront ar c’hi d. bod yn genfigennus/eiddigeddus
kleñved d. pla’r moch
kregiñ d. en ub. cydio’n dynn / gafael yn dynn yn rhn
miz d. mis Tachwedd
ar mizioù d. misoedd Tachwedd a Rhagfyr
naon d. gwylder difrifol/enbyd
ober penn d. bod yn drist yr olwg / yn wynepdrist
sec’hed d. syched difrifol/enbyd/mawr
sellet d. ouzh ub. gwgu/cuchio ar rn
selloù d. llygaid cas/dicllon
soñjoù d. meddyliau trist
magañ/lonkañ/chaokat soñjoù d. bod yn y falen, bod yn isel ei (h)ysbryd
d.-bran/-mouar/-peg/--pod-/polos du iawn, du fel y frân (a gw. d. evel … uchod)
d.-dall tywyll fel y fagddu / fel bola buwch (ddu), du bitsh
ober penn-/maout-d. pwdu
paour-d. llwm/tlawd iawn, llwm fel llygoden eglwys
teñval-d. tywyll iawn, (tywyll) fel y fagddu
yen-d. rhewllyd, rhynllyd, iasoer, digon oer i sythu brain
du2 g. du
reiñ da grediñ d. e-lec’h gwenn tyngu du yn wyn, gwadu’r gwir a thyngu’r celwydd
duaat be mynd yn dduach / yn dywyllach; duo, tywyllu; d(if)wyno, trochi, bryntu/ brwntu, baeddu
duañ be. duo, tywyllu; d(if)wyno, trochi, bryntu/brwntu, baeddu; difrïo, difenwi, dilorni diarhebu, lladd (ar), pardduo; cleisio
d. paper llanw/gorchuddio papur (ag ysgrifen / â phrint), (y)sgrifennu; sgriblan
d. gant an naon cwympo/marw /clemio o eisiau bwyd, llwgu, bod â gwylder enbyd (arno/ arni), bod ar ei gythlwng/chythlwng
duard1 a. pryd tywyll, â gwallt du/tywyll ac yn dywyll ei groen/chroen
duard2 g. -ed un o bryd tywyll, un tywyll ei wallt a’i groen
duoc’h a. gradd gymh. du qv.
lak(a)at an dud d. eget ar glaou ystyried y bob(o)l / disgrifio’r bob(o)l yn waeth nag ŷn nhw
dube g. -ed (y)sguthan, colomen wyllt
dudi g. boddhad, mwynhad, difyrrwch, pleser, hyfrydwch, hwyl; diddordeb
un d.! yn nefoedd (ar y ddaear)! yn bleser/hyfrydwch/mwynhad pur/ digymysg! yn rhoi modd i fyw! yn fendigedig! yn wledd i’r glust/llygad! yn siew ei glywed/chlywed/(g)weld!
dudiet abf wedi cael modd i fyw (ffig.), wedi'i blesio/phlesio; wedi dwlu/ffoli/ mopio, wedi colli’i ben/phen (ffig.)
dudius a. hyfryd, braf, diddan, dymunol; difyr(rus), pleserus; diddorol
duet abf duañ qv. wedi duo; wedi cleisio
dug g. -ed dug
dugez b. -ed duges
du-hont adf hwnt, (draw) acw
duilh g. dyrnaid, swp, sypyn, tusw; ysgub
duilhad g. clwm, dyrnaid, llond dwrn, swp, sypyn, bwnsiaid, bwnshyn; bwndel
un d. ognon rhaffaid/rheffyn o winwns/wniwns/’nionod
Dulenn e. lle Dulyn
du-mañ adf y ffordd hyn/yma, yn y cyffiniau hyn; gartre’, acw, yn ein tŷ ni
eus d.-m. o’r fan hon/yma; o’n tŷ ni
al loaioù n’int ket eus d.-m. nid o’n tŷ ni y mae’r llwyau, nid ein llwyau ni ŷn nhw, nid ni biau’r llwyau
Mari (eus) d.-m. zo klañv mae Mari ni/acw yn dost/sâl
d.-m. (ha) du-hont (y) fan hyn a(’r) fan ’cw/draw, hwnt ac yma; ym mhob man
dunamo g. dynamo
du-se adf acw; gartre’ h.y. yn dy dŷ di / yn eich tŷ chi