Dibabit ul lizherenn

D

d’ talf. < da1 ardd. qv.

d’an holl i bawb; at bawb

d’an noz yn y nos, liw nos

d’an oad a ugent vloaz, d’e/d’hec’h

ugent vloaz ac yntau / hithau yn ugain oed

d’ar c’houlz-se y pryd hynny, (ar) yr adeg honno/hynny

d'ar gêr (tuag) adre’, tua thre’

d’e soñj yn ei dyb/farn/feddwl/olwg e/o

d’e zek vloaz (pan oedd/fydd) yn ddeg oed;ac yntau’n ddeg oed

eus ul lec’h d’ul lec’h all o un lle / o’r naill le i le arall

da1 ardd. i; er mwyn; am; yn (traethiadol)

d. be vad? i / er mwyn beth? i ba ddiben?

d. bell yn bell, ymhell

d. biv eo ar vantell-mañ? pwy biau’r got/gôt yma?

d. biv out, paotrig? bachgen pwy wyt ti, grwt? mab pwy wyt ti, ’machgen i?

d. c’hortoz i aros, i ddisgwyl

d. c’hortoz (ma vo kavet gwelloc’h) am y tro, yn y cyfamser (hyd nes y ceir gwell)

d. c’houde wedyn, wedi hynny, ar ôl hynny

d. gentañ i ddechrau, yn gynta’

d. grediñ eo mae’n debyg, yn ôl pob tebyg

d. greisteiz ganol dydd, am hanner dydd

d.’m i’m

d.’m zud i’m rhieni; i’m teulu

d. noz yn y nos

bep sul d. noz bob nos Sul

disadorn d. noz nos Sadwrn

d. vat o ddifri’, yn wirioneddol, mewn gwirionedd;, ofnadwy/iawn; am byth

c’hoari d. vat chwarae am arian

dont d’ar gêr d. vat dod adre’ am byth

n’int ket lous d. vat ’dŷn nhw ddim yn wirioneddol frwnt/fudr, ’dŷn nhw ddim yn frwnt/fudr ofnadwy/iawn

d. viken/virviken am byth (bythoedd), yn dragywydd/dragwyddol

d. viz Eost ym mis Awst

d. welet/welout yn ôl pob golwg, o ran golwg, yn ôl pryd a gwedd, yn ôl y wedd allanol, i/o edrych arno/arni

d. welet/welout eo warnoc’h mae’n amlwg ar eich wyneb / yn eich gwedd, mae i’w weld yn amlwg arnoch chi

d. ziwezhañ yn ddiwetha’/ola’, i gloi, i dynnu pen ar y mwdwl (ffig.); y (d)diwetha’, yr ola’

d. ziwezhañ o tont en iliz ha da gentañ o vont er maez y (d)diwetha’ / yr ola’ i gyrraedd yr eglwys a’r cynta’/ gynta’ i fynd allan/mas

d. zont gw. dont

bezañ d. ub. bod yn eiddo i rn

bezañ anvet d. rener cael ei benodi’n bennaeth/rheolwr/olygydd

deus d. zañsal! dere/tyrd i ddawnsio!

en em lak(a)et d. evañ/evet wedi mynd i yfed, wedi mynd i afael y ddiod

gouelañ d. ub. wylo/llefain/cr ar ôl rhn, galaru ar ôl rhn

kemer ub. d. bried cymryd rhn yn ŵr (priod) / yn wraig (briod), priodi rhn

kemer ub. d. waz cymryd rhn yn ŵr (priod), priodi rhn

mont d. fall mynd yn ddrwg; dirywio, edwino, gwaethygu

mont d. get/netra diflannu, mynd yn ddim

ar bloavezhioù aet d. get y blynyddoedd a ddiflannodd /aeth heibio

mont d. labourat mynd i weithio

mont d. seizh eur tynnu am saith o’r gloch, bron yn saith o’r gloch; mynd/ymadael am saith o’r gloch

pakañ d. wreg cymryd yn wraig

pa vo deut d. vab-kaer amañ pan fydd wedi dod yma yn fab yng nghyfraith

reiñ d. ub. d. c’houzout rhoi gwybod i rn, hysbysu rhn, dweud wrth rn

tremen a rae d. sod ’roedd pob(o)l yn meddwl taw twpsyn/twpsen oedd e/hi

da2 a. da, dymunol

bezañ d. evit ub. bod yn dda i rn

bezañ d. gant ub. bod yn dda gan rn / (gy)da rhn

me a gav d. ’rwy’ i wrth fy modd (yn), ’rydw i’n mwynhau/hoffi

da3! adf wir! siŵr (iawn/innau)! bid siŵr!

daoust hag-eñ ne deuy ket da gousket amañ? deuy, da! ys gwn i a ddaw i gysgu yma? daw, mae’n siŵr (o ddod)!

ya d.! (ateb cadarnhaol) ie/do/oedd/ oeddwn/bydd/bydda’ (ayyb.) siŵr! siŵr iawn/innau/Dduw!

nann d.! nage wir (Dduw)! o nage!

da4 bf 3 un. pres. myn. mont ar ôl ne a mar

da5 rhage. bl. 2 un. dy; ’th

d. dad ha d. vamm dy dad a’th fam, dy dad a dy fam; dy rieni

d. grediñ a ran ’rwy’n dy gredu

d. hini dy un di

d. hini gozh dy wraig, dy hen fodan, nacw

d. hini kozh dy hen foi, dy ŵr

d. re dy rai di; dy deulu

diwar d. benn amdanat ti

pa vo deut d. vab-kaer amañ pan fydd dy fab yng nghyfraith wedi dod yma

dabon g. -où clwt, patshyn (ar laf.)

daboniñ be. dodi/rhoi/gwnïo clwt/ patshyn (ar), cyweirio/cweiro

dabo(r)d adf maes o law, cyn bo hir, cyn pen dim, yn y fan/man, chwap, toc, yn union; gynnau fach

dabo(r)d ma cys. man y, gynted ag y

dachoù! ebych. shŵ!

da-dal ardd. o flaen; gyferbyn â

da-douez ardd. i blith/fysg/ganol

dae1 bf 3 un. amherff. myn. mont ar ôl ne a mar âi/elai

dae2 g. -où her

daeañ be. herio, pryfoc(i)o, poeni, pallu gadael/rhoi llonydd (i berson)

dael b. -où dadl, anghydfod, ffrae, cynnen, cweryl; cyfarfod, cynulliad

daelañ be.dadlau

daeloù/daeroù torf. -aouenn b. dagrau ll. deigryn

diredek a rae an d. eus he daoulagad / war he divjod ’roedd y dagrau’n llifo o’i llygaid / i lawr ei hwyneb

leun a zaeloù/zaeroù yn llawn dagrau, yn ddagrau i gyd, a’r dagrau’n llifo, yn foddfa o ddagrau

daer1 g. -où/daeloù deigryn

daer2 torf. -enn b. dagrau ll. deigryn

daeraouiñ be. wylo (dagrau), llefain (dŵr y glaw), crio

gaz d. nwy dagrau

daere g. trai, distyll

en e zaere edo ar mor ’roedd y môr/ llanw ar drai/ddistyll

e-pad an d. yn ei fan isa’/isela’ (am y môr/llanw)

daerenn b. daer deigryn gw. daeloù/daeroù

dafar g. - digonedd o ddefnydd/ ddeunydd, offer (angenrheidiol), cyfarpar

d. brezel arfau rhyfel

d. jubenniñ cyfarpar/offer cyfieithu

da-gaout ardd. (tuag) at

da-geñver ardd. (tuag) at, ar gyfer, erbyn; adeg

d.-g. ar vakañsoù ar gyfer y gwyliau; adeg y gwyliau

da-gichen ardd. hyd at, ar/i bwys, i/wrth och(o)r/ ymyl

deus d.-g. da vamm dere ar bwys dy fam, tyrd i och(o)r dy fam

deus d’am c’hichen dere ar fy mhwys, tyrd i’m hoch(o)r i / wrth f’ymyl i

da-heul. adf wedyn; yn dilyn, dilynol

da-heul ardd. ar ôl, yn dilyn (amser ac achos), o achos

dahlia g. dahlia

Dahud epb. merch y brenin Gralon yn chwedl ‘Ker-Iz’ (‘Cantre’r Gwaelod’ Llydaw)

dak adf chwap, ar unwaith, yn syth

dal! ebych. a bf 2 un. gorch. delc’her/ derc'hel qv. felly! dal! cymer! dyma (i) ti! hwde!

dalc’h1 a. wedi’i (d)dal(a), wedi’i fachu/ bachu, yn sownd

dalc'h2 g. -ioù dal, daliad; gafael, sylwedd, swmp; dylanwad; meddiant; awdurdod; cadernid; ymarweddiad, ymddygiad; anhawster, problem

an d. a ranke chom atav gantañ ’roedd e’n gorfod bod yn ben / yn geffyl blaen bob amser, ei air e oedd yn ddeddf yn wastad

an danvez-se n’en deus d. ebet ’does dim gafael/swmp o gwb(w)l yn y defnydd yna

aze emañ an d.! dyna'r drwg/ gwaetha’/anhawster/broblem! (yn y) fan’na mae’r glo mân! (ffig.)

e d. ub. ym meddiant rhn, yn eiddo i rn; o dan fawd/bawen rhn, yng ngafael rhn; o dan awdurdod/ddylanwad rhn; ar drugaredd rhn

em d. yn fy meddiant i, yn eiddo i fi/ mi; yn fy ngafael; yn fy ngofal; o dan f’awdurdod i

dindan/edan d. ub. o dan fawd/bawen rhn, yng ngafael rhn; o dan awdurdod rhn, yn atebol i rn; ar drugaredd rhn

n’emañ ket dindan d. den/hini ebet ’dyw e ddim yn atebol i neb

kaout un d. en e c’her/gomz bod â nam / bod ag aflwydd ar ei leferydd

n’emañ ket an dra-se en hon d. ken nid ni sy’n gyfrifol am hynny bellach, nid ein cyfrifoldeb ni yw hynny mwyach

n’eus d. ebet ennañ ’does dim dal yn y byd / o gwb(w)l arno, mae’n dd-ddal/ chwit-chwat/anwadal/ annibynadwy/ fympwyol/oriog; mae’n ddiafael/ ddisylwedd, ’does dim gafael/swmp ynddo fe (am ddefnydd)

d-ouzh-d. yn ffinio / yn cyffwrdd (â’i gilydd), och(o)r yn och(o)r, yn och(o)r/ ymyl ei gilydd

dalc'h3 bf.. 2 un gorch. delc'her/ derc’hel qv.

d. da droad er par! d. da grog! d. krog! d. mat! dal dy afael! dal dy dir!

dalc’h- bôn delc'her/derc’hel qv

dalc’her1 g. -iendaliwr; perchen

d. a-dreñv (llysenw) diogyn, pwdryn

dalc’herien tad bedydd a mam fedydd

dalc’her2 g. -où cynhwysydd

dalc'het abf delc'her/derc’hel qv.

d. e vez an Eisteddfod Etrevroadel e Llangollen bep bloaz cynhelir yr Eisteddfod Ryngwladol yn Llangollen bob blwyddyn

d. eo mae wedi’i barlysu/pharlysu; mae’n gaeth; mae’n brysur/fisi

d. (a zle) eo dre-holl mae dros ei ben/ phen a’i glustiau/chlustiau mewn dyled, mae arno/arni ddyledion ym mhobman

d. eo da vale, d. eo en e gerzhet/ zivhar mae’n cael gwaith cerdded, mae’n cael trafferth i gerdded, mae’n cael trafferth â’i goesau, mae’n ei chael hi’n anodd cerdded

d. eo en e gomz/c’her mae atal dweud arno, mae nam ar ei leferydd

d. eo gant ar remm mae’n dwmpyn/ dalp o’r gwynegon, mae’n wynegon i gyd, mae’n dioddef yn arw o’r cryd cymalau/cricymalau (ar laf.)

d. gant e labour yn gaeth i’w waith, yn (rhy) brysur, â gormod(d) o waith, â gormod(d) ar ei blat (ffig.)

ar c’helenner en doa d. war ar poent-se ’roedd yr athro wedi pwysleisio/tanlinellu’r pwynt hwnnw

bezañ d. da ober udb. bod â rheidrwydd arno/arni i wneud rhth

bezañ d. en e wele bod yn gaeth i’w wely

e Breizh e vo d. ar C’hendalc’h Keltiek ar bloaz a zeu yn Llydaw y cynhelir y Gyngres Geltaidd y flwyddyn nesa’

e gambr dezhañ a zo d. mat mae’i stafell (yn cael ei chadw) yn gymen

he c’hambr dezhi a zo d. fall mae’i hystafell hi’n anniben / yn llawn annibendod / yn sang-di-fang

raganvioù d. rhagenwau dibynnol

dalc'hmat adf bob amser, drwy’r amser, byth a beunydd/hefyd, yn dragwyddol, yn wastad; o hyd, rownd y ril (ar laf.)

d. ar re sotañ a c’hlabous ar muiañ (eus an dra-mañ eus an dra-hont hep gouzout petra a lavaront) mwya’u twrw llestri gweigion, hir ei dafod : byr ei wybod; po callaf y dyn anamlaf ei eiriau

labourat a ra d. mae’n para/dal i weithio, mae’n gweithio o hyd

ur wech n’eo ket d. un wennol ni wna wanwyn

war he buhez e vez d. mae yn ei phen hi byth a beunydd (am un gormesol), bydd yn gwneud bywyd yn boen iddi o hyd / byth a beunydd, mae â’i fys/bys yn ei llygad yn dragwyddol (ffig.)

dalc’hus a. (am bethau) bythol, parhaol, sy’n para am byth, diddarfod, tragwyddol; (am bob(o)l) dyfal-barhaus, diollwng gafael, di-ildio, di-syfl, cadarn; cyndyn, penderfynol

dalc’husted b. dyfalbarhad; dygnwch, dalifyndrwydd

gant d. yn ddyfalbarhaus; yn ddygn, yn ddiollwng gafael

dale g. -où oedi, oediad

an horolaj-mañ a dap pemp munut d. bemdez mae’r cloc hwn/ hyn/’ma yn arafu/colli pum munud/muned y dydd

goude d. e ranker bale wedi gorffwys/ gŵyl : gwaith

hep d., hep ket a zale heb oedi (dim), yn ddi-oed, ar unwaith, yn union, yn syth, chwap

hep re a zale heb ormod(d) o oedi, heb oedi gormod(d) / fawr (ddim); cyn pen fawr o dro

ne vo tamm d. ebet ’fydd dim oedi o gwb(w)l, ’fydd dim gofyn/gwaith/rhaid aros (i ddisgwyl) o gwb(w)l

ober d. da ub. llesteirio rhn, cadw rhn, dal rhn yn ôl

pemp munut d. ho po bydd yn rhaid i chi oedi/aros/ddisgwyl am bum munud

d.-kastiz dedfryd ohiriedig

daleañ be. oedi, llusgo traed, pencawna, tin-droi, sefyll(i)an, loetran; gohirio; cadw, dal(a) yn ôl, llesteirio; colli/ bradu/gwastraffu amser

d. da ober udb. bod yn hir cyn gwneud rhth, aros yn hir i wneud rhth, oedi cyn gwneud rhth, peidio â rhuthro i wneud rhth; gohirio gwneud rhth

ar c’hentañ ar gwellañ - na zale ket d’ober da dra! gorau po gynta’! nawr yw’r amser! heddi ’ piau hi nid (y)fory! na ad tan (y)fory yr hyn a elli ei wneud heddi’!

hennezh ne zaleo ket da vervel mae e ar ben, mae (hi) ar ben arno, ’fydd e fawr o dro (cyn cau’i lygaid), ’phariff e ddim llawer eto/mwy, mae’n dod/ tynnu i ben (ei rawd/dalar)

daleet abf daleañ qv.

d. ’oan bet fe ges/gefais i fy nghadw/ rhwystro

dalif1 a. ôl-anedig, wedi’i (g)eni arôl marw’r tad; wedi’i gyhoeddi ar ôl marw’r awdur (am lyf(y),erthyglr)

dalif2 g. ôl-anedig, plentyn wedi’i eni ar ôl marw’i dad

dall1 a. dall, tywyll (ei (g)olwg); pengaead, pengoll (am heol); hurt, syfrdan, syn; di-awch, heb awch, di-fin, heb fin

d. a spered anneallus, araf (yn feddyliol)

d. eo ar gontell ’does dim awch/min ar y gyllell

d. ha mezv gant al labour wedi’i (l)lethu gan waith, a’i ben / a’i phen yn troi gan faich o waith

c’hoari mouchig d. chwarae mwgwd y dall / mam-gu ddall / mwgwd yr ieir

pa ec’h erruo an arme d. er gêr pan fydd yr Wyddfa i gyd yn gaws, pan ddaw ’Dolig yn yr haf, pan fydd y moch yn hedfan

un hent d. ffordd/heol bengaead/ bengoll, heol hosan

ar re zall y deillion

d.-mik/-mouek/-pik/-poch/-put hollol/cwb(w)l ddall, dall bost, mor ddall â’r nos/wadd/wal

dall2 adf yn ddall/dywyll

bezañ skoet d. cael ei daro/tharo’n ddall

ha pa vefen lakaet d.! ra vin d.! pe e vin d.! ar fy marw! fo(d)lon marw! (ar laf.) tasai Duw yn fy nharo i’n farw yn y fan! ’tawn i’n marw’n y fan! ’tawn i’n ateb y Farn! ’dawn i byth o’r fan!; dros fy nghrogi! i achub fy mywyd! am ffortiwn! am arian yn y byd!

un noz du d. noson dywyll fel y fagddu / fel bola buwch (ddu)

dall3 g. (dyn) dall

skeiñ evel un d. bwrw/curo/cledro/ ergydio/taro fel dyn dall (heb daro’r nod)

dallañ be. dallu; hudo, denu, mynd â bryd; colli awch/min

d. a ra ar gontell-mañ mae’r gyllell hon yn colli’i hawch/min

me n’eo ket an arc’hant a zall ac’hanon nid arian sy’n mynd â’m bryd i, nid ar arian y mae fy mryd, ’dyw arian yn golygu dim i fi/mi

dallentez b. dallineb; diffyg gweld

dallet abf dallañ qv. wedi’i (d)dallu; wedi colli’i (h)awch/fin/min

dallus a. llachar, digon i ddallu rhn, sy’n dallu

daltonad g. daltonidi un/person dall i liw

daltonegezh b. dallineb lliw

dam1 adf (o flaen a., adf, ardd.,be.) bron (iawn), ymron

d. memes oad edont ’roedden nhw bron (iawn) yr un oed(ran)

dam2 b. -ed, -où (hen ystyr) boneddiges; brenhines (ar gardiau chwarae)

dam3 ebych. i bwysleisio siŵr ddigon/ iawn/innau/ Dduw!

ya, d.! ie, siŵr ddigon/iawn/innau/ Dduw! wrth gwrs!

dam- rhagdd. (o flaen a., be. neu e.) lled, hanner, cetyn, gweddol; â gwawr, ag arlliw

damaik adf maes o law, cyn bo hir, yn y fan, chwap, toc; gynnau fach

damani g. -où tiriogaeth; arglwyddiaeth, teyrnas; awdurdod, gallu

e d. ub. o dan awdurdod rhn, yng ngwasanaeth rhn

damant g. gofal, sylw; trafferth, anhawster; poen, pryder, blinder; tosturi, trueni, trugaredd

d. he deus d’he bugale mae’n gofalu am ei phlant, mae’n ofalus/garcus o’i phlant, mae hi’n edrych ar ôl ei phlant

d. en deus d’e wenneien mae e’n edrych ar ôl pob ceiniog/dimai, mae’n edrych yn llygad y geiniog, mae’n garcus â’i/o’i arian, mae’n ddarbodus iawn, mae’n byw’n gynnil

kaout d. da vale cael anhawster/ trafferth i gerdded, cael gwaith cerdded

kemer d. gant ub./udb. edrych ar ôl rhn/rhth, gofalu am rn/rth, carco rhn/rhth

kemer d. gantañ e-unan edrych ar ôl ei hun(an), gofalu amdano’i hun(an), carco’i hunan

n’en deus/neus d. ebet d’e gorf ’dyw e’n gofalu dim am ei iechyd, ’dyw e’n carco dim o’i hunan, mae’n esgeuluso ei hun(an)/iechyd

n’en deus/neus d. gant ar re all ’dyw e’n blino/poeni/prisio dim am neb arall / am y lleill, mae’n gwb(w)l ddi-hid o eraill / o’r lleill, ’does ganddo ddim consýrn am eraill

damantiñ da be. gofalu am, edrych ar ôl, carco, bod yn ofalus/garcus o; arbed, tolio; petruso; bod yn edifar/flin

d. a ra d’e zispignoù mae’n byw’n gynnil/ddarbodus, mae’n ofalus/garcus â’i/o’i arian

ober implij eus un den hep d. dezhañ cymryd rhn yn ganiataol

en em zamantiñ bod yn edifar/flin, ’difaru

ne dalv ket en em zamantiñ ’does dim diben ’difaru, ’dyw hi naws gwell / ’dyw hi ddim gwerth bod yn flin; rhy hwyr ’difaru wedi llosgi’r tŷ, rhy hwyr cau drws y stab(a)l wedi i’r ceffyl ddianc, rhy hwyr codi pais wedi piso, cyn i’r defaid fynd allan o’r gorlan mae cau

damantus a. gofalus, gwyliadwrus carcus; meddylgar, ystyriol; darbodus, cynnil; gresynus

bezañ d. d’e arc’hant edrych yn llygad y geiniog, byw’n gynnil, bod yn ddarbodus, gofalu am bob ceiniog/ dimai, bod yn ofalus/garcus â’i/o’i arian

bezañ d. d’e yec’hed bod yn ofalus/ garcus o’i iechyd, gofalu am ei iechyd, edrych ar ôl ei hun(an), carco’i hunan

damas g. damasg

damblaen a. gweddol/lled wastad

dambrest : dambrest goude adf chwap wedyn, yn union/syth wedyn

dambrez g. dynwarediad

dambrezer g. -ien dynwaredwr

dambreziñ be. dynwared; llên-ladrata

damc’hell a. â gwawr frown, ag arlliw o frown

damc’hlas a. â gwawr las, ag arlliw o las

damc’hoant g. hanner chwant/awydd

damc’holoet abf amheus (am wrthrych), wedi’i (l)led orchuddio

damc’houde adf chwap iawn wedyn, bron yn syth/union wedyn, cyn pen dim, cyn pen fawr o dro

damc'houllo a. hanner gwag, lled wag

damdost adf yn ymyl, ar bwys, gerllaw, yn (lled) agos; bron iawn, o fewn ychydig

d. biskoazh braidd byth, bron iawn byth

d. echu bron ar ben, yn dod/dirwyn i ben, ar fin gorffen, yn tynnu tua’r terfyn, bron â chwpla/dibennu/gorffen; ar fin cael ei (g)orffen, bron iawn â bod wedi’i (d)dibennu, bron â chael ei gwpla/chwpla, o fewn ychydig i gael ei (g)orffen

damdost da rhagdd. yn lled agos i, o fewn dim/ychydig i

d. da hanternoz bron iawn yn ganol nos, yn tynnu am hanner nos

d. da’n aod emañ e di mae ei dŷ yn lled agos i lan y môr, ’dyw ei dŷ ddim yn bell o’r traeth

damer g. -où bwrdd draffts

damesaat/damesañ be. dofi

damez b. -ed, damizidi brenhines (mewn gêm o gardiau); merch faldodus/ fursennaidd, ladi (yn ddirmygus)

honnezh zo un d.! mae hi/honna’n (dipyn o) fadam/ladi (yn ei thyb ei hun(an)), mae hi’n llawn clemau/seans, mae’n un faldodus, mae’n faldod/ glemau i gyd

damglevet/damglevout be. hanner/cetyn clywed, lled glywed

damgloz a. hanner cau/caeëdig, lled agored, cilagored

damgouskiñ be. hanner cysgu, lled gysgu, pendwmp(i)an, hepian cysgu, bod rhwng cwsg a dihun / rhwng cwsg ac effro

damguzhet abf wedi'i (l)led guddio, bron o’r golwg

damheñvel (ouzh) a. lled debyg (i), tebyg ei (g)wala (i)

damniveriñ be. bras gyfri’

damoad g. -où/damoajoù bron yr un oed(ran), yr un oed(ran) - mwy neu lai

d./damoajoù din/ganin bron yr un oed(ran) â fi/mi, bron yn gyfoed â fi/mi, yr un oed(ran) â fi/mi - mwy neu lai, tua’r un oed(ran) â fi/mi

damsell g. -où cip(olwg), golwg frysiog, brasolwg

damsellet/damsellout be. bwrw cip(olwg) / golwg frysiog / brasolwg

damserriñ be. hanner cau, lled gau

damskeud g. amlinelliad; gwyll, cysgod, rhith; cip(olwg)

damvarv a. hanner marw, lled farw

damvelen a. melynaidd, â gwawr felen, ag arlliw o felyn (arno/arni)

damvenegiñ be. lled fynegi, lled gyfeirio at, hanner crybwyll, braidd gyffwrdd â

damvent : en d. gant ub. adf mwy neu lai yr un faint â rhn, bron iawn yr un faint â rhn, o fewn dim i fod yr un faint â rhn, tua’r un faint â rhn

damvezv a. hanner meddw, lled feddw

damwelet/damwelout be. hanner/cetyn gweld, lled weld

damwenn a. â gwawr wen, ag arlliw o wyn

damwer a. â gwawr werdd, ag arlliw o wyrdd

damzigeriñ be. cilagor, lled agor

d. an nor agor cil y drws

damzigor a. cilagored, hanner/lled agored

damziorroet abf lled-ddatblygedig

damziskouez be hanner/cetyn dangos, lled ddangos, rhoi cip bach

damzu a. â gwawr ddu, ag arlliw o ddu

dan1 ardd. gw. dindan

dan2 bf 1 un. pres. myn. mont ar ôl mar a ne

Dan g. -ed, Danad g. Daniz brodor/gŵr o Ddenmarc

daneg g. Daneg

danevell b.-où adroddiad; stori (fer); hanes(yn)

d. oberezh adroddiad o weithgaredd

poell an d. rhediad yr hanes, llinyn y stori

danevellañ be. adrodd, dweud; dynwared

daneveller g. -ien cyfarwydd, adroddwr (storïau), storïwr

danevellskrid b. -où adroddiad (ysgrifenedig neu argraffedig)

Daniel/Deniel epg. Daniel/Deiniol

D. mil micher Sioni pob gwaith

dañjer g. -ioù perygl, dansier (ar laf.)

d. ebet dim peryg(l) o gwb(w)l, cwb(w)l ddiogel

e(n) d. mewn perygl; yn y fantol (ffig.)

dañjerus a. peryglus, dansierus (ar laf.)

Danmark b. Denmarc

dañs g. -où dawns (darn o gelfyddyd – nid cyfarfod i gyd-ddawnsio gw. bal)

dañsal be. dawnsio

n’eo ket a-walc’h d. - ret eo paeañ ar soner diwedd y gân yw’r geiniog

dañser g. -ien dawnsiwr

dañserez b. -ed dawnswraig

dant g. dent dant

d. a-raok dant blaen

d. kleuz dant â thwll ynddo

un d. fall a zo o c’hoari ganin mae dant drwg yn fy mhoeni

un d. laosk dant rydd, dant sy’n siglo

d.-genver cloch iâ/rew

d.-korn/-lagad dant llygad/gofid/ helbul

d.-laezh dant cynta’/sugno/babi

d.-malañ cilddant, dant malu

dantañ be. deintio; cnoi; llosgi, deifio, cydio (am fwyd yn cael ei ddigoni/ ferwi)

dantek a. danheddog

dantelez g. -ioù les

dantelezenn b. darn/tamaid o les, rhuban les

dantelezet abf wedi’i harddu â les, a les arno/arni, ag ymyl o les

danter g. -ioù ffedog, piner, brat

dantet abf < dantañ qv. wedi’i gnoi/chnoi; (am fwyd) wedi cydio (yng ngwaelod sosban), wedi llosgi

bezañ bet d. bod wedi’i gnoi/chnoi, bod wedi cael cnoad; bod wedi’i losgi

blaz an d. zo gantañ mae blas llosg arno

dañvad g. deñved dafad; (ffig.) asyn (ffig.), twpsyn; gŵr yn cael ei dwyllo gan ei wraig; cwmwl bach gwyn

d. kailharet peurvuiañ - ouzh ar re all ’glask em frotañ un ddafad glafychus andwya ddiadell gyfan, afal pwd(w)r a ddryga’i gyfeillion, un (dyn) drwg a lygra gant, un llysieuyn diflas ddifwyna’r holl botes

grit ho tañvad hag e viot/v(i)oc’h kignet/touzet a wnelo’i hun yn oen a lyncir gan y blaidd; rhaid i’r sawl a wnaeth y cawl ei yfed, rhaid i’r sawl a wnaeth y gwely gysgu ynddo

ober e zañvad ymgreinio (gerbron), cowtowio (i); cysgu ci bwtsiwr

hennezh zo un d.! mae e’n gymeriad / fachan budur (ar laf.) / yn fachan drwy’r pil (ar laf.)!

un d. dianket dafad goll(edig)

dañvadez b. -ed mamog, dafad

hounnezh zo un d.! (ffig.) mae honna’n gymeriad!

danvez g. -ioù defnydd, deunydd; darpar; cyfoeth, eiddo, modd; cynnwys; cynhwysion; sylwedd; maes (llafur), pwnc, testun; cyfreidiau, pethau angenrheidiol, hanfodion; rhinweddau, rhagoriaethau, priodoleddau da

d. a deu/zeu da heul sgil-gynnyrch, is-gynnyrch

d. al levr cynnwys y llyfr

al levr-se zo d. ennañ mae’r llyfr yna yn un sylweddol/swmpus/cyfoethog, mae defnydd/sylwedd/swmp yn y llyfr yna

d. en deus mae e’n gyfoethog/gefnog/ ariannog, mae digon o fodd gydag e, ’dyw e ddim yn llwm/dlawd

d. e wreg / e bried ei ddarpar wraig/ briod, ei ddyweddi (b.)

d. he gwaz / he fried ei darpar ŵr/ briod, ei dyweddi (g.)

d. kannad darpar aelod seneddol

d. kelenner/mestr-skol darpar/cyw athro

d. ur c’helenner zo ennañ mae wedi’i gynysgaeddu/(y)stofi i fod yn athro, mae defnydd/dawn athro ynddo d. krai defnydd crai

d. lezenn mesur (seneddol)

d. studi maes astudiaeth/myfyrdod/ llafur

d. tarzh ffrwydryn/ffrwydron

d. va/ma mab-kaer fy narpar mab yng nghyfraith

d. va zad-kaer fy narpar dad yng nghyfraith

barrek/gouest eo war an d. mae’n alluog/wybodus yn y maes/pwnc, mae ganddo gymwysterau yn y maes/pwnc

bezañ d. ur sell ennañ/enni bod yn werth / yn siew ei (g)weld

diskouezet en deus peseurt d. a oa ennañ dangosodd siwd un oedd e, dangosodd beth allai ei wneud, dangosodd (hyd a lled) ei allu/ gyraeddiadau

hennezh zo an desketañ / ar gouiziekañ war ar seurt d. fe yw’r awdurdod/arbenigwr (penna’)ar y maes/pwnc yna

n’eus d. ebet ennañ ’does dim byd/ swmp/sylwedd ynddo fe; ’does dim dal o gwb(w)l arno fe

un d. den un ar ei dyfiant/ brifiant, llanc/ llencyn

ur mailh/mestr eo war e zanvez mae’n feistr/awdurdod ar ei faes/bwnc

danvezioù defnyddiau; eiddo

danvezel a. materol

danzeet abf danzen qv.

bezañ d. bod wedi paratoi, bod ar fin

danzen be. paratoi , ymbaratoi

danzouar a. tanddaearol

dao1! ebych. ymlaen!

d. dezhi! bant/ymlaen â hi/ni/chi! ymlaen â'r gwaith! bant â'r cart! clatsia/clatsiwn/clatsiwch bant!

dao2 ’ta! ebych. gatsh!

dao3 a. gw. dav

daoñ-daoñ-daoñ! adf. ding-dong! ding-dong!

daonet abf daoniñ qv. melltigedig

d. e vi! fe ei di (ar dy ben) i uffern! ’rwyt ti’n tynnu barn am dy ben!

d. ’vin! ar f’enaid/f’encos i!

hir-d melltigedig/cythreulig/coblyn o hir, hir dychrynllyd/ofnadwy/drybeilig

un den vil-d. dyn melltigedig o gas

un didalvez-d. un melltigedig o ddiwerth, diogyn/pwdryn melltigedig, un da i ddim o gwb(w)l, llipryn cwb(w)l/hollol ddi-ddim

daonidigezh b. -ioù damnedigaeth, colledigaeth

daoniñ be. melltithio, damnio, collfarnu, condemnio, diawl(i)o

daou rhif. g. dau; ail (dyddiad)

d. benn he deus pep bazh mae dwy och(o)r i bob dalen/ceiniog/stori

d. du dwy och(o)r; daufiniog; dauwynebog

un den d. du un dauwynebog; rhagrithiwr

ur gontell d. du cyllell ddaufiniog; (ffig.) un dauwynebog, rhagrithiwr

d. ha daou-ugent dau a deugain

d. warn-ugent dau ar hugain;ail ar hugain

d. zevezh warn-ugent dau ddiwrnod ar hugain, dau ar hugain o ddiwrnodau, dau ddeg dau o ddiwrnodau

d. lur ha tregont deuddeg punt ar hugain, deuddeg ar hugain o bunnoedd, tri deg (a) dwy o bunnoedd

d. yaouank dau ifanc/ieuanc

an d. yaouank y pâr ifanc (newydd briodi)

an d. a viz Genver yr ail o fis Ionawr

an d. warn-ugent a viz Mezheven yr ail ar hugain o fis Mehefin

d’an d. a viz Meurzh (ar) yr ail o fis Mawrth

etre d. rhwng dau; yn y cyfamser

bezañ etre d. bod yn ganolig, heb fod yn iach nac yn sâl/dost, heb fod yn dda iawn nac yn wael iawn

bezañ etre an d. bod/cloffi rhwng dau feddwl; bod mewn cyfyng-gyngor, petruso

ho taou eich dau, y ddau ohonoch

hon d. ein dau, y ddau ohonom

o d. ill dau, y ddau ohonynt / ohonyn nhw

ober d. eus udb. torri rhth yn ddau (hanner/ddarn) / yn ddwy (ran)

pa erru ur c’holl en ti ec’h erru d. pe dri ’does dim dau heb dri

un anv d. (gram.) enw deuol

unan a zaou un o ddau

ur gwele d. gwely dwb(w)l

ur stumm d. (gram.) ffurf ddeuol

d.-ha-d., a-zaouioù bob yn ddau, bob yn bâr, yn ddeuoedd/barau

d.-ugent deugain

daouarn d. dorn dwylo; cyrn (aradr)

azezet e oa - e zaouarn gantañ war e zaoulin ’roedd yn eistedd - ei ddwylo ar ei benliniau

bevañ diwar-bouez e zaouarn ennill ei fara (a chaws) / ei fywoliaeth drwy weithio â’i ddwylo

bezañ etre d. ub. bod yn nwylo rhn, bod ar drugaredd rhn

daouarzorn d. arzorn g. arddyrnau ll. arddwrn

daouask g. -où dyfynnod

daouaskoù dyfynodau

daoubennañ be. plygu, dodi/rhoi’n ddwb(w)l, gosod yn haenau; crymu, gwarro, gwargrymu, crwmpo; cymhlethu, drysu, hurt(i)o

daoubennek a. (â) dau ben; dwb(w)l

daoubennet abf daoubennañ qv.

bezañ d. bod/cloffi rhwng dau feddwl, bod mewn penbleth / mewn cyfyng gyngor

daoubik g. -où colon

daoubleg g. -où deublyg, plyg

en e zaoublegoù (am berson) yn ddau ddwb(w)l (a phlet), yn ei blyg/gwman

daoublegañ be. plygu’n ddau; plygu’n ddau ddwb(w)l (a phlet); plygu’n isel

daouboent g. -où didolnod

daoudortet a. dau ddwb(w)l (a phlet), gwargrwm, cefngrwm, yn ei gwman/chwman

daoudroad d. troad traed, deutroed

daoudroadek a. deutroed, â dwy/dau droed

daoudu a. dwyochrog; dauwynebog, rhagrithiol

daoufarzh g. dwy ran o dair

daougement g. dwywaith gymaint

daougementiñ be. dyblu

daougornek a. â dau gorn, deucorn

daougrommañ be.bod yn / plygu’n ddau ddwb(w)l (a phlet), crwmpo, cwmanu, gwarro, gwargrymu

daougrommet abf daougrommañ qv. yn ddau ddwb(w)l (a phlet), yn crwmpo/ cwmanu, yn wargrwm/gefngrwm

daouhanter a. hanner a hanner, cymysg

kemmesket d. wedi’u cymysgu hanner a hanner

daouhanteriñ be. torri/rhannu’n ddau (hanner), rhannu’n ddwy (ran); mynd hanner a hanner, rhannu’r draul/gost

daouhualet abf daouhualiñ qv.

skrivet ’oa bet Treid D. gant Kate Roberts (y)sgrifennwyd Traed Mewn Cyffion gan Kate Roberts

daouhualiñ be. llyffetheirio ddwywaith, dwb(w)l gadwyno, rhoi’n ddiogel mewn cyffion

daouilin d. ilin penelinau ll. penelin

daouilinañ be. penelino, pwyso ar ei benelinau/phenelinau

daoulagad d. lagad llygaid ll. llygad; golwg; golygon

daoulagad ar Werc’hez (bot.) n’ad fi’n angof

aet izel/fall e zaoulagad (mae) ei lygaid/olwg wedi mynd yn ddrwg / wedi dirywio

beuzet he d., leun-zour he d., an dour en he d. a’i llygaid yn llawn, a dagrau yn llanw’i llygaid, yn ddagreuol

fall-du eo ma/va d. (ouzhin) mae fy llygaid/ngolwg yn ddrwg iawn

n’eo ket gwall lemm ma/va d. ken ’dyw fy llygaid/ngolwg ddim yn rhy dda nawr/bellach

n’eus ket riv d’e zoulagad! n’emañ ket e zaoulagad en e c’hodelloù! ’does dim yn bod ar ei lygaid/olwg! ’dyw e ddim yn ddall! mae’n gweld y cwb(w)l!

sellout a rae e don va/ma d. edrychai i fyw fy llygaid

d.-ar-Werc’hez (bot.) glas y gors, blodau gleision, caru’n ofer, n’ad fi’n angof, cwlwm cariad cywir

daoulamm: d'an d. adf ar garlam, ar frys

d'an d. ruz ar garlam gwyllt

ur rummad kentelioù d’an d. cwrs carlam

daoulin d. glin g. deulin d., pen(g)liniau ll. pen(g)lin

war (benn) he d. ar ei phen(g)liniau, ar ei phennau gliniau, ar ei deulin

daoulinañ be. pen(g)linio

daoust? adf ’sgwn i? tybed? ’rwy’n dyfalu

d. da belec’h? ’sgwn i / tybed i ble? / ’rwy’n dyfalu i ble

d. pegoulz? ’sgwn i / tybed pryd? / ’rwy’n dyfalu pryd

d. perak? ’sgwn i / tybed pam? / ’rwy’n dyfalu pam

d. piv? ’sgwn i / tybed pwy? / ’rwy’n dyfalu pwy

daoust da ardd. er, er gwaetha’, serch

d. da bep hini ha da bep tra er gwaetha’ pawb a phopeth

d. da se er/serch hynny

daoust ha...? gof. a...? (y)sgwn i a...? tybed a...?

daoust ma cys. er, serch

d. ma oa klañv er/serch ei fod (e) / ei bod (hi) yn dost/sâl

daoust pe zaoust adf bid a fo am hynny, boed hynny fel y bo, beth/sut bynnag am hynny, (gan) ta beth (am hynny)

daouufern d. ufern qv. migyrnau/ pigyrnau ll. migwrn/pigwrn, fferau ll. ffêr

daou-ugent rhif. deugain, pedwar deg

daou-ugentvet trefn. deugeinfed

daouvet trefn. ail

daouviziek a. deufisol, bob dau fis

daouvloaziek a. bob dwy flynedd

daouzek rhif. deuddeg

d. ha pevar-ugent deuddeg a phedwar ugain, naw deg a dau/dwy

daouzekvet trefn. deuddegfed

dar b. -ioù fflag(en) (lawr), carreg llawr tŷ, llechfaen; bosh, sinc

toull-d. twll mewn clawdd i waredu’r dŵr

darbar g.-où cymorth, cynhorthwy; trafferth, helbul, helynt, gwaith

darbaroù paratoadau

darbarer g. -ien cynorthwywr, labrwr, prentis

darbaret abf darbar(iñ) qv.

d. e oa gant e soñjoù ’roedd wedi ymgolli yn ei feddyliau

bezañ d. gant udb. blino/gofidio/ poeni/pryderu am rth, bod â chonsýrn am rth, cael ei fenu/menu gan rth

n’omp ket d. gant ar glaw ’dyw’r glaw yn menu dim arnon ni, ’dŷn ni ddim yn blino/gofidio/poeni/pryderu am y glaw

darbariñ (da) be. cynorthwyo, bod o gymorth (i), rhoi cymorth (i), bod yn brentis (i), labro (i); llwytho; cyflenwi ffordd/modd i gludo nwyddau; achosi/ creu/peri trafferth/helbul/ helynt/gwaith (i)

darbet adf ar fin, bron

d. oa bet dezhañ/dezhi beuziñ bu(odd) e/hi bron (â) boddi, bu ond y dim iddo/iddi foddi, bu agos iddo/iddi foddi

darbod g. -où padell ffrïo fach, ffrympan fach; sosban neu lest(e)r wedi’i niweidio; fars* wedi’i wneud mewn sosban

darc’haouiñ/darc’heiñ be. taflu/tawlu, lluchio; cau’n glep; estyn/rhoi ergyd/ dyrnod/pelten/posen, clatsio, curo, dyrnodio

d. an nor rust cau’r drws yn glep

d. gant ub. ergydio/clatsio/ffusto/ lardo rhn

d. un taol gant/war ub. bwrw/taro rhn

d. un taol ouzh/war udb. bwrw/taro rhth

d. ur skouarnad gantañ/ganti estyn/rhoi bonclust/clusten/cernod iddo/iddi

dardoup g. -ed brodor o ardal Kastell-Nevez-ar-Faou

dardoupez(enn) b. -ed gwraig/merch o ardal Kastell-Nevez; penwisg ardal Kastell-Nevez

dare1 a. gw. darev

dare2: adf. o gwb(w)l

n'ou(zo)n dare 'wn i ddim o gwb(w)l, ’does ’da fi ddim amcan/amgyffred/ llefeleth/clem/syniad, ’does gen i affliw o syniad, ’does gen i ddim obadïa (ar laf.)

dared1 g. -où dart

dared2 torf. -enn b. lluched, golau, mellt (heb dyrfau/drwstau)

tremen evel un daredenn mynd fel saeth/llucheden/mellten / y meil, mynd fel ergyd o wn / fel cath i gythraul

darempred g. -où, daremprejoù cyfathrach, cysylltiad, ymwneud; mynd-a-dod, trafnidiaeth

bezañ e d. gant ub. ymwneud â rhn, bod mewn cyfathrach/cysylltiad/ cyswllt â rhn

kalz d. zo gant ar c’hirri war an hent-se mae llawer o drafnidiaeth ar y ffordd honno

kaout d. gant an dud cymdeithasu/ cyfathrachu/cymysgu/ ymwneud â phob(o)l, cadw cyswllt â’r bob(o)l

kaout/ober d. gant ur veleganez caru â / canlyn merch benfelen

mont e d. gant ub. cysylltu â rhn, ymgyfathrachu â rhn

evit gouzout hiroc’h : mont e d. gant ub. er burev am wybodaeth bellach cysyllter â rhn yn y swyddfa

n’eus ket kalz a zarempredoù etrezo ’dŷn nhw ddim yn gwneud/ymwneud llawer â’i gilydd, ’does dim llawer o Gymraeg / o ‘siwd-ych-chi?’ rhyngddyn nhw (ar laf.)

ober e zarempred / he d. en ul lec’h bennak mynychu rhyw le arbennig/ neilltuol

ober ma/va zarempred dre ul lec’h bennak gwneud fy ffordd drwy ryw le / ar draws rhyw le

ul lec’h d. cyrchfa(n), cyrchle, lle a fynychir

d.-rev cyfathrach rywiol

ddarempredad g. darempridi, darempreder g. -ien mynychwr

darempredet abf daremprediñ qv.

en abeg ma’z eo ken d. oherwydd ei boblogrwydd/phoblogrwydd, o achos ei fod/bod mor boblogaidd, am fod cynifer yn ei fynychu/mynychu, am fod cynifer yn cyrchu yno (am le; tre; gwlad ayyb.)

ul lec’h ken d. lle mor boblogaidd, lle a fynychir gan gynifer, lle y bydd cynifer yn mynd yno, lle sy’n denu cynifer (o ymwelwyr), cyrchfan i gynifer/dyrfaoedd/dorfeydd/lawer

ur c’horn-bro nebeut d. gant an douristed ardal lle na bydd llawer o ymwelwyr (yn cyrchu iddi) / lle na cheir llawer o dwristiaid

d.-holl gant an douristed yn gyrchfan ymwelwyr/twristiaid, yn boblogaidd gan ymwelwyr, yn llawn (o) ymwelwyr

daremprediñ be. mynychu, cyrchu,; caru (â), canlyn, mynd gyda (caru â); tramwyo, mynd ar hyd-ddi (am ffordd)

d. an templ/iliz mynychu’r capel/ eglwys

d. eistezvodoù eisteddfota, dilyn/ mynychu eisteddfodau

d. tud cymdeithasu (â phob(o)l), cymysgu/ymwneud â phob(o)l

en em zaremprediñ gwneud/ymwneud/cyfeillachu/cyfathrachu â’i gilydd; caru, canlyn (ei gilydd), mynd gyda’i gilydd (caru/canlyn)

n’eus nemet otojoù doare ar ‘jeep’ hag a c’hall d. an hent-se ceir megis y ‘jeep’ yn unig a all dramwyo’r ffordd honno, ’does dim ond cerbydau fel y ‘jeep’ yn addas i fynd ar hyd y ffordd honno

unan ha na zarempred ket an dud un anghymdeithasol, un yn ei gadw/ chadw’i hun(an) ar wahân (oddi wrth bawb)

darev1 a. parod, tueddol; aeddfed

darev2 adf yn barod; yn aeddfed; wedi'i (d)digoni/goginio/choginio ; bron/ ymron (â), ar fin, ond y dim / o fewn dim (i)

d. eo an ti da gouezhañ mae’r tŷ bron â chwympo / ar fin cwympo / o fewn dim i gwympo

d. eo ar patatez/boued mae’r tatws / mae’r bwyd yn barod

d. oa dezhañ/dezhi mervel gant an naon / ar sec’hed bu bron (â) marw / fe fu ond y dim iddo/iddi farw o eisiau bwyd / o syched

d. oa dezhañ/dezhi barnañ tud all ’roedd yn barod i farnu pob(o)l eraill

bezañ d. gant ub. bod wedi alaru/ syrffedu ar rn, bod wedi cael llond bol(a) ar rn

gant ar skuizh ma ’z on ez eo d. din prezeg ’rwy’n cael gwaith siarad gan mor flinedig wy’

dareviñ be. paratoi, digoni, coginio; aeddfedu

d. boued paratoi bwyd

dargreiz g. gwast, canol (y corff)

poan/droug en e zargreiz poen yn ei arennau

dargud g. - cwsg ysgafn/ysgawn, cyntun

dargudiñ be. cysgu’n ysgyfn/ysgawn, hepian cysgu

darlammat be. sboncio; carlamu (am guriad y galon/gwaed); codi/cwnnu ar ei draed ôl (am geffyl)

darn b. -où darn, rhan, cyfran, tamaid; rhai, carfan

d. a lar mae rhai’n dweud

d. anezho rhai ohonyn nhw

d. eus ar vugale rhai o’r plant

d. o deus aon mae of(o)n ar rai

an darn vuiañ/vrasañ eus an dud y mwyafrif (o’r bob(o)l), y rhan fwya’ o’r bob(o)l, trwch y bob(o)l

e mil d. yn gandryll, yn ddarnau mân, yn deilchion

gwazed an darn vuiañ anezho dynion yn fwyafrif ohonynt, y mwyafrif ohonyn nhw’n ddynion

bez’ ez eus / bez’ a zo darn mae rhai, mae yna rai

un d. tud zo n’ouzont ket ’dyw rhai (pob(o)l) ddim yn gwybod, mae yna rai na wyddant / na wyddan nhw ddim / nad ŷn nhw ddim yn gwybod

chom (e) darn bod ar ei hanner, bod heb ei (g)orffen/(d)dibennu/gwpla/ chwpla, bod yn anorffenedig

darnaouiñ be. rhannu/dosrannu’n gyfartal; dadansoddi, dadelfennu

d. ar frazenn dadansoddi’r frawddeg

darn(i)añ be. darnio, briwa, chwalu, malu, torri’n ddarnau/gandryll/ chwilfriw/yfflon/deilchion

darnel a. rhannol; anghyflawn

darnenn b. -où tafell, sleisen, darn, tamaid, tocyn (o fara, teisen ayyb.)

daroued ll. darouedenn b.

d. gwenn ecsema sych

d. ruz ecsema

darsod g. -ien twp(s)syn, hurtyn, un cwarter/hanner call (a dwl), un hanner pan

darsot a. twp, hurt; cwarter/hanner call (a dwl), hanner pan

darvoud g. -où digwyddiad, tro; argyfwng

un d. heb e bar digwyddiad heb ei debyg, digwyddiad unigryw

daskemm g. -où newid bach, ychydig o newid

daskemmoù newidiadau bach, ychydig o newidiadau

daskemmañ be. newid ychydig (ar), gwneud ychydig o newid(iadau)

daskiriat be. cnoi cil (am anifail); bwyta’n araf

daskor(iñ) be. adfer, dychwelyd, rhoi’n ôl; chwydu, cyfogi, cael yn ôl, taflu i fyny

en em zaskor(iñ) ild(i)o

daskren g. cryndod; dirgryniad

daskrenus a. crynedig, sigledig, yn crynu/dirgrynu

dasorc'h g. atgyfodiad; adfywiad

dasorc'hidigezh b. atgyfodiad

dasorc'hiñ be. atgyfodi; adfywio

dasparzh g. -où dosbarthiad

dasparzhañ be. dosbarthu, rhannu

dasparzher g. -ien dosbarthwr

dasprenañ be. gwaredu, achub (cref.); talu pridwerth dros

dasprener g. -ien gwaredwr

daspugn be. casglu (ynghyd), crynhoi, cronni, cynnull, hel, corlannu; pentyrru, (ffig.) crafu (arian); carcharu, dodi/rhoi mewn carchar

daspugner1 g. -ien casglwr; cybydd

war-lerc’h an d. e teu an dispigner a gasglo’r tad drwy gybydd-dra mab afradus a’i gwastraffa

daspugner2 g. -où batri

d. ar c’harr-tan batri’r car

dasseniñ be. diasbedain, (d)atseinio,

dassked g. -où adlewyrchiad

dasskediñ be. adlewyrchu

dasson g. atsain, adlais, carreg ateb

dassonet abf dassonet qv.

dasstrewet abf dasstreviñ qv. bod ar wasgar, bod wedi’u gwasgaru

dasstrewiñ be. gwasgar(u)

dasstroc’hañ be.torri ar draws

dastum1 be. casglu (ynghyd), crynhoi, hel; corlannu; cronni; cynilo; codi/cwnnu o’r llawr; cynaeafu; pentyrru; cymryd; cael, dal(a) (afiechyd)

d. dle pentyrru dyledion

d. e zaouarn rhoi’i ddwylo ynghyd / gyda’i gilydd, plethu’i ddwylo

d. timbroù / kartennoù post casglu/ crynhoi/hel stampiau / cardiau post

d. ur sifern cael annwyd

e dreid war an tu-d. / war zastum gw. treid

me eo gwell ganin d. eget skuilhañ mae’n well gen i / ’da fi gynilo na gwario

un den yaouank karget a ziegi a zastum poan a-benn e gozhni mae dyn ifanc yn llawn diogi yn crynhoi gofid ar gyfer ei henaint

en em zastum pannu, tynnu ato/ati (am ddilledyn wedi’i olchi); tynnu’i hun(an) at ei gilydd; dod/casglu ynghyd, dod/crynhoi at ei gilydd, ymgynnull

dastum2 g. -où casgliad, cynulliad, cyfarfod; detholiad

ober un d. dod ato/ati’i hun(an), dod at ei goed/choed (ffig.), dadebru

un d. kanaouennoù casgliad o gerddi

dastumad g., dastumadenn b. -où casgliad; detholiad

dastumadeg b. -où cyfarfod, cymanfa (o bob(o)l , cynhadledd; criw/tîm (o gyd weithwyr)

dastumer g. -ien casglwr

d. gwirioù casglwr trethi

d. timbchoù casglwr stampiau

dastumet abf dastum qv.

a-walc’h a zeskadurezh he doa dastumet evit ober he zreuz ’roedd hi wedi cael digon o addysg i allu cael dau ben/pen llinyn ynghyd

datez torf. -enn b. datys ll. deten/daten

da-unan rhage. dy hun(an)

dav1 gw. dao1

dav2 a. angenrheidiol, hanfodol

d. eo din mae'n rhaid i fi/mi

d. eo mervel evit bezañ meulet (ha dimeziñ evit bezañ dispennet) a fynno glod bid farw, yn yr arch – parch

dave g. -où cyfeiriad

d. al lizher cyfeiriad y llythyr

ober d. d’ub./dudb crybwyll rhn/ rhth, cyfeirio at rn/rth, sôn am rn/rth

daveiñ be. cymell/gorfodi rhn i ohirio gwneud rhth; crybwyll, cyfeirio (at), sôn (am)

davedoc'h, davedomp, davedon, davedout ardd. gw. rhediad davet

davet ardd. at, tuag at, i gyfeiriad (+ person); gyda

davetañ, daveti, daveto/davete ardd. gw. rhediad davet

David epg. Dafydd, Dewi

davit ardd. at, tuag at (+ lle); i hôl/nôl/ ymofyn/mo’yn

mont d. mynd i hôl/nôl/(h)ercyd/ ymofyn/ ’mo’yn

day bf 3 un. dyf. mont ar ôl ne a mar dazont g. dyfodol

dazre g. gw.daere

dean g. -ed deon

debr g. bwyta (y weithred); enynfa, crafu; anghydfod, cynnen, ffrae

emañ an d. hag an dag etrezo dalc’hmat mae hi’n dân golau cols rhyngddyn nhw byth a beunydd, byddan nhw’n cynhennu/cweryla/ ffraeo / cwympo mas fel ci a chath / fel ci a’r hwch yn ddiddiwedd, maen nhw benben â’i gilydd / maen nhw yng ngyddfau’i gilydd byth a hefyd

d.-spered poendod, poen meddwl, pla (ar yr enaid), gofid calon, pryder; pen tost, cur pen (ffig. am beth neu berson)

debrer g. -ien bwytäwr, bytwr

gwall zebrerien bwytawyr awchus/ llyminog/mawr, gloddestwyr o fri

un d. boued un da-i-ddim (ond i fwyta)

d.-glazvez llysieuwr

d.-tud canibal

debret abf qv.

d. eo koan! mae cinio ar ben / wedi’i fwyta / drosodd! (ffig.) mae (hi) wedi canu/chwech (ffig.) arno/arni! mae’n rhy hwyr/ddiweddar! mae popeth drosodd / ar ben!

d. eo e reor gant an avi-krign mae cenfigen/eiddigedd yn ei ladd / yn ei fwyta’n fyw (ffig.)

d. eo e stal gantañ mae e wedi mynd drwy’r cwb(w)l, mae e wedi hala/ gwario pob ceiniog/dimai/clincen; mae’r hwch wedi mynd drwy’r siop gydag e, mae e wedi mynd i Dre-Din

d. omp! ’does dim arian/ceiniog ar ôl gyda ni! ’rŷn ni (wedi cael ein rhoi) yn ein dim! ’rŷn ni wedi cael ein blingo/ porco! ’rŷn ni wedi cael ein bwyta’n fyw! (ffig.)

d. on gant ar boan spered ’rwy’n ofid i gyd, mae gofid bron â’m lladd, mae gofid enbyd/dychryn(llyd) arna’ i

debriñ1 be. bwyta; (ffig.) blingo/porco (ffig.), bwyta (rhn) yn fyw (ffig.)

d. an diaoul hag e bevar gwario/hala ffortiwn

d. dreist-muzul, debriñ en un doare direizh gorfwyta

d. dindan ar meud / diwar ar sav cael tamaid i aros pryd; cael pryd bys a bawd, bwyta ar ei draed/thread

d. divenveg kaer bwyta â’i fysedd yn unig

d. e draoù/stal gwario’i eiddo, hala’r cwb(w)l

d. e gig a-raok e soubenn rhoi’r cart o flaen y ceffyl, prynu aerwy cyn cael buwch, gwneud pethau go chwith

d. e/he levrioù (ffig.) astudio’n ddi-baid

d. e/he soubenn yfed ei gawl/chawl

d. e/he spered poeni’i (h)enaid

d. e vamm (ffig.) bwyta’i fam yn fyw (ffig.), byw ar gef(e)n ei fam, blingo/ porco’i fam (ffig.)

d. evel ul loen / ur marlonk bwyta fel ceffyl, claddu/llarpio/llowcio/sglaffio’i fwyd/bwyd

d. soñjoù cnoi cil, hel meddyliau, synfyfyrio, meddylu/meddylyd, pendroni, pencawna

an d. hag an evañ y bwyd a diod

ha ne c’heller ket d. anfwytadwy

en em zebriñ cynhennu/cweryla/ ffraeo’n gas / yn dân golau cols, cwympo mas fel ci a chath / fel ci a’r hwch, bod yng ngyddfau’i gilydd, bod benben â’i gilydd; gofidio/poeni’n enbyd/fawr

arabat en em zebriñ evit netra! peidiwch â chynhennu / â chwympo mas am ddim byd / am beth bach! peidiwch â gofidio eich pen am ddim byd

(an) debriñ g. (y) bwyd, (yr) ymborth

debron g. enynfa, bwyta, crafu, cosi; ysfa, awydd cryf

d. gouzout chwilfrydedd, awch/ysfa/ awydd angerddol am wybod

(an) d. skrivañ (yr) awch/ysfa am (y)sgrifennu

bezañ klañv gant an d. da ober udb. ysu yn ddifrifol / bod ag ysfa ofnadwy am wneud rhth, hollti’i fol(a)/ bol(a) o eisiau gwneud rhth

ober d. d’ub achosi/gwneud/peri i rn flino/boeni/ofidio

petra zo oc’h ober d. dit? beth sy’n dy fela/flino/boeni/bigo/gorddi/ofidio di? beth sy’n menu arnat ti?

d.-krug enynfa enbyd ofnadwy; (ffig.) awydd mawr, ysfa angerddol

d.-krug a zo gantañ bezañ kannad mae’n ysu/dyheu am fod yn aelod seneddol / yn llysgennad

dec'h adf ddoe

d. ar beure, d. vintin/veure bore ddoe

d. da noz neithiwr

d. diwezhañ, d. end-eeun ddoe ddiwetha’, dim ond ddoe

e-giz ma vije (bet) d. megis (d)doe, fel tasai’n ddoe

dedarzhañ be. tarddu; tasgu, ffrwydro; torri (am grynhofa; am stor(o)m)

dedennañ be. denu, hudo, swyno

d. evezh an dud denu sylw’r bob(o)l, cael gafael ar/yn y gynulleidfa

dedennet abf dedennañ qv.

bezañ d. gant udb. bod yn hoff o rth, hoffi rhth, bod â diddordeb mewn/yn rhth, cael blas ar rth

dont da vezañ d. gant ar sonerezh dechrau ymddiddori mewn cerddoriaeth

n’eo ket d. gant al levrioù ’dyw e/hi ddim yn hoff o ddarllen, ’does ganddo/ ganddi / ’does gydag e/hi ddim diddordeb mewn llyfrau/darllen

dedennus a. atyniadol, deniadol, dengar, cyfareddol, swynol, diddorol

dediañ be. cysegru; cyflwyno (rhyw waith er anrhydedd i rn)

dediet abf dediañ qv. wedi’i gysegru/ chysegru; cyflwynedig, wedi’i gyflwyno/chyflwyno

defiñ/dofiñ be. gw. dozviñ

ar yar a goll he vi dre ganañ re goude d.! dyna beth sy’n dod o glochdar yn rhy gynnar!

defot1 adf. o eisiau

defot2 g. -où, defochoù/defojoù diffyg, eisiau, angen, prinder

d. labour diffyg/prinder gwaith

(e) d. gwell(oc’h) o ddiffyg/eisiau gwell

meur a dra a rae d. dezhi ’ roedd hi’n brin o lawer o bethau, ’roedd eisiau/ angen llawer o bethau arni

n’emañ ket liv an d. war ar paotr-mañ ’does dim graen eisiau/prinder ar y bachgen/crwt/hogyn hwn/’ma

defotach/defotaj g. -où peth hanfodol/ angenrheidiol, neges (o siop)

defotachoù/defotajoù cyfreidiau, hanfodion, negesau/negeseuon (o siop)

deg adf y rhif deg

d.-ha-deg, dre zeg(ad)où, a-zeg(ad)où bob yn ddeg, yn ddegau

degad (bloavezhioù) gb dega(w)d

degas be. dwyn, cludo; dod â; mynd â; estyn; dyfynnu

d. an ti e daou estaj troi’r tŷ yn dŷ deulawr

d. ar c’hraou en un ti troi’r beudy yn dŷ annedd/byw

d. c’hoant codi awydd, hala chwant

d. da soñj atgoffa, dwyn i gof

d. gerioù ub. dyfynnu (geiriau) rhn

d. naon magu archwaeth am fwyd

d. soñj/koun a/eus udb. dod â rhth i gof, dwyn rhth i gof

d. ur banne laezh dezhañ! dere/tyrd â llymaid o laeth iddo! estyn ddiferyn o laeth iddo!

aes d’e gas ha d’e zegas (am berson) hawdd ei arwain, hawdd dylanwadu arno; (am beth) hawdd ei gludo/symud, cludadwy, symudol

degemer1(-et/-out) be. derbyn, croesawu; pasio (deddf)

degemer2 gb. derbyniad, croeso

d. mat/vat dit/deoc’h croeso (i ti/chi)!

kaout un d. c’hwek/hegarat/mat/ eus ar c’haerañ / eus ar gwellañ cael croeso bonheddig/cynnes/gwresog/ brwd/da/twymgalon/tywysogaidd / siort orau

kaout un d. fall/klouarik/teuc’h / ha ne oa ket tomm cael croeso/derbyniad oeraidd/claear/llugoer/gwael

n’ouzon ket peseurt/petore d. en d(evez)o ’wn i ddim siwd/sut groeso a gaiff e/o

reiñ d. da ub. en e di derbyn/ croesawu rhn i’w gartre’

tud a zegemer mat/vat pob(o)l groesawgar/groesawus

degemerer g. -ien derbynnydd/derbyniwr, y sawl sy’n derbyn

degemeret abf degemer qv.

d. eo bet gant ur meneg enorus llwyddodd gydag anrhydedd / â chlod

d.-mat on bet ganto ces groeso bonheddig/cynnes/gwresog/brwd/da/ twymgalon/tywysogaidd ganddyn nhw

d. oa bet cafodd ei (d)derbyn; cafodd ei groesawu/chroesawu; llwyddodd yn yr arholiad

d. oa bet ’giz ur c’hi ’barzh an iliz / evel ur c’hazh er ribot / evel ul leue war ar c’hravazh cafodd dderbyniad/ groeso oeraidd/claear/llugoer, ’chafodd e fawr o dderbyniad, ’chafodd e ddim croeso o gwb(w)l

na c’hell ket bezañ d. annerbyniol/ anghymeradwy

degemerus a. croesawgar

degemerva g. derbynfa

degouezh g. -ioù digwyddiad, achlysur, amgylchiad; cyfle; canlyniad

d. am eus bet fe ddigwyddais i; fe ges i achlysur/achos/gyfle

degouezhadenn b. -où digwyddiad

degouezhet abf degouezhout qv.

d. eo ur bern arc’hant dezhañ/dezhi mae wedi dod i arian mawr, mae wedi etifeddu celc go dda

degouezhout (da/gant/war) be. dod, cyrraedd; digwydd; dod i gwrdd/ gyfarfod (â); dod ar draws; gweddu, ateb, taro (ffig.)

d. da ub. ober udb digwydd i rn wneud rhth

ma tegouezhfe/mar degouezhfe dit gwelout anezhañ a bod digwydd i ti ei weld, a hap dy fod yn ei weld, (pe)taet ti’n (digwydd) ei weld

d. ouzh ub. gweddu i rn, ateb/taro rhn (ffig.)

d. gwelloc’h ouzh ar merc’hed eget ouzh ar baotred gweddu yn well i’r merched nag i’r bechgyn, ateb/taro y merched yn well na’r bechgyn

d. war ub./udb. taro ar rn/rth, dod ar draws rhn/rhth

d. war`ul laer taro ar leidr, dod ar draws lleidr

degourdi a. effro, craff; cyflym, clou, siarp (yn feddyliol)

ur paotr d. bachgen/bachan bore (ffig. ar laf.)

dehou a. a g. de

an d. pellañ y dde eitha’

an tu d. yr och(o)r dde

war an tu d. ar y dde; i’r dde

(al) lañs d’an tu d., d’an tu d. da dremen da gentañ blaenoriaeth / y flaenoriaeth i’r dde

da zehou ar y dde; i’r dde

deil ll. delienn qv.

ul ledad / ur gwelead d. carped/ haenen/gorchudd/cwrlid/trwch o ddail

deiz g. -ioù dydd, diwrnod

d. eo (anezhi) mae hi wedi dyddio/ goleuo/gwawrio

d. kentañ'r bloaz dydd calan

d. pe zeiz, un d. bennak ryw ddydd/ ddiwrnod, rywbryd/rywdro neu’i gilydd

a zeiz da zeiz, d.-ha-d. ddydd ar ôl dydd o’r naill ddydd i’r llall; o ddydd i ddydd; un dydd ar y tro, fesul dydd

a-benn daou vloaz da-geñver an d.-mañ ymhen dwy flynedd i heddiw

an d. all pa ddydd/ddiwrnod, y dydd o’r blaen

an deiz a-raok dec’h echdoe

an d. goude warc’hoazh drennydd

an d. ha gwech a zigas un dra hag a ya gant warc’hoazh, warchoazh e tarzho un d. all heddi(w) yw’r yfory y buon ni’n poeni amdano ddoe; bydd yfory yn ddiwrnod arall, bydd y cwb(w)l yn angof ’fory, bydd rhn arall wedi torri cwt/cynffon ei gi erbyn fory

an d. hiriv/hiziv heddi(w)

an d. warlerc’h drannoeth, yr ail ddiwrnod

an d.-mañ eizhteiz zo / ur sizhun zo d’ar c’houlz-mañ wythnos i nawr (yn y gorffennol), yr adeg hon wythnos yn ôl

an d-mañ penn-sizhun d’ar c’houlz-mañ wythnos i nawr (yn y dyfodol), yr adeg hon yr wythnos nesa’

araok an d. cyn iddi ddyddio/wawrio/ oleuo, cyn y wawr, cyn toriad gwawr, cyn i’r wawr dorri

bep eil d. bob yn eilddydd, am yn ail ddydd

berraat e ra an d., berroc’h-berr(añ)

e teu an d. da vezañ, emañ an d. o tiverraat, mont a ra an d. war (zi)verraat mae’r dydd yn tynnu ato / yn byrhau

bevañ diouzh an d. byw un dydd ar y tro, byw o ddydd i ddydd / o un dydd i’r llall; dala llygoden a’i bwyta hi (ffig.)

bezañ etre an d. hag un den bod/ sefyll yng ngolau / yn ffordd rhn

d’an abardae’ lavarfet hag eñ zo bet kaer an de’ (evel d’ar marv e welfet hag eñ zo bet mat ar vuhe’), dav eo gortoz an noz a-raok la(va)ret eo bet kaer an d. rhaid disgwyl y nos cyn canmol y dydd, na fernwch y diwrnod yn y bore, nid yn y bore y mae canmol diwrnod teg, ar y diwedd y mae barnu

da darzh/strak an d., da c’houloù d. gyda thoriad y dydd/wawr, gyda’r dydd/wawr, yn blygeiniol

diouzh an d. yn ôl y dydd

en d. a hiriv / hiziv an d. / evit an deizioù heddiw, y dyddiau hyn, y dydd sydd ohoni

en d. anat gef(e)n dydd golau, liw dydd

etre daou benn an d. o godiad haul hyd ei fachlud, o fore (gwyn) tan nos, rhwng gwawl a gwyll; rhwng gwyll a gwawl

ken d. eo en ti hag er maez mae hi mor olau yn y tŷ ag yw hi allan/mas

ken na vo d. tan y bore/wawr, tan ’fory

kerkent hag an d. gyda’r wawr, gyda thoriad y dydd/wawr, man y bydd hi’n dyddio/goleuo/ gwawrio

lakaat an noz da astenn an d., kemer war an noz evit hiraat an d. llosgi’r gannwyll bob pen (ffig.), gweithio’n hwyr y nos

n’eo ket d. c’hoazh ’dyw hi ddim wedi dyddio/goleuo/gwawrio eto

ne oa ket gwall zeiz c’hoazh ’doedd hi ddim wedi dyddio/goleuo/ gwawrio’n iawn eto

un d. a v(ez)o ryw ddydd/ddiwrnod (yn y dyfodol)

war greiz an d. gef(e)n dydd golau, liw dydd

war greiz an d. gef(e)n dydd golau, liw dydd

an deizioù pemdez diwrnodau gwaith, Llun-Sadwrn

evit an deizioù y dyddiau hyn

d.-ha-d..un dydd ar y tro, fesul diwrnod/dydd

d.-ha-bloaz pen y flwyddyn marw rhn; pen-blwydd rhn

d.-ha-noz ddydd a nos

d.-evit-d. i’r union ddiwrnod/ddydd

ur bloaz zo d.-evit-d. flwyddyn union yn ôl, mae blwyddyn gron gyfan oddi ar hynny

d.-ha-bloaz pen blwyddyn (marwolaeth); pen-blwydd

d.-ha-noz ddydd a nos

d.-pe-zeiz ryw ddiwrnod/ddydd (neu’i gilydd) (yn y dyfodol)

keuz a savo dezhañ d.-pe-zeiz bydd yn edifar/flin (ganddo) / bydd yn ’difaru ryw ddiwrnod/ddydd

noz-d. nos a dydd, ddydd a nos

deiziad g. -où dyddiad

deiziadur g. -ioù calend(a)r

deiziataer g. -ioù dyddiadur

deizlevr g. -ioù dyddiadur; llyfr cownt

d. ar skol llyfr lòg yr ysgol

dek rhif. deg

dek eur pemp pum munud/muned wedi deg

d. eur d. deng munud / deg muned wedi deg

d. eur ha kard chwarter wedi deg

d. eur hanter hanner awr wedi deg

d. eur nemet pemp pum munud/ muned i ddeg

d. eur nemet d. deng munud i ddeg, deg muned i ddeg

d. ha tri-ugent deg a thrigain, saith deg

d. ha nav-ugent, kant dek ha pevar-ugent cant a deg a phedwar ugain, cant a naw deg

dekatlon g. decathlon

dekved g. -où degawd

dekvet trefn. degfed

delc’her/derc’hel be. dal(a); gafael; cynnal; cadw; caethiwo; para/parhau; gwasgu, pwyso, ymhŵedd

d. a ra da rodal atav, d. a ra e grog mae’n dal(a)/cadw/para i fynd, mae’n dala’i dir / dal ati, mae’n dal o gwmpas ei bethau

d. a ran al levr ganin ’rwy’n cadw’r llyfr (gen i / gyda fi)

d. a-ratre / e stad vat / kempenn cynnal a chadw, cadw’n gymen/daclus / mewn cyflwr da

d. ar stur bod wrth y llyw, gafael yn y llyw, llywio, cadw rheolaeth, dal yr awenau

d. atant/feurm/menaj/merouri/

tiegezh rhedeg ffarm/fferm, ffarm(i)o/ ffermio, bod yn berchen ar ffarm/fferm, bod â ffarm/fferm yn ei feddiant

d. berr war (sugelloù) ub. (ffig.) ffrwyno rhn, dala’r ffrwyn yn dynn ar rn, peidio â rhoi gormod(d) o raff i rn, dala trwyn rhn ar y maen (ffig.)

d. betek ar penn dal ati hyd y diwedd

d. bev cadw’n fyw; goroesi

d. da ober udb. dal ati, para/parhau i wneud rhth

d. d’e c’her/bromesa cadw’i air, cadw/cyflawni/cywiro’i addewid

d. divrall/mort/start dal(a)/sefyll yn gadarn/ddisyfl/ddiysgog/ddiymod

d. douar bod yn berchen tir, bod â thir (yn eiddo iddo/iddi); ffarm(i)o/ffermio

d. e droad e par (ei) amddiffyn ei hun(an)

d. e grog dal(a) ei afael; dal(a) ei dir; cadw’n iawn/iach, gofalu am ei iechyd, carco’i hunan

dalc’h krog! dalc’h da grog! dal dy afael! dal dy dir! dal ati!

d. en e c’henoù cnoi’i dafod (ffig.), peidio ag yngan gair, bod yn dawel

d. eñvor/koun/soñj cadw mewn cof; cofio

d. evezh ub. hoelio sylw rhn

d. ganti dal ati, dal i fynd, mynd rhagddo/rhagddi

d. gant e hent mynd yn ei flaen, dal(a)/cadw/para/parhau i fynd (ar ei ffordd)

d. kloz cadw’n ddiogel; trysori

d. kloz war e soñjoù cadw’i feddyliau iddo’i hun(an), peidio â datgelu’i feddyliau

d. koun/soñj/eñvor eus udb. cadw rhth mewn cof, cofio am rth, cofio rhth

d. kuzul cynnal cyfarfod (o’r cyngor/ pwyllgor)

d. labour d’an dud rhoi gwaith i’r bob(o)l

d. lec’h/plas ub. cymryd lle rhn, gwneud yn lle rhn, llanw’r bwlch yn lle rhn

d. mat/mort/peg/start dal ati, dyfalbara/dyfalbarhau; dal gafael, dal yn dynn, dal/sefyll yn gadarn / yn ddi-ild(i)o / yn ddiymod / yn ddigyfaddawd

d. penn cadw’i ben/phen

d. penn ouzh gwrthwynebu, codi llais yn erbyn, brwydro/sefyll/ymladd yn erbyn

d. start sefyll yn gadarn

d. teodoù an dud atal tafodau pob(o)l, rhoi taw ar bob(o)l

d. tomm cadw’n dwym; para’n frwd, dal ati

d. tost (da) cadw’n agos (i/at) /glos (wrth)

d. udb. e kembraeg cynnal rhth yn Gymraeg / drwy gyfrwng y Gymraeg

d. udb. en e benn cadw rhth yn ei ben/gof; cofio

d. un ostaleri cadw gwesty/tafarn

d. un tiegezh / ur menaj ffarm(i)o/ ffermio, bod yn berchen ar ffarm, bod â fferm yn ei feddiant

d. war e zaeroù/zaeloù atal ei ddagrau, ymatal/ymgadw rhag llefain/ wylo/crïo

d. war e imor rheoli’i dymer

d. war e deod / he zeod atal/dal(a)/ cnoi’i dafod/thafod (ffig.), bod yn dawel, peidio â dweud dim

d. war ub. pwyso/crefu/erfyn/ymbil/ ymhŵedd ar rn.; cymell rhn yn daer; cadw llygad ar rn, bod yn ofalus iawn o rn

an Almanted a zalc’he mat c’hoazh e Brest ha tro-war-dro ’roedd yr Almaenwyr yn dal i afael yn dynn ym Mrest a’r cyffiniau

an hini a zalc’h a dizh - an hini a red a skuizh nid ar redeg y mae aredig, gan bwyll y mae mynd ymhell, yn ara’ deg y mae dal iâr (yn wyllt gynddeiriog y mae dal ceiliog)

ar re-se n’int ket evit d. ur gwenneg ’dyw’r rheina ddim yn gallu cadw ceiniog, maen nhw’n gwario/hala pob ceiniog, mae arian yn llosgi yn eu pocedi (ffig.)

o telc’her stenn - e vez kaset an traoù da benn dyfal donc a dyrr y garreg; pwyll ac amynedd a bâr hyd y diwedd

touiñ kalz ha d. nebeut addo’r byd / addo môr a mynydd / addo pethau mawr - a chyflawni ychydig / a chyflawni fawr ddim; addo mawr a rhodd fechan

un den a oar d. warnañ, un den a zalc’h gantañ dyn/person dwf(w)n, un yn cadw’i hun(an) iddo’i hunan

en em zelc’her/zerc’hel ymgadw; cadw’i hun(an); dod i ben â hi, ymdopi

en em zelc’her/zerc’hel kloz cadw’i hun(an) yn glyd a chynnes, cwtsio/ swatio mewn (yn y tŷ/gwres ayyb.)

delez b. -ioù gris

deli(aou)ek a. deiliog, yn llawn dail

delienn b. delioù, deil deilen; tafell (o fara, ayyb.)

an d. a gouez war an douar - ar gened ivez a ziskar ‘gwywa’r gwelltyn - syrth y blodeuyn’, ‘harddwch nid yw yn parhau’, gwywa’r rhosyn prydferthaf yn y diwedd; nid hwy oes dyn nag oes dail

un d. vara tafell denau o fara

delikat a. gw. dilikat

delioù ll. delienn qv.

ur valaennad/gwiskad d. gorchudd/ carped o ddail

dellezañ/dellezout be. haeddu, teilyngu

dellezek (a) a. haeddiannol, teilwng (o), yn haeddu, yn deilwng (o)

d. da vezañ meulet yn haeddu cael ei ganmol/chanmol, yn teilyngu cael ei glodfori/chlodfori

dellezet abf haeddiannol, teilwng

dellid g. -où haeddiant, parch dyledus/ haeddiannol/teilwng

hervez o d. yn ôl eu haeddiant

delt a. llaith

deltañ be. lleith(i)o

deltoni b. lleithder

delwenn b. -où delw, cerfddelw, cerflun

demm g. -ed carw, bwch danas, hydd

demokrat g. -ed democrat

an Demokrated y Democratiaid

Demokrated-Frankizour Democratiaid Rhyddfrydol

demokratel a. democrataidd

enep d. gwrthddemocrataidd

Unvaniezh Demokratel Breizh Undeb Democrataidd Llydaw

demokratelezh/demokratiezh b. -où democratiaeth

den g. tud dyn; person; un; neb, unrhyw ddyn/un; gŵr, priod (g.)

d. (a-walc’h) eo d’ober kement-se mae’n ddigon o ddyn/fachgen/fachan/ foi i wneud hynny, mae’n ddigon ab(a)l/atebol/galluog i wneud hynna

n’eo ket d. a-walc’h c’hoazh ’dyw e ddim yn ddigon ab(a)l/atebol/aeddfed eto

d. ebet (gyda’r neg.) neb, yr un / dim enaid byw (o neb); dim cwrcyn (ffig.)

d. on deoc’h ’rydw i at eich gwasanaeth; fi yw’r dyn i chi

biskoazh d. neb/undyn erioed

daou zen yaouank dau ddyn/berson ifanc/ieuanc

dont da zen / da vezañ d. dod i’w oed, dod yn oedolyn, tyfu’n ddyn; dod mas o’i gragen (ffig.)

hennezh eo sotañ d. a vale! dyna’r ffŵl/twpsyn penna’ (a gerddodd) ar wyneb y ddaear!

kenkoulz ha d. ebet cystal ag unrhyw un/ddyn

Mab an d. Mab y dyn, Mab Duw

paour-kaezh d.! druan bach (ag e)! pŵr dab (ag e) (ar laf.)!

pebezh d. out-te! dyna fachgen/ fachan/gymeriad wyt ti! ’rwyt ti’n sgowt!

te zo d. a-walc’h d’hen ober ’rwyt ti’n ddigon o ddyn/fachan/foi i’w wneud

un d. a dra dyn cefnog/cyfoethog/ ariannog; un wedi dod i’w oed

un d. a enor gwas priodas

un d. a feiz credadun/crediniwr, crefyddwr, dyn crefyddol

un d. a-feson /a-zoare/dereat / evel m’eo dleet/reizh/just dyn parchus/ taliaidd/egwyddorol / o egwyddor / yn ail i’w le

un d. a goustiañs dyn egwyddorol / o egwyddor, dyn cydwybodol

un d. a vicher dyn/gŵr proffesiynol, arbenigwr

e doare un d. a vicher mewn ffordd broffesiynol

un d. deuet un/bachgen wedi dod i’w oed, oedolyn

un d. e karg swyddog

un d. Doue gweinidog (yr Efengyl), offeiriad, mynach, clerigwr

un d. en e vent oedolyn

un den erru war an oad hen ŵr, gŵr oedrannus / mewn gwth o oedran

un d. eus ar/ur gêriadenn pentrefwr, un o’r pentre’ / un o bentre’

un d. eus kêr trefwr, un o’r dre’/ un o dre’

un d. evitañ e unan dyn/person hunanol

un d. fallakr, ur gwall d. dyn drwg/ melltigedig/mileinig

un d. kapabl dyn ab(a)l/cadwrus

un d. nevez priodfab

un d. war e leve/retred un wedi ymddeol, un ar ei bensiwn, pensiynwr

un tamm/troc’had mat/brav a zen, ur mell pezh d., ur palvad mat a zen, ur pikol d. cwlffyn/cawr/clamp/clobyn o ddyn, dyn cadwrus

ur galedenn a zen uffach o fachan/foi caled (ar laf.), dyn caled ar y naw; un arbennig o dda am oddef poen

ur penn-fall a zen dyn anodd gwneud dim ag e / ymwneud ag e, un anodd ei drin/drafod

ur spered dreist a zen dyn deallus dros ben, un y tu hwnt o beniog, gŵr athrylithgar /o athrylith

d.-a-feiz credadun, crediniwr

d.-a-iliz, d.-Doue offeiriad, gweinidog yr Efengyl

d.-a-lezenn gŵr y gyfraith

d.-deut oedolyn, dyn yn ei lawn dwf

d.-ran plymiwr dŵr bas

denadenn b. -où sugnad

denañ be. sugno

ne c’hellent ket eveljust bevañ diwar zenañ o meud wrth gwrs ’allen nhw ddim byw ar sugno’u bawd / ar y gwynt (ffig.)

denel a. dynol

denelezh b. dynoliaeth; dynol-ryw, dynolryw

denesaat (ouzh) be. (dy)nesu (at), agosáu (at), nesáu (at), dod/mynd yn nes (at)

dengar a. dyngarol

dengarour g. -ien dyngarwr

denijal be. hedfan, heidio

denjentil g. tudjentil bonheddwr, gŵr bonheddig

denoniel be. anthropolegol

denoniezh b. anthropoleg

denoniour g. -ien anthropolegwr

dent ll. dant qv.

d. araok/a-ziaraok dannedd blaen

d. faos/lak(a)et, faos d. dannedd dodi/gosod

bezañ hir (ha lemm) e zent bod yn fwytäwr mawr / yn loddestwr o fri

broustañ/gwalc’hiñ an d. glanhau’r dannedd

komz etre e zent siarad o dan ei ana(d)l/ddannedd

kregiñ gant an d. gafael â’r dannedd, cnoi

un taol d. cnoad

skeiñ un taol d. cnoi, rhoi cnoad

droug-/poan-d. y ddannoedd

kig-d. / kig an d. cig y dannedd

d.-krec’h dannedd ucha’

d.-traoñ dannedd isa’

dentour g. -ien deintydd

dentouriezh b. deintyddiaeth

deñved ll. dañvad qv.defaid; (ffig.) cymylau bach

d. en oabl da greisteiz : glav kent tri deiz pan fydd cymylau bach yn yr awyr ganol dydd bydd glaw cyn pen tridiau

d.(igoù) defaid (bach/bychain); (ffig.) cymylau gwynion; tonnau gwynion, cesig gwynion, defaid Dafydd Jôs, defaid Gwenhidwy

amañ ’vez debret ’giz an d.? ’does dim i’w yfed yma (gyda’r pryd)?

mard a / pa’zan d. da saout ez eus / e vez glav da gaout os/pan â’r cymylau bach yn fawr fe ddaw hi’n law o fewn rhyw awr

denzebrer g. -ien canibal

deo bf 3 un. pres. myn. bezañ ar ôl mar a ne deoc'h 2

deoc’h 2 ll.yr ardd. da qv.i ch(w)i

d. on dleour/dleourez a gement-se i chi y mae’r diolch am hynny, i chi ’rydw i’n ddyledus am hynny

deol a. defosiynol, duwiol

deoliezh b. defosiwn

deomp1 !af ll. yr ardd. da

deomp2 bf 1 ll. gorch. mont awn, gadewch i ni fynd

d. raktal! gadewch i ni fynd ar unwaith!

an d. adarre (ffig.) y dolur rhydd

‘d. adarre!’ en deus lazhet meur a varc’h mat ni lewygodd march ar un-nos

deomp3 bf 1. ll. pres. myn. mont ar ôl mar a ne

deont bf 3 ll. pres. myn. mont ar ôl mar a ne

depant a. angenrheidiol, gofynnol, hanfodol, hollbwysig, o’r pwys mwya’

d. eo deomp sevel a-bred rhaid i ni godi’n fore/gynnar

depantout be. dibynnu

se a zepant mae hynny’n dibynnu

departamant g. -où rhanbarth (ardal yn Ffrainc)

departamantel a. rhanbarthol

depegn g. -où atgynhyrchiad, copi (o lun), darlun, disgrifiad

deport be. aros, disgwyl

depute g. -ed aelod seneddol

deraou g. gw deroù

deraouad g. deraouidi, deraouer g. -ien dechreuwr, dysgwr

deraouiñ be. dechrau, cychwyn

derc'hel be. gw. delc’her

(an) derc'hent g. (y) diwrnod cynt/ blaenorol; (y) noson gynt/flaenorol; noswyl

d.-dec'h echdoe

d.-dec’h diouzh an noz echnos

dere g. cyflwr; safle cymdeithasol; cyfleustra

en/diouzh e zere (yn ôl) fel y bo’n gyfleus iddo / fel y mae’n ei ateb e

dereadegezh b. addasrwydd, priodoldeb; gweddustra; cyfleustra

dereat a. addas, cyfaddas, cyfleus; chwaethus; agos i’w (l)le, gweddus, taliaidd, syber, propor, egwyddorol; iawn, priodol, teilwng, dyledus, rhesymol, teg, purion

a bep liv marc’h mat - a bep bro tud d. mae drwg a da ym mhob man, ym mhob gwlad y megir glew

dav eo gouzout hag eñ ez eo d. ober kement-se rhaid sicrhau a yw’n iawn/briodol gwneud hyn/hynny, rhaid ystyried priodoldeb gwneud hyn/hynny

en un doare d. fel y dylid, fel y mae’n gweddu/weddus, mewn ffordd addas/ weddus; mewn modd priodol/teilwng

gwisket d. wedi gwisgo/taclu’n addas/ briodol/weddus/bropor

ur priz d. pris iawn/teg

deredek be. brysio, mwstro, prysuro, rhuthro, rhedeg; heidio, llifo (am bob(o)l)

dereout be. gweddu, ateb, taro (ffig.), bod yn addas (i, ar gyfer)

d. a ra ouzhin mae’n fy ateb/nharo i (ffig.); mae’n gyfleus/iawn i fi/mi

d. ouzh ment ub. ffit(i)o rhn, ateb/taro rhn (o ran maint)

ar vicher-se a zere outañ mae’r swydd honno yn ei ateb/daro, mae’r gwaith hwnnw i’r dim / yn addas / yn ddelfrydol / yn gweddu iddo

ne zere ket ouzhin ’dyw e/hi ddim yn iawn / yn gyfleus i fi/mi; ’dyw e/hi ddim yn f’ateb i; ’dyw e/hi ddim yn addas/gweddu i fi/mi; ’dyw e ddim yn dygymod â fi/mi

derez g. -ioù gris; gradd; safon

an d. bevañ safon byw

d.-bihanaat gradd fachigol a. ( yn -ik: e.e. bihanik go fach, eitha’ bach)

d.-estlammañ gradd ebychol (yn -at i fynegi syndod neu edmygedd e.e. bravat! mor braf! dyna braf!

d.-keñveriañ/-uheloc'h gradd gymharol a. (gram.)

d.-kevatal gradd gyfartal a. (gram.)

d.-plaen gradd gysefin a. (gram.)

d.-uhelañ gradd eithaf a. (gram.)

derezenn b. -où gris

dero gw. derv

deroù g. deraouioù dechrau, dechreuad, (man) cychwyn

d. ar miz / ar bloaz / ar c’hantved / ar vakañsoù dechrau’r mis/flwyddyn/ ganrif/gwyliau

adalek an d. betek an dibenn o’r dechrau i’r diwedd

an d. bloaz dechrau’r flwyddyn, calan

an d. noz brig y nos / yr hwyr, min yr hwyr

en d. ar/yn y dechrau, ar y cychwyn

bez’ zo un d. deus tout an traoù, un d. zo da bep tra mae dechrau i bopeth

d.-mat calennig

derv/dero torf. -enn b. coed derw, deri ll. derwen

dervezh g. gw. devezh

desavet abf desevel qv.

desev be. twyllo

desevel be. codi, cwnnu, magu, meithrin, addysgu, hyfforddi

deskadurezh b. (ad)dysg, hyfforddiant

d. d’ar vugale a zo gwelloc’h evit leve, gwelloc’h deskiñ mabig bihan eget dastum madoù dezhañ gwell dysg na golud

list da lavaret an dud diskiant : d. a dalv arc’hant ’ta beth a ddywed yr anwybodusion : mae dysg yn golygu cyfoeth

reiñ d. da ub. rhoi addysg /dysg i rn, dysgu/addysgu/hyfforddi rhn; (y)sgolia rhn

tapañ d. uhel cael addysg uwch(radd)

deskamant g. hyfforddiant, dysg

deskard g. -ed dysgwr, dechreuwr, prentis

an d.-medisin y darpar feddyg, y cyw doctor, y myfyriwr meddygaeth

deskardez b. -ed dysgwraig

desket abf deskiñ qv. dysgedig, hyddysg, gwybodus, goleuedig, wedi’i (h)addysgu/hyfforddi

d. war varlenn e vamm hag e skol e dad wedi’i (a)ddysgu/hyfforddi gartre’ / ar yr aelwyd

gwell eo d’ur bugel chom hep bezañ ganet evit chom hep bezañ d. gwell i blentyn (fod) heb ei eni na (bod) heb gael addysg

tud d. dysgedigion, gwybodusion, pob(o)l ddysgedig/hyddysg/oleuedig

d.-bras/-dreist/-kaer/-kenañ/-mat dysgedig/gwybodus iawn / dros ben, hyddysg/gwybodus

deskiñ be. dysgu; addysgu

d. ar vicher bwrw prentisiaeth

o teskiñ ar vicher emañ prentis yw e

a-hed da vuhez e c’hellez d. udb., bemdez e vez an den o teskiñ mae rhth i’w ddysgu bob dydd o’r crud i’r bedd, y mae dysg g o fedydd hyd fedd, ’does neb byth yn rhy hen i ddysgu

desped g. edifeirwch; dicter; gofid

d. en deus mae’n edifar/’difaru/flin

d. ennañ/enni edifeiriol, wedi ’difaru, yn edifar/flin

en d. d’ar glaw er gwaetha’r glaw, serch y glaw / ei bod hi’n bwrw (glaw)

en d. din ar fy ngwaetha’, yn erbyn f’ewyllys, yn anfoddog, yn groes i’r graen (ffig.)

me am eus d. mae’n ddrwg/flin ’da fi, mae’n edifar gen i / ’rwy’n ’difaru, ’rydw i’n edifar/flin/pitïo

despetiñ be. bod yn edifar/flin, ’difaru

n’ho po ket abeg da zespetiñ fydd hi ddim yn edifar gennych, ’chewch chi ddim achos i fod yn edifar, ’fyddwch chi ddim yn ’difaru/flin

deu bôn dont a bf 3 un. pres. myn. dont daw

an/en noz a zeu nos yfory

ar sizhun a zeu yr wythnos nesa’

kembraeg mat a zeu gantañ/ganti mae ei Gymraeg/Chymraeg yn dda, mae’n siarad Cymraeg da

ma teu os daw

ma teu dit os digwydd i ti, a bod digwydd/hap i ti, a digwydd/hap dy fod

deu(e)t abf dont qv.

d. eo mae wedi dod; daeth

d. eo a-benn! mae wedi llwyddo! mae wedi mynd â’r maen i’r wal (ffig.)!

d. eo ganez/ganit! ’rwyt ti’n iawn! ’rwyt ti yn llygad dy le! ’rwyt ti wedi taro’r hoelen ar ei phen (ffig.)! ’rwyt ti wedi’i deall hi! mae e ’da ti! ’rwyt ti wedi llwyddo / wedi dod i ben â hi!

(ha) d. eo? (a) ydyw e/hi wedi dod? (a) ddaeth e/hi?

d. mat ra vezoc'h! croeso i chi!

d. mat eo dezho/dezhe mae’n eu plesio

d. mat eo gant an holl mae’n hoff/ dderbyniol/gymeradwy gan bawb, mae’n fawr ei barch/pharch yn ngolwg pawb

ha n’eo ket d. mat gant an dud nad yw’n boblogaidd, ac mae yn / sy’n amhoblogaidd (gyda’r bob(o)l)

un den d. oedolyn, dyn/un mewn oed(ran), dyn wedi dod i’w oed

deun g. -où gwaelod; crombil (coedwig); dyfnder(oedd)

d. ar c’harr gwaelod/llawr y car

aet ar vag d’an d. mae’r cwch/bad/ llong wedi mynd i waelod y môr / wedi suddo / wedi mynd i’r dyfnderoedd

deur g. gofid, pryder, poen meddwl; helbul, helynt, trafferth, llaw drom/ drwm (ffig.); diddordeb

d. o deus gantañ maen nhw’n cael gwaith gydag e, maen nhw’n cael llaw drom/drwm gydag e

diskouez d. ouzh udb. dangos diddordeb mewn/yn rhth

kemer d. ouzh udb. ymroi o ddifri i rth

deus1! bf 2 un. gorch. dont dere! tyrd!

d. anezho din! dere â nhw i fi/mi! ty(r)d â nhw ata’ i!

d. en ti! dere/ty(r)d i mewn (i’r tŷ)!

deus2 bf 3 un. pres. myn. bezañ (ar ôl mar ‘os’) oes; ac yn ffurfiau 3 un. a ll. kaout/ endevout

mar d. unan amañ os oes un/ rhywun yma

amzer en d. / he d. / o d. mae ganddo/ ganddi/ganddyn nhw amser, mae amser gydag e / gyda hi / gyda nhw

komprenet en d. / he d. mae e/hi wedi deall

respontet o d. maen nhw wedi ateb

dev g. llosg; gwres mawr (am y tymheredd)

c’hwezh an d. aroglau/gwynt/sawr llosgi

devalenn b. -où cwm, dyffryn

dever1 g. -ioù dyletswydd; gwaith, gorchwyl, tasg

d. a-walc’h zo warnañ/warni mae’n brysur/fisi, mae llwyth o waith gydag e / gyda hi, mae llawer/gormod(d) ar ei blat/phlat (ffig.)

d. da gentañ gwaith gynta’

d. zo ennañ/enni mae e/hi’n gydwybodol

d. zo warnañ/warni mae’n brysur iawn, mae fel beili mewn sasiwn

den d’e zever dyn cydwybodol

mankout d’e zever peidio â gwneud ei ddyletswydd/waith, esgeuluso’i ddyletswydd/waith

ober pizh ha strizh e zever gwneud ei waith yn ofalus/gywir ac yn fanwl, cyflawni’i ddyletswydd yn gydwybodol

sevel yn torrad bugale - graet hep plijadur - ken evit ober an d. codi/cwnnu torraid o blant - a genhedlwyd nid o ran pleser - yn unig ‘er mwyn cyflawni’u dyletswydd’

deverioù.dyletswyddau, gorchwylion, tasgau; gwaith cartre’; trethi

deverioù-skol gwaith cartre’, gwaith ysgol

dever2 g. -ioù llosgwr

deverad g. -où isgynnyrch, sgîl-gynnyrch; tarddair

ezhommek’ zo un d. eus ‘ezhomm’ tarddair o ‘ezhomm’ yw ‘ezhommek’

un d. eus al laezh eo ar c’heuz isgynnyrch o laeth yw caws

deveradenn b. -où diferyn, dafn

deverañ (eus) be. deillio (o), tarddu (o)

deverr-amzer g., deverrañs b. difyrrwch

deverrañ/deverral/deverrat be. difyrru'r amser, mwynhau’i hunan

deverrus a. difyr

deverzh g. gw. devezh

devet abf deviñ qv.

c’hwezh d. zo gant ar c’hig mae gwynt/sawr/aroglau llosg gyda’r cig

devez bf 3ydd un. pres. arfer. kaout/ endevout qv.

devezh g. -ioù diwrnod, dydd; diwrnod gwaith; gwaith/cyflog yn ôl y dydd

d. ar pardon dydd gŵyl fabsant

an d. hiziv/hiriv heddiw, y dydd sydd ohoni, y dyddiau hyn

an d. end-eeun ma’c’h en em gave, dres an d. ma teue yr union ddiwrnod y cyrhaeddai/deuai

an d.-pad, an d. penn-da-benn ar hyd y dydd, (drwy) gydol y dydd

gounit pevar-ugent lur saoz/sterlign an d. ennill pedwar ugain punt y dydd

meur a zevezh (am) sawl diwrnod, llawer o ddiwrnodau/ddyddiau, am lawer o ddiwrnodau/ddyddiau

mont d’e zevezh mynd i’w waith (a delir yn ôl y dydd)

n’eo ket un d. tomm a ra an hañv (nag un d. yen ar goañv) un wennol ni wna wanwyn

un d. diwrnod; un diwrnod, r(h)yw ddiwrnod; am ddiwrnod

un d. a dalv daou da neb a ra e pred e draoù mae dau gynnig ar y bore

un d. hañv diwrnod o haf

un d. hent taith diwrnod

un d. leun / penn-da-benn, un d.-pad diwrnod cyfan / ar ei hyd

un d. pemdez diwrnod cyffredin, diwrnod gwaith, diwrnod o’r wythnos (nid y Sul na dydd Gŵyl)

warc’hoazh e tarzho un d. all bydd ’fory yn ddiwrnod arall, ’fory bydd y cwb(w)l yn angof, bydd rhywun arall wedi torri cwt/cynffon ei gi erbyn ’fory (ffig.)

en devezhioù all ryw ddiwrnod/ ddydd/bryd (yn y dyfodol)

en devezhioù-mañ y dyddiau ’ma/ hyn

n’emañ ket e zevezhioù mat warnañ ’dyw pethau ddim yn dda arno ar hyn o bryd, mae hi’n ddyddiau anodd/blin arno, mae e’n cael amser garw ar hyn o bryd

un d.-arat c. erw, cyfair, acer

un d.-studi ysgol/cwrs undydd

devezhiañ be. gweithio yn ôl y dydd

devezhour g. -ien gwas, gweithiwr (cyflogedig yn ôl y dydd)

devezhourez b. -ed morwyn (gyflogedig yn ôl y dydd)

Devi/Divi epg. Dewi

D. eo sant paeron Kembre Dewi yw nawdd sant Cymru

deviñ be. llosgi, ysu; dal(a), twyllo

d. ar gantol / al lutig dre an daou benn llosgi’r gannwyll y ddau ben, llosgi dau ben y gannwyll, gweithio’n rhy galed, gorweithio, ei gor-wneud hi

d. korfoù amlosgi

ti d. korfoù amlosgfa

na c’heller ket d. na ellir ei (l)losgi, anllosgadwy

tan da zeviñ bro-Saoz digon o dân i losgi Llundain

d. tan ha gouloù llosgi/bradu/ gwastraffu gwres a golau/goleuni

devo, devoa, devoe ffurfiau bfol kaout/endevout

devosion b. -où defosiwn

devot a. defosiynol, duwiol

dez bf 2 un. pres. myn. mont ar ôl ne

dezev/dezo g. -ioù penderfyniad

ober e zezev/zezo / he dezev/dezo penderfynu

dezerzh g. -ioù anialwch, diffeithwch, crindir

dezhañ, dezhi, dezho/dezhe ffurfiau pers.yr ardd. da qv.

bec’h/dav dezhi! bant â hi/ni/chi! bant â’r cart!

war he buhez dezhi emañ dalc’hmat mae’n gwneud bywyd yn boen iddi drwy’r amser, mae’n pigo arni o hyd

gouez/liz dezhañ meddai fe/fo, yn ôl yr hyn mae e/o’n ei ddweud

ha liv mat dezhañ/dezhi a lliw da arno/arni

tri bloaz warn-ugent dezhi nemetken a hithau’n ddim ond tair ar hugain oed

dezho/dezhe d’en em glevet/zibab, se zo o afer dezho/dezhe (ha ne sell ket ouzhimp) eu busnes nhw yw e ( a ’does a wnelo fe/fo ddim byd â ni), rhwng gwŷr Pentyrch a’i gilydd

dezho/dezhe eo an tamm-douar-se nhw sydd berchen (ar) y darn tir, nhw piau’r darn tir

c’hoant en doa d’ober un tamm skol dezho/dezhe ’roedd e/o am ddysgu gwers iddyn nhw, ’roedd e/o’n awyddus i ddysgu gwers iddyn nhw

dezrenn be. dosbarthu, rhannu

dezrevell1 b. -où disgrifiad; adroddiad, hanes, cronicl

dezrevell2 be. disgrifio; adrodd, dweud, traethu; dynwared

dezreveller g. -ien adroddwr, traethwr/ traethydd; dynwaredwr

dezviñ be. gw dozviñ

di adf tuag yno, yno (am le y cyfeiriwyd ato’n barod); tan (y pryd) hynny, tan yr amser hwnnw

a-benn neuze hag ac’hann d. e vo marvet meur a gi / en devo harzhet meur a gi bydd llawer tro ar fyd cyn hynny, bydd sawl un wedi torri cwt/ cynffon ei gi erbyn hynny, bydd llawer o ddŵr wedi mynd o dan y bont cyn/ erbyn hynny

difennet oa mont d. gwaherddid mynd yno

pet lev zo ac’hanen d.? sawl milltir sydd o’r fan yma i’r fan ’na? faint o filltiroedd sydd o fan hyn i fan ’co

ur gêr vrav eo Caerdydd hogen di ne garfen ket mont da chom mae Caerdydd yn ddinas hardd ond ’hoffwn i ddim mynd yno i fyw

diabaf a. eofn/ewn, hy; (meddwl) llym, clir; sob(o)r

d. e spered clir ei feddwl, â meddwl clir

diabafiñ be. dadebru, dod ato/ati’i hunan; colli’i nerfusrwydd, anghofio/trechu’i swildod/ (h)of(o)n, magu hyder, dod mas/allan o’i gragen/chragen (ffig.); sobri, sobreiddio

diabarzh1 a. mewnol, mewn

brezel d. rhyfel cartref

diabarzh2 g. tu mewn

d.-vro perfeddwlad, canolbarth, canoldir

diabarzhiad g. diabarzhidi disgybl preswyl

diabeg a. direswm, heb reswm, heb ddim rheswm; di-fai; am ddim (rheswm), heb achos

diabell1 adf o bell, yn y pellter

diabell 2 g. pellter

en d. yn y pellter, yn bell

eus an d. o’r pellter, o bell

(a)n diabet g. clefyd y siwgwr, y clefyd melys

diabri a. digysgod, heb gysgod; anniddos; agored (i’r elfennau)

diac’hub a. gwag, rhydd (am le/sedd/ (y)stafell/adeilad ayyb.); wedi esgor, wedi rhoi genedigaeth

diac'hubiñ be. clir(i)o, codi;, cwnnu; cymhennu/cymoni, twtio, tacluso

diac’hubit an traoù diwar hent! codwch/cwnnwch/symudwch y pethau o’r ffordd!

diadreñv1 a. cef(e)n, cwt, ôl

diadreñv2 g. (tu) cef(e)n, tu ôl, cwt

d. ar vrozh cef(e)n y sgert

e d. ar wetur yng nghef(e)n /nghwt y car/cerbyd

diaes a. anodd, caled; cymhleth, dyrys, astrus; anesmwyth, anghyfforddus, anghysurus, anniddig, annifyr, aflonydd; chwith; gofidus, pryderus; cysetlyd

d. da ziskenn gw. diskenn

d. e benn mae’n teimlo’n anghysurus/ anesmwyth, mae’i ysbryd yn aflonydd

d. e kavan an dra-se, kement se a gavan d. ’rwy’n meddwl/teimlo bod hynny’n anodd/galed, ’rwy’n ei chael hi’n anodd, mae’n faich/fwrn arna’ i ; mae hynny’n fy ngofidio/mhoeni/mlino; mae hynny’n anodd/chwith gen i, mae’n fwrn arna’ i / mae’n gas ’da fi

d. en em gave Yann en e zilhad Sul teimlai Yann yn aghyfforddus/ anghysurus yn ei ddillad parch/gorau

d. e/he spered gofidus, pryderus, aflonydd/anesmwyth (ei feddwl/ meddwl), anniddig

d. eo evitañ/eviti mae’n (sefyllfa) anodd iddo/iddi, mae’n broblem iddo/iddi

d. eo kaout afer outañ, d. eo ober gantañ mae’n un anodd ei drin, mae hi’n anodd / ’dyw e ddim yn un hawdd/rhwydd ymwneud ag e

d. eo ken ez eo, d.-bras/-kenañ/-spontus eo, gwall-ziaes eo mae’n ddifrifol/ddychrynllyd/enbyd/ ofnadwy/sobor/goblyn/gythgam o anodd, mae’n anodd difrifol/ dychryn(llyd)/ofnadwy / dros ben / tu hwnt, mae’n wirioneddol anodd

d. (eo) soñjal ne welin anezhañ ken (mae’n) anodd/chwith meddwl na wela’ i mohono fe byth eto/mwy / na ’wela’ i mohono fe mwyach

kavout d. ei chael hi’n anodd/galed, ei theimlo hi’n faich/fwrn; bod yn chwith ganddo/ganddi, bod yn chwith ’da fe / ’da hi

laka(a)t d. anesmwytho, aflonyddu (ar), gwneud yn anghysurus/ anghyfforddus/anniddig; blino, gofidio, poeni, achosi penbleth (i), rhoi mewn cyfyng-gyngor

n’eo ket an d. ma’z eo / ma oa al labour nid bod y gwaith yn anodd

plegennoù d. anawsterau, cyfyngderau

un den d. kaout afer outañ, un den d. ober gantañ/outañ un anodd ei drin/drafod, un anodd ei blesio / ymwneud ag e, un cysetlyd

diaesaat be. mynd yn fwy(fwy) anodd; mynd yn fwy cymhleth, cymhlethu; gwaethygu

diaesañ a. gradd eithaf diaes qv. anodda’, mwya’ anodd

diaesoc’h a. gradd gymharol diaes qv. anos, mwy anodd

dont a ra da vezañ d.-diaesañ mae’n mynd yn anos / yn fwy (a mwy) anodd / yn fwyfwy anodd

diaester g. -ioù anhawster; rhwyst(y)r

bezañ chalet/nec’het/trevariet gant diaesterioù faltaziet codi bwganod, mynd i gwrdd â gofid (heb eisiau)

diaez g. anhawster, anghysur; poen, loes

ober d. d’ub. achosi anhawster i rn, peri anghysur i rn, ei gwneud hi’n anodd/anghysurus i rn; achosi poen i rn, peri loes i rn

diaezamant g. diaezamañchoù anghysur, anesmwythyd, anhawster, lletchwithdod

diaezañ be. aflonyddu (ar), tarfu (ar), anesmwytho, blino, gofidio, poeni, peri blinder/gofid/poen (i), achosi/gwneud loes (i); achosi trafferth (i), peri anhwylustod (i)

diagent1 a. blaenorol, gynt, hen

diagent2 adf cynt, yn gynharach, o’r blaen; eisoes, ymlaen llaw, yn flaenorol

yac’h evel d. yn iach fel cynt

diagent3 ardd. cyn, o flaen

(an) deiz d. Yaou-Basg y diwrnod cyn dydd Iau Dyrchafael

diagent ma cys. cyn i

d. ma’z in da gousket cyn i fi/mi fynd i gysgu

diagentad g. diagentidi, diagentour g. -ien rhagflaenydd

diahelet abf. hynod, od, rhyfedd, smala, gwreiddiol, egsentrig; â choll(ed) arno/ arni; anghytbwys, ansad

diakuit a. lletchwith, llibin, anhylaw, â dwy law chwith (ffig.); trwsg(w)l, afrosgo; carbw

dialanañ/dialaniñ be. gw. dianalañ/ dianaliñ

dialanet abf gw. dianalet

dialc’hwez a. heb ei gloi/chloi

dialc'hwezañ be. datgloi, agor (ag allwedd)

dialiañ be. rhybuddio (rhag)

diamant g. -où, diamañchoù diamwnt

diamboazh a. heb ei (d)digoni’n llwyr, heb ei grasu/chrasu yn iawn, heb ei bobi/phobi yn ddigonol, wedi’i (l)led bobi/grasu/ddigoni

diambroug be. mynd i gwrdd/gyfarfod â; mynd at; hebrwng

diamen a. pell, pellennig, anghysbell

di(z)ampart a. lletchwith, llibin, anhylaw, â dwy law chwith (ffig.), yn fodiau i gyd (ffig.), di-glem; trwsg(w)l, afrosgo

diampech2 adf yn ddilyffethair/rhydd; yn ddianaf; heb nam; yn gyflym/glou/ fuan/ddiymdroi, heb oedi

diampled a. anffrwythlon, diffrwyth (am dir)

diamzeret abf anghyfaddas; hen ffasiwn, allan/mas o ffasiwn; anarferedig, wedi peidio â bod; camamserol, anacronig

dianalañ/dianaliñ be. anadlu, tynnu’i (h)ana(d)l, cymryd/tynnu ana(d)l

d. a ra c’hoazh mae’n dal/para i anadlu, mae’n anadlu o hyd

hep d. heb gymryd/dynnu ana(d)l

dianalet abf dianalañ/dianaliñ qv. â’i wynt yn ei ddwrn / â’i gwynt yn ei dwrn, mas o bwff (ar laf.)

dianaouediñ be. twymo, cynhesu

di(z)anaoudegezh b. anwybodaeth, diffyg gwybodaeth; anniolchgarwch

di(z)anaoudek a. anniolchgar, diddiolch

dianaout be. gw. dianav(ez)out

dianat a. aneglur; anadnabyddus, dieithr/ dierth, anghyfarwydd; anweledig

dianav a. anadnabyddus, anenwog, cyffredin, di-nod, distadl; dieithr/ dierth, anghyfarwydd, anghynefin

dianav(ez)out be. anwybyddu, peidio â chydnabod, gwrthod arddel

en em zianav(ez)out anghofio’i hunan/(g)wreiddiau, anghofio ‘y graig y’i naddwyd ohoni’

dianavez a. dieithr/dierth, anghyfarwydd, anadnabyddus, di-nod

diank1 a. coll(edig); absennol; prin

d. eo alc’hwez an ti mae allwedd y tŷ ar goll

ma gwetur a zo d. din ’rwy’n gweld eisiau’r car, ’rwy’n ei gweld hi’n chwith heb y car

n’eo ket al labour zo d. amañ ’does dim prinder gwaith yma

petra zo d. dit? beth ’rwyt ti wedi'i golli? beth wyt ti’n brin ohono? beth sydd ei eisiau arnat ti?

ur bugel a oa d. ’roedd (un) plentyn yn eisiau / ar goll

diank2 g. colled, eisiau; dianc

kavet d. eus udb. gweld eisiau rhth, ei gweld hi’n chwith heb rth, colli rhth, canfod/sylweddoli bod rhth ar goll / yn eisiau

diankachoù/diankajoù ll. cyfreidiau, hanfodion, manach bethau angenrheidiol, negeseuon (siopa)

prenañ d. negeseua, siopa, prynu hanfodion

diankañ be. colli; mynd ar gyfeiliorn/ goll, cyfeiliorni

d. ar feiz diarddel ei gred, troi cef(e)n ar grefydd

d. Doue gwadu bodolaeth Duw

d. e c’her/bromesa torri’i air/addewid

dianket abf diankañ qv. coll, colledig; ar goll

an dañvad d. y ddafad golledig

diannez a. anghyfannedd

diannezañ be. troi/ymlid o’i gartre’/ chartre’

diantav adf o leia’

dianv a. dienw

dianzav be. gwadu; diarddel, anwybyddu, troi cef(e)n (ar), ymwrthod (â); torri (addewid/gair; deddf; rheol)

d. ar feiz diarddel ei gred, troi cef(e)n ar grefydd

d. Doue gwadu bodolaeth Duw

d. e c’her/bromesa torri’i air/addewid

ne c’heller ket e zianzav ni ellir mo’i wadu, ’does dim modd gwadu hynny, yn ddiymwad

diaochañ be. gadael tir, pellhau/ ymbellhau o’r lan; tynnu o’r traeth

diaoul g. -ed, -où, -ien diawl/diafol, cythraul, satan, y Gŵr Drwg; (ffig.) dyn drwg/milain/melltigedig

a-benn ma ’nevo / ma en devo graet se e vo arru kozh an d. en ifern erbyn iddo wneud hynny bydd sawl tro wedi bod ar fyd

a-berzh/diwar an d. y diawl, y cythraul, diawledig, cythreulig

a-dreuz ar mor hag an douar e kav an d. e bar gwalch all gwrdd â gwalch

amzer d’an d. da gozhañ en ifern am amser/gyfnod maith, am oesoedd/ hydoedd

amzer zo bet abaoe d’an d. da gozhañ en ifern mae amser maith oddi ar hynny, mae llawer o ddŵr wedi mynd o dan y bont ers hynny; pan oedd Adda yn grwt / yn ei bais

an d. a zo paotr mat pa vez graet e did dezhañ mae’r diawl yn dda tra y’i sidaner; rhaid canmol ci drwg, gwell tynnu llaw dros ben ci drwg, paid â dwrdio ci sy’n brathu, ni wella gwas drwg o’i oganu

an d. hag e wreg/vevel o c’hoari bouloù taranu, tyrfo, trwsto

an d. o pilat e wreg glaw a haul/ heulwen am/bob yn ail

an d. o vont hebiou rhywun yn cerdded ar fy medd (ffig.)

an d. zo gantañ mae’r diawl ynddo fe, mae’n llawn o’r Gŵr Drwg / o’r Dic / o’r D. L.

c’hoari e ziaoul chwarae’r diawl, bod fel y cythraul / fel y Gŵr Drwg

(imboudet) diwar an d. diawledig/ dieflig, cythreulig, satanaidd

ur paotr imboudet diwar an d. bachgen/crwt y Gŵr Drwg / y cythraul

ober an d. hag e bevar/gerniel, ober ar seizh d. chwarae’r diawl/cythraul, bod fel y cythraul / fel y Gŵr Drwg, creu cynnwrf/helynt/twrw

ober an d. hag e gern eus an dister a dra gwneud môr a mynydd o rywbeth bach/dibwys

petra/piv an d.? beth/pwy ddiawl/ gythraul/gebyst/gynllwyn/ yn y byd?

ra vin d’an d. d’am lonkañ (ma n’eo ket gwir) (mae’n wir ei wala) tasai Duw yn fy nharo i’n farw yn y fan! / (’rwy’n) fo(d)lon marw! / ’tawn i’n marw’n y fan! / ’tawn i’n ateb y Farn! / ’dawn i byth o’r fan!

ur wech sammet an hini kozh e sac’h an d. cyn gynted ag y bydd / yr oedd yr hen ddyn wedi cau’i lygaid, unwaith/ man/siwrnai/gydag y bydd / yr oedd yr hen foi wedi mynd idd ’i hateb hi (ffig. am farw)

diaoulek a. diawledig/dieflig, cythreulig

diaoulerezh g. -où diawlineb, cythreuldeb

diaoulez b. -ed menyw’r diawl, cythraul o fenyw, gwraig y Gŵr Drwg

an d. vihan! merch fach y diawl / y cythraul / y Gŵr Drwg!

un d. a vicher gwaith/jobyn y diawl / cythraul, gwaith/jobyn caled/cas/ sobor o annymunol

diaouliñ be. rhedeg hwnt ac yma / yn ôl ac ymlaen, cwrso(’r) fan hyn a(’r) fan draw / a(’r) fan ’co

diaoz a. crai; adfeiliedig, wedi mynd i’w/idd’i bwll; gwyryfol

diaozañ be. dad-wneud, datod, mysgu, tynnu’n rhydd

d. ar gwele dad-wneud y gwely, tynnu’r gwely ar led

d. avaloù crafu, pilo, plicio tato/tatws

diaraog g. -où (tu) blaen, (ffig.) wyneb

d. an ti blaen/wyneb y tŷ

dent/treid an d. dannedd/traed blaen

diaraogad g. diaraogidi rhagflaenydd

diaraogañ/diaraogiñ be. rhagflaenu

diaraoger g. -ien arloeswr

diaraok1 a. blaen; blaenorol

diaraok2 adf cyn hynny, yn gynharach, yn gynt / ynghynt; o’r blaen, yn flaenorol; ymlaen; ymlaen llaw

diarbenn1(iñ) be. cwrdd/cyfarfod (â); atal, rhwystro, llesteirio, stop(i)o; dangos y drws (i), cau’r drws yn ei (h)wyneb, ei droi/throi bant/ymaith / i ffwrdd / dros y trothwy yn ddiymdroi, gwrthod (cariad rhn); disodli; gwrthwynebu, ymlid (gelyn)

d. (an) nec’hamant mynd i gwrdd â gofid, mynd o flaen gofid, codi bwganod

d. goulenn ub. gwrthod cais rhn

gwelloc’h (eo) d. ar c’hleñved eget e wellaat gwell (yw) atal clefyd na’i wella

diarc’hant a. heb (ddim) arian, heb un geiniog (goch y delyn)

diarbenn2 g. atalfa, rhwyst(y)r, stop; gwrthwynebiad

diarc'hen a. troednoeth

diardoù a. syml, naturiol; di-lol, diffwdan, diseremoni, heb ddim clemau/lol/ ffwdan/maldod/seans/ seremoni

diarsav adf yn ddi-baid/-stop, yn wastad, yn barhaus

diarvar a. diamheuol, sic(i)r, siŵr; diogel

diaskorn a. diasgwrn, diesgyrn, heb agwrn/esgyrn

diaskorniñ be. tynnu'r asgwrn/esgyrn; tynnu carreg/cerrig (ffrwythau)

diastal a. di-baid/-stop, heb ball; parhaus

diastenn be. estyn

d. ur skouarnad estyn/rhoi bonclust/ cernod

diaviz a. byrbwyll; ffôl, hurt, twp, annoeth

diasur1 a. ansic(i)r; amwys

diasur2 g. ansicrwydd

en d. mewn ansicrwydd

diavaez1 a. allanol

diavaez2 g. -ioù tu allan/fas

diavaezour g. -ien dieithryn, dyn dieithr/ dierth, dyn dŵad, un o bant; un heb fod yn aelod o’r teulu

diavañs a. anfuddiol, di-fudd

diavel a. heb awel, tawel, llonydd

diawelet be. rhag-weld

diaz g. - gwaelod, godre

diazez1 a. aeddfed (am berson); sych (am fara; coed); oer, wedi oeri (am gawl)

diazez2 g. -où sail, sylfaen; gwaelod, godre, pen isa’; saig, cwrs (mewn pryd bwyd); safle

ober e ziazez cartrefu, ymgartrefu, ymsefydlu, arosfeuo

reolenn d. rheol sylfaenol/euraid

diazezañ be. seilio, sefydlu, sylfaenu, dechrau, cychwyn; bathu (gair); cadarnhau; sefydlogi, sicrhau, gwneud yn ddiogel/gadarn; treulio (bwyd); cartrefu, ymgartrefu, ymsefydlu, arosfeuo; sychu, caledu (am fara); cwympo/disgyn/llithro (am dir); tawelu (tymer); plannu (syniad)

diazazer g. -ien sylfaenydd/sylfaenwr

d. an dell dyn y dreth, casglwr trethi

diazv a. anaeddfed, heb fod yn aeddfed

dibab1 a. arbennig/neilltuol (o dda), ardderchog, heb ei (h)ail, siort orau

dibab2 adf yn arbennig/neilltuol o dda

komz distagell ha d. siarad yn rhwydd ac yn raenus, siarad yn arbennig/ neilltuol o dda

dibab3 be. dewis, dethol; glanhau, diberfeddu (pysgod); cynnal, bod yn gef(e)n (i)

en em zibab dod i ben â hi, ymdopi

dezhañ d’en em zibab! rhyngddo fe a’i gart/gawl! fe wnaeth y cawl gad/ gadewch iddo’i yfed! fe wnaeth ei wely rhaid iddo gysgu ynddo!

dibab4 g. -où dewis

an d. eus an dud hufen cymdeithas (ffig.)

da bep hini da ober e zibab pawb i ddewis drosto’i hun(an)

eus an d. dethol; amheuthun; gwych, ardderchog, campus, rhagorol, o’r ansawdd gorau, (o’r) siort orau, o blith y goreuon

dibaber1 g. -ien dewiswr, aelod o banel dewis

dibaber2 g. -ioù peiriant didoli

dibad(us) a. byrhoedlog, darfodedig, diflanedig, nad yw'n para, heb barhad, dros dro

dibae a. di-dâl, am ddim, rhad; heb ei dalu/thalu

dibalamour1 a. diofal, dibryder, didaro, difater, di-hid, di-feind, hyfol; ffwrdd-â-hi, ysgafala; garw, didrugaredd; segur, dioglyd, pwd(w)r, didoreth, diffaith, di-ddim, da i ddim; anystwyth, stiff , yn methu cyffro/symud (yn gorfforol); gwatwarus, gwawdlyd, dilornus

dibalamour2 adf yn ddiofal/ddi-hid, rywsut-rywfodd; yn wawdlyd, yn watwarus, yn ddilornus

dibaoe adf ac ardd. gw abaoe

dibaot1 a. anarferol, anghyffredin, prin, eithriadol

dibaot2 adf prin; anam(a)l, anfynych, yn denau iawn (ffig); anarferol, anghyffredin; nid yn am(a)l/fynych

d. a wech e vez gwelet (anezhañ/ anezhi) anam(a)l/anfynych/prin y’i gwelir (e/hi)

d. ar c’halvez a labour hep danvez o ddim dim ni ddaw, dim o ddim ni ddaw, rhaid cael lliw cyn llifo, anodd cynnau tân heb goed, anodd pobi heb flawd

d. eo din mont d’ar sinema anam(a)l/ anfynych y bydda’ i’n mynd i’r sinema

d. den ne binvidika oc’h ober gaou ouzh e nesa’ nid aeth neb yn gyfoethog heb ddwyn tipyn oddi ar ei gydnabod, mae’r goludog yn ymfrasu/pesgi ar ddagrau’r tlodion

d. hent kaer na ve ket meinek - ha gwenodenn na ve dreinek mae pwll bud(u)r neu garreg lithrig ym mhob man / ar lwyb(y)r pawb, nid gardd heb ei chwyn, ni cheir y melys heb y chwerw, llawer o fefus : llawer o nadredd

d. siminal a voged anez na ve tan en oaled ’does dim mwg heb dân

d. ur verc’h a zo mudez tri pheth anodd eu cael : dŵr sych, tân glwyb a gwraig dawgar, eithriad/peth prin yw gwraig heb ddim i’w ddweud

gwall zibaot prin/anam(a)l/ anghyffredin iawn

dibaouez1 a. di-baid/dibaid, di-ball, heb ball, di-dor, parhaus

dibaouez 2 adf yn ddi-baid/ddibaid, yn ddi-ball, heb ball, yn ddi-dor, yn barhaus, byth a beunydd/hefyd, o hyd (ac o hyd), yn dragwyddol

dibar a. anghymharol, di-ail, heb ei (h)ail, digymar, heb ei debyg/thebyg, dihafal, digyffelyb; eithriadol; arbennig, neilltuol; unigryw

dibarder b. -ioù nodwedd/priodoledd arbennig/neilltuol, arbenigrwydd; hynodrwydd; rhagoriaeth

dibardon a. anfaddeuol; heb faddeuant, didrugaredd

dibare a. na ellir mo'i wella (am glaf ac am glefyd/afiechyd), angheuol, marwol, terfynol

dibarfed g. amherffeithrwydd; anghysondeb

dibarfet a. amherffaith; ysgafnfryd; diofal, dibryder, didaro, difater, di-hid, di-feind; esgeulus; di-ddal, chwit-chwat, anghyson, oriog; mympwyol, ysgafn/ ysgawn (am agwedd meddwl)

dibarkiñ be. glanio; dadlwytho (am long)

pa oamp o tibarkiñ war aodoù ar broioù pell-se pan oedden ni’n glanio ar draethau’r gwledydd pell hynny

dibaseal be.mynd heibio (i), pasio (ar laf.), goddiweddyd

dibasiant a. diamynedd; anoddefgar

dibasianted b. diffyg amynedd

dibec'hed a. dibechod; dieuog

dibenn1 a. heb ben; penchwiban, ysgafala; dwl, gwirion, hurt, twp; gwallgo’; afresymol; anghyfrifol

dibenn2 g. -où diwedd, terfyn; pen, pen draw

da zibenn ar gentel ar ddiwedd y wers

e dibenn ar bloaz ar ddiwedd y flwyddyn

un d. zo da bep tra mae diwedd ar/i bopeth, ’does dim byd yn para am byth

war zibenn an deiz ar ddiwedd/derfyn (y) dydd

bezañ war zibenn / dont d’e zibenn bod ar ben, dod i ben, nesu at y terfyn, tynnu tua’r diwedd/terfyn

d.-eost/-hañv diwedd y cynhaea’, diwedd haf, hydre’

gouel sant Yann d.-eost 29 Awst (i goffáu dienyddio Ioan Fedyddiwr)

d.-ger terfyniad gair

d.-sizun penwythnos; bwrw’r Sul

mont da dremen an d.-sizun mynd i fwrw’r Sul, mynd dros y penwythnos

dibennadiñ be. achosi newid meddwl; rhybuddio rhag; newid ei feddwl/ meddwl; dod at ei goed/choed (ar ôl pwdu)

d. ub. darbwyllo rhn i newid ei feddwl

ar chentañ ministr a glaske o d. ceisiai’r prifweinidog wneud iddyn nhw newid eu meddwl

dibennañ be. dienyddio, torri’i ben/phen bant / i ffwrdd / ymaith; rhoi diwedd/ pen/taw arni; diarddel, dietifeddu, torri allan/mas o ewyllys; tocio (coed); casglu/crynhoi (ffrwythau)

diberc'henn a. heb berchennog, heb neb yn berchen arno/arni, heb fod yn eiddo i neb; gwag, rhydd ( am sedd ayyb.); dibriod (am ferch); amddifad, diymgeledd

diberc’hennañ be diberchnogi, cymryd eiddo rhn oddi arno/arni

d. ub. diouzh udb. cymryd ei (h)eiddo oddi ar rn (e.e.. tir, cartre’)

dibersonel a. amhersonol

diberzh a. amhleidiol, diduedd

dibezhiañ be.dryllio, torri’n ddarnau/ dameidiau; mynd yn ddarnau/ dameidiau

dibiaouiañ be. diberchnogi

dibikous a. heb grwst/gwsg (ffig.); byw, effro, siarp (am lygaid); bywiog, cyflym, clou (am berson)

d. e zaoulagad / he daoulagad ei (l)lygaid yn fyw/effro/siarp

ur c’hanfard d. bachgen ifanc bywiog, llanc yn llawn bywyd

dibled a. difater, di-feind, di-hid, diofal

dibleg a. heb blyg; digyfaddawd, di-ildio, cadarn

diboukouzañ be. tynnu crawn cwsg o lygaid; (ffig.) agor ei (l)lygaid (i rn)

dibismig a. diachwyn, rhwydd (o ran bwyta popeth)

dibistig a. dianaf, dihangol

yac’h/salo/salv ha d. yn fyw ac yn iach, yn iach a dianaf

diblasañ/diblasiñ be. symud (o’i (l)le); newid lle; disodli, diorseddu; dadleoli

ne fell ket dezhañ/dezhi d. na pav na troad ’dyw e/hi ddim eisiau/am symud llaw na throed o’u lle

dibled a. esgeulus, didaro, difater, di-hid, diofal

dibleg a. di-blet, heb blyg; anhyblyg, anystwyth; di-ildio, di-sigl, di-syfl, digyfaddawd, digymrodedd, diymod, diysgog, cyndyn (i blygu/ildio)

diblegañ be. agor (ar led), lledu (am rth yn ei blyg/phlyg)

dibleustr a. didramwy, nas tramwyir, na fydd neb yn ei dramwyo/thramwyo; unig, diarffordd (am le)

diblom a. di-blwm

diblouzañ be. codi/cwnnu (o’r gwely)

diwezhat o tiblouzañ codi/cwnnu’n hwyr/ddiweddar

dibluañ/dibluñvañ be. plufio/pluo

diblusk a. heb blisg(yn) (am lysiau); heb groen (am ffrwythau), wedi’u plicio/ pilo (am ffrwythau a llysiau)

dibluskañ be. plicio, pilo; plisgo, masglo; archwilio/astudio’n fanwl; holi a chroesholi/stilio

diboan1 a. di-boen; heb ofid, dibryder

hennezh a c’houlenn ar gounid d. mae e am y wob(o)r ond nid y gwaith

diboan2 g. esmwythder/esmwythdra/ esmwythyd/esmwythâd (o boen); gwellhad

diboaniañ be. lleddfu/lliniaru poen, gwella; esmwytháu (gofid/ysbryd), cysuro; tawelu (meddwl)

en em ziboaniañ cysuro’i gilydd

diboazh a. amrwd, heb ei (d)digoni, heb ei goginio/choginio

dibobl a. dibob(o)l, heb bob(o)l

dibobladur g. diboblogi

diboblañ be. diboblogi

diboell a. angall, gwallgo(f), gorffwyll, ynfyd; afresymol, disynnwyr, hurt, dwl, ffôl, gwirion, twp

diboellañ be. colli’i bwyll/phwyll, drysu

diborzhiañ be. gadael tir, ymadael â’r porthladd, hwylio

dibolitik a. anwleidyddol, amholiticaidd

dibosupl a. amhosib(l)

dibouchañ be. tynnu corcyn (o), agor (am botel); tynnu allan/mas; codi/cwnnu (o’r gwely)

dibouez a. dibwys; ysgafn/ysgawn; segur

di-bouezmouezh a. diacen

diboukañ be. ymddangos / dod i’r golwg (yn ddisymwth); cyrraedd (yn annisgwyl/ddirybudd)

diboullañ be. dadlwytho

dibouloud a. heb dalp(i)au (am fwyd)

diboultr(enn)añ be. tynnu’r lluwch/ llwch, dwsto

dibourc’h a. noeth; moel, llwm (am dir), heb ddail, di-ddail

dibourc’hañ be. blingo, dinoethi, dadwisgo, tynnu’i (d)dillad, tynnu oddi amdano/amdani, matryd/ymddihatru; amddifadu; anrheith(i)o

dibourc’her g. -ien anrheith(i)wr

dibourvez a. llwm, tlawd, heb ddim yn y byd; yn ei (d)dim; diwerth (am siec)

n’eo ket d. ’dyw e/hi ddim yn llwm/ dlawd, mae digon o fodd gydag e / gyda hi, mae’n dda arno fe / arni hi, mae’n gyfforddus ei fyd/byd

tud d. pob(o)l dlawd / heb ddim modd

ur chekenn d. siec ddiwerth

ur yezh ha n’eo ket d. iaith rywiog/ gyfoethog

dibr g. -où cyfrwy

dibradañ be. codi/cwnnu o'r ddaear / i’r awyr / o’r gwely; cyffro; cychwyn, symud, mudo; cipio; gwrthryfela

dibrañ be. cyfrwyo

dibreder a. dibryder, diofal

dibrenn1 a. heb ei gloi/chloi, heb ei follt(i)o/bollt(i)o; heb ei gau/chau; heb ei fotymu/ botymu, ar agor, agored; noeth; anghwrtais, cwrs, aflednais, amrwd, anweddus, di-chwaeth, masweddol, coch (ffig.)

d. eo da fourk/bicheri/zor-dal mae dy gopis(h)/falog ar agor, ’dwyt ti ddim wedi cau drws y stab(a)l (ffig. ar laf.)

genoù d. ceg agored/ fawr (ffig.), hen geg/glec, clebryn/clecyn/lapyn g., clebryn/clecen/lapen b.

ur galon d. calon agored/garedig

dibrenn2 g. agoriad, mynediad

dibrennañ be. agor (ag allwedd), dat-gloi, dadfollt(i)o; agor (botymau; carrai)

dibrez1 a. hamddenol

amzer d. amser hamdden

arc’hant d. arian segur

dibrez2 adf yn hamddenol, gan bwyll, heb ddim brys/taro/taraf

dibriñ gw. debriñ

dibriz a diwerth

dibrizañ be dibrisio

dibunadeg b. -où gorymdaith; ffrwd, rhes(aid) (o geir ayyb.)

dibunañ be. dad-wneud, datod, mysgu; datrys; adrodd; rhuthro, gwneud ar frys

dichadennañ be. torri/tynnu cadwyn(i), rhyddhau o gadwyni/hualau/faglau, gollwng yn rhydd,; rhoi rhwydd hynt (i), rhoi ffrwyn (i) (wrth sôn am deimladau); rhuo, cynddeiriogi (am y gwynt a’r môr)

dichal1 a. diofal, dibryder, heb ofid/ ofidio/boeni/flino, heb ddim gofal (yn y byd), di-hid, di-feind

dispakañ d. e vennozhioù dweud ei feddwl/farn heb boeni taten, datgan /datgelu ei feddyliau yn ewn/eofn/hy

ken d. ha tra! yn gwb(w)l ddibryder, heb ofidio/boeni/flino dim

dichal2 g. trai

dichañs1 a. anffodus, anlwcus

dichañs2 b. -où anffawd, anlwc

pebezh d.! hen dro! dyna anlwc! dyna anffodus!

dichañsañ be. digwydd (yn anffodus), bod mor anffodus

ma tichañse dit / mar dichañse dit mankout an tren os digwydd / pe bai digwydd i ti golli’r trên, a hap dy fod yn colli’r trên

dichañset abf dichañsañ qv.

ma pije / mar bije d. d’ub. koll udb. pe bai rhn mor anffodus â cholli rhth

dichastre a. diofid, diofal, dibryder, difater, di-hid; didrafferth

bezit d. byddwch yn dawel eich meddwl

bezit d. diouzh warc’hoazh peidiwch gofidio/pryderu am (y)fory

dichek a. beiddgar, eg(e)r, eofn/ewn, digywilydd, hy, herfeiddiol, wynebgaled; anghwrtais, anfoesgar

dichekal be. herio

d. ub. d’ober udb. herio rhn i wneud rhth

dichipot1 a. dibetrus, parod (ei ymateb mewn gair neu weithred)

dichipot2 adf. heb feddwl ddwywaith, heb betruso, yn ddibetrus

dichoual be. ymlid (ymaith), cwrso (bant) (anifail/anifeiliaid)

dic’ha! i’r dde! (gorchymyn i geffyl)

dic’hagnañ be. glanhau, puro, clirio

dic’hailhañ be. difetha, difrodi, dinistrio, distrywio; niweidio, achosi/peri niwed (i)

dic’hallekaat be. diffrangegeiddio, cael gwared â dylanwad y Ffrangeg, lleihau dylanwad y Ffrangeg

dic’halloud1 a. analluog, diymadferth, di-rym; diwerth

dic’halloud2 (egezh) g. anallu, diymadferthedd

dic’haou g. -ioù iawn, iawndal, digollediad

dic’haouiñ be. gwneud iawn, rhoi/talu iawndal, digolledu

dic’hastañ be. briwa, chwalu, malu; difetha, difrodi, dinistrio, distrywio, strywa; difrïo, difenwi, bychanu, pardduo; glanhau, puro; sicrhau glendid/glanweithdra; gwella carth-ffosiaeth

d. e ben poeni/mwydro’i ben, ei aflonyddu/anesmwytho, peri dryswch/ gofid/pryder iddo, ei wneud yn anesmwyth/anghysurus/anniddig

d. e labour gwneud cawl(ach)/móch/ llanast/smonach o’i waith

diskouez brav dirazañ ha d. anezhañ tro-kein ei ganmol i’w wyneb a’i fychanu yn ei gef(e)n, bod yn ddauwynebog

dic’hastiñ be. brysio, mwstro, mynd yn glou/gyflym iawn

d. gant ar wetur gyrru’r car fel cath i gythraul / fel y meil

d. d’al labour brysio/mwstro i’r gwaith

d. kuit ei baglu/heglu/sgathru hi, rhoi ei draed/thraed yn y tir

dic’henaouiñ be. agor ei geg/cheg, agor ei ben/phen, dylyfu gên (mewn blinder neu syrffed)

dic’hizañ be. cuddwisgo, (traws)newid ei bryd/phryd a gwedd

dic’hlannañ be. gorlifo(’r glannau)

dic’hloaz a. dianaf, byw ac iach (heb ei niweidio)

dic'hoanag g. anobaith

dic’hoanagiñ be anobeithio, gwangalonni, danto (ar laf)

dic’hoant a. amharod, anfodlon, cyndyn, hwyrfrydig, heb awydd

dic'hoantañ be. torri chwant, diwallu; bodloni, boddio; cael ei (g)wala

dic’hoarzh a. difrifol/prysur/diflas (yr olwg), heb wên ar ei (h)wyneb, diserch

dic’holo a. diorchudd, heb glawr/gaead, heb amlen

dic’hopr a. di-dâl, am ddim

dic’hoprañ be. diswyddo, rhoi ar y clwt

dic'hortoz a. annisgwyl, disymwth; disyfyd; anarferol

dic’houest a. analluog; di-rym, heb allu/ fedru

dic’houli a.dianaf, di-glwyf, heb nam/ niwed

dic’houloù a. heb olau, tywyll

dic’hounid a. di-fudd, dielw, diwerth, da-i-ddim; diffaith, anffrwythlon

dic'hour a. amhersonol (gram.)

dic’hourdañ be. ystwytho, ymestyn

evit d. e zivesker i ystwytho/ymestyn ei goesau

en em zic’hourdañ ystwytho’r cymalau

dic’houst a. rhad, heb fod yn gostus

dic'houzañvus a. annioddefol

dic'houzougañ be. torri gwddw(g)/ gwddf, ymestyn gwddw(g)/gwddf (er mwyn gweld)

dic’houzoud a diarwybod

en d. d’ub yn ddiarwybod i rn, heb yn wybod i rn

dic’houzvez a. anwybodus

dic’hozañ be. difa moch daear

dic’hrad a. annymunol, ffiaidd, creulon

dic’hras a. di-ras, anrasol/anraslon, anghwrtais, annymunol, anhydrin, anodd ei drin/thrin; diserch, digroeso, sych(aidd), sarrug

dic’hred a. llugoer, heb frwdfrydedd/ angerdd/dân (ffig.)

dic’hwez a. fflat (am olwyn/bêl/falŵn), yn brin o aer/wynt, heb aer/wynt

dic’hwezañ be. colli aer/awyr/gwynt; gadael/gollwng aer/awyr/gwynt (o olwyn/bêl/falŵn)

dic’hwezet abf dic’hwezañ qv.

d. eo ar rod ’does dim aer yn yr olwyn, mae’r olwyn yn fflat

dic’hwezhañ be. anadlu’n drwm, tynnu ar ei ana(d)l; yngan

hep d. ger heb yngan gair

didaf a. wedi'i hagor, heb gorcyn (am botel)

didafañ be. agor (am botel), tynnu corcyn

didafer g. -ioù agorwr (poteli), tynnwr corcyn

didailh a. di-dreth

didalve(ze)digezh/didalvoudegezh*g.

didalvez1/didalvoud a. diwerth, di-fudd, anfuddiol, di-ddim, da i ddim; diffaith, diog, pwd(w)r; ofer

an dud d. ha lezirek a zeu da vezañ paour abred pe ziwezhat yr iâr a eistedda ni thewycha; y ci a gerddo a gaiff asgwrn (i’w bilo); ni cheir da heb lafur, egni a lwydd, llaw ddiwyd a gyfoethoga

pezh/tra d! yr hen beth da i ddim!

d.-daonet/mezh/tre eo mae e/hi’n gwb(w)l/hollol ddiwerth/ddi-ddim, mae e/hi’n ddiawledig/felltigedig/gythreulig/ goblyn o ddiffaith; ’dyw e/hi’n dda i ddim, ’does dim gwaith yn ei groen e / ei chroen hi

didalvez2 g. diogyn, pwdryn, un/dyn diog/diffaith/pwd(w)r, un da i ddim

ober e zidalvez diogïa, segura

didalvoud a.di-fudd, anfuddiol, diwerth

didalvoudegezh b. annefnyddioldeb, anfuddioldeb; diogi, seguryd

d. : mamm ar baourentez allwedd tlodi : seguryd

mamm an holl dechoù fall e gwirionez eo - eme ar fur - an d. hedyn pob drwg -meddai’r doeth - yw diogi , diogi yw gwreiddyn pob drwg, nid oes diogi heb fil o helbulon

didamall1(us) a. di-fai, diniwed, di-nam, glân, dibechod, pur; dieuog

me zo d. ma/va c’houstiañs mae fy nghydwybod i’n dawel/lân

na damallit ket ar re all ma ne doc’h ket hoc’h unan d. na feiwch arall am yr hyn ’rych chi’n feius ohono eich hun(an), gochelwch eich hun yr hyn a feiwch yn eraill, gofalwch fod carreg eich drws eich hun(an) yn lân (ffig.), chwynnwch eich gardd eich hun(an) yn gynta’ (ffig.), dodwch/rhowch eich ci bach eich hun(an) o dan y gwely (ffig.), rhaid wrth aderyn/geiliog glân i ganu (ffig.)

didamall2 be. barnu/profi’n ddieuog/ddi-fai, gwaredu/rhyddhau o euogrwydd/fai

en em zidamall ei gyfiawnhau/ chyfiawnhau’i hun(an)

didammañ be. briwa, chwalu, darnio, malu, torri’n dameidiau/ddarnau/ deilchion/gandryll, dryllio’n chwilfriw, rhwygo’n ddarnau

didan a. di-dân, heb dân; heb ei gynnau/ chynnau; heb wres, oer(aidd)

didanañ be. oeri (am wrthrych); tawelu (am wres neu dymer)

didav a. di-daw, di-baid/-ball/-stop

didermen1 a. diderfyn, annherfynol, diddiwedd, di-ben-draw, heb derfyn/ ddiwedd; di-ri’, dirifedi, aneirif; anfeidrol

didermen2 g.anfeidroldeb

didoenn a. di-do, heb do

didog a. heb het/hat

didogañ be. tynnu’i het/hat

didon1 a. diacen

didon2 be. gw. dizon2

didorr1 a. heb ei dorri/thorri, yn un darn, cyfan, heb nam/niwed, dianaf; heb fod yn flinderus/llafurus, hawdd, rhwydd, ysgafn/ysgawn (am waith); esmwyth, cyfforddus/cyffyrddus, cysurus

botoù d. (e)sgidiau esmwyth/ cyfforddus/cyffyrddus

muioc’h d. gw. didorroc’h

didorr2 g. esmwythdra/esmwythyd, gorffwys(tra), cysur

n’eus d. ebet d’e boanioù ’does dim esmwythdra i’w boenau/ofidiau, ’does dim diwedd/pall ar ei boenau

roiñ d’ar c’horf d. ar c’housked rhoi gorffwystra cwsg i’r corff

didorriñ/diderriñ be. dadflino, gorffwys, rhoi hoe (i)

didorroc’h a. gradd gymh. didorr qv. llai blinderus, heb fod mor llafurus, haws, rhwyddach, ysgafnach/ysgawnach (am waith); esmwythach, fwy cysurus, fwy cyfforddus/cyffyrddus

didorrus a. na ellir ei dorri/thorri

didortañ be. ymysgwyd, brysio, prysuro, mwstro

didort(u)ilh adf yn ddiflewyn ar dafod, heb flewyn ar ei dafod/thafod (ffig.), yn blwmp (ac yn blaen), heb bilo wyau (ffig.)

didouell1 a. didwyll

didouell2 g. dadrithiad

didouellañ be. dadrithio; sobri (ffig.)

didouellet abf didouellañ qv.

bezañ d. cael dadrithiad, bod wedi’i (d)dadrithio

didoueziañ be. didoli, dodi/rhoi/gosod yn ôl mewn trefn

didoull a. cyfan; dianaf; di-ball, di-fai, da (am y cof)

didoullañ be. llanw; cyweirio, trwsio; tynnu allan/mas o dwll (a ffig.), codi o wâl; dod allan/mas o dwll; codi/cwnnu (o’r gwely)

didrabas a.digynnwrf, digyffro, tawel; didrafferth, didramgwydd; heddychlon (am feddwl/ysbryd), di-feind, di-hid

d. on evit an afer-se mae fy meddwl yn dawel ynghylch hynny, ’dyw hwnnw ddim yn fy mlino, ’dyw’r peth ddim yn blino/menu/poeni dim arna’ i, ’dwy’ i ddim yn blino/poeni dim am y peth

didrabasiñ be. cysuro, esmwytháu ((meddwl, ysbryd)

didrec’h a. heb ei drechu/threchu

didrec’hus a. anorchfygol, na ellir / nad oes modd ei drechu/threchu

didremp a. diwrtaith, heb wrtaith

didres a. didwyll, agored, cywir, cymwys, unplyg; hyll, salw, diolwg; anniben, blêr

didreuzus a. anhydraidd, yn dal(a) dŵr

didrevadenniñ be dadwladychu, rhyddhau (o fod wedi’u gwladychu)

didribuilh a. dibryder; didrafferth; heb ddim gofal, diofal

didro1 a. syml, unionsyth; cywir, didwyll; unplyg; teyrngar; plaen (am eiriau)

didro2 adf yn blaen

komz d. siarad yn blaen / heb flewyn ar dafod / yn ddiflewyn ar dafod / heb bilo wyau (ffig.)

didroad a. heb goes ( am erfyn /declyn megis bwyell, morthwyl ayyb.)

didroadañ/distroadañ be. tynnu carn/ coes/dolen/dwrn (erfyn, teclyn) bant / i ffwrdd / ymaith); (ffig.)bwrw/taro i’ r llawr; llorio; disodli, diorseddu

d. ub. (ffig.) llorio rhn, disodli/ diorseddu rhn, mynd â’r gwynt / tynnu’r gwynt o hwyliau rhn, bwrw/taro rhn i’r llawr / oddiar ei echel

didroc’h a. didoriad

didroc’hañ be. tocio (blaen coed a llwyni); torri (allan/mas) (â siswrn)

d. ar mezher torri’r brethyn

didroidell a. didwyll, cymwys, cywir (am berson), unplyg, diniwed, diddrwg; teyrngar

‘bezit d. evel koulmed’ ‘byddwch ddiniwed fel colomennod’

didrouz1 a. di-stŵr, di-sŵn, distaw, tawel; heddychlon

didrouz2 adf yn ddi-stŵr/dawel/ddistaw, mewn tawelwch/distawrwydd; heb siw na miw; yn heddychlon, mewn hedd(wch)

didrouz3 g. tawelwch, distawrwydd, llonyddwch; hedd(wch)

didrouzer g. -ioù distewydd

didrubuilh1 a. dibryder, diofal; tawel, didrafferth, heddychlon

didrubuilh2 adf. yn ddibryder/ddiofal; yn dawel, yn ddidrafferth , yn heddychlon

bevañ d. byw’n dawel/heddychlon

didrubuilh g. tawelwch, heddwch

didruez a. didrugaredd, anhrugarog, didostur; creulon, cas, ffyrnig, milain

didruez adf. heb ddim trugaredd/tosturi, yn drugarog/dosturiol, yn llawn trugaredd/tosturi

didu g. gw. dudi

diduamant g. -où difyrrwch, diddanwch, mwynhad, pleser

diduañ be. difyrru, diddanu

en em ziduañ cael boddhad/pleser/ mwynhad, mwynhau’i hun(an), difyrru’r amser, ymddifyrru, ymblesera

didud a. anghyfannedd, anial, diffaith; heb bob(o)l/drigolion; heb deulu, amddifad, heb gâr na chyfaill

didudañ be. diboblogi

diduek a. diduedd, amhleidiol

ha n’eo ket d. nad yw’n ddiduedd, (sy’n) rhagfarnllyd; a ’dyw e ddim yn ddi-duedd, ac mae’n rhagfarnllyd

diduell b. -où difyrrwch, diddanwch, mwynhad, pleser

diduellañ be. difyrru, diddanu, mwynhau, cael boddhad/mwynhad/pleser

en em ziduellañ difyrru/diddanu/ mwynhau’i hun(an), ymddifyrru

diduellus a. difyr(rus), diddan, pleserus

diduiñ be difyrru

d. an amzer difyrru’r amser, ymblesera, mwynhau’i hun(an)

diechu a. anorffenedig, heb ei (g)orffen, ar ei hanner

died b. -où diod

boued ha d. bwyd a diod

di(z)eeun a. anuniongyrchol

renadenn d. gwrthrych anuniongyrchol (gram.)

diehan a.di-baid/dibaid, di-stop

difaezhus a. anorchfygol

diefed(us) a. dieffaith, aneffeithiol, diddylanwad, heb effaith; di-fudd, ofer, aflwyddiannus; difywyd, araf

diefedusted b., diefeduster g. aneffeithlonrwydd

diegi bg. diogi; amharodrwydd, anfodlonrwydd, cyndynrwydd; atgasedd, ffieidd-dra

d. am eus da/o vont ’does dim (llawer o) awydd/chwant mynd arna’ i,’rwy’n gyndyn o fynd, ’rwy’n amharod/ hwyrfrydig i fynd, ’dwy’ i ddim am fynd; ’rwy’n anfodlon mynd; mae’n gas ’da fi / gen i fynd, mae’n fwrn arna’ i / ar f’enaid i fynd, mae’n dân ar fy nghroen i fynd (ffig.)

n’en doa ket d. d’an dour ’doedd dim of(o)n dŵr arno, ’roedd e’n hoff o’r dŵr

diegus a. diog(lyd), didoreth, pwd(w)r (am berson); anfoddog, amharod, hwyrfrydig, petrusgar

di(z)ehan1 a. di-baid/-ball/-stop, parhaus

di(z)ehan2 adf yn ddi-baid/ddi-ball/ddi-stop, yn barhaus

dieil a. di-ail, heb ei (h)ail, dihafal, anghymharol; unigryw

dielc’hat be. bod yn fyr ei (h)ana(d)l, tynnu’n drwm ar ei (h)ana(d)l, bod yn dynn arno/arni (wrth anadlu), bod â’r fegin yn dynn (ffig.)

dielfennadur g. -ioù dadansoddiad

dielfennañ be. dadansoddi; dadelfennu

diell b. -où dogfen, archif, gweithred (gyfreithiol - ar bapur)

dielloù ll. archifau

Ti an Dielloù archifdy

dielldi g. archifdy

diellour g. -ien archifydd

diembann a. anghyhoeddedig, heb ei gyhoeddi/chyhoeddi

di(z)emglev1 a. heb fod yn gytûn/unol, anghytûn

di(z)emglev2 g. -ioù anghytundeb, anghydfod, cynnen, diflastod, ffrae

diempenn a. penchwiban, ysgafala; hurt, gwallgo’, gorffwyll, ynfyd

diemprañ be. datgymalu

diemsav a. anfuddiol, difudd; da-i-ddim

diemskiant a. anneallus

diene a. dienaid

dienez b. adfyd, caledi, cyni, tlodi affwysol; gwir angen; prinder enbyd/garw; gofid mawr, blinder, trallod

bez’ ’vo d. a vara bydd bara’n enbyd o brin, bydd prinder dychryn(llyd)/garw o fara

kaout d. a/da/en udb. bod â gwir angen/eisiau rhth

seizh bloavezh d. a voe da c’houde bu saith mlynedd o gyni / o brinder difrifol wedyn / ar ôl hynny

dienkrez a. dibryder, diofal

bezit d.! peidiwch â gofidio/phoeni!

dienn g. hufen

d.-skorn hufen iâ

diennañ be. codi’r hufen (oddi ar), dihufennu; dodi/rhoi hufen (ar), ychwanegu hufen (at); holi a chroesholi, holi a stilio

diennek a. yn llawn hufen; yn cynnwys hufen

diennet abf diennañ qv.

dienor a. gw. dizenor

dienoriñ be. gw. dizenoriñ

diere1 a. dilyffethair, heb gadwyn/ dennyn/rwymyn, rhydd

diere2 g. ehangder, helaethrwydd; brys

mont gant d. mynd ar frys

dieren be. datglymu, mysgu, agor (clwm ayyb.)

diesel g. diesel

dieub a. rhydd; annibynnol; dilyffethair, dilestair, dirwyst(y)r; eang

dieuber g. -ien rhyddhäwr, gwaredwr

dieubidigezh b. rhyddhad, gollyngdod, gwaredigaeth

dieubiñ be. rhyddhau, gollwng yn rhydd, gwaredu, tynnu’n rhydd; clir(i)o

d. an daol clir(i)o’r ford

d. prizonidi rhyddhau carcharorion

dievezh a. diofal, difater, di-hid; esgeulus

dievezhded b. diofalwch, difaterwch, esgeulustod

diezhomm1 a. diangen, dianghenraid, heb eisiau, di-alw-amdano

diezhomm2 adf afraid, heb fod angen/ eisiau, yn ddiangen/ddianghenraid

difachañ be. tawelu, pwyllo, ymdawelu, ymbwyllo; cymodi (â’i gilydd), dod i gymod (â’i gilydd)

difachet abf difachañ qv.

d. int maen nhw wedi cymodi / wedi dod i gymod â’i gilydd

difaezhus a.anorchfygol

difall a. diddrwg, heb fod yn ddrwg ei (h)iechyd

difallañ be. gwella (o salwch); dadebru, dod ato/ati’i hun(an); cael gwared â’r drwg, puro

difank a. glân, dilychwin

difankañ be. crafu/sychu’n lân, cael gwared â baw/llaid/llacs, glanhau; golchi; carthu; newid cewyn/clwt babi; gweithio’r corff

difankell b. -où gard fwd (ar olwyn beic neu gerbyd)

difanker g .-ien glanhäwr strydoedd

difastañ be. glanhau, diberfeddu (pysgod)

difatañ be. dadebru, dod ato/ati’i hun(an)

difazi a. di-fai, di-fefl, heb gamgymeriad/ wall, cywir, perffaith; anffaeledig, di-feth, sicr, siŵr, diogel

n’ouzon ket d. awalc’h ’dwy’ i ddim yn ddigon siŵr, ’wn i ddim yn iawn

un tamm labour ha n’eo ket d. darn o waith amherffaith / heb fod yn rhydd o wallau / heb fod yn berffaith

difaziañ be. cywiro; newid ei ffordd (er gwell), troi dalen (newydd) (ffig.)

n’eo ket a-walc’h klask d. - gwelloc’h eo miret da gouezhañ gwell rhwystro’r clwy’ na’i wella, gwell yw cadw o’r llaid na cheisio ei olchi i ffwrdd

difeal a. anffyddlon, anheyrngar

difealded b. anffyddlondeb, anheyrngarwch

difeiz1 a. di-gred, di-ffydd, anghrediniol, annuwiol

difeiz2 g. di-gred, anffyddiwr, anghrediniwr, anghredadun

difenn1 be. amddiffyn, cadw, gwarchod; gwahardd, gwarafun, gomedd, gwrthod/pallu caniatáu, nadu; brwydro, ymladd

d. kaoz ub./udb. bod/sefyll o blaid rhn/rhth, pledio achos rhn/rhth

d. ub. amddiffyn rhn, achub cam rhn

d. udb. amddiffyn rhth, sefyll dros rth

d. ouzh ub. na + bf atal/cadw/ gwahardd rhn rhag + be.

me a zifenn e(z) + bf fe fentra’ i + y(r) + bf, ’rwy’n siŵr + y(r) + bf

en em zifenn ei amddiffyn ei hun(an); ymgadw, ymgynnal

difenn2 g. gwaharddiad; gwyliadwraeth; amddiffyniad

d. a oa dezhañ mont da c’hoari fe’i gwaherddid (e) rhag mynd i chwarae

d. mont tre! dim mynediad!

bezañ war an d. bod ar wyliadwraeth; bod yn amddiffynnol/warchodol, ei (h)amddiffyn ei hun(an)

kaout d. da ober udb. cael ei (g)wahardd rhag gwneud rhth

ober d. ouzh ub. a/da ober udb. gwahardd rhn rhag gwneud rhth

difennerezh g.amddiffyniad

difennet abf difenn qv

d. eo gwaherddir, ni chaniateir; mae’n waharddedig, fe’i gwaherddir.

d. eo ar bleud outi ’dyw hi ddim yn cael bwyta can/blawd, ni chaniateir iddi fwyta can/blawd

d.-groñs eo butunat/butuniñ gwaherddir ysmygu yn llwyr, ni chaniateir ysmygu o gwb(w)l

difennour g. -ien amddiffynnwr, gwarchodwr; bargyfreith(i)wr

diferañs b. -où gwahaniaeth

difeson a. afluniaidd, diolwg, ffiaidd yr olwg; anffurfiedig, wedi’i (h)anffurfio, wedi’i (l)lurgunio; aflednais, di-chwaeth, digywilydd, anfoesgar

difesonañ be. anffurfio; (cam)ystumio; llurgunio; andwyo, difetha, dinistrio

difetis a. ansylweddol/disylwedd, tila, tenau, ysgafn/ysgawn; haniaethol

difeurm a. ac adf gwag, heb ei (g)osod (ar rent), heb ei r(h)entu

difiñv a. disymud, digyffro, llonydd; di-syfl, diysgog

diflach1 a. disymud, digyffro, llonydd; cadarn, di-sigl, di-syfl, diysgog, diymod; anghymodlon, di-ildio, digyfaddawd; safadwy; sefydlog, anghyfnewidiol, digyfnewid

chom/menel a-gevret a raimp d.! gyda’n gilydd fe safwn ni yn gadarn/ ddiysgog/ddi-ildio/ddigyfaddawd! diflach2 be. symud, mudo, mynd; bwrw/ o’i (l)le (am asgwrn/aelod o’r corff)

diflakal be. diffygio, llewygu, cael haint, pango (ar laf.)

diflipañ/difloupañ be. ei gwadnu/heglu/ sgathru hi, rhoi traed yn (y) tir; cil(i)o, dianc, ffoi; llithro/sleifio ymaith; tasgu, llifo (allan/mas); llacio, agor, datod, mysgu, rhedeg (am bwythau)

d. diouzh he bizied llithro rhwng ei bysedd / o’i dwylo

diflistrañ be. gollwng (am hylif)

difluk a. wedi agor (am flodau); wedi deor/gori (am wyau/cywion)

diflukañ be. ymddangos, dod i’r golwg; agor (am flodau), blaguro; cael eu deor/gori (am wyau/gywion); tasgu

difoeltrañ be. briwa(’n rhacs jibidêrs), chwalu, malu, darnio, torri’n yfflon / gandryll/ddarnau/deilchion, dryllio’n chwilfriw; rhwygo; dinistrio; niweidio; dymchwel(yd)

d. un taol gant ub. rhoi ergyd i rn, estyn dyrnod/pelten i rn

difonn a. ac adf. ansylweddol, disylwedd, annigonol, prin, tenau, bach, tila; ysgafn/ysgawn, nad yw’n diwallu/ llanw/llenwi; anffrwythlon, anghynhyrchiol; aneffeithiol; araf

difonnik-d. yn arafach arafach, yn fwy a mwy araf, yn fwyfwy araf

difonnaat be. lleihau; gostwng; mynd yn llai sylweddol; teneuo; gwanhau; mynd yn llai effeithiol, arafu; tawelu

difontañ be. cwympo, cymynu (coed); clir(i)o/glanhau (darn o dir); dwyn/ dwgyd wyau (o nyth)

d. koad/koajoù cwympo/cymynu coed/coedydd

diforch a. afluniaidd, di-lun, di-siâp; diolwg, hyll, salw

diforc’h1 (diouzh) a. ar wahân (i), wedi’i (g)wahanu (oddi wrth), yn annibynnol (ar)

diforc’h2 g. gwahaniaeth; erthyl(i)ad (heb fod o ddewis); erthyliad (o ddewis)

ober un d. gwneud gwahaniaeth, gwahaniaethu

ul linenn d. / a ziforc’h llinell derfyn

un d. bras zo kenetrezo/kenetreze mae gwahaniaeth mawr / mae byd o wahaniaeth rhyngddyn nhw

diforc’hiñ be. rhannu; gwahaniaethu; erthylu (heb fod o ddewis);erthylu (o ddewis); gwahanu, ysgaru; dewis

diforzh a. di-hid, difater, difeddwl, di-feind

difoupañ be. neidio allan, saethu/tasgu mas, ymddangos / dod i’r golwg yn ddisymwth, cyrraedd yn annisgwyl; sefyll allan/mas; gwthio allan/mas; tynnu/codi allan/mas (o wâl/wely/ guddfan)

paotred yaouank o tifoupañ eus ar skol bechgyn ifanc / hogiau ieuanc yn tasgu mas/allan o’r ysgol

difourk g. -où agoriad; allanfa

difoutre a. difater, di-hid, di-feind

d.-kaer e oa! ’roedd yn gwb(w)l ddifater / yn gwb(w)l ddi-hid/-feind, ’doedd e/hi ddim yn poeni taten (bob) / ddim yn malio’r un ffeuen / ddim yn malio’r un botwm corn!

difrae1 a. diwyd, dyfal, dygn, prysur; cyflym, buan, clou; brysiog, chwyrn; hawdd, rhwydd, didrafferth, di-rwyst(y)r

difrae2 adf. yn ddiwyd, yn brysur; yn gyflym, ar frys; yn hawdd, yn rhwydd

evit mont difrae da G-Konk-Leon i fynd yn rhwydd i G-Konk-Leon

ken d. all yr un / yn llawn mor gyflym

difrae3(añ) be. brysio, prysuro, mwstro

difrae4 g. -où diwydrwydd, prysurdeb; cyflymder/cyflymdra; brys

hep d. heb frys, gan bwyll

difraeoù materion angenrheidiol/brys; camau ffurfiol

difraeañ be. gw difrae3()

difraeoc’h a. gradd gymh. difrae1 qv.

da vont d. d’ar gêr i fynd yn gynt / yn rhwyddach tua thre

difraezh a. aneglur; amwys

diframm g. -où rhwyg, gwahaniad, ymwahaniad

ober un d. e sae ub. (ffig.) lladd ar rn, difrïo/difenwi/dilorni/diarhebu/ pardduo rhn

diframmañ be. cipio, tynnu; tynnu’n rhydd, darnio, torri’n ddarnau, dryllio’n chwilfriw, briwa/chwalu’n yfflon (rhacs jibidêrs), rhwygo’n dameidau/ddarnau; difrïo, difenwi, diarhebu, pardduo; dadwreiddio, tynnu o’r gwreiddiau; datgymalu, torri corff yn bedwar aelod a phen; rhedeg, cil(i)o, dianc, ffoi

d. (brud-vat) ub difrïo/difenwi/ dilorni/diarhebu/pardduo (cymeriad / enw da) rhn, lladd ar rn

difraostañ be. agor (tir; meddwl); arloesi; astudio/archwilio (maes myfyrdod)

d. speredoù agor/deffro/goleuo meddyliau

d. un dachenn douar torri tir newydd

difraoster g. -ien agorwr ffordd; arloeswr

difrapañ be. cipio, tynnu o’i (g)afael yn ffyrnig

difrealz a. digysur

difred a. anfuddiol, di-werth/diwerth

difregañ be. chwalu, rhwygo, difetha, dinistrio, distrywio/strywa, malurio

difretañ be. ysgwyd yn ffyrnig; brwydro, ymlafnio, ymdrechu’n galed; ffwdanu, trafferthu; mynd (bant/ymaith / i ffwrdd)

en em zifretañ brysio, prysuro, mwstro; dod i ben â hi, ymdopi; ymryddhau, tynnu’i hun(an) o dwll / o gornel (ffig.)

bremañ ne oar ket ar paour-kaezh paotr penaos en em zifretañ ganti nawr ’dyw’r bachgen druan ddim yn gwybod sut mae dod i ben â hi / siwd i ymdopi

ha hi d’en em zifretañ a dyma hi’n brysio/mwstro

difrom a. digyffro, didaro, digynnwrf; dewr, gwrol, eofn

difronkañ be. llefain ei chalon hi, ochneidio llefain, beichio/igian crïo/wylo, ubain, igian; llifo (am waed/ddagrau)

difrouezh a. diffrwyth, anffrwythlon, anghynhyrchiol; llwm (am dir), diffaith; ofer, aflwyddiannus

difteriezh b. difftheria

diftongenn b. -où deusain

difuilhañ be. datrys, datod, mysgu

lezit ar re all da zifuilhañ o gwiad rhwng gwŷr Pentyrch a’i gilydd, rhyngddyn nhw a’i gilydd; rhyngddyn nhw a’u cawl (ffig.); rhyngddyn nhw a’u busnes

difuiñ be. ynysu, insiwleiddio

difurlu1 a. anniben, blêr, aflêr ; anweddus; anfoesol

difurlu2 adf rywsut-rywfodd; yn sang-di-fang, drwy’r trwch; yn arw yr olwg

d. an traoù pethau’n sang-di-fang gwisket d. wedi gwisgo rywsut-rywfodd / yn anniben / yn aflêr

digabell a. pennoeth, heb ddim ar ei ben/ phen

digabestr a. dilyffethair, dilestair, rhydd; annibynnol (am wlad); anhrefnus, anniben, aflêr

digabestra be. rhyddhau, gwaredu, gollwng yn rhydd

digablus a. dieuog, di-fai

digaeañ be. ymadael â’r cei, gadael y tir, pellhau oddi wrth y porthladd

digailhar a. difrycheulyd, glân, gloyw; digwmwl

digaledet abf digalediñ qv.

botoù d. (e)sgidiau wedi’u hystwytho

digalediñ be. meddalu, ystwytho; dofi, torri i mewn (am anifail); dadrwymo, gweithio (medd.)

d. ar c’horf gw. korf

digalon a. gwangalon; llwf(w)r; creulon, cas, milain; didrugaredd, didostur

digalonekaat be. digalonni, gwan-galonni, torri calon, danto (ar laf.), bod â’i ben/phen yn ei blu/phlu (ffig.)

digalonekaus a. digalon, gwangalon, tor-calonnus, dantlyd (ar laf.), yn ddigon i dorri calon dyn/rhn, yn ddigon i ddanto (ar laf.) dyn/rhn

digamambre adf yn naturiol/syml, yn ddi-lol/ddiffwdan/ddiseremoni, heb ddim clemau/lol/ffwdan maldod/seans/ seremoni

digampiñ be. gw. diskampañ

digammañ be. cymhwyso, unioni (a ffig.)

me ’ya da zigammañ hennezh! fe rof i hwnna yn ei le! fe drafoda’ i e!

diganeoc'h, diganeomp, diganin, diganit/diganez ffurfiau persl yr ardd. digant qv.

aet eo da benn diganit? wyt ti wedi colli dy ben/bwyll/synhwyrau? wyt ti wedi drysu?

digant ardd. oddi wrth, oddi ar; gan; i

d. piv az pez da gig? gyda phwy / gan bwy ’rwyt ti’n cael/prynu dy gig?

goulenn udb d. ub. gofyn am rth gan rn, gofyn i rn am rth

digantañ, diganti, diganto/digante ffurfiau persl yr ardd. digant qv.

e wreg a zo marvet digantañ mae’i wraig wedi darfod/marw, mae wedi colli’i wraig

goulenn a ran diganeoc’h ’rwy’n gofyn i chi

ul lizher postel hoc’h eusbet diganto/ digante? ’gawsoch chi / ydych chi wedi cael e-bost oddi wrthyn nhw?

digar a. cas, creulon, milain, didrugaredd; angharedig; gelyniaethus; annymunol, diflas; oeraidd

digarez g. -ioù esgus; achos, rheswm, cyfle

bepred didalvez a gav d. bydd gan bwdryn eli at bob clwy’, caiff diogyn hyd i esgus bob amser

nep a fell dezhañ ober fall - a gav d. pe un all, ar re fall bepred a glask d. fe fynn y sawl sydd am gyflawni anfadwaith ei wneud ryw fodd neu’i gilydd, daw’r sawl a fynn wneud drygioni o hyd i ryw esgus neu’i gilydd dros ei wneud

p’ho po d. da baseal du-mañ pan gewch chi gyfle i alw (yma)

un d. ki/toull, ur fall zigarez esgus cloff/gwan/gwael/tila

war zigarez farsal gan esgus cellwair, yn cymryd arno/arni gellwair, yn smalio bod â’i dafod yn ei foch / bod â’i thafod yn ei boch

war zigarez pe zigarez ar ryw esgus neu’i gilydd

digarezioù tout! dim ond esgusodion!

bezañ digarezioù gantañ/ganti bod yn llawn esgusodion

klask digarezioù chwilio am / hel esgusodion

ober digarezioù gwneud esgusodion

digareziñ be. esgusodi, rhoi pardwn (i); esgus, cogio, ffugio, smalio, cymryd arno/arni; gwneud esgusodion, chwilio am / hel esgusodion; petruso, bod mewn cyfyng-gyngor, bod rhwng dau feddwl

ma digarezit / digarezit ac’hanon esgusodwch fi

en em zigareziñ ymesgusodi

digarg a. heb gyfrifoldeb; diofal, rhydd (o bob cyfrifoldeb)

digargañ be. dadlwytho; rhyddhau (o gyfrifoldeb), diswyddo

digas1 a. gw. digaz

digas2 be. gw. degas

digasted b. claerineb, difaterwch, difrawder; oerfelgarwch, pellter (emosiynol)

digatar a. glân, pur, dilychwin, difrycheulyd

an oabl d. yr awyr glir/las/ddigwmwl

digaz a. didaro, dideimlad, di-hid, difater, di-feind, esgeulus; oeraidd, pell (o ran teimlad); difynegiant

ne oa den d. ebet en abadenn ’doedd dim neb yn ddideimlad yn y perfformiad

digej1 a. rhydd

digej2(añ) be. mysgu, datod; datrys; gwahanu; gwahaniaethu; sillafu

digemer gw. degemer

digemm a. digyfnewid, anghyfnewidiol; sefydlog; nad yw’n newid, heb newid dim

kemm-d. cyfnewidiol, chwit-chwat, di-ddal, mympwyol, oriog, ansefydlog

digemmesk a. pur, digymysg, glân, anllygredig, heb ei (l)lygru

digempenn a. anniben, anghymen, anhrefnus, di-dref(e)n, aflêr

digempouez1 a. anghytbwys, anghyfartal; (yn feddyliol) dryslyd, wedi drysu, ffwndrus / wedi colli’i bwyll/phwyll; heb fod yn eitha’ peth / heb fod yn llawn llathen / heb fod ym mhen draw’r ffwrn (ffig. ar laf.)

digempouez2 g. anghydbwysedd, diffyg cydbwysedd; anghyfartaledd

digened1 a. diolwg, hyll, salw, hag(a)r

digened2 b. hagrwch/hacrwch, hylltra

digenvez1 a. anghyfannedd; diffaith, anial; unig; gwag, heb neb yno

digenvez2 g. unigrwydd; unigedd, lle unig, anghyfanedd-dra

digeriñ (bôn: digor) be. agor; dechrau, cychwyn, sefydlu; datod, mysgu

d. an nor da ub. agor y drws i rn, rhoi mynediad i rn

d. (an) hent agor (y) ffordd/llwyb(y)r; arloesi

d. en-dro ailagor

d. frank agor led y pen

d. kalon/skrin ub. codi archwaeth am fwyd ar rn, hala chwant bwyd ar rn

d. e c’henou / he genou agor ei geg/ cheg, dylyfu gên

d. e galon agor ei galon; arllwys ei galon/gwd/gŵyn/ofid, bwrw ei fol; rhoi awch am fwyd / archwaeth bwyd iddo

d. spered ub. goleuo (meddwl) rhn

emichañs e tigoro e spered gant an oad mae’n siŵr y daw’n gallach / y daw at ei goed wrth heneiddio (ffig.)

d. trouz codi twrw, creu cynnwrf

d. ur gaoz dechrau/cychwyn sgwrs, tynnu ple

d. ur gouli (ffig.) agor hen glwy’ (ffig.)

d. ur skoulm agor/datod/mysgu clwm

mont a ra an deiz da zigeriñ mae’r dydd yn ymestyn

ne zigoront ket bemdez ’dŷn nhw ddim yn agor / ar agor bob dydd

digernez a. creulon, cas, cïaidd, mileinig; didrugaredd, di-dostur; anystyriol

digevannez a. anghyfannedd, unig

digevatal a. anghyfartal, anghytbwys

diginkl a. diaddurn, plaen, syml; anniben

digizañ be. newid ei (g.)olwg (i beidio â chael ei ’nabod)

d. e vouezh newid ei lais (i beidio â chael ei ’nabod)

digizidigezh b. dideimladrwydd, ansensitifrwydd, gallu/dawn i odde’/ ddioddef poen

digizidik a. dideimlad, ansensitif, da am odde’/ddiodde’ poen

diglañviñ be. gwella (o salwch), bod ar wellhad, cael adferiad (iechyd); ymgryfhau

diglemm a. diachwyn

diglet a. anniddos

diglok a. anghyflawn, anorffen(edig)

diglorañ/diglosañ/disklosañ be. deor, torri’r plisgyn, ymddangos (am gywion); agor (am flodau) ; blaguro; masglo (pys, ffa); pilo, plicio (afalau, tatws)

dign a. gw din2

digoadenn b . -où llannerch

digoaven a. dihufen, heb hufen

laezh d. llaeth glas/sgim

digoaveniñ be. codi/cwnnu/tynnu’r hufen

digoc'henn a. digwmwl, clir (am yr awyr)

digoeñviñ be. mynd (i) lawr (am chwyddi)

digog(al) be. masglo (ŵy/wy), plisgo (ŵy/wy, cranc ayyb.)

digoll1 be. digolledu, talu/rhoi iawndal (i)

d. ub. evit udb. digolledu rhn am rth

digoll2 g. iawn, iawndal

digompez a. anghyfartal; anwastad, twmpathog

digompren a. anneallus

digomprenus a. annealladwy

digomplimant1 a. diseremoni, heb ddim seremoni/dwli/lol/seans/cwafers, di-lol, diffwdan, naturiol, syml; anffurfiol

digomplimant2 adf yn ddiseremoni, heb ddim dwli/lol/seans/cwafers, yn naturiol, yn syml; yn anffurfiol

digompren(us) a. annealladwy, amwys

d.- krenn cwb(w)l/hollol annealladwy

digomz a. di-ddweud, dywedwst

digoñfort a. digysur, heb ddim cysur

digontamm a. pur, anllygredig

digontammiñ be. diheintio; dilygru/ dadlygru, glanhau, puro

digor1 a. agored, wedi agor; wedi’i (h)agor

d. e galon/skrin yn llwgu/clemio (o eisiau bwyd) (ffig.), yn awchu/barod am fwyd, ar ei gythlwng, a’i fola’n gofyn ble mae’i ddannedd e (ar laf.); a chanddo archwaeth da

d. e vruched a’i grys ar agor / yn agored

ur spered d. meddwl agored; calon agored/fawr; person deallus

d.-bras/-frank agored led y pen

d.-frank e c’henou / he genou, e/he forn d. gantañ/ganti, e veg / he beg d. war nav eur yn gegrwth, ei geg/cheg ar agor / yn agored led y pen; yn syn/syfrdan

d.-frank toull e c’houzoug / he gouzoug yn barod/chwannog i godi’r bys bach, yfwr/yfwraig o fri

digor2 adf. ar agor, yn agored

digor3! bf. 2 un. gorch. digeriñ qv.

digor ’ta! agor (y drws) ’te/w!!

digor4 g. agoriad; mynediad

goulenn d. ceisio mynediad, gofyn am gael mynediad

ne vo d. ebet evidout ’chei di ddim mynediad / ddim mynd i mewn

d.-amzer gwanwyn

d.-kalon aperitiff, diod (codi/cwnnu) archwaeth

d.-nos (min yr) hwyr

digoradur g. agoriad; dechrau/ dechreuad; ymlediad; chwydd(i), bolchwydd; dadlyniad/rhyddhad y rhwydlen/retina; cyflwyniad; (ffig.) rhodres, rhwysg, seremoni

gant kalz a zigoradur yn llawn rhwysg, yn rhwysgfawr

un d. a vaouez menyw ab(a)l/gadwrus, cloben/cymanfa o wraig

ur vaouez d. ganti swancen, gwraig yn gwisgo’n rhwysgfawr/swanc, menyw â thipyn o ‘siwd ych chi?’ / â thipyn o gachu ceiliog yn perthyn iddi (ar laf.)

un d. er voger agoriad/twll/bwlch/ hollt yn y wal

digorer g. agorwr

digoret abf digeriñ qv.

er bloavezh ma oa d. ar brezel (yn) y flwyddyn y dechreuodd y rhyfel ken na vo d. miz Genver cyn dechrau mis Ionawr

nep a sko war an nor a v(ez)o d. dezhañ curwch ac fe agorir i chi

digor(i)où ll. clemau, maldod, seans

d. zo gantañ/ganti mae clemau/ maldod/seans arno/arni

hep d., kuit a zigor(i)où yn ddiseremoni, heb ddim seans; yn ddirodres, yn syml/naturiol; yn ddiymhongar/ostyngedig/wylaidd

digoublañ be. gwahanu cwpwl/dau/pâr

digoulz a. anamserol

digoumanantiñ be. terfynu tanysgrifiad

digoumoul a. digwmwl

digourajiñ be. digalonni, danto (ar laf.), lladd ysbryd

digourdi a. gw. degourdi

digourtez a. anghwrtais, anfoesgar

digousi a. difrycheulyd, heb un brycheuyn, dilychwin, dihalog , glân, pur, di-nam,

digousiañ be. glanhau, golchi

digousk a. di-gwsg, heb gwsg, di-hun; effro

digoust(us) a. rhad, heb fod yn gostus/ ddrud; am ddim; anllafurus, heb fod yn llafurus

digoustiañs a. digydwybod, diegwyddor

digoustoc’h a. rhatach, llai costus; haws, llai llafurus

digouvi g. croeso oeraidd

reiñ an d. d’ub. rhoi croeso oeraidd i rn., peidio â rhoi croeso i rn

.digouviañ be. tynnu gwahoddiad yn ôl; gofyn i rn ymadael; gofyn i rn adael ei waith/swydd, diswyddo

digraouiañ be. rhyddhau o garchar

digrap a. llac, rhydd, diafael (am rth a ddylai gydio)

digrapañ be. gw. krapañ

digredenn1 a. di-gred/digrefydd

digredenn2 g. di-gred/digrefydd, anffyddiwr

digredus a. anghredadwy, anhygoel

digreizennañ be. datganoli

digresk g. cwtogiad, gostyngiad, lleihad

digreskiñ be. cwtogi (ar), tocio, gostwng, lleihau; byrhau; lleddfu

pa zigresk al loar pan fydd y lleuad ar/yn ei gwendid

digristen a. anghristnogol; paganaidd

digrizañ be. lled ddigoni, hanner digoni, coginio/twymo'n ysgafn; meddalu, tyneru

d. an dour twymo/cynhesu dipyn ar y dŵr

d. kalon ub. toddi calon rhn

digroc’henañ/diskroc’henañ be. blingo, tynnu croen; plisgo; pilo, plicio

digustum a anarferol, anghyffredin, prin; anghynefin, dieithr/dierth; rhyfedd

digustumañ be. colli’r arfer, rhoi pen ar arferiad; diddyfnu (babi)

diguzh1 a. agored, heb fod yn gudd / ynghudd

diguzh2 adf. heb guddio/gelu/gwato dim, yn agored

digwener adf ddydd Gwener (diwetha’/ nesa’)

dihabask a. diamynedd; anoddefgar

dihabaskter g. diffyg amynedd; anoddefgarwch

dihabaskteriñ be. colli amynedd, mynd yn fyr ei (h)amynedd, anesmwytho

dihadiñ be. hadu

dihan g. gw ehan

dihanañ be. gw. ehanañ

diharak a. eithriadol anniben; garw, gwyllt, sgaprwth (am y tywydd)

diharp a. digymorth

diharpañ be. tanseilio, gwanhau, dirymu; atal, rhwystro, llesteirio; ei rhoi o dan ei gofal (ei beichiogi)

diharz a. didrafferth, dilyffethair; diderfyn annherfynol; anferth

dihegar a. garw; anhrugarog, didostur; angharedig; ffiaidd, cas; creulon; hunanol

diheglev a. anhyglyw

dihelenn a. annarllenadwy

diheñchadenn b. -où dargyfeiriad

diheñchañ/dihentañ be. dargyfeirio; camarwain, arwain ar gyfeiliorn

d. ub. diouzh udb. cymryd/tynnu rhn oddi wrth rth

d. spered ub. diouzh udb. mynd â sylw rhn oddi ar / oddi wrth rth

dihesk/dihesp a. dihysbydd, diwaelod

diheson a. amhersain, aflafar

dihet a. anhwylus, di-hwyl, sâl, tost, gwael, canolig, cwla, llegach; diflas, annymunol, heb fod yn bleserus

diheverz a. annelwig, aneglur; haniaethol

anv d. enw haniaethol

dihopal be. gweiddi, bloeddio; ceryddu, cymhennu, rhoi pryd o dafod (i), rhoi llond pen (i), cystwyo, dwrdio, dweud y drefn (wrth), arthio (ar); rhoi yn ei (l)le, beirniadu, cywiro

dihun1 a. effro, ar ddi-hun

d. -mat cwb(w)l/hollol effro / ar ddihun, wedi dihuno’n iawn/llwyr

dihun2 g. deffroad

dihunañ/dihuniñ be. dihuno, deffro

dihuner1 g. -ien dihunwr

dihuner2 g. -ioù cloc larwm

diijin a. diddychymyg, anathrylithgar

dija adf eisoes, yn barod, cyn hyn(ny)

dijabl1 a. wedi’i r(h)yddhau (ffig.), wedi cael gollyngdod/gwaredigaeth/ rhyddhad/iechyd (ffig.); dibryder, diofal

dijabl2 g. gollyngdod, gwaredigaeth, rhyddhad,bendith (ffig.)/iechyd (ffig.)

nag un d.! gwared da / gwynt teg ar ei (h)ôl! dyna ollyngdod/waredigaeth/ ryddhad/fendith (ffig.)/iechyd (ffig.)!

dijabliñ be. clir(i)o, gwacáu; rhyddhau, gwaredu, rhoi gollyngdod/ gwaredigaeth/rhyddhad; gwella; adrodd, ailadrodd (gweddïau); baldorddi, parablu, paldaruo

en em zijabliñ ymryddhau

dijaoj1 a. anferthol (ei faint), aruthrol (o fawr), enfawr, mawr iawn; rhyfedd; (y)smala, doniol; afresymol; chwerthinllyd; anweddus

dijaoj2 adf rhyfeddol, ofnadwy, dychryn(llyd; amhriodol, anweddus

c’hoarzhin d. chwerthin yn amhriodol

bras-d. yn anferth/enfawr, yn aruthrol fawr

dijavediñ be. dylyfu gên, agor ei geg/ cheg, agor ei ben/phen (mewn blinder neu syrffed)

dijeriñ be. treulio (bwyd)

dijuni g. -où brecwast

kambr ha d. gwely a brecwast

dijuniañ/dijuniñ be. bwyta/cael brecwast, brecwasta/brecwesta

dik a. cywir, iawn, priodol; gweithgar, ymrous; cydwybodol

dik adf yn gywir, yn union

diktatour g. -ien teyrn; unben; gormeswr, gorthrymwr

dilabour1 a. di-waith, segur, ar y dôl/clwt

gopr d. budd-dâl y di-waith, (arian) dôl

dilabour2 g. diweithdra, diffyg gwaith, segurdod

an d. y diweithdra; y di-waith

dilabourus a. anllafurus, heb fod yn llafurus/drwm, hawdd, rhwydd, ysgafn/ysgawn (am waith, dasg)

dilamañ be. gw. dilemel

dilañs1 a. araf (am gloc, gwaith, gweithiwr); diegni, difywyd, di-ffrwt, di-sbonc, llipa, llonydd, marw(aidd), didoreth, dieneiniad

d. eo an horolaj, d. zo gant an horolaj mae’r cloc ar ei hôl hi, mae’r cloc yn araf

dilañs2 g. rhwystr; anfantais

d. zo ganeomp! ’rŷm ni ar ei hôl hi (â’n gwaith)!

tapet en deus un tamm d. mae e wedi cael ei rwystro / ei gadw, mae wedi cael tipyn/tamaid/ychydig o anhawster/ rwyst(y)r

dilañsañ be. arafu; cadw, dala/tynnu’n ôl; atal, llesteirio, lluddias, rhwystro

dilaouen a. aflawen, anhapus, trist

dilaouer g. crib fân/mân

dilas a. heb ei/eu laso; wedi agor/datod/ mysgu / dod yn rhydd (am garrai/ lasen; am gareiau/lasys); hawdd, rhwydd, didrafferth, dilyffethair, heb un rhwyst(y)r

dilasañ be. agor, datod, mysgu, tynnu’n rhydd (carrai/lasen; careiau/lasys)

dilastez a. dilychwin, difrycheulyd, glân; heb ddim sbwriel; heb ddim chwyn

dilastezañ be. glanhau/clirio (o sbwriel/ chwyn), chwynnu

dilavar1 a. dywedwst, di-ddweud, tawedog, mud

dilavar2 adf yn ddywedwst/dawedog/fud, heb ddweud dim, heb yngan gair

dilec'hiañ be. symud, mudo; bwrw/symud o’i (l)le (am asgwrn); adleoli, newid lle

dilemel be. codi, cwnnu; tynnu; symud, clir(i)o

dilemm a. di-awch, di-fin

dilenn1 g. dewis

dilenn2 be. dewis, dethol; didoli, gwahaniaethu; ethol; neilltuo, clustnodi; masglo/plisgo (pys a ffa)

dilennad g. dilennidi enwebedig; etholedig; cynrychiolydd (etholedig)

dilennadeg b. -où etholiad

dilenner g. -ien pleidleisiwr, etholwr

dilennet abf dilenn qv. etholedig, wedi’i (h)ethol

dilennidi ll. dilennad qv.

d. ar bob(o)l dewis/etholedigion y bob(o)l/genedl; cynrychiolwyr (etholedig)

dilerc'h g. -ioù gweddillion, sbarion (bwyd)

d. a oa gant an tren ’roedd y trên ar ei hôl hi / yn ddiweddar / yn hwyr

e(n)/eus/war d. ar ôl, ar ei hôl hi

en d. emañ mae ar ei hôl hi, mae’n hwyr/ddiweddar

ar c’hozh traoù-se a zo chomet e d. Jakez mae’r hen bethau yna wedi’i gadael ar ôl Siâms

ur gwenneg bennak a chomo en e zilerc’h bydd ceiniog neu ddwy ar ei ôl e (ffig.)

dilerc'h(i)añ be. oedi, dala’n ôl, cadw; gohirio; newid amser; arafu (am gloc)

dilerc’her g. -ien hwyrddyfodiad, un (d)diweddar, un ar ei hôl hi, cwt y fuwch (ffig.)

dilestradeg b. glaniad

d. ar C’hallaoued en Abergwaun glaniad y Ffrancod en Abergwaun

dilestrañ be. glanio (o long); dadlwytho (o long)

dileuriad g. dileuridi cynrychiolydd, dirprwy

dilevezon a aneffeithiol, diddylanwad

dilez g. ymadawiad; ymddiswyddiad; ewyllys (cyfr.)

ober an d. eus udb. gant ub. ymddiried rhth i rn, rhoi rhth yng ngofal rhn

ober e z. gwneud ei ewyllys (cyfr.)

reiñ e zilez ymddiswyddo, rhoi’r gorau i’w waith/swydd

dilezel be. gadael, ymadael (â), mynd o, mynd oddi wrth, cefnu (ar), troi cef(e)n (ar); ymwrthod (â), ymwadu (â), rhoi’r gorau (i)

d. ar werenn (ffig.) ymwrthod â’r ddiod, rhoi’r gorau i yfed/botio/feddwi

d. e garg ymddiswyddo, rhoi’r gorau i’w swydd; ymddeol

dilhad torf. pezh-dilhad g. dillad torf. dilledyn, pilyn; lifrai

d. ar vro gwisg draddodiadol / gwisgoedd traddodiadol

d. goañv dillad gaea’

d. hañv dillad haf

d. kañv dillad galar, mwrnin

d. pemdez (gwaith) dillad bob dydd; (ar ddiwedd dydd) dillad diwetydd

d. Sul/Sakrament dillad parch/gorau

ar pluñv ’ra an evn hag an dilhad ’ra ar manac’h y dillad sy’n gwneud y dyn, y dillad/wisg yw’r dyn

kempenn d. ub., ober d. nevez d’ub. (ffig.) difrïo/difenwi/dilorni/diarhebu/ pardduo rhn, lladd ar rn

ur pezh d. dilledyn, pilyn

war e zilhad soudard yn ei lifrai/ ddillad milwr

d.-dindan dillad isa’

pezhioù d. dillad(ach), dilladau

dilhadoù/dilhajoù graet dillad parod

dilhajoù ll. dillad, gwisgoedd

d. giz Breizh gwisgoedd cenedlaethol/ traddodiadol Llydaw

dilikat a. syber, dillyn/dillin; llednais, bonheddig, chwaethus; diwylliedig; cain, cywrain, coeth; chwimwth, heini, sionc

diliv a. di-liw, gwelw

dilivañ be. colli’i (l)liw, achosi iddo golli’i lliw /iddi’i golli’i lliw

dillo1 a. cyflym, clou, buan, chwim; bywiog, chwimwth, heini, hoyw, sionc, ystwyth; parod

un den d. bachgen bore/clou/effro; dyn bywiog/sionc / llawn bywyd/asbri

dillo2 adf yn gyflym/glou, ar garlam/frys, nerth ei draed/thraed; ar fyrder, chwap, ar unwaith, yn ddiymdroi, yn ddi-oed

mont d. mynd ar garlam/frys, mynd fel y meil / fel cath i gythraul

diloar a. dileuad, heb leuad

diloc’h1 a. disymud, heb symud, llonydd

diloc’h2 adf. : loc’h-d. yn symud/ysgwyd yn cael ei symud/(h)ysgwyd yn ôl ac ymlaen

diloc'h3(añ) be. symud, mudo; mynd (bant / i ffwrdd / ymaith), bwrw bant, ei chychwyn hi

diloc’h alese! symud o’r fan ’na!

diloer a. dihosan, heb (ho)sanau

diloj a. digartre’, heb gartre’/lety

dilojadenn b. -où symud (tŷ), newid llety/aelwyd

dilojañ be. symud (tŷ), newid aelwyd/ llety, mynd bant / i ffwrdd / ymaith

dilorc’h a. diymhongar, dirodres, diymffrost, gostyngedig, gwylaidd, isel

dilosk a. anfflamadwy, anhylosg

dilost1 a. heb gwt/gynffon, digynffon

dilost2 diwedd, (ffig.) cwt, cynffon; canlyniad

d. ar gentañ lodenn diwedd y rhan gynta’

d. ar goañv diwedd y gaea’

d.-hañv diwedd haf, hydre’

dilostger g. -ioù olddodiad

dilouzañ be. glanhau, clir(i)o (tir)

dilouzaouañ be. glanhau, chwynnu, clir(i)o

dilu a effro, bywiog, craff, cyflym; chwimwth, ystwyth; ysgafala, rhydd, dilestair, didrafferth, rhwydd

d. e deod / he zeod tafodrydd, parod ei dafod/thafod, rhwydd/dilestair ei (l)leferydd

dilufr a. pŵl, dilewyrch, di-sglein; diraen/di-raen

dilui a. gw diluz

diluj g. dilyw

dilun adf (d)dydd Llun (diwetha’/nesa’)

d. vintin bore dydd Llun, fore Llun

d. da/d’an noz nos Lun

diluziañ be. mysgu, datod, tynnu’n rhydd; datrys; cael gwared â dryswch (am wallt)

d. ar gudenn datrys y broblem

lezit/list ar re all da zilu(z)iañ o gwriad kenetrezo! ! rhyngddyn nhw a’i gilydd! rhwng gwŷr Pentyrch a’i gilydd! rhyngddyn nhw a’u cart/cawl! (ffig.), nhw ’wnaeth eu gwely - rhaid iddyn nhw gysgu ynddo / orwedd arno! (ffig.) nhw ’wnaeth y cawl rhaid iddyn nhw ei yfed e! (ffig.), eu busnes nhw yw e! ’does a wnelo ni/chi ddim â’r peth!

en em ziluziañ ymdopi, dod i ben â hi

dim. talf. < dimezell qv.

dimerc'her adf (d)dydd Mercher (diwetha’/ nesa’)

dimeurzh adf (d)dydd Mawrth (diwetha’/ nesa’)

d. kentañ / a zeu (d)dydd Mawrth nesa’

d. tremenet/paseet (d)dydd Mawrth diwetha’

dimeus ardd. o

dimezell b. -ed merch ifanc, lodes; merch ddi-briod/weddw

an Dimezell Miss

dimezet abf dimeziñ qv. priod, wedi priodi; wedi dyweddïo

dimeziñ1 be. priodi; dyweddïo

dimeziñ2 g. dimezioù priodas; dyweddïad

torr/freuz d. ysgariad

terriñ/torriñ o d. ysgaru

diminuiñ be. lleihau, mynd yn llai, crebachu; gostwng (am nifer); gwanhau, colli tir (am ffydd; am iaith)

mont war ziminuiñ lleihau, mynd yn llai, crebachu; gostwng (am nifer); gwanhau, colli tir (am ffydd; am iaith)

dimp (deomp), dit ardd. gw. da

din1 ardd.1af un. da qv.

kement a zo din a zo dit mae’r cyfan sy’n eiddo i fi/mi yn eiddo i ti

din2 a. teilwng, cymeradwy, cymwys

d. da vezañ erbedet/degemeret cymeradwy

n’eo ket d. da vezañ prezidant ’dyw e ddim yn addas/atebol/gymwys i fod yn llywydd/arlywydd, ’dyw e ddim yn deilwng i fod yn llywydd/arlywydd, ’dyw e ddim yn haeddu bod yn llywydd/arlywydd

din3 bf 1 un. dyf. myn. mont ar ôl mar a ne

mar d. di os af i yno

ne d. di ’af i ddim yno, ’fydda’ i ddim yn mynd yno

dinac'h be. gwrthod, gwarafun, gomedd; diarddel

dinaou g. lleth(e)r, goleddf, goriwaered

war zinaou ar leth(e)r, ar oleddf, i waered, yn disgyn, yn mynd tuag i lawr

dinamm a. di-fai, difrycheulyd, glân, di-nam, heb nam; diniwed, dieuog; perffaith

Dinarz e. lle Dinard (Ffrg.)

dinask a. dilyffethair, dilestair, rhydd; penrhydd

dinaskañ be. rhyddhau, gollwng yn rhydd

dinatur a. creulon, annaturiol (o gas), milain, annynol, anhrugarog, didostur, cïaidd

dindan1 adf oddi tano

dre zindan dan din (ffig.), yn ddirgel

dindan2 ardd. (o) dan; mewn; o fewn; ar fin

d. an amzer(ioù) yn yr awyr agored; ymhob tywydd; o dan y sêr

d. an heol (o) dan yr haul; yn y byd, ar (wyneb) y ddaear

d. an heol ha lagad an holl yn wyneb haul a llygad goleuni, o flaen / yng ngŵydd pawb, yn gyhoeddus, ger bron y byd (a’r betws)

d. an holl at alw pawb, yn forwyn fach / yn was bach i bawb, yn glwtyn llawr i bawb

d. bolz an oabl o dan y sêr, yn yr awyr agored (yn y nos), heb do/loches (dros nos)

d. dle mewn dyled

d. driwec’h vloaz o dan ddeunaw oed

d. eizhtez o fewn wythnos

d. eñvor ar gof (a chadw)

d. evezh ar rener o dan wyliadwraeth y pennaeth

d. guzh yng nghudd, yn ddirgel

d. nebeud amzer, d. ur pennadig (amzer) cyn pen dim, cyn pen fawr o dro

d. skritur Milin yn llawysgrifen Milin

abegoù a oa da vezañ d. aon er maread amzer-se ’roedd digon o resymau dros fod/fyw mewn of(o)n y pryd hynny/hwnnw

chomet e oa un tamm d. he spont ’roedd of(o)n arni / ’roedd yn ei hof(o)n i raddau o hyd; ’roedd hi’n dal(a) i fod ychydig yn ofnus, parhaodd i fod braidd yn ofnus

dindan3 g. gwaelod, pen/tu isa’

an d. war varr y pen/tu isa’ ucha’, wyneb i waered

dindanañ, dindani, dindano/dindane, dindanoc'h, dindanomp, dindanon, dindanout ardd. gw. dindan

dindandouar(el), dindan-zouar a. tanddaearol

dindanvor(el) a. tanfor

dinec'h a. dibryder, diofal, tawel ei feddwl/meddwl, heb ddim gofid/pryder

bezit d. peidiwch ag ofni; peidiwch â blino/gofidio/phoeni/phryderu, gallwch fod yn dawel eich meddwl, ’does dim eisiau i chi flino/ofidio/boeni/bryderu

ken d. ha tra mor ddiofal/ddibryder â dim / â’r aderyn, heb boeni taten/ ffeuen

d.-kaer heb ddim gofal/gofid yn y byd

Din-Edin e. lle Caeredin

diner g. -où, -ed ceiniog

dinerzh a. gwan, gwanllyd, gwantan, egwan, eiddil, llesg, llegach, nychlyd, cwla

d. eo mae’n wan/ddiegni/ddi-ffrwt, ’does dim egni/nerth ynddo/ynddi

dinerzhañ be. gwanhau, dihoeni, nychu; blino, diffygio, llesgáu

dinerzhet abf dinerzhañ qv.

d.-krenn/-lip/-naet/-tout wedi diffygio’n lân/glwt, wedi llwyr ymlâdd, wedi’i (l)lethu’n llwyr; wedi chwythu’i blwc/ phlwc

diniver a. aneirif, afrifed, di-ri’, dirifedi, rhif y gwlith, rhif y tywod mân

dinoaz a. di-fai, diniwed, diddrwg; di-nam, dieuog

d. evel un oan diniwed fel oen, mor ddiniwed ag oen

dinodiñ be. difodi (rhywogaeth); deor, gori (cywion)

diñs g. -où deis; ciwb

diñsal be. canu (am gloch), tincial

dint bf 3 ll. pres. myn. bezañ ar ôl ne a mar

dioberiant gw. di(z)oberiant

dioc’h ardd. gw diouzh

diod g. -ed, -ien twpsyn, hercall, hurtyn, un cwarter-/hanner-call-a-dwl, un hanner pan; ffŵl

diogel a. sic(i)r, diogel, saff

diorren be. codi, cwnnu, dyrchafu; cadw; magu; meithrin; addysgu, hyfforddi; datblygu

d. bugale codi/cwnnu/magu plant

d. gwenan cadw gwenyn

diorroadur g. magwraeth; addysg, hyfforddiant; datblygiad

diorroet abf. diorren qv. wedi datblygu, datblygedig

is-diorroet llai datblygedig

dam-diorroet lled-ddatbblygedig

diot a. twp, dwl, hercall, hurt, cwarter-/ hanner-call-a-dwl, hanner pan; ffôl, hurt; chwerthinllyd

d. evel ur penton / ur bailh / ur baner / ur c’hwil derv / ur banezenn / ul leue mor dwp â bwced/stên/llo/ sledj, yn dwpach na’i lun, yn wirionach na’i gysgod

diotaat be. mynd yn ddwlach(-ddwlach), mynd yn fwy a mwy / yn fwyfwy dwl

diotach/diotaj g. -où dwli, lol; ffwlbri, twpdra

diotachoù! diotajoù! dwli (i gyd)! (twt) lol! lol botez maip! rwtsh!

kontañ/la(va)ret diotachoù/diotajoù siarad dwli/lol /rwtsh, siarad drwy’i hat/het, dweud pethau twp/hurt/ gwirion, malu awyr

diouer g. -ioù eisiau, angen, diffyg, prinder, colled

d. a vezeien/vedisined ’zo e Kembre! mae prinder meddygon yng Nghymru!

d. a vo anezhañ bydd yn golled ar ei ôl, fe welir ei eisiau/golli

d. dour / d. a zour prinder dŵr

dre ziouer a arc’hant oherwydd prinder arian, o ddiffyg arian

d. a prinder, yn brin o

ne oa en d. a netra ’doedd e/hi ddim yn brin o ddim, ’doedd dim eisiau/ angen dim arno/arni

kaout d. a/da/eus udb. bod yn brin / yn ddiffygiol / yn amddifad o rth, bod ag eisiau/angen rhth; cael ei (h)amddifadu o rth; gweld eisiau rhth

n’eo ket an arc’hant a ra d. dezhañ ’dyw e ddim yn brin o arian, mae e’n graig o arian

nerzh a ra d. d’ar merc’hed se ’does ’da’r merched yna / gan y merched yna ddim digon o nerth/egni/gryfder, ’dyw’r merched yna ddim yn ddigon cryf

un d. aes e vo ’welir mo’i (h)eisiau, ’fydd hi ddim colled ar ei (h)ôl, bydd yn hawdd gwneud hebddo/hebddi / ei hepgor; gwynt teg ar ei (h)ôl

ur gwall-ziouer ’vo d’ar vro bydd yn golled (en)fawr/aruthrol i’r wlad

gwall-ziouerioù colledion enbyd

dioueriñ be. amddifadu; bod/mynd heb; hepgor; ymwrthod â; rhoi/rhannu ( d. ub. eus udb. amddifadu rhn o rth

kaout udb. da zioueriñ bod â rhth dros ben / yn sbâr / i’w sbario, bod â mwy na digon

n’eur ket evit d. an urzhiataer ken ni ellir bod heb y cyfrifiadur mwyach

n’eus ket da zioueriñ ’does dim (byd) y gellir ei hepgor

en em zioueriñ bod heb ei gilydd

en em zioueriñ eus udb. ymwrthod â rhth, amddifadu’i hun(an) o rth

diougan g. -où proffwydoliaeth; rhagolwg, argoel

d. amzer fall/vrav darogan/proffwydo tywydd gwael/teg; arwydd o dywydd gwael/teg

d. an amzer rhagolygon y tywydd

ur gwall ziougan zo mae’n argoeli’n ddrwg/wael

diouganañ/diouganiñ be. darogan, proffwydo, rhag-weld; argoeli

diouganer g. -ien proffwyd

diouganerezh g. proffwydoliaeth

diouiziegezh b. anwybodaeth, diffyg gwybodaeth

diouiziek a. anwybodus

dioutañ 3. un g. yr ardd. diouzh qv.

d. wrth/at ei ddant, wrth ei fodd, yn unol â’i chwaeth

disoñjet em boa d. ’rown i wedi anghofio amdano

komzet em eus dija d. soniais amdano / cyfeiriais ato eisoes, ’rwy wedi siarad amdano / wedi’i grybwyll yn barod

n’eus mann d. ’does dim (byd) ohono

un den d. e-unan dyn arbennig/ anghyffredin/unigryw

diouti 3. un b. yr ardd diouzh qv.

gout a oar d. mae’n ei medru hi, mae’n feistr/feistres arni

ne oar ket kalz d. ’does gydag e ddim amcan/llyfeleth/clem, ’does ganddo fo ddim (affliw o) syniad / ddim obadïa

n’ouzoc’h ket d. ’allwch chi mo’i (g)wneud, ’wyddoch chi ddim siwd/sut i’w (g)wneud, ’does dim clem/siâp arnoch chi

n’eus mann d. ’does dim (byd) ohoni

diouto/dioute 3. ll. yr ardd diouzh qv.

c’hoazh a zo d. mae yna ragor ohonyn nhw, mae (yna) eraill

dont d. o-unan dod o’u rhan eu hunain / o’u gwirfodd

gouzout d. a ranker rhaid gwybod siwd/sut i’w trafod/trin (am bethau ac am bob(o)l)

n’eus ket kalz d. en hon touez ’does dim llawer ohonyn nhw yn ein mysg/ plith

diouzh ardd. oddi wrth, oddi ar; yn ôl; at; yn (amser)

d. a glevan yn ôl a glywa’ i, yn ôl y sôn/siarad, medden nhw

d. a reot e kavot y llaw a rydd a gynnull

d. (ar pezh) a l(av)ar yn ôl (yr hyn) a dd(y)wed

d. an amzer a ra yn ôl y tywydd, i ateb y tywydd

d. an deiz yn y dydd, liw dydd

d. an noz yn y nos, liw nos

seizh eur d. an noz saith o’r gloch y nos

derc’hent dec’h d. an noz echnos

d. ar beure/mintin yn y bore

eizh eur d. ar beure/mintin wyth o’r gloch y bore

d. ar c’hiz yn ôl y ffasiwn; yn ffasiynol

d. e c’hoant/c’hrad/vlaz/zoare wrth/at ei ddant, wrth ei fodd, yn unol â’i chwaeth

d. e du ar ei ffordd/hynt; o’i och(o)r/ ran e

mont d. e du mynd ar ei ffordd/hynt, mynd ei ffordd ei hun(an)

d. e glevet o’i glywed, (a barnu) yn ôl ei sŵn; yn ôl (yr hyn) a ddywed

d. e oad am ei oed(ran)

d. e sav ar ei draed, yn ei sefyll

d. e vicher yn ôl ei alwedigaeth, o ran galwedigaeth

gou(zou)t a oar/ra mat d. e vicher mae’n deall/gwybod ei waith yn iawn, mae’n feistr ar ei waith

d. e vouezh wrth ei lais

d. e welet wrth ei weld,o’i weld, (a barnu) yn ôl ei olwg , o ran ei bryd a’i wedd

anavezout un den d. e welet (ad)nabod dyn wrth ei weld / o ran golwg

d. e wellañ hyd eithaf ei allu

d. e zoare wrth ei olwg; wrth ei osgo

d. kred an holl ym marn/meddwl pawb

d. ma/va zu o’m rhan i

d. ma vo yn ôl fel y bydd, yn ôl fel y daw (hi)

d. red yn ôl yr angen / y gofyn / y galw

d. renk yn ddilynol/olynol, un ar ôl y llall, un wrth gwt/gynffon y llall

d. taol o’r ford/bwrdd

bezañ d. ub. ateb/taro rhn (ffig.), gweddu i rn, cytuno â rhn

traoù sukret n’int ket dioutañ/diouti ’dyw pethau/bwydydd melys ddim yn cytuno ag e / â hi

bez’ e oa o tistreiñ d. ar marc’had ’roedd yn dychwelyd o’r farchnad

c’hwezhañ a ra an avel d. ar mervent mae’r gwynt yn chwythu o’r de-orllewin

evit kaout louzoù d. va c’hleñved i gael meddyginiaeth at fy salwch

Mari ’oa mat d. ar re gozh ’roedd Mari’n dda wrth yr hen bob(o)l

ne oar ket d. (+ be.) ’dyw e/hi ddim yn gallu (+ be.), ’ŵyr e/hi ddim sut (+ i + be.)

ne oar netra d. (+ e.) ’dyw e/hi’n gwybod dim byd / ŵyr e ddim byd am (+ e.)

ne oar ket petra zo mat d. fall ’dyw e/hi ddim yn gwybod y gwahaniaeth rhwng da a drwg

ne vez ket savet ar c’hleuz d. un tu hebken mae dwy och(o)r i bob stori/ dalen

ober d. gwneud/gweithredu yn ôl

ober e gorn d. e vutun torri’i got yn ôl y brethyn

pep hini o vont d. e du pob un yn mynd i’w ffordd ei hun

diouzh a/ma cys. fel y, megis y, yn ôl a

d. a reot e kavot, d. ma ri e kavi ‘bwrw dy fara ar wyneb y dyfroedd a thi a’i cei ar ôl llawer o ddyddiau’, ‘yr hyn a heuo dyn hynny hefyd a fed efe’; fel/megis y rhoddwch y derbyniwch, fel y gwnei / yn ôl a wnei y cei, y llaw a rydd a gynnull, â’r mesur y mesuri y mesurir i tithau

d. ma troio an traoù, d. ma vo yn ôl fel y bydd/daw (hi/pethau)

d. ma vo ezhomm yn ôl / fel y bo yr angen / y galw

diouzhin, diouzhit, diouzhoc'h, diouzhomp gw. diouzh

ur gwaz zo douzhit ’rwyt ti’n ddyn, ’rwyt ti wedi tyfu’n ddyn

diouzhtu adf ar unwaith, yn syth, yn union, chwap; un / y naill ar ôl y llall, yn dilyn ei gilydd, yn ddilynol/olynol

div wech d. dwy waith - un / y naill ar ôl y llall, dwy waith yn dilyn ei gilydd / yn olynol, dwy waith chwap / yn syth / yn union ar ôl ei gilydd

d.-dak/-kaer/-kentizh yn union syth, ar unwaith, yn syth bin, chwap iawn, mewn amrantiad/chwinc(i)ad, yn ddi-oed, heb oedi dim

dipadapa1 adf yn gyflym/glou, ar garlam/ frys, mewn chwinc(i)ad, ar unwaith

dipadapa2 g. trot-trot, clip-a-di-clop

ober d. mynd ar drot, mynd drot-drot

war an d. ar drot

(an) dipadapa3 g. (y) dolur rhydd

dipit g. siom

kaout d. d’udb. bod yn flin/edifar am rth

kemer d. cael siom, cael ei siomi, bod yn siomedig

dipitet abf siomedig (wedi’i siomi), wedi’i siomi

bezañ d. bod yn siomedig, bod wedi cael ei siomi, bod wedi cael siom

d.-marv oa bet ’roedd wedi’i siomi’n fawr/ddirfawr/ddifrifol/arw, ’roedd wedi’i siomi i’r byw

dipitus a. gresynus; siomedig (yn peri siom); dirmygus, gwawdlyd, gwatwarus

d. eo mae’n drueni/resyn/biti

diplom g. -où diploma

diplomat1 a. diplomyddol

diplomat2 g. -ed diplomat

dir g. dur

bezañ d. war e dal/fas bod â dur yn ei galon/waed, bod yn ddewr/eofn/wrol

bezañ d. war e galon, kaout ur galon ’vel an d. bod yn galongaled, bod â chalon fel y dir

diraeziñ be. estyn; cyrraedd, ymestyn hyd (at)

diraezus a. cyraeddadwy, o fewn cyrraedd

dirak ardd. o flaen, ger bron, yng ngŵydd

d. an holl o flaen pawb, yng ngŵydd pawb, ger bron y byd (a’r betws), ar goedd, yn gyhoeddus

bezañ d. bod o flaen / ger bron, wynebu

chom bamet d. udb. sefyll yn hurt/fud/syn/ syfrdan ger bron rhth, synnu/rhyfeddu at rth

dirankon a. anniwall, glwth, bolrwth

di(s)rannus a. anwahanadwy

dirañs a.garw; cryg(lyd)

dirapar a. mewn cyflwr gwael (am ddillad ac adeilad); carpiog; yn adfail/adfeilion, wedi’i falurio/malurio

diratous a. heb fod yn ffyslyd/gysetlyd/ ba(r)ticiwlar/fisi (ynglŷn â bwyd)

diratozh a.diachos, diddiben

dirazañ, dirazi, dirazo/diraze, dirazoc'h, dirazomp, dirazon, dirazout ardd. gw. rhediad dirak

direbech a. di-fai, uwchlaw beirniadaeth

dired a. dewis(ol), heb fod yn orfodol, nad yw’n orfodol

diredek be. rhedeg/brysio/mwstro/rhuthro yn ôl; llifo, rhedeg

redek-d. rhedeg yn ôl ac ymlaen

direizh a. afreolaidd; anghywir; anghyfiawn, llwg(w)r/llygredig, pwd(w)r; anghymedrol, gormodol; afresymol; afreolus, anhydrin, anhywedd, anufudd, anystywallt, diwa(ha)rdd, gwyllt, penrhydd, afradlon, ofer

un dra zireizh en/he deus graet mae wedi gwneud rhywbeth o’i le / rhyw annibendod / rhyw gamwri

direizhded b. -ioù afreoleidd-dra, anghysondeb; anghyfiawnder; llygredd; anghymedroldeb

diremed a. anadferadwy, y tu hwnt i wellhad, na ellir / nad oes modd ei (g)wella/(h)adfer, nad oes adferiad/ gwella/gwellhad iddo/iddi; anochel

ur c’hleñved d. salwch angheuol/ terfynol/marwol / na ellir mo’i wella

direnkañ be. annibennu, anhrefnu, drysu, ymyrryd (â); aflonyddu (ar), tarfu (ar), torri ar draws; blino, poeni, trwblu (ar laf.), styrbio (ar laf.); torri (am beiriant)

direnn b. -où taniwr

direol a. afreolaidd; afreolus, anhydrin, anystywallt, diwa(ha)rdd, gwyllt, llac (o ran moesau), anfoesol

diresis a. annelwig, aneglur, amwys; amhendant, amhenodol, anfanwl; (ffig.) niwlog

direspet a. amharchus, anfoesgar, anghwrtais

direzon a. direswm, afresymol

diri ll. derez g. grisiau

diriaou adf (d)dydd Iau (diwetha’/nesa’)

diribin g. -où lleth(e)r, goriwaered

an hent a zo war ziribin mae’r ffordd yn disgyn / yn mynd tuag i lawr / yn mynd i waered

diridignat be. tincial

dirisk(l) a. heb beryg(l), diogel, saff

diroll1 a. gwyllt, afreolus, anhydrin, anystywallt, di-ddysg, diwa(ha)rdd, penrhydd; anfoesol, maswaidd/ masweddus

dont da vezañ d. mynd yn anystywallt/ gynddeiriog/wyllt/; cynddeiriogi (am berson, y gwynt a’r môr)

un taol d. en/he deus graet mae wedi gwneud rhyw annibendod/gamwri

diroll2 g. anhrefn; anfoesoldeb; llygredigaeth

dirollañ be. agor/lledu (rholyn), dadrolio; ymagor; dechrau (chwerthin; llefain)); cynddeiriogi, ffrwydro, gwylltio, mynd yn benwan (walocs), mynd yn gynddeiriog/wyllt (gacwn/gaclwm)

d. da c’hoarzhin dechrau chwerthin ar ladd ei hunan / ei hoch(o)r hi / dros y lle / dros bob man, dechrau bloeddio/ sgrechain chwerthin

d. da ouelañ dechrau llefain ei chalon hi, dechrau beichio crïo/wylo

dirollet abf rhydd; gwyllt, llac, afradlon, ofer, anllad, afreolus

diroud(enn)añ be. arwain ar gyfeiliorn, camarwain; denu/tynnu oddi ar ei ffordd

diroufenn a. di-grych, heb ddim crych, llyfn (+ ffig.); esmwyth, rhwydd, didrafferth, di-stŵr, digynnen, heddychlon, tawel

d. ha distorlok e vez va/ma zarempredoù ganto bydd fy ymwneud â nhw bob amser yn heddychlon a didramgwydd

diroufennañ be. llyfnu/llyfnhau, cael gwared â chrychau

dirouestlañ be. datod, mysgu; datrys

dirusk(l)añ be. pilo, plicio; (y)sgathru, crafu, plisgo (am goed; am groen)

disac'hañ be. llifo, rhedeg (am farwddwr); ffrwydro, torri (am donnau) cychwyn (car ar stop); ailosod (pendil); dod allan/mas (ohoni); tynnu allan/mas; tynnu’n rhydd, rhyddhau; mynd i’w bwll/phwll, mynd idd ’i bwll/phwll, mynd â’i ben iddo, mynd yn sarn, dadfeilio, ymddadfeilio, cwympo; hadu; difrodi, dymchwel, malurio, chwalu, dinistrio (adeilad), tynnu’n ddarnau, tynnu’n rhydd, rhyddhau

d. e galon/spered agor ei galon, arllwys ei galon/gwd/gŵyn/ofid, bwrw ei fol; dweud ei feddwl

d. eus un toull dod allan/mas o dwll, dod drwyddi (yn ddianaf/ddihangol)

d. ub. eus un toull tynnu rhn allan/ mas o dwll (ffig.), arbed/achub (croen) rhn, dod â gwaredigaeth i rn, gwaredu rhn,

n’eo ket evit d. ar gerioù ’dyw e ddim yn gallu dod â’r geiriau allan/mas, ’dyw e ddim yn gallu dweud y geiriau / ynganu’r geiriau

disac’h ac’hanon ’ta! cynorthwya/ helpa fi (i gofio) ’te!

disac’h ’ta! dwêd ’te! mas ag e! allan ag o! (am rywbeth ar feddwl rhn)

disadorn adf (d)dydd Sadwrn (diwetha’/ nesa’)

disafar a. di-sŵn, distaw, tawel

disakr a. anghysegredig, halogedig; cableddus, yn llawn rhegfeydd

na respetiñ na sakr na d. heb barch at Dduw nac anifail / na dyn

disall a. dihalen, heb halen; croyw (dŵr); heb ei halltu, gwyrf (menyn)

disamm1 a. dibryder, diofal, dilyffethair; rhydd (o bob baich/cyfrifoldeb); ysgafn/ysgawn, hawdd ei dreulio (am fwyd)

d. eo mae wedi cael gollyngdod/ gwaredigaeth/rhyddhad/ymwared; mae’n rhydd o bob baich/cyfrifoldeb

muioc’h d. mwy rhydd; llai caeth; llai llafurus/ blinderus; ysgafnach/ ysgawnach (am fwyd)

disamm2 g. gollyngdod, gwaredigaeth, rhyddhad, ymwared; (ffig.) bendith

disammañ be. dadlwytho; cymryd/tynnu baich; ysgafnhau/ysgawnu baich; esmwytháu; rhoi rhyddhad (i), rhyddhau, gwaredu

d. e spered agor/arllwys ei galon, arllwys ei gwd/gŵyn/ofid, bwrw’i fol; esmwytháu’i galon/ysbryd

en em zisammañ agor/arllwys ei galon/chalon, arllwys ei gwd/chwd, bwrw ei fol/bol

disammet abf disammañ qv.

d. eo bet mae wedi cael gollyngdod/ gwaredigaeth/rhyddhad/ymwared, mae baich wedi’i gymryd oddi ar ei (h)ysgwyddau

disaotr a. dilychwin, difrycheulyd, glân, gloyw, pur; gwyryfol

disaotrañ be. glanhau

disaour a. di-flas, merfaidd/merllyd

disaouzan a. eofn/ewn, hy, hyderus; dewr, glew, gwrol

disasun a. di-flas; annymunol; creulon, cas

disc'hraet abf dizober qv.

diseblant a. di-hid, didaro, difater, difraw, difynegiant, dideimlad, claear; dwf(w)n (am berson nad yw’n dangos ei deimladau)

d.-kaer cwb(w)l ddidaro/ddifraw, heb droi blewyn (ffig.)

diseblanted b. difaterwch, difrawder, claerineb

disec'h a. sych, hesb

disec'hañ be. sychu; crino, edwino; di(hy)sbyddu; mynd yn hesb; gwacáu (am lest(e)r ayyb.)

hennezh ne vo ket pell o tisec’hañ ar gwer! (ffig.) ’fydd e ddim yn hir yn yfed y cwb(w)l yn sych / yn gwacáu’r gwydrau!

hennezh ’oa prest da zisec’hañ gant ar boan spered ’roedd gofid bron â’i ladd/lethu

disent a.anufudd, anhydrin, anystywallt, di-ddysg, diwa(ha)rdd

d.-krenn eo ar vugale mae’r plant yn gwb(w)l ddi-ddysg/ddi-wa(ha)rdd ’does dim dysg/gwa(ha)rdd o gwb(w)l ar y plant

disentez b. -ioù ateb (i broblem); dyfarniad; gair terfynol/ola’

ha setu ma/va d.! a dyna fy ngair terfynol/ola’!

reiñ e zisentez da ub. diswyddo rhn

disentidigezh b. anufudd-dod

disentiñ be. anufuddhau

diserriñ be. agor (wedi cau)

serriñ ha d. cau ac agor

diservijañ be. gwasanaethu; gweinidogaethu

diseven a. anghwrtais, anfoesgar, amharchus, difaners, eg(e)r, digywilydd, haerllug

disfiz g., disfiziañs b. amheuaeth, drwgdybiaeth; diffyg ymddiriedaeth

kaout d. e furnez ub. amau doethineb rhn

kaout un tamm d. ouzh ub. lled amau/ddrwgdybio rhn, bod braidd yn amheus/ddrwgdybus o rn

disfiziañ/disfiziout be. amau, drwgdybio, bod yn amheus/ddrwgdybus (o), methu ymddiried (mewn; yn), peidio ag ymddiried (mewn; yn)

disglav g. cysgod, lloches (rhag y glaw)

disglavier g. -où ambarél

disgwri a. wedi datod/mysgu, wedi dod yn rhydd (am wniad)

disgwriat be. datod, mysgu (am wniad)

disgwriz(ienn)añ be. diwreiddio, tynnu o’r gwreiddiau

dishañval/disheñvel a. dihafal, di-ail, digyffelyb, anghymharol, digymar, nad oes mo’i debyg/ thebyg, nad oes tebyg iddo/iddi; arall, amgen(ach), gwahanol

d.-krenn/bras annhebyg iawn, cwb(w)l wahanol

disheñvelaat be. gwahaniaethu

disheñvelded b. gwahaniaeth, annhebygrwydd

disheol g. -ioù cysgod (rhag yr haul), gŵer

mont en d. cysgodi (rhag yr haul), mynd i’r cysgod/gŵer

disher a. dietifedd

disheritañ be. dietifeddu, diarddel, torri allan/mas (o ewyllys); gadael (i fynd yn adfeilion / i fynd i’w / idd’i bwll/phwll)

dishiliañ be. datod, mysgu (gwau; carrai)

dishouarn a. (am geffyl/gaseg) heb bedol(au)

dishouarnañ be. tynnu pedolau

dishouarnet abf dishouarnañ qv.

setu me d. evit mat dyma finnau wedi ymddihatru / dyma fi â’m traed yn rhydd am byth

dishual a. dilyffethair, rhydd, dibriod (am ferch); annibynnol

dishualañ be. rhyddhau, gwaredu, gollwng/rhyddhau o gadwynau

disi a. di-fai, di-nam, difrycheulyd, di-fefl, perffaith

disiferniañ be. gwella o annwyd, cael gwared ag annwyd

disiplin g. disgyblaeth

disk g. -où disg

diskabell a. pennoeth, heb ddim am/ar ei ben/phen

diskalfañ be. agor (llygaid); lledu (bysedd)

diskampañ be. ffoi, cil(i)o, dianc, rhedeg bant/ymaith / i ffwrdd, ei baglu/ gwadnu/sgathru/heglu hi

diskan g. -où cytgan; atgan, rhan yr eilydd mewn deuawd Lydewig Kan ha Diskan

diskanañ be. eilio (cân) mewn deuawd Kan ha Diskan

diskaner g. -ien eilydd mewn deuawd Kan ha Diskan

diskar1 be. dymchwel(yd), ymhoelyd, bwrw/taro i lawr, tynnu i lawr; cwympo (coed); difetha, difrodi, dinistrio, distrywio; llorio, darostwng, trechu, gorchfygu; disodli, diorseddu; digalonni, danto, lladd ysbryd; torri (i lawr); lladd

d. brud ub difrïo/difenwi/dilorni/ diarhebu/pardduo (enw) rhn, difenwi cymeriad rhn, difwyno enw da rhn

ar c’haerañ charreter a ziskar e garr mae’r calla’n colli weithiau, fe geir gwall ar y calla’, mae’r gorau’n llithro/methu/colli, nid oes yr un dyn yn ddoeth bob amser, nid oes cryf heb wendid

ur c’hwezh/flaer kap da ziskar kezeg drewdod yn ddigon i gwympo dyn/ ceffyl

diskar2 g. dymchweliad, distryw, cwymp, dadfeiliad, chwalfa; dirywiad; gostyngiad

d. an delioù, an d. delioù, d.-amzer cwymp(ad) y dail, hydre’ (y tymor)

war an d. emañ mynd tuag i lawr y mae, gwaethygu y mae, mynd ar ei (g)waeth y mae, mae’n heneiddio

gant d.-briz am bris gostyngol, â gostyngiad (yn y pris)

diskaret abf wedi'i (d)dymchwel, wedi’i dorri/thorri i lawr; wedi cil(i)o/torri/ gwaelu/shifo (am bryd a gwedd rhn); ffaeledig, musgrell; digalon, gwangalon, trist, isel (ei (h)ysbryd)

d. gant ur c’hleñved / ar gozhni / ar glac’har wedi’i dorri/thorri (i lawr) / wedi’i (l)lethu gan salwch/henaint/dor-calon

d. eo gant an oad mae ei oed(ran) yn dodi wrtho/wrthi, mae ôl y blynyddoedd arno/arni

diskarg1 a. gwag, wedi’i (g)wacáu; rhydd, wedi’i r(h)yddhau/(h)esgusodi; dieuog, di-fai

diskarg2 b. derbynneb; diswyddiad

goulenn e ziskarg digant ub. gofyn i rn am ei ryddhau/esgusodi (o swydd, ddyletswydd neu gyfrifoldeb)

ober un d. d’e gorzailhenn carthu/ clir(i)o’i lwnc

ober un d. eus e dorfedoù (cyf)addef/ cyffesu ei droseddau/gamweddau

diskargañ be. dadlwytho; arllwys, tywallt, ymarllwys, ymdywallt; torri (am gornwyd); diswyddo

en em ziskargañ eus udb. ymarllwys/ ymdywallt o rth

disked a. dilewyrch, pŵl, di-sglein; diraen/di-raen

diskempenn a. gw. digempenn

diskenn1 be. disgyn, mynd (tuag) i lawr; treio, mynd allan/mas (am y llanw); glanio; arllwys, tywallt; gostwng (am bris neu werth); hanu; galw (mewn tafarn/gwesty)

d. ar radio tawelu dipyn ar y radio, gostwng sain y radio

d. diwar ar menez mynd i lawr / disgyn o’r mynydd

d. en aod glanio (o long neu gwch)

aes da ziskenn hawdd disgyn ar hyd-ddo/hyd-ddi; ysgafn/ysgawn, hawdd ei dreulio (am fwyd)

diaes da ziskenn anodd disgyn ar hyd-ddo/hyd-ddi; trwm, anodd ei dreulio (am fwyd)

ober ur bourmenadenn da laka(a)t ar boued da ziskenn mynd am dro i dreulio’r bwyd

pignat/sevel ha d. mynd lan a lawr / i fyny ac i lawr, dringo/esgyn a disgyn

diskenn2 g. -où disgyn; goriwaered, rhiw/rhipyn/tyle (tuag i lawr); glaniad; gostyngiad; cyrch (gan yr heddlu)

d. war ar priz, d.-priz gostyngiad (mewn pris)

gwerzhañ war d.-priz gwerthu am bris gostyngol

bezañ war an tu d. mynd tuag i lawr (yn gorfforol), heneiddio

bezañ war ziskenn gostwng, dod/ mynd (i) lawr (am bris)

ober an d. er porzh glanio (o long neu gwch) yn y porthladd

ober e ziskenn / he d. en ostaleri ar Bod Iliav galw yng ngwesty’r Llwyn Iorwg; aros/lletya yng ngwesty’r Llwyn Iorwg

un ostaleri d. enni gwesty poblogaidd, gwesty y bydd llawer yn ei fynychu

diskiant a. ynfyd, gwallgo’; ffôl, twp, hurt

d. eo mae’n wallgo’, mae rhth yn eisiau arno/arni, mae colled arno/arni, ’dyw e/hi ddim yn ei (h)iawn bwyll

an den d. atav a gred ez eo an holl diskianted ni wêl ynfyd ei fai; mae e’n mesur pawb wrth ei lathen/fesur ei hun

diskibl g. diskibien/diskibied disgybl

disklasañ be. dadlaith, dadmer, meirioli; gwrthlidio (medd.)

disklaviañ be. dadfachu (pysgodyn)

diskleriadur g. -ioù datganiad; eglurhad, esboniad

disklêriañ be. datgan, hysbysu; cofrestru; datgelu, dadlennu; egluro, esbonio, dangos; profi; dinoethi, clap(i)an (ar), prepian (am/ar)

d. e feiz dirak an holl gwneud proffes gyhoeddus o’i ffydd

mont d’an ti-kêr da zisklêriañ ginivelezh e vugel mynd i Neuadd y Dre i gofrestru geni/genedigaeth ei blentyn

disklipañ be. dehongli, datrys, darllen, deall (llawysgrifen, ayyb.)

disklosañ be. gw. diglorañ/diglosañ/ disglosañ

diskloz a. heb ei gau/chau yn iawn/dynn

disklozañ be. cilagor, datgelu, datguddio, dadlennu

diskoach(añ) be. canfod, darganfod, dod o hyd i; dod i’r golwg, ymddangos; dangos, datgelu, datguddio, dadlennu; codi, hala mas, hel allan (creadur o’i guddfan)

di(v)skoaz d. skoaz b. (y)sgwyddau ll. ysgwydd, dwy ysgwydd d. ysgwydd

bezañ adalek e zivskoaz uheloc’h eget/evit ub. bod ben ac ysgwydd(au) yn uwch/dalach na rhn

ober ur c’hruz / un hej d’e zivskoaz codi/cwnnu’i (y)sgwyddau

diskoaziañ be. bwrw/taro ysgwydd allan/ mas o’i lle

diskol a. di-ddysg (ym mhob ystyr), heb gael llawer o ysgol

diskolp1 a. wedi’i dorri (yn anniben)

diskolp2 g. -où toriad (o bapur/goeden)

diskolpañ be. torri (bant/ymaith / i ffwrdd); torri allan/mas (o bapur newydd ayyb.); tocio; briwa, darnio, dryllio, torri'n yfflon, malu’n chwilfriw; blingo; difrodi; camynganu, llurgunio; agor led y pen (am lygaid)

diskont g. gostyngiad, disgownt

diskontañ be. tynnu allan/mas, didynnu

diskordañ (da) be. dechrau, ymollwng (i) (am chwerthi a llefain)

d. da c’hoarzhin dechrau chwerthin ar ladd ei hunan / ei hoch(o)r hi / dros y lle, dechrau bloeddio/sgrechain chwerthin, bosto/byrstio chwerthin

d. da ouelañ dechrau llefain ei chalon hi, dechrau beichio crïo/wylo

diskornañ be. dadlaith, dadmer, meirioli

diskorpul a. diegwyddor

diskouarn d. skouarn b. clustiau ll. clust

gant d. podez â chlustiau mawr

diskouez be. dangos, dynodi, amlygu; arddangos; ymddangos; adlewyrchu (ffig.)

d. a ra ez eus unan eno mae’n dangos/arwydd fod rhn yno

d. bezañ ymddangos (ei fod/bod yn), edrych (yn)

diskouez(it) din! dangos(wch) (e/hi) i fi/mi!

diskouezadeg b. -où arddangosfa

diskoulm/diskloum1 a. heb glwm; wedi'i (d)datod, wedi'i fysgu/mysgu, wedi’i agor (am glwm); wedi'i (d)datrys

diskoulm/diskloum2 g. -où ateb (i broblem), ffordd i ddatrys; eglurhad, esboniad

n’eus d. ebet ’does dim ateb o gwb(w)l i’r broblem, ’does dim modd datrys y broblem; ’does dim esboniad/ eglurhad o gwb(w)l

diskoulmañ/diskloumañ be. datod, mysgu, datglymu, agor (clwm), tynnu’n rhydd; datrys

diskourrañ be. tocio (am goed a llwyni), torri canghennau

diskrab g. (bot.) blodyn y gwynt

diskrapadeg b. ymladdfa, ymladd

diskred g. amheuaeth; drwgdybiaeth

bezañ war ziskred outo bod yn amheus ohonyn nhw, eu hamau, bod yn ddrwgdybus ohonyn nhw, eu drwgdybio

kavout d. war ub. amau rhn, drwgdybio rhn

diskredik a. amheus; anghrediniol; yn gwrthod/pallu credu, yn ’cau coelio, heb allu credu, heb fedru coelio; drwgdybus

diskrediñ be. amau; drwgdybio; gwrthod credu, ’cau coelio

d. war ub. amau/drwgdybio rhn

diskredoni b. anghrediniaeth

diskregiñ be. llacio, llaesu; gollwng, rhyddhau

d. diouzh udb. gollwng gafael ar rth / rhoi’r gorau i rth

d. eus/diouzh e labour dibennu/ gorffen/cwpla gweithio, rhoi’r gorau i weithio / i’w waith, rhoi’r tŵls ar y bar (ar laf.); mynd ar streic

ne ziskroge ket diouti ’doedd dim pall/stop arno/arni, ’doedd dim taw arno/arni

diskrivañ be. ateb (llythyr)

skrivañ-d. gohebu â’i gilydd, (y)sgrifennu at ei gilydd

diskroc’henañ be. gw.digroc’henañ

diskrog1 (diouzh) a. annibynnol (ar); rhydd (oddi wrth); llwm, tlawd

diskrog2 adf yn annibynnol, ar ei ben ei hun(an)

mont d. mynd/cerdded ar ei ben ei hun(an) / heb gymorth (am blentyn)

diskrog3 g. hoe, seibiant, gorffwys, egwyl; hamdden

hep d. yn ddi-baid/ddibaid/ddi-dor/ ddiorffwys/ddi-stop, heb gael hoe/ sebiant/gorffwys/egwyl heb ollwng gafael; heb laesu dwylo

ober un (tamm) d. cael (ychydig o) hoe, cael (tipyn o) seibiant/hamdden, gorffwys ychydig

d.-labour streic

diskroget abf diskregiñ qv.

diskrognal be. dangos ei ddannedd, (y)sgyrnygu (am gi)

diskuizh1 a. wedi bwrw’i flinder/blinder, wedi dadflino; diflino, nad yw'n blino; nad yw’n peri blinder; nad yw'n llafurus, ysgafn/ysgawn (am waith)

diskuizh2 g. egwyl, hoe, saib, seibiant, toriad

ober un (tamm) d., ober ur pennad d. cael (tamaid o) hoe, cael (tipyn o) seibiant/hamdden, gorffwys

diskuizhañ be. cael egwyl/hoe, cymryd seibiant, gorffwys, torri’i flino/blino, dadflino, ymlacio

diskuliadenn b. -où datguddiad, dadleniad

ober un d. datgelu, datguddio, dadlennu

diskuliañ be. datgelu, datguddio, dadlennu, dangos, dinoethi; datblygu (ffilm, llun); bradychu, clecan, prepian

(An) Diskulierezh g. (Y) Datguddiad

diskuizhus a. sy’n torri blinder / sy’n dadflino rhn, sy’n gwneud i ddyn ymlacio, sy’n tawelu ysbryd dyn, ymlaciol; nad yw’n flinderus; di-flino, egnïol

dislavar g. gwrthddywediad, croesddywediad, paradocs; gwadiad

lavar-d. a vez ganto/gante maen nhw’n gwrth-ddweud eu hunain; maen nhw’n chwit-chwat / yn ddi-ddal / yn wamal / yn anwadal / yn oriog; ’dŷn nhw ddim yn cadw’u gair

me n’on ket lavar-d. ’rwy’n cadw fy ngair, ’dwy’ i ddim yn un i dorri fy ngair

dislavaret/dislavarout be. gwrth-ddweud, tynnu’i (g)air/(g)eiriau yn ôl

disleal a. anffyddlon, annheyrngar

dislealded b., dislealder g. anffyddlondeb, annheyrngarwch, diffyg ffyddlondeb/teyrngarwch

disleber a. afluniaidd, di-lun, diolwg, hyll, salw; wedi salwino, wedi torri (o ran pryd a gwedd); drwg, anfad, ysgeler

disleberiñ be. anffurfio, andwyo, llurgunio; salwino, torri (o ran pryd a gwedd)

disleberet abf disleberiñ qv.

kembraeg d. Cymraeg bratiog/carbwl/ siprys, Cymraeg cerrig calch (ffig. ac ar laf.), Cymraeg wedi’i lurgunio

disleviñ be. dylyfu

d. gen dylyfu gên, agor ei geg/cheg, agor ei ben/phen (mewn blinder neu syrffed)

disliv a. di-liw, gwelw

dislivañ be. colli’i (l)liw, gwelwi; pylu

dislivet abf wedi colli'i (l)liw, gwelw; pŵl, wedi pylu

dislonk g. cyfog

d. am eus ’rwy’n ffieiddio, mae’n troi arna’ i, mae’n codi cyfog/pwys arna’ i, ’does gen i feddyg (o), ’does ’da fi gynnig (i)

kaout d. ffieiddio

dislonkadenn b. -où chwydiad, cyfogiad; echdoriad

un d. vein-teuz echdoriad folcanig

dislonkañ be. chwydu, cyfogi, taflu i fyny; poeri (ffig.); chwythu (mwg, ayyb.); echdorri; llyncu, tynnu’n ôl (am eiriau); (cyf)addef, cyffesu

dislontrañ be. agor led y pen (am lygaid)

d. he daoulagad agor ei llygaid led y pen

dismantr g. -où chwalfa, difrod, dinistr, distryw; adfail

d.-spered poendod, pla (ar yr ysbryd), blinder, bwrn, gofid, gwewyr meddwl, trallod, poen enaid; gwaith blinderus/ llafurus/caled, lladdfa (ffig.)

dismantroù adfeilion, murddun

dismantrañ be. chwalu, difrodi, difetha, distrywio, dinistrio, dadfeilio; anrheithio

d. spered un den digalonni/danto dyn, lladd ysbryd rhn

dismegañs b. -où dirmyg, sarhad, sbeng, sen

tapout un d. cael ei (d)dirmygu/sarhau

dismegañser g. -ien dirmygwr, un dirmygus; un nawddoglyd/nawddogol; casäwr

d. ar merc’hed dirmygwr/casäwr merc’hed

dismegañset abf dismegañsiñ qv. dirmygedig, wedi’i (d)dirmygu/ sarhau

d.-ruz, gwall-zismegañset wedi’i sarhau’n fawr, wedi’i fychanu/ bychanu’n enbyd

dismegañsiñ be. dirmygu, dilorni, sarhau, bychanu, gwneud yn fach (o)

dismegañsus a. dirmygus, dilornus, sarhaus, bychanus, sbenglyd

disneuz a. afluniaidd, di-lun, di-siâp, gwrthun.

disoc’h1 a. wedi’i gwpla/ddibennu/orffen/ wneud/gyflawni (am waith), ar ben, wedi dod i ben

d. eo al labour mae’r gwaith wedi’i gyflawni/wneud

d. eo an devezh labour mae’r diwrnod gwaith ar ben / wedi dod i ben

d. on! mae (hi) ar ben arna’ i!

disoc’h2 be. cwpla, dibennu, gorffen, cyflawni, gwneud; dirwyn i ben; gwella (o salwch); dod allan/mas; datblygu; cyrraedd; cyfarth (ffig. am siarad yn uchel a garw); ymestyn ei diriogaeth/ thiriogaeth (dros eiddo rhn arall)

d. da benn dod i ben (â hi), ymdopi, llwyddo

d. el lec’h bennak cyrraedd rhyw fan/le

d. eus dod (allan/mas) o; gwella o

d. gant udb dod i ben â rhth, llwyddo i gyflawni rhth

enebiezh a zisoc’ho war ur meni brezhel gelyniaeth a fydd yn datblygu’n rhyfel bron iawn

disoc’h3 g. canlyniad

disodet abf. disodiñ qv.

disodiñ be.callio, dod yn gallach, dod at ei goed/choed (ffig.)

disol a. di-sail, diachos; rhad

dison a. di-sŵn, di-stŵr, distaw, di-sôn-amdano/amdani, tawel

disoñj a. anghofus; difeddwl; difater, esgeulus

d. on ’rwy’n anghofus, ’dyw fy nghof i ddim yn rhy dda

d.-kaer anghofus dros ben , â chof fel rhidyll; cwb(w)l ddifeddwl; sobor o ddifater/esgeulus

disoñj g. angof, ebargofiant

disoñjal be. anghofio

na c’heller ket disoñjal (anezhañ/ anezhi) bythgofiadwy, na ellir ei/mo’i (h)anghofio

disoñjet abf disoñjal qv.

d.-kaer/-krenn/a-grenn wedi mynd yn gwb(w)l angof / yn angof llwyr / yn llwyr o’r cof / dros gof yn grwn / i ebargofiant llwyr, wedi’i (h)anghofio’n grwn /llwyr

disont a. diwaelod

disoudardet abf. wedi’i r(h)yddhau o’r fyddin

disouezhadenn b. -où siom; dadrithiad

disouezhiñ be. siomi, twyllo; cael siom, cael twill, cael ei dwyllo/thwyllo; peri dadrithiad (i), dadrithio

disoursi a. diofal, dibryder, difater, di-feind

ken d. ha tra mor ddibryder/ddiofal â dim, yn gwb(w)l/hollol ddi-hid/ddi-feind/ddifater

dispac'h g. -ioù aflonyddwch, cyffro, cynnwrf; anhrefn; chwyldro; brwyd(y)r, gwrthryfel, terfysg

dispac'hañ be. aflonyddu, corddi (ffig.), cyffroi, cynhyrfu; chwyldroi; gwrthryfela

dispac’hel a. chwyldroadol

dispac'her g. -ien aflonyddwr, corddwr (ffig.), cynhyrfwr; terfysgwr, chwyldröwr; gwrthryfelwr, eithafwr, ’deryn twrw (ffig.)

dispak a. ar led, ar daen (am hwyl); heb ei gau/chau (yn llwyr), heb ei lapio’n iawn, agored, ar agor; rhydd, anniben (am wallt); wedi'i (h)agor/ (d)dadorchuddio, gweladwy, yn y golwg: yn cyhwfan (am faner)

dispakañ be. dadbac(i)o; dad-wneud, agor (pecyn, parsel ayyb.); lledu (papur; adenydd ayyb.), taenu; dangos, datgelu; arddangos; ymddangos; esbonio, egluro; ymryddhau (o grafangau); datblygu (syniad, ayyb.)

d. e galon arllwys ei gwd/galon/ gŵyn/ofid, bwrw ei fol

d. e stal dezho dangos ei nwyddau iddyn nhw; (ffig.) datgelu’i fwriad iddyn nhw

d. e zent dangos ei ddannedd

an heol benniget a zispak e lagad mae’r haul bendigaid yn agor ei lygad

en em zispakañ ymddangos; dod mas/allan o’i gragen/chragen (+ ffig.)

dispaket abf dispakañ qv. anniben, aflêr

dispar a. digymar, dihafal, di-ail, godidog, gogneddus, gwych, ardderchog, rhagorol, tan gamp, campus, penigamp; heb fod o’r un pâr; anrhanadwy/ afrwydd (am rif)

disparl a. ar agor, heb ei follt(i)o/ bollt(i)o; (ffig.) annibynnol, rhydd

disparlañ be. dadfollt(i)o, tynnu’r bollt yn ôl, agor (drws wedi’i follt(i)o)

disparti g. ymadawiad; gwahaniad; ysgariad; gwahanfur, rhaniad; anghydfod; camesgor, erthyliad

e wreg a c’houlennas an d. gofynnodd ei wraig am ysgariad

dispartiañ be. ymadael; gwahanu, ysgaru; colli plentyn, erthylu

(ha) n’haller ket o d. na ellir eu gwahanu, anwahanadwy

dispeg a. llac, rhydd, wedi llacio, wedi dod yn rhydd, wedi ymryddhau; wedi colli/gollwng gafael, heb afael mewn dim

bezañ d. diouzh ur c’hleñved bod yn iach o salwch, cael gwared ag afiechyd / â salwch

dispegañ be. dadlynu, rhyddhau, tynnu’n rhydd/bant, plicio i ffwrdd, datgysylltu, llacio; colli/gollwng gafael, llithro

dispenn be. dad-wneud; datgymalu, datgysylltu; chwalu, dinistrio, darnio, torri/tynnu’n ddarnau, tynnu oddi wrth ei gilydd, datod, mysgu; difrïo, dilorni, difenwi, diarhebu, lladd (ar), pardduo; bradu, gwastraffu, afradu; dilyn (yn ôl traed/camrau); cwympo/mynd idd ’i / i’w bwll/phwll

d. an droug en/he doa graet dad-wneud y drwg a wnaethai (e/hi)

d. brud vat / enor ub. lladd ar rn, difrïo/dilorni/difenwi/diarhebu/ pardduo rhn

d. enor an nesañ a zo gwasoc’h eget e lazhañ gwaeth na lladd cyd-ddyn : ei ddifrïo/ddifenwi/bardduo, mae enllibio yn llofruddio

d. hent/roudoù ub. dilyn (yn ôl troed) rhn, dilyn trywydd rhn

d. ur bilhed ugent lur torri/newid papur ugain punt

dispennet abf dispenn qv.

dispered a. anneallus

disperiañ be. anffrwythloni, diffrwytho, sterileiddio

dispign1 be. gwario, hala; gwastraffu, bradu, afradu

dispign2 g. -où gwariant

ober dispignoù dreist e beadra / he feadra gorwario, gwario mwy nag y gall ei fforddio, byw yn uwch na’i stad

ober e zispign diouzh e c’hounidigezh torri’i got yn ôl y brethyn

dispigner g. -ien gwariwr, un halfawr

dispis a. annelwig, aneglur; amhendant, amwys, niwlog (ffig.)

dispisoc’h a. gradd gymh. dispis qv. llai eglur/pendant, mwy annelwig/aneglur/ amhendant/amwys

displantañ be. diwreiddio, codi/cwnnu/ tynnu (o’r gwraidd)

d. gevier palu celwyddau

displann a. annelwig, aneglur; amhendant, amwys, niwlog (ffig.)

displegadenn b. -où dehongliad, esboniad, eglurhad; sylwebaeth

un d. war an tomm sylwebaeth fyw / ar y pryd

displegadur g. -ioù (gram.) rhediad (berf)

displegañ be. agor (ar led, o’i blyg/ phlyg), lledu; mynegi, adrodd; dangos, dinoethi; dehongli, esbonio, egluro; sylwebu; rhedeg (gram.)

d. ar verboù rhedeg y berfau (gram.)

d. dre ar munud / war e hed / ez-resis / ez-spis / pizh(-ha-pizh) / penn-da-benn / dre hir gomzoù esbonio’n fanwl/llawn, manylu (ar)

displeger g. -ien dehonglwr, esboniwr

displet a. anfanteisiol, anfuddiol, di-fudd, anffafriol; anghyfartal, anghymesur

displijadur b. anfodlonrwydd

gant d. yn anfodlon/anfoddog; llwr’ ei gwt/chwt; yn ddig

ober/reiñ d. da ub. digio/pechu/ tramgwyddo rhn, troseddu yn erbyn rhn, (ffig.) damsang/sathru ar droed/ gorn rhn, cachu ar y sgimbren (ffig. ac ar laf. a braidd yn anweddus ) (< yr esgynbren)

displijout be. digio, siomi, tramgwyddo, troseddu yn erbyn; casaú, bod yn gas ganddo/ganddo, drwgleicio

ne zisplije ket din galoupat bro ’doedd hi ddim yn gas gen i garlamu ar draws gwlad, byddwn wrth fy modd yn carlamu ar draws gwlad

displijus a. annymunol, annifyr; amhleserus

d. d’an holl annymunol i bawb / yng ngolwg pawb; amhoblogaidd

displuñvañ be. plufio, pluo; colli pluf; colli’u petalau (am flodau); (ffig.) blingo (ffig.), (ffig.) porco (ffig.)

d. e benn da ub. difrïo/difenwi/ dilorni/diarhebu/pardduo rhn, lladd ar rn

dispont a. dewr, eofn/ewn, hy, glew, gwrol

d. holl heb ofni dim

dispourbell a. enfawr, agored led y pen (am lygaid)

dispourbellañ be. agor led y pen (am lygaid)

dispouron a. eofn/ewn, heb of(o)n, hy, dewr, gwrol; hyderus

dispriz g. dibristod, dirmyg, sbeng

disprizañ be. dibrisio, dirmygu, bychanu, gwneud yn fach (o), simplo (ar laf.), wfft(i)o

disprizus a. dibris, dirmygus, sbenglyd

disrann1 a. annibynnol

disrann2 g. gwahaniad; ysgariad; bwlch

disrannañ be. gwahanu; ysgaru; datgysylltu

distabil a. ansad, ansefydlog, sigledig, simsan; anwadal, cyfnewidiol, chwit-chwat, di-ddal, oriog, mympwyol; heb gartre’ sefydlog

distabilded b. ansefydlogrwydd, ansadrwydd

distag1 a. rhydd; ar wahân; annibynnol; wedi cael tynnu’r harnais; clir (am siarad)

d. diouzh kement hini ha kement tra yn rhydd oddi wrth bawb a phopeth; yn annibynnol ar bawb a phopeth

ur vouezh d. llais clir

distag2 (diouzh) adf annibynnol ar, yn ddigon pell oddi wrth

komz d. siarad yn un llifeiriant

distag3 g. hoe, saib, seibiant; diwedd, pen draw

hep d. heb saib, yn ddi-baid/-ball/-stop/ddi-ben-draw/ddiderfyn

ober un tamm d. cael tamaid o hoe, cael tipyn o seibiant

distagadur g. -ioù cynaniad, lleferydd

distagañ be. rhyddhau, gollwng (yn rhydd), dod yn rhydd; tynnu’n rhydd; tynnu’r harnais; dweud, yngan(u), cynanu, llefaru; traddodi; datgysylltu; rhoi datganiad (o gân ayyb.); pellhau; ymadael

d. ar c’hi gadael/gollwng y ci yn rhydd

d. baneoù cael/yfed mwy na llond bola

d. diouzh udb. rhoi’r gorau i rth, ymryddhau o rth, ymbellhau/ ymddihatru oddi wrth rth, ymwrthod â rhth; ymddeol o rth; cwpla/dibennu/ gorffen gwneud rhth; cefnu ar rth

d. diouzh al labour peidio â gweithio, cael hoe/seibiant, gorffwys (o’r gwaith); rhoi’r gorau iddi, rhoi’r gorau i’r gwaith, rhoi’r twls ar y bar (ar laf.)

d. e galon / he c’halon diouzh udb. ymwadu â rhth

d. un taol c’hwitell rhoi chwibaniad

d. ur ganaouenn canu cân

d. ur ger dweud/yngan gair

d. ur palvad/skouarnad estyn cledren/bonclust

d. ur pennad kousked cael cysgad/ cyntun

ne zistag penn diouzh e levr ’dyw e ddim yn codi/cwnnu/tynnu’i ben o’i lyfr

distag ’ta! d(y)wed yn blaen! siarad yn rhydd! mas ag e! allan ag o!

en em zistagañ diouzh ub. pellhau/ ymbellhau oddi wrth rn

distagellañ be. torri llinyn (tafod; cregyn gleision)

distagellet abf. distagellañ qv.

ur brezhoneger d. saradwr Llydaweg rhugl/rhwydd

d.-mat e deod / he zeod siaradus, â digon i’w ddweud ganddo/gydag e / ganddi/gyda hi ; huawdl

na d. eo an teodoù gant ar gwin dyna siaradus/dafodrydd y daw/bydd pob(o)l wedi yfed llymaid (o win)

distager g. -ien siaradwr, traddodwr

d. gwerzioù datgeinydd cerddi

distaget abf distagañ qv.

tuchantik e vo d. ar c’hoarzh dioutañ bydd yn chwerthin yr och(o)r arall i’w / idd ’i glust yn y fan (ffig.)

distaliañ be. clir(i)o, cymhennu; cau’r siop (+ ffig.); mynd bant/ymaith / i ffwrdd

distan1 a. ffres, adfywiol; claear; oeraidd, lled oer

distan2 g. ffresni; oerfel, oerni; lle oer

distanañ be. tymheru; oeri; colli’i (g)wres; gostwng gwres; tawelu, dofi; lleddfu, lliniaru, llarieiddio, cymedroli

distanet abf distanañ qv.

d. eo bet d’an amzer mae hi / mae’r tywydd wedi oeri

ar glav en deus d. an aer mae’r glaw wedi gostwng/tawelu tymheredd yr aer

distank a. prin, anghyffredin, anam(a)l, anfynych; heb fod yn niferus/drwch; agored, clir, rhydd

d. a wech yn anam(a)/anfynych, prin, o’r braidd

distankañ be. clir(i)o (ffos; hewl; twll); rhyddhau, tynnu’n rhydd (o ganol pridd, cerrig ayyb.); teneuo (planhigion ifainc)

d. (ar c’horf) (medd.)gweithio’r corff

ar fiez a zo mat da zistankañ mae ffigys yn dda i weithio’r corff

distaol g. gostyngiad (mewn pris); dilead, diddymiad; (cref.) maddeuant, rhyddhad

an tiez a zo d. warno adarre mae pris y tai wedi gostwng eto, mae gostyngiad ym mhris y tai eto

gwerzh war zistaol sêl, arwerthiant

kemer(out)/kemeret war zistaol cael benthyg (arian), benthyca (arian)

distaolañ be. gw. disteuler/disteurel

distardañ be. llacio, rhyddhau, gollwng

d. ar c’horf (medd.) gweithio’r corff

distekiñ be. tynnu'n rhydd, tynnu bant/ ymaith / i ffwrdd

disteñget a. ardderchog, campus, penigamp, gwych, rhagorol, godidog, gogoneddus, ysblennydd, arbennig, neilltuol

distenn a. llac, rhydd

bezit d.! ymlaciwch! teimlwch yn gartrefol! gwnewch fel tasech chi gartre’!

distennañ be. llacio, ymlacio; ymestyn; gorwedd ar/yn ei hyd; ymollwng; smwdd(i)o, stilo

distennus a. distenn ymlaciol, lliniarol

dister a. ac adf. didda-diddrwg, go-lew, gweddol, canolig, symol; cyffredin, di-nod, distadl; pitw, tila, dibwys, di-fudd, diwerth, o fawr ddim gwerth; dibwynt, ofer, seithug, aneffeithiol; annigonol; gwan(llyd), gwantan, egwan, eiddil, llesg, llegach, nychlyd, symol; isel (am bris ac am bob(o)l); gwerinol; llwm, tlawd, truenus; angenrheidiol, hanfodol; gwamal, penchwiban

a briz gwall zister am bris isel/ rhesymol iawn, yn rhad iawn

evit ken d. dra am gyn lleied (o beth), am beth mor ddibwys

evit ur pris d. am bris rhesymol/rhad

gant an d. ma’z eo oherwydd ei eiddilwch, gan mor wan(llyd)/ wantan/eiddil/llesg yw

na d. hon trevell er bed-mañ e-keñver ar beurbadelezh! dyna bitw/ dila/ddibwys yw ein gwaith/llafur ni yn y byd yma/hwn yn och(o)r/ymyl tragwyddoldeb!

ned eo ket un dra zister eo nid peth bach (dibwys) yw e

un d. (a) dra dim o beth, peth bach/ dibwys/tila, dim byd o bwys

un d. dra bennak rhyw fymryn/ ychydig/ddim o beth, mymryn/tipyn bach iawn

ur bugel d. plentyn gwanllyd/eiddil

ur vuhez d. bywyd distadl/di-nod/ tawel/cyffredin

dister adf yn rhaid/rheidrwydd, yn hanfodol; yn llwm/dlawd/druenus

d. eo gouzout ober gant an urzhiataer mae gallu defnyddio cyfrifiadur yn hanfodol, mae’n rhaid gallu defnyddio cyfrifiadur

d. eo lakat esañs er c’harr-tan rhaid dodi/rhoi petrol yn y car

gwisket d. wedi gwisgo’n llwm/ dlawd/druenus

disteraat be. dihoeni, mynd yn wanllyd, gwanhau, gwanychu, llesgáu, nychu; gwaethygu, mynd ar ei (g)waeth, edwino

disterach g. -où dim o beth, peth bach pitw, peth dibwys/diwerth/ da i ddim, sothach

disterachoù/disterajoù ll. petheuach diwerth, pethau bach dibwys, manach bethau, manion

disterañ a. gradd eithaf < dister qv. lleia’, mwya’ tila

an d. (tra) yr ychydig lleia’, y gronyn/ mymryn lleia’

(di)war an d. digarez/tra, e skeud an d. abeg ar yr esgus lleia’

nag un d. tra dim rhithyn/bripsyn o ddim

disterded/distervez b. dinodedd

disterik adf gweddol fach; go fain; eitha’ canolig, gwanllyd iawn; symol iawn, digon tila/cwla/ beth ’ma

ur bugel d. plentyn gwantan/ gwanllyd/nychlyd/egwan, ewach

distern a. heb ffrâm/fframyn; heb harnais

distern(i)añ be. cwpla/dibennu/gorffen gweithio, rhoi’r gorau i weithio, ymddeol, rhoi'r offer/tŵls ar y bar (ar laf.); dadlwytho; clir(i)o; peidio gweithio, ymatal rhag gweithio; tynnu’r fframyn (ffig.); tynnu’r harnais (ffig.)

disteroc’h a. gradd gymh. dister qv. heb fod cystal

disteuler/disteurel be. dychwelyd, rhoi yn ôl; taflu/tawlu/lluchio yn ôl; chwydu, cyfogi, taflu i fyny; adlewyrchu

d. ub. gwrthod cais rhn i’w briodi (am ferch)

teuler ha d. taflu/tawlu/lluchio yn ôl ac ymlaen

distilhañ be. cynanu, yngan(u), llefaru; rhedeg (berf)

distlabez1 a. heb annibendod, cymen, trefnus; glân, pur, dihalog

distlabez2 g. gwaredigaeth, gollyngdod, rhyddhad

pebezh d. (kaer)! dyna waredigaeth/ ollyngdod/ryddhad!

distlabezañ be. cymhennu, tacluso; cael gwared â, bwrw bant/heib(i)o, taflu/tawlu (o’r neilltu); clir(i)o

d. an daol clir(i)o’r ford/bwrdd

en em zistlabezañ eus ymddihatru/ ymryddhau oddi wrth; rhoi’r gorau i

distlapañ/distlepel be. taflu/tawlu/ lluchio/hyrddio(’n ôl)

disto a. di-do; (ffig.) moel

un tamm d. e benn ei ben braidd/ hytrach/ychydig yn foel

distok a. annibynnol, ar wahân

bezañ /chom d. diouzh an dud bod/ byw yn annibynnol, aros/cadw ar wahân (oddi wrth bawb)

distok- bôn distekiñ qv.

distokadenn b. -où sioc, ysgydwad/ ysgytiad, ergyd annisgwyl (ffig.); dadrithiad

tapout un d. cael sioc/ysgytiad/ ergyd/dadrithiad

distokell b. -où bympar car, ffender

distoket abf distekiñ qv.

n’omp ket d. diouzh an afer c’hoazh ’dŷn ni ddim wedi cael gwared/ ymadael â’r helynt eto, ’dŷn ni ddim yn rhydd o’r gofid/helynt eto

diston(añ) be. (d)atseinio, diasbedain

distorlok a. di-stŵr, didramgwydd, distaw, tawel; digynnen, cyfeillgar, heddychlon

distouf/distouv a. wedi tynnu'r corcyn, wedi’i hagor (am botel); clir, wedi’i glir(i)o/chlir(i)o, rhydd, agored, wedi’i (h)agor, dirwystr (am lwyb(y)r/ffordd)

distoufañ/distouvañ be. tynnu'r corcyn, agor (potel); codi, clir(i)o, symud (rhwyst(y)r, atalfa ayyb.); agor (llwyb(y)r/ffordd)

distoufer/distouver g. -ioù (teclyn) agorwr potel, tynnwr corcyn

distrad a. diwaelod

distrafuilh a. digyffro, diffwdan

distranañ be. mynd bant / i ffwrdd / ymaith, gadael/ymadael; hala/troi bant, hel ymaith /i ffwrdd

d. diouzh ar gêr mynd dros y nyth (ffig.), gadael cartre’

distrantell a. simsan, sigledig, ansad; llac, rhydd, penrhydd, digywilydd, anfoesol

ur brezhoneg d. Llydaweg carbwl/ ansic(i)r/sigledig/cloff

distreiñ/distroiñ be. dychwelyd, troi'n ôl, mynd/dod yn ôl

d. an dorzh d’ar gêr (ffig.) talu’r pwyth / yr hen chwech yn ôl (ffig.)

d. da c’hiz ar bed, en em laka(a)t en-dro e giz ar bed secwlareiddio

d. d’ar c’hiz kozh dychwelyd i’r hen ddull/ffordd/arfer(iad)

d. e benn troi’i ben tuag yn ôl; edrych yn ôl

d. d’e lamm dychwelyd i’w hen ffordd/ffyrdd/arfer(ion)

d. diwar e vennozh/soñj rhoi’r gorau i’w fwriad/syniad, newid ei feddwl

klask e zistreiñ diwar e soñj en doa graet ar rener ceisiodd y prifathro ei ddarbwyllo i newid ei feddwl / i roi’r gorau i’w syniad

d. war e gomzoù tynnu’i eiriau’n ôl, llyncu’i eiriau (ffig.)

d. ub. war e c’hiz troi rhn yn ei ôl / bant / ymaith / i ffwrdd

pa zistroio d’e goch (ffig.) pan galliff/gallith e, pan ddaw’n gallach, pan wnaiff o gallio, pan ddaw at ei goed (ffig.), pan ddaw yn ôl i’w iawn bwyll

treiñ ha d. troi a throi’n ôl; troi a throsi

unan a dro hag a zistro un di-ddal/ anwadal/chwit-chwat/cyfnewidiol/ oriog/ansefydlog

distremen be. mynd heibio eto/eilwaith, dychwelyd, mynd yn ôl heibio

tremen ha d. mynd heibio yn ôl ac ymlaen

distrempañ be. gwlychu; mwydo, rhoi yng ngwlych

distres a. diolwg, di-lun, anniben; afrosgo, trwsg(w)l; di-hwyl, anhwylus, clafychlyd, cwla

distresañ be. anffurfio, llurgunio, ystumio, camystumio, camlunio, camliwio, gwyrdroi; clafychu; torri (am y tywydd); niweidio, esgeuluso (iechyd)

distreubeul a. dihelynt, didrafferth, tawel

distrevial be. tisian/t(r)wsian, taro untrew

distripañ be. diberfeddu; siarad bratiaith

d. kembraeg rhyw getyn siarad Cymraeg, siarad Cymraeg bratiog /carreg calch / siprys / siandi-gaff (ar laf.)

distriv a. diymdrech, rhwydd, hawdd

distro1 a. wedi dychwelyd; diarffordd, didramwy, anhygyrch, nas troedir/ tramwyir/mynychir, unig

un hent d. ffordd gef(e)n/ddiarffordd/ ddidramwy/unig/anghysbell

un toull-d. tŷ bach, lle chwech, toiled

ur c’horn d. sefyllfa anodd, cornel, cyfyngder, twll (ffig.) ; tŷ bach, lle chwech, toiled

tizhet eo en ur c’horn d. mae e/hi wedi’i (d)dal(a) mewn sefyllfa anodd / mewn twll (ffig.), mae wedi’i gornelu/ chornelu

distro2 g. -ioù dychweliad

d. vat (dit/deoc’h)! siwrnai dda yn ôl (i ti / i chi)! taith hwylus/ddiogel yn ôl (i ti / i chi)!

kenavo an d.! da bo ti/chi tan y deui/ dewch yn ôl! hwyl nes y dof/delwyf yn ôl!

n’eus d. ebet ken evitañ/eviti ’does dim dod/gwella iddo/iddi mwy(ach)

war e zistro / he d. d’ar gêr ar ei ffordd yn ôl adre’ / tua thre’

distroadañ be. gw. didroadañ

distrob a. dilyffethair, dilestair, rhydd

bezañ d. diouzh ub./udb. bod yn rhydd oddi wrth rn/rth

d. eo mae’n rhydd; mae wedi cael gollyngdod/gwaredigaeth/rhyddhad

pebezh d. (kaer)! dyna ollyngdod/ waredigaeth/ryddhad/iechyd (ffig.)! gwared da /gwynt teg ar ei (h)ôl!

distrobañ be. ymddihatru, ymryddhau, dod yn rhydd; tynnu’n ôl (o ymrwymiad); achub, gwaredu, rhyddhau

distroet abf distreiñ/distroiñ qv.

distronk a. di-liw, wedi colli’i (l)liw, wedi pylu; gwelw

distronkañ be. colli’i (l)liw, pylu; gwelwi

distrouezhañ be. clir(i)o (am dyfiant), cael gwared â phrysgwydd / â drain a mieri, trasio

distru a. agored, heb ei guddio/chuddio/ (g)orchuddio

distruj1 a. anniben; wedi'i (h)esgeuluso; tenau, main, curiedig (am berson)

distruj2 g. difrod, distryw, dinistr, chwalfa

distruj3(añ) be. difetha, difrodi, dinistrio distrywio, strywa (ar laf.), chwalu; diddymu, difodi

en em zistrujañ gwneud diwedd arno/arni’i hun(an), ei (l)ladd ei hun(an), cymryd ei fywyd/bywyd ei hun(an), cyflawni hunanladdiad, gwneud amdano/amdani’i hun

distu a. di-glem, lletchwith

distumm a. afluniaidd, di-lun, di-siâp

distummañ be. anffurfio, llurgunio, ystumio, camystumio; difetha, distrywio/strywa (ar laf.), difrodi; anharddu

disuj a. anufudd, anystywallt, di-ddysg, diwa(ha)rdd

d.-krenn eo ar vugale mae’r plant yn gwb(w)l ddiw(ha)ardd, ’does dim dysg o gwb(w)l ar y plant

disul adf ddydd Sul (diwetha’/nesa’)

disvelegiñ be. diurddo/diarddel offeiriad

en em zisvelegiñ cefnu ar yr offeiriadaeth, ymadael â’r offeiriadaeth

diswel: en d. adf yng nghudd, yn ddirgel

diswinkal be. cic(i)o; cyffroi

diswriat be. agor, datod, mysgu (pwythau gwnio/gwnïo)

dit1. 2. un. yr ardd. da qv.

dit2 bf 2 ll. pres. myn. mont ar ôl ne a mar

mar dit e kêr dindan an amzer-mañ os ewch chi i’r dre yn y tywydd hwn/’ma

ne dit ket e neblec’h en dilhad-se! ’ewch chi ddim i unman yn y dillad yna!

ditour g. -(i)où gwybodaeth; sôn, argoel; ôl

ditour(i)où manylion, gwybodaeth

ditourañ be. holi, gwneud ymholiadau, ymchwilio (i), casglu/hel gwybodaeth

d. ur plas d’e vab chwilio/holi am le i’w fab

diuntu(ek) a. diduedd, amhleidiol, diragfarn, heb fod yn rhagfarnllyd/ unllygeidiog/unochrog

div rhif. b. dwy

d. eur dau o’r gloch

d. ha daou-ugent dwy a deugain

d. warn-ugent dwy ar hugain

d. wech dwy waith, dwywaith; dwb(w)l

d. wech brasoc’h ddwywaith yn fwy, dwb(w)l ei faint/maint

d. wech keroc’h int bremañ maen nhw ddwywaith/ddwb(w)l y pris nawr

en em rein dezhi d. wech startoc’h / gant d. wech muioc’h a startijenn/nerzh dyblu’r ymdrech

ho tiv eich dwy, y ddwy ohonoch (chi)

hon d. ein dwy, y ddwy ohonon (ni)

o d. ill dwy, y ddwy ohonynt / ohonyn nhw

divabrant d. abrant qv.

divad(aou)iñ be. dadebru, dod ato’i/ati’i hun(an)

divadez a. heb ei fedyddio/bedyddio; di-gred, heb ffydd, di-Dduw

ar re zivadez koulz hag an dud fidel y byd a’r betws, yr anghredinwyr / y di-gred a’r credinwyr, pawb (yn ddiwahân)

divalav/divalo a. diolwg, hyll, salw; diraen/di-raen; diflas; gwael; pitw; diwerth; annymunol; trist

amzer d. tywydd diflas/gwael/brwnt/ bawlyd/slabog

komzoù d. geiriau anweddus, siarad bas/comon

ober d. ymddwyn yn wael

ur pred d. pryd (o fwyd) diflas/gwael

d.-mezh/-mantrus/-vil hyll fel pechod, sobor o salw, hyll/salw dychrynllyd/ iawn

divalavaat be. salwino; gwaethygu, mynd ar ei (g)waeth; mynd o ddrwg i waeth; gwanhau; troi’n ddiflas (am y tywydd)

divalavaet abf divalavaat qv.

en abeg ma’z eo / ma oa d. dezhañ oherwydd bod ei iechyd wedi gwaethygu

divalis a. difalais, heb falais / ddrwg deimlad, diddrwg, diniwed

d. evel un oan diniwed fel oen/ colomen mor ddiniwed ag oen / â cholomen

divall adf heb frys, gan bwyll, yn araf/ bwyllog

divañch a. dilewys, heb lewys(au)

divannac'h/divanne a. heb ddiferyn, heb lymaid; sob(o)r

chom a ray d. betek an noz ’fydd dim diferyn o law cyn y nos, ’wnaiff hi ddim bwrw/glawio tan y nos

divar a. diamheuol, siŵr, sic(i)r, pendant

divarc'hañ be. colli’r ffordd, mynd ar gyfeiliorn, cyfeiliorni

divarc'hañ be. bwrw/taro oddi ar geffyl; tynnu oddi ar ei (gol)fachau (am ddrws); bwrw o’i (l)le

d. ub. (ffig.) diorseddu, disodli, dymchwel; llorio, bwrw/taro/taflu/ tawlu oddi ar ei (h)echel, mynd â’r gwynt o hwyliau rhn

divarc’het abf divarc’hañ qv.

d. on! ’rwy’ i ar goll (yn lân/llwyr)! ’rwy’ wedi fy nhaflu/nhawlu oddi ar f’echel!

divarrañ be. tocio (am goed a llwyni), torri canghennau

divarvel a. anfarwol

divaskell d. askell b. adenydd ll. adain

divat a. drwg; anfoesol; creulon (am boen)

pe vat pe d. p’un ai da neu ddrwg

divatorelliñ be. dadebru,sobri

divec’hiañ be. ysgafnhau/ysgawnu baich, codi/cwnnu baich oddi ar ysgwyddau; arbed; gwaredu, rhyddhau

evit d. e vamm i arbed ei fam, i ysgafnhau/ysgawnu baich ei fam

en em zivec’hiañ (eus) ymddihatru (oddi wrth), cael gwared/ymwared (â); ymwadu (â), ymwrthod (â)

divec’hiet abf. divec’hiañ qv.

d. oamp! fe gawsom/gawson ni ryddhad/ollyngdod!

dived a. trefn. ail

divegal be. torri gwynt

divegañ be. tocio, torri’u blaen(au) (am goed a llwyni ayyb.)

diveinañ be. codi/tynnu/clir(i)o cerrrig, cael gwared â cherrig

diveleget abf divelegiñ qv

divelegiñ be. ymadael â’r offeiriadaeth; cael ei alltudio o’r offeiriadaeth

diveli b. anarchaethiaeth

divemor a. anghofus, heb gof

d. on ’rwy’n anghofus, ’does gen i ddim cof rhy dda

divemprañ be. bwrw o’i le (am asgwrn); datgymalu (corff)

divent a. difesur, anfesuradwy, anferth, enfawr, aruthrol, anhraethol fawr

diveradenn b. -ou diferyn, dafn, defnyn; llymaid bach

diverañ be. diferu; llifo

divergl a. heb ddim rhwd

divergont a. beiddgar, digywilydd, eofn/ewn, eg(e)r, hy, haerllug, wynebgaled; anweddus; garw (am y môr)

divergontiz b. beiddgarwch, hyfdra, haerllugrwydd, digywilydd-dra; anwedduster

diverkañ be. dileu, diddymu, tynnu llinell drwy; brwsio/sychu’n lân, rhwto mas, rhwb(i)o allan/mas; glanhau

diverradenn b. crynodeb, talfyriad

diverrañ be. byrhau, cwtogi; talfyrru, crynhoi, gwneud crynodeb; torri’n fyr; difyrru; lliniaru (poen)

evit d. (i dorri stori hir) yn fyr

diverraat be. byrhau; cwtogi, tocio

d. an amzer difyrru'r amser

diverrañ g. crynodeb

diverrus a. difyrrus

divesker d. dwy goes; coesau

an hini n’en deus ket a benn a rank kaout d. rhaid i’w draed wneud iawn am ei ben

reiñ bec’h/lusk d’an d. ei gwadnu/ heglu/sgathru hi, rhoi ei draed/thraed yn y tir, cymryd y goes

diveuriñ be. codi/cwnnu’n hwyr (o’r gwely)

divezh a. digywilydd, digydwybod, beiddgar, haerllug, wynebgaled; anfoesol, masweddus

divezhded/divezhoni b. digywilydd-dra, diffyg cydwybod, beiddgarwch, haerllugrwydd, hyfdra

divezv a. sob(o)r

divezviñ be. sobri, sobreiddio

divfeskenn d. feskenn qv.

divgazel d. kazel qv.

divgroazell d. kroazell qv.

divhar d. gar b. dwy goes; coesau ll. coes

d. moan ’vel bijier he deus, ne gac’ho ket ar yar war gofoù he d. coesau robin goch sy’ gyda hi / ganddi

divi1 a. wedi blino/ymlâdd

divi2 adf : skuizh-d. wedi blino'n lân/dwll

diviañ be. blino, ymlâdd; di(hy)sbyddu; mynd allan/mas o brint

diviet abf diviañ qv.

divinadell b. -où pos

diviner g. -ien dewin dŵr

divinour g. -ien dyn hysbys, rhagweledydd

divinim a. diwenwyn

divinout be. dyfalu

diviz g. -où amod; cytundeb; sgwrs, clonc; araith, trafodaeth; dialog; cyfweliad; dewis, dymuniad

d. deoc’h chi piau’r dewis, chi sydd i ddewis

diouzh ho tiviz o’ch dewis chi, yn ôl fel y dewiswch chi, yn unol â’ch dewis/dymuniad

en d. (ma), war an d. (ma) ar yr amod (y)

grit ho tiviz dewiswch/penderfynwch chi; gwnewch fel y mynnoch/ dymunwch

kemer un d. penderfynu, dod i benderfyniad

kuit a zivizoù yn ddiamod

ma/va d. am eus bet fe ges i fy newis/nymuniad

s. oa bet an d. bu dadlau brwd/ffyrnig

me a raio ma/va divizoù byddaf yn rhoi/gosod f’amodau

d.-brezel cadoediad

divizet abf divizout qv. penodedig, penodol, a drefnwyd/nodwyd/ bennwyd; wedi’i benderfynu

divizout be. siarad, sgwrsio, clecan, clonc(i)an, ymgomio, ymddiddan, trafod, dal penrheswm; penderfynu; cytuno; gosod amod(au), amodi; nodi, pennu, dewis; trefnu; bwrw amcan

d. gant ub. diwar-benn udb. trafod rhth gyda rhn, sgwrsio/siarad â rhn am rth, dal penrheswm â rhn ynglŷn â rhth

divjot d. jot b. dwy foch; bochau ll. boch, gruddiau ll. grudd

divlam a. di-fai

divlaz a. di-flas, merfaidd/merllyd; diflas

komzoù d. geiriau/siarad ystrydebol

divlazañ be. colli’i flas/blas, mynd yn ddi-flas; mynd yn ddiflas; mynd yn syrffedus

blazañ ha d. blasu sawl gwaith

divoas a. anarferol, anghyfarwydd, prin

divoazañ be. colli’r arfer, torri’r arferiad

d. diouzh al labour cynefino â bod heb waith / â bod yn ddi-waith, dod i arfer â pheidio â gweithio

divoc'h d. boc'h qv.

divodañ be. gwasgar(u)

divodest1 a. anweddus, aflednais

komzoù d. geiriau/iaith anweddus

divodest2 adf yn anweddus, yn aflednais

gwisket d. wedi gwisgo’n anweddus

divoemañ sobri (ffig.), sobreiddio; dadrithio

divoestañ be. bwrw o’i le (am asgwrn)

divogediñ be. mygu, gollwng mwg

d. a ra ar siminal mae mwg yn dod o’r simnai/simdde/shimle

divontañ1 be. tynnu corcyn, agor (potel)

divont deomp ur voutailhad nevez ’ta! agor botel(aid) newydd i ni ’te!

divontañ2 be. tynnu ar led, tynnu oddi wrth ei gilydd, datgymalu, datgysylltu

d. spered an den drysu dyn, hala dyn yn wallgo’, hurt(i)o dyn

divonter g. -ioù tynnwr corcyn

divorailhañ be. dadfollt(i)o, tynnu’r bollt yn ôl, agor (drws wedi’i follt(i)o)

divorañ be. tynnu o’r môr/dŵr; cymryd, mynd â, tynnu; gwacáu, clir(i)o; (ffig.) dihuno, deffro

d. an ti gwacáu/clir(i)o’r tŷ

divorfil a. effro, byw, bywiog

d. e izili yn sionc/chwimwth/heini/ ystwyth ei gymalau

d.-kaer/tre cwb(w)l effro, byw iawn

divorfilañ be. dadebru; dihuno, deffro

divorzhed d. morzhed b. cluniau ll. clun

divotoù a. troednoeth, heb esgidiau (am/ ar ei draed/thraed)

divoued a. di-faeth; gwag, cou < cau (am gnau)

divouediñ be. gwacáu; dirymu, gwanhau, llesgáu, marweiddio; cafnu/cafnio

divouezh a. di-lais, heb lais; dilais, mud (ieithyddol)

kensonenn d. cytsain ddilais/fud

divoulc’h a. heb ei dechrau (am dorth o fara); llawn, heb ei hagor (am botel o ddiod); yn ei ffurf wreiddiol, heb ei newid; gwyryf(ol) (ar laf.)

ur plac’h d. gwyry’

divourrus a. annymunol, amhleserus, diflas

divoutin a. anghyffredin, unigryw

hennezh zo un den d.! mae e ar ei ben ei hunan! mae’n unigryw!

d.-kaer pur anghyffredin, prin iawn, dieithr/dierth dros ben , cwb(w)l/hollol ddieithr/ddierth

divoutonañ be. agor botymau/botwnau, dadfotymu/dadfotwno

divouzellañ be. diberfeddu, glanhau (pysgod ayyb.)

divragoù a. heb drowser/drowsus

divrall a. cadarn, di-sigl, diymod, di-syfl, diysgog, di-ildio, safadwy; anghymodlon, digyfaddawd; sefydlog, anghyfnewidiol, digyfnewid

divrall adf. yn + tr. medd. o’r ansoddeiriau uchod yn divrall a.

chom d. sefyll yn gadarn, dal yn ddi-ildio, aros yn ddigyfnewid

divranell a. heb (gymorth) ffon fag(a)l / ffyn baglau

divrec'h d. brec'h b. breichiau ll. braich

divrec’het abf wedi colli braich, un/naill fraich

divrezhoneg a. dilydaweg, heb ddim Llydaweg

divrezhonekaat be. dilydawegeiddio, troi’n Ffrangeg ei (h)iaith

divroad g. divroidi dieithryn, estron, un o bant; ffoadur; ymfudwr; alltud

divroañ be. ymfudo; alltudio

divroerezh b. ymfudiad

divroidi ll. divroad qv.

divronn d. bronn b. dwyfron d. bron b.; bronnau (ffig.) mynwes, calon

divrud1 a. anadnabyddus, anenwog, di-nod, distadl, cyffredin, di-sôn-amdano/ -amdani

divrud2 g. anfri

divrudañ be. difrïo, difenwi, dilorni, diarhebu, pardduo, lladd ar; dwyn anfri (ar), dod â gwarth (ar), cywilyddio

divsilabenn(ek) a. deusill

divskoaz d. skoaz b. ysgwyddau ll. ysgwydd

divskouarn d. skouarn b. clustiau ll. clust

d. zo gant ar c’harzh mae clustiau gan gloddiau (a llygaid gan berthi)

sklaer eo e zivskouarn mae’i glyw yn dda, mae clust fain gydag e / ganddo fo

divsonenn b. -où deusain

divugel a. di-blant

divuhez a. difywyd, llipa, llonydd, marw, marwaidd, di-ffrwt, di-sbonc, dieneiniad

divunadenn b. -où pos

divuzul a. difesur, anfesuradwy; angerddol; aruthrol

divvet trefn. ail

an d. gwech yr ail waith/dro

divyezhegezh b. dwyieithrwydd

stankañ an nor ouzh an d. cau’r drws ar ddwyieithrwydd, gwrthwynebu dwyieithrwydd

divyezhek a. dwyieithog

ur skol d. ysgol ddwyieithog

divyezhekaat be. troi’n ddwyieithog

divzremmek a. dauwynebog; daufiniog

diwad1 a. di-waed, heb waed; yn brin o waed, â diffyg gwaed, â’i (g)waed yn denau, anemig/anemaidd; cras, sych (am dir)

diwad2 g. gwaedlif; amserau misol (merched)

diwadañ be. gwaedu (bf anghyflawn); (ffig.) di(hy)sbyddu; (ffig.) blingo/porco (ffig.), budrelwa

se zo d. an dud (ffig.) dyna beth yw blingo/porco pob(o)l (ffig.)

diwaderezh g. hemoffilia

diwall1 a. diogel, rhydd o berygl

diwall2 be. gwylio, gwarchod, amddiffyn, gofalu (am), carco

d. da gouezhañ! gofala na wnei di ddim cwympo! paid cwympo / â chwympo!

d. da ober trouz! gofala na wnei di ddim sŵn! dim siw na miw cofia!

d. e groc’hen e-unan edrych ar ei ôl ei hunan, gofalu amdano’i hunan

ha din-me eo da ziwall ma breur? ‘ai ceidwad fy mrawd ydwyf i?’

hennezh zo unan da ziwall outañ mae gofyn bod ar wyliadwr(i)aeth rhag hwn’na, fe ddylid cadw ymhell oddi wrth hwn’na, mae e’n ddyn peryglus

d.-mat! bydd ofalus/garcus! gofala/carca di!

en em ziwall amddiffyn ei hunan; gofalu amdano/amdani’i hunan, gwarchod/carco’i hunan

en em ziwall diouzh an avel cysgodi rhag y gwynt

diwall3 g. gwyliadwr(i)aeth

bezañ war ziwall bod ar wyliadwr(i)aeth

diwaller g. -ien gwyliwr, gofalwr, gwarchodwr; amddiffynnwr; bugail

d. deñved bugail defaid

d. saout bugail gwartheg

diwan1(añ) be. egino, blaguro, glasu, tyfu

d. war spered ub. gwawrio/taro ar feddwl rhn

diwan2 g. eginyn; (ffig.) dechreuad, cychwyn

Diwan3 g. Mudiad Addysg Cyfrwng Llydaweg

diwar ardd. oddi ar; o; oddi wrth; yn ôl; o achos; oherwydd, oblegid; ar ôl, yn dilyn, wedi

d. an deizh/devezh-se o’r diwrnod hwnnw (ymlaen)

d. an avañtur ar antur/hap

d. an dro-mañ / ar wech-mañ ar ôl y tro hwn, wedi’r tro yma, o hyn ymlaen

d. an taol-lagad kentañ o’r olwg gynta’

d. ar boeson wedi yfed (diod feddwol), o dan effaith y ddiod, yn ei (d)diod, yn feddw

d. (ar) gozhni o henaint

d. biv eo? plentyn pwy yw e? pwy yw ei dad a’i fam / ei rieni?

d. c’hoari wrth chwarae

deskiñ a reont d. c’hoari maen nhw’n dysgu drwy/wrth chwarae

d. c’hoarzhin dan gellwair/ chwerthin, yn gellweirus, â’i dafod yn ei foch / â’i thafod yn ei boch

d. c’hourc’hemenn ub. ar orchymyn rhn

d. dent ar c’hezeg oddi wrth ddannedd y cesig/ceffylau

d. emlusk o’i r(h)an ei hun(an), yn hunanysgogol/awtomatig

d. fae yn ddirmygus/wawdlyd

d. goust ar draul, ar gef(e)n (ffig.); o achos, oherwydd, oblegid

bevañ d. goust ar Stad / ar barrez byw ar draul/gef(e)n y wlad(wriaeth) / ar y plwy’

c’hoarzhin d. goust ub. chwerthin am ben rhn

d. hiziv o heddiw ymlaen

bezañ d. re bod wedi cael gormod(d) i’w yfed

deskiñ a raint d. o c’houst bydd yn wers ddrud iddyn nhw, bydd (y wers) yn costi’n ddrud iddyn nhw

gwerzhañ d. e goll gwerthu ar ei golled

klañv d. udb. yn dost/sâl o achos rhth / ar ôl bwyta rhth

klañv d. re gofad yn dost/sâl ar ôl bwyta gormod(d) / o orfwyta / wedi yfed gormod(d) / o oryfed

kouezhet eo klañv d. re vras kalonad fe’i trawyd yn wael gan ergyd/sioc ry enbyd

klevet d. hanter hanner clywed

kouezhañ d. ar vag cwympo oddi ar y llong/bad/cwch

laer d. laer : mezvier d. mezvier mae natur y cyw yn y cawl, lle crafa’r iâr y piga’r cyw, a aned o hwch : a ymdroes yn y dom, a fager ymysg cŵn a ddysg gyfarth a chnoi, a fo yn natur dyn ni thynnir ohono; ‘hysbys y dengys y dyn o ba radd y bo’i wreiddyn’

mervel d. gozhni marw o henaint

mervel d. ur bugel marw ar enedigaeth ei phlentyn, marw wrth esgor

n’ouzon ket d. biv eo ’wn i ddim plentyn pwy yw e/hi, ’wn i ddim pwy yw ei dad/thad /a’i fam/mam/ei r(h)ieni

traoù d. laezh cynhyrchion llaeth

treiñ e brezhoneg d. ar c’hembraeg troi/cyfieithu i’r Llydaweg o’r Gymraeg

d. ur bannac’h wedi cael diferyn

ma ne vije ket bet d. ur bannac’h pe na buasai wedi yfed diferyn/llymaid (yn ormod(d)), oni bai ei fod yn feddw

d.-benn am, ynghylch, ynglŷn â

d.-benn ar vugale am y plant

kaoz/diviz/kont a vez etrezo d.-benn a bep seurt traoù byddan nhw’n siarad am bob math o bethau

d. ma/va fenn, d. da benn, d. e benn, d. he fenn, d. hor penn/fenn, d. ho penn, d. o fenn amdanaf i, amdanat ti, amdano fe, amdani hi, amdanon ni, amdanoch chi, amdanyn nhw.

n’em eus ket klevet mann ebet d. e benn ’dwy’ i ddim wedi clywed dim byd amdano / dim gair yn ei gylch

d.-bouez ar bwys, wrth; gerfydd; o ran golwg, wrth ei (g)olwg, o’r olwg allanol

bale d.-bouez ur vazh cerdded ar bwys / wrth ei ffon

bevañ d.-bouez e zaouarn ennill ei fywoliaeth drwy weithio â’i ddwylo

ordinal e vez tapet un den d.-bouez e deod fynycha’ / ran amla’ bradychir dyn gan ei dafod, caiff dyn ei ddal(a) o achos ei dafod

d.-c’horre ar yr wyneb, i bob golwg, o ran golwg, (yn) arwynebol, o ran y wedd allanol; o ben/gopa

kamaraded/kamaladed/mignoned d.-c’horre cyfeillion arwynebol / i bob golwg, partners/pantners gwŷr mawr (ffig.)

d.-c’horre ar bara wyneb y bara/ dorth

d.-c’horre ar geriadenn pen ucha’r pentre’

an d.-c’horre yr wyneb, y rhan allanol, y wedd allanol; y rhan/pen ucha’; oddi uchod

d.-c’horre ar menez o ben y mynydd, o gopa’r mynydd

d. c’hourc’hemenn ar mezeg ar orchymyn y meddyg

d.-dro o amgylch, o gwmpas, o gylch; cylchynol, cyfagos; bant, i ffwrdd, ymaith

an tiez d.-dro y tai o gwmpas, y tai cylchynol/cyfagos

kas ub. d.-dro (d)anfon rhn bant / i ffwrdd / ymaith, (d)anfon/hala rhn dros drothwy’r drws, gyrru rhn i ffwrdd

d.-goust ar draul/gorn, oherwydd, am ben

farsal d.-goust ub. chwerthin am ben rhn, cael hwyl ar draul/gorn rhn

graet o deus yalc’had d.-goust ar re baour maen nhw wedi plufio’u nyth / wedi gwneud ffortiwn ar gorn y tlodion, maen nhw wedi ymgyfoethogi ar ddagrau’r tlodion

d.-greiz ar ganol/hanner

d.-greiz kaozeal ar ganol/hanner siarad

d.-laez oddi uchod; o'r gogledd-ddwyrain (am y gwynt)

d.-lerc'h yn hwyr; ar ôl, yn dilyn, o ganlyniad (i)

d.-vremañ o hyn ymlaen, mwyach

d.-wel o'r golwg

diwarnañ, diwarni, diwarno/diwarne, diwarnoc'h, diwarnomp, diwarnon,

diwarnout ardd. gw. rhediad diwar

diwaskañ be. ailwasgu, gwasgu eto/eilwaith (am ddillad gwlyb); cyfrodeddu, cordeddu; diodde’, godde’; dat-gywasgu

diweuz d. gweuz b. dwy wefus,gwefusau

diwezh g. diwedd, pen, terfyn

a-benn an d., en d. yn y diwedd, yn y pen draw

laka(a)t d. da udb. rhoi diwedd/pen/ terfyn ar rth

diwezhad g. -où diwedd, terfyn

war an diwezhad(où) ar y diwedd; ar ei (g)wely angau, ar ben, ar fin marw

diwezhañ a. diwetha’, ola’; terfynol; cyfredol

an d. nemet unan, an hini eil d. yr ola’ ond un; y goben (am sillaf)

an hini d. yr (un) diwetha’/ola’

an niverenn ziwezhañ y rhifyn diwetha’/ola’; y rhifyn cyfredol/ diweddara’ (am bapur neu gylchgrawn)

ar re ziwezhañ y rhai diwetha’/ola’

setu ma/va ger d. dyna fy ngair terfynol/ola’

war e fiñvezoù d. ar ei (g)wely angau, ar ben, ar fin marw

diwezhat adf yn ddiweddar/hwyr, ar ôl

re ziwezhat eo! mae’n rhy hwyr! mae (hi) ar ben arno/arni! mae (hi) wedi canu / wedi chwech arno/arni (ffig.)!

just araok ma ve re ziwezhat ychydig cyn iddi fod yn rhy ddiweddar/hwyr, ar yr unfed awr ar ddeg (ffig.), ar y funud/funed ola’/ddiwetha’

d.-mat diweddar iawn, hwyr glas

diwezhatañ: d’an d. adf fan bella’ (amser), fan hwyra’

diwezhatoc’h adf yn ddiweddarach, yn nes ymlaen, yn hwyrach, maes o law.

diwidre a. gonest, cymwys; plaen (am siarad)

diwintañ be. (y)mhoelyd, dymchwel(yd)

diwirion a. annilys

diwisk a. noeth(lymun), porcyn (ar laf.), heb ddilledyn/bilyn amdano/amdani; (ffig.) aflednais, coch (am gerdd ayyb.)

diwiskañ be. dadwisgo, diosg/tynnu ei (d)dillad, tynnu oddi amdano/amdani, matryd

diwrizienn a. heb wraidd, diwreiddiau

diwriziennañ be. codi/cwnnu/tynnu o’r gwraidd/gwreiddiau, diwreiddio, dad-wreiddio

di(w)vogalenn d. -où deusain

dizalc'h a. annibynnol, rhydd; dibriod; llac

dizalc'hiezh/dizalc’hted b. annibyniaeth

dizale adf yn ddi-oed, yn union, chwap (iawn)

dizali a. gwrthwynebus, anfodlon

ne oa ket d. ’doedd e/hi ddim yn gwrthwynebu / yn erbyn / yn anfodlon, ’roedd yn cytuno / yn fodlon / o blaid

dizaliañ be. cynghori/cymell i beidio, rhybuddio rhag

dizamant a. difater, didaro, di-hid; diofal, dibryder, hyfol; diedifar; didostur, didrugaredd; diarbed

mont a ra dezhi d. mae’n ymroi iddi / yn bwrw ati yn ddiarbed

dizampart a. lletchwith, â dwy law chwith; trwsg(w)l; di-glem, anfedrus; anniben, aflêr, blêr, carbwl, (y)sgaprwth

dizampoezoniñ be. diwenwyno/ dadwenwyno, sychu (effaith alcohol neu gyffuriau ar berson), trin salwch dibyniaeth ar alcohol neu gyffuriau

dizanaoudek a. anniolchgar, diddiolch

dizanav a. gw. dianav

dizañjer a. diddrwg, diniwed; analluog (yn rhywiol); siŵr, saff

dizañjerus a. heb unrhyw beryg(l)/ ddansier, diogel, saff

dizant a. di-ddant

dizaon a. di-ofn, eofn/ewn, dewr, gwrol, beiddgar, hy

dizarempred a. disathr, nas tramwyir; anhygyrch, anghysbell, unig (am le), nas mynychir,

dizarmañ be. diarfogi

dizehan a.ac adf gw. diehan1 a 2

dizemglev g. anghydfod, anghytundeb, anghydweld, cweryl, ffrae, dadlau, diflastod

dizenor g. amarch, anfri, cywilydd, gwarth, gwaradwydd

dizenoriñ be. dwyn amarch/anfri/ cywilydd/gwarth/gwaradwydd (ar), gwaradwyddo amharchu, cywilyddio,

dizeoriñ be. codi angor, diangori

dizereat a. anaddas, anghyfaddas, amhriodol, anghyfleus; anweddus; cywilyddus, gwarthus, gwaradwyddus

dizeriañ be. dihoeni, nychu, gwaelu, gwanhau, gwaelu, gwaethygu, ffaelu, llesgáu; edwino; gwywo, pydru

hennezh ’oa prest da zizeriañ gant ar boan spered ’roedd gofid bron/ymron â’i ladd/lethu

dizeriñ be. treulio (bwyd); gorchfygu, trechu (salwch)

dizesk a. annysgedig, anllythrennog, anwybodus, di-ddysg, heb gael llawer o addysg

bezañ d. n’eo ket bezañ sot nid bod yn dwp yw bod yn anwybodus, ’dyw bod heb gael llawer o addysg ddim yn golygu bod yn dwp

dizesper a. diobaith, gwangalon

dizeur a. anhapus

dizibrañ be. tynnu cyfrwy

dizifenn a. diamddiffyn

dizimez a. di-briod, heb briodi

dizingal a. anghyfartal; anwastad; anghyson; ysbeidiol, afreolaidd dizingalded b. anghyfartaledd; anwastadrwydd; anghysondeb; afreoleidd-dra

diziou adf (d)dydd Iau (diwetha’/nesa’)

diziouerus a. anhepgorol, hanfodol

diziwezh a. diddiwedd, diderfyn

dizle a. diddyled, heb ddyled

dizoan1 a. dibryder, eofn/ewn, tawel ei feddwl/meddwl

dizoan2 g. cysur, esmwythâd

dizoaniañ be. cysuro, rhoi cysur i, esmwytháu

dizoare a. aflednais, anweddus; anghwrtais, anfoesgar, difaners; cas, angharedig (am eiriau); garw; di-lun, anniben, aflêr, blêr; hyll, salw

dizober1 be. dad-wneud; datod, mysgu, agor; datgysylltu; difetha

d. ar valizenn dadbac(i)o’r ces

kalz aesoc’h d. eget ober llawer haws dad-wneud na gwneud

en em zizober diouzh/eus ub./udb. cael gwared â rhn/rhth datgysylltu’i hun(an) oddi wrth rn/rth, ei ryddhau’i hun(an) oddi wrth rn/rth

dizober2 g. gwaredigaeth, ymwared

kaout d. eus udb. cael gwared â rhth; cael rhyddhad oddi wrth rth

dizoleiñ/dizoloiñ be. dadorchuddio; datguddio, datgelu, dadlennu, dinoethi; darganfod, canfod, dod ar draws

d. en-dro ailddarganfod

dizolo a. heb ei (g)orchuddio, heb orchudd; heb glawr/gaead; agored; digysgod, noeth; gweladwy, amlwg, eglur; digwmwl, clir (am yr awyr)

d. e benn / he fenn yn bennoeth, heb ddim am/ar ei ben/phen

arc’hant d. arian parod

komzoù d. geiriau plaen/diamwys

ul lec’h d. lle agored/noeth/digysgod

dizon1(et) a. ac abf dizon2 qv. wedi'i (d)diddyfnu

bezañ d. (eus) wedi dysgu ymwrthod (â), wedi rhoi’r gorau (i); wedi colli blas (ar), wedi alaru/blino/syrffedu (ar), wedi cael hen ddigon (ar) / cael llond bola (ar); wedi colli diddordeb (yn; mewn)

hennezh n’eo ket d. c’hoazh ’dyw e ddim wedi’i ddiddyfnu eto; mae’n dal wrth gwt/gynffon ei fam, mae’n dynn wrth ffedog ei fam o hyd, mae’n dal i fod o dan bawen/ awdurdod ei fam; mae’n dal yn ei gadachau (ffig.), ’dydy o ddim wedi ’madael â’i glytiau eto (ffig.)

dizon2(añ) be. diddyfnu; (ffig.) alaru/ blino/ syrffedu ar, cael digon ar, cael llond bol(a) ar (ffig.)

d. diouzh ar boeson ymryddhau o afael y ddiod

d. ur c’hozh leue a zo diaes anodd diddyfnu yn hen, anodd tynnu cast oddi ar hen gadno/ lwynog/gaseg/ geffyl, nid hawdd (yw) bwrw hen arfer

dizonest a. anonest, llwg(w)r

dizonet abf dizon qv.

bezañ d. eus/diouzh udb. colli blas ar rth; trechu rhyw arferiad; alaru/blino/ syrffedu ar rth, cael digon / cael llond bol(a) ar rth

dizoue a. di-dduw, di-gred, anghrediniol, heb ffydd

dizour a. heb ddŵr, sych, cras

dizourañ be. dwrhau/dyfrhau/dyfrio; diferu; (ar laf.) colli deigryn, gwneud dŵr, piso; dod i’r golwg o’r dŵr, ymddangos uwchben y dŵr; tynnu o’r dŵr

dizreinañ be. tynnu blew/esgyrn (pysgod)

dizreinet abf dizreinañ qv.

hennezh a blij dezhañ pesked d. mae e am y wob(o)r ond nid y gwaith

dizroug a. di-ddrwg, diniwed

dizudi a. diflas, amhleserus, annymunol, anniddorol, heb fod yn bleserus/ ddymunol/ddeniadol

dizunvan a. cymysgryw, amryfal; ymranedig, anghytûn, heb fod yn gytûn/unol

dizunvaniezh b. -où anghytgord, anghytundeb, diffyg undod/unoliaeth, ymraniad

dizurzh b. anhrefn, annibendod, llanast’, traed moch (ffig.); anfoesoldeb, llacrwydd

en d. mewn anhrefn, yn annibendod llwyr, drwy’r trwch, blith-draphlith, yn sang-di-fang, yn draed moch (ffig. ar laf.), yn siop siafins (ar laf.)

an ti a zo en d. mae’r tŷ yn sang-di-fang / fel tŷ Jereboam / yn dwll top (ar laf.)

laka(a)t en d. annibennu, anhrefnu

nag a zizurzh! pebezh d.! dyma/dyna annibendod! dyma/dyna beth yw twll top! mae hi’n siop siafins (yma/yno)! mae hi’n draed moch! mae’n sang-di-fang!

dle1 bf 3. un pres. myn. dleout qv.

dle2 g. -où dyled

kaout d. war e gein/c’hein bod mewn dyled

gwelloc’h eo bevañ diwar dour ha bara sec’h eget kaout d. war e gein/c’hein mae’n well byw ar ddŵr a bara sych na bod mewn dyled

kemer d., tennañ dleoù mynd i ddyled/ddyledion

laka(a)t d. war un ti codi/cwnnu morgais (ar dŷ)

prenañ war d. prynu ar hen gownt /ar y llechen / heb dalu i lawr

dlead g. -où dyletswydd

dleet abf dleout qv. dyledus; dyladwy; haeddiannol; iawn, propor; priod (o flaen enw)

d. eo din mae’n rhaid i fi/mi, mae’n ddyletswydd arna’ i

evel m’eo d., evel zo d. fel y dylid

kemer muioc’h eget m’eo d. cymryd mwy nag y dylid

dleizhenn b. -où bollt (drws), clo

dleour g. -ien dyledwr

d. eo a gant lur din mae arno (ddyled o) gan punt i fi/mi

d. e vin dezhi va/ma buhez-pad byddaf yn ddyledus iddi ar hyd fy mywyd/oes

dleourez b. -ed dyledwraig, gwraig/merch ddyledus

dleout be. bod â dyled; bod â dylestswydd

d. a ra kant lur din mae arno (ddyled o) gan punt i fi/mi

amañ e tle bezañ / hennezh a dle bezañ amañ a-benn warc’hoazh dylai fod yma / mae i fod yma erbyn fory

c’hwi a dle respont dylech ateb; disgwylir/ gofynnir i chi ateb, mae disgwyl/gofyn i chi ateb

ne dlefe ket ober kement-se ’ddylai fe/hi ddim gwneud hynny, mae ar fai yn gwneud hynny, mae bai arno/arni i wneud hynna

dluzh g. -ed brithyllod ll. brithyll

pesketa d. pysgota brithyllod

doan b. -ioù galar, tristwch, blinder; poen meddwl; of(o)n, braw, dychryn

doaniet abf wedi'i (d)dolurio; blinderus, trallodus; blin; wedi’i (l)lethu (gan dristwch), wedi’i dristáu/thristáu’n fawr; wedi dychryn

doare g. -où dull, ffordd, arddull; modd (+ gram.); cyflwr, sefyllfa, stad; golwg, argoel; agwedd; diwyg

d. ebet eus ar paotr dim golwg o gwb(w)l o’r bachgen, dim (sinc na) sôn yn y byd am y bachgen

d. ebet da vont dim sôn/argoel o gwb(w)l am fynd

d. glav zo ganti mae graen glaw arni

d. ur skolaerez he deus mae golwg/graen athrawes arni

bravaet eo e zoare mae e wedi gwella’i wedd/olwg; mae wedi gwella’i ffordd/agwedd

cheñch krenn e zoare / he d. evit ar gwellañ newid ei ffordd yn gyfan gwb(w)l er lles, cael tröedigaeth, diwygio

diouzh d. yn ôl pob golwg/tebyg, mae’n ymddangos, mae’n (edrych yn) debyg; yn ôl y sôn, medden nhw

gouzout diouzh d. ub. gwybod beth yw cyflwr/ sefyllfa rhn, gwybod sut/siwd mae hi ar rn

bezañ diouzh d. ub. bod wrth fodd / wrth ddant rhn, plesio rhn; ateb rhn (bod yn iawn i rn), bod yn iawn yng ngolwg / ym marn rhn

re abred diouzh va/ma d. yn rhy gynnar wrth fy modd i / i’m hateb i / yn fy ngolwg i / o’m rhan i

e d. ebet mewn ffordd/modd yn y byd, mewn unrhyw ffordd/fodd, mewn unrhyw ddull (na modd)

e d. pe zoare rywffordd/rywfodd/ rywsut (neu’i gilydd)

e kement/pep d. ym mhob ffordd/ modd, ymhob dull (a modd)

e peseurt d.? siwd? sut? ym mha ffordd/fodd?

en un d. mewn ffordd

evit d. mae’n (edrych yn) debyg, yn ôl pob golwg

hennezh zo brav/ebat e zoare! gwyn ei fyd! mae byd da ar hwn’na! mae golwg dda/iach/lewyrchus ar hwn’na!

hennezh zo e d. d’ober se mae’n ddigon o ddyn/fachan/foi i wneud hynny, mae’n ddigon ab(a)l/atebol i wneud hynna

kontañ e zoare adrodd ei hanes / ei hynt a’i helynt, adrodd fel y bu arno / fel y mae arno

d.-displegañ arddull (ar lafar ac ar bapur)

d.-diskleriañ modd mynegol (gram.)

d.-divizout modd amodol (gram.)

d.-gourc'hemenn modd gorchmynnol (gram.)

d.-komz dull/ffordd o siarad/ynganu, acen

d.-kontañ ardull; fersiwn

daou zoare-kontañ zo d’an darvoud-se mae dau fersiwn i’r stori/hanes/ digwyddiad yna

d.-lavar ffordd o ddweud/siarad; priod-ddull

d.-ober dull o weithredu, ffordd o wneud; cyfarwyddyd/cyfarwyddiadau, canllawiau

d.-skeul modd (cerdd.)

d.-skrivañ orgraff; arddull (ar bapur)

doareañ be. goleddfu (gram.); ffurfio, llunio, (y)stofi; argoeli; ymgymhwyso, ennill cymwysterau

ul lavarenn d. cymal ansoddeiriol

doareet abf doareañ qv.

d. mat eo mae golwg dda arno/arni; mae’n argoeli’n dda

dober g. -ioù angen, eisiau

d. oa ha d. bras! ’roedd yna angen ac angen dybryd/gwirioneddol!

doc’h1 bf 2 ll. pres. myn. bezañ ar ôl ne a mar

doc’h2 g. -ed mochyn, porchell

d.! d.! d.! soc’h! soc’h! soc’h! (galw’r moch/mochyn i gael bwyd)

doc'hal be. rhoch(i)an

doc’hig g. (iaith plentyn) mochyn bach

dogan g. -ed cwcwallt

doganañ be. cwcwallt(i)o/cwcwalltu

dogez g. -ed gafaelgi, mastiff

d.-saoz ci (pen) tarw

doktor g. -ed doethor/doethur, meddyg, doctor

doktorelezh b. -ioù doethuriaeth

doktrin gb. -où athrawiaeth, credo

doktrinañ be. hyfforddi, dysgu, addysgu, trwytho

doktrinel a. athrawiaethol

domaj g. trueni, gresyn, piti

d. eo! mae’n drueni/resyn/biti

domani g. -où eiddo, tir (yn eiddo iddo/iddi); pwnc (celf/cerdd/coginio/ crefydd/gwyddoiaeth ayyb.)

domino g. -ioù domino

d. on! ’rwy’ i wedi ennill!

domp bf 1 ll. pres. myn. bezañ ar ôl ne a mar

don1 a. dwf(w)n, dofn (b.); disyfl, diysgog, cadarn (am ffydd); dyfnion (ll.)

mignoniezh d. cyfeillgarwch mynwesol

unan d. e gof bolgi, un barus/glwth

ur gwiskad d. a erc’h haenen/ gorchudd/cwrlid o eira

war ar maez d. yn nyfnder gwlad, ym mherfedd gwlad, yng nghanol y wlad

don2 adf yn ddwfn; yn fanwl, yn ddwys

gloazañ d. clwyfo’n ddwf(w)n/ ddifrifol/enbyd, clwyfo i’r byw

k. d. chwilio’n fanwl, chwilio’n ddwys

don3 bf 1 un. pres. myn. bezañ ar ôl ne a mar

don4 g. dyfnder, gwaelod; pen draw/ pella’

e d. ar c’hoad yn nyfnder / yng nghanol / ym mherfedd y goedwig

e d. ma/va ene yn nyfnder fy enaid/ mod, yng ngwaelod fy nghalon/mod

e d.-donañ e galon yn nyfnder dyfna’ ei gallon

deus d.-donañ he boud o waelod eitha’ ei bod

donaat be. dyfnhau

donañ a. gradd eithaf don1 qv.

donder g. dyfnder

e d. ma/va ene/ izili yn nyfnder fy enaid/ mod, yng ngwaelod fy nghalon/mod

skornet on betek d. va/ma izili ’rwy’ i wedi rhewi/sythu hyd waelod fy mod / hyd fêr f’esgyrn

donedigezh b. dyfodiad

donezon g. -où dawn; rhodd, offrwm

reiñ/roiñ udb. e d. d’ub. rhoi rhth yn rhodd i rn

donezonoù doniau

kas da goll e zonezonoù gwastraffu/ bradu/afradu’i ddoniau

donezonet abf wedi'i (d)donio, dawnus

d.-kaer eo hennezh mae hwnna’n ddawnus/ dalentog dros ben, mae wedi’i ddonio’n helaeth, mae wedi’i gynysgaeddu â doniau helaeth, mae e’n amryddawn

donezoniñ be. rhoi, offrymu

doñjer g. atgasedd, cas, ffieidd-dod, ffieidd-dra

d. he deus ouzh ar c’hizhier mae’n gas ganddi gathod, ’does ’da hi gynnig o gathod

d. am eus outañ mae’n troi arna’ i, ’rwy’n ei ffieiddio, ’rwy’n ei gasáu â chas perffaith

doñjerus a. ffiaidd, gwrthun, troëdig, atgas, cas

donoc’h a. gradd gymh. don1 qv.

dont be. dod

d. a ra mae’n dod (ym mhob ystyr); mae’n gwella, mae’n siapo (ar laf.)

d. a-benn (da) dod i ben (â), llwyddo (i)

nompas dont a-benn methu (dod i ben â hi), bod yn aflwyddiannus,

d. a-benn eus trechu, maeddu; gorchfygu

d. a-benn eus un taol mynd â’r maen i’r wal, cael y maen i’r wal, dod i ben â hi

d. a-vagadoù/a-vandennoù dod yn heidiau / yn lluoedd / yn lliaws / yn drwch

d. d’an oad / d’e oad / d’he oad dod i’w (h)oed

d. d’an traoñ dod i lawr, disgyn

d. da benn gwireddu

d. da chom er vro / d. tre er vro mewnfudo

d. da gaout dod i gwrdd/gyfarfod â, dod at

d. da gaout fiziañs magu hyder

d. da gaout re-fiziañs magu pluf (ffig.), dod/mynd yn orhyderus

d. da ub. dod i rn; dod i feddwl dyn/rhn

d. da vat llwyddo

d. da vezañ datblygu'n, (dechrau) dod yn, (dechrau) mynd yn

petra eo deuet da vezañ? beth ddaeth ohon/ohoni?

d. da vezañ akuit dod yn feistr/gliper/ giamster, magu profiad

d. da vezañ bouzar colli’i glyw/ chlyw, mynd yn drwm ei glyw(ed)/ chlyw(ed)

d. da vezañ brav (am y tywydd)

d. da vezañ brav/koant/propik / ur goantenn / ur chevrenn blodeuo (ffig. am ferch ifanc), dod yn / datblygu’n ferch hardd

d. da vezañ c’hwezhet/ fier / re hardizh magu plu(f) (ffig.), dod/ mynd yn rhy hyderus / yn rhy fawr i’w sgidiau

d. da vezañ dall, d. da vezañ teñval e zaoulagad / he daoulagad colli’i (g)olwg, mynd yn dywyll (ei (g)olwg); colli’i (h)awch

d. da vezañ dall (am declyn) colli’i (h)awch

d. da vezañ dedennet gant ub. dod i hoffi rhn, dechrau cael ei (d)denu at rn / ymserchu yn rhn

d. da vezañ dedennet gant udb., d. d’en em dommañ ouzh udb dod i hoffi rhth, dechrau ymddiddori yn rhth

d. da vezañ dinerzhet mynd yn wanllyd, gwanhau, llesgáu, nychu

d. da vezañ disoñj/divemor colli’i gof/chof, mynd yn anghofus

d. da vezañ diwezhat mynd yn ddiweddar/ hwyr, hwyrhau

d. da vezañ donoc’h-don(añ) mynd yn ddyfnach ddyfnach, mynd yn fwy a mwy / yn fwyfwy dwf(w)n; dwysáu

d. da vezañ gwashoc’h-gwashañ/-gwazh gwaethygu, mynd yn waeth ac yn waeth, mynd o ddrwg i waeth; gwaelu

d. da vezañ kalonek/hardizh magu hyder; magu plu(f)

d. da vezañ kozh heneiddio

d. da vezañ lart/tev tewhau, mynd yn dew,magu bloneg

d. da vezañ moal colli’i (g)wallt, mynd yn foel

d. da vezañ noz nosi, tywyllu

d. da vezañ skuizh blino

d. da vezañ skuizh (gant) blino/alaru/syrffedu (ar), cael digon/syrffed / llond bola (ar)

d. da virviñ taro’r berw, dechrau berwi

d. da wir dod yn wir/ffaith, cael ei (g)wireddu

d. d’e veiz / d’he meiz, dont ennañ e-unan / enni hec’h-unan dadebru, dod ato/ati’i hun(an)

d. d’e vent dod i’w llawn dwf/faint

d. d’en em dommañ ouzh udb., d. da vezañ dedennet gant udb. dechrau ymddiddori mewn rhth, dod i hoffi rhth

d. en-dro dychwelyd, dod yn ôl; dadebru, dod ato/ati’i hun(an)

d. en/war e c’hiz / he giz dychwelyd, dod yn ôl

d. gant cael ei chanu gan (am gân); cael ei thraddodi gan (am araith, darlith, neu bregeth); cael ei gludo / ei gyflwyno gan (am wrthrych g.)

hervez ma teue gant (ma/va) mamm-gozh ys dwedai / fel y dwedai (fy) mam-gu

d. stank dod yn drwch / yn heidiau / yn lluoedd yn lliaws

d. tre dod (i) mewn

d. war sikour ub. dod i gynorthwyo rhn, dod i roi cymorth/llaw i rn

d. war-wel dod i’r golwg, ymddangos

da zont i ddod; darpar

ar prezidant da zont y darpar lywydd; y darpar arlywydd

gwaz d. zont darpar ŵr/briod

gwreg d. zont darpar wraig/briod

doñv a. dof

donvaat be. dofi

donvro b. -ioù perfeddwlad

dor b. -ioù, dorojoù drws; porth

a zor da zor o ddrws i ddrws, o dŷ i dŷ

an nor y drws

an nor a-dreñv y drws cef(e)n, drws y cef(e)n

darc’heiñ an nor rust, stropañ an nor cau’r drws yn glec/glep

e toull an nor yn y drws, ar ben (y) drws

honnezh n’he deus treuzoù ebet war he d., n’he deus ket dorojoù war he holl doulloù ’does dim taw ar honna, ’all honna ddim cau’i cheg / ddim bod yn dawel

hennezh n’en deus ket dorojoù war e holl doulloù ’all hwnna ddim cadw cyfrinach

d.-borzh porth, prif fynedfa

d.-brenestr drws ffenestr/Ffrengig

d.-dal porth; drws cyntedd; prif ddrws/fynedfa; (ar laf.) copis(h), balog, drws y stab(a)l (ar laf.)

d.-dec’hout allanfa dân/argyfwng

dorifor torf. -enn b. chwilod Colorado ll. chwilen Golorado; ymwelydd â Llydaw (dan gellwair)

dorikell b. -où drws (bach), drws stab(a)l (h.y. hanner gwaelod drws dau hanner)

d. ar gwele kloz drws bach y gwely cwpwrdd

dorlo g. anwesiad, carad, maldod

ober d. anwesu, canmol (â’r llaw)

dorloadenn b. anwesiad, carad

dorloiñ be. anwesu, canmol (â’r llaw), mwytho, rhoi carad; (am fwyd) paratoi, gweithio

dorn g. daouarn/daouzorn llaw; dwrn; bwlyn, dwrn (drws); dolen, trontol (cwpan, jwg); (help) llaw, cymorth

d. an nor dwrn/bwlyn/nobyn y drws

d. dezhañ/dezhi, hag en/he deus ur gwall d. dechau/dethau, llawdde, deheuig, glew â’i (d)dwylo

an d. dehou/mat y llaw dde/iawn

an d. kleiz/fall y llaw chwith

daou zorn kleiz am eus mae gen i ddwy law chwith

bantañ e zorn war ub. codi’i law ar rn (i’w daro).

dindan d. wrth law

bezañ dindan d. ub. bod o dan bawen rhn

dougen/reiñ/teuler d. da ub. estyn/rhoi llaw/ cymorth/help i rn

en d. dehou/kleiz, war an d. dehou/kleiz yn/ar y llaw dde/chwith

ganez emañ an d. dy dro di yw hi (mewn gêm o gardiau)

gwalc’hiñ/sec’hañ an eil d. gant egile dim ond cael dau ben llinyn ynghyd, crafu byw, dal(a) llygoden a’i bwyta hi (ffig.)

kaout d. tomm/skrab (ffig.) bod â dwylo blewog (ffig.), methu cadw’i fachau’n llonydd (ffig.)

labour/micher d. gwaith â llaw/ dwylo; gwaith corfforol, gwaith labrwr; gwaith crefftwr

lezel an d. gant ub. trosglwyddo’r awenau/ cyfrifoldeb i rn

nesoc’h (eo) an ilin eget/evit an d. nes (pen)elin nag arddwrn

ober d. da ub. codi dwrn ar rn

ober an d. rhannu/del(i)o’r cardiau (chwarae); arllwys/gweini diod i bawb

reiñ an d. da ub. rhoi’r awdurdod/ arweinyddiaeth/cyfrifoldeb i rn

stardañ an d. d’ub. ysgwyd llaw rhn / â rhn

un dorn hon eus da gemer hag un dorn all da reiñ mae gyda ni /gennym ni un llaw i gymryd a llaw arall i roi

d.-ha/ouzh-d. law yn llaw

d.-red canllaw (grisiau)

dornad g. -où dyrnaid, llond dwrn; dyrnod, cledren, pelten, posen, wheret; llaw dost/boenus

dornañ be. dyrnu, cledro, ffusto

d. a gof da gein cledro’n ffyrnig/ ddidrugaredd, rhoi coten/crasad dda (i), rhoi crasfa/cweir/coten/curfa go iawn (i), pwn(i)o yn ddu ac yn las

d. gevier palu/rhaffu celwyddau

d. kaozioù siarad fel pwll y môr / fel pwll tro / fel melin wynt

dornata. teimlo, byseddu, trafod (â llaw/bysedd)

dornell b. -où dolen, dwrn (drws), bwlyn

dornet(-mat) abf dechau/dethau, llawdde, deheuig, glew â’i (d)dwylo

teodet hir ha d. berr tafod hir a llaw fer, addo llawer / siarad yn fras a chyflawni ychydig; addo mawr a rhodd fechan

un den teodet hir ha d. berr Siôn Addewid/ Gaddo

ur wreg d.-mat da aozañ krampouezh gwraig ddechau/dda am wneud ffrois/crempog/pancos

dornikell b. -où cranc; dolen, dwrn, bwlyn (drws)

dornskrid g. -où llawysgrif

dotu1 a. afluniadd, anniben, blêr;wedi’i thocio (am goeden); meddw mawr/ caib/gaib/twll/dwll, chwil ulw; dwl, gwirion, hurt

bezañ erru dotu gant ub./udb. bod wedi alaru/ syrffedu ar rn/rtn

dotu2 adf yn anniben, yn flêr

gwisket d. wedi gwisgo/taclu’n anniben/flêr

dotu3 g. math o chwarae Llydewig â ffyn a phêl (cyfatebol i’r chwarae bando neu hoci)

penn d. dyn penstiff/ystyfnig

ur vazh-d. pastwn chwarae; ffon fando/hoci; gordd i dorri cerrig

dotuañ be. chwarae ‘dotu’; cledro’n galed; ysgwyd/siglo yn ôl ac ymlaen yn ffyrnig; cau’n glep/ffyrnig; torri â gordd; tocio

douar g. -où daear; tir; llawr; pridd; byd

an d. y ddaear; seciwlar

d. benniget/santel tir cysegredig; mynwent

d. digor/labouret tir âr

d. distu/dilabour/fraost/geot/leton/ kozh tir heb ei drin

d. gallek/pounner tir/pridd trwm

d. labour tir âr

an d. bras y tir mawr

an d. a zo kozh met sot n’eo ket, re gozh eo an d. evit ober goap anezhañ ’does dim gonestach na’r hen ddaear ’ma, rhy hen yw’r ddaear i’w gwawdio

bale hep aotre war douaroù ub. tresbasu/tresmasu ar dir(oedd) rhn

bezañ liv an d. warnañ/warni bod â golwg angau/drengaidd/ y bedd arno/ arni

en d. fall emañ fall an ed mae natur y cyw yn y cawl

eus an d. o’r ddaear, y ddaear, yn perthyn i’r ddaear, daearol

gra fall d’an d. ne’z poa netra dioutañ yr hyn a heuo dyn (hynny) a fed efe, mae’r ddaear yn onest, edrych di ar ôl dy ardd ac fe edrycha’r ardd ar dy ôl di, cadw di dy ardd ac fe geidw dy ardd dithau

laka(a)t e fri war an d. dod i’r byd, cael ei (g)eni

laka(a)t en d. daearu, claddu, rhoi yn y ddaear

pakañ an douar dod i dir, cyrraedd y lan, glanio

reiñ d. d’e dreid rhoi’i draed yn y tir (ffig.), ei baglu/gwadnu/sgathru/heglu hi

d.-gounit/-labour/-tomm tir âr/llafur

war an d.-mañ ar (wyneb) y ddaear, yn y byd i gyd

war an tamm d.(-patatez)-mañ ar y tipyn daear yma, yn yr hen fyd yma

en douaroù i mewn yn y tir

douarañ be. daearu, claddu; dod i dir, glanio

douarenn b. -où gwâl, ffau, twll (cwningen); daear (cadno/llwynog)

doaroniel a. daearyddol

douaroniezh b. daearyddiaeth

douaroniour g. -ien daearyddwr

douarour g. -ien daearegydd, geolegydd

douarouriezh b. daeareg, geoleg

doubier b. -où lliain (bord/bwrdd); mat bach o liain neu o waith llaw (ar gelficyn)

doubl1 a. dwb(w)l

doubl2 g. -où dwb(w)l; copi

doubladenn b. priodas ddwb(w)l

doubladur g. leining/leinin

doublañ/doubliñ be. dyblu; mynd yn bwtyn tew / yn bwten dew, tewhau, tewychu, magu bloneg

doubl(eur) g., doublenn b. leining/leinin doubsoliañ be. ailwadnu

doue g. -où duw

ober un d. eus an arc’hant addoli’r llo aur

Doue g. Duw

D. da/ra viro! D. da viret! na ato Duw! (Duw) a’n gwaredo! Duw caton pawb! gwareded Duw! gwarchod pawb! ymswynwch! ymgroeswch!

D. da/ra viro ne c’hoarvezfe morse an dra-se! na ato Duw i hynny ddigwydd byth!

D. d'e bardono! heddwch i'w lwch!

D. d’e sikouro/viro! Duw a’i helpo!

D. d’ho miro! boed i Dduw eich cadw! D. a’ch cadwo!

D. d’ho paeao! Duw a’ch talo! boed i Dduw eich talu!

D. d'ho/r’ho pinnigo! bendith Duw (fo) arnoch! bendithied Duw ch(w)i

a-drugarez D., dre c’hras D. diolch i Dduw, diolch i’r Drefn, drwy drugaredd (Duw), diolch fyth/byth

bemdez D. bob dydd, beunydd

evit ur bennozh-D. am ddim, yn rhad

en anv D.! er mwyn Duw! er mwyn y Mawredd!

etre D. ha me rhyngof i a fi/mi fy hun(an), o dan f’ana(d)l / fy ngwynt / fy nannedd

koant evel un ael D. pert/del/tlws fel angel

lagad an den pa’z eo serret - lagad D. ’zo digoret pan fydd dyn yn cysgu mae Duw ar ddi-hun / yn effro, ‘ni huna dy Geidwad, wele ni huna ac ni chwsg Ceidwad Israel’

lak(a) da boan - D. da gennerzho ‘cred yn Nuw a gwna dy waith’

ma/va D. (benniget) Dduw Mawr/ Annwyl! (y) Gallu Mawr! y Mawredd (Annwyl/Mawr)! Annwyl/Arswyd y byd!

memestra D. evel e dad yn gywir fel ei dad, yn gymwys yr un fath/peth â’i dad, yr un ffunud/boerad â’i dad

nac’h ouzh D. ar pezh a oar ar Werc’hez tyngu du yn wyn, gwadu’r gwir a thyngu’r celwydd

plijet gant D. os Duw a’i myn

plijet gant D. na...! na ato Duw i ...!

douetañs b. amheuaeth

(n’eus) d. ebet, hep d. ’does dim amheuaeth o gwb(w)l, ’does dim dwywaith, heb amheuaeth, heb os nac oni bai, yn ddiamau/ddiddadl, yn bendifaddau

douetik a. dihyder, heb ddim hyder

douetiñ be. amau, petruso, ofni

d. a ran ’rwy’n amau/petruso/ofni, mae’n amheus gen i / ’da fi

douetus a. amheus, ansicr ; mae’n debyg, debygwn i, debyg gen i, g(w)lei (ar laf.), sbo/sbyso (ar laf.-bratiaith), decini (ar laf.)

dont a ray d. fe ddaw - mae’n debyg

doug g. cludiant, cludo; atynfa, tynfa; anian, tuedd(iad)

an d. en deus da c’hoarzhin d’ar re all mae tuedd ynddo i chwerthin am ben eraill

an d. en deus d’ar boeson mae en hoff o godi’i fys bach

an d. en deus d’ar merc’hed mae e’n hoff o’r merched, mae’n dipyn o ferchetwr

un d. nevez d’ar yezhoù keltiek tynfa newydd at yr ieithoedd Celtaidd

un d.-pluenn pin sgrifennu

un d.-paperioù waled

un d-moneiz pwrs (arian), pwtsh

dougen be. dwyn, cludo, cario; dod â; mynd â; gwisgo

d. ar groaz cario’r groes

d. bri d’ub. parchu rhn, dangos parch i rn / tuag at rn, bod â pharch tuag at rn; edmygu rhn

d. e/ur groaz cario croes, (ffig.) goddef gorthrymder(au)

d. kañv d’ub. galaru ar ôl rhn, gwisgo dillad galar ar ôl rhn, bod mewn mwrnin ar ôl rhn

d. klemm achwyn

d. mantell/chupenn/porpant un all cymryd/gwisgo mantell rhn (+ ffig.)

d. meuleudi moli, rhoi mawl/moliant, canmol

d’ar c’houlz se e oa o tougen Soaz ar y pryd ’roedd hi’n cario/disgwyl Ffranses

douger g. -ien cludydd; carier

dougerez1 a. beichiog

mammoù d. mamau beichiog

dougerez2 b. -ed gwraig feichiog

d. eo mae’n feichiog, mae’n disgwyl (plentyn)

dougerezh g. cludiant; atynfa, tynfa, tuedd

priz an d. pris y cludiant

douget (da) abf dougen qv. tueddol (o), chwannog (i), parod (i); wedi’i stofi (i)

bezañ d. da tueddu (i), bod yn dueddol (o), gogwyddo tuag at; cael boddhad/ pleser (o), mwynhau, hoffi, bod yn hoff (o); tynnu ar ôl

d. da c’hoari troioù-kamm hoff o chwarae triciau, direidus

d. da farsal cellweirus, direidus, yn llawn direidi, yn hoff o chwerthin/ gellwair/sbort/dynnu coes

d. da lenn darllengar, wrth ei fodd/ bodd yn darllen

d. d’ar yezhoù keltiek â diddordeb yn yr ieithoedd celtaidd

d. d’he mamm tynnu ar ôl ei mam

d. evit e gof / he c’hof yn hoff o’i fwyd/bwyd, yn edrych ar ôl ei fol(a)/bol(a)

ar plac’h-se n’eo ket d. da chom war ar maez ’dyw’r ferch yna ddim wedi’i stofi/geni i fyw yn y wlad

ar re-se a zo d. d’o merc’h-kaer mae’r rheina yn hoff o’u merch yng nghyfraith

bezañ d. da ober ar vad bod o anian/natur gwneud daioni, gwneud daioni yn reddfol

bezañ d. da ober d. bod o anian/natur gwneud drwg/drygioni, bod yn ddichellgar

n’on ket gwall-d. (gant + e., da + be.) ’dwy’ i ddim yn or-hoff (o)

ne oa ket ken d. -se da vont ’doedd e ddim mor daer/awyddus â hynny am fynd, ’doedd e ddim felly am fynd

ne oa ket ken d.-se gant ar pezh c’hoari ’doedd e ddim mor hoff â hynny o’r ddrama

se a oa d. war ar paperioù ’roedd hynny wedi’i nodi yn y papurau, ’roedd i lawr ar y papurau

doug-moneiz g. -où-m. pwrs (arian), pwtsh

doujañ (da) be. parchu, edmygu; plygu (i), ufuddhau (i) ; arswydo (rhag)

doujañs g. parch, edmygedd; arswyd

kaout d. ouzh ub. bod â pharch tuag at rn, parchu rhn, edmygu rhn

kalz d. o deus outañ/outi maen nhw’n barchus iawn ohono/ohoni

doujet abf doujañ qv.

d.-dreist eo gant an holl mae’n barchus iawn gan bawb, mae’n fawr ei barch/pharch gan bawb, mae pawb yn ei barchu/pharchu’n fawr

doujus a. parchus

doup-ha-doup g. clip(-a--di)-clop

dour g. -ioù, -eier dŵr; dagrau; chwys

d. a zo ganti mae’n bygwth glaw, mae hi am law

d. a zo war e zaoulagad mae’i lygaid yn dwrhau, mae’i lygaid yn llawn dagrau, mae dagrau yn llanw’i lygaid

d. andon/mammenn/eienn/stivell dŵr (llygad y) ffynnon

d. avaloù sudd afal

d. badez dŵr bedydd/bedyddio

d. benniget/sakr dŵr swyn/bendigaid

d. (diwar delioù) bent te mintys

d. berr/bihan dŵr bas

d. chag dŵr llonydd

d. dous dŵr croyw; dŵr meddal/di-galch

martolod d. dous morwr tir sych, un na ŵyr ddim am y môr

d. eus e buñs dŵr o’i ffynnon; (ffig.) ei/o’i waith ei hun(an)

d. kreñv dŵr poeth (diffyg traul)

d. kriz dŵr pur (heb ddim arall ynddo)

d. lous dŵr brwnt/bud(u)r

d. mammenn dŵr (llygad y) ffynnon

d. marv merddwr

d. mat da evañ dŵr yn iawn i’w yfed, dŵr yfadwy

d. melar dŵr mwynol

d. rik dŵr pur

d. sall dŵr hallt, dŵr y môr

d. sklaer dŵr croyw/clir

aet e oa en d. betek koll-sont aeth e allan /mas o’i ddyfnder

aet e wad e d. wedi colli’i amynedd; wedi colli’i nerth

an d. o turuilhañ diwarnañ/diwarni yn chwys diferu, yn diferu o chwys

avaloù-douar dre/diwar zour, patatez poazhet en d. tato/tatws wedi’u berwi

bep tro ma’z a an higenn d’an d. ne deu ket a besked ganti dyfal donc a dyrr y garreg; tri chynnig i Gymro

berr an d. gantañ er vilin mae hi’n fain/dynn arno

bevañ diwar bara ha d. byw ar fara a dŵr

bezañ diwar zour / diwar an d. bod yn sob(o)r, bod heb yfed diferyn (o ddiod feddwol)

pa ne oa ket diwar zour / diwar an d. yn ei ddiod, pan oedd yn feddw

n’emañ ket diwar an d. ’dyw e/hi ddim yn sob(o)r, mae wedi bod yn yfed/llymeitian/potio, mae wedi bod ar y botel/dablen

bezañ en e zour hag en e c’heot bod ar ben ei ddigon, bod wrth fodd ei galon, bod wrth ei fodd, bod ar gef(e)n ei geffyl (ffig.)

degas/sachañ an d. d’e vilin / war e brad troi’r dŵr i’w felin ei hun

degas an d. war daoulagad ub. dod â dŵr/dagrau i lygaid rhn

deu(e)t e oa d. en he daoulagad / war he milin llanwodd ei llygaid, daeth dagrau i’w llygaid

distreiñ/tennañ an d. diwar brad un all achub mantais ar eiddo/lafur rhn arall; mynd â’r gwynt / tynnu’r gwynt o hwyliau rhn

e-lec’h ’mañ an d. ar sioulañ e vez an donañ, e-lec’h ma vez ar sioulañ dour e vez ar c’hreñvañ eienenn po ddyfna’ yr afon – lleia’ ei thrwst, po lyfnaf y dŵr - dyfnaf y rhyd, dyfnaf llyn : llyn llonydd; a ŵyr leiaf a ddwed fwyaf, po callaf y dyn anamlaf ei eiriau; basaf dour a lefair; crochaf yr afon lleiaf y pysgod, mwya’u trwst llestri gweigion, y mwya’ ei fost - lleiaf ei orchest; doeth pob tawgar, doeth dyn tra tawo, nid doethineb ond tewi, y doeth ni ddywed a ŵyr, tawed y doeth - annoeth ni thaw

feson an d. zo warni mae graen glaw arni

flistrañ d. war ar fleur/bokedoù dwrhau/dyfrhau’r blodau

kas ar stal d’an d. hala’r hwch drwy’r siop

ken splann ha d. feuntenn amlwg iawn, mor glir â haul ar bost (ffig.)

kerc’hat/kargañ d. gant ur bouteg cario dŵr mewn rhidyll/gwager, gwneud yr amhosibl

mont da deurel ur banne d. (ffig.) mynd i golli deigryn (ffig.), mynd i biso

mont gant red an d. mynd gyda’r llif

sevel war an d. codi pen uwchlaw’r dŵr eto; ymgodi eto uwchlaw amgylchiadau, gorchfygu/goresgyn anawsterau

sklaer evel d. (ar) feuntenn/stivell yn glir fel dŵr (y) ffynnon

tennañ an d. diwar brad un all mynd â’r gwynt o hwyliau rhn

teuler ur banne d. gwneud dŵr, piso; sgeintio dŵr ar yr ymadawedig

tost (eo) an d. d’he milin, uhel (eo) an d. enni mae hi’n llaith/ddagreuol, mae’n barod i lefain/grïo, mae’r ffynnon yn agos ganddi, mae’r dagrau’n llifo’n hawdd gyda hi

treitour evel an d. yn dwyllodrus fel (y) dŵr

un devezh d. diwrnod gwlyb/glawog

ur fall ever d. yfwr mawr (diod feddwol), potiwr, slotiwr, meddwyn, un heb fod yn hoff o yfed dŵr

d.-beuz dilyw, llif, llifeiriant, cenllif

d.-erc’h eirlaw

d.-dar dŵr tap

d.-javel cannydd

d.-kreñv diheintydd

d.-mel medd

d.-(pik-)sitroñs pop lemwn, lemonêd

d.-red dŵr rhedegog, dŵr tap

d.-rik dŵr pur/naturiol (heb ddim ynddo)

d.-tan diesel

dourañ be. dwrhau/dyfrhau/dyfrio, rhoi dŵr (i)

d. al loened rhoi dŵr i’r creaduriaid

dourek a. dwrllyd/dyfrllyd; llaith, gwlyb (am y tywydd)

gouelañ/leñvañ d. llefain dŵr y glaw, beichio crïo, wylo’n hidl

dourenn b. -où gwlybwr, hylif; sudd

degas/tennañ d. em beg tynnu dŵr o’m dannedd i

dourenniñ be. dwrhau/dyfrhau, llanw o ddŵr / â dŵr (am lygaid)

d. a ra e zaoulagad mae’i lygaid yn llanw /llawn o ddŵr

dourliv g. dyfrlliw

dourgi g. dourgon dwrgi

dourlivadur g. -ioù llun/darlun dyfrlliw

dourlivañ be. paentio/peint(i)o/darlunio/ gweithio â dyfrlliw

dourvarc’h g. -ed hipopotamws

douryar b. douryer cotiar, corsiar, dyfriar

dous1 a. melys; addfwyn, mwyn, tyner, llariaidd

avaloù d. afalau melys

dous2/dousig b. -où cariad, wejen

dousoù/dousig e pep lec’h : karantez e nep lec’h ‘y sawl a gâr lawer gaiff fod heb yr un’

va/ma dousig koant! fy nghariad fach bert i!

dousaat be. tawelu; dod yn fwy mwyn/ dymunol, dod yn fwynach (am y tywydd); tyneru (am berson)

dousenn b. -où dwsin

d.-ha-d., dre an d. bob yn ddwsin, fesul dwsin

dousennad b. –où dwsin

div zousennad a oa ac’hanomp ’roedd dau ddwsin ohonom, ’roeddem ni’n ddau ddwsin

un d. vioù dwsin o wyau

douseta be. mercheta, cwrso/hel/rhedeg ar ôl merched; lapswchan

dousig gb. cariad; sboner g., wejen b.

dousik1 a. addfwyn, mwyn(aidd), tirion, tyner

dousik2 adf yn dyner; yn hamddenol; gan bwyll bach/fach

d. d’an amann/holen! gan bwyll â’r menyn/halen!

d. dezhi! gan bwyll (nawr)!

douster g. melyster/melystra; tynerwch, addfwynder, mwyneidd-dra, rhadlonrwydd

dozviñ be. dodwy/dedwy

arabat kanañ a-raok d. paid/ peidiwch â chlochdar yn rhy gynnar/ fuan

draen g. drein draenen; asgwrn/blewyn (pysgodyn); colyn/bach/colfach (drws); triger/clicied (dryll/gwn); (ffig.) anhawster, problem, rhwyst(y)r; (ffig.) glo mân (ffig.)

evel un d. e kig ub. fel draenen yn och(o)r/ystlys rhn

d.-fuilh asgwrn y gynnen

d.-kig tosyn, ploryn

d.-kreiz/-bras ur pesk asgwrn cef(e)n pysgodyn

draeneg g. -ed draenog(iad) môr

draf g. -où, drefen rhwyllwaith; clwyd/ gât/iet/llidiart/ffenest(r) docynnau

d. ar valtatourien tollfa

d.-tro clwyd/gât dro

dragon g. -ed draig

an D. Ruz y Ddraig Goch (arouez ha banniel Bro Gembre)

drailhañ be. briwa, malu, chwalu, darnio, torri’n yfflon/gandryll/ deilchion, tynnu'n rhacs, rhacsan, dryllio’n chwilfriw, rhwygo’n gyrbibion; siarad o dan ei (h)anadl/(g)wynt, mwmial

d. e c’henoù / he genoù, d. kaozioù/ komzoù baldorddi, clebran, clecan, hel clecs/straeon

d. kembraeg siarad Cymraeg bratiog/ carbwl/siprys, llurgunio’r Gymraeg yn ddychrynllyd

d. plouz (ffig.) cnoi’i (g)eiriau (ffig.)

en em zrailhañ cynhennu/cweryla/ ffraeo’n gas / yn dân golau cols, cwympo mas fel ci a chath / fel ci a’r hwch, bod yng ngyddfau’i gilydd, bod benben â’i gilydd; ei ladd ei hun(an), gwneud diwedd â’i hun(an), cyflawni hunan-laddiad, gwneud amdano’i hun

drailhenn b. -où cadach, clwt(yn), rhecsyn; remnant; gweddill; tamaid, darn, (dirmyg) bripsyn, mymryn; tafell, sleisen

un d. vara tafell o fara

drailhet abf drailhañ qv. drylliedig, wedi’i (d)darnio, yn ddarnau mân

drajez torf. -enn b. losin cnau almond

drama g. -où drama

dramaour g. -ien dramodydd

dramm g. -où moddion; cyffur

drammañ be. rhoi cyffuriau i

en em zrammañ cymryd cyffuriau

drant a. llawen, llon, bywiog, siriol, calonnog

drantaat be. llawenhau, llonni, sirioli

drask b. driski bronfraith; (ffig.) merch benchwiban

draskadenn b. -où clec, cleciad, clep

draskal be. clindarddach; clecian, clepian

drast g. anrhaith, difrod, dinistr, distryw, chwalfa

drastañ be. anrheithio, difa, difrodi, dinistrio, distrywio, difetha, chwalu, ysbeilio; andwyo, niweidio; llethu

en em zrastañ gweithio ar ladd ei hun(an)

drastus a. difaol, dinistriol, andwyol, niweidiol, trychinebus

dre ardd. drwy; yn; dros

d. amañ yn y parthau/cyffiniau hyn, y ffordd yma/hon/hyn; isod

d. an deñvalijenn drwy’r tywyllwch, yn y tywyllwch

d. an nor pe dre ar prenestr drwy’r drws neu drwy’r ffenest(r); (ffig.) rywfodd/rywffordd/rywsut neu’i gilydd, drwy deg neu drwy dwyll/drais

d. ar bed holl drwy’r byd i gyd, dros yr holl fyd; yn y byd i gyd, ar/dros yr holl ddaear

d. ar munud yn fanwl

d. aze y ffordd acw/yna, ffor’ ’cw/ ’co/’na (ar laf.)

d. chach ha dre vou(n)t o ergyd i hwp, drwy ddal ati, drwy ddyfalbarhau/ ddyfalbara

d. chach ha d. vou(n)t e vez graet an traoù tout dyfal donc a dyrr y garreg, pwyll ac amynedd a bâr hyd y diwedd

d. chañs drwy lwc, yn ffodus

d. douez drwy

d. douez an drez hag ar spern (ffig.) drwy ddŵr a thân (ffig.)

d. deir gwech dair gwaith; ar dri chynnig; tri chynnig i Gymro

d. e gousk yn ei gwsg

d. e vicher / he micher gw. d. vicher

d. eno yno; yn y cyffiniau yna, y ffordd honno

d. forzh drwy, wrth

d. f. krial a-bouez-penn e voe klevet gant he amezegez drwy weiddi nerth ei cheg fe’i clywyd gan ei chymdoges

d. gaer pe d. heg/griz/vil, d. het pe d. heg drwy deg neu drwy drais

dre heg/griz/vil pe dre gaer drwy dwyll neu drwy deg

d. garantez evit e vro o gariad at ei wlad

dre garr-nij ar/mewn awyren; (post) drwy’r awyr, post awyr

d. glask pignat re uhel e kouezer re izel a ddringo yn rhy uchel fe dyr y brigyn dano

d. gomz ar lafar

un arnodenn d. gomz prawf/arholiad llafar

d. guzh/laer/zindan ynghudd, yn ddirgel, yn llechwraidd, heb yn wybod i neb, yn ddiarwybod i bawb

pakañ un tamm d. guzh/laer sgwlcan (ar laf.), bwyta/cymryd tamaid yn ddirgel/llechwraidd

d. laezh mewn llaeth; o laeth

boued/traoù d. laezh bwyd llaeth

d. lizher drwy lythyr; mewn llythyr; drwy’r post; gohebol

ur skol d. lizher cwrs gohebol

d. ma/va anv wrth fy enw

d. ma/va faot/gwall eo! arna’ i mae’r bai! fy mai i yw e!

d. ma/va fenn ma/va-unan o’m pen a’m pastwn fy hun(an)

d. skrid mewn (y)sgrifen, ar bapur, ar ddu a gwyn

d. vicher o ran ei (g)alwedigaeth/ (g)waith

d. vras yn fras, heb fanylu/ymhelaethu (dim); ar gyfartaledd, mwy neu lai

d. vrav pe d. c’hlav drwy hindda neu ddrycin

d. warizi/jalouzi o eiddigedd/ genfigen

d. zouster yn dyner, drwy deg

d. zarvoud/zegouezh yn ddamweiniol, drwy ddamwain, ar hap (a damwain), ar antur, yn annisgwyl

d. zindan dan din, yn llechwraidd, ar y slei, yn slei bach

d. ziv wech ar ddwy waith

ur stumm d. zindan golwg amheus/ lechwraidd/slei

komz/kaozeal d. ‘de’/ ‘c’hwi’ ouzh ub., mont d. ‘de’/‘c’hwi’ da/gant ub. galw ‘ti’/‘chi’ ar rn

mont d. an tren / ar vag mynd ar y trên / ar y llong

mont d. ar brezhoneg siarad (yn) Llydaweg

d.-douez/-vesk o blith; drwy

d.-gant y cant

dek d.-gant deg y cant

d.-gichen heib(i)o

d.-holl ym mhobman, ym mhob twll a chornel

d.-se felly, o ganlyniad; ar gorn hynny, yn sgil hynny

d.-vras yn fras, yn gyffredinol

dre ma cys. fel y, wrth ; am/gan/ oherwydd (y), o achos

d. ma kare e vro am/gan/oherwydd/ o achos y carai’i wlad, am/gan / o achos / oherwydd ei fod yn caru’i wlad

d. ma lenne fel y darllenai, wrth iddo/ iddi ddarllen; o achos ei fod/bod yn darllen, oherwydd/gan y darllenai

d. ma oa gwarizius/jalous o achos / oherwydd ei fod/bod yn eiddigeddus/ genfigennus

d. m’emaon ganti / d. ma soñjan gyda llaw, tra/gan fy mod i wrthi

dreb- ayyb. gw. debr- ayyb.

dred g. dridi drudwy

drefen ll. draf qv.

dregantad g. -où canran

drein ll. draen qv.

dreineg1 b. -i, -où gwylltir, lle’n llawn drain

dreineg2 g. -ed, -i draenog môr

dreinek a. yn llawn drain, dreiniog, dreinllyd/draenllyd, pigog

dreist1 a. ardderchog, campus, gwych, rhagorol, bendigedig, godidog, ysblennydd, da dros ben, y tu hwnt o dda, bythgofiadwy; arbennig/neilltuol o dda; cain, celfydd; afresymol, y tu hwnt i bob rheswm

un den d.; ur plac’h d.; tud d. halen y ddaear (ffig.), siort orau, o blith y goreuon

ur c’hembread d. Cymro rhonc/ glân, gloyw, Cymro i’r carn, Cymro pybyr/ ardderchog/rhagorol

ur priz d. crocbris, pris afresymol (o uchel)

ur skouer d. esiampl berffaith/wych

vakañsoù d. gwyliau godidog/gwych/ bythgofiadwy

dreist2 adf uwchben, uwchlaw; yn fawr iawn, yn arw; yn angerddol; dros ben, neilltuol; yn ormodol; o safon (uchel), yn safonol iawn

karet d.(-penn) caru’n angerddol/ fawr, gwirioni/dwlu/ffoli/hurt(i)o/ mopio (ar), meddwl y byd (o)

kavout udb. d. meddwl/ystyried bod rhth yn wych/ardderchog/rhagorol

meuliñ d. gorganmol, canmol i’r cymylau / yn ormodol

plijet d. wedi’i blesio/phlesio’n fawr/arw

kontant/laouen-d. hapus dros ben, ar ben ei (d)digon, cwb(w)l fodlon

oberiant-d. neilltuol o weithgar, diwyd dros ben

dreist3 (da) ardd. dros, uwchben, uwchlaw, y tu hwnt i, yn fwy na, yn well na, yn rhagori ar

d. (d’)ar re all dros y lleill; uwchlaw’r lleill, gwell na’r lleill, yn rhagori ar y lleill

d. d’e bevar ugent vloaz dros ei bedwar ugain oed

d. pep tra uwchlaw popeth, yn anad dim, yn enwedig

d. spered/skiant an den / an dud y tu hwnt i ddeall/ddirnadaeth/grebwyll dyn, anesboniadwy, annealladwy, annirnadwy

mont d. al linenn / ar roudenn mynd dros ben llestri, mynd yn rhy bell (o ran ymarweddiad)

d.-holl uwchlaw popeth, uwchlaw pob un (arall), yn anad dim, yn anad neb (arall), yn enwedig, yn fwya’ arbennig

d.-kont dirifedi, afrifed, rif y gwlith, rif y tywod mân, niferus dros ben

d.-muzul/moder/goñvor y tu hwnt, dros ben, y tu hwnt i bob reswm, ormod(d), yn ormodol

d.-penn dros ben; yn ormodol, y tu hwnt, yn fawr iawn, lawer iawn

karout/karet d.-penn caru’n fawr/ angerddol

dreistañ, dreisti, dreisto/dreiste, dreistoc'h, dreistomp, dreiston, dreistout ardd. gw. rhediad dreist

dreistbevañ be. goroesi

dreistden g. dreistud goruwchddyn

dreistmoder a. anghymedrol, eithafol

dreistmuzul a. anfesuradwy; gormodol

dreistnatur a. goruwchnaturiol

dreistordinal a. anghyffredin, eithriadol

dreistprizañ/dreistprizout be. gorbrisio

dremm b. -où wyneb; ymyl (offer)

dremmour g. -ien colurwr

dremmwel g. -ioù gorwel

dres1: war e zres adf yn ei sefyll, ar ei draed

dres2 adf yn gymwys, yn gywir, yn hollol, yn union

d.! yn gymwys, yn gywir, yn hollol, yn union

d. e poent/koulz/kentel i’r (union) eiliad, mewn union bryd

d. evel e dad yn gywir/union fel ei dad, yn gywir/gymwys yr un fath/ peth â’i dad, yr un ffunud â’i dad, yr un boerad â’i dad

d. evel-se fel yna’n gymwys/gywir/ hollol/union

dresañ be. gosod, dodi, paratoi, trefnu; atgyweirio, cyweirio, taenu, tannu, gwneud, trwsio

d. an daol dodi/paratoi/arlwyo’r ford, hulio/gosod y bwrdd

d. an hent atgyweirio’r ffordd/heol/ hewl

d. ar gwele taenu/tannu/cyweirio/ gwneud y gwely

d. lagajoù o rouejoù cyweirio/trwsio tyllau eu rhwydi

ober un tamm d. d’udb. atgyweirio/ cyweirio/trwsio rhth

drev1 a. llawen, llon, afieithus, hwyliog; hapus (+ yn ei (d)diod), lled-feddw (an) drev2 g. (y) pas

al laezh kezeg a zo mat ouzh an d. mae llaeth caseg yn dda at y pas

drevezadur g., drevezadenn b. dynwarediad, efelychiad

drevezañ be. dynwared, efelychu

drevezer g. -ien dynwaredwr, efelychwr

drez g. a thorf. -enn b. drysi, mieri

dre douez an d. hag ar spern drwy’r drain a’r drysi/mieri, (ffig,) drwy ddŵr a than (ffig.)

stagañ a ra drezenn ouzh kement hini (ffig.) mae’n gweld bai ar bawb, mae’n barnu pawb, mae e/hi â’i lach ar bawb, mae’n tynnu llinyn mesur dros bawb (ffig.)

drezañ/drezi 3. un g./b un. yr ardd dre q.

drezañ e unan / drezi hec’h unan ohono/ ohoni’i hun(an); o’i r(h)an ei hun(an), yn awtomatig

drezo/dreze

dridi ll. dred qv.

driski ll. drask qv.

droch1 a. hurt, twp, dwl, gwirion, ffôl; chwerthinllyd, smala; gwrthun

penn-d.! y twpsyn! yr hen un dwl!

droch2 g. diniweityn, un gwirion/ (y)smala, symlyn

d. ar pardon Dici Bach Dwl, Siôn Bach Ffel

drocherezh g. -où dwli, lol; ffolineb, twpdra

droed g. -où, droejoù hawl, iawn, braint

drog/drogaj g. -où cyffur

drol a. rhyfedd, od, (y)smala

dont da vezañ d. e benn mynd yn ddryslyd/ffwndrus, sorddanu

un tamm paotr d. bachgen/dyn rhyfedd/od/ (y)smala

droug g. -où drwg, niwed, dolur, loes; poen, salwch, clefyd; colled, dicter, tymer, natur (ddrwg); difrod, dinistr

d. a oa ennañ/enni aeth e/hi’n wynad/ grac/ddig/gynddeiriog/ynfyd, ’roedd colled arno/arni, ’roedd wedi colli’i dymer/thymer, ’roedd o/hi wedi colli’i limpyn / wedi gwylltio, aeth o o’i go’/ aeth hi o’i cho’

d. ar brenn/fleur clefyd/twymyn y gwair

d. ar c’hi, d.-sant-Hubert/-sant-Weltaz/-sant-Tujen y gynddaredd

dont da vezañ klañv gant d.-ar-c’hi, tapout d.-ar-c’hi cael y gynddaredd

d. ar gêr/vro hiraeth (am gartre’ / wlad)

d. -ar-maen carreg/cerrig ar/yn yr aren/arennau

d. du/ruz colled gwyllt, tymer/natur wyllt/gynddeiriog

gouest da lakaat d. du/ruz da sevel e kalon ur c’hristen! yn ddigon i hala colled gwyllt ar sant! yn ddigon i hala sant yn benwan/ynfyd/gynddeiriog!

d.- sant-Anton fflamwydden, tân iddwf/iddew

d.-sant-Briag/Koulm/Matilin gwallgofrwydd

d.-sant-Kadou casgliad, crynhofa

d.-sant-Kirio cornwyd, penddûyn

d.-sant-Yann epilepsi, ffitiau

ha d. ha mad a denn d’e had ‘hysbys y dengys y dyn o ba radd y bo’i wreiddyn’, anodd tynnu dyn oddi ar ei dylwyth, fel y bu’r fam y bydd y plant - o dyfiant ac o dafod, fel y piga’r iâr y piga’r cyw, caseg gloff - cloff ei hebol

kaout d. ouzh ub. bod yn ddig/flin wrth rn;casáu/ffieiddio rhn

kaout e zroug hag e vad bod â beiau a rhagoriaethau (yn perthyn iddo), bod â ffaeleddau a rhinweddau

laka(a)t an holl da gaout d. outañ codi/cwnnu gwrychyn pawb, tynnu pawb / tynnu nyth cacwn (ffig.) am ei ben

laka(a)t d. en ub. codi gwrychyn rhn, hala rhn yn benwan/grac/wynad/ynfyd/ gynddeiriog, gwylltio rhn

mont d. ennañ/enni mynd yn benwan/grac/ddig/wynad/ynfyd/ gynddeiriog, cael ei gythruddo/ chythruddo

n’eus d. ebet na servich/selvij da vad ’does dim un drwg yn ddrwg i gyd, ni bu drwg i un na bai dda i arall, ni bu erioed ddrwg na fu’n dda/ddaioni i rn, drwg yw’r gwynt na chwytho dda i neb/arall, drwg yw da eraill

ober d. da ub. gwneud drwg/niwed i rn, anafu/dolurio/niweidio rhn

un d. bras/spontus colled gwyllt, tymer ddrwg/wyllt/ofnadwy

ur sac’had d. pwl o golled/dymer

d.-al-lec’h y llech(au); llid yr arennau

honnezh n’emañ ket d.-al-lec’h warni ’dyw hi/honna ddim yn diodde’/godde’ o’r llech, mae hi’n llawn bywyd, mae honna’n brysur dros ben, ’does dim munud/muned ganddi/ gyda hi

d.-an-urloù cymalwst, gowt

d.-ar-c’hi /-ar-c has, d.-Sant-Hubert/ -Weltaz-/-Tujen y gynddaredd

d.-ar-maen (salwch) cerrig y bustl

d.-ar-moug y parlys mud, strôc

d.-avu llid yr afu

d.-bouzelloù gwayw, cnofa, cnoi (yn y bola), colig

d.-gouzoug gwddwg/llwnc tost, dolur gwddf/gwddw(g)

d.-hirnezh hiraeth; y falen

d.-kalon poen yn ei galon/chalon; cenfigen, eiddigedd

d.-kein cef(e)n tost, poen yn y cef(e)n

d.-kov bola tost, poen yn y bol

d.-mor salwch môr

d.-penn pen tost, cur pen

an d.-skevent y darfodedigaeth, llid yr ysgyfaint, y dicléin, y diciâu

an d.-uhel epilepsy, haint digwydd

droug-/drouk- rhagd cam-

drouganvet abf wedi’i gamenwi/ chamenwi, ag enw anaddas/amhriodol

n’eo ket d. mae’i (h)enw yn ei (h)ateb i’r dim

drouganviñ/drougenvel be. camenwi, rhoi enw anaddas (ar/i); galw wrth yr enw anghywir

drougavel g. melltith

bountañ/teuler an d. war ub. melltithio rhn

drougheñvel a. annhebyg

n’eo ket d. ouzh e vreur ’dyw e ddim yn annhebyg i’w frawd

drougiezh b. malais; cas, casineb, dicter; gelyniaeth; drygioni

drougimplij g. camddefnydd

drougimplijout be. camddefnyddio

drougintent be. camddeall; camglywed

drougober1 g. -où gweithred ysgeler, camwedd, trosedd

drougober2 be. gwneud drwg/drygioni/ niwed, troseddu, cyflawni trosedd

drougoberer g. -ien drwgweithredwr, troseddwr

drougveskañ be. camgymryd

d. an eil evit e gile camgymryd y naill am y llall

drou(g)ziviañ be. gwastraffu, bradu, afradu

drouin g. -où cwdyn, sach, (y)sgrepan

drouiz g. -ed, -ien derwydd

d.-meur Derwydd Mawr (archdderwydd gorsedd Llydaw)

drouk a. drwg, anfad, ysgeler; drygionus; gwael; niweidiol; cas, maleisus

d. eo ho ki? ydy eich ci chi’n gas?

d. gant neb a garo! wfft i bawb! (gant) ta beth a ddywed neb!

droukchañs b. -où anlwc, anffawd

droukheñvel/droukhañval a. annhebyg

n’eo ket d. ’dyw e/hi ddim yn annhebyg, mae’n debyg

droukklevet/droukklevout be. camglywed, camddeall

droukkomz (eus/diwar-benn) be. difrïo, difenwi, dilorni, diarhebu, lladd (ar), pardduo

droukkontañ be. camgyfri’

drouklaouen a. anhapus, anfodlon

d. eo mae’n anhapus/anfodlon, ’dyw e/hi dim yn hapus/fodlon

drouklazh g. -où llofruddiaeth, bradlofruddiaeth

drouklazhañ be. llofruddio

drouklazhet abf wedi'i (l)lofruddio

drouklivañ be. gwelwi, mynd yn welw

droukprezek (eus/diwar-benn) be. difrïo, difenwi, dilorni, diarhebu, lladd (ar), pardduo

gwelloch eo tevel eget d. gwell yw tewi / gwell yw peidio dweud dim na difrïo

droukrañs b. dicter, dig, llid, tymer ddrwg; cas, casineb, malais, drwgdeimlad; anghydfod, cynnen, ffrae; sbeit

drouksoñjal be. meddwl yn ddrwg; amau, camfarnu

droukspered g. -où, drouksperejoù ysbryd drwg

an D. y Gŵr Drwg

droukyoul b. -où dig, drwgdeimlad, chwerwedd/chwerwder

druilh(ad) g. tyrfa/torf/crugyn/llwyth(i)/ llawer/haid o bob(o)l

a-d. (-drast/-drask), d’an d. (-drast/-drask) ar garlam, ar frys (gwyllt)

deus/diouzh an d. yn llwyth(i)/haid; yn lluosog/niferus; yn ddi-ball, yn ddibrin; yn helaeth

kaout danvez diouzh an d. bod â digon(edd) o fodd/arian/gyfoeth/eiddo, bod yn graig o arian, bod yn werth ei filoedd/miloedd

paotred diouzh an d. bechgyn/dynion dewr/eofn/gwrol

mont da heul an d. mynd gyda’r llif, dilyn y dyrfa

skeiñ e arc’hant d’an d.-drast/-drask lluchio’i arian i bob cyfeiriad / i’r pedwar gwynt / ar wasgar, bradu/ gwastraffu’i arian

druilhañ be. bwrw/taro/curo/lardo/ pwn(i)o'n ddidostur/ddidrugaredd

druz1 a. bras; seimllyd; gwlyb, llaith; dibrin, helaeth; hael; llewyrchus; ffrwythlon, toreithiog; aflednais, anweddus

d. eo e c’henou mae’n feddw

douar d. tir ffrwythlon

n’eo ket d. ar geusteurenn/peuriñ/ stal ganto ’dyw pethau ddim yn rhy lewyrchus arnyn nhw, mae’n fain arnyn nhw

druz2 adf yn helaeth

gouelañ/leñvañ d., skuilhañ daeroù d. llefain (dŵr) y glw, llefain ei chalon hi, beichio crïo, wylo’n hidl

druzañ be. iro, sâmo/seimio, dodi/rhoi gresh (ar laf.); gwrteithio, achlesu

druzoni b. braster, saim; ffrwythlondeb/ ffrwythlonder

du1 a. ac adf du, tywyll; cymylog; difrifol, enbyd, dychrynllyd, ofnadwy

d. e benn sarrug ei/yr olwg, â golwg sarrug/symans arno

d. evel reor ar billig, d-pod mor ddu â chef(e)n y tân / â sosban ar dân glo neu goed/ â’r pentan / â’r crochan / a’r frân

d. gant an dud yn ddu/drwch o bob(o)l

d. ’oan rak n’em boa debret tamm abaoe ar mintin ’rown i’n llwgu/ clemio gan nad oeddwn wedi bwyta tamaid oddi ar y bore

al lanv d. yr olew a gollwyd/sarnwyd i’r môr, y strimyn olew

bara d. bara rhyg

be(ze)t d. be(ze)t gwenn pep gavr a gar he menn, bezet d. bezet rous ar vran a gar he labous, ha ma vec’h ken d. hag ar mouar - gwenn-kan oc’h d’an hini/neb ho kar bydded ddu bydded wyn - pob gafr a gâr ei myn, fe gâr yr afr ei myn - boed yn ddu boed yn wyn, gwyn y gwêl y frân ei chyw (er bod ei liw yn loywddu / boed arno’r lliw a fynno), gwyllt a gwâr a gâr ei gyw; ni wêl cariad ffaeleddau, mae cariad yn ddall i feiau

bezañ d. gant an naon cwympo/ clemio/marw (ffig.) o eisiau bwyd, llwgu; bod â gwylder enbyd arno/arni, bod ar ei gythlwng/chythlwng

c’hoant d. awydd/dyhead cryf, ysfa enbyd

hennezh a zo d. e zent (ffig.) mae gwylder arno, mae’i fola’n gofyn ble mae’i ddannedd e (ar laf.), mae’n llwgu, mae’n marw/cwympo/clemio o eisiau bwyd, mae ar ei gythlwng

ki d. ci du; (ffig.) cenfigen, eiddigedd

gwiskañ botoù ront ar c’hi d. bod yn genfigennus/eiddigeddus

kleñved d. pla’r moch

kregiñ d. en ub. cydio’n dynn / gafael yn dynn yn rhn

miz d. mis Tachwedd

ar mizioù d. misoedd Tachwedd a Rhagfyr

naon d. gwylder difrifol/enbyd

ober penn d. bod yn drist yr olwg / yn wynepdrist

sec’hed d. syched difrifol/enbyd/mawr

sellet d. ouzh ub. gwgu/cuchio ar rn

selloù d. llygaid cas/dicllon

soñjoù d. meddyliau trist

magañ/lonkañ/chaokat soñjoù d. bod yn y falen, bod yn isel ei (h)ysbryd

d.-bran/-mouar/-peg/--pod-/polos du iawn, du fel y frân (a gw. d. evel uchod)

d.-dall tywyll fel y fagddu / fel bola buwch (ddu), du bitsh

ober penn-/maout-d. pwdu

paour-d. llwm/tlawd iawn, llwm fel llygoden eglwys

teñval-d. tywyll iawn, (tywyll) fel y fagddu

yen-d. rhewllyd, rhynllyd, iasoer, digon oer i sythu brain

du2 g. du

reiñ da grediñ d. e-lec’h gwenn tyngu du yn wyn, gwadu’r gwir a thyngu’r celwydd

duaat be mynd yn dduach / yn dywyllach; duo, tywyllu; d(if)wyno, trochi, bryntu/ brwntu, baeddu

duañ be. duo, tywyllu; d(if)wyno, trochi, bryntu/brwntu, baeddu; difrïo, difenwi, dilorni diarhebu, lladd (ar), pardduo; cleisio

d. paper llanw/gorchuddio papur (ag ysgrifen / â phrint), (y)sgrifennu; sgriblan

d. gant an naon cwympo/marw /clemio o eisiau bwyd, llwgu, bod â gwylder enbyd (arno/ arni), bod ar ei gythlwng/chythlwng

duard1 a. pryd tywyll, â gwallt du/tywyll ac yn dywyll ei groen/chroen

duard2 g. -ed un o bryd tywyll, un tywyll ei wallt a’i groen

duoc’h a. gradd gymh. du qv.

lak(a)at an dud d. eget ar glaou ystyried y bob(o)l / disgrifio’r bob(o)l yn waeth nag ŷn nhw

dube g. -ed (y)sguthan, colomen wyllt

dudi g. boddhad, mwynhad, difyrrwch, pleser, hyfrydwch, hwyl; diddordeb

un d.! yn nefoedd (ar y ddaear)! yn bleser/hyfrydwch/mwynhad pur/ digymysg! yn rhoi modd i fyw! yn fendigedig! yn wledd i’r glust/llygad! yn siew ei glywed/chlywed/(g)weld!

dudiet abf wedi cael modd i fyw (ffig.), wedi'i blesio/phlesio; wedi dwlu/ffoli/ mopio, wedi colli’i ben/phen (ffig.)

dudius a. hyfryd, braf, diddan, dymunol; difyr(rus), pleserus; diddorol

duet abf duañ qv. wedi duo; wedi cleisio

dug g. -ed dug

dugez b. -ed duges

du-hont adf hwnt, (draw) acw

duilh g. dyrnaid, swp, sypyn, tusw; ysgub

duilhad g. clwm, dyrnaid, llond dwrn, swp, sypyn, bwnsiaid, bwnshyn; bwndel

un d. ognon rhaffaid/rheffyn o winwns/wniwns/’nionod

Dulenn e. lle Dulyn

du-mañ adf y ffordd hyn/yma, yn y cyffiniau hyn; gartre’, acw, yn ein tŷ ni

eus d.-m. o’r fan hon/yma; o’n tŷ ni

al loaioù n’int ket eus d.-m. nid o’n tŷ ni y mae’r llwyau, nid ein llwyau ni ŷn nhw, nid ni biau’r llwyau

Mari (eus) d.-m. zo klañv mae Mari ni/acw yn dost/sâl

d.-m. (ha) du-hont (y) fan hyn a(’r) fan ’cw/draw, hwnt ac yma; ym mhob man

dunamo g. dynamo

du-se adf acw; gartre’ h.y. yn dy dŷ di / yn eich tŷ chi